ΜὡωΜ9Α

Ύω,ΜώΦΝΠΟ

ΜΗΩΟ σώΠΗΗΗ

ψ¬_¦ 7Ν¬ ΔΠΥ

φ_ Ρ

"Έ­¦¦ἔ11Νὶὶὶ[ὶ[ἴ\ψἶ\ι\ΎΝ ΝΝΞκ1ΗΪ!ἱΝὶἹ!ἶ\|Ι||||ἔ[ἴ[Ιῖιζἱ1Γ,τΝ

Δ |Ώ >­Ι­_4\Ι[[||\Ἱ!Φ!ΓΚλἶἕἠἕἰἔη|ΣἩ|­ΝΔΚ ὶἰμηΙΊΞἱ[4@ὔΐ\­

||Ά||.__ _“ανωΉΝΜΉΡἔΛΠ¬|Υ1`Ἱ1 |“ην\

:ΠΔ' |ΠἹ\με­ΨἌ ΗΔ­Ἡ?ΝΝΝΞΜΜΉκ ἌΒ'2 κἕὶὲ?”[[ΗΜἔ ηΓ|ΕὉ

Οοργτἰἔἰπ 1992Παναγιώτης Κονδύλης ἑἄ· 'Εκδόσεις Στιγμἠ

ΙΘΒΝ θθθ­269422­Ο

Η ΗΔΟΝΗ,Η ΙΣΧΤΣ7Η ΟΥΤΟΠΙΑ

ΒΙΒΜΑ τοτ 1Δ1οτ Παναῃώω­ης Κονδύλης

Ι. Σὲ ἑλληνικὴ γλώσσα:1989 Ἱἰ κριτικὴ της μετοιφοσικης στὴ νεότερη σκέψη. Γνώση. Η Η Δ Ο Ν Η1981 ”Ο Μὰοξ και ὴ ἔιηχαία Ίἰλλάδατ Στιγμη. Ι τ

1987 (Ο εῦοωπαϊκὸς διαφωτισμός, Ι­Π. Θεμέλιο. .Η Ι Σ Χ Υ Σ 9

1988 ”Ο νεοελληνικὸς διαφωτισμός. Οἱ φιλοσοφικὲς ἱδέες, Θεμέλιο. Η Ο Υ Τ Ο ­Α·1991 'Η πσροινιμὴ του οιστικου πολιτισμοῦ. Άπὸ τὴ μοντέρνα στὴ μετα­

μοντἐονοι ἐποχὴ κι ἀπὸ τὸν φιλελευθεοισμὸ στὴ μοιζικὴ δημοκρατία,Θεμέλιο.

1991 Ἱσχὺς και απόφοισὴ. ”Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων καιβλὴμοι τῶν αξιὥν, Στιγμη.

1992 .Πλανὴτικὴ πολιτικὴ μετὰ τὸν Ψοχρὸ Πόλεμο, Θεμέλιο.

Π. Σὲ γερμάνινιη γλώσσα:

­ιΦ.

Ητο

ο.

9 ­ιν

1979 Βἰο Ξπτειοἢιιπἔ αοι· Ώἰαἰεἴιιἰἰτ. Ειπε Απαἰμεε ιἰοτ ἔοἰοιιἔοπ Επι­ννἰο|τΖιιπἔ σοκ Ηϋἰιἰετἰιιι, δο|ιοΖΖἰτιἕ τιπα Ηεἔεἰ ὺιο 1802. Ιίὶοιι­ίἔοὶὶει,Στουτγάρδη.

1981 Ώἰο Αιι¦|‹Ζανιιτιἔ ἰτπ ἰἶαἶιιτιεπ ιἰοε πειιτοἰιἰιοὴεπ ]ῖαιἰοπιιΖἰοοιιιε, Κὶοιἰ.ΘΟἘἘΘ, Στουτγάρδη (β| ἔκδ. ἀὶν, Μόναχο 1988). Δ Α Η Ε | Σ Τ | κ Φ

1984 Μιιοἰιι ιιπιι Επιεάιεἰἀιιπἔ. Πἰε Ηενιιιιεὑιἰιἰιιτιἔ εἰον Ϊ/Ι/οἰιὑιἰιἰον ιιπιἰ Τ Μ Η Μ Αιἱἰε Ρῖ/ονιβαἔο, Ιίὶοιι­Θοιιε, Στουτγάρδη.

1986 1 Ϊίοπεοτυαιἰσἰειπιιε. Θοεο|ιιοιιΖἰο|ιο:· Ποἢαἰι ιιπἀ Πτιιοτἔαπἔ. Κἰειῖ.Θοιὶει, Στουτγάρδη.

1987 Μάνα ιιπα ιἰίο ἔτἰεοἰιἰεοἴιο Ατιιἰἰτε, ΜΘΙΙΠΕΠ18, Χαιδελβέργη.1988 Τἰιεονιε ιἰεε ἴίνἰεἕεε. ίἶἰαιιεοσνἰιτ, Μονά. Ε”τιἔεΖε, Ζετιἰπ, ΚΙο'ιτ­ίῖοΰιει,

Στουτγάρδη .

1990 Πιο ιιειιτεἰιἰιοἢε Μειιιρἰιμεἰἰτἰσιιἰἰτ, Ιἰὶειὶ­Ωοὶὶει, Στουτγάρδη.1991 Βεν Νἰοοἰετἔαπἔ ἀει· οάτἔοοιἰοἄιοτι Πεπἰτ­ ιιπιἰ Ζ.εὺοπε¦ον·οι. Πιο Ζιὐο­

πιἰο Μοιἰοντιο απο! ιἰἰε ττιιιεεειιιἱεττιοἰτταιἰοοἔιε Ροειοιοιἰετπο, ΑοιειΙιυοτοτοοτο, Βάινχατμ. 1 σ Τ 1 Ύ μ η

1992 Ρἰαποιατιεοἰιε Ροἰίιίἶτ πιιοἰι ιἰοπι ίίιιἰιοπ Κὴἰεἔ, Αἰἰααοιῃἰθ νΘΙ·]£­ιἔ. `?”“¬ι___“__ηΣ­Βερολίνο. ΑΘΗΝΑ ν 1992

Μ...­

¬ίιν»

κι3Ἡκκ

ῖ“›.Μω­

Ἀ σο ιιι.ἔ ί

ιῖ:Ω"ὅζ_Χ/¬·Ρ

ἴἔἔ­·=ἔ2:τ¬¬¬

.τΝ­.ωηω­ἐὲ:μι·..ω1­¬

οιΪἕί"=”'›‹

..Ξεξ5Ζ”· ξ2­×ι'­'Χῖ_Ζῳέ'

“ϋαὲ° .'Σω

Ὁἕι.­Ϊἄσ­ι°κι­Φἶω:„·

`υι~,_„_¬.·#'­π·

..­

κι 7 Η

ΠΒΡΕΒΧΟΜΒΝΑ

ῷιυαΥ

ιια Γἄ κιην ἶΐ­ὺ

Ι. Οι φιλόσοφοι καὶ ·ῆ ἢδονἡ . .

Π. Οἱ φιλόσοφοι καὶἡ ισχύς . . . 4.9

„ ΙΙΙ. Οὐτοπία καὶ ἱστορικὴ πράξη . . . 10Ψ'ωω

Ο)οο

ἔι·ἔ±·#=

Μιι

Ο] ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ

1

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ της συμβίωσης τους μέσα σὲ μεγαλυ­τερες η μικρότερες κοινότητες, καὶ στὸ φδγςιτὥν συναφὥνἐμπειριων τους, οι ανθρωποι διαπιστωσανγεξ αναγκηςλοτι

­_·­±¬±._...,„ς....,.. ς......

δὲν μπορουν νὰ καθορίζουν τη­ωουμπεριφγορα τους κατάοέσκεια. αἐαεεε δηλαδη νὰ λωἐεἔκουν, ἐΦὸο„.τ<>νε τὶςπρρἐξεις καὶ τὶς ἀντιδραγοεις­τρων ἄλλων, “Έστω κι ὀὶν οἱἑκάστοτε επιθυμιες τῶν ατόμων πηγάζουν ἀπὸ τα μόχια

Ν Η Ι \ Χ Μ 1 3 Ι 8 5της υπαρξης τους, προς τα εξω τους επιτρεπεται να εκ­διπλωθουν καὶ νὰ πραγματωθουν μονάχα στὸ μέτρο καὶκατὰ τὸν τρόπο ποὺ αὐτὸ συμβιβάζεται μὲ όσους κανό­

^" | ¦| Νλ > Ν \ 3νες συμπεριφορας ρυθμιζουν ετσι η αλλιως την επικοι­νωνία τὥν μελὥν της δεδομένης ὁμἀδας. Σύμφωνα μὲτην ἐσωτερικη τους λογικη, οὶ κανόνες τοὔτοι ἐξαντικει­μενικεόονται καὶ πυργώνονται μπροοτὰ στὸ ἐξ ὁρισμοὔ

` 5 ὶ 3| < | | |πιο αδυναμο ατομο ως βαθμιδες δικαιοδοσιας θεσπιομε­Φ Ἱ \` Θ \ Η\ Ί Φ! ,ξ | \ \ ( Θ/

ς απο το» εο η τη υση, α ιωνοντας για τον εαυτοτους ­ὁὶν θέλουμε να ἐκφρασθοὔμε μὲ την ὁρολογία του]ἶ1°Θι1ἀ­­ την ὶσχὺ καὶ την περιωπη της αρχης της πραγ­ματικότητας, η ὁποία ἔχει ὡς ἔργο της να χαλιναγωγειτὶς ἀκαταλόγιστες καὶ καταστροφικὲς ἐκδηλώοεις της

Ι2 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ 13

ἀ Ν Ν 68 Ν Κ Χ 5 θ Ζ 2 δ\\ Ι­ | | ,χ ` ; χλ 3 |Ρ)Ο'1€ Τ`η€ Ὁ Ονηἐ­ αρ­μια αν ρωπ­ινη κοινωνια ει μπο σιας, μαινεται ενας πεισματικος ανταρτοπο εμος ανα­βεσε ἴσαμε σήμερα νὰ παβαπηθεί ἀπὸ Τθ χβθση Τέωιων μεσα στὴν ανάγκη να ύπακούσει κανεις στὴν έσωτερικὴκανόνων, και τὸ γεγονὸς αὐτὸ ύποδηλώνει απο μόνο του φωνὴ τὴς αρχης τὴςὴδονης, έπιτυγχάνοντας ἔτσι τὴν πλη­τὴν αδιάλειπτη ένταση και ἐπηρεια τού στοιχείου εκεί­ ρη ἱκανοποίηση, καὶ στὴν προσπάθεια να λάβει ύπί όψηνου, το ὁποῖο ακριβὥς όφείλουν να ανασχέσουν, να ἐλέγ­ του τὴν ἀρχὴ τὴς πραγματικότητας, όπως αὐτὴ αρθρώ­ξουν να καταπνίξουν οί κανόνες. Ἱἰ απαίτηση ὴ ὁρ

Έόρ

νεται στούς κοινωνικα αναγνωρισμένους κανόνες συμπε­για ίκανοποίηση πέρα απο τα όρια πού χαράσσουν οἱ κοι­ ριφορας. (Ο ανταρτοπόλεμος αὐτὸς γεννιέται λοιπὸν απονωνικοὶ κανόνες, και κάποτε μάλιστα πέρα κι απο τα όρια τὴν αμφίλογη ἐπιθυμία των ατόμων να απολαύσουν ταπού τίθενται στὸν άνθρωπο ὡς πεπερασμένο ὅν, ἐλλο­ πλεονεκτὴματα καὶ τὴ σιγουρια πού μόνη ὴ κοινωνικὴ

ί Ν Ν τχευει συνεχως πίσω απο τὴν ἐξωτερικα λίγο­πολύ εὕτα­ ζωὴ μπορει να παράσχει, συνάμα όμως να παρακάμψουνκτη συμπεριφορά, απ) αὐτὴν τὴν ὁρμὴ ζουν κρυφα ὅνει­ κατὰ δύναμη τούς κανόνες της όποτε αύτὸ τούς φαίνεταιρα, απ” αὐτὴν έκτρέφονται απωθησεις καὶ νευρώσεις° με­ απαραίτητο προκειμένου να ίκανοποιησουν τὴν ανάγκηρικὲς φορὲς μεταρσιώνεται και μεταφράζεται σὲ ἔργα τού πορισμού ὴδονὴς. ”Βτσι, οἶ. κανόνες τὴς κοινωνικης ζωηςπνεὐματοῷ ἄλλο” πρθσδοκἄ ἀνϋπόμονα τὴ στιγμὴ ὅπιυυ περιφρουρούνται και ταυτόχρονα καταστρατηγούνται ­μὲ 'στοιχειακὸ μένος θα αποτινάξει τα δεσμά της και θα περιφρουρούνται συνηθως όταν τούς καταπατούν οἱ αλ­παβαμεβίσεί ἀπβοσχημάτιστα ΤΟὺ€ θεσμ­Οὺε και τὶς συμ­ λοι και όταν άλλοι ἱκανοποιούν ανεξέλεγκτα ανάγκες πο­βάσεβἐ­ ρισμού ὴδονης, ἐνῶ καταστρατηγούνται συνηθως ὅταν

Κάθε ἐποχη, κάθε πολιτισμός και κάθε κοινωνία πα­ στόχος εἶναι η οίκεία ἱκανοποίηση. Για τον λόγο αὐτὸσχίζει να προλάβει παρόμοιους κινδύνους μὲ τὸν λυσιτελὴ οἱ κυρίαρχοι κανόνες σὲ κάθε κοινωνία τηρούνται μόνοδιακανονισμὸ τὴν κατάλληλη καθοδὴγηση τὴς ανθρώ­ κατα προσέγγιση, και η παραβίαση τους μονάχα στις λι­πινης συμπεριφορας ὥστόσο τούτος ὁ διακανονισμός και γότερες περιπτώσεις τιμωρεῖται μπορεἶ να τιμωρηθεῖτούτη η καθοδηγηση εύοδώνονται απόλυτα μονάχα πάνω μὲ βάση τὸν νόμο· ὴ κοινωνικὴ και ατομικὴ ζωὴ καταστὸίδεατὸίίδύδ ί >””” ί ίδδ ί ί \)ίι\<3`επιπε ο των ιακηρυγμενων αρχων η της μεγα μερος ια ραματιζονται μεσα στην ευρεια και ωςεπι

Ν Νἰδεώδους συλλογικης αὐτοσυνειδησίας. Στὸ κατώτερο τὸ πλειστον αθέατη ζώνη πού βρίσκεται κάπου ανάμεσαεπίπεδο της καθημερινὴς πραγματικότητας, τὸ ὁποῖο ἐκ­ στὸ αμωμο ὴθικὸ ἰδεὥδες καὶ στὸ απροκάλυπτο ἔγκλη­τείνεται πέρα απο τὸν άμεσο ἔλεγχο τῶν παραπάνω αρ­ μα, καὶ πού τὴν συνιστούν άπειρες προθέσεις και πράξειςχῶν καὶ πίσω από τα νὥτα της παραπάνω αύτοσυνειδη­ κινούμενες απο τὴν ανάγκη πορισμού ὴδονης. Οί κυρίαρ­

ιε οτ Φτλοεοοοτ ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ οι Φωοεοῳοτ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ 15

Χα­ χανόνεἐ συμπεριφορας αποτελοὔν πλαίσια προσανα­ προσωπικοὔ πλαισίου στὴν προσπαθεια απόκτησης αγα­τολισμοδ καὶ αρχές, τὶς ὁποῖες μπορεῖ να ἐπικαλεσθεῖ θὥν, τα ὁποῖα βέβαια παρέχουν κι αὐτὰ προσωπικὴ ἱκα­χανείίἔ ““ ὅχβ κΡ^τ`ίΙΡέα› μὲ βάση τα ὁποῖα θα μπορούσαμε νοποίηση, ἄρα καὶ ὴδονὴ, ὅμως δὲν κερδίζονται δίχως τὴννα ανασυγκροτησουμε τὴν κοινωνικὴ ζωὴ στὴ συγκεκρι­ προσφορὰ ὁρισμένων κοινωνικὥν ὁπηρεσιὥν. Τὸ πρό­μένη της ύφη. *Αν τούς θεωρησουμε στὴν ὁνομαστικη τυπο παράδειγμα για τὴν πρώτη περίπτωση παραμένειτους αξία, τότε διαπιστώνουμε ὅτι απο ἐποχὴ σὲ ἐποχὴ, ὁ γαμος καὶ η οἰκογένεια ὡς θεσμὸς που κατευθύνει τὴαπο πολιτισμὁ σὲ πολιτισμὁ καὶ απο κοινωνία σὲ κοινω­ γενετησια ὁρμὴ σὲ κοινωνικα σταθμητὴ καὶ ἑλέγξιμηνία διαφέρουν μεταξύ τους πολύ περισσότερο απ) ὅσο δια­ τροχιά, καθιστώντας δυνατὴ τὴν εὔτακτη αναπαραγωγὴφέρουν οὶ αντίστοιχοι τρόποι ζωης τῶν ατόμων μέσα τοὕ είδους. ”Η δεύτερη περίπτωση προκύπτει ὅταν ταστὴν καθημερινη τους δραστηριότητα. )Απὸ τὴν ἄλλη ατομα αφοσιώνονται σὲ δραστηριότητες ὀίμεσης σημα­πλευρα, ὡστόσο, ἐπηρεαζουν ούσιαστικα τὸν ἑκαστοτε σίας για τὁ κοινωνικὁ σύνολο (ὅπως εἶναι π.χ. οί ἐπαγ­τρόπο ζωης, γιατὶ συνιστούν τὶς ἰδεατὲς σταθερές καὶ τα γελματικές, πολιτικές, στρατιωτικὲς πνευματικές δρα­ἰδεατὰ σημεῖα αναφορας, απὁ τα ὁποῖα αφορμὥνται τα στηριότητες), ὁπότε έκτιμοὕν συγκριτικα λιγότερο καὶατομα καὶ μὲ τα ὁποῖα ὁποχρεώνονται να ἔρθουν αντι­ θεωρούν ὡς έμπόδιο τὴ «ζωικὴ» ὶκανοποίηση, ἐφα ὅσονμέτωπα ὅποτε λαμβάνει χώρα τὸ εσωτερικο παιγνίδι μάλιστα αύτὴ δὲν μπορεῖ να ἐμφανισθεῖ πάντοτε ὡς ύπη­ὁ ἐσωΐεβωὼἐ ἀΥώνα€ Τῶν ὴθικῶν διλημμάτων καὶ τὥν ρεσία πρὸς τὸν συνανθρωπο. Καὶ στὶς δύο αύτὲς περιπτώ­πβαχΐωίὰ ἀπαΡαίΤ`|ΙΤων ἐλ­λΘΥΜεύϋΘων. σεις απαιτεῖται ὴ σύμπραξη του δεύτερου απὁ τα δύο

(Η κοινωνικὴ ανάσχεση ρύθμιση τοῦ πορισμοὕ ὴδο­ παραπανω επίπεδα, δηλαδὴ τοϋ ίδεατοὔ ἰδεολογικοὕ,νης συντελεῖται σὲ δύο έπίπεδα καὶ μὲ δύο τρόπους πού ὅπου διαμορφώνονται οί αντιληψεις έκεῖνες περὶ ὴδονὴςὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἔχουν μεταξύ τους σχέση αμοιβαῖα καὶ περὶ απολαύσεως, οἱ ὁποῖες δικαιώνουν μὲ ὴθικα, με­υυἕπληρωἑιατικη, συχνα ὅμως καὶ αντιθετικὴ. Στὸ ἐπί­ ταφυσικα καὶ ανθρωπολογικα ἐπιχειρηματα τὴν κοι­πε ο τῶν εσμῶν φαίνεται γενικα να εύοδώνεται περισ­ νωνικα αποδεκτὴ διοχέτευση τὴς ἐπιδίωξης πορισμοὕσότεβοηὅταν μιορρἶοὕνταγι ὁποκατάστατα για ὅ,τι α­ ὴδονὴς τὴν παραίτηση απο τὴν έπιδίωξη τούτη. Πα­πριγορευεται, ειτε με τη διοχέτευση τὴςγὁρμης πρὸς ὴδονὴ ρόμοιες αντιληψεις προέρχονται κατα κανόνα απὸ τὴ θρη­σε κατεύθυνση κοινωνικα χρησιμη καὶ επιθυμητὴ εἴτε μὲ σκεία τὴ φιλοσοφία καὶ μποροὔν να ταξινομηθοὕν σὲτη μετατόπιση του κεντρου βάρους της δραστηριότητας δύο μεγάλες ὁμαδες, οὶ ὁποῖες ἔτοοεο 1τι00ὶ0 αντιστοι­απὸ τὴν ἐπιδίωξη ὁίμεσου πορισμου ἡδονῆς ἐντὸς σε­ενοϋ χοῦν στὶς δύο θεσμικὲς ρυθμίσεις της ανθρώπινης έπι­

16 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ Οἱ ΦΠΧΟΣΟΦΟΙ ΚΑἙ Η ΗΔΟΝΗ Ι7

Χἔιέἔζι­

δίωξηἐ πθριομοὕ ὴδονὴς, ὅπως τὶς σκιαγραφὴσαμε πα­ εση ἱκανοποίηση όλων τῶν ατόμων θὰ εἶχε ὡς

Ραποἔνω­ι Μὲ ἄλλα λόγια: οἱ θρησκευτικὲε και φιλοσοφι­ συνέπεια τὴν κατάλυση του κοινωνικου δεσμοὔ τὸν πό­

χεἔ ®ΤνΤΤΜἹψΞΤ·ἔ καΤαπολεΗ­Ουν Τα αζω'­πα» ψνχόρμὴτα λεμο τῶν πάντων ἐναντίον τῶν πάντων° στὴν αὐστηρὴ`ίενΤπα› ὑπενθϋμ­ίζΟνΤα€ στο ατομο ότι ἔχει Λόγο (διά­ υπεράσπιση τοὔ πρωτείου του Λόγου απέναντι σ, όλες

βαζε: χΟΤ·νωνΤ·κὰ παθίΡωνΤα)› 8'­αφθρίζουν καὶ υπο­ τὶς παραλλαγὲς της ὴδονὴς διατυπώνεται χωρὶς περι­δΤ·αΤΡΟυν Τνὶν ἔνναα Τἦἐ `ἦδΟνἦ€ κατα τέτοιο τρόπο, ὥστε στροφες ὴ κοινωνικὴ ἐπιταγὴ ότι τὸ άτομο οφείλει σὲ

Τὶ «ζωΤ×ΤΡ) Τἰδονὴ ὑΤΤ®ΤάσσεΤαΤ σΤθν «ἀνώΤΞΡ*ὶ» πνευμα­ κάθε περίπτωση να ὑποτάσσει τὶς προσωπικές του κλί­Τωῖἡ καὶ Τἰθῖχὴ Τἰδονθο Τὴν Τὶδονὴ ποὺ δίνει ὴ αληθεια σεις στὸ γενικο καλό (τὴν άπρόσωπη άρετη)° καὶ στὴν

Τι ®ΤΡἶΤη· ἶΤ3ν Ξίὥρο ΤΤΙΘ φυλοσοφίαα ὁ ὁποῖοἐ αωρίωἐ ἐν­ ίεράρχηση τῶν μορφῶν τὴς ὴδονὴς7 ἔτσι ὥστε ὴ άνώ­

δΤαφεΡεΤ ε8ω› €εμΤΡανΤ­ζεΤαι καὶ μια τρίτη τοποθέτηση ά­ τερη ὴδονὴ να συνδέεται μὲ τὴν ὴθικὴ αἰσθητικὴ δρα­

ΤΤΞν®Τν5ΤΤ σΤΤΙν ηδοννι καὶ σΤ`ίΙν ἐπωίωξἠ Τηἐι Τοποθέπηση στηριότητα καὶ να ὑποβιβάζεται ὴ «ζωικὴ» ὴδονη, ἀρ­που απο στατιστικὴ αποψη δὲν μετρα πολὺ καὶ εἶναι Ορώνεται μια πιο εὔκαμπτη τακτικὴ,δηλαδὴ ναὶ μὲν ἀνα­μαλλον σπάνια μέσα στὴν ἱστορία τῶν ἰδεῶν, ὡστόσο κα­ γνωρίζονται να­Η ἀρχὴν Οἱ ἀνθρωπολογγκὲς ρίζες τῆς ὁρ„

Τέχα ΤἑΤΟΤα δύναμη αῳούσεωἐ καὶ εἶναι Τόσθ ἐαακίνδννὴ, μὴς πορισμοὕ ὴδονὴς καθὼς καὶ τὸ δικαίωμα τοϋ ατόμουὥσΤε βΡΤσπεΤαΤ· ἶΤδΤἶΤπΟπα σΤὸ ἐπίπενῳο Τἦἑ πθλεμϋνἦἐ­ για τὴν ικανοποίηση τηςγ άλλα άκριβῶς μὲ βάση τὴν άνα­ΙἶΡΟῖΤΞΤ·ΤαΤ νΤ·Οῖ|ΤΤἸν απεΡΞίφΡασΤΤΊ ὁμολονία πίσπεωἐ πρὸἐ γνώριση αὐτὴ ζητείται άπο τα μέλη τὴς κοινωνίας να

Την ηδονη σε Ολες Της ΤΤἔ μορφέα χωυαὶἑ να λθναθί­αζθν· διαμορφώσουν τὴ συμπεριφορά τους συμφωνα μὲ τουςπαν Οἰααπνων'­αοὶ καὶ ἢθικοὶ διακανονισμοί, οἱ ὁποῖοι θεω­ ἰσχυοντες ὐπερατομικοὺς κανόνες καὶ ἔτσι να λάβουν ἐ­Ρ0υνΤ®Τ'· ὡἔ ΤεχνηΤὰ ΧΤ· ἀφύσωία δεσμά· ποικοδομητικὰ μέρος στὴν κοινωνικὴ <Η συγκεκρι­

¬\Αν λωπὸν ἐπαΐπθπἢσθνμε Το φάσμα τῶν βασικῶν φι­ μἐνη κατάσταση στὸν χῶρο της ἱστορίας τῶν ίδεῶν οδη­/ ἄ

λοσοφωνων ΤΟΤΤοθεΤγΙσΞων απέναντι στὴν ὴδονὴ και στὸν γησε συχνα τις δυο τελευταιες άπο τὶς τρεις παραπάνωκ ε Ν κ | ς

ΤΤΟΡΤΤΡ­Ο νιδονηῷ θα δϋαπϋσπωσονμε όΤΤ αὐπὸ σὲ Υενϋαὲἐ άντιλὴψεις σὲ σύγκρουση μεταξύ τουςγ συνολικα όμως\ , Ν ”

γραμμες αντικατοπτρίζει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποιο τίθεται αὐτὲς κυριαρχσϋν ἀπὸ κοινου στὸ ευρύτερο φάσμα της\ κ | 2 ε μ Ν Νκοινωνικα το προβλημα. Η ισχνοτητα του μηδενιστικου θεολογικης και ιριλοσοφικης παράδοσης αποτελώντας τὶς

εδ Ν | ι κ |δ › Ι να ν κ σ : Ν Φθ Ν κ κ 3 :ΤΙ ονωμῖον ξμεἶα ΤΤΞΤΤΙ φΤλΟἶΟφΤ·πη παίαα οση επφραζει εμ· δυο δυνατες απαντησεις της η ικης στο κεντρικο ερωτημεσα Την ΟΡΡΤἹΊ ανΤοσννΤΤΊΡλΊσὉ€ ΤΜ αθινωνίαἐιὴ ὁποία μα: πῶς μπορεί να πειθαρχηθεῖ κοινωνικα τὸ ατομο;

π κ 3 κ | ,διαισθανεται με επαρκη σαιρηνεια ότι ὴ όλοκληρωτικὴ καθὼς

τῖΟ|

(ην

Το

ε`τὶ

Έ' 3 5! \ \ |ημα ειναι εξ ισου νευραλγικο για καθε

18 ΟΙ ΦἙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ Οἱ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΠΔΟΝΗ 19

είδους κοινωνία, τούτη η διάταξη σκέψεων καὶ ίδεῶν μὲ ­την αρχαία ὶδιοφυία καὶ μόνο, αλλα έπίσης, καὶ πἐμφανίζεται σε όλες τὶς κοινωνίες καὶ σὲ όλους τοὺς πο­ παντός, με τὸ γεγονὸς ότι τόσο οί ἐρωτησεις όσο καὶ ο

Ό“οτ

ίλιτισμούς, έφ, όσον χρησιμοποιοὔν τη γλώσσα της θρη­ απαντησεις εἶναι κοινωνικα καὶ πολιτισμικα αναπόδρα­σκείας της φιλοσοφίας. Στην παγιότητα τῶν θεμάτων στες: απο τη στιγμη ποὺ τέθηκαν φιλοσοφικα οιῦτὲς οὶτοὕ στοχασμοὕ αντανακλῶνται τα σταθερα μεγέθη της ἐρωτησεις, φιλοσοφικα ησαν δυνατὲς μόνον οιὐτὲς οὶ ἀ­κοινωνικης καὶ πολιτισμικης ζωης. Καὶ στὶς παραλλαγὲς παντησεις. Βέβαια, οὶ απαντησεις διατυπώθηκαν σύμφω­τούτων τῶν θεμάτων γίνονται ἔκδηλες οὶ μεταβολές τῶν να μὲ τη συγκεκριμένη κατάσταση στὸν χῶρο της ἰστο­ὶστορικῶν έποχῶν οὶ αγῶνες στοὺς κόλπους της ἴδιας ρίας τῶν ἰδεῶν καὶ ἐπίσης σύμφωνα μὲ τη συγκεκριμένηέποχης κοινωνίας. ,Αλλα όσο κι αν παραλλάσσουν τα θέση καὶ τὶς ἰδιαίτερες αναγκες ὅσων καταπιαστηκαν μὲθέματα, ὁ λογικός τους πυρηνας παραμένει αναλλοίωτος, τέτοια ζητηματα. ”Ετσι, ὁ προσωκρατικὸς ακόμη έπαι­αφοὔ κοινωνικη πειθαρχηση τῶν ατόμων πρέπει να νος της ἐναρετης αύτοκυριαρχίας, όπως τὸν συναντοὔμεδιασφαλισθεὶ ὑπὸ ὁποιεσδηποτε συνθηκες, ανεξαρτητα π.χ. στὶς γεμάτες αύτοπεποίθηση ρησεις τοῦ Δημοκρί­απὸ τὸ ποιός εἶναι ὁ σημερινὸς κυρίαρχος καὶ έπίσης του,1 σχετίζεται στενα μὲ τη γενικη πίστη τῶν Ἱἶνλληνωνανεξαρτητα απο τὸ αν η τωρινη μορφη της κοινωνικης φιλοσόφων ότι ανηκουν σὲ μια χορεία ἐκλεκτῶν. Μέσαπε'­θάΡχὉσὉ€ν θεωρούμενη σὲ σύγκριση μὲ μιαν προηγ0ύ­ στὸ ἑλληνικὸ πολιτισμικό περιβάλλον, τὸ ὁποῖο δὲν γνω­μενη μὲ μιαν αλλη, ἐγκωμιαζεται ὡς πραγμάτωση ρίξει τα ὶερατεῖα της )Ανατολης, ὁ φιλόσοφος αίσθανεται«της» ἐλευθῳίαἐ­ ὥς ὁ ἐνδεδειγμένος κι ἀσυναγώνιστος γνώστης της ,Αλη­

θειας καὶ τοὕ Καλού παράλληλα διατείνεται ότι εἶναι σὲ2 θέση να μετουσιώσει τη γνώση του αύτη σὲ ἑδραία βιο­

σοφία. ξΩς φιλόσοφος όφείλει πρῶτα­πρῶτα να εἶναι σο­)Απόρροια της ίδιας κοινωνικης καὶ πολιτισμικης αναγ­ φὸς μκαιότητας, στην ὁποία ὀφείλεται η παγιότητα τούτων ζεῖ κα

ι¬×σὶτ

Ο~¬­ὶ

ιπζ­3|07

.. › Ν Φ \ λν αρχαικη έννοια του όρου, ὁφείλει δηλαδη ναΝ :ιος σύμφωνα μὲ τους κανόνες της βιοσοφιας,

Τῶν θεμάτων μέσα στην ἱστοὶϋίοί Τῶν ἶδεῶνν ἦταν καὶ η τούς ὁποίους κηρύσσει, ένσαρκώνοντας μὲ τη βιοπορείαπρώιμη φιλοσοφικη τους επεξεργασία. Πράγματι, τα του τὸ φιλοσοφικό του ὶδεῶδες. Παντοτε υποτίθεται, καὶβρίσκουμε όλα ηδη στοὺς αρχαίους φιλοσόφους, καὶ μά­

ι ι ν κ κ ν κ Ι. Βλ. απ. Τὶ, 74, Ἰ78, ἰδθ, 207, 244, ἔδὅ, ἔθθ Ξ Η. Βἰοὶε ­ λιν.Κ1°8ΠΖ,λίστα σε αμεσα χαΐανοητη καὶ ἶχ­Τοτε σχεδον δε Ώἰε Ρηαἕῃτετιτε ιἰετ· Ϊ/ο:·εο|σ·αὶἰἴτεη, ΖϋΙ°ἰ0ὶ1­ΒΘΓΠΠ 113 Θόέ, τ. Π, σ. Ιὅθ, 181,κ κ κ › λ σ Τ δι › Ν·σμευτὶκη γόα Ί­'ην εννοίο Ογία μας. Ου”­ὶἶο εν εξηγεί/ταί 183/187,188¦192,

21εο οι Φιλοεοφοι ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ

ΟΙ ΦΙΔΟΣΟΦΟΙ ΚΑΤ Η ΗΔΟΝΗ

\ /συχνα λέγεται απερίφραστα, ότι μόνον ό σοφὸς μπορεί σμοὔ σί ἕνα περιεκτικότερο καὶ λογικα πρωοαολἔχο ΤΤΜΤΤνὰ πραγματώσει τοὕτο τὸ ίδεῶδες έπιτυγχάνοντας τὴν σιο. (Η ἀρετὴ ἢ νί%Ὁ Τοῦ ἐνάοετοο πανω ΪΤΤΤ3 (κ®ΤΤω”ἀπόλυτὴ αὐτοκυριαρχία καὶ παραμένοντας ἀνώτερος ἀπὸ τερὴ) ὴδονὴ δὲν ἀποτελεῖ πια απλὴ ἐπιταἶη Τνὶἰ βΤΟσῖ)_κάθε ζωικὴ επιδίωξη ὴδονὴς καὶ κάθε σαρκικὸ πειρασμό: φίας, παρὰ τὴν πρακτικὴ συγκεκριμενοποἔησἶὶ Της Υνω:αὐτὸ ακριβως τὸν διακρίνει ἀπὸ τὸν όχλο, ποὺ ὁίγεται καὶ σὴς τοὔ όντως όντος, το ὁποῖο ἑδοεύεν ἶΤΤὶν Τ)ΤΤἶΡίἶαΤΤκνιφέρεται ἀπὸ τα κατώτερα ψυχόρμὴτα. Πρέπει ὲδὥ νὰ σφαίρα τοῦ νοὴτοὔ καὶ συλλαμβάνεται μονοΝμΤ Τνῖ Ορνανατονίσουμε ότιὴ αὔτοπειθαρχία τοϋ σοφοὔ διόλου δὲν απο­ τὴς νόὴυὴς­ “Οπα­οἑ ἔν!­νε μἐωχοἔ ®ωΤΤὶς;Της γνωἶηἶδεντελεῖ όίσκὴσὴ μὲ τὴν κατοπινὴ χριστιανικὴ ἔννοια ἑνὸς μπορεί πια νὰ αίσθανθεῖ οίκειότὴτα και ανεσὴ στον επι­πειθαναγκαστικοὕ πρακτικοὔ πορίσματος βγαλμένου ἀπὸ φατικὸ κόσμο τῶν κατώτερων ὴδονὥν Ϊ και αντιστρο­ὁρισμένὴ θεολογικὴ μεταφυσικὴ καὶ ανθρωπολογία. )Αν­ φα: μόνον ὴ απαγκίστρωση ἀπὸ ανΤὸν Τον ἶωσμο ανἑννειτίθετα, θεμελιώνεται σὲ μια πραγματιστικὴ στοίθμισὴ τὸν δρόμο τἦἐ ὕψϋοοίὶἑ Ύνώσηἔ· (Η ΤΤεΡ'·ΨΡ`®νΤὶ‹ἶΤὶ (Τον ΦΤ­τὥν δεδομένων, ότι δὴλαδὴ ὴ ὁίνευ όρων καὶ φραγμὥν λοσόφου για τον όχλο βαθαίνει­ στον βαθμἕ) Των ἶδίῖαβωἶἐπιδίωξὴ τὴς ὴδονὴς θὰ γεννὴσει ἀναγκοιστικὰ πόνο καὶ νεται ὴ πεποίθὴσὴ Τοο οΤί· ΤΙ ΡΟΤΤΤΙ ΤΤθὸς,Τη ζβνιχἶὶ ηδονηἐν τέλει θα ὁδὴγὴσει στὴν αὐτοκαταστροφὴ. (Ο σοφὸς συμβαδίζει μὲ τὴ Ρ­οΤαΨνσΤκΤΊ ἄννωαι ΤΙΤΟΤ· Την ἶλλε'^·ίνΤΊἀκολουθεῖ τὸν δρόμο τοὕ μετριασμοὔ καὶ τοϋ μέτρου, πνευματικὴς καλλιέργειαἐ­ (Ο ΠλάΤων ΤΤ®Τἔα)ἶληἶνζεΤ° Τἶὶνἀποζὴτα απολαύσεις που μᾶλλον προάγουν παρὰ βλά­ ίεραρχία των μορφών τἦο ῆδονἦο Τόσο με Την ΤΤΡΟΤΡΧΤΟΤπτουν τὴ σωματικὴ καὶ ψυχικὴ του υγεία. (Η φρόνιμὴ τῶν ανθρώπινων τύπων όσο καὶ μὲ ἐκοίνἶὶ Των βαρίνδωντὴρὴσὴ του μέτρου ἐγγυαται τὴ διαρκὴ ευδαιμονία: τὴν τοῦ όντος. (Ο συνετὸς φιλόσοφος καὶ τοι «βοἶκΤὶμ?ΤΤ®ω3πρακτικὴ τουτὴ ἀλὴθεια μπορεί να τὴν ένστερνισθεῖ κάθε έχουν ἐντελὥς διαφορετικὲἐ ἀνΐοληψοί­€ Υἔα Στην `1ὶδονη:ΤαΤἄνθρωπος, ανεξάρτητα ἀπὸ τὶς λοιπὲς κοσμοθεωρὴτικὲς τὴν βιώνουν ἐντελὥς διαφορετικα, ἐπειδὴ ο πρωτο€ εγει

ὴ μεταφυσικές του προτιμὴσεις. ἀδιάκοπα στυλωμένο τὸ βλέμμα Τοο (πο νογὶἔο ,ΟνΤωθ Ονἐ<Η ίδέα τοὕ μέτρου δέσποσε, σὲ διαφορες παραλλαγές, ἐνὥ ὴ άγἑλὴ φυτοζωοῖ ο”Γον ὑλνκο κοἶμ­ο Τον Ύ'·ννεῖΤθα';·στὶς σπουδαιότερες σχολὲς τὴς αρχαίας ὴθικὴς. Τόσο αυ­ (Ωστόσο ὴ γνώσὴ τοὔ όνΤο€ μέσω Τ0ν\ΛΟ"ίΡν καἕ· Ο Λο”τὴ όσο καὶ ὴ συναφὴς ἀντίλὴψὴ γιὰ τὴ φιλοσοφία ὡς γος ὡς ὴ δυναμὴ ποὺ κατακτἄ αὐτὴ τὴ Υνωονζ οῖν μπο­μεταφυσικὰ ἀδέσμευτὴ βιοσοφία παρέμειναν ἐνεργὲς καὶ ροὔν νὰ ταυτισθοὕν μὲ τὴν ἢδοννλ οὕπ κὰν οτοἐ οψΤσΤεἔστὸ ἔργο τοϋ Πλάτωνα καὶ τοὔ >Αριστοτέλὴ. ”Ομως έδὥ το­Μ­Εὲἐπισκιάσθὴκαν ἀπὸ τὴν ἔνταξὴ τοῦ ὴθικοὔ προβλὴματι­ 2_ Πολιτεία, 685Ι›­586ο.

22ς ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ οι Φτλοεοοοτ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ε3

\ κ 3Και πιο εχλεπτυσ ένα ΟΟ έ .Γ . ι ι ± › Ν ι κ _× | ι ινἡ Η τἔμ Στ Ψ ἔ ηἔ παἔεχονν βεβαια ηδο­ σης αυτης για τὴ φιλοσοιρικη θεωρηση δεν προκυπτει

α εν Ν × × › ×κάὀ ξἶίμζδουΐ αυΤ®Τεἶ\εΙ·§› περα και πανω απο τόσο άπό τὸν ἐμπειρικὸ καὶ συνάμα οίκουμενικο της χα­Ξ Ύ] Ονη. Ον πα α Ξνε \ 3! ¬\ 9 ·­ χι υ › ι κ ι ιι τι × ›×° λδἑσμια η ηΝ |Ρ Ρ­ Β λοιῖῦον ετσι η αλλιως ρακτηρα, οσο απο την πεποιθηση οτι ολα τα οντα μετε­

χοσμο του Υιγνεσ Οωη κο". μολονότῦ ‹ ›· ­· τ ‹ › ι Ν ιδ Ν ρω ι

η οντο­ χουν του Θειου. Η επιδιωξη της η ονης μπορει λοιπονλο ικ\ ί °' \ × „ Η Ν Ν8 γλ η μ (ἕη Ονἶος και `ίί"ίνεσθαί› Οπωῶ Τὴν ἐπιχειρει ὴ νὰ συνιστα τὴ ιρωνὴ του Θείου μέσα στα επιμέρους ὅνταγ

ια εκτικα ' ° ι , Νίἶτ |βΡ'·σ%€ϋεκαποιαν αντιστοιχια στὴ μίξη Λό­ άλλα ὑπὸ τὸν όρο ­καὶ αὐτὸ ἀποτελει τὴ δεύτερη ἀπὸου και αν τ Ν ° ι × .. . 5Υ ( γωμερηἔ) ηδονλιἐγ ωστοσο στὴν τελευταία ἐπι­ τὶς δύο μεταφυσικὲς προυποθέσεις­ ότι τὸ ἑκάστοτε ον

τ επεται να ί \ °| .. ι Νκἶίμακα χοῃαλαβεί Τές ἶσχα ίεἔ Βμονο βαθμίδες της ἐπιδιώκει τὴν ὴδονὴ εκείνη ὴ οποία ανταποκρίνεται στὴντων Ν 3 ­(Η μἑι­α πνἶυΞ^αΉκἶν |α`ίἶίθων­ εἰδοποιὸ ὀντολογικὴ του ὑφὴ. (Ο άνθρωπος ειναι τὸ μο­

φυσβκ εννοχο Ο ια ασχεῖε 9 ` ›| π ¬\ Ι 2 9 Ν Ι | Ν ` Ιἐπἡρειά ὅτανηξ Υ ξ ι­0100 Τὴν εμμεση ναδικο ον που ως εκ της φυσεως του μπορει νοαφθασει

/ Ώ λ \ |ἔωἶ Ο Ρἑσἶ\0τἑἶληἶ|καταπιανεται να απο­ τὴν τελειοτητα αποκλειστικα με τὸν Λογο και την αρε­

Τι εΤο ΟΤΙ. α ` κ .: | › | κ ε ι 6 κ κ κ 9

9 ` 7 η *Ι Ογοἔ (αληθινη Υνωοηὴ τη, αρα επιτυγχάνει την αληθινη ηδονη και την ευδαιμο­αρῇη και ηδονη συνυφαίνονται οργανικά. 'Έτσι μετα­ νία εφ, όσον τελειοποιεῖ τὸν ἑαυτό του και ένεργεῖ σύμ­

| ` ) | 3! 7α ει τ ν ν \ ι Ν Ν Νφρ |ζ *Ι α Ϊιθεση Οντοἔ και γιγνεσθαι στὴν ἀντίθεση φωνα μὲ τα κελευσματα του Λόγου και της άρετης. ,Αποστασ και ' λ ° ι >ης κωησηἐτ Υία να αντιοτρεψει ακολούθως τὰ τὸν πλάγιο αὐτὸ δρόμο ξαναγυρίζουμε στὴν ἱεράρχησηπρόσημα σ

κίνηση) νιατ

στΟι

εε_¬;ι

ἀφῳᾶ Τὴν ὴδονὴ. (Η ὴδονὴ δὲν εἶναι τῶν μορφὥν τὴς ὴδονὴς και στὴν ὑποταγὴ τῶν κατώτε­| | ε ρ

ξχἱνηση ποῳαμενεί ως επι τὸ πλειστον ρων ὴδονων στις άνώτερεςἕιατε εστ ­ “`” × > ν ι ι .. Ν Νηἶ ενω γὴ ηδονγἰ εμ­Ψαινει τὴν ολοκληρωση της (Η μέριμνα του Πλάτωνα και του >Αριστοτέλη νὰ

αστ ¬ Ν ° ~Τελού Ὁ::οτ3ῖ:ἕ|ὴ μαλλον ριτῖοτελειδραστηριότητα ἐπι­ ὁρίσουν και νὰ θεμελιώσουν μεταφυσικά τὴν «άληθινὴ»μ *Ι αρζτηἶα απο οποιαδηποτε κινηση, όπως ὴδονὴ γίνεται κατανοητότερη αν ἀναλογισθοὔμε ότι έν τῷ

π. . συ ' ι Ν > Ν ΪΗοὶως Ξβἕιἴῖ Ρ­ελτηλι ῖινδαιμονια του ακίνητου Θεου. μεταξυ ὴ μὴ μεταφυσικὴ ὴθικοφιλοσοφικὴ σκέψη ειχετοτε ικ α Ν Ν > ­ > × × × ­ ­ ×καἶ ΪἹ πΟκαΤασΤαΘ“Ὁ Της ηδονὴς στη­ αποκοπει απο τις διδασκαλιες της βιοπρακτικὴς σοφιας

.. |ἐπισελ ΕΟ αχίἶμλἔ μεἶαφυσίχἶς προυποθεσεις. καὶ άπολὴξει σ> έναν αυτόχρημα μηδενιστικὸ ὴδονισμό.Ψ ` 5! Ν ΝΡ8 › ἴυαξειτοῖι ἶὴ ιαπιστωση οτι ολα τα οντα Τουτος ἐδω λάνθανε ὴδη μέσα στὴ σοφιστικὴ διαπραγμά­

/ ( κιεπί ίωκων την ηδονγὴ ωσΤΟοο ὴ οὴμασία της διαπίστω­ τευση του προβλὴματος τῶν σχέσεων μεταξὺ νόμου καὶ

| 7 .ἶἶτἶθικὰ Νικο ά εια κυ ίως Η 18 καὶ Κ 1­5=11ἴ›3Ό1­Μὅἀαθ καὶ6 4· μ χ ι Ρ › › ›3 ϋ Ώβθς, ἔὼ 660. ἴί17231ὕ·ἰίἰ7θ82Θ.

24 ΟἙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑἙ Η ΗΔΟΝΗ 25

φὐσεωἐῖ καθὼς καὶ του προβλὴμοιτος τὴς ίσχύος (στα μα­ ὴδονὴ, ὴ ὁποία πάνω απ) όλα συνίσταται στὴν ψυχικὴτια τοϋ Πλάτωνα, τουλάχιστον, ὴ ὴθικα αδέσμευτη έπι­ αταραξία, μὲ τὴ φρόνησὴ καὶ τὴν ἀρετὴ­ "ΟΡ­ωἐῖ ἀπο­δίωξη τὴς ἰσχύος διόλου δὲν ξεχώριζε απὸ τὴν αχαλίνω­ κατάσταση τούτη διαδέχεται καὶ ακολουθεῖ μὲ τὴ σειρατη ἐπιδίωξη τὴς ὴδονὴς)7 αλλα μὲ φιλοσοφικὴ συνέπεια της τὶς παραδοσιακές διδασκαλίες τὴς πρακτὶκὴς βὶοοο·τὸν ἐπεξεργάσθηκαν ὁρισμένοι ἐκπρόσωποι τὴς Κυρηναί­ φίας, ὴτοὶ ἑθράζεταὶ στὴ συνήθη Οπάθμὶ­σὉ› σύμφωνα μὲκἦἐ σχολὴς. Κεντρικὴ του δοξασία εἶναι αποσύνδεση τὴν ὁποία ὴ αμετρη καὶ αδιαφόριστη ἐπιδίωξη τὴς ὴδο­τὴς νομιμότητας τὴς ὴδονὴς απο τὴ νομιμότητα τὴς αἱ­ νὴς αναγκαστικα γεννα πόνο καὶ δυστυχία, καὶ απο τὴντίας της· ἔτσι, ακόμα καὶ ὴ ανὴθικη πράξη μπορεῖ νὰ αποψη αὐτὴ παραμένει μεταφυσικα αδιάφορη. ”Η αδια­γεννὴσει ὴδονὴ. Ἄνπ) αὐτὸ προκύπτει ὴ ἰσοπέδωση τὴς φορία ἔναντι τὴς μεταφυσικὴς παίρνει συστηματικὴ μορ­ὶεραρχίας τὥν εὶδὥν τὴς ὴδονὴς, μὲ πρακτικὸ αποτέλε­ φὴ όταν ὁ Ἱἰπίκουρος υποτυπώνει μια φυσικὴ, σκοποςομα τὴν προτεραιότητα τὴς σωματικὴς ὴδονὴς, όπως έπί­ τὴς ὁποίας εἶναι να παραμερισθοὔν μεταφυσικά μεγέθησης προκύπτει καὶ ὴ αμφισβητηση των κοινωνικῶν αντι­ συναφὴ μὲ κανονιστικὲς λειτουργίες. Οἱ θεοὶ τίθενται σὲλὴψεων καὶ τῶν κοινωνικῶν θεσμὥν πού συνὴθως στηρί­ κατάσταση διαθεσιμότητας, τὸ ¬ὶΟν γίνεται κανονιστικαζουν τὴν παραπάνω ίεραρχία: καλο καὶ κακό, ἐνάρετη βουβό καὶ ὁ άνθρωπος επαφίεται στὶς δικές του δυνάμειςπράξη καὶ ἔγκλημα ἐξανεμίζονται ὡς έννοιες, δηλαδὴ ἐμ­ καὶ στὴ δικὴ του φρόνησηἶὶφανίζονται ὡς προιόντα τεχνητὥν θεσμίσεων, ἐνὥ ὴ Φύ­ (Η πρόθεση τοϋ Έπικούρου να έξοβελίσει καὶ τουςση δὲν γνωρίζει τίποτε αλλο έκτος απὸ τὴν επιδίωξη θεούς μαζὶ μὲ τοὺἐ άνθΡώπὶ·νου€ Ψόβουἑ δὲν βθἦχε Τὴνκαὶ τὴν ἐπιταγὴ τὴς ὴδονὴς° απο τὴν αποψη αύτὴ7 ὁ Θεό­ εὐφρόσυνη έπιδοκιμασία μεταγενέστερων καὶ εύσεβέστε­δωρος προκαταλαμβάνει τὶς θεωρίες τοὔ [νει Μοὶὶτἰο καὶ ρων στοχαστὥν. Σύμφωνα μὲ τὴ δὶκί) τους πεποίθγὶσηττοὕ ἔὶ›ειὀΘ.6 *Αν δοὕμε τὴ γενικὴ ἐξέλιξη στὴν προοπτικὴ ό απερίφραστος συγκεκαλυμμένος αθεισμὸς δὲν μπο­τούτὴ, τὸ έγχείρημα τοὕ >Επικούρου φαίνεται ν' ἀπστε­ ροὕσε παρα να ύπονομεύσει τὴν ὴθικὴ διάσταση τοὔ ἐπι­λεἶ έξ ίσου αντίδραση έναντίον τοϋ ριζοσπαστικοὔ ὴδονι­ κούρειου ὴδονισμοὕ καὶ τελικα να τὸν ῶθὴσει στὴν έπι­σμοὔ ὅσο καὶ ἐναντίον τὴς πλατωνικὴς­αριστοτελικὴς ὴ­ δίωξη τὴς χυδαίας ὴδονὴς. Γι) αὐτὸ καὶ ὡα; μόνοἐ ῆθικὰθικὴς καὶ μεταφυσικὴς. Γιατὶ αποκαθιστά τὴν ίεραρχία βατος δρομος τοὺς φαὶνόπχν ἢ ἀπὁΡΡὶψὉ Τοῦ ἦδοωσμουτων εἰδὥν τὴς ὴδονὴς καὶ συνδέει στενὰ τὴν ανώτερη γενικα καὶ τὴς σύζευξης ὴδονὴς καὶ αρετὴς εὶθὶκά­ Ίἱ5. Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσὀφωυ βίων καὶ διηηαάτωυ σ·υαα7ω7ή› Πι ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέα καὶ «Κυρίας δόξας» στὸν Διογένη Λαέρ­8θ­θθ· για τὸν Θεόδωρο ἰδίως Π, θθ. τιο, ὅ.π., Χ, °Ι23­ίἔἰδ, 439­Μα, Ιἀἐ­145.

οττοσοι κλπ Η ΗΔοΝΗ26 οτ ‹τ›ιΔοεο‹1›οι ΚΑΙ Η ΗΔοπΗ

ΟΙ ΦΙΛΟΣΝ ¬­ Η τ

\ \ : |τι

Ν .\ Η 1 ατὰ τὸ δυνατον την αποσΐασγὶ

συζευξὴ τουτὴ στα μάτια τους ίσοδυναμουσε μὲ τὴν έμ­ σταται στο οτι μειωνουν κ ἐνὥ ὁ Σε­Ν Ν

` › 1 και στον πικπινει ἐεάιτησι τις άνετα ἀπὸ τιν υονι ἐν ἀνάμεσα Αντιππ®ι

δν θα Νὰ ιιζιισοτισειΝ

. Ν¬ > × 1 εν ε ε

ά ετ\ θὰ ει ε ὡ κίνὴτ ο τ`ν ἐπιδίω ο ἕδον καὶ θὰ νέκαῷι που απο Τθνπλευρα του Ν , ι

χ ς 1 ρ η Ο

π ι 9 κ # 1) Βπιχουρουδ ι 3 ` \ > ι Ν~ 68 ~ Σ 1 ® 1

` ,θικ` πρόθεση και το ὴθι­κο φίωνημα Το®

συνο ευοταν απο τὴν απολαυσὴ της η ονὴς. την αστα­ την Ὁ Ὁ ἐνοἔ ἦδονωμὸς θὰ μπΟ_Ν Ν Ν ι ε επτυσ

θεια καὶ στὴν άναξιοπιστία του αίσθὴματος τὴς ὴδονὴς νομιζει ωσωσο ΟΉ Ο εἴ Η , δαῖο ο

3 | ν ι ν ν ν ι ν~ νὰ σιμεύσει ως προκαλυμμα στον χυ ­

αντιπαρεθεταν λοιπον την παγιοτὴτα και τὴν απολυτη ρονοε Χρη , , Ν › Ν Νὰ <

› » Ν › Ν κ Ν κ ‹ › ι λ ΦΗ ὑπο άμμβση της αὶ)ΤΟνΟμ<[·ας της αρεί­Γης ” ηαυτοτελεια τὴς αρετὴς και του Λογου ο (ὴθικος) Λογος ΥΡ

Ν έ δοχὥν Τοῦ ῆδΟ_1 ° ' ιον ο ων των κ

ἀποδεικνυει τὴν υπεροχὴ του ἀπέναντι στὴν ὴδονὴ ἐπειδὴ μετωπικη Ξπϋθεση ενα"3 ιλἡψεβς καὶ ἔτσι

Ν Ν

Ν ' ιστιανικε αντμπορει να ἐνεργοποιὴθει άνεξάρτὴτα ἀπὸ τὴν προσδοκία νισμου πΡΟ×­αΐελαβαν χθ\ ς ἀπὸ Τοὺς

Ν Ν , Ν

' ~ ι σι οποιτὴς ὴδονὴς του πόνου και να σταθμίσει κυρίαρχα τις ἐπίσηι; χαΤανΟηθθκαν χθοξ ἕρἶ] ζ 9 ηαρχωσαν γβὰ νὰ. ,

ι ·| αυτε εν επὴδονές, επιλέγοντας ἀνάμεσά τους. (Ο έλλογος άνθρωπος Χριστιανουἐ­ Ομωἔ `κα\ ς Γιατὶ καὶ Οἱ ἴδβες

Ν.Ν.

·› Ζ \ | ν πα ανίσ Ο­

κατέχει κάτι τὸ θειο, χάρη στὸ όποιο διακρίνεται ριζικά επιφερουν Τη Ρθξγὶ με ΤΡ γω ,δμωδος Τῆς ποακτβκἦςΝ

\ ι α αιο ι εω ο ν

ἀπὸ τα ζωα, και θέτει στὸν ἑαυτό του σκοπους ὑψὴλότε­ ρίζωναν βαθια μεἶα στο ρἕ , ζαν ἀπὸ Τὴν ὑπε­τ Ν ι 1 ° ° συ νοταταπ α

ρους ἀπὸ τὴν άπλὴ άπόλαυσὴ· αν ὴ ὴδονὴ ἀποτελουσε τὴν β1ΟσΟΨ1·α€› και ο'· Βἶιεθ χ , αὐρυοπεβθάρχησηΝ ι ” ® αοιστοκ ατ .

ὔψιστὴ ἐπιταγὴ καὶ τὸ υπέρτατο κριτὴριο, τότε τα ζωα ρηφανεϋα του αρχαιθυ ι /Ϊ, η Νς ἀρεῖἦς ἀχόμα3 Ν ~ 1 ` ' του ο ου τίσως να βρίσκονταν σὲ πλεονεκτικὴ θέσὴ έναντι του άν­ του φϋλοσοφου σΐο Ονθμα

7 δεναών ἀκόμα καὶ` ~ Ν Τα εν ΤΟΝσ

θρώπου. (Η ἐξίσωσὴ ἀνθρώπου καὶ ζώου, ὴ οποία ἀπο­ και μιαζἐ αομσῖθἔ θε®Τ*ι\ ς γε νὰ συγχωνευθεϊ1 ® ” .ΔΟ Ξ Τ

δίδεται στὸν ὴδονισμό, σκοπεύει νὰ υποβιβάσει τὴν ὴδο­ στὶἐ πω ακραὴες στωαες ( \ρ¶ῖ 2 η 3 , Γ ι νὰ έναι ι ν 1 Η ι › ν

ν

° ' ατα ὲ τὸν χριστιανικο ασκηΐωμο· Μ Υ

νιστικὴ αντιλὴψὴ σε ολες τὴς τις εκφάνσεις, σκοπευει δὴ­ αυτομ ~ μ· \ ,λλ ἡ Τῶν ἀξβὥν καἰΝ Ν1 ι Ρ 1 οι α εια α α

λαδὴ νὰ σχετικοποιὴσει τὴ διάκριση του μετριοπαθους κάτι­ Τεῖωο ΧΡ°'·αζοΤαν μι ,β Οἶὅδηλη στὴν ἄνευΙΝ

~ αυτ ε ινε πὴδονισμου ἀνάμεσα σὲ άνώτερες και κατώτερες ὴδονὲς των πΘΟΤεΡα'·ΟΤθτωνι κε γἱ Ϊ ', θηχεἢ ἀντίθεση

Ν

1 " ν οποια τονισκαι τελικα νὰ ά ν θει ὁλοκλ ωτικὰ τὴ δυνατότ τα ἑνὸ πρ0”οΥΟὉμεν0υ εμφαση με Τη , ν ν

,, . × ~ αι Ο­ά κα Γιὰ πρωτη φορα τωρα

Ν . Ν .

.

μετριοπαθους ὴδονισμου. Πράγματι, ὴ επιχειρὴματολο­ αναμεσα σε πνευμα κ 63 χάΤωΝ , Ντ 1 °`° ” ” εννοια του π ›

γικὴ στρατὴγικὴ του Κικέρωναί ὴ του Πλουτάοχου8 συνί· στὴν ω”ΐΟΡ1·α των 'Θεων ΤΙ3 , θ®

› ν> “ ›ντιλ ψεων εξαυλω ὴκεἀπ° Τὴν επίδραση αναΤΟλ1­Χ­ων α η 7

7. Πε ¦ι›·ιιΖ›ιιε ὀοηοτιωι ετ ικαίοὴωοι, Π, 89­41, 14­50, 107­111, 113­115,11 8.8. ”Οτι οὐἄ ῆὕέως ζῆν ἔστιν κατ) Ίἴπίκοιυρον, 1Ο87ιιἰ­111896.

9­ Πε υἱω· ϋεαωι 93 Μ° 42­10”

28 τ ι

ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ οι Φιλοεοφοι ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ερ

3 # 5 Ναπολυ 10 3 ό ε ι ιΤα) ενω αψαστωχα υποβιβασθηκε η σάρκα όντο­ ἀκόμη και την παραμικρότερη αδυναμία αμέλεια. <Ωσ­λο ` \ 9 κ › : :γωωζ και ηθιχαι εφ ὀσον Τώῦλα θεωρήθηκε πηγη του τόσο η αντίσταση εναντιον της δὲν προέρχεται π

κακου και Τἦξἑ ὰμαρἠαἐ­ Ηθπωἐ μαρτυρεἶ ἢ Ίἶπιστολη τὸν ψυχρό Λόγο του φιλοσόφου του σοφου

ρω

>)>·'ι¬

„5Ζ×ἔἔε

ρερου

~ΡὶΡὶΟκοκ

Ν 3 / Ἱτου Ι τι 11 \ ` | Ν ι „α/ωβουι μαζι με δι­αφθρα χωρία των Ἱἔπιστολων όλόκλ τ\ν ο ούσα και πιστεύουσα υ ό Ω οποιαΤοῦ Παύλ ι | , \ | ηρη Ρ ­Υ ρ σ

\ ωΟΡ7 Τογιΐοῖιβο Οω" παρεωεφρυσε απθ νωρις στη βρίσκει τὸ στηριγμά της στὸν Θεό. (Η ηδονη νοειταιχοιστιανικ σκε και δὲν εΐν ' ι = | .ιο ι ι ι Ν ι ,ι Ν Ν ι ιγγ η .η› ι αι δυσκολο να εντοπισουμε εδω ως η φωνη της σαρκος η του πειρασμου, χωρις να

Τγεό πολεβόχη του αάχμη: Ο κοσμοἐ Τἦε ἦδονἦς και της διαφορίζεται παραπέρα. Πάντως οἱ άναλύσεις τοϋ Θωμὅι9 2 Μ ρσαΡκαἔ› ΥΙΤΟΒ Ο αθεοἔ ειδωλολατῖρι­χὸἐ κόυμος, γεννά ἀναγ­ ”Ακυινάτη13 πιστοποιοὔν ότι η ηδη παλαιὰ ἱεράρχηση τῶνκαστικὰ ` “ ` ι ι > × „ „ „ Ν Μ° Ϊηνω ερωα και Το Ρ­ισοἐ αναμεσα στους ἀνθρώ­ ειδων της ηδονης μπορουσε νὰ άξιοποιηθει καὶ μέσα στὸ

πως) Μ Οπωω θὰ μπῳουσαν νὰ βθων την εἰρηνη μονάχα χριστιανικό πλαισιο σκέψης¬ι › | 3 \ 'αν αποο­ Ν × < ×τρεφονταν απο κοινου τα υλικα ἀγαθὰ στρεφό­μενοι εν ταπεινοτητι πρὸς τὸν Οὐράνω Πα­Γέρα· °Ο ἰσχυ­

/ υ

Ρωμοῶ ὅΐι­ όλεε Οἱ σάρκες κι όλοι οι άνθρωποι ἐξισώ­ ΒΖονται μἐσέχ ἶΐἢν ἄμαρτία, στην οὐσία του ἀποτελεῖ μιαναΡνλΊσὉ Τθυγαριστοκρατικοὔ χαρακτηρα της ἀρετῆς στην ”Η ηθικη αποκατάσταση της σάρκας καὶ της ηδονης7 σὲ

ι Ν . ι ι , ν Ν . Ν ιἔἶἑιῖἔἔσζιεη αρχαιοτηταγἔ ακριβ|ως›όπως και η επαγγε­ συνάφεια μεγτην επανανακαλυψη της ειδωλολατρικης αρ:ηριας για \κα` ε πιστο, ανεξαρτητα απὸ την χαιοτητας, εμφανισθηκε γἱα ευνόητους λογους υπο τη

κοιχωνικη του θεση και την καταγωγη του. “Οπως περι­ μορφη μιας υπεράσπισης του Ἱἔπικούρου. (Η στρατηγικηγραφει παραστατικότατα ὁ Αυγουστίνος” ὁ πιστὸς ζεῖ αὕτη, την ὁποία ἀκόμα καὶ στον ἰ7ο αἰώνα ακολούθησεσε συνεχη επαγρύπνηση ἐνάντια στὶς διάφορες μορφὲς χαὶ ὁ ἶἑειεεειιἀἰ στο ἔργο του Πε Ωιιιι) Ηιοτιὐιιε ει ιἰοσιτιιτιι

¬ τ 3 ν ,ν , γ \ ­ . 14 . ι ΝΧ χ

στους δόαφορουἐ δελεασμους της ορμης προς ποργσμὸ Ζιρισιιιι, εφαρμόζεται ηδη απο τον Β00οει010, ο οποιοςξ Μ8 ( ξ # # τ › : › ι ›×Ὁ ονλιἐι η οποια ελλοχευει αδιάκοπα και εκμεταλλεύεται υπερασπίζεται απέναντι στὸν ])ε111'ιΘ την ηθικα αψογη

Ιζδῃἔηαανῖγκότεοες ὲργασίες προσωπικότητα τοὕ Ἱἔπικουρου. (Η υπεράσπιση του προ­9 | |^ ι › ες ανα υουντη ε „|\ , ` κ › κ Ρ­Νεἐελιἔἶλ­αναφερονἶαι ἀπὸ τὸν Ρ. Ιιοηιινιιε. Με Αωἰιιωιπιι ιαμἶιάἶωἶἔ σώπου Χωρὶε παράλληλη διεξοδικη εξεταση της διδα­"®"Ζἶ"ΖΖ°ΖΖ8Π ]ἱαῃ0ΜΖι8ιτιιιε7 Βιιιιιἔωι 1981, σ. 117 σημ. 7 (Ξ Π_ Ιςονδύ­ σκαλιας σκόπευε νὰ άποτρέψει τὸν κίνδυνο μιᾶς ἀνοιχτηςλη€› Ο ευρωπαίκὸε Δΐιαφωτισμός, Ἄιθηνα ἰθ8?, τ Ι σ 00 σημ 7) ­_ς._...“;| ' 5 · τι › · ·

Ζὲ' ἰἶωζ Ι3. δωπιιπα ιἴιεοἰοἔἰοα, Ι/Π,τΙ11.Β!±.” οπΐἔεῃοηθει Χι 8Ο”84ι και ΡΘΘΒΠΠ­ ιη. Εεροεἰεἰοπἰ ειιἰἰα Πἰοἰπα Οοπιῃτειἰίιι, Χ, 10­ΙΒ.

3:· οεοοοι ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ3ο οι οωοεοοοι ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ

ΟΙ ΦΙΛ ά ~ ετΝ Ν › ιι ι ­°` " 'λ υσ καὶτ ς Εδον ἐεπἴ· μα”

σύγκρουσης μὲ την Ἐκκλησία, ὡστόσο συνεπαγόταν ὅτι θηκε Το δακααωμα ιαὶἔ απο α ,ηἰ η\ ηφ Τα , Οὔηθικη συμπεριφορα και οἱ ηδονιστικὲς ἀθχὲς δὲν αλλη­ κρὸ χρονικὸ διαστημ­ΟΦ δηλαδη εως και την εποαηδ Τ`

Ν › ι ι 8 ι­ |θ νε ιεκ­­ παντω ια ιυπω ι ηλοαποκλείονται οπωσδηποτε κι ὅτι ἑπομένως η ἀρετη και Διαφωασμου αμεσοΐερα ς , ὶητου ,ννοωι Ν ” ε νιας κα Θ τ

. ι ι › ι τ ν ι ι­ ὴίκ ση τούτη στον χωρο της ογοτ χη θρησκευτικη πιστη επισης δεν συιιβαδιζουν οπωσδη ι *Ι

|_ποτε Ἱἱπε ασπίσεις τοὕ πε ιε ο ένου τας διδασκαλίας λογβκα ασαφουἑ κι­νἢματος των λεγομένων ἐλευθεροφρο

_”

Ϊ

χαὶ ­άλτσ­Γ: ὲ βάο­ ἐπτ εἴ αχ Οἱολο 6: χαθα ὰῇθύ α, νων (]ἰ›ΘΙ°ἱ›ἰΗ8, ΡτοὶἀΘ11]4Θ1°) παρα στὸ ἐπίπεδο της φιλο­μ; ι μ εη | χ Υ ι Ρ α Ρ ι εξ ὁποία ὅπως συμβαίνει πθλλὲζ φορέςτ ἀκ0λΟυ_θεν, επιχειρηθηκαν επισης σε ανθρωπιστικους κυκλους, σΟφι·α€› [Ι |ι Ὁ ,λ υθους ἀναπροσανατψ.

­ Ν ­ ­× ικε ε

όπως αποδεικνύει η Ζἶριειοἰα του Βει1Π1011ἀ1,15 πολὺ τυ­ Οησε με καθυστερηση ἶουζἔ ἦν] (Ο , θ λΪ

πικότε ο ὅ ως ια τ\ν πνευ ατικ` ἀτ όσ αι α και τις λϋσμ­θα­Ξ Τῆἔ γενικἦς Μῇοριας των Βδεων. ΟΡ Ο ΟΥ

Ρ μ Υ η μ η μ φ Ρ ι Ν ι ι ” ατἐστ σε τὸν αἰσθητὸ κο­ἐσωτερικὲς αντιφάσεις τοὕ ανθοωπιστικοὕ κινηματος πα­ σι!­ΟΩ Των Νεων Χρονων αποκ η , „ τ

λ κ | ­ν ιο Ν ε ›: Ν κ| Ο σΤ\ δβάσΐασἠ Του Φύσητ ῇἦ ὁποβα εγανε Τοαρα

ραμενει το κειμενο του νειἰἰει. Βδω η εκθεση της οιδα­ σμο Τοσ η , , ι ›Β

­σκαλία τοὔ >Βπικού ου καταλα βάνει τον πλεἶστο ὥ ἀῃι­λαΙπΤαΙ ὡἔ νομοτελἡς Τάξη καὶ ὲΐσα αναῇμηθηκε Οντο­

› Νςι τ Η Ρ μ| ι τχλ Ητὲυοτντι στὸ ὑπεοβατικὸ πνευμα, για να αὐτονο­

ρο, ενω η στωικη αποψη παρουσιαζεται συντομα και ψυ­ λολ/Μα ταΚ \ _ θ , δηάστασἠ του| Η

›. __

| › κ κ › ι : ι :Ν ικα Οσο και σΤ δὶ αν Οωπβνη ·

χρα. Απεναντι στις ειδωλολατρικες αυτες φιλοσοφιες μἶιθξα Τελ ι πἔλεμηὁῇῖ ὁ χρ,σΉανω|ὸς άσκη­± ω μκ

κ : μ › κατα Φ “

νε1]]α επαινει τη χριστιανικη θρησκεια, ομως αυτη το αυτο βεβαια Ύαα να , , ,: ι κ κ ± π : : Ν ±

λ ­καὶ Οἱ συναφεης συγκΞκΟιμ.Ξνες αξὔωσεβς #0­αρ ρ

φαινεται συμφωνη με την ανθρωπινη φυση ακριβως επει­ τι­σμοἔ, ° , , ιλ

δι › × κ ι κ : κ 5 › υ › ι Τ”`”ς )Εκκλησίας_ <ΩσΤΟσΟ την πρωτη μεγα' Ὁ Του

η ενστερνιζεται τις ηδονιστικες αρχες, εφ οσον επαγ­ χιαἐ αι\ τῶν Νέων ΧΟό¬

| κ › π ε : κ Ν | ι θεωρητηκη μαχη Ο ΟΡ Ο Ογἴισ­μος ΦΔ

γελλεται την ευδαιμονια ως ανταμοιβη της πιστ ς και κοσμοΝ τ τ

Ν › Ν › / ε ι 9 κ Νη › (ον Τ`ν ἔδωσε χαὶ Τὴν Χέρδισε σΐὸν πρωΤΟ άπο Τους πα­της αρετης απεναντιας, η στωικη αυτονομηση της αρε­ ν αι όο Τῆς σύγχοονηςτἦς παραγνωρίζει, ὅπως λέγεται, τόσο τη Φύση ὅσο καὶ Ραπανω δυο Τομεβἔ με μ ηφ η Ὁθ' Τςς διάΝ × > ~ αι ττι θρησκεια­Μ

ειναι ἐπιστιμιε ενω τι αποιαταστασῇ Τα ινξἶ ἔτι ΤινΝ 3 Ϊ αστ κε να πε ι

”Απὸ τέτοιου καὶ απο πα ό οιου δ ό ου διεκδικ|­ σΤασ”Ο€ του ανθΡωπΟυ ΧΡΞΕ αλ ρ μ,€ ρ ς ς η× Ν ” ` α ίνει αντικειμενο φιλο­εποχη του Διαφωτισμου Υια Ϊ Υ

Ο­οφικης ἐπεξεργασιας." (Η αργοπορια αυτη εἔὴγειται15. Με τὸν τιτλο Ζ)ε/ειιειο ]Ξρισιι7·ι οοιιιηα όιοιοοε, Αοαιἰσιπίοοε οι

"'

εἕΟσ

ι Ν ·| ° | ωσ τΝ ,θωι € αἴἴωΡωιίραιειίσοε δημοσιεύθηκε ἀπὸ τὸν Β. ΟτειΡἰΙ1, Ζζα σιιἰιιιιτι βἰοεο/ῖοα (ΖΘΖ Οὶν ἀναλΟ`¦!­σθουμε ΟΤΕ η μεταμορφ Υ) ης η η 7

ηιπαεσιιαιεηιο ίιαἰιακο, ΕἹΓΘΠΖΘ Ιθθἰ, σ. 90­92.·τ°°­””°_°ι ..

­­ ι · ιι . Τ ~ ·| ι ιναφέρεται ταραπἀνωι

16. Πε οεπο ¦ιιΖεοηιιε ὀοπο, ΙΠ, 8­ΙΟ = (]Ηι1οειἰ οὀἰιἰοιι Βχ Μ. ἀε Ι7. Βλ. τις διεξοδικες ανα7υσεις ου εργου ποΡειτιἰπιι Ειοτοϋ, Βειτὶ 1970, σ. Ι08­Μι.ηημ· ΙΟ·

32 01 ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑ1,Η ΗΔΟΝΗ 38

Ν Ν Ν Ν Ντης κοινωνικης συμπεριφορας των ἀνθρώπων, σύμφωνα διδασκαλίας γιὰ τον άνθρωπο ὡς εικόνα καὶ όμοίωση του\ “Ρ Β­ 'Ν ΙΜ ΝΟ ινμε τὸ νέο πνευμα της στροφης πρὸς το ίίἔντευθεν ἔθιγε Θεου και φιλοδοξουσε νὰ κάμει πρόδηλη τὴν υπεροχη της

τὴ σφαίρα συμφερόντων μιᾶς ίδεολογικὰ σχεδον παντο­ ἀποδείχνοντας ότι η ἀνθρώπινη συμπεριφορὰ μπορει νὰ: , Ν Ν .„. Νδυναμης ἀκόμη Ἰἔκκλησίας πολύ άμεσότερα ἀπ, ό,τι τὴν ὁδηγηθει στὸν δρόμο της ἀρετης μὲ ἀμιγως φυσικὰ μέσα,

Μ χ ς Νεθιγαν λ.χ. το ηλιοκεντρικὸ σύστημα και οί νόμοι της ὑπό τὴν προυπόθεση βέβαια ότι ὴ ἀρετὴ θὰ ἀπέβαλε τὰ| Ν ινἐλξεωἐ των σωμάτων. ἀσκητικά της χαρακτηριστικά. Τὸ δικαίωμα της επίγειας

(Ωστόσο ὴδη πρίν ἀπὸ τὴ ριζοσπαστικὴ ἀντιασκητικὴ εύτυχίας καὶ της ὴδονὴς φαινόταν αύτονόητο συστατικόἀποκατάσταση του αίσθητοὔ κόσμου, η ὁποία συντελἐ­ στοιχεῖο της ἀνθρώπινης αύτοδιάθεσης, καὶ ἐπειδὴ ἀπὸ

| \ Ν ον ινσθηχε λωΡί­ωἐ και προγραμματικὰ στὴν ἐποχὴ του Δια­ τὴν ἄλλη πλευρὰ ὴ ἀρετὴ δὲν μπορουσε νὰ ἀγνοηθει χω­φωτισμοὔ, διαφάνηκε ότι η ἔννοια της ὴδονἦς καὶ τὸ ἐν­ ρὶς νὰ ὑποπέσει κανεις στὴν ύποψία τοὔ μηδενισμοὕ καὶνοιολογικὸ ζεὔγος «ὴδονὴ­πόνος» ἀναγκαστικὰ θὰ κατε­ ἔτσι νὰ ἀπεμπολὴσει μιὰ στρατηγικὰ ἀποφασιστικὴ θέσηλάμβαναν κεντρικὴ θέση μέσα στὴν καινούργια θύραθεν στὸν ἀγώνα ενάντια στὴν Ἰἔκκλησία, γι) αὐτὸ ὴ ἀρετὴἀνθρωπολογία. (Ο Ηοίϋὶιθε ἐπιχείρησε μιὰ βασικὴ διευ­ και ὴ ὴδονὴ όφειλαν, όπως ἀπαιτοὕσε ὁ ν0]ί1ειἰΙ°Θ ὡς φε­κρίνιση τούτων τῶν ἐννοιὥν σὲ ἕνα σημαντικο χωρίο τῶν ρέφωνο τῶν κοινὥν τόπων του Διαφωτισμοὔ,” νὰ λησμο­

Ν | \ 3| / Νδιαλογισμων του πανω στον ανθρωπο, όπου ὥς ὐλιστὴς νησουν τὸν ἀνταγωνισμό τους και νὰ συμπληρωθούν ἀμοι­προσπαθησε νὰ κρατησει κατὰ τὸ δυνατον μικρότερη τὴν βαἶα μέσα στὸ πλαίσιο της καινούργιας ὴθικὴς.

9 Ν Ναπόσταση ἀνάμεσα σὲ σωματικὴ καὶπνευματικὴ ὴδονὴ." (Όμως αὐτὸ ευκολότερα μπορουσε νὰ τὸ πει κανειςἕ Χ ›! Η Ν | χ ρ , ,Ο Διαφωτισμος εκαμε ενα βημα παραπερα, και μαλιστα παρὰ νὰ τὸ κάμει, όπως άλλωστε έδειξε το ἐγχείρημα

Ν „ € ι εκ κ › κ Ν Νβημα αποφασιστικό. ,η διαπιστωση, οτι τα αισθηματα του Ηυιτιο, ό όποιος, κλείνοντας τὴ μακρὰ καὶ διδακτικὴΝ Ν' Μ ! | \της ηδονης και του πονου εκπληρωνουν μια κρίσιμη ἀν­ ί βρετανικὴ ηθικοφιλοσοφικὴ διαμάχη, διατύπωσε τὴ γνώ­

| | ξ ανθρωπολογικη λειτουργια, χρησιμευσε ως θεμελιώδης προ­ μη ότι ὴ ἀρετὴ καὶ ὴ κακία πρἐπει νὰ ἀναχθουν σὲ ἰδιαί­| κ κ ε ι Ν Νυποθεση για την υποτυπωση ὴθικων συστημάτων πάνω τερα αίσθηματα ὴδονης και πόνου.20 Βεβαίως διαχώρισε

\ ί ­ι θ \ , ί (Η λ θ| Ν ι › | › ι ε› ι κ 9 ­· › α › :σε βαση κα αρα εμμενη. κεντρικη εση του Διαφω­ τα αισθηματα αυτα απο τα ηθικως αδιαφορα αντιστοιχατισ οὕ ότι δ λαδ\ ό άνθοωπο ἀποτελεῖ ἀναπόσπ σ .τεμ­¬ ι7 Ὁ Τί ι ἔ Οί Το τ

μέρος της Φύσης, στρεφόταν ἐναντίον της χριστιανικης ιο. Βλ. πχ. την πρώιμη ἔμμετοη ούνοψἠ ­τους ο­τον προλογο τοϋ σοῃι­τττττ­__ὴ κο" (ἌἹΒ2), Οεαυησσ Οοῃτρίὲτεσ, οἀ. ΡΗΓ Ισ. Μοίειτιιἰ, τ. ΠΙ, Ρετἱε Ι877, σ. Θ.

18. Ϊ)ο ἰιοππίτιε, Χί ·= Ορειια Ζκιιἰπει, είικἰἰυ οί ίιὼοτθ Θ. Μοίοεννοιυίίι, 20. Βλ. κυρίως Α Τηεαίἰεε ο¦ Ἐἢιῃιαπ Νιιιιιιτε, ΠΙ, Ι, 3 = Θὀ. Ιῇγ Ισ.τ­ Πι σ­ ΘΜΟ8­ οιοιιιγ­ιιιιςἔο, οκτοω αει, ο. ενια.

34­ οι ‹:›1λοΣοΦο1 ΚΑΙ Η ΗΔονΗΣ ο1 ‹1›τΛο›:ο‹ι›ο1 ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ 88

9 | α κΜαθηματα Ο ωἐ δεν πόοεσε να π οσδι | ` 'Ν Νξ μΝ , εἰ ° γ Ρ οριἶεϊκατα τθο της μέσα στὸν 18ο αἰώνα, ξεκινουσε συνηθως απο μιαπο πειστικο που ακριβως βρισκεται το οοιο αναμεσα Ο­Τ¬)γγν ι ν ν γ ν ι ν ν

2 ν ι ν ν .. " σκεπτικιστικη ανθρωπολογια και μεσα στην αυτονομια` ιπ › › ν Ν νι.η ονη, την οποια γεννα μια πραςη εξ αιτιας του ὴθικου Ν Αν Ν ι Ν .ν δι Ν ι ν·` _χΟῳακΤἡρα7 καὶ στὴν ἡδονἠ Τὴν του ξ. ογου ζητουσε νΟΦΝβΡἶι Ονἶι εν μπῖυρουσε να Ξὔῖυη

ι , , \ Ν 3 7 χ Ρ θει ο αυτοματισμος της ηδονης. Ωστοσο η λυση αυτη7μια πραξη επειδη μας ωφελει ποοσωπικα. ”Η ἀμεοολ Ν ι ν ν ν ν ι ν ι ν ν ιν Ν . ν 2 | Ζ ­ η καθως φαινοταν ν ανοιγει και παλι τον δρομο πισω προςψια του εκαστοτε υποκειμενου7 απὸ τὴν ὁποία ὁ Η11Π1ε τω ἀσκ Ήσώό δὲν πό εσε νὰ π Οσελκύσεγ ωὲ Τὸ έ ος)ανέμενε σὲ κάθε περίπτωση τὴ γαραξη σαφοῦς διαχωω­ ι ην ( ,Ν μ Νρ Ρ Ν ν ν .ν \ νμ Ρστικἦς .Υραμμἦς ἀνάμεσα σι αὐκ γ ι δν ,νδ .δ ζ τ­ηἔ το κυΡιο ρευμα του Διαφωτισμου, εφ οσον μαλιστα

Τα τα ὉΟ ειν η ”η Ο\/ης7 8 π ν κ κ ›| Ν ι­ ετε σε α εσο κινδυνο τ ν κανονιστικ εννοια τ ς Φυ­ἀναγκαστικα θα ἔπρεπε νὰ π οέ ετα 3 ` ` ` μ η Ν Ν η ηηΚ ` Ρ ρχ [απο μια πηγη κα” σης δηλαδὴ τὸν ἀκρογωνιαιο λίθο της ὅλης κανονιστι­θαρα νοητικης ὕφηε και ὑπέρτερη ἀπὸ τὴν ὴδονὴ ­ ὴτοι κἦἑ θεώρησης .του Δωφωτγσμου Τὸ κύρω ρευμα Του( ` 3 ` \ .Ν \ Έ. ,| ω ση π αυτ δεν πο ουσε να ειναι α ` | Ν ΝΣτὴἶγζῖἰραγμθατωἰόῖη Ρ ,θλαξθ απο Τἶλἔ ΔΟΪΟ· Διαφωτισμου προτιμουσε να παραβλεπει μὲ ὐπεροπτικὴΤα μνθα Τεἴοια ΒΧ π Οϋπε ετε αν­ › | κ 5 ι κ κ κθρωπολογία πέρα Ήὰ απέ αἰσβόδἔξ γἐ Ρ" αυτοπεποιθηση τις εννοιολογικες δυσκολιες και να παρα­

ι ,ν Ν Ρ η° φ Οσον μοναχα ιένει σ> ἕνα α ιλο ο σ Ν α τὸ ὁποῖο καθιστοὕσε δυ­η ασπιλη και διαρκως ἐνε \ καλοσύν Ν 3 θ / ( Υ 7ΡΎὉ η Το? αν θααῖουμ νατὸν τόσο τὸν προσανατολισμὸ της ὴθικης στὸ Ἱἔντεὔ­ακαι ια ν Ν Ν Νν ημ μορφωμενη πρω απο θεν όσο καὶ τ\ν απόκ ουσ τ ς υπο ία του ι δενισ ου.καθε στοχασμό θὰ μπο οὔσε να ταυτίσει )θ| \ Ρ δπράξη .Υενγκὰ μἶὲ Τὴν ἀνῖδω λγ νν­ αυααρμζηαα Τθν Τὸ σχαἰι­#06 τοῦτο, ὅπως λ.χ. τὸ σκιαγραφεῖ ὁ Μαυρον­Τε η να εηα­ _·¬21 › : κ ι ›| ± | κζεμται γι, αὐΐὸ καμμιὰ δϋαμεσολάβηση ἐω ἔἕπα­ Μιιε αναμεσα σε πολλουῷ οἰλλοὶῖἑηαπερριπτε ταυτοχρονα

δὴ Τώρσ γιὰ εὐνοἡτους λό Βὰ τῇ και τον ασκητισμο και τον αμιγη ηδονισμο, συμπλησιαζεν 7 ι Ψ \ Υ \ ςζ μ Ο α Ξπθχεῳημα_ τα διάφορα εἴδη της ὴδονὴς, ὅμως για κάθε ἐνδεχόμενοτολογια δεν ηταν δυνατον να υποστηριχθεῖ μὲ ἔσ νχ­Γ ν ν ν ι ι ν Ν ι ν ν νσυνἐ γς , \ \χ ῖὶ αφηνε ανοιχτη τη διεξοδο της ιεραρχησης τους προτασ­επεθΟ(7 γο (ΧΌΤΟ κα! η η Ονη απο μονη Της Χαι· καθ κ ε κ ι ν 6 : | \ ‹ › ιι ι , „ „ Ν > σοντας την ηδονη που δινει η αληθεια και η αρετη.εαυτην αποτελουσε ενα μαλλον επισφαλὲς θεμέλιο ­Ης ν .ν ν ν 2 ν ν Ν › Ν ν

ν .ι η Παρ ολα αυτα η αποκατασταση του αισθητου κο­ηθικης “Ετσι γεννηθηκε ὴ αντιστασ ἄλλων ”θι “ 7 ν ν° ­ κ › κ Ν Ν | κλ ν › ν Ν , η | η Νχοἰν φθ σμου στην εποχη του Διαφωτισμου ανεπτυξε τη δικη τηςοσοφων εναντιον της λεγομενης φιλοσοφιας του αισθη­ ι ι ι ν ι ι ν ι ν νΤ , 3 , | Ι ς δυναμικη και λογικη, η οποια υπερφαλαγγισε τους σκο­μοωοἑ­ Ουτη η αντισταση7 που εκδηλωθηκε ηδη στη ν Ν Ν › Ν ν ν Νι ν \ Ι πους του μετριοπαθους αστικου κυριου ρευματος του δια­βρῃανϋχη συζητηση με τους Βεὐἔυγ καὶ ΡΓΙΟΘ και ποὺΝ 2Ι. Εεεαἰ ιἰε ρἰιίἰοεορἢίο νποιιαἰε, ΠΙ = Οειιυτεε, τ. Ι, ἰννομ 1768, σ.

) |αργοτερα βρηκε στὸν ΚΘΗἘ τὸν γνωστότερο ἐκπρόσωπό Ιω 248

36 01 ΦτΛοΣοΦο1 ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ 01 ΦτΑο›:οΦο1 ΚΑΙ Η ΗΔοΝΗ 37

ωτιστικοὔ κινύ ` ύλ ξ ` 8 \ (δ Ν ὲ συν δ ` › 'θε ` `ν 3 ε | ισοδυνα­ιρ ηματος και κατε η ε στον μη ενιστικο Ὁ Ονηἐτ σ ει­ ὉΤΥ1 ανα ση προἑ Τη αρ ΤαΕ \ Ϊ \ 3 | Ν Ϊ \ | .Ά Ἱ | Ν 3 |ηδονισμο χωρις να ενδιαφερεται για τὶς τακτικὲς αναγκες μα­ με Ταιν πιϋοασπιση Ὁ Τη διεαδια­Όση Των αΡΧεΥ0νωντοϋ αγώνα εναντίον της θεολογίας. Οἱ δύο σημαντικό­ φυσικῶν διααιωμαΐων­ ¬\Αν ἦ αεαεται ἦ ανθΡωΤαα δὲντεροι ἐκπρόσωποι αύτοὔ τοϋ ηδονισμοὔ εἶναι ὁ Εει Μει­ μπορεῖ να χαρίσει ηδονη, τότε η προσωπικη ηδονη αναγ­'ιιιε καὶ ὁ ἀε Βειἀθ. <Ο πρῶτος θέλει να ανακαλύψει καὶ καἶα κορυφώνεται ἐκεῖ όπου συνανταται μὲ τὸν πόνο ἑνὸς

| \ ἔ ` \ , | Ν $| < < Ν ( | \ 3 | < ξ \παλι την ηδονη στην αρχεγονη αθωότητα της, ­πέραν του αλλου, ο οποιος υποκύπτει στον ισχυροτερο η ηδονη συμ­

καλοὔ καὶ τοὕ κακοὔ, πέραν τῶν συνειδησιακὥν προβλη­ πίπτει λοιπὸν μὲ την ἐκδίπλωση της ὶσχύος, καὶ ακριβώς

μάτων καὶ τὥν αναστολὥν, τὶς ὁποῖες δημιούργησε τε­ γι” αὐτὸν τὸν λόγο εἶναι ασβεστη η ανθρώπινη δίψα για\ < \ Ν ον .Ν Μ Β.

χνητα η σκληρη σχολη του ασκητισμου προσδιδοντας Ὁδθνἢ­23 "Οσον αφορα σΤ”ἢ δι­απίααωση ΤὉΩ εσωαεα­α­Ὁἐ

τους μὲ τὸν καιρὸ την ἐπίφαση της φυσικότητας. (Ο Εει αι›Υ'Υἐνεια€ μ­"αἔὺ ἦδθνἦἑ καὶ­ ἰσχύοἐ ὁ αθ Βααθ πθοκατΜειὶτιε διακρίνει βέβαια αναμεσα στην απλη αὶσθησιακη ταλαμβανει τὶς θέσεις τοϋ ΝιΘ'ιΖεο]1ε, ὁ ὁποῖος βέβαιααπόλαυση καὶ στην ηδονη, ὅμως αύτὸ τὸ κανει μόνο καὶ ύποτασσει την ηδονη στην ἰσχύ καὶ την θεωρεἶ παρακο­

| κκεδλ| τα εεδκ κι οτ λιθ ­¬›θ| Ν›:24,Α:κε›:μονο για να υπο η ωσει οτι η η ονη με την ευρύτερη Ον αιμα του αισ Ὁμ­αΤΟ€ Τηἐ ισχνθἐ­ ντα) Ὁ εΥΥνΤὉ”Γα

ἔννοια μπορεῖ να κατακυριεύσει ὁλόκληρο τὸν ανθρωπο τῶν απόψεων διόλου δὲν ειναι τυχαια. Γιατὶ οι νιτσεικὲςκαὶ να τὸν κα ει ὁλόκλ ο εύτυ ισ ένο° αλλωστε οι <δο­ αναλύσει­9 Τῶν Ο 1­κὥν ανια ῶν αΐὸ ἐπἰαενα Ο Τῶνηθ χ μ η χ μγὶχ μ· τ

\ Ν "' \ Ν Ϊ | | \ Ϊ Ν ) | \νες της ψυχης και του πνευματος παραμένουν συνδεδεμέ­ απο'­ων βΡι­σ%ΟνΤαι­ Τα ααναἴΐρα 'ΠΙΩ αντοσννῃὶργὶσηἐ και

\ \ \ το .Μ Ν 3

νες με τις σωματικες απολαύσεις, των όποιων κατα βαση ΤὉΘ Ψ'­λαυ'τία€› Η­πθρονν κατα πολὺ Η­εναλο μέιαοἑ να ανα­συνιστοὔν τη διεύρυνση καὶ την τελειωση.22 (Ο ιἰθ εειἀε ανΥ%ΡΟΤὉθΟυν μὲ βασαὶ ὑλιαα καὶ· ἱδἐεἐ Τἦἐ ἐποχἦἑ τοϋακολουθεῖ έναν αλλο δρόμο, δηλαδη δὲν αντιπαρέρχεται Διαφωτισμοὕ. Αύτὸ μπορεἶ να παραξενἐψει μοναχα ὅτ

χαμογελώντας τὶς παραδοσιακὲς ἱεραρχίες, παρὰ ὲπιχςι­ 1 ποιον ἔχει κατα νοὕ αποκλειστικα τη συνηθισμένη, μο­Ν Ἱ \ \ρει πεισματικα να τις αναποδογυρισει. (Η ηδονη λοιπὸν

` ›δεν έχει την παραμικρη σχέση μὲ την αρετη, καὶ μαλιστα 23. °Απὸ τις πάμπολλες περικοπές, οτις οποττς ο εοιιο εκθέτει οτοτὲς τις‹ τ τ ‹ Ν _ · ­ ­ · ·¬πλ| ς Τ ς ἀπόλοωσ ὁ είλεγ νὰ συ αδίσε, ὲ ,ῖων τἰιιόψεις, επιλέγω τις εξης. Ζα Ρἶιιἰοεορἢιε σἰιιπε Ζε Βοιιιἰοιπ, ΤΙ°01ε10Π1Θ δι

η γὶ φ μ· μ· η . . .

ο , „ Ν , | , (Η , \ Ύ Μιιιμιιἰιττιο Πιειἰοἔύε (ἐκδ. 10/18, Ρτοΐεοο ἀο Ο. ΙοοΙγ, Ροτιο 1972, σ. 68

ενεριη αρνηση Τγὶω Ξναρετης πραξηῷ αρετη εωαι τε” Μι, 2'7Ιι κἑ.),¬καὶ Ιτἴἰετοιτε ιἰε .ἴαἰἰοιιε οα Ζεε ρτοερἐπἰτὲε απ οἰοε, ΡτειιιἰὸτεΖ ”ῖ' Ν . , . Ωχνητη, γγ ηδονγη εωας φυσικη, ἑπομένως γη ἐπωίωξη της |°ιιι·|ω (ἐκδ. 10/18, Ρτοίεοε ἀο Ο. Ιοωγ, Ρειτιε 1976, σ121 κε.).­Δ­Ϊ­ και.. Πλ. ιδιως τὶς σημειώσεις στὰ καταλοιπα της δεκαετίας τοὔ 1880,

22. Βλ. τὸ κειμενο Ζκι Ϊ/οἰωρτἐ, στὰ Οειισηοε Ρἰιἰἰοεορἰιἰηιιεε, τ. Π, θσινα/αν θμἰ· ν­ Κ· ΒΟΜΘΟΜΘΜ Έ­ ΠΕ Μϋῃωιθῃ 1966. σ­ 688, 712°718› 765,Βοτιιο ιπι, ιο. ο. 281­283, 289­2ι8. :ινι4±27ι›.

38 ΟἙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ

νόπλευρα ηθικη­κανονιστικη, εικόνα του Διαφωτισμου. ὲνῶ" ` δ \Ω

` `καπό Την Τοπνχη σνγκνμία· Στη ΓεΡμαν¿α› πάν”Γω§7 η σκέψη του ΗΙ1ΙτιΘ, θέτοντας στην πρώτη θέση τὥν προ­: Ν ) 27

39

νο"

Ηοἔοἰ ὑποβαθμίζει την έπιδίωξη της ηδονης καισἶε ἶἶην εποχηηοἕν Δ'·αῖΡωτ'·σμΟυ ἐμφανίζεταβ ἐν της απόλαυσης κανοντας την μια συντομη και οχι εξαι­

νεἶν χαἔ σ Ολο τον Το ενροἔ Το ῳίπῖνχο ἐκεῖνΟ› Τοῦ ὁ­ ρετικὰ γόνιμη φάση μέσα στην άνιοόσα ἐξέλιξη της αὐτο­πἶων την ηοννωνἱκη καὶ πΟλΒΉσμ'·χ”η ἀναγκανόῖητα ἐξη° συνειδησίας.26 ,Ανεξάρτητα ὅμως άπο τις ιδιαιτερότητεςγηἶἶέμΰε στην αρχη: Τὸ αἴτημα Τηἔ αὐΐονομίαἐ Του ΛόΥΘΌ της γερμανικης ἐξέλιξηςγ πρέπει νὰ τονισθεῖ ότι ὁ αστι­χαν η αντίατωχη χαλωαγώνηση Τηἔ ηδονηἔο η ἱειυάρχηση κος φόβος μπροστα στὸν ηθικό σχετικισμὸ μηδενισμό,Τῶν εἰδὥν Τηἔ ηδονηἔ καὶ η πΡόΤαξη τηἕ ἀνώπρηἔ ηδη” τον ὁποῖο φαινόταν νὰ συνεπάγεται ὁ ηδονισμός7 ηταν έξνηἔ μὲ σκοπὸ την χατασφάλωη Τηἐ ηθνχηῶ καὶ Τέλοἐ ὁ αρχης ἔντονος και διαδεδομένος κι ότι δὲν υποχώρησεἕ:·ηδ·ῖ”·σἶΜ\ὸ€ ηδονϋσμὸἐ καὶ η ἰσοπέδωση Τῶν εἰδῷν Τηἐ οὔτε στὸν ἰθο αἰώνα ἐφέ ὅσον μάλιστα τώρα τα αγνωστι­ηδονηἔ νπο την αἰνίδα Τηἔ αἰσθησνακηἔ ηδονηἔ· (Ο ά­ κιστικὰ και ὕλιστικα ρεύματα δυνάμωσαν ἀκόμη περισ­σἶωὼξἔ Δναφωησμὸἔ ἀπέΡΡ'·πτε ἀπερίφωσνα την ΤΡίΤη σότερο. Στὸ πλαισιο αὐτὸ κατανοοὔμε καλύτερα την πο­αυτη δυνατότητα και παρέμεινε αἱωρούμενος ἀνάμεσα στις ρεία ­της συζἠτησης ­γύρω ἀπὸ Τὸν ὡφελ'_μγσμό_ °Η Τόλ­νῳὥτεἔ 81507 ἀλλὰ μὲ ἑχάστοτε δΖ·αφ®ΡεΤ'·κὲἔ πΡ0Τ®·!ν~ησε'·§› μη, μὲ την ὁποία ὁ ΒΘΠἘΒΘΠ1 ριζοσπαστικοποιησε τη

ρηζοσπαστικη ἀντιασκητικη ἀποκατάσταση του αισθητου Ήμἡσεων Τῆς ἡδονῆς Τὴν ὡφελγμό­Γηῖα ἀντὶ Τῆς αρε­Γἦςγχξνσμον νων ἦηαφένρονἔ λόἴουἔ δὲν εὐδοχέμησει πΡὸ παν­ τρόμαξε ηδη τον ΜΠΙ7 ὁ ὁποῖος, θέλοντας ν” ἀντικρούσειως ἶτονζνομεα τηἔ φνλοσοφίαἔ· Ἰἰδῶ ὁ μηδεννσηχὸἔ ηδΟ“ τὸν άκραἴο ῶφελιμισμό7 κατέφυγε και πάλι σὲ δοκιμα­ννσμοἑ δεν βρηχε οὔτε ἔναν σννη”ΥΟΡΟ› καὶ ἐκτὸς αὐτοῦ `ἦ σμένα ἐννοιολογικὰ ἐργαλεῖα καὶ τόνισε ἐκ νέου τὶς ποιο­δενι­εΡη ἀπὸ Τὶἔ ΤΡΞἘΘ ποῳαπάνω βασνκὲἔ Τοποθξπησεϋἐ τικὲς διαφορες ἀνάμεσα στα διάφορα εἴδη ηδονης γιὰ νὰέκπροσωπηθηκε κατὰ κανόνα μονά α στὶ ετ ιοπαθεῖ ' λ \ ° ` ° \ | ° ` 'Χ Θ Ρ­ Ρ € θεωρησει τελικα το ευγενες ηθικο φρονημα ως την καλυ­ι κ › ; Έ· ·παραλλαγεἔ Τηἔ καν χωίνἔ ωναντερη πρωτωνπία· Εέναν· τερη ἐγγύηση προκειμένου η ῶφελιμιστικη τοποθέτηση3 Χ Μ 2 ε ς Ν Ν \ , \ Νενδεηῖῃέκξ) ΟΤΕ Ο Καῃνι Ο Οπονοἔ θεωΡε'· Το ανσθηῃκο ΎΟὉ­ νὰ ἀποβει εὐεργετικη για τὸ κοινωνικὸ σόνολο.28 (Η ἀντι­

# ` 2 Ν › Νστο ως την υψιστη μορφη ηδονης, δὲν εκχωρει στην ηδο­~ × 26 Ρἰιαποηιεποἰοἔἰε εἰεε Οεἰειεε, Ιτς: ν. .Ι. Ηοΰιτιεὶειοτ, Ηοπι›ιιτΒ·

× | | : σ κ ε ινη κανενα δικαιω αανα ι εω στι υποθεσει του Λο ου ·μ με 5 ς ές Υ ηπα, σ.262­266.ιἰ Ζ) εἰ

κ : : κ ±| . . ,κἦω απεδεχετοω την εννοια Τηἔ ΡΓΟΡΘΠΒΙΟ Π1τθ11θ0τι1θ118 27. Απ ίπικοααοιἰοπ το Με Ρηιποιρἰεε ο¦ Ζ!/ίοηαἰε απ εἕἰ ατἰοπ,

| \ | ` η 26 υἰιιιμ Ἑ›

μονον

25· Μ€2αΡ|Ψ8ί|( ω8|”·5ν"Θ”› ΒἰσαΥωΥν1› Α1ἰἐΙἄΘΙΠἰΘ·ΑΠ8ἔ8ΌΘ, τ. λ/Ι, σ. 211­ΙΒ.Ἡ 28. ἴ]ιἰΖἰ2α:·7ἰα›ιἰε:αι, Π Ξ ὲεεαμε οτι Ειἱιἰεε, ΖἰεΖἰἔἰο:ι από δοοιετῃ, Θἀ.

ωἐ παραχωρηση στην τρεχουσα γλωσσικη χρηση και λ/ΨΞΑ Γταἔ:ηεπι οχ" θονεηπιπεκι ακα ατι ἴπιτ·οαωσιἰοπ...7 Θἀ.ἰιγ νν. Ἐῖεττἰεοο Οκἰοτιἰ 1967 σ.1Ζ5 κἑ., 155 κἑ.

Ι40 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η: ΗΔΟΝΗ

01 ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝἙΙ 4

ιθεση ανάμεσα σὲ ίδιοτελὴ και σὲ ὴθικὴ ὴδονη, τὴν ὁποία τὴν κυριαρχικἢ της θέση καὶ Τὴν ΟώΤΟπἶπΟίθησ”ίΙ Τηἔ ἐξὁ Ηιιττιο αντιληφθηκε καὶ συνάμα αγνόησε, λύνεται ἔτσι αἰτίας της βαθμιαίαε μῇαμόρφωσθθ Της ίὀιομγἔχανικηςκατὰ τρόπο πού θίγει τα ἴδια τα θεμέλια της αρχης τὴς κοινωνίας στὴ σύγχρονη Η­αζϋκλι δηίόοκθαἶύα· Το\χεἱρα_ῶφελιμότητας, εφ) όσον τώρα ὴ ὴθικὰ αποδεκτὴ κοινω­ φετητικὸ λάβαρο του ὴδονισμοὕ πέρασε τωρριξαυυἶ χῖρι­Οινικὴ ἐφαρμογὴ της τελευταίας φαινόταν νὰ έξαρτᾶται από της αντιαστικὴς πολιτισμικἦε ἐπανάσΐοῖσηἱι ηζοποἰα γὶἕὔεἶτὴν ανιδιοτελὴ συμπεριφορα τῶν ατόμων, ὴτοι απο μια λε όχι μόνο να απελευθερώσει τὴν ἀρχὴ Τηἔ ηδἶνηἐγαπρμὴ ὡφελιμιστικὴ στάση. Μιαν αλλη απόπειρα διαφυγὴς τα δεσμὰ τῶν αστικὥν συμβάσεων καὶ Ρ­εῖΡΒασμ~ἔ)νι Οξλλααπο τὴν έγγενὴ αντινομία του Ηι1111Θ αποτελει ὴ έμφα­ καὶ να τὴν κάμειγ σὲ συμφωνία με τἔἰἰδἶωδἶι; ΤΠΕ; αλῃίῖ­τικὴ διάκριση του θἰἀἔννιοἰς ανάμεσα σὲ ἐγωιστικὸ καὶ πραγμάτωσηε, θεμέλιο Τἦἐ κο!­νωνίκηἦ ΟΡ”Υ®ωωἶ*)Ξι βα“ῶφελιμιστικὸ ὴδονισμό, όπου ὴ ὴθικὴ απόφαση ύπὲρ του ζοντάς Την σΤ`ἦ θέση Τἦέ ἀθχἦἔ Τῆς ἀποδἶσἶίςἑ Το ἶραμαδευτέρου μπορεῖ να εδράζεται μονάχα πάνω σὲ ἕνα ἐνο­ της πολιτισμικὴς έπανάστασηει ὅπωε αυτο αΡθΡ0ὴνεΤ®ωρατικὸ ἐνέργημα του πνεύματος. Γιατι ὁ θὶἀἔννἰοίε θεω­ λ.χ. στα γραπτὰ του ΜΘΓΟΠΒΘΪ1 δὲν πρ<%Υμαἶ0π¶ί·`ηθη®ἶερεῖ ψυχολογικά αναπόδεικτη τὴ θέση ότι ὴ ὴδονὴ συνι­ βέβαια, όμως επηρέασε ΘὉΗ­αντικὰ Τὰ θθη καί ἶουθ ΤΡΟ­στα τὸν σκοπὸ όλων τὥν ανθρώπινων πράξεων, καὶ μά­ πους υυμπερί­φορᾶἐ μέσα στὴ μαζὴκἡ δηίόωἕραῇοἰι μοἶὴψλιστα δέχεται τὴν ύπαρξη μιᾶς αύτοτελοὕς ἐσωτερικὴς νότι αύτὸ ἔγινε κατα τρόπο παράδοξο καιξμαλλον εδραιω·παρόρμησης προς τὴν ὴδονὴ." ”Ο Μο01°Θ ολοκληρώνει τὴ σε παρα κλόνισε τὸ «σύστημα». Γιατὶ γι μἦζύΐη δημψστροφὴ, υιοθετώντας τὴν κριτικὴ του δἰἀἔννἰῶς στὸν ὴδο­ κρατία χρειάζεται παράλληλα μὲ Τὴν τεχνωίη Οθθολογύ”

Οκ

νισμό7 συνάμα ὅμως αποδεσμεύοντας τὴν ἐνόραση απ κότητα, ὴ ὁποία διασφαλίζει τὴ λειτουργία Τἦἐ Τεχνολο­Ν Ν× τ ` ® ` ίσει οι

τὴν ύποχρέωση να αποδεχθει τὴν ηθικὴ ύπεροχὴ του ὡφε­ γικα προηγμενηἐ βασηἔ Τηἔι και ηδονισθτἐκες σἶα ςί 3|. , Ν γ , κ › ν Τ αυῇλιμιστικου ὴδονισμου και στερώντας τουτον ἐδω απο τὸ οποιες ευνοουν την Οικονομικα εξ Ι­σου απαΡα"ἶἹ ηθωΝ \ Νἔσχοιτο γνωσιοθεωρητιχό του χαταφύγιοἔο ξουσα κατανάλωση ύλικων και πνευματικων αγα ων.

”]:ἶτσι ἔκλεισε ὴ σταδιοδρομία του αστικοὔ ὴδονισμοὔ Στοιχεῖο του τρόπου λειτουργίας Τἦε μαζϋῃιἐ 8Ὁμ0κΡα“Ν Ν 7°ε° Η \μέσα στὴν ἱστορία των ίδεων. Αύτὸ ἔγινε, όχι κατα σύμ· Τίαε Θ!­ναί· Ομωἑ καί·

εοκ

Ρὶ

Ν 3 Ν ε › κλουραλισμὸς των αξι­ωλϋ Ὁ αντύ,·~· < εί \ › ικ\ ούδε

πτωση, σὲ μιαν ἐποχὴ όπου ὴ ἴδιαὴ αστικὴ τάξη έχανε Ψϋρθφη ὅψη του οπο'­ου Ξ”Υκε"α'· σῇὶν αξωλογ γἰ

Βγ Ι. ΗοΒεοι1, στὰ Οωἰεοιειἰ Ρῖ/ο›·!ιε, τ. Χ 'Γοτοιτίο­Ισοιιτἰοιι 1969 σ. 209 κἑ. Μ?­¬7υ

_ . ι τ Ρ α729. τα Μειιιιιε ετ ειιιιε, 1, ιι, §§ ει κε., Ιιωνιοο ποστ, σ. ια Με οι. Ειοε ναι Κιιιιιιτ­ Βιπ Ριιιιοεονίιιεαιετ Βειιταε ει διεῃωῃἀ Μ"

τερότητα του κΡάΤ0'#§ καὶ Τἦἔ ἐθγαλεύακἦθ ἐπύ°σΤἡμ“ης'

30. ι>»ι›ιιιΖ›ιιι ειιιιι, οεωιπιαἔθ ιοοασ. σε κε. υιιιιιἔειιι 4957, ιδ. σι 206­2Μι217­219

42 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑῖ Π ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ 43

,Εκπρόσωπος αὐτῆς τῆς ἀξιολογικἦς οὐδετερό­ηητας στ­ὸγ τους καὶ καθ) ἑαυτὲς πολυσχιδεὶς­ κανονιστικές άντιλὴ­τομέα τὴς φιλοσοφίας έγινε μεταηθικὴ τὴς λεγόμενης ψεις γιὰ τὴν ὴθικὴ άξία της ὴδονὴς ἔχουν δίκιο ὑπὸ τὴνάναλυ­ῃκἦς σχολῆς) τη ὁποία στ­νγν χλασσιχὴ φιλοδοξία της ἔννοια ότι συμβάλλουν κι αυτες ἀπὸ τὴν πλευρά τους στὴνφιλοσοφίας (δηλαδὴ να προσφέρει στὸν ἄυθρωπο μιὰ δι­ ὲπιτέλεση ἑνὸς ἀναπόδραστου συλλογικοὔ καθηκοντος.δασκαλία περὶ άρετὥν καὶ καθηκόντων καὶ να τοὕ δώσει 'Όμως αὐτὸ δὲν σημαίνει Θ0 ἰΡ80 ότι πρέπει καὶ νὰ τὶςχρησιμες συμβουλὲς για τὴ ζωὴ του) ἀντιπαραθέτει τὴν πάρουμε στὴν ὁνομαστικη τους ἀξία ότι εὐσταθεὶ ὁπεριγραφικὴ της μέθοδο, περιορίζοντας πάλι αὐτὴν τὴν τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο κατανοοὔν οἱ ίδιες τὸν ἑαυτό τουςτελευταία ὡς έπὶ τὸ πλεῖστον στὰ έκάστοτε καίρια γλωσ­ μολονότι, ἀπὸ τὴν άλλη μεριά, μποροῦν νά έκπληρώ­σικὰ φαινόμενα. Στον Μοοτο ὴ μέθοδος αὐτὴ βρισκόταν σουν τὴν ἀντικειμενικη τους λειτουργία μονάχα άν ὑπο­ἀκόμη στὶς άπαρχές της° ό Βγὶο μας δείχνει εἶναι κειμενικὰ άντιλαμβάνονται τὸν ἑαυτό τους ἔτσι όπως τὸνὴ προγραμματικὴ της έφαρμογὴ σε σχέση μὲ τὸ πρόβλη­ άντιλαμβάνονται. Μέσα ἀπὸ τὴν άδιάλειπτη καὶ συμπλη­μα της ὴδονἦς." Ἐδὥ βέβαια άφὴνουμε άνεξέταστο τὸ ρωματικὴ τους έπηρεια έρχονται στὴν έπιφάνεια, διασχί­κατά πόσο τὰ λεγόμενα περὶ ὴδονης λένε πράγματι κάτι ζνῃαἐ 'ΐὶἐ σχολι­ὲἐ ἀῳαποὺἐ Τἦἔ ἰδεολολβ­κἦἐ συνείδλισηἐιπάνω στὴν ὴδονὴ τὴν ἴδια. δύο θεμελιώδη δεδομένα της κοινωνικης συμβίωσης. Τὸἀξίωμαγ ότι η συλλογικὴ αὐτοσυντὴρηση έχει άπόλυτηπροτεραιότητα σὲ σχέση μὲ τὴν αὐτοσυντὴρηση τοὔ άτό­

έι μου, μεταφράζεται στὴ γλώσσα τὴς ὴθικὴς άρχὴς ότι ὴὴδονὴ ὁφείλει νὰ συμμορφώνεται πάντοτε μὲ τὸν Λόγο,Η ανασχοπηση Τηἔ ωΤΟΡί·αἔ τῶν ίδεωνι σὲ συν8®ασμ~ὸ τοὕ ὁποίου οὶ έπιταγὲς εἶναι άλλωστε ἐξ ἴσου ὕπερατο­μὲ Τὰ ὅσα εἴπαμε σλ­ὴν ἀρχὴ Ύέὰ Τὶἔ χοωωνιχὲἔ καὶ· πο“ μικὲς όσο καὶ ὴ ἴδια ὴ ἐπιταγὴ της συλλογικης αὐτοσυν­λβτόσβόχὲἶ/ἐπόψἶίἐ Τολἶ πΐο)βλἡί1·αΤΟ|€ Τ`7Ι€ ῆδονῆἐὴ μαἐ δέ­ τηρησης, ένὥ μέσα στὴν ἀπαίτηση της ὴδονης πάντοτενει τωρα εναγ μιτο για ν αποτολμησρυμε μερι­κεἶ βἕχσισ λανθάνει μια ἀτομικὴ έπιθυμίαζ “Απο τὴν πλευρά της, ὴκείἔ σχεψείςὴ Οἶβωἔ υἶογβοϊόμισαμεο γἰ φἰλοσοφικηι αλλὰ φιλοσοφικὴ διάκριση καὶ ὶεράρχηση τῶν ὴδονὥν έρείδε­καί πβακτέχηι αδυναμωέ Του μγΙδε`^·σΤωω® ἡδονίσμου άν­ ται ἀντικειμενικὰ στὸ γεγονὸς ότι ὁ πολιτισμός μεταβάλ­Ήχατοπλρίζει Τὴν ἀδἠβῃη άναγκαλότητα τἦἔ κοινωνβκῆἔ λει τὸν άνθρωπο σ” ένα «πνευματικό» όν7 καθὼς μετα­πε[θάΡχ`|ΙσλΊ§ Τῶν ἀῖόμων· Οἱ δύο ““ἀποκλίν0υσεἔ μεταξύ θέτει τὶς βιολογικές βιοψυχικὲς καταβολὲς καὶ σταθε­

ι ι32. Τἶιε (ἶοποεγυι υ| ιι/ἰιπεἰ, Ισ011€ἱ0Ι1 Ιθἐιθ, σ. 107 κἑ. ρὲς στὴ σφαίρα Τοὔ ἰδεαΐοὕ καὶ ἔτσβ Τὶθ χροβάζεβι Τβς εκ­

4.4 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑἙ Η ΗΔΟΝΗ 45

7 \7 \ | Χ Χ Ι 3 Ι _ | | Ε ν! Ι \ 9 ΧλεπΤυνΞι, τις μΞΤ0ιμ€ρίΞζΞι και Τις περιπλεκει Οι€ρ0ινΤ0ιυΤΟ£ Χχῃχηση βιας ως εσχατο μεσο προς επιβολη χανονωνΗ ? \ θω Ν λ Ν Ἡ λ \ 2|­Ρ 3 | Π | Ω | \ ν |ωστε μεσα στις συν ηκες του πο ιτισμου το βιο ογικο .γι αντιστροφα). αραμενει ωστοσο το ερωτημα

9$×`

<κὀεἔ

η βιοψυχικὸ στοιχεῖο δὲν μπορεῖ νὰ βιωθεῖ καὶ να ἐκδι­ χαλιναγώγηση της «ζωικης» ἐπιδίωξης της ηδονης, όπωςπλωθεῖ χωρίς τη διαμεσολάβηση τοϋ ηθικοὔ και λοιποὔ αὐτη πράγματι συντελείται σὲ μεγάλη ἔκταση ἐντὸς τηςσΐθχασμοὔ. Στὸν βαθμὸ ποὺ η %Θι­νωνία καὶ ὁ πολῃίσμὸἑ κοινωνίας, ἀποτελεῖ συνέπεια της ἐπηρειας του ηθικοὔμεταμορφώνουν τὰ βιολογικά καὶ βιοψυχικά μεγέθη σὲ Λόγοιη ἀνεξάρ­τη­τα ἀπὸ Τὸ ἄν εἶναι ἀναγχασμἐννρ γγὰ

ἰδεατάι λε! ῆδονδι μὲ τὴ μΟΡφ`›Ι Τἦἐ Μο!­χείακἦε «ζωί­%`ἦ€» τους λόγους που είπαμε, νὰ κατανοησει και νὰ παρουσιά­› |ίκανοποίησης τῶν όρμὥν χάνει όλο και περισσότερο τη σει ἔτσι τὸν ἑαυτό της. ”\Λν η κοινωνικη ζωη ηταν

δυνατότητα νδ αποτελέσει τὸν άξονα ἑνὸς συνεκτικοὕ τρό­ ματι δημιούργημα τοῦ ηθικοὕ Λογου και αν η «ζπραγ­

/ \ %\ έ \ωικη››που ζωης, μολονότι συνεχὥς καὶ αναπόφευκτα λαμβά­ ὲπιδίωξη της ηδονης ηταν στ) ἀληθεια η βαθύτερη πηγη

Ν Ν Ννουν χώεϋα ὑπαεὶϋακὲἐ ἐχΡίΙξε'­9 μὲ ΰκοπὸ Τὴν ΤέΤΟί·α στον του κακου και της άνησυχίας μέσα στην κοινωνικη ζωη,χειακη ἶκανθπθίηυην τότε η τελευταία θὰ ἔπρεπε να ηρεμει και νὰ ἐξομαλύνε­

(Η κανονιστικη θεώρηση, οποία ηθικοφιλοσοφικὰ ται ακριβως στὸν βαθμό που η «ζωικη» ἐπιδίωξη τηςσυγκεκριμενοποιεῖται στις δυο παραπάνω άντιληψεις για ηδονης χαλιναγωγεῖται ἀπὸ τὸν ηθικό Λόγο. "Ομως αὐτὸ'ΐὶξὲ δϋναΤόΤηΤΘΩ χαλιναγώγησης της «ζωικης» ηδονης, ἐ­ διόλου δὲν ἔγινε στην ανθρώπινη ἱστορία ίσαμε σημερα.πιθυμεῖ νὰ συμπεράνει ἀπὸ τὰ γεγονότα αὐτὰ ότι ὁ Λόγος .' |·|_ «ζωικη» ἐπιδίωξη της ηδονης μπόρεσε βέβαια νὰ χα­καὶ η άρετη (ἔστω και μὲ τη μορφη Τἦω πΡΘΤίμ­ὉσὉ€ Τῶν λιναγωγηθεῖ να μετοχετευθεῖ τόσο, ὥστε να καταστεῖ«ανωτέρων» ηδονὥν) ἔχουν ηδη ἐπιβληθεἶ πάνω στη αζω­ δυνατη η κοινωνικη ζωη, ἔτσι όμως κάθε άλλο παρὰ σ­[αςικη» ηδονη τουλάχιστον ότι εἶναι σὲ θέση νὰ ἐπιβληθοὔν ματησαν οί ανταγωνισμοί καὶ οἱ συγκρούσεις μεταξὺ τῶνμὲ βάση τὶε ὐφιστάιιενεε ἀνθρωπολονικὲε καὶ κοινωνικὲε αν0ρώπων.λ°Η στοιχειωης αύτη διαπίστωση γεννα τηπροϋποθέσεις. Στὸ σημεῖο αυτό η φιλοσοφικη κανονιστι­ σκέψη ότι οἱ δυνάμεις και οί ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες ἀπελευ­κη θεώρηση συμπίπτει μὲ τὸν τρόπο, μὲ τὸν ὁποῖο κατα­ θερώθηκαν και γεννηθηκαν χάρη στη χαλιναγώγησηνοεῖ τὸν ἑαυτό της η κοινωνία, εφ, όσον αυτη, ἐπιδιώκον­ της «ζωικης» ἐπιδίωξης της ηδονης, διοχετεόθηκαν σὲτας νὰ ἐμιρανισθεἶ ὡς μορφη ηθικης οργάνωσης καὶ ἔτσι συγκρούσεις άλλου είδους κι ότι ἑπομένως η χαλιναγώ­

Ννὰ θεμελιώσει ἔλλογα την αξίωση της για υπακοη, άπαι­ γηση αὕτη ἔγινε πρὸς ἐπίτευξη σκοπων, οἱ όποῖοι δενΤεἶ ἀπὸ τὰ μέλη της νὰ ἀπεμπολησουν (ἔν μέρει) ηδυνὲς μπορουν νὰ συμπίπτουν μὲ τους (όνομαστικους) σκοποὺςκαὶ ὁΡμέ€› καὶ μάλιστα ἑρμηνεύει άκόμα και τη νόμιμη του ηθικοῦ Λόγου. Με εὐκρινἑστερα λόγια:Ϊό νόμος της

Οῖ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΧΑΙ Η ΗΔΟΝΗ 4746 ΟἙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑἰ Η ΗΔΟΝΗ ι

ἰσχύος αποδείχθηκε δυνατότερος απο τὸν νόμο της αζωι­ αίωἑη Τηἔ ηδονηἔ­ ηομωἐ Οἱ δθόμθι Τἦἐ ἰΰχύοἐ καὶ ΤηἐΝ Ν Ν Ν ‹ Ν › κ ι × # ιχης» ἐπγδίωξης της ῆδονηῷ Ύηῖὸ τὶς συνθηκες του πΟ_ ‹ι‹ξωικης››) ηδονης χωρίζουν απο πολυ νωρις μεσα στη

4 Ι Μλιτισμου, καὶ ἐξ αἰτίας της πολιτισμικης μεταφορας βιο­ Ϊ­ωη¬ ίηπωἔ δείχνει η πΞίΡα ηδη στὸν νεαιαὸ που πΡΟσπαθε'·3 \ Ν | Ν 3λογικῶν βιοψυχικὥν μεγεθὥν στη σφαίρα τοὕ ίδεατοὔγ νη ανείαεν κοινωνικα· >Ασφαλὥἔ› Ρα­[ΟΡ τον ΧωΡΡν τηἔ αν”

‹ ­¬­ ‹ › | Χ › ι ε ωΠίίἰ (Ϊίακ δον ” επίδίωκ Τ ίσα ΠΟ ίχανοποὶεύταί€ η η η Κὅποιος γνοιάζεται αποκλειστικα για τη «ζωικη» του ὶκα­ 'Ι η ¬Ν ; χ Νκι αυτ κε την εννοια οτι η κατοχη του αντικειμενου της| \ , | | 3 ν 'ι \ ι Μ Μ 2 `νοποιηση και απόλαυση παραμενει απο κοινωνικη αποψη ε · η ί ·

\ 3 | Ι ) Ι ·α × 3 | \ Β Ι θ Χ 'ὅ'η ” ξ νε ν δον Ο ιίο Βειἀε το ειδε αύτὸἕνα μηδενικό μια περιθωριακη ενοχληση που εξουδετε­ 'Ι ννηἔ επαν α Β τη η η·ρώνεται εύκολα. (Η αύτοσυντηρηση ­όχι μὲ τη στατικη ­ ΡΡνα› ὅμωἑ η σχέση Ρνεααξὺ ἰσχύοἐ καὶ ηδονηἔι αν ἰδωθεῖβιολογικη, αλλα μὲ τη δυναμικη­κοινωνικη ἔννοια­­ ύπ

Οκ

ἔτισι, ὶσχύει μόνο στὸ στενότερο επίπεδο των προσωπι­Ν Ν τ Ν ` ι ι κὥν σχέσεων καὶ δὲν εἶναι δυνατον να μεταφερθεῖ στητὶς συνθηκες του πολιτισμου μπορει να σημαινει μοναχα

ισ Ν Ν : Ν ει ε ισυντηρηση καὶ διεύρυνση της ίσχύος του ἑκάστοτε ύπο­ '­(νη του πολαασμονι ανῳίβωζἐ Ρπωἔ να Ο Ρ~ηδ°·ναα”ακΡἔΝ κ κ ρω › | ι ι Ν Νκειμένου7 τὸ όποιο μάλιστα θέλοντας καὶ μη πρέπει να η'ν®ν'·σΡ~Ρἔ δεν Ρ·πΡΡώ νί απανελεσεν Τον Έ­Ροπο ζωηἔ μίαἐ

ἔ ανω εν ς κοινωνίας. Τα κοινωνικα όρια του ηδονι­Ν 9 ! 3 \ ι κ ; | |παραιτηθει (εν μερει) απο τη «ζωικη» απολαυση. ®Ρν Ρ· ηε ν ι Ν ι \ 3 ` 3οιου αποτελοὔν συνάμα τα όρια τῶν δυνατοτητων τουΚαθως λοιπὸν η ηθικη χαλιναγωγει τη «ζωικη» επι­ Ρί

δίωξη της ηδονης, απελευθερώνει δυνάμεις για τὸν κοι­ αΡΡἔ κατανοηση Τηίδ αοννωνναηἔ πΡανΡ~α”ααΡΤηΤαἔ7 εφίσον μὲ αφετηοία την ηδονιστικη ταύτιση ίσχύος καὶνωνικὸ αγώνα ὶσχύος, καὶ αὐτὸ δὲν τὸ κάνει τυχαῖα: γιατὶ ί ι ι

3 Ν Ύ ςϋ χ Ν \ 'Β' \ Χ ¬Ι Χ Ηκαὶ η ίδια η ηθικη ὡς ἐκ της φύσεώς της ειναι ἰσχύςγ ηδονηςι δεν ειναι δυνατον να συνειδητοποιησει κανεις οτιΌ \ Ώ / ἔ \ | \ 3απὸ τι ν (αισθησιακη) ηδονη πρεπει να παραιτηθει ακρι­

( | ἄ \

Ζ 9 Μ 3 | \ 3 Ι ι ς | ισ \ Ν ¬εφ οσον εγειρει την αξιωση να ορισει δεσμευτικα πως · ηβὥς π ὸς ά ιν της ὶσχύος Ο ΝἰΘὶΖ801Θ συνελαβε αποόφείλουν να συμπεριφέρονται οὶ ανθρωποι. Οί ηθικολόγοι Ρ Χ Ρ · ι ›

` / \ ) Ϊτ ν πλευ α του πολυ καλυτερα τη σχεση μετα υ ισχυος3 κ ι ιέχουν δίκιο όταν ἰσχυρίζονται ότι η απνευματικη» ηδο­ η Ρ ι Ξ.Ϊ ‹ Ν : κ ι × κ : Ν Ννη ειναι ανώτερη καὶ εντονότερη απο την αίσθησιακη _ καί· ηδονηἔ· ὶ Ομως ΤΡ ἐκαμε πανω στη Ραση Μας μαλ­

#"# Ν 3ὅμως αὐτὸ συμβαίνει μόνο καὶ μόνο ἐπειδη τὸ «πνεῦμα» λίαν αφηΡηΡ~ένηἔι δηλαδη απλωἔ ὀντολονὶαηἔ απολὶῃαεἶναι ως τα μύχιά του ἰσχύς καὶ ἐπιδίωξη ὶσχύος. Βε­ αίὶίησηἔ τον παΡανΡνΤα Τηἔ ἰσχύαὼ Χωίαὶἔ να δείξε! Τανἔ

Ν | ἕ .Νβαίως, η ηθικη είναι ύποχρεωμένη να τὸ αμφισβητήσει συγκεκριμενους κοινωνικούς μηχανισμούς7 οι οποιοι δια­ι/ ἔ 3/αύτὸ αν θέλει να ληφθεῖ στην ὁνομαστικη της αξία καὶ νὰ ί Ρ

3 # ι 7 κ › › ι \ ὶεκπληρώσει την κοινωνικη της λειτουργια, γι αυτο καισυνηθως ταυτίζει την ἐπιδίωξη της ἰσχύος μὲ την ἐπι­ η Ρ

ιο φώνουν τη σχέση αύτηγ όπως ο ιδιος την περιέγραψε.Ανεξάρτητα όμως από τὶς δυνατότητες καὶ τὶς αδυναμίες'^ 'Ν | | Ϊ .`| Η ^(τ ς ιλοσοφικης σκεψης, πρεπει να παρατηρησουμε οτι η

48 ΟΙ ΦἙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ

γνώση τῶν μηχανισμῶν αὐτῶν ἀποτελεῖ ἕναν γλυκο πι­ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧἙΣκρὸ ­ανάλογα μὲ τὸ γοὔστο τοῦ ἐρευνητἦ­ καρπὸ τἦςγνώσης7 ὁ ὁποῖος αναγκαστικα παραμένει απαγορευμέ­νος στους πολλούς. Γιατι μονάχα ἢ ἄγνοια τὥν τέτοιωνμηχανισμὥν διασφαλίζει τὴ λειτουργία τους και μαζι τὴνκοινωνικὴ συμβίωση.

1

ΛΗὉΙ ΜΟΝΟΝ7 καὶ διαβόητοι, Ρ1ἰ]08οΡΙ1Θε Πιευἀἰίεμίλησαν θετικα για την ίσχύ, ανακηρύσσοντας την βασικοθέμα καὶ κεντρικη κατηγορία της σκέψης. Οί πλεἴστοιφιλόσοφοι ὑποχρεώθηκαν βέβαια να μιλησοον κι αὐτοὶγιὰ την ἰσχύ, εἴτε μεγαλόφωνα εἴτε σιγαλά, ωστόσο στηνπερίπτωση αὐτη δεν ἐνδιαφέρονταν τόσο για την ἴδια τηνίσχὔ στην ὀντολογικη, ἀνθρωπολογικη κοινωνικοϊστο­ρικη της διάσταση, παρα μᾶλλον τιροσπαθοὔσαν νὰ βροὔνμια θεωρητικη στρατηγικη για τὸν ἐξορκισμόγ την ἐξου­ἴίττέρωση την ἐξημέρωση της. Τέτοια στρατηγικη ητανίίγι μόνον η ηθικη καταγγελία καὶ η απαίτηση για έκρί­ἶτωση κάθε ίσχύος μέσω της ἐγκαθίδρυσης της Οὐτοπίααόχι μόνον η ἔκκληση πρὸς περιστολη της ἀχαλίνωτηςιίίσκησης ίσχύος (έστω κι όταν διαπιστωνόταν καρτερικὰ

> | Έ' ἔ | λ < | |ιτόσο αναποδραστη ειναι η χρηση και η καταχρηση τησ),ίίχ­ι μόνον η ἐξιδανίκευση τοὕ παράγοντα της ἰσχύος μέσωτης έκπνευμάτωσης του ­ ἀλλὰ επίσης η σύλληψη τοὔἴίὶντος καὶ τοὕ κόσμου ὡς ίσχύος, ὑπὸ τὸν όρο όμωςότι τέτοια ίσχύς, ίσχὺτοϋ “Οντος ­ητοι ὡς Θε

Εκ«ΪἹ

εκ»

ζἑὐ°~ῇ

/ Ω Χ \ 3 |βαθυτατη οφη και ουσιαὥς ”Απόλυτο Πνεὔμα¬

52 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦἙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 88

παραμένει

ςην

­.ἴ\“ΐ

α9·'Ο

χῆς συνυφασμένη μὲ όψιστες ηθικές αρ

Χαρη!

αι

μφανίσθηκαν προηγμένοι πολιτισμοί, η ὶοχοο, γῆ ἐξοο­καὶ ἔτσι μὲ την ίδια την έκδίπλωση της ἐπιβοηθεῖ την σία, ακόμα καὶ η όργανωμένη βία, δὲν μπόοοϋν να ορα­ἐπιβολη τῶν αρχὥν τούτων. *Αν διερευνησουμε τούς λό­ όόνν μακροπρόθεσμα καὶ τελεσφόρα αν δὲν διαθἐὶ­οον κα­γους της τέτοιας συμπεριφορας τῶν φιλοσόφων στη μέ­ ποια νομιμοποίηση. ”`Αν πράγματι ὁ ανθρωπος εἶναι ἕναγιστη πλειοψηφία τους, αναπόφευκτο εἶναι να κάνουμε όν, τὸ ὁποῖο από τα ύπόλοιπα ζωα διακρίνεται χάρη σὲλόγο για τὶς εύνόητες μνησικακίες ανθρώπων, οὶ ὁποῖοι ό,·ι·ι παλαιόθεν όνομαζεται «πνεῦμα», τότε αοτο οημαὶνοὶβέβαια έκχωροὔν στόν ἑαυτό τους την όψιστη θέση μέσα πρῶτα­πρῶτα ότι τό πρόβλημα τού νοηματόο καὶ το προ­στό βασίλειο τὥν ἰδεῶν, όπως τὸ χτίζουν οί ίδιοι, όμως βλημα της ίσχύος συγχωνεύονται σὲ διαφορε­ααα ἐπὶποδαμέσα στό θέατρο της καθημερινης ζωης εἶναι ύποχρεω­ καὶ μὲ διαφορετικές μορφές, ότι δηλαδη όποιος δίνει σταμένοι να αρκεσθούν σὲ μαλλον παράμερες θέσεις κι ἐπὶ πράγματα τό νόημά τους ασκεῖ ὶσχύ καὶ ότι όποιος κατέ­πλέον, πολλὲς φορές, να σκύψουν να συρθοὔν μπροστα χει ίσχύ ἐξουσία ἐπικαλεῖται τό νόημα Τῶν πραγμα­στούς κυριάρχους. "Οσο η βασιλεία τὥν φιλοσόφων δὲν των καὶ τό χρησιμοποιεί ὡς μέσο. (Ως παοαγωγοὶ καὶεἶναι τοὕ κόσμου τούτου, η φιλοσοφία αναγκαστικα θα διαχειριστες νοηματος οί φιλόσοφοι εἶναι καὶ αο­ὶοὶ πα­παραμένει λίγο­πολύ αύτο'ικανοποίηση° ό ἰσχυρισμός ότι ραγωγοὶ καὶ διαχειριστες ίσχύος. (Η θέση τους εἶναὶ ἐντό ηθικό πνεύμα εἶναι ύπέρτερο σὲ σχέση μὲ την καθ,ἑαυ­ μέρει τραγικη καὶ ἐν μέρει κωμικη έπειδη δὲν μποοοοντην τυφλην ἰσχύ ἐη καὶ η ταύτιση τού πνεύματος μὲ την οί ίδιοι να μετουσιώσουν την ίσχύ αύτη σὲ δικη τους χοὶ­«αληθινη» ίσχύ­ σκοπεύουν ὶτι οοῃοτεὶο να αποδείξουν νωνικη κυριαρχία καί, αντίστοιχα, μαλλον όνοιοεόονταιτην ανωτερότητα έκείνων, οὶ ὁποῖοι διαθέτουν αύτὸ τό ότι οί κυρίαρχοι θα φιλοσοφησουν κάποτε παρα ότι οιπνεύμα καὶ συνάμα θέλουν να ἑπιφυλάξουν στόν ἑαυτό φιλόσοφοι θα κυριαρχησουν.τους τό δικαίωμα να αποφασίζει ποιός διαθέτει πνεύμα ,Ανάμεσα στη φιλοσοφία ὡς αύτοικανοπόιηοη, μὲ τὴνκαὶ ποιός όχι. ¬ ἔννοια πού έξηγησαμε παραπάνω, καὶ στη φιλοσοφία ὡς

(Ωστόσο η έρμηνεία αύτη διόλου δὲν αρκεῖ για να γί­ παραγωγη νοηματος καὶ ἰσχύος στό πλαίσιο α­οη αοὶνω­νουν κατανοητές οί σχέσεις μεταξύ φιλοσοφίας καὶ ἰσχύος νικοὔ καταμερισμοὔ της ἐργασίας ύφίσταται λοιπον μιασα όλη τους την πολυμέρεια, τόσο από την αποψη της αξεπέραστη αντίθεση. Γιατὶ ὁ φιλόσοφος δὲν εὶναὶ οὲἱστορίας τὥν ίδεὥν όσο καὶ στην προοπτικη της κοινω­ θέση να όρίσει μόνος του ποιός καὶ πὥς θα χρνγοὶμοποὶἠοεὶνικης ἱστορίας. ”Από τότε πού διαμορφώθηκαν ηθικοθρη­ τα προϊόντα της σκέψης του. ”ὶΑν μπορούσε να το απο­σκευτικὲς ἰδέες καὶ ἐν πάση περιπτώσει από τότε πού φασίσει αὐτό, αν μὲ αλλα λόγια μπορούσε να αναγοοοόοεὶ

Μ 01 ΦΜΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ οι Φ1ΛοΣο‹1›ο1 ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 55

\ |σὲ γνώμονα της ἰσχύος αὐτὸ τὸ ἔκαμαν ελάχιστοι μόνο φιλόσοφοι.τη δικη του σκέψη, στη δικη του έρμη

έ¬οτ

.¬`8

Τἦἐ κοινωνικης πράξης, τότε θὰ ηταν κυριαρχος, ἀθ Ϊειοίο Στίς ημέρες μας ὁ

<­ΙΟ`

4

3/ ΐ | \ 9 \ος εχει γινει βεβαια πιο ανοιχτός

Τουλάχίσΐον­ ”Ομω€ Τοῦ ἐπιτρέπεται να κυριαρχεί μο­ καὶ ἐλεύθερος, όμως αὐτὸ δὲν όφείλεται στη λυση τουνάχα στὸ βασίλειο τῶν (δικῶν του) ίδεῶν, καὶ ὁ πρωταρ­ ἀρχέγονου δεσμοὔ μεταξυ φιλοσοφίας καὶ ηθικης σκέ­χικὸς λόγος γι>,αὐτὸ εἶναι ότι ό ίδιος χάνει τη δυνατό­ ψη ς, παρὰ μάλλον στην κατάλυση όλόκληρης της παρα­τητα να ερμηνευει δεσμευτικὰ τὶς ἰδέες του μόλις αὐτὲς δοσιακης φιλοσοφικης θεματικης κάτω ἀπό την ἐπιρροηκανουν την είσοδό τους στὸ ευρύτερο κοινωνικό πεδίο. τοϋ διαμορφούμενου μαζικοδημοκρατικοὔ­μεταμοντέρνουΤην ερμηνεία την αναλαμβάνουν τότε όσοι ηδη κυριαρ­ τρόπου σκέψης, ὁ ὁποῖος, μὲ την άμεριμνησία του άκα­χοὕν κοινωνικὰ ἐγείρουν σοβαρὲς αξιώσεις κυριαρχίας· ταλόγιστου, συνδυάζει τὰ πάντα μὲ τὰ πάντα.σ” αὐτῶν την ἑρμηνεία άναπτύσσουν την ευρύτερη ἐπη­ρειά τους οί φιλοσοφικές ίδέες. Την αναπτύσσουν λοιπὸνστὸν βαθμό ποὺ τό επιτρέπει και τὸ άπαιτεἶ τὸ παιγνίδι 2της κοινωνικης ἰσχύος καὶ εξουσίας. (Όμως τὸ έπιτρέπειἴιαἰ,τὸ ἀπαιτεῖ αναγκαστικά, εφ, όσον τὸ ζητημα της Στη συγκυρία εκείνη της ἱστορίας τῶν ίδεῶν, μέσα στηνίσχἑλοἐ και το ζητημα του νοηματος συγχωνευονται. ὁποία τὸ πρόβλημα της ίσχόος τέθηκε για πρώτη φορα

ΑνεξαΡΤῆΤα απο Τοὺἐ λόγονἐ Τἦἐ γένεσης της, η φι­ μἦ όλη του τη φιλοσοφικη ένταση, διαγράφηκαν κιόλαςλοσοφία ἐπίδρά μονάχα ἐφί όσον νομιμοποιεῖ την ἰσχό, ξεκάθαρα τόσο οί δυνατὲς βασικὲς τοποθετησεις όσο καὶΤὴν ἐξουσία ονναφεἶς αξιώσεις. ”Ακριβῶς αύτη της θεμελιώδης δομη τῶν αντίστοιχων έπιχειρημάτων. Γι”λειτουργία ἐξηγεῖ σὲ τελευταία ανάλυση γιατί ίσαμε ση­ αὐτὸ καὶ η ἀντιπαράθεση ἀνάμεσα στη σοφιστικη καὶμερα κατά κανόνα θεώρησε ὡς ίδιαίτερη άποστολη της στόν Πλάτωνα κατέχει πρωτεύουσα θέση μέσα στη φιλο­την ὁπέρβαση τὸν δαμασμό τοῦ φαινομένου της ἰσχόος σοφικη ίστορία τοὔ προβληματος της ίσχόος καὶ μέσαμὲ τη βοηθεια ηθικῶν κατηγοριῶν: μονάχα η ηθικά νο­ στην ἱστορία της φιλοσοφίας ἐν γένει. Οί σοφιστές, αὐτοὶμιμοποιημένη ίσχὺς εἶναι ἱκανη νὰ ἀσκησει ἐξουσία καὶ οί Ρ]1ὶί080Ρί1Θ8 ΙΙ1:111ἀίἙ5 της ἀρχαιότητας, ανακάλυψανμοναχρι η ηθικά νρμιμοποιημένη ίσχὺς μπορεί να στηρί­ ,τὸν παράγοντα της ίσχύος καὶ ἀνέπτυξαν τη θεωρία τουςξει μιαν εξουσια.) ί­Ι φιλοσοφία ὡς φιλοσοφία δὲν μπορεῖ γιὰ την ἀντίθεση μεταξὺ Φύσεως ίσχὐος) καὶ Νόμουποτε να μιλησει αβιαστα κι απροκατάληπτα ­δηλαδη όχι ηθικης) μέσα στὸ εὐρὺ πλαίσιο μιᾶς ἀντιμεταφυσικηςθθΜ0λ0“ΥΜά› δίχωἐ βλέψεί­Ω ἰσχύοἐ­τ Υίὰ Τὸ πρόβλημα καὶ σχετικιστικης τοποθέτησης, η ὁποία ἔδωσε τὸ ἀρ­

56 οι Φτλοεοσοτ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 57

Ν Ι 3!νητικὸ ἔναυσμα γιὰ τὴν άντίστροσρη πλατωνικὴ σύνδεση ράννων ὡς ἐμπίστων των τυράννων και κατοπιν» ηἶωτου πρωτείου της ὴθικης μὲ μιαν ὁρισμἐνη μεταφυσικὴ. μετά τὴν ἐπικράτηση του δημου, ωε δἢμ­αΥωΥων "Κεν

, Ν“Οχι ό Σωκράτης, όπως διατείνεται ὁ θρύλος πού δια­ νησαν μια τέτοια κατάσταση. Οι σοφιστὲς δεν πουλουσανΝ \ Γ. ο | \ ει |μορερώθὴκε τὸ αργότερο άπὸ τὴν ἐποχὴ του Κικέρωνα, απλως μιὰ τεχνικη Τ #19 ισχυοἐ σε Οσουἔ σ®γχΡ®ν®υἔ\ΤΟυθΝ σ › κ κ Ι λ #παρὰ ὴ σοφιστικὴ κατέβασε για πρώτη φορά τὴ φιλοσο­ διψουσαν γιὰ ισχυ, αλλα και πρόσφεραν μια νεα και ρὴ

Βϋ | Ωτρία άπὸ τὰ ούράνια ύψη τὴς προσωκρατικὴς θεωρίας στὰ ιζικἐλευθη θεώρηση των άνθρωπίνων πραγματων συνε­α κ › : ·=· 9 ·`·χαμηλὡμα­τα Τῆς γης, χάνοντας κύριο μέλημα της σκέ­ λαβαν νοητικὰ κατὰ τὸν τροπο τους την ουσια της εποχης

Ν ν ρ Ιψης τὸν άνθρωπο στὴν πολιτισμικὴ και πολιτικὴ του δρα­ τους και ἀπὸ τὴ σύλληψη του επικαιρου περασαν στὴστηριότητα. (Η πρωτοκαθεδρία τὴς άνθρωπολογικὴς προ­ σύλληψη τοῦ ἀνθρώπου.

Ν Ν ¬ κ ε | _ 3 Ν Ν ' ..βληματικης ὁδηγουσε όμως άναπόδραστα στὴν άνθρωπο­ Ί ύ βάθθἐ και Υ) γονιμοτη τα αυτὴε ΤὉΩ συλληψηἔ μοῳΝλογικὴ πρωτοκαθεδρία τὴς βούλησης γιὰ ισχύ. Γιατι

Ο"οκ

Ν ρ Ν 3 7τυρουνται άπο τὸ ἔργο του Θουκυδιδη, του ιδιοφυεστερουάνθρωπος πού άιρέθηκε στις δικές του τις δυνάμεις, μαθητὴ τὴς σοφιοτικὴς και Τοῦ με”ΥαλύΤεΡΟυ ἴσωἐ ἱστἶτάνθρωπος πού παύει νι άκούει τὴ φωνὴ τὥν θεῶν καθὼς ρικοὕ πού ἔζὴσε ποτέ. Τοὕτος ό ούγχρονοἐ 'ῖῶν διασημ~Ο°

τερων σοφιστὥν, τοῦ ώριμου Σωκράτη και τού νεαρούάνθρωπος ὡς δημιουργός νόμων πού δὲν ειναι δυνατὸν να ίίλάτωνα, ειχε τὴν εύκαιρία νὰ παρακολουθὴσει τὴ συ:βγαίνουν άμεσα ἀπὸ τούς κόλπους τὴς Φύσης ὴδη ἐπειδὴ ζὴτησὴ πάνω στὸ πρόβλημα Τἦἐ ἰσχύοἑ σε ιζ­Βαν εποχηπαραλλάζουν άτέλειωτα ἀπὸ τόπο σὲ τόπο κι ἀπὸ ἐποχὴ όπου ὴ ἐπιδίωξῆ Τὴ€ ἰσχύοἐ ἔφτασε ιι ἴδια στον Τῖαίῖοἔψσὲ ἐποχὴ ­­ ὁ άνθρωπος αύτὸς μονάχα ἀπὸ τὴ βούληση ομύ τὴ; ἀνελέἢτυἐ βίαἐ­ ,Ακόμα Ύλαφ®Ρότεθα`αἶΕ οτί"για ισχύ μπορει νὰ άντλεῖ τὴ ζωτικὴ του ἐνέργεια, τούς ύ πολιαι­χὸἑ ἀγώναἑ κάλ­”ω ἀπὸ Τὴν πραγμαπικηξθ ίῖνομψκοινωνικούς και τούς ὴθικούς του σκοπούς. Τέτοιες άντι­ στικὴ κυριαρχία του δὴμου, άπεκάλυπτε τώρα ο πολεμυἑλὴψεις ὴταν φυσικο νὰ άναφαίνονται στὴν (Ελλάδα τοῦ τί κινεῖ τούς άνθρώπους και τὴν ιστορία. (Ο ΘουκυδιδηςΒου αιώνα π.Χ. (Η ισχύς γίνεται θεωρὴτικὸ πρόβλημα ἀφιέρωσε το ἔργο Τὴἐ ζωἦἔ του στὴν πεθίΐθαφιἰ Τουἶβινόταν τὸ ζὴτημα τὴς πολιτικὴς ισχύος εἶναι άνοιχτό, όταν των κινητὴριων δυνάμεων παίρν0νΤα€ ὡἐ παυῖἐδειγμαἶναὴ ισχύς και ὴ ἐξουσία παύουν νὰ ειναι αύτονόὴτες και γι­ μεγάλο και πολυστρώματο συμβάν. (Η άνθρωπινη φυση,νονται λεία, τὴν ὁποία καθένας μπορει νὰ θηρεύσει. ξθ ί τὴν ὁποία ῶθει ὴ φιλαρχία και ὴ πλεονεξία, παραμενεικοινωνικός ξεπεσμὸς τὴς παλαιάς άριστοκρατίας και ὴ στα μάτια του σταθερο μέγεθος, και γι) αύτὸ ὴ ΘΦΡὉΪἹἹπαράλληλη άνοδος τῶν ]1ο1Ι1ἰ11οε Ιιονὶ ­άρχικὰ ὡς τυ­ δὲν μπορει παρὰ νὰ εἶναι σχετικὴ, όπως κι ὁ πόλεμος δεν

ο

κοκ

διαπιστώνει ότι οι θεοι εἶναι δικά του δημιουργὴματα

58 ΟΙ ΦΙΔΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ Οἱ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η_ΙΣΧΤΣ 59

άποτελεῖ ἔκπληξη όμως μονάχα μέσα στὴν άναταραχὴ ό ὁποῖος μπορεῖ νὰ διατηρησει τὴν ίσχυ του μονάχα διευ­του πολέ .ιου ×ίνεται π όδηλο σὲ πόσο ευθ αυστα θειέ­ υνοντά τ ν συνε ὥς καὶ ια τὸν αδυνατο ὁ ὁποῖο σώ­Ϊ ι Ρ ί νο ιλια στ ί ετοιι 2 εἰ ὴν .”Οταν καθιε ον ένοι θεσαιοὶ καὶ εται ἀνταποκ ινό ενο στὶ ἐπιθυ ίε του ίσ υοοτέοου.2ί ί ὶ

παμπάλαια έθιμα παραμερίζονται στὸ ὁίψε­σβὴσε, όταν Τα μοτίβα τὴς σκέψης του Θουκυδίδη ξαναβρίσκον­τὰ ὶερὰ δεσμά τὴς θρησκείας καὶ τὴς ὴθικὴς καταρρακώ­ υ ταιι άν καὶ πολλὲς φορὲς σὲ γελοιογραφικὴ παραλλαγὴ,

Ἱ / Η ὅ | \ | ) / \ ` ξ | Ϊ ἔ | Ϊ \ | Ννονται αιφνιδιαγ οταν ακομα και οι λεξεις αλλαζουν τη στις ομιλίες που ο Πλατων βαζει στο στομα των σοφι­σημασία τους ­­ τότε γίνεται ὴλίου φαεινότερον ότι όλα στων. Στὴν προσπάθεια του Πλάτωνα νὰ συρρικνὡσει τὴαὐτὰ εἶναι τεχνητές κατασκευὲς καὶ θεσμίσεις, όχι γεν­ σοφιστικὴ σὲ ῶνητὴ ρητορικὴ καὶ σὲ τεχνικὴ τὴς ίσχυοςνὴματα τὴς Φόσης.1 Πίσω από τὸ σκισμένο προσωπεῖο διαβλέπει κανεὶς τὴν ἀντιπάθεια του αριστοκράτη ἀπέ­τὥν θεσμίσεων προβάλλει τώρα τὸ άληθινὸ πρόσωπο τὴς ναντι στα ὴθη που κατά τὴ γνώμη του γέννησε ὴ κυριαρ­ΦΪ _ 'Ϊ \ Ϊ Ν Ἄ θ | Η .Ν Ν δ| \ ὕ | Δ ) Έ )υσης. ειναι το προσωπο των Α ηναιων οταν ζητουν χία του ημου, δηλαδη απεναντι στην ανορθολογικη απο­

Ν Ν \ \ | Νι δ) \ \ | \ ἔ Ϊ ` 3 | Ϊ ` \ \απο τους Μηλιους να υποταγουν. Δεν το ζητουν με τη χαλινωση της ανεν οιαστης φιλαρχιας και στον ποταποσυνείδησὴ τους βεβαρυμένη, δὲν πιστευουν ότι ἔτσι πα­ ὴδονισμό. Καὶ μολονότι ὴ δομὴ τὴς φιλοσοφίας του δια­ραβιάζουν τὴ θεία τάξη? γιατὶ θεία φυσικὴ τάξη3 Ϊ |

ιΟ~

μορφώνεται κατα κυριο λόγο μέσα στὴν ἐπιδίωξη του ναεσωτερος νομος του “Οντος εἶναι άκριβὥς ὁ νόμος του οὶντιμετωπίσει τὸν σοφιστικὸ άνθρωποκεντρισμὸ καὶ σχε­Ἄ | | Κ ) ί 3 Μ 3 \ ` / Ηλ \ \ )| \ 3 Ἱ \ `ισ υ οτε ου. Μόνον οι αδυνατοι αντλουν απο τ θεια τικισ ο ε εσ ατα δ λαδ οντολο ικα και ετα υσικαη μ μ· χ › Ὁ η μφυσικὴ τάξη μιαν ὴθικὴ ­¬ ὅμως ὴ ὴθικη, ὡς ἐπιχείρημα ἔπιχειρηματα, ωστόσο ουτε θέλει οὔτε καὶ μπορεῖ να πά­καὶ ὥς ὅπλοι δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ίσχυρότερη ἀπὸ όσους ρει τους σοφιστὲς ἐντελῶς στα σοβαρά ὡς στοχαστές.υποχρεώνονται να καταφύγουν σ) αὐτὴν. (Η πίστη στὴν ὶίὶί σκέψη που στρέφεται γύρω άπό τὴν ίσχυ καὶ τὴν ἐπι­υπε ίσ υσ των ”θικὥν κανόνων αεννδι απλως ουδε δίω ί τ άποτελεῖ ι= αὐτὸν έπιπόλαια θεω ι τικοποί· ­η ­Υ

Ν \ 3 | \ ) \ Ν / Β Ν \ Νἐλπίδεςι δοθει σε απελπισμενες και αυτοκαταστροφικες ση της κυριαρχης ημοκρατικης και τυραννικης πρακτιαἱ / ἔ | θ\ 3! \ | Ἱ ίπ· | Ϊ Ἐ” Ϊ 3 | Ζ Π Ιενεργειες. Ηπραξη αοφειλε να προσανατολιζεται στους κης, παντως δεν ειναι φιλοσοφια. Αντιστοιχα, ο λα­κανόνε τ” όν σ οί ὁποῖοι πάλι π έπει να υπ ε­ των ἐπι υλάσσει στὸν παοά οντα «ἰσ ὺ›› `\ «ἐπιδίωἔἔ Υὶἔ (ιοί) Ὁ › ηρ (Ρ ι ­Υ χ Υὶ Ὁ

3 | έ | \ 3/ / Ϊ 3 \τουν τὴ φυσικὴ ἐπιταγὴ τὴς αυτοσυντηρησης. Βεβαιω

Χ

*ο

`›

`

ὶσχυος» την ιδια κατωτατη βαθμιδα τὴς οντολογικὴς καιὴ αυτοσυντηρηση­ἔχει διαφορετικό νόημα γιὰ τὸν ὶσχυρο, άνίὶρωπολογικὴς του ὶεραρχίας τὴν ὁποία ἐπιφυλάσσει

1. Βλ. τὴν περίφημη ἀνάλυση τὴς παθολογίας του πολέμου) ΞυννραφηςΓΖΒΖ­ΘΒ.

ι νι”Ο.π..,Β”, 85 κἐ.

6Ο ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΪΣ δ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 61

Ν Ν Ν Ν .Α Ν γ ... < Ν8 κ­

Χἐς

δι

στὸν τύπο του σοφιστη, του δημαγωγου η του τυραννου κων η ονης χύος, αὐτὸς πράττει βέβαια κατα τὴνἐντὸς τὴς ὴθικὴς καὶ κοινωνικὴς του ἰεραρχίας. (Η έπι­ άρέσκειά τουγ μως στὴν περίπτωση του δὲν μπορεῖ νὰδίωξη τὴς ἰσχύος καὶ ὴ επιδίωξη τὴς ὴδονὴς συνιστοὔν γίνεται λόγος για ἀληθινὴ βούληση° τὴν άληθινὴ βούλησηκατὰ βάση τὸ ίδιο άλογο πάθος, άναβλύζουν ἀπὸ τὸ ἴδιο τὴν χαρακτηρίζει ὁ προσανατολισμός της στὴν Ἱδέα τοῦσκοτεινὸ στρῶμα τὴς άνθρώπινης ψυχὴς ­ κοντολογὴς Ύλγαθοὕ καὶ επομένως ὴ άπουσία ὑποκειμενικὴς αύθαι­ἐκπροσωποὔν τὸ ζωικό στοιχεῖο μέσα στὸν άνθρωπο. ρεσίας καὶ άξιώσεων ίσχύος. Δὲν μπορεί να μὴ χαμογε­Τούτη ὴ ταύτιση ίσχύος καὶ ὴδονὴς, μέσω τὴς κοινὴς λάσει κανεὶς ὅταν διαβλέπει τὰ σοιρίσματα,τὰ ὁποῖα λαν­τους ὐπαγωγὴς στὸ ζωικό­άνορθολογικὸ στοιχεῖο, δια­ ίὶάνουν μέσα σὲ τούτη τὴν πλατωνικὴ επιχειρηματολογίαμόρφωσε ὁλόκληρη σχολὴ σκέψης μέσα στὴν ἔκτοτε κυ­ εναντίον τὴς σοφιστικὴς. Τὸ >Αγαθὸ ὁρίζεται διὰ ιριλο­ρίαρχη κανονιστικὴ­ὴθικολογικὴ φιλοσοφία καὶ διατυ­ σοιρικοὔ διατάγματος μὲ κριτηρια ὴθικὰ καὶ κανονιστικάγπώθηκε σὲ άπειρες παραλλαγές· ἐφ” ὅσον θεωρὴθηκε θε­ ό άμέριστος καὶ άντικειμενικός του χαρακτηρας προϋπο­μελιώδης, ἀπὸ τὴ βασιμότητά της εξαρταται πράγματι τίθεται ἐπίσης ἀξιωματικάγ ἐνὥ ὴ πληθώρα τῶν δυνατὥνκατὰ μέγα μέρος ὴγενικὴ εύστάθεια τὴς κανονιστικὴς το­ καὶ μαρτυρημένων άντιλὴψεων περὶ )Αγαθοὔ ἐκτοπίζε­ποθέτησης. Τρέφοντας τὴν πεποίθηση ὅτι ὴ ταύτιση αὐτὴ ται ει ὶἰΠ1ἰ11Θ στὴν επικράτεια τὴς ὰπλὥς ύποκειμενικὴςαποδεικνύει 00 ἰΡ80 τὴ φιλοσοφικὴ άβασιμότητα τὴς σο­ γνώμης, τὴς δόξης. Οί άξιωματικὲς άποφάνσεις άρθρω­φιστικὴςγ ὁ Πλάτων ἀποπειράθηκε Θ 0011ί1Ρ:1Γἰ0 νὰ ἐπεξ­ νουν βέβαια άξιώσεις ίσχύος, καὶ στὴν περίπτωση μας

ι ν

εργασθεῖ ἐννοιολογικὰ τὴ .διαφορα μεταξύ )Αγαθοὕ

ξ`5±

Οε

τὰ πράγματα δὲν εἶναι διαφορετικά. ”Αλλωστε ο ΠλάτωνΛό ου καὶ ”Ηδον” ¬` ,Ισ ύο .8 δὲν ἀποκ ύπτει ὅτι τὸν ό ισυ.ὸ τοὔ ,Α αθοὔ δὲν τὸν θεω­Ύ γὶἔ γὶ Χ ς ι

(Η δεύτερηγ καὶ περιπλοκότερηγ ἐπιχειρηματολογία, ρεῖ ύπόθεση τοῦ καθενός ἐδὥ χρειάζεται ένας είδικὸςτὴν ὁποία ἐπιστράτευσε ὁ Πλάτων ἐναντίον τὴς σοιριστι­ είδὴμων) τοὔ ὁποίου τὴν ταυτότητα μαντεύουμε εύκολα.κὴς διδασκαλίας περὶ ίσχύος, λειτούργησε επίσης καθο­ ”ὶ·ὶτσι, ὅταν ὴ άπροσχημάτιστη επιδίωξη τὴς ἰσχύος με­ριστικὰ μέσα στὴ ιριλοσοιρικὴ παράδοση. Στηρίζεται στὴν τατίθεται στὸ ζωικό ἐπίπεδο της ἐπιδίωξης τὴς ὴδονὴς,παραπάνω διαφορα καὶ ίσχυρίζεται τὸ ἑξὴς: ὅποιος μὲ ἀνοίγει ὁ δρόμος για να ἐκδιπλωθεῖ μια επιδίωξη ίσχύοςγ

τὴν πράξη του άποσκοπεῖ ὰπλὥς στὴν ὶκανοποίηση ἀναγ­ ὁποία δὲν χρειάζεται κὁὶν νὰ όνομάσει πια τὸν ἑαυτότης ἔτσι. Γιατὶ ὁὶν ὴ ἐπιδίωξη τὴς ίσχύος ταυτισθει ἐξ

3: Βλ. τὸν διρίλογο ἶοῦ(Σωκράτη μὲ τὸν|Καλλικλὴ\στὸν| Γορχία: 4820 ὀργσμου ,τὸ ἄλογο σΤω7εῖο¬ Τότε ἐπίσης ἀποχλείεταγκε. Για τὸ περιεχομενο της επόμενης παραγράφου βλ. τον διαλογο του Σω­ “κράτη μὲ τὸν Πῶλο στὸν Γορηκία, ἱδ. ὀθθει κἑ.

Ρ| ( | Ν ` Ύ” 3 Ἱ \ ἔ § |έξ ορισμου οτι ο Λογος μπορει να ειναι ισχυς και η επι­

62 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ οι Φτλοεοφοι ΚΑΙ Η Ιεκτε 63

κληση τοὕ Λόγου επιδίωξη ἰσχύος. Πιό συγκεκριμένα: ΤΕλεϋΤαία ἀνάλϋΰηὴ θεωρητικὴ άποσύνδεση τοὕ Λόγου άπὸ τὴν ἐπιδίωξη 'Ί ΝΤΟΘ δγὶλαδὴ ἀπὸΐ

Ο.αν

σιἐξ­ί

τοντολογικὸ προβάδισμα τὴς Ίδἐας

Μ

το“Ο

Ωτο

ΧἹ

κο χαρακτηρα τοῖἐ

ἰσχόος προβάλλεται στωπηρὰ μέσα σ­τὴν ψυχη καὶ στὰ και τού Λόγου απεναντι στὸν αἰσθητὸ κόσμο και στα ψυ­κίνητρα ἐκείνου) ό ὁποῖος μιλα στὸ όνομα τοῦ Λόγου, χόρμητα. Παρόμοια συνάγει και ὁ,/αριστοτελης τὴν ίδιανἔτσι ὥστε ὴδη τὸ γεγονός, ότι μιλᾶ στὸ όνομα τοῦ Λό­ αὐτὴ άναγκαιότηταἴι “Οταν κάμποσα μέρη πᾶνε νὰ άπο­γου, τὸν ἀπαλλάσσει ἀπὸ κάθε ύποψία ότι διακατέχεται Γελέσουν μιὰν ἑνότητ­α7 πρέπει να ίεραρχηθοὕν σὲ κυρίαρ­άπὸ το πάθος τὴς ισχύος. 3Αντίθετα, φαίνεται να καθο­ ΧΧΧ καὶ ὑπεξΟύσί·α› πΡά”Υμα ποὺ συμΨἐΡΞί καὶ Τὰ μὲν καὶδηγειται ἀπὸ την «αληθινη βούληση››, και μπορει τώρα τὰ δέ· οἱ κατώτερες βαθμίδες τὴς ἰεραρχίαε ῶφελοὔνταινὰ ύπαγορεύσει στους άλλους τί να κάμουν και τί νὰ μὴν άπό τὴν κυριαρχία τῶν άνωτέρων πάνω ΤΟΘΩ ἀκιῃ­βὥἑκάμουν. όπως και τὸ σωμα ὡφελεῖται όταν τὸ καθοδηγεῖ ὴ ψυχὴ

Δὲν θα ύπερβάλαμε καθόλου άν ύποστηρίζαμε ότι ὁ θ Τθ ἐπίθυμηῖίχὸ Ρ­έρθἐ Τἦἐ ψυχἦἐ οὅΐαν Τὸ καΐεϋθύνει ἦΠλάτων οφείλει τὴν κεντρικη του θέση μέσα στὴ φιλο­ νύηση. Τούτη ὴ συνύφανση ὀντολογίαἐ καὶ ἢθίκὴἐι πΡΟ°σοφικὴ παράδοση στὸ γεγονὸς ότι διαμόρφωσε τὴ βασικὴ κειμένου νὰ νομιμοποιηθεῖ κυριαρχία, δείχνει καθ) ἑαυ­

ἔ Ϊ | ` Ϊ , λ| ξ ( Ϊ 3 | ` / \ Ώ | Ρ| . Ϊ Ϊ 3 |στρατηγικη, η οποια επιτρεπει σε καποιον να εγειρει υψι­ τὴν ποσο πολυ απεχει η αστες άξιώσεις ίσχύος άποκηρύσσοντας παράλληλα μὲ ἔμ­ όσα θεωρεἶ ὡἑ αὐωνόηΐ

ε.:ἐ~­Ο

­›<

αια πολιτικη φιλοσοφια αποἹκαζικοδημοκρατικὴ μας επο­

φαση κάθε επιδίωξη ἰσχύος και κάθε βία. (Η στρατηγι­ ”\Αν σὴμερα ὴ ὴθικοποίηση τὴς πολιτικὴς, ὴ ἀντι­; Μ / 'Ν 3 Ϊ ) Ϊ \ 9 | Ϊ \ 9κὴ αὐτὴ έχει ἐν τῳ μεταξυ υπηρετὴσει καὶ ἀξιώσεις κατασταση της ισχυος απο την ηθικη, σκοπευει να επι­

3 | ( ν \ ,ν Ν ν | π ι κ κ | ης |

Ο`£¬„

ίΠχί)Ος7

«ἀληθινὴς βούλησηςυνἹδἑα τοῦ Ἄιγαθοὕ. Στ

οποῖες προβαλαν στο ονομα της κατάργησης βοηθησει κατα το δυνατον την καταργηση τὴς εςουσιας,3 7 Χ \ |κάθε ἰσχυος καὶ κάθε εξουσίας. Για τὸν Πλάτωνα7 βέ­ ἰφ” όσον αύτὴ στηρίζεται στὴν ανισοτητα, για τον Πλα­

βαιαγ μια τετοια κατάργηση ὴταν πρακτικα άδύνατη. τωνα καὶ τον 3Αριστοτἐλη ὴ ὴθικὴ διαμόρφωση τὴς πο­:· Ν ι Ν Ι κ Ν 5Εὐκταία και ἐπιδιωκτέα ηταν γι, αὐτὸν ὴ οργάνωση της λιτικης σημαινε τη θεμελίωση της εξουσίας άποκλειστι­

ίσχύος καὶ τὴς ἐξουσίας σύμφωνα μὲ τα κελεύσματα τὴς κὰ πάνω στὴν άνισότητα ἐκείνη, οποία προκύπτει ἀπὸ

φἀζ_8^

.­ευ

ΟΦΟἸ

2 | χε \ \ 3 τ Ι Ν Ζ Ωοποια προσανατολιξεται στην τὴν (κανονιστικα εννοουμενη) φυση των πραγματων. Ηώδη περίπτωση ὴ ίεραρχικὴ ίσότητα μὲ τὴ νεότερη άνθρωπολογικὴ ἔννοια βρίσκεται

δομὴ τὴς κοινωνίας θα όφειλε ν, άντικατοπτρίζει τὴν ἱε­ ” κοντύτερα προς τὴ σοφιστικὴ άντίληψη περὶ ισχύος. όμωςραρχικὴ δομὴ των στρωμάτων τοῦ “Οντος (Η άναγκαιό­ ­­τητα τὴς ἱσχύος και τὴς ἐξουσίας προέκυπτε λοιπὸν σὲ 4 ιινιτῃκῶν Αι,5­6=ι25ιει7 ­ ιοεσο ισ.

64 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟἙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ

καὶ γι) αυτην η ίσότητα δὲν αποτελουσε ἐπιθυμητὸ κοι­ Δὲν χΡειάἔΞΤΟω ν. γησουμε ίδιαίτερα τί ἐντόπωση

9|ρμ

ό­\`€

ό

κ εδ ¬­ ­Λ ι κ κ › | Ν Ν λ Ι Χ λ θ | \ 9 ι ι­νωνικο ι εωδες η συνταγη για την επιτευξη της γενικης έκαναν σΐθνἐ Ρ!­Ψ"­ανθνἐ εωμεἐ περί­ Εσχϋοἑ ΤΕΡΟΘΡΧΟ

ευδαιμονίας,

ΡἔΗ

70ωΩς

Ο

ημαινε ότι ὁ καθένας μποοεῖ καὶ έπη­ μενες απὸ τὸν σοφιστικὸ κυκλο ἰδεὥν. Ἱἔξ ίσου αναίσχυν­ὺ

τρέπεται να ασκησει ἐξουσία, αρκεῖ να αποδειχθεῖ ὡς ό τη καὶ ασυγχώρητη τοὺς φαινότανη εἰδωλολατρικη ὕβῳἐ3 | ­Α ε ν | Αυ χ ς 9 | γ | Ή 3 ζ| ›ι 2 3 Ιλ 3 82 ξ 9 ιισχυροτερος η ο αξιοτυρος. υτη η ισοτητα, που διολου ιΐαλ εμ­φα" Οτο” Οχι­ ωἐ απροκα ὉΤΕΤὉ επι Μ Ὁ ισχυοἑγδὲν κατανοουνταν ηθικά αντιστοι ουσε απο ` λ ί πα α έσα στὸν ανδὺα τω ἐπιθυ ίας ια τι ί ί λ› χ την π ευρα Ρ ία μ ηἔ μ Ύ ί^η› φημθτης στην ἀνΤιμ_ε·ηαφησ¿κ·η Τοποθέτηση της σοφιστιχῆςη καὶ ἀναγλλώρίση. <Ι”Ι ΤέΤΟιΟι. ἐΐιίυίωξη ίσχύθς %ρΟΩΤΟυΟ”Ξ

δηλαδη στην ἔλλειψη μιας μεταφυσικης αίτιολόγησης της κορυφαίοι θέση στὸν αρχαιοελληνικὸ κώδικα της αριστο­ω .Ν Μ \ ) | / \ | ἕανισότητας μεταξὺ των ανθρώπων. κρατικης ηθικης, και επισης γνωριμη και νομιμη7 ως ση­

<Η σχεδὺν πληρης καταστροφη της σοφιστικης φιλο­ μεῖο αληθινου ανδρισμουγ ηταν για τοὺς Ρωμαίους. ΜιαΝ Ν , | κ π κλογίας και η πληρης διάσωση των πλατωνικων έργων γενικη είκόνα για τὺν χαρακτηρα και την περιωπη της

δίνουν σαφέστατη απάντηση στὸ ἐρώτημα7 ποιές εἶναι μέσα στην εἰδωλολατρικη αςιολογικη κλίμακα μας δίνειοἱ ίδεολογικὲς έπιλογὲς τὥν όργανωμένων κοινωνιὥν και θ Ξενθφὥν Ψΐὸ ἐΡΥί·δώ Τον πειλὶ Τυραννίδοἐ­6 (Ο Τύραννοἑ

ι· 'ῖ' 3ποιά ίδεολογικα όπλα ειναι τα αποτελεσματικότερα μέσα και ὁ συμβουλός του πρεσβεόουν διαφορετικες απόψεις σὲστὸν κοινωνικὸ αγώνα. (Ωστόσο οἱ σοφιστικὲς ἰδέες ἐπιβί­ πολλά7 και γενικα έκπροσωπουν διαφορεΤι%ὲ€ ἴπάσειἐωναν7 έξασθενημένες και τροποποιημένες, κάπου στὸ πε­ ζωἦἑτ ἕνα ὅμωἐ δέχοληαι ἐμφατίχὰ ἀπὸ κοωωἰ “ἦ Ψιλο­ριθώριο, ἰδιαίτερα μέσα στις σκεπτικιστικὲς σχολές, και θνξία ξεχωώζει­ Τὸν ἄνθΡωπΟ Υενϋκὰ ἀπὸ Τὰ ζῶα χαὶ Τὸνόπως φαίνεται ακόμα και στην έποχη της κυριαρχίας τοῦ ανώτερο άνθρωπο είδικα απὸ τοὺς υπολοίπους. (Η δυσφο­στωικισμου λαμβάνονταν στα σοβαρα υπ, όψη ὡς ἀντίπα­ ρία και η δυστυχία του τυράννου προέρχεται κατα μέγα)\ Π | ( Κ | ) θ | ς | 3 3 έ ) ` \ ` €| δ\ 'Ϊ Ϊ Θ/ \ ἰζοι. αντως ο ικερων αισ ανεται υποχρεωμενος ν ανα­ μνρθἐ απο Το 'Υελιθνθἐ ΟΤΕ εν ειναι σε εϋη ια Χνωιϋι ειμετρηθεἶ ἐπιχειρηματολογικα μὲ τὸν Καρνεάδη και τη θε­ αν του αποδίδεται απὺ τοὺς αλλους γνησια αναγνώρισηωρία του για τὸ δίκαιο του ίσχυροτέρου, μολονότι τα μέρη κι αβίαστος ἔπαινος° οί κολακεῖες δὲν μπορουν δα να ἱκα­του ἔργου του, τα ὁποῖα την περιείχαν, χάθηκαν σχεδὸν νοποιησουν την αληθινη φιλυδοξία­ἐντελῶς και πρέπει ν) ανασυγκροτηθουν μὲ βάση περικοπέςχριστιανὥν συγγραφέων (πρὸ παντὸς του Λακταντίου).5

5. Βε τε ¿ι›πΙοΖ£ω, ΠΙ, 21­22 = Βεοιοοτἰυε,Β£ο£τιαε Ιπειιεπιἰοπεα Υ; 16, 2­ι. ιι Ήοιυν ἢ τα›ι1·νι×ι><όε, νἰἶ. Φίλ­

ἔ

συνάνθρωπο τιμα τὸν Θεό. ,Εξουσία σημαίνει ἐδὥ μερι­., ΝΟ μνα καὶ πρόνοια° διατάζει ὁ ἰσχυρότερος, ὁ οποιος μερι­

μνα καὶ προνοεῖ, καὶ ύπακούει ὁ πιο αδύνατος, ὁ ὁποἴος‹ › ι ›ι κ κ : κ κ ,_

Ο Αονοοσττνοσ ηθελε λοτἶτον να ττληἔετ το νενοαλγταο εὶναι αποδέκτης της μέριμνας καὶ της πρόνοιας _ μπο­σημετο τοο ετοωλολατοταοο ττολτττσμοο αατ τησ ετοωλο” ροὕμε μάλιστα να ποὔμε ότι όποιος διατάζει δίκαια εἶναι,λατοτκηἔ ηθταησ οταν στοαφηαε με ολο τοο το μενοσ ε“ μὲ ἔνα βαθύτερο νόημα, ύπηρετης τῶν άλλωνἶηνανττα στη «δίψα τησ φηίτησαη εντοταζοντασ τα τχνη τησ Στην ἱστορία της Δύσης καὶ τοὔ δυτικοὕ πολιτισμούακομα ααὶ σε Ρωμαίονσ με στωταο ττοοσανατολτσοο ο” συντελεῖται τώρα μια ριζικη μεταλλαγη. Στη μετωπικη

ξ | ἕ | Ν / \ .Ἡ |πωσ λαέ· ο Κτκεοων· Η οτψα τησ χοοταοχταε καί· τησ φη“ της ἐπίθεση εναντίον της είδωλολατρικης ἱεραρχίας των

· · › κ ­­ίτησ οηίαούονησε το ΠΠΡΘΓΠΠΠ Γσσὶσττοτσι ταοτη τανοοσε αξιὥν ταπεινοφροσύνη αποδείχθηκε εξαιρετικα τελε­τοοε στοατηλατεσ καὶ τοοσ ττολττταοὺε τησ οταοαὥσ εττεασ σφόρα πολεμικη ἔννοια. (Ωστόσο, σκοπός της ηταν νατετνομενησ ττολητὼ σοαττοαττονταε μοντμα με τον οολο θέσει ἐκτὸς μάχης την ἰσχύ καὶ την ἐξουσία τῶν είδωλο­ααὶ την ττλεονεξτα· (Η οωματαη ἰσχὺσ καὶ· δοξα χτίσθηαε λατρὥν, όχι να καταργησει την ίσχύ καὶ την ἐξουσία γε­λοτττον πανω στην αμμοτ πανω σε καθαοα Ύητνεε χατ νικά, γιατὶ τότε θα ὶπρεπε να παραιτηθοὕν άπ” αύτὲς καὶφθαοτεσ φτλοοοξίεετ πανω στην αααοτία· Με το ττοοτ­τα­ οί Χριστιανοί. Ίηερ” όσον τώρα ὁ Χριστιανός, ὼθούμενος

› 5 Ά ιντοοταο αμαοτηίτα αοχτσε αλλωστε χατ· η κοαττταλη τησ από την ἐσωτερικη λογικη της πολεμικης του εναντίοντσχύοσ μεσα στον ν·οσμο› καὶ· μαλτστα τοσο με την εξω­ τὥν είδωλολατρὥν, ύποχρεώνεται να διακηρύξει ότι ὁ

Κω

τεοτκη μοοφη τησ ασονααλοτττησ εξοοστασττκησ σχέσης ὶδιος ούτε ἔχει ἰσχύ ούτε καὶ θέλει να ἔχει, αναγκάζεταιοσο χατ· με τη μοοφη του εσωτεοταοο τανητοοτη οηλαοη να αποδώσει την ἰσχύ καὶ την ἐξουσία, πού παρ) όλα αύτατησ εταοτωξησ τσχύοσ· (Ο ανθοωττοστ ο ετοωλολατοησ τοο“ ἔχει, στη θέληση τοὕ Θεοῦ, παρουσιάζοντας τὸν Θεὸ ὡςλάχιστον, ζητα 111 εὶειὶιι 18'ι0 την τιμη καθ) ἑαυτην ἀντὶ τη μοναδγχὴ πηγη της ησχόος καὶ της ἐξουσίας: ὁ Θεὸς

\ | \ Ϊ \ \ \ Ν Ύ

να ααθοττοταξετ την ττοοσωτααη του ττμη στην ττμη τοο όφείλει να ειναι παντοδύναμος προκειμενου να κυριαρχη­Θεοὔ. (Ο Χριστιανός, πού κάνει ακριβὥς αύτὸ κι ἔτσι ἢῃ ἐπὶ της γης η παράταξη τῶν ταπεινοῳρόνων· <Η παν­

| 3 Ον 9 \ \ 9 Ϊ | 7

οτοαεεοετ οοστωδωσ αττο τον ε\τοοζλοηατΡη› ττοοσοτοετ εν­ τοδυναμία του Θεού φτάνει στὸ ζενὶθ τη στιγμη ποὺ άνα­τελωσ δταφοοετταο νοημα στην τσχν χατ στην εξοοστα­ λαμβάνει τὸ ἔργο να κατανείμει ἀνάμεσα στούς ανθρώ­Δὲν την ασκεῖ απο ὶδιοτελη αγάπη της ερημης, άλλα μὲ

` 3 | Μ Π Ν Ε Ξ Ν 3 / \την αφοσιωση του αγαπωντος, ο οποιος αγαπωντας τον Μ Μἰἰαω αὅἰγ νγγαγθγκα, ΧΙΧΛΖΜΘ'

5±

68 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΔΟΣΟΦΟΙ ΚΑ1 Η ΙΣΧΤΣ 69

Τιῖθυς ίῦχὺ καὶ ἐξΟυΟ“ίΟι καὶ 7ῖ0ύ Οί όίνθρωῖῖθι 7ιΟιλΟύνΤοιι νὰ ρητὰ δη σιωπηρά, η παντοδηναμίιχ τού Θεού ηἔχχριβῶςἀσκησουν την ἰσχύ καὶ την ἐξουσία στὸ ύνομα τού Θεού. αύτὸ ἔγινε στον ἶὶ7ο αἰώνα καὶ άκόμα μιὰ φορα στὸν ἴίθο,'Έτσι η παντοδυναμία τού Θεού γίνεται πολιτικη ὑπό­ ήταν ὁ Θεός, ποὺ ἀπὸ χαιρὸ εἶχε πέσει σὲ χῶμα, άφησε

θεση κατ) ἐξοχην. Γιατὶ δὲν αποκλείει απο τα ἐγκόσμια την τελευταία του πνοη.

αξίώμ­αΤα Τθὺἐ Ταπεί­νόΨΡΟνΞ€ Οἰαΐε ααΤαΡΥεἘ Τοὺἐ ση· (Η παντοδυναμία τού Θεού δημιουργούσε θεολογικὲςμαντικούς καὶ συχνά άποφασιστικούς χώρους άσκησης δυσχέρειες. (Θ χριστιανικὸς Θεὸς ἔπρεπε να εἶναι άγα­της ὶσχύος, οἱ ὁποῖοι βρίσκονται ἔξω από τα αξιώματα, ίὶὸς καὶ δίκαιος, ὁὶν ὶσχύς, η ὁποία ἀσκούνταν στὸ όνομάπαρα αναΥ%αζεί Τοὺἑ ανθρώπουἑ να δί­εξαΥαΥΟὉν ίὀνοματ του ἐπὶ της γης, ηθελε να διεκδικεῖ καὶ η ἴδια για τὸνστικά) τούς άγὥνες γιὰ ίσχύ στὸ πεδίο τῶν περίτεχνων ἑαυτό της αύτὲς τὶς ἰδιότητ­ες ¬μὲ την ἀνα­γχαια ἐπιφύ­θεολογικὥν ἑρμηνειὥν. >Αντικείμενο της ερμηνείας εἶναι λαξη της ἀνθρώπινης αδυναμίας­ καὶ ἔτσι να νομιμο­τώραη βούληση τού παντοδύναμου ἐκείνου Θεού πού μό­ ποιεἶται. "Ομως η παντοδυναμία καθ) ἐαυτην δὲν συνε­

νος αὐτὸς μπορεί νὰ χαρίσει ὶσχύ ἰσχνρὸς η κυρίαρχος παγεται αναγκαία οὔτε ακειρη καλοσύνη ούτε τέλεια δι­εἶναι στο εξης όποιος μπορεῖ νὰ ερμηνεύσει δεσμευτικα καιοσύνη. Μπορεί εἴτε να ἀψηφησει την καλοσύνη, σκα­τη βούληση τού παντοδύναμου Θεού. ”`Αν κάθε ίσχύς συγ­ ρώνοντας κακότροπα παιγνίδια στη Φύση καὶ στούς άν­κεντρώνεται στὸν Θεό, τότε, όπως εἶναι φυσικό, παύει ίὶρώπους, εἴτε πάλι νὰ άκολουθεῖ τους νόμους της ηθικηςκάθε σϋζί1Τ`ηση σχετικα μὲ την ἐπιδίωξη ἰσχύος ὡς άν­ καὶ της φυσικης ἀναγκαιότητας τόσο σχολαστικά, ὥστεθρωπολογικα ριζωμένο κίνητρο τῶν πράξεων. Τὸ ἐνδια­ να γεννιούνται αμφιβολίες ὡς πρὸς την κυριαρχικη ἐλευ­φέρον επικεντρώνεται μᾶλλον στὸ ἐρώτημα ὁὶν ὁ Θεὸς θερία τού Θεού. Τὸ χάσμα ἀνάμεσα σὲ μια θεία παντο­δίνει τὸ προβάδισμα στὸν πάπα στὸν αύτοκράτορα λ.χ. δυναμία, ὁποία μπορούσε να ἐκφυλισθεῖ σὲ λογικαΚαὶ ὁ ἔνας καὶ ὁ άλλος ἦσαν τώρα ύποχρεωμἑνοι, σύμ­ ἢίὶικα ἀχαλίνωτη αύθαιρεσία, καὶ σὲ μια θεία δραστη­φωνα μὲ τη λογικη της νέας συγκυρίας στὸν χὥρρ της ριιτητα, αγ ὁποία ακριβώς λόγω της ἔλλειψης καθε αυθαι­αοί­νωνίκἴἦἐ ἱσΐθρίαἐ καὶ· Τἦἐ ἶυτθρίας τὥν ὶδεὥν, να άν­ ρεσίας ἐπέσυρε την ύποψία ότι δὲν εἶναι παντοδύναμη καὶΤλουν τὴν ἰσχύ ΤΟὉΞ ἀπὸ Τα] βούδηση τού Θεώ ­ύ ἀκρι· ἑπομένως ούτε καὶ ἱκανη να δημιουργησει ἔναν τέλειοβέστερα νὰ ἑρμηνεύουν τη βούληση τού Θεού μὲ τέτοιον πάντως καλύτερο κόσμο _ τὸ χάσμα αύτὸ ἔπρεπε νὰτρόπο, ὥστε η ἶσχύἐ Τουἐ να υυνάγεται απ) αύτην. Για γεφυρωθεῖ, πρὸ παντὸς αφ) ότου άρχισε να κερδίζει οπα­να ξαναλιίνεί θέμα Φ'νζ”ί1ΤὉσὉ€ ἶσχύἑι ὡἐ φαίνόμενθ κα­ δούς η άβερροιστικη πρόσδεση της ίδέας τού Θεού στηνθαρα ανθρώπινο ααὶ ἐμρίενέἐι ἔπρεπε να παραμερισθεῖ, ἔννοια της αναγκαιότητας. (Μια εὶρωνεία της ἱστορίας

70 ΟΙ ΦΙΔΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ οτ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΣ 71

των ἰδεὥν ηταν ὅτι την ίδια πρόσδεση, σὲ τροποποιη­ τὸ εύλογο συμπέρασμα του Β11118 Βουὥυε. (Η διάκριση| δ 38· ) 3 · ω σμένη μορφη, επιχείρησαν αιωνες αργότερα οι εκπρόσω­ του ἀνάμεσα σὲ Ρ0ΐ3Θ11'ο1Θ εὼεοὶιιὶει καὶ Ρ0'οΘ11'ο1:1 0τἀ1­

.Ν | Ν 3 ιν ±`›ποι του όψιμου σχολαστικισμου στὸν αγώνα τους εναν­ Ηειὶει του Θεου ἔβαλε την παρούσα φυσικη καὶ ηθικη τάξηΤίθν Τἦε πΡ0ΤΞσΤανΤΜἦ€ βουληϋιοκρατίας). (Η ὁργανικη κάτω ἀπὸ τη δαμόκλειο σπάθη της θείας βούλησης καὶκαὶ ούσιὡδης συνύφανση παντοδυναμίας καὶ καλοσύνης της θείας ελευθερίας. Γιατὶ ὁ νόμος δεσμεύει μόνον όποιονἔμεινε πάντως άρθρο πίστεως· στάθηκε αδύνατο νὶ άπο­ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν δημιουργησει μὲ ἀποκλειστικὸ γνώ­δειχθεῖ. μονα τη δικη του ελεύθερη βούλησηἔὶ

(Θ Θωμάς ὁ 'Ακυινάτης8 ύποστηριξε την άποψη ότι Τούτη η θεωρία πάνω στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο άσκεῖόποιος ἐξ ύπαρχης δὲν μπορεί να ὰμαρτησει θα πρέπει νὰ την ἰσχύ του ὁ Θεός, ἐπηρεάσθηκε ἀπὸ την άρχη 1Θἔἰὶ3Ι18εἶναι καὶ παντοδύναμος, γιατὶη ἐξασθένιση της δραστη­ ι4ο]ι1ἰ1ι1ε των νομομαθῶν καὶ μὲ τη σειρά της επηρέασεριότητας προέρχεται απο την αμαρτία ­ ὅμως αὐτὸ άπο­ τὶς όλο καὶ ἐντονότερες συζητησεις άναφορικα μὲ την ἔν­

Ν Ν Ν › ‹ Ντελουσε μαλλον καινούργια διατύπωση του ερωτηματος νοια καὶ τὰ όρια της ἐγκόσμιας κυρίαρχης εξουσίας. (Θκ 3 κ κ › Ν κ | : ‹ ­ \ < Κ ξ Ν | > \παρα απαντηση. δεν εξηγούσε για ποιον λογο ο παντο­ |ἰ0ἀ111 και ο ΗΟΒΒΘΒ, οι οποιοι συνοψισαν εννοιολογικα

δι Θ κ δκ Ν κ ε κ κ κ | κ ε | ­· | × κ κ ιυναμος εος εν μπορει να αμαρτησει και για ποιον την αντιληψη των Νεων Χρονων για την πολιτικη κυ­λόγο τη δραστηριότητα την ἐξασθενίζει η αμαρτία καὶ ριαρχία, άκολούθησαν αὐτὸν τὸν ὁρισμὸ καὶ ἕτσι προώθη­

( ί | ( Ν ) | Η ‹`› Ν κιόχι λ.χ. η καλοσύνη. Συναμα ο Θωμας ισχυρισθηκε οτι σαν σημαντικά την ἐκκοσμίκευση των θεολογικων ίδεων.η θεία σοφία (καὶ καλοσύνη) δὲν ἐξαντλεῖται στην τω­ρινη τάξη πραγμάτων, άλλα μπορεί θαυμάσια νὰ δημι­

/ \ \ 3/λλ ΠΟ \ / ) ` <ουργησει και μιαν α η. μως στην περιπτωση αυτη η 4ύφη της τάξης καὶ τὸ περιεχόμενο των ἀξιὥν θα ἔπρεπε

\ δ Ϊ ) 3 ) \ Ϊ /ζ 3/ ¬\ θ\ .ΙΙ 3 Ϊ ( ) \ \ Θ λ ινδ 8 8 | ρ_ι`› 3να ιαφερουν απ αυτα που γνωρι ουμε, εστω κι αν α . ισχυς ως εμμενες και εμε ιω ες ε ομενο ιης αν­συνέχιζαν νὰ υπάρχουν αξίες καὶ τάξη ὡς απόλυτα με­ ίὶρώπινης ζωης μπηκε καὶ πάλι στὸ επίκεντρο του φιλο­γἐθη. ¬\Αν καλό λογικο καὶ ἀναγκαἴο εἶναι ὅ,τι εκάστοτε σοφικοὔ στοχασμοὔ ὅταν παντοδυναμία του υπερβατι­7

Ν | Κ \ ω Ν Ν› ι < ι < ι Ν ν » ›× /εξαγγελλει ως τετοιο η βουληση του Θεου, τοτε Θεος κου προσωπικού Θεου ειτε κατερρευσε ειτε καταντησεπρέπει νὰ γίνει ἀντιληπτὸς βουλησιοκρατικά. Αύτ Ν θεωρητικα αδιάφορη. Τη στροφη αύτη την συνεπέφερεη

Οοκ

ὀο

εἰΩζ

8. διιτππτα ιἢεοἰοἔισα, Ι, αυ. 25, Μι. 3­5. η. Μιπεπιἰατιιῃι, Ιἰϋ. Ι, ἀἰεί. Χβἰν.

72 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΠΞΧΤΣ 73

Ν Νπρογραμματικη επιδίωξη (της ριζοσπαστικης πτέρυγας) ὶσχύς, η ὁποία πρέπει νὰ ἐνοικεῖ στην αύτοσυντηρησητου ὀρθολογισμου τῶν Νέων Χρόνων νὰ παραμερίσει την αν αυτη θέλει νὰ έχει πιθανότητες έπιτυχίας, δυναμο­: ν ν ν ε Ν ι 3 Ν ν Ι 3 ν ­ τν ν › ν νοντολογικη διακριση μεταξυ Τπερβατικου και Βμμε­ ποιειται λοιπον, γινεται επιδιωξη η βούληση ισχύος καινους καὶ νὰ υποκαταστησει τὸ πρωτεῖο της θεολογίας μὲ ζητα αδιάκοπα έναν καινούργιο χῶρο έκδίπλωσης προ­τὸ πρωτεῖο της ανθρωπολογίας. ”Αν ὁ κόσμος δὲν συντη­ καλώντας έτσι τριβὲς καὶ αγῶνες.ρεῖται χάρη στην αμεση ἔμμεση δράση ἑνὸς παντοδύ­ (Η παραλληλότητα όντολογικου καὶ ανθρωπολογικουναμου όντος, τὸ ὁποῖο τὸν υπερβαίνει, τότε θὰ πρέπει νὰ επιπέδου καθως καὶ απόληξη της ταυτόχρονης αναδό­συντηρεῖται καὶ νὰ κινεῖται μὲ τη δικη του ἰσχύ καὶ δύ­ μησης τους στην ίδέα της ἰσχύος έμτρανίζονται καθαρό­ναμη. (Η αύτοσυντηρηση καὶ η αυτοκίνηση γίνονται τώ­ τατα στὸν Ηοὶοὶυοε ὡς τὸν στοχαστη ὁ ὁποῖος έπιτελεῖρα, μέσα από την ἐσωτερικη λογικη της κοσμοθεωρητι­ μὲ ἐξαιρετικη λογικη συνέπεια την αλλαγη του παρα­κης τοποθέτησης τῶν Νέων Χρόνων, κεντρικὰ μοτίβα της δείγματος. (Ο θρυμματισμὸς του Ύιπερβατικου γίνεταισκέψης, μολονότι δὲν ησαν όλοι ἐξ ίσου πρόθυμοι νὰ προ­ ὲδῶ μέσω της νέας θεωρίας γιὰ την κίνηση, η ὁποία κα­χωρησουν πρὸς την κατεύθυνση αύτη μὲ την έσχατη συ­ ταργεῖ την παραδοσιακη μεταφυσικη προτεραιότητα τηςνέπεια. Ἐὰν πάση περιπτώσει, η υλιστικη ταση, δηλαδη κίνησης απέναντι στη στάση, στερώντας τὸν λόγο ύπαρ­η τάση νὰ αποδοθεῖ στην όλη η ὶκανότητα της κίνησης ξης από τὸ καθ” ἑαυτό ακίνητο ΡΡἰΙΙ1.11Π1 1Τι0νΘ11ε. “Ετσικαὶ της σκέψης, αποτελουσε την ὁλότελα θεμιτη καὶ νό­ καταρρέουν όλα, όσα συνδέονταν μὲ την υπερβατικη έπι­μιμη απόληξη της ἱστορίας τῶν ίδεῶν απὸ τὸν ίδο αίώ­ κράτεια της στάσης, δηλαδη μὲ την παγιότητα τῶν ΪΟΡ­

να καὶ μετά. Στὸ πεδίο της ανθρωπολογίας, τὸ ὁποῖο ιιιμο 811ὶ18ὶει11'οἰα]Θ8 μὲ τη μονιμότητα τῶν σε­1ι18ειο Ϊἰ­εῖχε πιὰ αυτονομηθεῖ απέναντι στὸ ζἶπερβατικὸ μὲ την ιιειίοε ­ τὰ πάντα γίνονται τώρα ε10ί3118, ἐνέρνεια, ένῶπαλαιὰ ἔννοια, η ίδέα της αύτοσυντηρησης πρόβαλε, όπως ρ0ίΘ11ἰ1ὶει, η αριστοτελικη ὁύυοηιιις, αντικαθίσταται απόηταν φυσικό, μὲ ίδιαίτερη έμφαση. (Η παντοδυναμία του την ἰσχύ μὲ τη νεότερη σημασία, την ίσχύ που ἐκδιπλώ­Θεου έμπεριεῖχε έξ όρισμου την ὶκανότητά του νὰ αυτο­ νεται ακατάπαυστα δίχως τελολογικὰ προκαθορισμένουςσυντηρεῖται, ἑερα όσον κανεὶς καὶ τίποτα δὲν μπορουσε νὰ σκοπούς. *Αν αύτὸ μεταφερθεῖ στὸν χῶρο τῶν ανθρωπί­απειλησει τη συντηρηση ἑνὸς παντοδύναμου όντος. 3Αλλὰ νων πραγμάτων σημαίνει ότι πρέπει νὰ λησμονηθεῖ γιὰγιὰ τὸν πεπερασμένο άνθρωπο η αύτοσυντηρηση σημαινε πάντα η ίδέα ἑνὸς απαρασάλευτου όψιστου >Αγαθου καὶμιὰ συνεχη προσπάθεια αποφυγης τῶν κινδύνων, στους μιας τελειωτικης εύδαιμονίας. Καὶ ἐδῶ εἶναι τὰ πάνταὁποίους ἐκτίθεται αναγκαστικα κάθε πεπερασμένο όν° κίνηση ­ η ἐπιδίωξη της ῖσχύος δὲν εἶναι τίποτε άλλο

Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ἔ Οἱ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΣ Η ΙΣΧΤΣ 78ἶῖὶςςιιωεικασίες ἦ σου ως ο ως οι ι ως ες

παρα ηνων πραγ

\$νομειΤΕ

Ωζ

ΏΟτο

εῖἐεΘα

ἔτι52”\ε¬χω

ο×Ξἕτ:‹

κίνηση του ανθρώπου καὶ τῶν ανθρωπί­ έχουν ὶσχυ καὶ κατ) ανάγκην έπιδιώκουν ίσχύ μόνο καὶ. (Η ἰσχυς μπορεῖ να χαλιναγωγηθεὶ μό­ μόνο έπειδη αποτελουν συστατικα στοιχεῖα ἑνὸς ”Ολου7α μεγαλύτερη, ἑπομένως τὸ κράτος πρέ­ η ουσία του όποίου έγκειται στην απόλυτη ὀντολογικη

κ › 3 α | ε ι ¬\ 1 κ 9 : ›| κ : ι › τ 11αι πανω απ ολα κυρίαρχη ισχυς αν θελει να αυτοτέλεια, ητοι στην απολυτη ισχυ.θέσει ένα *προσωρινό καὶ αβέβαιο, αλλωστε­ τέρμα (Ο ΗΟΒΒΘ8 καὶ ὁ 8Ρἰ110Ζ8έκπροσωπουν ακόμη τουςστὸν πόλεμο τῶν πάντων ἐναντίον τῶν πάντων, τὸν ὁποῖο Νέους Χρόνους στην εποχη της αθωότητας τους. Με τηνπροκαλεῖ στοιχειακη ἐπιδίωξη της ἰσχύοςω πνευματικη έκείνη ἐντιμότηταγ την ὁποία μονάχα οὶ μο­

ειεκινὡντα απὸ ανάλοσ ες κοσ οθεω τικὲ ποουπο­ νί ει στο αστὲ πο ουν ίσω να έπιτ έπουν στον ἑαυτόὉ ι υ

θέσεις ὁ 8Ρ1Π0Ζε­1 καταληγει σὲ παρόμοια ανθρωπολογικα τους, συνάγουν από τὶς βασικὲς όντολογικὲς προϋποθέ­καὶ πολιτικα συ πεοάσ ατα ολονότι ὁ ἴδιο ἐπιτελεῖ σει του νεότε ου ὁοθολο ισ ου τα ἔσ ατα πο ίσ ατα καὶι 7 63 ι

την αλλαγη του παραδείγματος όχι μέσω της ερυσικης Δ·­­­μέσα στη μέθη της λογικης συνέπειας που συνεπαίρνειτου (€1ὶ1ὶι­31, παρα μὲ τη ριζοσπαστικοποίηση της παρα­ τοὺς παθιασμένους στοχαστές­¬ αδιαφορουν για τὸ ηθικόδοσιακης ὁντολογικης έννοιολογίας. (Ωστόσο ὁ λόγος περὶ σκάνδαλο που προκαλουν. Γι” αὐτὸ καὶ θεωρηθηκαν Ρὶῖιι­παντοδυναμίας του Θεου αλλάζει ἐκ βάθρων σημασία, ὶ080Ρ]1Θ8 ΙΙιε1υοὶ1'ι8 ακριβῶς ὅταν ὁ ὀρθολογισμὸς τῶνόταν παραμερίζεται η χριστιανικη αντίληψη για τη δη­ Νέων Χρόνων7 μέσω του λεγόμενου Διαφωτισμου7 αγκά­μιουργία του κόσμου. Γιατὶ έτσι έκλείπει η διάκριση με­ λιασε τα ευρύτερα μορφωμένα στρώματα καὶ ανάγκασεταξύ Ἱἶκεὶθεν καὶ Έὶντευθεν, μὲ αποτέλεσμα την ταύτιση τους αντιπάλους του να περάσουν στην αμυνα. (Όμως,του Θεου ὲτὶ Φύσ καὶ τα ετατ οπὶ τω παντοδυνα­ ια να ἐπι λ θεῖ κοινωνικα ”ταν υπο εωαένο να απο­θ μ Ρ γὶ ης 7

μίας του Θεου στη δύναμη της Φύσης να αυτοσυντηρεῖ­ σείσει απὸ πάνω του την υποψία του μηδενισμου καὶ ναται ὡς αύτοτελὲς ”Ολο. Αύτοσυντηρηση καὶ ὶσχύς συμ­ υπερθεματίσει στη δημοπρασία τῶν αξιῶν, προσφέρον­πίπτουν, τόσο στὸ επίπεδο αύτὸ όσο καὶ στὸ έπίπεδο τῶν τας περισσότερα απο τους θεολόγους. *Αν η ἐπιδίωξημεμονωμένων πραγμάτων. Τουτα αντλουν βέβαια τη δικη ὶσχύος θεωρηθεῖ ὡς τὸ θεμελιῶδες ανθρωπολογικὸ δεδο­

) Ρ|του ίσ υ από τὶν ούσιολο ικα ίσ ύ του Θεου ὶὶ τω Φύ­ ιένο τότε δὲν απο εύ εται ὁ ὶθικὸ σ ετικισ όγὶ ­Υ θ χ Υὶ γὶἔ ί › Υ γὶ Ω χ μ ἔ Ο­

"ων

­Θ

σης, όχι όμως μὲ την ἔννοια ότι δέχονται την ὶσχύ τους σον οὶ κανονιστικές αρχες καὶ οἱ αξίες θα πρέπει να ερμη­ἐκ τῶν υστέρων καὶ έκ τῶν ἔξω, αλλα μὲ την ἔννοια ότι στ­ππτΨε­Ο­Ψ ι ι. Βλ. κυρίως Ειηἰεα, Ι, Ρτορ. ΧΙ, Ποιη. δι βοΙ1οΙ.· Ἑ, Ρι·ορ. ΧΧΧΙΨ·

ιο. Βλ. κυρίως Ζενίαιἰιατι, Χ­ΧΙ Ζ .ἔπἔἰιεἢ Ρῖ/ῶο:·|‹ε, οιἰ. υγ νν. Μοὶοε­ ΠΙ, Ρτορ. ν]­νἰἰ· Ιν, Ρτορ. ΧΧ. 'Βπίσης Τηαοταιιιε Ροϋιίσιιε, Ι, §§ 1, 5·ινοτὶὶι, τ. ΠΙ, σ. 74 κἐ., 85 κἑ. ||, §§1­Μ.

'76 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ Ι ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 77

Ϊευθων ὡἔ συναθτίἰσεϋἐ λειτουργίες της κοινωνικης καλύτερο θὰ μπορούσε νὰ εύχηθεῖ κανεις ὡς ὑλικὸ γιὰισχύος και τὴς κοινωνικὴς έξουσίας. Με βάση αύτὸ τὸ τὴν οικοδόμηση μιὅις ὰρμονικὴς κοινωνίας, ὰν όχι ἐκ φύ­

σκεππκότ Οἱ δίαςΡωΉσΤὲ€ (μὲ ἐἔαιρέσεις περίπλοκες ὰπὸ σεως ειρηνικούς και περιδεεῖς ὰνθρώπους, <Η μετάπτω­τὴν άποψη τὴς ιστορίας τῶν ιδεῶν, όπως λ.χ. ὁ Κειτιί) ση άπο τὴ φυσικὴ ειρὴνη στὸν τεχνητό, ὴτοι κοινωνικὰκαταπολεμοὔσαν τὸν Ηοιόβοε και γενικὰ τὴν αἀπαισιό­ δημιουργημένο πόλεμο προφανὥς εἶναι πιὸ δυσερμὴνευτηδοξη» άνθρωπολογία τόσο σφοδρότερα, όσο πιο στρατευ­ άπο ἐκείνη τὴν αύτορρύθμιση, στὴν ὁποία κατὰ τον ΗΟΒ­μένοι ἐμφανίζονταν στὴν άσκηση φιλοσοφικὴς πολιτικὴς. Βοε προσφεύγει άναγκαστικὰ επιδίωξη ισχύος, ὼθού­

1­[Ρὸ παντὸἐ στο σημειο αὐτὸ ἐκφράζει ὁ Ϊὶοιιεεοειυε μενη ἀπὸ τὸν φόβο τοὕ θανάτου και τὴ συναφὴ ἔλλογη

Τὴν χοωιἰ γνώμη Τοῦ λώΡί­Ου Ρ<ιύμαΤ0€ Τοὕ Διαφωτισμοὕ, στάθμιση κινδύνου και ὁφέλους, προκειμένου νὰ έγκα­άκολουθώντας βέβαια μιὰ λογικὰ ἐπισφαλέστατη διπλὴ θιδρυθει ἔτσι μιὰ ειρηνευμένη κοινωνία. (Ο ΒΟΗΘΒΘΘ­ιι

στθατψίίχίι· Γιὰ νὰ ἀμ­φίσβὉΤ`ίΙσεί Τὴν ὰνθρωπθλθγίκὴ άπέχει πολύ άπὸ μιὰ τέτοια διαφορισμένη θεώρηση τούπροέλευση της ἐπιδίωξης ισχύος, άποδίδει τὰ δεινά, τὰ παράγοντα ‹‹αύτοσυντὴρηση››ὴ «ισχύς». (Η δεύτερη ἔπο­

ὁποῖα αὐτὴ ΎΞννα› στὶἐ ἐπὴρειες τὴς κοινωνικὴς συμβίω­ ψη τὴς ἐπιχειρηματολογικὴς του στρατηγικὴς ἐναντίονΘὉΘ και περιορίζει τὴ φυσικὴ κατάσταση σὲ μιὰν κατά­ τοῦ ΗΟΌΒΘΒ έγκειται ὰκριβῶς στὸ ότι ­άκολουθώνταςσταση προφανὥς κατασκευασμένη Θἀ 1100, όπου τάχα το πνεὕμα τὴς πλατωνικὴς παράδοσης­ συγχέει άκριτακάθε άνθρωπος ζούσε σὲ άπόλυτη άπομόνωση° ὴ κοι­ τὴν πλεονεξία, τὴ βία, τὴ μανία καταστροφὴς, τὸν πό­νωνία δύο και μόνον ἀνθρώπων άρκεῖ γιὰ νὰ προκλη­ λεμο, τὴν ἐξουσία και τὴν ισχύ, γιὰ νὰ κατηγορὴσει κα­θεῖ ὁ πόλεμος ἐναντίον κάποιου τρίτου. <Ο Ρι0ι188ΘΘ11 λοι­ τόπιν, πάνω στὴ βάση αύτὴς τὴς σύγχυσης, τὸν ΗΟΒΒΘΘ

πὸν όχι μόνο δέχεται ὰξιωματικὰ και άθεμελίωτα τὴν ότι παραλογίζεται: και πράγματι, ὰν ὴ επιδίωξη ισχύοςὑποῳξη μι­ᾶἐ Τἐΐωας φυσικὴς κατάστασης, ἀλλὰ και οὔτε δὲν ἐκδηλωνόταν σὲ τίποτε άλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸν πόλεμοσυζητᾶ ἐξηγεῖ τὸ άποφασιστικὸ ποιοτικὸ άλμα, κατὰ και τὴν άνθρωποκτονία, τότε ὴ ὰνθρωπότητα θὰ έπρεπετὸ ὁποῖοὴ ὰπλὴ συνένωση δύο «ἐκ φύσεως ειρηνικὥν και νὰ ἔχει αύτοκαταστραφεῖ ἀπὸ καιρό, ὰν εύσταθοἰἱσε ὴπεριδεὥν» ἀνθρώπων καθιστᾶ δυνατο τὸν πόλεμο έναν­ ὰνθρωπολογία τοῦ ΗΟΜ)Θε."Των ἑνὸς Τρί­Του, ἐπίυὴς ἐκ φύσεως ειρηνικοδ και περι­ ­,ῳ_,„ψς„δεουἔ ἀνθρώπου­ Τῦθιά διαλεκΐιχὴ Τΰβθκαλεῖ 'ἦ Ι2. Βλ. μιὰ χαρακτηριστικὴ διατύπωση τὴς ἐπιχειρηματολογίας τοῦ

ὰπλὴ πρόσθεση 7τοι0Τι%ὰ Ταυτόσημων μονάδων μιὰ „τέ_ Ηοιιεεοειιι ὲναντίον του Ηοθθεε στὸ απόσπασμα ῷιω Γειαι αρ ἔαεκτο πιιίιΤοια 8 χι \ Ν Ν | οἶε ίιἑιιιι εοοιαί· περιέχεται στὰ Οειιονιεε Οοτπριὲιεε, ΙΙ1ί:Ι°0ἀιιο*ιἰοΙ1, ΡΙὉΒΘΠ­

ρα Μη μεΤα αγη Της χοωηἔ Τουἔ ποί­0Τ”|)”ῖ·­Οί­ἔἦ Ί! τείἰοιι οι τιοίεε ἀο Μἰοιιεὶ Εειιτιεγ, τ. ΙΙ, Ρειτἰε 1971, σ. 881­387.

78 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΛἙ Η ΙΣΧΥΣ 79

ϊ ι · ε ‹ =­· , Ν Ι ××­ κ 3

Σαἶον Ηοὶνοἶιοογ Ο οπο'­02 βρισκόταν βέβαια έξω ἀπὸ ίσχυος ὑπὸ μορφη κοινωνικου κυρους μπορει να εξουδε­” ` | " ί ὶν αντικοινωνικτὶ ἐπιδίωξ ίσ υος καὶ να ἐπι­

ΗΟ/

Χ

| Ν ωυριο ρευμα του Διαερωτισιιου, και μαλιστα, οπως Τοοωσεϋ Τη α Π Ὁ Χὶ

φαινόταν τότε, σὲ ἐπικίνδυνα κοντινη απόσταση προς τον Τεοχθοἶ ἕνα λεοῖοοοαιοαο ἰοοζὐαβο­18 Σὲ βία Η­ποοεο να ἐα°σκεπτικισμο καὶ τὸν μηδενισμό, συναντοὕμε μιαν οὐ­ (Ρολαῖθοῖ μοναχα μία ἰοχύἐι οποία δὲν ἰοοζοαιοαζεπῖαι­Θιωδὥς διαφορετικη ἐπιχειρηματολογικη στρατηγικη ®Ο απο καμμιαν αλλη. Εἶναι γνωστο πόσο σημαντικο ρόλοΗοἰνοὶἰιιο θέλει να ὐπηρετησει τους κανονιστικοὺς στό­ ἔπαοξε αοΐα) αι αντίληψη καὶ μέσα στὴν πολπίχἡ φίλοσαχους τοῦ Διαφωτισμοὔ όχι μὲ την αρνηση μιας χσνδρο­ φία τοὕ Διαερωτισμοὕ. Στὸ αρθρο τοϋ Βἰαοτοί περὶ ἐξου­ειδοὕς, αλλα μὲ την καταφαση μιας ἐκλεπτυσμένης αντί­ οία€14 ξαναβοίοαοομ­Ξ τοοο ο¬εΥαλοο€ αοονοοἐ Τοποοἐ ἐκεί­ληψης για το τί σημαίνει ἐπιδίωξη ίσχυος. Μεθοδευει την νηἐ Τἦἑ ἐποχἦἐ καὶ ἐκοίνηἐ Τἦἐ Ταογιἑ­ Νόμιμα) (πολί”ακ”ίΙ›αναλυση του παρόμοια μὲ πολλους αλλους συγκαιρινούς ἐξοοοία εἶναι μονάχα η περιορισμένη, καὶ ὑερίσταται μὲτου ηθικοὺς φιλοσόφους, οἱ οποίοι θεωροὔσαν βέβαια τη βαοα) ἕνα Οοο­βολαοο και!­ωο­ένο χαοω 'του Υενοαοὔ ολλα­ιριλαυτία ὡς το θεμελιῶδες ανθρώπινο ψυχόρμητο, συνά­ ιρέροντος καὶ της συντηρησης της κοινωνίας. (Η νόμιμημα όμως διέκριναν μεταξὺ τυφλης ἐγωιστικης καὶ πε­ περιορισμένη ἐξουσία αποτελεί λοιπον όργανο της κοινω­φωτισμένης φιλαυτίας, πιστευοντας ότι η δεύτερη ὁδηγεῖ νοκἦἑ αοτοοονΐἡαθοηον ἐνὥ αι αποοοοοοοταὶ οἐοετεοίομέτστον αλτρουισμὸ όταν κατανοησει ότι το προσωπικο συμ­ να) Τοοαννιαἡ ἐξοοοία ξεθεο­Ξλίώνοο Τὴν αοονωνία­φέρον ἐξυπηρετεῖται καλύτερα στὸ πλαίσιο τοὔ γενικοὔ. Θα ἢἴαν λαθοἐ να θεωοἢοοομε Ρ­ονοπλεοοα Τὴν κα)Ε‹ρ” όσον η επιδίωξη ίσχύος δὲν εἶναι απλως μανία κα­ Ροολεκα­κα) αποθέωοαὶ Τἦο ἰοχοοἐ απο Η­έοοοἑ Τοῦ Ηοἔοὶταστροφης, αλλα κυρίως ἐπιθυμία αναγνώρισης καὶ προσ­ ὡς απόρριψη τὥν φιλελευθερων συμπαθειὥν τοῦ κυριου

Ή 3 ί Ν ί ” ` ί ΝΔ ωισ ὕ.Τ\νπνευ ατικίτςα ετ­πα εια αποκτησης κοινωνικου κυρους, μπορει να διοχε­τευθεί μὲ τέτοιον τρόπο, ὥστε να βαλει ὡς στό ο τ

η κοινωνία χαρίζει στὸν ἐναρετο αναγνώριση καὶ κύρος. Ήομοοι Ὁ οποοα

Έ­­ἶ›ει·

Ρὶ

υματος του ιαιρ τ μο η μ η η φ ηρέπει μαλλον να την αναζητησουυιε σὲ μια βασικηχ ηἔ ίτὶν α ετ/. ”Οοος ¬ ια να ίνει αὐτὸ εἶναι έ αι τὶ ” πνευ ατικὶ κατευθυνσ τοὔ ό ιαου ε ανικοὔ Δια ω­ι Οί Ο ΟΤΕ ι

ξ ξ | , | \ ·| / \

9το‹

ιοταν τ ν καντιαν δυαο ια καιὶ

Το κρίσιμο σημεῖο ἔγκειται λοιπον τελικα στὸν χαρακτηε προσπαθοὔσε να «αρει» στὸ πλαίσιο μιας μεγάλης μονι­ρα καὶ στὶς ἐπιλογὲς τοῦ νομοθέτη. ¦Η δική του απο­ ῳττ­­Μυῖολὶ δὲν Ξίνοιι Ω ΚΟ€ΤΟιυΟκ0 άνΤ Ο Ώὶ ξ ί Ν Ι . ΏεΖ'ιοπιπτε Ι\ἴ,1Ο­Μ;­Οειιισκεε Οοπιρἰὲιεε, Ρειτἰε 1795, τ. ΨΙΠ,Ὁ Φ η η η η καταπνι η των 3 7

Ζθθ αὶ .ΙΧ ἰκἑ.Ν ξ Ν Ν ) ι × < ι › σ. κε. κ τυσικων οο ων του ανθ ωπου πα '_ 7 . °φ ζμ , Ρ 7 ρα ηἶ­Οβαρῖί ἶους ανα 14. Αατοτιιέ· περιέχεται στα Οεειιινιεε· ίἕοκιρἰὲτεε, ιἑοἱ. ροη Ι. Αεεὲ2οί,υν |στη τους καθοδηγηση. Ετσι η επιδιωξη ­.ΧΙ1Ι,σ.εεκ κε.λυση κ

ἐἑ.

Ὁ

ειΘ

8 .Ο ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΒΧΤΣ οι Φωοεοοοτ ΚΑ1 Η ΙΣΧΤΣ 8ι

Ν ι \ Νστικ τ ” | ­ ±ης συἐθεσης ο,τι φαινοταν οχετικιστικὸ η μηδενιστι­ ραασηρα ­της Ἱστορίας καὶ 8

κο στ ` \ ·οιχειο μεσα στον διαφωτιστικο αγνωστικισμό. Τὸ σει Τὸν Θεὸ μέσα στην Ἱσσσρία

(τμ

έ(Ὁ

στα

59·<

\ | \ ) |αι σε θεση να ανιχνευ­\ \ Ν \ <και να δει την Ιστο­

:| ξ 7 Ἱ \3 # Ν 2 | ωε ε „ η ×Ὁί ῳημῖα Τηἔ ἶπεΡβασἶΊ€ Τζιω δύαρχιαςδεν περιορίσθηκε ρία ὡς Τὸν Θεὸ τὸν ιδιστον τομεα της οντολογιας, οπου επιτελεσθηκε μέσω μιας ἕνα, καθ, ἑαυτὸ νεαρό

·τ¬(Πωσ__ι

“Ο

σέ

Η ισχύς δεν εἶναι λοιπὸν απλωςαλεῖο στα χέρια ἑνὸς προσω­

ἄμἶσης η,ἔἐ|°μΞσης\ἐαπνε®μαα­ωσηἔ Τηἑ ὕλης, άλλα ἐπε­ πικοὔ Θεού μιας προσωποποιημένης Ἱστορίας. 3Απο­

κἶαθηαἶεπἰσηἔ σΤην ηθααη καὶ στην ἱστοίηαν ὅπου πηρε τελεἶ την ίδια την οὐσία τοὕ ”Οντος, η ὁποία δὲν ύιρίστα­

τη μῳφη Τηἶαίηησηἔ Τοῦ χωίησμοὕ μεΐαἔύ “Οντος καὶ ται απλως, αδρανης και ακίνητη, παρα συνίσταται σὲ

Δἶισγτσιἶ. .αυτο σημαινε: τὸ Δέον δὲν αποτελεἶ κανονιστι­ μιαν αύτοεκδίπλωση προωθούμενη απο τη δικη της πρω­

ῖξη αίέχηι η Οἶαηα ἶἰνῖα εξωπρικη ὥς πρὸς τὸ ”Ὁν καὶ τογενη ἰσχύ° τούτη η αύτοεκδίπλωση κατατείνει στο λο­

ἶποαενωἐ ἶῖρεπεί­ να ηπαΥά”ΥΞί· Τὸ δθν σσην ἐξουσία της γικο­ὀντολογικὸ επίπεδο προς την ἐννοιολογικη ξθλότητα

αν θελἶι ,\'α|πΡα`ίμαΤοπΟ'·ηθεἘ η ἴδία (μία Τέτοια 8'­αφω· καὶ στὸ ίστορικὸ ἐπίπεδο προς την πραγμάτωση της ἐλευ­

Ζασηαη ανηαῖηψη για Τὸ Δέον θα ηῳεπε νὰ ἀπσληξσι­ στην θερίας. ”Απὸ την αποψη αύτη η ίσχύς εἶναι παντοὔ, στη

ῖὅανασαααηἱη ἶΡΟα0α\ΡαΤία)› ἶιῖαρὰ τὸ Δέον ἐνοικεῖ στὸ Φύση, στην Ἱστορία καὶ ἐπίσης μέσα στη ,ιφιλοσοφικη

37 συνισμτα οωνεη Την χωητηρωί δύναμη καὶ την ψυχη Λογικη ὡς ἐκδίπλωση της σκέψης τοὔ Θεοὕ. Δὲν χρεια­

ΤΟὉ νθντοἔ· βὐτὸ φαίνεΐαί· βέβαια πεΡίΞΡΥΟ› ἐφη ὅσσν ἦ ζεται λοιπὸν να γίνει αντικείμενο ίδιαίτερης διαπραγμά­

χαΡημ~εΡω'η|εσἶἘ€ιρία διδάσκει ὅτι μέσα στὸ (κοινωνικὸ τευσης· η οὐσία και η δραση της φανερώνεται ἀπὸ μόνη

ἴαα [στ­Οίηκοη Ον αωΡιαΡχων η αδωααι Τὸ αλΥΟ€ καὶ η της ὅταν περιγράφονται οι μεταλλαγὲς τοὔ ”Οντος, και

ανἶνδἶιασἶη Ξῖαδίοἰξη ἰσχύος· (Η απαντηση τοϋ Ηθἔθἰ η ανώτερη, αν καὶ συχνα ανελέητη, ηθικη της δικαιώνε­

σῖην αποἶια αΐῖη εἔναί· μια Ρι­ζικη θεοδικία. “Οποιος έξε­ ται απο την ἔκβαση τούτων τῶν μεταλλαγῶν.15

γεῳεΤαί° εναντων Της σαἰληίαόΐηταἐ Τοῦ δικαστηρίου της (Ο παραδοξος, αλλα ἐν τούτοις ύπαρκτύς, μεγαλος

παἴαόἶμίαἐ ἱστοωαἑγ ὅῖτωοθ αἰσθάνεσαι ἀπσλπισία μπρο­ κοινὸς παρονομαστης αναμεσα στὸν Ηθἔιη καὶ στὸν

στα σἶα Ψαβνομεληαωἔ ασταθμητα δΡώΡ­ενα καὶ σΐην Οώ­ ΝἰΘί:Ζεο]1Θ συνίσταται στὸ ὅτι καὶ στούς δυό τους (ὅπωςθαιρεσια των δρωντων προσώπων, αύτὸς ἀναγορεύει τις ·~“°σπ_σσ

15 'Η αναλυση αύτη ἀναφέρεται κυρίως στις έξης περικοπές: ])ἰε Ϊ/στα9 Χ κ |­ιδιωτικες και λοιπε _ ποοτιυ/σει τ λ | | · τ ' ·

ς η ` Υ] ς Ου σε μετρο κοϋ βισεαηἔ Πειιιεοἰιἰαπὀε ὅπως δημοσιεύεται στα δοἶιιιίβεπ Ζιιη Ροίιιιἴι ιιπιἱμε ι × Ι

σησ ιων ἶραγιιατων, δεν συλλαμβάνει την ἐσωτερικη Ηεαιιιρηιιοεοῃιιε, Ιτἔ. ν. Θ. Ικιεεοῃ, ινετριη 4943, σ, 89, 98­101· Βιε

αληθεια της ἐξωτερικὰ ἀνορθολογικης κυριαρχίας Τῆς ι/αηιιιαι ιη ιια· Οωαιιιιιιι, αρ. ν. Θ. ωεεοῃ, Ιμείριὶἔ 4.980, σ. Ζε­25·

ίι

Ϊ/Ϊ/ἱεεεῃεοἔιαβ ιἰει· Ζζοἑιιἴτ, Ϊιἔ. Κι. οτ. βειεεοτι, ἙΙΘΙΠΌΠΓΘ 1934, τ. Π, σ. Ζίὀι­› ι ε | Νισχύος, επομενως δὲν κατανοει τὸν ούσιωδως θειο χα­ ΜΒ σ42_2!ῶ

82 οτ ‹ι›ιΛοεο‹ι›οι ΚΑ1 Η ιΙΣΧΪΣ τι› οι Φτλοεοσοι ΚΑΙ Η ιεκτε 83

:| ρχ Ιριλλωστεγ ηδη στους ΗΟΒΒΘΒ καὶ ΒΡ1ι102ει) η ιδέα της γανγγς της ζωικης καὶ της άνθοώπινης φύσης ἀγκαλιά­

\ ) Ηισχυος γινεται πρωταρχικη επειδη παραμερίζεται τὸ πα­ 7 × ε Ὁ ι × ὶ› ιδ Ξ ‹λγὸ ιἶπε βαΉΥ` ι ι ι ι | ξ ζοντας καθε ειδος δρασης και αντι ρασης και υποκαθι­

βαγα ὀνορ Έ δἶ ἴαί ενοποἕεῃαι Ογκοσμοςη Ο Ηθἔω βέ_ στώντας την ἔννοια της δύναμης, ὅπως την χρησιμοποιειν ι ιμα Η Το ενοπωημ­ενο Του Ον (‹ΘεΟ»° γὶατὶ' θέλω η φυσικη ἐπιστημη (Ο άνθρωπος γίνεται φορέας της βού

Β | μ Ν . _ετσι να υποδηλωσει οτι στὸ τέρμα της διαλεκτικης προό­ ι ι ι ι ν ι ι Ι | ι . ω

λησης για ισχυ ως μερος ενος συμπαντος, μεσα στο οποιοδου ” ” ' ιτου Απολυτου Πνεύματος φθάνουν σ­την ­Ε­ελεξω

Οὀε

η βούληση τούτη δεσπόζει παντού καὶ πάντα. “Ετσι η< “Ωτρυς,οι πιο ζωντανὲς ιδέες του Χριστιανισμοὔ, ὅπως αὐ­ ἔννοια ΤΝ ἰσ ύο άνε' Τιν ἑ νεψῃχν ἀκ γβεγα σὲ

τες αναπτύχθηκαν στούς Νέους Χρόυους μέσα ἀπὸ Τη] | ἶὶς γἔ ςζ ί ,η γ ρμη η ἶκ ίἶιδν *Ν › ι 3 ι ι ­ ὶ Ἡ η σχεση με το ανθρωπινο επιπεδογ προκειμενου να χρησι­Ε εα ·`ηίΞ ελωθεριαε­ Αντιθετα, ο Νιεὶεεοὶπο ἀναγσέλλει ι ι .ι γ ι ν ν Ν

ι ν Ν Ν Ω ί μευσει ως οοος­κλειδι στη σχεδιαζομενη μεταξιωση τωντον θανατο του Θεου ως συνέπεια της ἑνοποίησης τοϋ > ­· Κ × × τ ι ὰ × ×“Ο ι θν ι ι . \ , | Ν αξιων, δηλαδη σε μια καινουργια κανονιστικη θεωρηση.

"θέ γιατι ελει να υποκαταστησει την ιδεα τ ς π σο­ Ω ν ι ι ι ν ι ­ 3

τ ι ι ν › η Ρ Ως προφητης ενος νεου μελλοντος ο Ν1ΘὶΖ80ὶ1Θ επιθυ­δου με την αιωνια επιστροφη, ξαναγυοίζοντας ἔτσι σὲ ~ ` × × ι ¬ ίι × ×

› τ ι λ τι μει να ξαναδωσει στη βουληση για δυναμη τη φυσικη τηςειδωλολατρικες κι αντι ι ` θί ° ι Λ

χρ στὶανωζες εσεις' Ωσι­Οσο την ἄθωότ τα δ λαδὶ ὶν απόλυτα ἐξωτ θικὶ ἀθωότ α τΝ3 | ι. ε

ιδεα του περὶ ὶσχύος δὲν Τὴν ἀντλεῖ ἄμεσα ἀποκλεγστμ Νη 7 ι Ὁ ι η ΤὉ γη η ὉΤ ὉΩ

ι › ι ι › ν φυσικης διαδικασιας και ετσι την αποσυνδεει προγραμ­κ ¬ ι ι ι 7κα απο Τλὶὶ αΡΧ.αίΟΤὉΤα7 μολονοτι γνωριζει πολυ καλὰ × > × × > × × ~ > × ¬

γ ν .„ ^ ί ματικα απο το ειδοποιο γνωρισμα του ανθρωπου δηλαδητις τοποθετησεις του Θουκυδίδη καὶ της σοφισ­Ε­Μἦς. πέ_

›

α ἀπ› αὐτὲ Τὶ ὲ „ \ ι γ τις πνευματικες λειτουργιες και τις ιστορικα προσδιορι­ίἕ ἔ ὉΥ € Ομως, το παιγνιδι της ισχυος στις ν ι ν 16

ι 8 θ ν ν \ Ν σμενες πολιτισμικες συναρτησεις;εν οαν Ρωπωεἐ σχεσεις το μελετα στούς Γάλλους ”θο­ ι ­ ν ι ι ν ι ι ιλι ( γ ι ι Ὁ η Ο ΝιΘὶ28ο]1ο διακρινει λοιπον αναμεσα στην υγιη­

ογους προ παντος τον Ισει ]ἶὶΟ0ὶῖιΘΪ0110ειι1ὶά) καὶ προσ­ αθώα ναὶ (πι Οι βοωῆ γὰ ἰσ ύ ι ὁποία αί­λαμβάνει επίσης ἰδέες τοὔ Διαφωτισμοὔ (πχ. ἀπὸ τὸν . ι ι η ι γίὶηνδ Ξ/Ζλη γ Ν ιν χ ίη ι › ξ Ρ

π _"_ ­_· Ί ­_

Ηθὶνθωὶ· ὲἐἶἔθσιἶἶ ιιξἶ Τηέιξιξαἶ ἔιζἶἶἶιἶιἶὶνοἐἶἶτἶζἔξἶίπαιἶἔΪ υ ε

Ωστοσο η προγραμματικη διατύπωση της νιτσεικης Ν Ν μη μ ν η ` Ν ,φ| ην Ν . γ , της συγγραφικης του δραστηριοτητας θεωρουσε ακομη

φιλοσοφίαἔ Τλιἐ ίσχυθἐ λαμβάνει χώρα σὲ μιὰν εποχη “εε­9­εεθ "Ο ω ειναι νωστό, η νιτσεϊκη φιλοσοφία της βούλησης γιὰ ισχύ

Η Ε ° Ω | \οπου ο Ν1Θί3Ζ80ὶ1Θ υφισταται την έντονη ἐπῳροὴ φυσΜο_ Ι . π ς ι γ ..

Ν ὰνασυγκροτεῖται σχεδον άποκλειστικὰ μὲ βάση τὰ κατάλοιπα της δεκαετίαςεπιστημονικων ὰντιλί εων. “Ετσι στὸ ὅ ” 'ηψ 7 ψβμο εργο του του 1880. Γιὰ τη δικη μου συζητηση παραπέμπω στὰ Ϊ/Ϊ/ετἰω, ὶιςἕ. ν. Κ.

Ω Μ .ην ο ρ τιὉ εννοια Τιιἐ Εσχυοίἐ ΕΜ" ἀόΡισΤὉ ήδη ἐπειδὴ αναφέρεται εοιιεοιτιε, ινιιιιωιιθιι ασοεε, Τ. 111, ιι. σ. ιεε, ιεσ, ων, 508, ειν, 522­525,

Ν ειν ιοε ινε ινε­θεο, 688, ενο, σοι­705, 787, 750­αει, πε, εει­εεε,ἀδίαφόμ­σΤα σὲ φαινόμενα της ὀογοιγνιιωγς καὶ Τῆς άνόρ ε. . ,ι Μ _

_887­889, να­Θιτ.

84 ο1 Φτλοεοοοτ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 01 ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 85

τη θεησκεία καὶ την ίιθικη ὥς μορφὲς της βούλησης για Ἰ εξουσίας,

ι

­4Φ·

εκ

ὲ.

ς όποῖες κάποτε μιλά μ” ἐνθουσιασμό,3 Ι Μ 2 | χ \Βσάυι ητω ως ψευδη Χργὶσάμα Ύία Τη διιῃἠρηση της άν­ _ ἑδράζονταν έτσι η άλλιως σὲ ηθικοθρησκευτικὲς νομιμο­

Ν , › › α εκ

Ρβοὶπωηἦ ζωηἔ αφ "Ου Ομωἔ πρθβάλλει τη βούληση γιὰ ι ποιησεις και ἐπικαλουνταν τὸ γενικό συμφέρον, άδιάφορος ×

Νισχυγ στη στοιχειακη της άθωότητα, μέσα σ” ὁλόκληρο πῶς τὸ ἐννοουσαν εκάστοτε.

κ : › χ

Το συμπανι αφαφωνταἐ “ΠΚ ἔΤΘ°ι­ Τά ἰδιαίτερα άνθρώπινα Παρ) όλες τὶς λεπταίσθητες παρατηρησεις του στὸδ Ν , Ν ψυ ολο ία ὁ ΝἰΘ'οΖε0ί1Θ άδυνατεἶ”Υ\:ωΡίσμαΤά Τγὶἐ και κάνοντάς την φυσικό βιολογικὸ πε ίο της ατομικης χ γ ςγ

μεγεθος, τά τέτοια ψεύδη δὲν τοὕ φαίνονται πιὰ άπλὥς νὰ συλλάβει τούς μηχανισμούς της κοινωνικης ἰσχύος καὶαναγκαῖα Ύίὰ Τδ ζωἡι ποῳὰ ἐχθρι­κά γι, αύτην, παράγον­ εξουσίας συγκεκριμένα και πάνω στη βάση μιᾶς επίσηςτες |ἐκφυλισμοὕ. Μέσα στὸ πάθος μιάς κανονιστικὰ ἐμ­ 1 συγκεκριμένης πολυδιάστατης άνθρωπολογίας. ΕΗ άδυ­πνεο εν άντιστ ” ” ” | ε ι 9 ` 9 ι ι | ι ι

*ΙΝ η α|η ρι­ υπαρςης μιας εξωη ικης­α ωας ισχυος και στηγ υματο­

\μ, ηγ την Ὁ ἑκοεά ιριφορη ουσια του κοσμου) βουληση τητα επικράτησης μιας τετοιας ισχυος. Ομως η αθωο­για ισχυ μπρρει να την διανοηθεῖ μόνο καὶ μόνο ἐπει­ Μ

τητα χάθηκε άμετάχλητα ηδη μὲ Τὶς ἀπαρχὲς Τοῦ πολι­

δη σμγκροτει αμθρωπομορφικά τὸν κόσμο, άνακαλύπτον­ τισμοὕ. (Ο πολιτισμὸς άρχισε μὲ την ίδέα ότι τά πράγ­ΤΟΪΩ εἶσι Τη βούληση γιὰ ίσχύ μέσα στη Φύση μόνο και 5 ματα ἔχουν νόημα, καὶ ἔκτοτε επιφυλάσσει την άνώτατη

μονο Ξπείδἡ τὴν ”ΥνωΡί·ζε# ηδη ἀπὸ τη μελέτη τοὔ άνθρώ­ θέση της κοινωνικης ιεραρχίας σ) όποιον δίνει, διαφυ­Ν , γ \ | ` γ

ἐιἔἔἐοἶἑολἑζῖοίζζἔἔ ἕἐλέυἑρἶὺοϊ· ιίἶἐλλἐἑληση Ύωῖ ωχίη με Τηῖλ λάσσεξ­ ἡ ἔρμγινεύει τὸ Ννύημά των πΡ0ιΥμΟἕτων. Ἱζἰ λει­ρχουν μονο μεσα στο τουργια που δημιουργει νοημα και προνοεί για το μελ­

ανθρωπινο σύμπαν ¬ κι άν υπάρχουν μόνον ἐδῶ, τότε δὲν λον, δηλαδη αὐτὸ πού ονομάζεται ‹‹πνεἶ›μα››7 προσδίδειμπορουγ γα ἐμφανισθοὕν μὲ κάποια φυσικη άθωότητα, στη βιολογικά ριξωμένη ὁρμη της αύτοσυντηρησης δυνα­παρα με ολη την πονηριά και τη δολιότητα, μὲ όλες τὶς μισμὸ σχεδὸν άπειρο και την μετατρέπει σὲ ἐπιδίωξημεταμφιετπϋχὲἐ καὶ ἐκλΟΥΜευΉ%ὲ€ Τέ­χνε€ Τθὕ πνεύμα­ ίσχύος πολιτισμένων όντων7 ὁποία ἐκδιπλώνεται καὶ

Με

Ν Ν ­ ὥτα πάνω στὸ ἐπίπεδο τῶν άναγκαίων γιάτος. ”\Αν μὲ άλλα λόγια η βούληση γιά ίσχύ άποσυνδε­ δρα πρωτα πρθει απο το ”Ον καὶ άπὸ την ὁντολογία του ΝἰΘ'ιΖ8ο]1ο, τη συντηρηση της ζωης ψευδὥν.

| \ |τοτε μπορει να προσλάβει μονάχα τις μορφες ἐκεινες, τὶςοποιες ὁ Ν1Θἱ1Ζ80]1Θ θεωρεἶ λίγο­πολύ ἐκφυλισμένες. >Α­

κ κ ε › .. , Νκομα και οι αρχαικὲς μορφὲς άσκησης της ίσχύος και της

86 Νοι Φτλοεοοοιὴγιωτ Η ιεκτκ οι ΦιΛο›:ο‹1›οι ΚΑΙ Η ιεκνε 87

θρώπινης κοινότητας. (Ο αγώνας λοιπον είναι η ἐξωτε­ίἴ Ν Νο ρικη διαστασηγ ἐνω αλληλεγγύη αποτελει την ἐσωτε­

` \ Ϊ ) Ϊ \ / 3 \ Ϊ \(Η ρικη και βαθυτερη. Απο τη θεωρηση αυτη προκυπτει μια

φαλοσοφίαη οοζηαηοη Τον 20οο αιωνα πανω οΐο ποο° ὶεραρχηση τῶν βιολογικών μεγεθών, οποία προλειαίνειλ α το 3 ' ” λ ~ Ν Νία ημ ηῖἔ αἶχοοῖ μποοἶί· ἔΐοοοο Ιηοαο να Ταξίνομηθεὶ­ τον δρόμο της κυρίως ηθικης." Καπως διαφορετικα ορί­

οἶ: ἶοοἐἔ ομαοεἔ· Η ῖτοοπη πἶοίλαμβανεί οηεοεονοηοείῶ ζει τὶς προτεραιότητες ο ΡΙΘΘΒΗΘΡ, για τον ὁποῖο η αλ­οι ° ι νι ι ι , Ν

Οπωεἔ ῖτροσαΐαωλιζονταα οἶ ανθοωπολονίκα Φοωτη” ληλεγγόη καὶ ο αγώνας η η φιλία καὶ η έχθρα συνιστουνματα Χαι αποφΟωνΟνΤα'· θεαχα η αονη”ακα› αμεσα ἔμ_ ἐξ ίσου πρωτογενεῖς καὶ αλληλοποοσδιοριζόμενες λει­

| ι ο | Ν ι Η Ι

εσ „ Ι ί ι × ι Ν Νία α πανωγοτην ανἶίἶνημη τοη Ν1οτΖοοΙ1ο σχετικα με Την τουργίες της ἐπιδίωξης ίσχόος. "Ομως ὁ ὁρισμὸς του αν­

. # 1 κ Ν.

εμφυΐη βονληση νία ίοχο οΤη οεοΤεΡη› Το φαίνομενο Τηἔ θρώπου ὡς ἰσχύος δὲν ίσοδυναμεῖ ἐδὥ μὲ μια συναγωγη

Μ.ΜΜΜ

3 Ι 5 : | 3 , \ 3 | ;ισ υο ε ετα ε κ ·­ λ ί Ν Θ Ντξἔν ἐἶγπἔῳγἔν Ταἑ· /ατωλαηι μην επίἦηαοη καί· σΐο ιοωἐ της ανθρώπινης δραστηριότητας απο μιαν ακαμπτη ψυ­ε του ε ο ενου ‹‹ο

”Δ × .× × × × κ . = ›×θέμα ο, αν μ θα οα ηοωαομοοἔη χορμητικη δομη, παρα σημαινει κατι αλλο. ο ανθρωπος

ι μ Τηἔ Εοαίοοςγαο Ξτοον αοίνωνίολονοοα είναι ὡς ἐκ της οὐσίας του ἰσχυς, ἐπειδη ὁ ίδιος συνι­τε τοι οσο οι Ν | ι Ν ι Ύ

ἦ ·\ φ 7 ἶων) Οπἑαἕων η θἶοὶοηση ποοοοωοὶ­ζεται στα μιαν ανοιχτη ἐμμένεια η ἕνα ανοιχτο ἐρώτημα° ειναιαπο τις εω τικε αντι ει και τι ` Ω × ~· > × ~ἔη ο ηψδο ἔχεβοαφετημκεἔ με λοιπον διαρκως αναγκασμενος να αποφασίζει ὑπὲρ της

που επικ α υ ¬ Ν Ν

εὅσοξ ά ᾶ σῖγτο ν ἶτις Βτἔἕες ίέαζ'·α·εἔ8οημοκοαΤ5ε€· α ανοιχτης δυνατότητας καὶ ἐναντίον της β, καὶ τη δρα­φῇο ην ποωνη ομα α› οολοο εν μποοοομε στηριότητα του αὕτη την χαρακτηρίζει δυναμη του να

να πουμε ο”α οί· εαποοοωποί· Τηἔ φίλοοοφίαηἔ ανθοωπο­ πραττει κατι (Όταν εκτελείται είλημμἐνη απόφαση ηλο ία ασπα ` ί ” “ ν ν _ Ν 7

Υ ς οθηχαν Το θεωοημα Τομ Ν1οτΖοοΙ1ο› οοτε χαν ισχύς ὡς δύναμη του ανθρώπου να ποαττει κατι μετα­ὅσοι αποδἑχθ καν τὶ ” ξ “ Ι | 7 Δ 7ν Ὁπα Ξ υ ω : κ › λ κ ι : | › π ‹ ‹ ΝΒοῇθἴὶθΐ ηύ οῃαἔ μῖο Τ ν\Ψο)ίοίὅμηΤων`­ τρεπεται σε αγωνα για την αποκτηση ισχυοςγ ο οποιος

σ°" : .Ν

θ|° 'ε εα ΟΉ η|η μεσα στα «αίο ηοζααα μὲ τη σειρα του απαιτει τη διακριση μεταξὺ φίλου καὶαισ ατα» και στι ‹‹ ' Ν Ν . Νημ 5 παοἶομηοεβἔαη που ποοηΥΟυνται ἐχθρου. <Ο Ρὶθεετιοτ τονίζει ότι η σχέση φίλου­ἐχθρουΤων πνενμαῃακων ενεονηματων Τηἕ ποοοωπ'αοΤηΤα€› ὲκτείνεται σὲ όλους τους τομείς της ζωης τόσο τους δηευ εκ το 7 _

δια οί εται 2 συ ί Ν ί · ' ι .ναἐα η ,νείοηοζη ῖοο Δεοναοο ΤοοΤη οονοφαϋνετ μόσιους όσο καὶ τους ἰδιωτικους, συνάμα όμως ονομάζειταιπαι ετνα τ \ ° α ° _ Νμ |θη ολη ηἶ αλζνηλενῖνοηἑγ Μην οποοαγοπο την ανθρωπολογία, η ὁποία θέτει στο ἐπίκεντρο της προ­τασσεται κα ε αγωνας, εφ οσον αγωνας μπορει να λα­ ­­­­­­α

| | | ί × Ν ε α 17. Ώρα· ἶ'οΝαιαΖἰ.91πιι8 ίπ αεκ Ετἱιίἰε ιιπσί ιἰιε ῃταιεαιαἰε Ϊ/ῖ/οτίειἢἰἰτ σταει ω α ονο εσα στο πλαισιο ια ι “ ­ °

β χ ρ μ μ μ (Ξ υφ σα­αμενης αν Οεεαπικτεἰιε Ι/ῖἴε›·|ιε, Ιιἔ.ν.Μ.Βο°ιοΙοι·,τ.ΙΙ,Βοτιι­Μϋτιοὶιοιτ 1θθ6,σ.28Ζ­88.

88 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦἙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑἙ Η ΙΣΧΪΣ 89ι

σοχὴς της αύτὴ τὴ σχέση, πολιτικὴ ανθρωπολογία." Αύ­ Βοννογ, ὁ ΟΘΠΙΘΗ τόνισε ἐπίσης τὴ συνύφανση τὴς πα­τὸ συνεπάγεται βέβαια μιαν ύπερβολικα εύρεία ἔννοια τὴς γ ι ρόρμησης προς πορισμὸ ίσχύος, κύρους κτλ. μὲ τὴ δια­πολπωαἦἐι Τὴν προβληματικότητα τὴς ὁπόίας μόνο να τὴν ± δικασία τὴς ἐπιτέλεσης συγκεκριμένων πράξεων· ἕνας α­ὑπαινιχθουμε μπορούμε ἐδῶ. γώνας ἰσχύος ἐκδιπλώνεται μονάχα μέσα από τα ἑκα­

αηι¬­ο

να8:­‹εἔ

Ωω

τ:

(Ο ε ` Ν 9 : Ν 5 : ‹ ι \ ί 9 | | κ : › ι κ ΝΟρισμος Τηζ Ουσίαζ του ανθρξὺΐῖθί) ως βουληση γία σΤΟ”ΐΞ Ξνδίαφεροντα ζητηματα και μεσα απο Τίς Ο”ὉνΟί.φεΒς| εκ ε Η › › ι › ν < 3 Ι ` Ψφισβητεῖται ακόμα συνεπεστερα οταν η απειρη ι μ αυτα ενεργειες." ”Ωστε ο αγωνας για ἰσχυ δὲν από­πλασί Ν 3 θ κ τ › Ν κ κ ›ι

1 τ · «ι ι δι δ| \ α ξαθἶης αν ρωπίνης φυσης αίντίνολογεί/ἶαί με την αρ­ κλείιείἶαίν ΘΟ 1Ρ8Ο (Υἶαν χαποίος εν εχεΐαίι την Ὁπαρ ὉΝ” # κ› | ε ›: εκ | ι›θΝ››|Κκε›:8 ‹Β Θνηση ΤὉΘ νπαρξης ψυχορμητωνύκαι ενστικτων. Η αρνη­ α ενος ψυχόρμητου που ω ει σ αυτον. αι ο ι ιός ο ονν 37ί # 9 | › ι \ | Ν τι : Ν | | Νση τόυτη διατυπώθηκε εμφατικοτερα απο σχολὲς και τα­ ί παρατηρεί ότι αναστολὲς της δραστηριότητας λογω της

Ε ε Ν ›| κ κ ν › Ι ± ν › π 9 # \σεις, οι οποιες εκλιναν προς μια φιλοσοφια αναλυτικοὔα επενεόγειας εξωτερικών παραγόντων εξαναγκαζουν τον

δ

τύπου, δηλαδὴ απέρριπταν τὶς μόνιστικὲς καὶ ούσιολόγι­ ανθρωπο να ἐπιστρατεύει ἐντονότερα τὴ δικη του ἰσχύ,κὲς ἑρμηνεῖες τόσο στὸ ὀντολογικὸ όσο καὶ στο ανθρω­ ὴτοι να αναπτύσσει βούληση ἰσχύος. >Απο τὶς κοινωνι­πόλογικὸ επίπεδο. Ξεκινώντας απο τέτοιες φιλοσοφικὲς κὲς συνθηκες εξαρταται λοιπὸν αν γεννιούνται όχι ἐπι­προϋποθέσεις, ὁ Βοννογ θεωρεί τὴν αναγωγὴ τῶν ψυχι­ διώξεις καὶ αγωνες ίσχύος. “Ετσι ξαναγυρίζόυμε στονκὥν δραστηριοτὴτων σὲ κατηγορίες ἐνστίκτων ὥς ψευδὴ καλο νόμοθἐτη καὶ στὸ πρόβλημα τοὔ ΗΘ]νέ'ιὶ118 ­ όχιθεωρητικὴ απλούστευση ξένη προς τα πραγματικα δεδό­ τυχαῖα, αν αναλογισθοὕμε ότι ὴ φιλοσοφία τοὔ πραγμα·

! 2 ι 3 Ν Ν Νμενα. Ακολουθως αναλύει τὸ ένστικτο της αύτοσυντηρη­ τισμου ριζώνει σὲ προβληματισμούς του Διαφωτισμου.\ | 5 | ι χ | κ Μ › ι ε ×σης στα μεμονωμενα ενεργηματα, τα ὁποῖα στὸ σύνολό Χωρίς να χρησιμοποιησει τον ορο «ισχύς», ο Κιηθνθ

τους καθιστοὔν δυνατὴ τὴν αύτοσυντὴρηση. ,Από τὴ σκό­ αξιοποίησε δημιουργικα τὴν ἑγελιανὴ ἐννοιολογία καὶπια τούτη δὲν μπόρεῖ βέβαια να ύπάρξει οὔτε καποια γε­ σκιαγράφησε ἐντυπωσιακα τὸ πρόβλημα τὴς ἰσχύος καὶνικευμένη βούληση ίσχύος. Καθοριστικὴ σὲ κάθε περί­ τόὔ αγώνα για ἰσχύ. (Η στενὴ σύνδεση αύτοὕ τοὕ προ­πτωση παραμένει ὴ ἑκάστότε δραστηριότητα, κατα τὴν βλὴματος μὲ το πρόβλημα τόὔ εἰδοποιοὕ γνωρίσματοςασκηση τὴς ὁπόίας δὲν επιδιώκεται ίσχύς, αλλα μαλλον τοὔ ανθρώπου σὲ σχέση μὲ τὸ (ύπόλοιπο) ζωικό βασίλειοἀναλώνεΐω­ ἰσχὺε ὴδη ύφιστάμενη." Ἄικολουθώντας τὸν τοποθετεῖ ἐδὥ τὴν ανάλυση ­­διαφορετικα από τὴν όψιμη

18. Μαοἰιι απο! πιε:ιεό|ιΖἰο|ιε Ναιιπ, στα Οσεσυιιπεἰιε δόἰιηἰβεπ, τ. Ψ, Ισ? ιῖο Αιυι Βοχἀειόο, τ. ΧΠ, βενοόηἀοἱό ειιιὀ Ιιἀννειτ·ι;ὶενἰΙΙο, ΙΠ., 1983,Ριτοοὶτίυτί Μι. ιοει, σ. 188­ινε. σ_ 97 „ἑ_

ιο. Ηαῃτιιτι Νατιιηε ειπα Οοπιἰιιοι (1922) Ξ Τὴε Μἰαιἰἰε Η/οτἶτε, οεἱ. 20. Πιντιετιεοἰι ιωιεἰ δρατἰτκἰιιιτ, ΡΓειΙ1ΙζΪιΙ1°ἱ; ει.Μ.­Βο1ιΠ 1964, σ. 67­69.

ί

Ψ

90 ΟἙ ΦἙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΪΣ ί ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 91

οντολογία τοὔ Νἰείαεοίιο­ οκληρου πανω στο έπί­ καὶ τώρα τὸ ζητούμενο ηταν η ἐναρμόνιση της διαγνω­πεδο τοῦ ανθρώπινου πολιτισμοὕ καὶ της ανθρώπινης σης της μὲ τη στρατηγικη της χαλιναγώγησης της. Δύο‹ Ν Ν Νιστορίας, ἐνω συναμα η θεωρία των ψυχορμητων ἐν μέρει βασικες τοποθετησεις διαγράφηκαν σὲ σχέση μὲ τουτο

λ 'ἔνε Ν ι ι Αιροποποιειται και εν μέρει παραμερίζεται σιωπη

οκΦιν

ΟΑ

7

Ο `ἶι\

ιι \ · Ϊ . ἄ Ώ Ζ \ Ἰ Ι Ε Ε / \Στη το ζητουμενο. αφ ενος εκεινη, η οποια προ παντος ειχεί

| Ν 7 : ε › Ν π | κ ι Ν › ι ιθεση του ψυχορμητου μπαινει η επιθυμία, η οποια βέ­ κατὰ νου την παντοτε πιθανη συνυφανση της ισχυος μεαια καθ” ἑαυτ`ν π οέο ετ ι ἀπὸ τ` ι λο ικ` ιὕ ` τοῦ την ἐξουσία τη βία καὶ μέσω θεσμικών ελέγχων στὸβ ιι ε κ Οι ο β <>>\θ | τι ε 9 8 ι › | Υ η α π Ν ± π Ν | ›:αι ρωπου, ομως ο ειδοποιος ανθρωπινος χαρακτηρας της πλαισιο μιας ελευθερης πολιτικης κοινοτητας ηθελε

ξεπερνα κατὰ πολυ τὸ ζωικὸ στοιχεῖο καί μάλιστα ἀπαι­ εμποδίσει τὸν έκφυλισμὅ τἦἐ ἰσχύθἑ σὲ αοθαῳεσία”

ζεηε

ΧΞ,

τεί τη θυσία τοϋ ζωικοὕ στοιχείου (δηλαδη της βιολογικὰ ε ἀφ) ἑτέρου έκείνη, η οποία βέβαια κατέφασκε ἐξ ίσου3 7 9 α ι › ι | ι κ : ιεννοουμενης αυτοσυντηρησης). Μέσα στη συχνα ἀνώφε­ τους τέτοιους ελέγχους, συναμα ομως βρισκοταν εγγυ­

› : Ν ,λη επιθυμια γιὰ ὅ,τι ἐπιθυμουν άλλοι ­καὶ μάλιστα μόνο τερα στην πλατωνικη παράδοση, ἐφί ὅσον Τ0ώΤι­ζε Τὴνι × 9 δχι κ : Ν ›κ α ι ; κ ­ιι ι 3 κ : ι κ ι π ¬κ κ › |και μονο επει η το επιθυμουν αλλοι­­, μεσα στην επιθυ­ «κακη» η μη αυθεντικη ισχυ με τη βια η την αυθαιρεσια,

μία της αναγνώρισης καὶ μέσα στον θανάσιμο αγώνα γοἡ­ ἐπιφυλάσσοντας την ἔννοια της «γνησιας» ίσχύος στη___ Ν κ 3 : ¬κ Ν Ν : κ ›|ιρου συγκροτειται το ανθρωπινο ον ὡς αὐτοσυνείδηση διαδικασία της έλευθερης ὁποταγης χαρη στην ασκηση

` | \ ἔ ” Ν ενκαι μαζι του και η Ἱστορία, ὁ τελικὸς σκοπὸς της ὁποία; πειθους.προσδιορίζεται ἑπομένως ἀπὸ την τέτοια συγκρότηση τοῦ (Ως ἐκπρὅσωπος της πρώτης ἀπὸ τὶς δύο αὐτὲς τοπο­>

ανθθώπωοο ὅλποἐ­21 θετησεις, ὁ Βυεεεἰ] διατυπώνει μια θεωρία περὶ ίσχύος,. , κ :Ἱδφί ὅσον ὁ ΚΟ] ενο πίστευε ὅτι τὰ ὅσα διαδραματί­ ίι οποία μόνον ὡἔ ποὸἔ Τὰ πολίΉκα°κανονίοΤΜα Τηἐ πο­

3” Β ΝΗΒσθηκαν στον αἰώνα μας ὰπλὥς ὑλοποίησαν τὸ τέλος της Ρίοματα οίακοίνοταί άπο ἐκείνη Του ΗΟΙ) θε: ενω ο ο “Ν Ν' 3 Ϊ Χ ΪἹστορίας, ὅπως τὸ εἶχε διαγνώσει ὁ Ηοἔθί, μποροὔσε να Βοο θέλει Τί] μονοπώληοη Τηἑ πολῃίκηἔ Βοχοοἑ Υοχ να

παρακολουθεῖ γαλγέγνγα Τὰ συμβαίνοπα, χωρὶς νὰ ἀντλεἶ επιτευχθεί η κοινωνικη είρηνη, ὁ ΒΗΒΘΘΠ ἐπιθυμει τὸν“ Ν πε ιο ισ ό τ ς μέσω δημοκρατικου ἐλέγχου ”Ομως οἱηθικὲς συνταγὲς ἀπὸ την ανάλυση του φαινομένου της Ρ Ρ Ρ· η ·

οντολο ικὲς καὶ ανθρωπολογικές προϋποθέσεις είναι καιίσχύος. ”Ομως γιὰ τους πλείστους, ἄλλους φιλοσὅφους το 3 Υστι δυο πε ιπτωσεις ενικὰ οί ίδιες πραγμα που ίσωςπρόβλημα έτίθετο διαφορετικάηίθ Ζθὸς αἰώνας φάνηκε Δ \€ ί Ώ Ρ ι ί Υ ›

ί ἀνταποκ ίνεται στ` λογικη της ἱστορίας των ίδεῶν: γιατὶνί ἀποχαλινώνει την ἰσχὺ σ) ὅλη τη δαιμονικη φύση της, Ρ Ὁ

­­­¬­Μὴ ὁ λογικὸς ἀτομισμὸς τοὕ ΒΠΘΘΘΠ ἀντιτάχθηκε στην ου­ει. ἰιιιποιἰιιοιίοπ ὰ Ζει Ζεειατε ιἰο Ηεἔεἰ, Ρεπἱε Ι947, σ. Μ κει σιοκρατικη φιλοσοφικη σκέψητοὕ ίθου αἰώνα Πιμίείὶε

111ιι°ίει11ἀἰ8 κατα τὴν ίδια ἔννοια ὅπως και ὁ μηχανικισμὸς σὲ βαθύτερα στρώματα του ανθρώπου. Βέβαια,ον | \

92 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΓΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑἙ Η ΙΣΧΤΣ 93

<­Ἐνοοτ

8ννα

Ν

τοὔ ΗΟΏΒΘ8 στὴ σχολαστικὴ μεταφυσικὴι καί φυσικη. θρώπινο στοιχεῖο συγκεκριμενοποιειται μεσα στην ιστο­Γ ια τὸν Βι188ΘΠ ὴ ίσχύς μέσα στὴν κοινωνία εἶναι τὸ ρία, καὶ μάλιστα μὲ τὴ μορφὴ τὴς πολιτικὴς καὶ κρατι­ἴδιο μὲ τὴν ενέργεια μέσα στὴ φύση (ας θυμηθούμε τὴ ι κὴς ὀργάνωσης, ὴ ὁποία δημιουργεί κατ) ανάγκη τὸν χὥ­

Νσυνάρτηση ανάμεσα στὴ θεωρία του Ηοίὼοε για τὴν ίσχύ ρο ἐκδίπλωσης του Κακού. Τὸ μόνο ποὺ μπορεί να σν­καί στὴ διδασκαλία του για τὴν κίνηση). Μπορεί λοιπὸν

( 9 |

αν 'Έ' Ω 3 |στὴσει κανείς ύπ, αύτὲς τὶς συνθηκες ειναι η αναζητησηνα πάρει ἐξ ίσου πολυάριθμες μορφὲς ὅσο καί η ενεργεια, α θεσμικῶν τεχνικών μεθόδων προκειμένου να τεθουν φραγ­σὲ ὅλες ὅμως, απο τὴν ύποβολὴ ίσαμε τὴ γυμνὴ βία, μοὶ στὴν κατάχρηση της ίσχύοςἶθ (Ο Ιἰι1]1Ιι, ό ὁποῖοςἑπιδώκει τὸ ίδιο, δηλαδὴ τὴν ἐπιβολὴ τὴς βούλησης πού χαρακτηριστικα υίοθετεῖ, ὅπως και ό Βἰόοθιιτ, τὸν βε­στέκει πίσω της. >Α.πὸ τὴν αλλη πλευρα ­καί ἐδὥ καθί­ μπεριανὸ ὁρισμὸ τοὔ κράτους, ἑπίσης δὲν προσδοκά τὴνσταται πάλι πρόδηλη ὴ συμφωνία μὲ τὸν ΗΟΒΒΘ8­ ὴ κατάργηση της ίσχύος καὶ τὴς βίας από τὴν πραγμάτωση(απεριόριστη) ἐπιδίωξη ίσχύος παραμένει είδοποιὸ αν­ της Ούτοπίας° αντίστοιχα, αρκείται στο αίτημα περιο­θρώπινο γνώρισμα, εφ) ὅσον τα ζὥα αρκοὕνται στὴν ίκα­ ρισμοὔ τῶν δυνατοτὴτων ασκησεως βίας στὸ πλαίσιο τὴςνοποίηση των βιολογικῶν τους αναγκὥν.22 πολιτικὴς οργάνωσης. Ἱσχύς εἶναι γι, αὐτὸν γενικὰ

Καὶ ὁ Βἰ00Θι11° πιστεύει ὅτι ὴ ἐπιδίωξη καὶ ό παρά­ ίκανότητα παραγωγης ἐπιθυμητὥν αποτελεσμάτων, καὶγων τὴς ίσχύος δὲν εἶναι δυνατὸν να έξαλειφθοὕν απο τὸν εύχεται να ἐπιτυγχάνονται τα τέτοια αποτελέσματα μέσωκόσμο, μολονότι δὲν ύπεισέρχεται διεξοδικα στὴν ανθρω­ της ἐλεύθερης πεποίθησης καὶ απόφασης εκείνων, πάνωπολογικὴ διάσταση. Προφανως ὅμως δέχεται τὴν ύπαρξη στοὺς ὁποίους ασκεἶταιὴ ίσχύς. Μέσα στο μόρφωμα τοὕμιας τέτοιας διάστασης, γιατὶ ὴ έπιχειρηματολογία του κράτους, ὡστόσο, ὴ ίσχυς καί η βία αναμιγνύονται ανα­στρέφεται ἐνάντια στὴ μαρξιστικὴ συναγωγὴ της πολιτι­ πόφευκτα° τὸ παράδοξο, ὅτι τὸ κράτος πραγματώνει καὶκὴς απο τὴν οίκονομία, η ὁποία συνεπαγόταν ὅτι ὴ άρση συνάμα απειλεί τὴν ἐλευθερία, εἶναι ανυπέρβλητο. Γιατίτων οίκονομικα προσδιορισμένων ταξικὥν αντιθέσεων θα καί ἐδῶ στέκει στὸ βάθος ὴ ανθρώπινη φύση, πού ρέπεικαταργοὔσε από μόνη της τὴν πολιτικὴ ὡς ίσχύ και έξου­ πάντα στὴ «διαστροφὴ του πνεύματοςυἶίσία. (Η αὐτονομία της πολιτικὴς, ὅπως τὴν ύπογραμμί­ Ἑνὥ οί τρεις τελευταίοι συγγραφείς ύποστηρίζουνζει ὁ Ϊἰἰοοειιτ, σημαίνει αντίθετα ὅτι η πολιτικὴ ριζώνει ­­­­­­­­­­

23. Ηἰειοιτε ει υέτἰιὲ, Ρεινἰε Β1964,σ. 260 κἐ.

2

ω

"αδ 24.. Βεη δταιιι. Ειπε Ρίιἰἰοεορἰιἰεαιε Ώιιπειεἰἰαπἔ, Μϋιιοίποιι 4967, σ.22. Ρονυοτ, ΕοΠ.ἀ0Π Ιθ38,κεφ.1 και 2. 109­ΜΒ.

94 01 Φ1ΛοΣο‹ι›ο1 ΚΑΙ Η 1ΣΧΥ:: οΙ οΙ^οΣοοο1 ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ

3 | 3 | ι κ κ τμοναχα Το χοολὶωνί­κθ συνολοτὸν θεσμικὸ περιορισμὸ της ισχυοςακριβως λογω τουΝ ¬\ \ 3 | Κ Η Ι ϊ ,Ι Ηνα Ξχθυν ΤΟΟὉ Τα αΤΟμ.Οί7 Οσθ Χαπραγματικού η δυνητικου ὲκφυλισμου της σε αυθαιρετη

° 1 Α Εἰ Ν θεσμοί. (Η ἐννοιολογικη αύτη κύμανση δειχνει απὸ μόνη3 Ϊ \ | γ' ` 8 ) \εξουσια και βια! ο ειερεϊε και η ΓΘΙ1 Β επιθυμούν την' Ν της τὸ λογικὸ και κοινωνιολογικο κενο στην αναλυση τηςπροκαταβολικη ἐννοιολογικη κατοχύρωση εναντίον της

ΑΓΘ11ἀ'ι. Πραγματι. τη δυνατότητα να συλλάβει την ίσχύ¬ Ἡβίας. Ιι αὐτὸν τον σκοπὸ αποσυνδἐουν προγραμματικα

Οζ

ινΈ:οΘ

<τ~σκ

(ην­‹ἔΘ*το

Οστ

είναι δυνατονσεις ατόμων οί

< \ 9 | Ν Ϊ \ 3 | \ |την ίσχύ απο τη βία, καὶ μαλιστα ἐκπνευματώνοντας την ωίἕ Τον ανΤ'·7Τοοα Ταὶἔ β'·αἔ» αοα ανΤΤοΤοοἌοα› Την ποοΤ·ζεΤαΤ° Τ Τ Ν \· ν < ί \| ” \,οείε \νἐνδιαεσ αίαισχυ. .Μολονότι χρησιμοποιουν διαφορετικη ορολογία, ο μονο, καΤ ίν·ονο(εῖΤοΤοη Τα β λί·ζ°ΤΝΤνχ Ια· θίαο

Ν της εξουσιας, η οποια δεν μπορει να υπαρξει ουτε χωριςκοινός τους στόχος είναι προερανης. Βέβαια. ὁ .Ϊει8ΡΘΓεσυχνα συμπλησιάξει την ίσχύ μὲ την ἐξουσία καὶ τη βία, Τ ί/.βεί › ι β ·Η 3 ) ` \ | > | \ | \Ομως Ο ΟΣὉΤΟ ΤΟ Τῖλεγμθί ΟίνΤίΤ!ῖΟί.ρΟίθΞ'ΓΞί. ΤΟ 7ΐ.ὶ)ρΟζ7

: : κ ›: ι κ : 28νοαιαοποιηση αλλα ουτε και χωοις ια

ελΟ

ΟΑ

­ Η Ατοῃἀί μεμφεται την παραδοση της πολιτικης| ρ| | Ἱ | \ ) \ (Σ γ­\ Ϊ \ποιογ όπως λέει, αληθινη ίσχύ ἔχει μόνον ὅταν είναι φο­ οαεψαια οΤΤ· ΤαοΤΤζεΤ αβαοανΤοΤα Την Τοχο με Τη βΤα› αοα

3 Ν \ .| \ ( | ) \ Ϊρέας της αληθειας, μολονότι η ανίσχυρη αληθεια καθ” αονε®·ΤαΤ να οονεΤολΊΤοίΤοΤνΙοΞΤ πωἐ Ὁ ΤαοΤί·οη αοΤη ποοεο­ἑαυτην δὲν δημιουργει κύρος. Πανω στὸ τέτοιο κύρος Χ

| \ Ν \ / , | (

ΡζΡ!εεετο

ΰιΟΗ

ε:το Ώ.¬

εται απο ἔναν συνηθέστατο κοινο τόπο πλατωνικης κα­να θεμελιωθει σε τελευταια αναλυση η κοινωνι­ Τανωνἦα ο ὁπθἶοἐ ἐαΤανέοΧοΤαΤ καθε φορα ποο οΤαἹν (οΤα°βίωση, ἄν Ξὐσταθεῖ ¬;γ ἄποψη Τοῦ .ΙΘΒΡΘΓΒ ὅτι ἢ λη» «δίκαιη» ασκηση ίσχύος αντιπαρατίθεται η ‹‹κα­

\ ®›\ | \ ί ἕ Ν ) | δ | \ ξ \συνοχη μεταξύ τῶν ανθρώπων δὲν γεννιέται απότην ἐ­ καὶ» *Ι βΤαοἹ καί· ο οποοοἔ εΤΤ'·ολΊἔ ομΤΤνοεΤ Τοοἔ οίνοίαοοἔ¿×= 5 | | λε ε |Ξωσίαγ παρὰ ἀπὸ αἐσωτερωωὺς παράγονῖεςποε <Η ἴδγα της Ατοῃτἰί. Εν παση περιπτωσει η Ατετιὀί υποπιπτει) | \ Ϊ ||­_ , | Χ |δυαρχία ‹‹ἐσωτερικων››7 ηθικα ανώτερων, καὶ ἐξωτε­ ο ἑνα Χονοοοώοεἔ οφαλμα οναν αΤΤ_οοΤοεΤ Την παραπανω

Ν Ν· \ρικων (ἐργαλειακων) παραγόντων δεσπόζει στη σκέψη ταύτιση στον ΜΗΧ ννεβθτ. Γιατι ὁ ννοβθτ δεν συνδέει

.Ν Ρ Ν ` | \ `\ 3 \ ¦ Ϊ ` \ \ | \ \της ΑΙ°Θ11ἀἘ, όταν χωρίζει εντελως την ίσχύ απο τη βία.ε Τη βία με Την Τοχο εν Υενεα παοα με Το αοαΤοἔ χαΤ ΤηνΤ δα , ν ἐξουσία κατα την αποψη του η ίσχύς είναι καθα ἑαυτηνΚατα τα αλλα η δικη της ἔννοια περὶ

και πολύ απο τὸ «κύρος» τοϋ ιἴειεροτε

οδνΘ·Χ

εθΟ

Ὁθς εν Οίπεχεί3| \ 3 9 Ἱ \ | \ Ώ Ν ) |τ ααοο και ι αυτον τον λογο δεν αποτελει αντικειμενου ορίζει την ι ιφηι Υ

Ν 3 | | Ϊ 3/ Νἰσχύ ὡς συλλογικη σύμπνοιας η οποία συγκρατεῖ μιαν κοννωνἔοαῖονἑκηἔ αναλοοἶὶα ί]·οἶΤονοΤ'· ο ';οΤοο λ.οηοΤί]·οΤΤοἰΤΤὁμάδα. (Όμως τὸ κύρος, όπως λέει η Α1°Θ11ἀ'ο. δὲν χρεια­ λίαλαοα Τον οοο ποοκείμονοο να ποοί·νοαψοΤ Τον οΤοΧο Των

Ν 2 ·›\› κ 7 κ κ χκ ›|ξεται τὸν εξαναγκασμό ἰσχύ μπορει βέβαια να κατέχει πολ'·Τοαον αγωνων· Αν παοαβλεψεί· χανεις Την αοαηονὶ“"`_“_ 26. Μαοἰιι καιει Οεοαιια, Μϋιιοῖιοο 1970. σ. 45 κε.25. των ιι” τιωωαιιι, Διιιῃεοεῃ ιο­ια σ. εεε­869, 767­πο. 27. ῖαί/ίτιεοἢα/Ζ ιιπιἰ Οεεεἰἰοοἰιαβὲ, 'Γἰιὶσἰιιἔετι 1922. σ. 28­29. 603 κἑ.

ἔ

96 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ι ­ οτ ‹1›1ΔοΣοΦο1 ΚΑΙ Η 1ΣΧτΣ 97

Ὁἕί

ΟΟ

'αιΟ®ει

Οιιο“Ο

ΈῦΟ

ἐξουσίας, αν δηλαδη ὁρίσει την ἰσχυ κατα τρλικα εὐρὺ (ὡς ‹‹σύμπνοια››) και τη βία κατα τ

ω

° θρώπων σὲ όλα ανεξαιρέτως τα κρατη. Ἱἰ ρηση τηςς “_ Ρ 2

παρ” ΑΙ·Θ11ὀ.“ι, ότι η βία ασκειται μοναχα όπου δεν υπαρχει

βσλικα στενό ίιιἐβγαλσιααααιλ 'ιόΐε βέβαια εὕκσλα μποβει πια ισχύς, αποτελει κενη ταυτολογία, η ὁποία στηρίζεταινα ισχμβισθει ὅτι αι ισχὺσ δὲν ἔχει καμμια σχέση μὲ Τα) σὲ ἐννοιολογικη λαθροχειρία, ητοι στην ὕποκαταστασηβία και ότι η βία δεν χαρακτηρίζει τη βαθύτερη οὐσία Του ὅροο «ἐξουοία›› μὲ τον όρο «ισχύς».Τἦἐ πολι­Τιαα ὁβγανωμέγηἑ ασιγόααἴιαἐ­ Φι)σιαα› καμμια Ξ (Η θεωρητικα παραπλανητικη και ιστορικα­κοινωνιο­πολιτιααὶ αιοιγόααΐια δὲν μποβει να ἐπιβιώσει ἐπι πολὺ αν Δ λογικα ὁίγονη απαλειψη τοῦ έννοιολογικοὕ ὁρίου μεταξὺ

στοὺσ αόλπομσ της ασαειααι καθημερινα βια σὲ μεγαλα) ισχύος και ἐξουσίας χαρακτηρίζει και τη θέση τοῦ Ρου­ἔα”ιασαΙ› αν ααιλαδαι μαινετοιι ἔναἐ διαβααὶσ ἐμφωιισιἐ πό· οοι1]'ο728 μολονότι ἐδὥ ὁ ἐξοβελισμὸς της ἔννοιας της ἐ­

λεμσσ _ ὅμωἑ σὕσσ και μπσσσι να ὑπαβξει χωβισ Τα ξουσίας υπηρετεῖ περισσότερο την προσέγγιση παρα την

διαβααι απειλαἰ χβἡσεωἔ βιαιῶ Χωρια μια ἐσωτεβιαιαι ὀβγασ αντιδιαστολη ίσχύος και βίας. (Ο Ρουοειυμι ἔχει αναμ­

γωσαι αι ἔγαγ ααα­αμεβισμὸ ἐβγασιαἐ ποὺ Ταιἐ ἐπιτβέπομγ φίβολα δίκιο όταν ξεκινα απο την αντίληψη ότι η ἰσχὺς

να πβαγμααώσει αμεσα Ταἰγ απειλαὶ χμθσεωἑ βιασ­ Πανε· οὔτε αὐτοτελη και χειροπιαστη ὁντότητα αποτελει οὔτε

πτμγμἐγοι πολιτισμοι διχωἔ θεσμισμέγη Χβαἰσαὶ βιαἔ δὲν ἐντοπίζεται αποκλειστικα σὲ ὁρισμένους πολιτικους φο­

μπαὶβξαν ποτὲ μέχβι σ`ίΙμεβα› κι αὐαὸ βέβαια δὲν μπορει ρεῖς,παρα διαποτίζει ὁλόκληρη την κοινωνία και συνιστα

να απσσελσῖ σβμπσωση­ (Η δι­ασκαὶσ απειλη χσἠσεωἑ βιασ ένα δίκτυο σχέσεων έναν συσχετισμὸ δυνάμεων. “Ομωςεἶναι φυσικα δυνατον να ἐρείδεται σὲ εὐρύτατη κοινωνικη αὐτὸ δὲν σημαίνει Τίποτε ἄλλο παρὰ μόνον οτι γγ ἰοχὺς«συμπνοια» κι ἑπομένως να συνιστα ίσχὺ μὲ την ἔννοια Μαθ° ἑαοτνγν εἶναι ἄμορφνγ ποπ πρέπει νὰ προοποιλλωθρῖ

Τἦἐ Αΐθῃαιν αλλα απὸ Ταιγ αλλα) πλευρα παβαμἐνει ἐν­ σὲ απειραριθμες διαφορετικες μορφές. ”\Αν δὲν κρυσταλ­

δειατιαιὸ για Τὸν χαβαγαιαιβα ταιἔ αιοιγωγιααὶιδ και πολιτι­ λωθεῖ ἔτσι7 τότε μπορει να αποτελέσει αντικείμενο αν­

ααιιδ ὀβγαγωσαὶἔ Τὸ γεγογὸιῖ ὅτι ιίσαμε σήμερα δὲν μπα θρωπολογικῶν και ψυχολογικῶν, όχι όμως ίστορικὥν διε­

Ρεσε να ἐπιαεμχθει καμμια σμμπγμια για Τὸ αντιθετα δη­ ρευνησεων· και ὁ ίδιος; ὁ ]ἶ0110ε11]ί1, όταν διερευνα τον μι­λαδη για την παραίτηση απο κάθε απειλη χρησεωσ βιας­ κρὀκοσμο της ισχύος, δὲν μπορει να ανακαλύψει μικρό­(Η σύμπνοια, πανω στην ὁποία πραγματι θεμελιώνεται η ῳψωωωεω

αιοινωνιχαθ και πολιτικὴ ὀβγάνωσην ἐμπεβιέχει· Η ΗΠΠΠΘ 28. Καλυτερα ακόμη απα ὅ,τι στα είσαγωγικα κεφαλαια τοὔ ἔργου Ηἰε­Τἡν ἀπε¿λ¬)γ χρήσεως βίας καὶ ­τὴ δυνα­Ε­ότ­ηντα ἄσκ­ησ­ης ιοἰπε ιἰε ία ὅεφααἰἰιὁς ὁ Ρ0\ι1ο;¶­οφ­Ι; συνόψισε τὶςναπόψεξςντου σὲ μια παραδοση

| ν › 08 ύ ± θ π | λλ , που έκαμε στη Σορβοννη τον Ιουνιο του ἰθῖθ· εχω υπ οψη μου τη γερμανικη

βααςι Οπ ς π”χ” απ εικντ εα η κα ημερινη συ αν­_ της μεταφραση στη συλλογη Βἰεροεἰίἰοε εἰοπ Μασἢτ, ΒΘΡΗΙ1 ἰθῖθ, σ. 79­88.

Σὲ.

έ

98 ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟ1 ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΣ 99

Τερα μὀρϋα απὸ θεσμ­Θὺ€ ὅπωἐ ἦ νἶανίκὴ ὴ φυλακὴ. των πραγμάτων καὶ περισσότερο έναν ιδεολογικό αντι­\ | ἔ Ν / | Ν Ν Ν Ν Ν“Ομως ἔτσι το προβλημα απλως τιθεται. Γιατι υπαρχουν νραρρπῖργσρὸ ­των οονθηκων της δυτικης μαζικης δημο­

| ` | | Νμεγαλυτεροι και μικροτεροι, βαρυτεροι κι ἐλαφρύτεροι, αρα­ρίας) οἱ οποιες χαρακτηρίζονται απο τὴ συνύφανσηπεριπλοκότεροι κι απλούστεροι κρύσταλλοι ἰσχύος, καὶ δνγρόσιοο καὶ ἰδιωτιαου χώρου καὶ τὴν αποσύνθεση των

( ` °ι\ ἔ Ϊ ) Ϊ | | Ν 3 Ν \ ; μ ς | Ν |Ον δΤαφΟΡε€ Ὁ οι μεταβασενε αναμεσα ΤΘΘΩ χΡεΤαζΘνΤαΤ Τ παοαδοσιακων ιδεων περι εξουσιας. Η συλληψη των σχε­ὶ

(καί) Τὴ μααεοσαοπνααὶ αναλυαη Τεεοκεί­μενου να εξη`ίη° σεων ἰσχύος ὡς διακεκομμένης σειρας σποραδικὥν ση­Μ \ Ν Μ ινθονν­ (Ο ΤΡόΤΤΟ§7 με Τὸν ὁποω ὁ ΡΟΠΟΘΠΜ ὁθίζεί· Τὸ αεατ μείων ἐκπροσωπει, πάνω στὸ ἐπίπεδο της θεωρίας, τὴν

ι ε : Ν : Ν Ν Ν ΝΤΟΩ ὡἑ θεσμ­Τα­Ὁ ενοπω­Όση Των σχεσεων ἶσχύοἑγ μας δεί­ ἐξασθένιση των παλαιων σεβάσμιων θεσμων και τὴν κα­χνει ότι ἔχει κατα νοὕ μια προσθετικὴ καὶ ποσοτικὴ σχέ­ τάλυση τῶν μεγάλων σρλλργγχῶν ὁποαειμένωνγ ὴτοι τὴν

` ) Ν | αν Ν Ν 3

σ”ῆ” ΤΤανΤω€ δεν εξὉΥεΤ Οἶπε Τὴν κωνωνωεθ ἱεβάβχηση των κατάτμηση του συλλογικου σώματος σὲ άτομα, πάνω στὸσχέσεων ἰσχύος και των θεσμὥν οὔτε τὴν ύπαρξη σχέ­γρ ἐπιπρδο Τῆς αοινωνικὴς πράξης. (Η ἰσχὺς ὡς πρόβλημα

3! 3 3 Ν ­ Ν ω Νσεων ἰσχύοἐ εξω απὸ Τὸν θεσμ­Τ­κὸ ελεΥχΟ Τον αΡαΤΟΟ€ μετατοπίζεται στο πεδίο της καθημερινης ζωης και στὸ­ πραγμα πού οφείλεται βέβαια στὴν ακριτη απάλείψη δίκτυο τῶν ἐνδοανθρώπινων σχέσεων στον βαθμὸ πούΤοῦ εννω­Ολολβαω ὁρίον μεΤαξὺ ἰσχύοε καὶ εξθυσίαἑ­ πολιτικὸς αγώνας μεγάλης κλίμακας απαρχαιώνεται και

Ίἶπὶ πλέον, ὴ μικροφυσικὴ θεώρηση Τὴἐ ἶυχύθἐ διό­ στὴ θέση του μπαίνει ὴ αύτοπραγμάτωση σὲ στενὸ κύ­λθϋ δεν ΤΤΡΟσφεΡεΤα'· ΥΤα Τὴν αναλυση Τῆς Υενεσηἐν τοῦ κλο. Έἶμπόδια απαγορεύσεις, πού φράζουν τὸν δρόμο

| κ ·×· ·­· Ν Ν ΝχαΡα%ΤὉΡα ααΤΤὉ€ παεααμ­Ὁἑ Φαν­νωνϋα­ων σχημ­αΤΤσμων7 της αύτοπραγμάτωσηςγ αναφύονται ἐπίσης μέσα στὸνκαι μάλιστα αποκτα ὴ ἴδια νόημα μόνο μὲ τὴν ἔνΤαξὉ στενο ἐκεῖνο κύκλο τον ὁποῖο σκοποὔσε να συλλάβει ὴ

7

Των εὑΡημαΤων Τηἐἱ σ> ἕνα εὐΡύΤεΡΟ πλαίσων ὅπωἐ αλ· μικροφυσικὴ τὴς ίσχύος. “Ετσι βιώνεται ὴ καταπίεση μέ­λωστε μαρτυροὔν ἔμμεσα οί συνεχεἶς καὶ ααθ) ἑαυΤε€ σα στὴν κοινωνία τὴς εύημερίας ¬ και ἔτσι ανακηρύσσε­πθλὺ σχημ­αΤΤαε€ ΤΤαΡε%βασεΤ€ Τοῦ ΡΟΠΟΘΠΗ? πανω σΤὶ€ ται μεγάλος φιλόσοφος όποιος προάγει τὴν απελευθέρω­Υενίαεἐ Τασενε ΤΟύΤὉ€ ἐαείνηἑ Τὴἑ εποχἦἐ­ Για Τὴν αν­ ση ξεσκεπάζοντας τούς μηχανισμούς τὴς τέτοιας κατα­θρωπολογικὴ τους ανοψία, πάλι7 δὲν μποροὔμε να μιλὴ­ πίεοηρσουμε χωρις να ύπεισέλθουμε στὶς στρουκτουραλιστικέςτους προϋποθέσεις. Γενικα ὅμως μποροὔμε να ποὕμε ότιὴ μικροφυσικὴ τὴς ἰσχύοςγ όπως τὴν ἐπιχειρεῖ ὁ Ρου­0Θ11]ἰ37 λιγότερο αποτελεῖ μια πρόοδο στὴν κατανόηση

|Ο^

ιν

Τα

,Χ

Ιω ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ οι ‹ι›1ΛοΣο‹ι›οτ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ιο:

καθόλου λογικα άναγκαῖο να δεχθουμε τὴν υπαρξη άνεκ­

ίὅ ρίζωτωἔ καὶ ἐπιθετικῶν φυχορμήτωυ ἰσγυος προκειμέ­νου να ιαπιστώσου ε ότι παντου καὶ παντα εἶναι ενε ­

Θὰ ἦταν ἄοκοπη αυταπάτη να προσδοκᾶ κανεὶς ὅτι οί γὴς μια ἐπιὁίωξη ἰἔχόος. Στὴν επιδίωξη ίσχόος ώθἰῖ

πλεϊσψἴοὶ Ψνλόσοφοι, οὶ ὁποῖοι δὲν ἐπιθυμοὔν να εἶναι ΡΙΠ­ αναγκαστικα ὴδη ὴ λογικὴ τῶν καταστάσεων, μέσα στὶςὶοεορὶιοε Ιηειυἀἰὶε, θα άποσυνδέσουν ποτὲ τὸν στοχασμό ὁποῖες λαμβάνει χώρα κοινωνικὴ δραστηριότητα καὶ

Τους πάνω στὴν ἰσχύι Τὴν ἐξουσία καὶ τὴ ι­βία άπὸ τὸ ὴ λογικὴ τούτη δὲν εἶναι δυνατον νὰ καταργηθεῖ όσο

πρόβλημα Τοῦ νοθματοἔ καὶ Τῶν κανονιστικῶν άρχῶν, υπάρχουν άνθρωποι ἐνδιαφερόμενοι άπλῶς για τὴν αὐτο­

ἶηλαδὶὶ ἀπ3 Τὸ ἐγχείρημα Τἦἔ ἰδεΟλΟ'ΥΜἦε νομιμοποίησης. συντηρηση τους. (Ο πολιτισμός καὶ τὸ κεντρικο πολιτι­

ΙῖΙ παΡα`ἴ(ξ)`ί`ὶὶ νοἡματοἐ εἶνανἢ ἀξίωοὴ ὶσχόος τῶν φιλο­ σμικὸ φαινόμενο τοὔ ἰδεατοὕ άναδιπλασιασμοὔ, τὴς με­

σἶφἶὶλϋ καΐ *Ι κο!­νξονικὴ ἐπιβολὴ του νοηματος, τὸ ὁποῖο τοχέτευσης της ὲξουδετἑρωσης τῶν βιολογικῶν παρα­

Οωΐω παραγουν, οιποτελεῖξ τὶ όν του δ | ι ι τι ι ° κι ( ι τι ι­

ισχι μέσα στιν κοίὶιθιαἶ ιιιιἶιιζίοἔιἶἶἔἶιὶἶιὶἶ ἶιἶὶἶζἶῶαἕῶιίἶζίὶὶἶἶἶὶἶίιρίἶιἶιὶἶίθἔιἶξιἶἔἶἶιἐἶξνἶἐὶἐἔἔὶἔνς ἔὀἶόἑωυς καὶ μἐσοῖ ἀπὸ πΟ!έ€|ποοο°οιρμ\ογές. ὶΩσ­ πολὺ στενά τὴν αὐτοσυντηρηση μὲ τὸ πρόβλημα του νοη­

Ταν ν ὶ 2 \ Ι Ν 9 # |γυηαωὸῖωσιἔιολἐα Ξιακολογησει κανεις τους |φι­ ματος. Οι τριβες μεταξυ τωνανθρωπών πολλαπλασιαἦον­

Υ 7 προ? πανζτος οταν γνωριζει ται αναγκαστικα στον βαθμο που η αυτοσυντηρηση γινε­

Ζτοσὴπολυμορφγζ καί­ Τῖολυχλαδγὶ ἶωαί Ὁ επιδίωξη ὶσχόος. ται πολυδιάστατο ἐγχείρημα. Ἐπὶ πλέον, ὴ διαδικασία

Η θεἶγὶ Τωἶ εννοω­ βἶβοιια παράδοξη, γιατὶ εἶναι υπο­ τὴς αυτοσυντηρησης, όπως γνώριζε ὴδη ὁ ΗΟΒΒΘΘ, δυ­

ἔΞἕωπῖ?,:ι,ωΞἔωςνπἐαἑξτξρλἑίριζἔιλὲἐἑνμεσαδριτὶς Τῖυνθηκες ναμοποιεῖταιἐιόγω τὴἕαὶδιαίτερης ὶκανότητας του ανθρώ­

δίωξη ἰσχόος ὥς θεωρητικα θεμΞλ,ωένη ἀποη υἑ; οπἶ­ πἶυ να φαντα εται με οντικες κατασταἶεις κοἑι να ορἕη

θε παρόμωας μ Ὁ κηρυ Ὁ κα­ βανει τα μετΡα του για καταστασειἐ απ, ως Ξτι ανεω. Να

·\ επρεπε να δεχθουμε μια προδιατεταγμενη αρμονια τωνΠαρομονεἐ θεω,ΡὶἹΉχε€ θεμελιωσεις συνομαδώθηκαν πνευμάτων, ὴτοι τῶν νοοτροπιῶν, τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ τῶν

'Ζσαμε σγὶίΐερα ὶωρὶωἔ Υύρω ἀπὸ δύο θέσεις. ”Αφ) ἑνὸς παθῶν για νὰ αποκλείσουμε συγκρούσεις, ακόμα καὶ ά­

ἶίμφὶίἶβητγὶθηἶίε συχνὰ ὅτι `ίἹ ἐπὶδίωξγὶ ἶοχύος ἀνὴκει στὴν κραἶες, κάτω άπο τὶς συνθηκες αυτές. )Ακριβῶς γιὶ αὐτὸν

ἶίνθβωπωη φυσἶὴ ἄν ἐννοοὕμε μ) αὐτὴν μια πρωτογενὴ τον λόγο οί ὴθικοὶ φιλόσοφοι θέλουν να ἐντοπίσουν τὴν

Οβμγὶ κατεξουσὶασηίἐ ἄλλων ἀνθρώπων. “Ομως δὲν εἶναι οὐσία του ἀνθρώπου στὸν Λόγο του, τονίζοντας παράλ­

102 Οῖ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΧΤΣ 103

ρ \ | ε! Μ Ν­ληλα την όμοιομορφία και τη δεσμευτικότητα του Λόγου λοσόφους φαίνεται απιστευτο και παράδοξο οτι ενα πνευ5 Ν ι 3 ι κ ρι 9σὲ άντίθεση μὲ τα άπειρα ζητηματα γούστου. 'Όμως ά­ μα, τὸ όποιο ἐπιδιώκει την ισχυ και την εξουσια, μεθογ

\ \ ^"κόμα κι αν εἶχαν δίκιο, καὶ πάλι η υπόθεση της κοινωνι­ δεύει τη δραστηριότητά του παρόμοια με το πνευμα πουΝ , Ν \ \ Ϊκης ηθικης δὲν θα προαγόταν ίδιαίτερα ὅσο ὁ Λόγος δὲν άφοσιώνεται στην ἄσχγιση Τηἔ αρετηἔζ ΤΜ να ξἶφυγοιἶν

0 Ν 5 κ # .γ _θα ἐπιφορτιζόταν ἀπὸ όλους ἀνεξαίρετα μὲ τη λύση των άπο τὸ παράδοξο αυτο προσπαθησαν ανεκαθεν να χαρασπουδαιότερων προβλημάτων. ξουν σαφη όρια ἀνάμεσα στὸν κανονιστικο και στον εργα

' | κ Ν `(Ο ἰσχυρισμός, ότι ὁ Λόγος μπορεῖ να ύπερβεῖ την λειακο Λόγο. "Ομως τέτοια ορια θα μπορουσαν να χαραΝ 5 Έ' 3 ί 3 Ι \ _επιδίωξη ίσχύος επειδη διαφέρει ἀπὸ τούτη ούσιαστικάγ χθουν μονάχα άν ηταν απολυτως αδυνατο να χρησιμο

Ν ι › κ ‹ 3 Νάποτελεῖ τη δεύτερη βασικη θέση της κανονιστικης φι­ ποιηθουν οί ηθικὲς και κανονιυιικεἔ Οῳχεἔ ωἔ εθΐαλεβαΝ κ π › ι =×· Ν Ν 3 ί < | _..­λοσοφίας καί, όπως ξέρουμεζ κυριαρχει στὸ προσκηνιο για την επιτευξη των σκοπων της ισχυοἐ­ Ωσλἴοσο

σ '§' | 7 Ν \ , _ἀπὸ την εποχη του Πλάτωνα. ἶΗ επιδίωξη ίσχύος άπο­ όπως ειναι γνωστο και ἀποδεδειγμενο­ ακριβως το αντελεῖ, όπως λέγεταιγ ἕνα σκοτεινὸ ψυχόρμητο μιαν άλο­ τίθετο συμβαίνει.γη άνάγκη ποὺ συνυφαίνεται μὲ την κοντόθωρη ἐπιθυμί

Ν 3 Ν Έ Ν \ Ϊ 3 Κ/ Ώ \ ξτης αισθησιακης ηδονης και θα πρεπε, οπως κι αυτη ητελευταία, νὰ τεθεἶ ύπὸ τὸν ἔλεγχο τοϋ ύπἐρτερου όρθο­

Ν ι ‹ ν κ × ›ν ολογικου πνευματος. Ωστοσο τα πραγματα εχουν ακρι­βῶς άντίστροφα. ”Η βούληση της ίσχύος ¬διαφορετικ

α

κ

Οί.

απ: ὅσα πίστευε ὁ ΝἱΘίΖε0ί1Θ­ εἶναι φαινόμενο ἀνθρώ­\ \ 3 \ Ϊ 3 Ν , \ \ )πινο με την ειδοποιο σημασια, ακριβως επειδη το ειδο­

Νποιό γνώρισμα του ἀνθρώπου ἔγκειται σύ ὅγτι συνηθί­σαμε νὰ όνομάζουμε «πνεῦμα» «Λόγο». (Η επιδίωξηίσχύοςγ άν ἔχει κάποιες, ἔστω και μικρες κοινωνικὲς ά­ ¬

ξιώσεις, δὲν μπορεἶ να ἐνεργοποιηθεῖξ εφ) ὅσον ὁ ύποκει­μενικός της φορέας δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ παραιτηθεῖ άπ

\ ;| Ωδ ν\ Χ 3 | Χ ὁ |ξ 8 |ζτην αμεση η ο η και εν γενει να π τα ει, σχε ια ο τας

ο|

και προνοώνταςγ τὶς βραχυπρόθεσμες επιθυμίες στούς μα­ ίκροπρόθεσμους στόχους του. Βεβαια, στους ηθικούς φι­

ιέ

.

ΟΤΤΟΙΙΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

ιε

ι

1

ΟΠΟΙΟΣ ΕΡΜΗΝΒΤΕΞΙ την κατάρρευση τοὕ κομμουνι­σμοϋ ὡς ηττα της Οὐτοπίας καὶ άπαιτεῖ την ὁριστικηάπάρνηση τὥν πειρασμὥν της οὐτοπικης σκέψης καὶ της

|οὐτοπικα ἐμπνευσμένης πράξης βρίσκει στὶς ημερες μαςεὐρεία ἐπιδοκιμασία. ΩΗ σχετικη ἐπιχειρηματολογία ἔχει“δ ὲκλαὶκευθεῖ ὲὀί ονα τὶ θέσ ὅτι ὁ εὔθ αυστο καὶμ η Υ) Ρ

άταιος α ακτί ας τοϋ κο ουνιστικοὔ ἐ ει ίαατοςί

· σὲ τελευταία άνάλυση άπορρέει άπὸ τὶς ουτοπικὲς θεωρη­τικές του προϋποθέσεις κι ὅτι η ἐξ ὐπαρχης άδυνατότητα

ί προικτικης ἐφαρμογης τούτων τῶν προϋποθέσεων ὥθησετοὺς κομμουνιστὲς στην άπάνθρωπη βία καὶ στην ὁλό­πλευρη καταπίεση, ητοι στὸν ὁλοκληρωτισμό, προκειμε­νου να γεφυρωθεῖ τὸ χάσμα ἀνάμεσα σὲ θεωρία καὶ πρά­ξη. (Η συνάφεια ἀνάμεσα σὲ οῦτοπικη πρόθεση καὶ σὲἔ ` 3 | ¬\ ἔ / Ἄ \ \ / `ολοκληρωτικη εξουσια η η μεταβαση απο την πρωτη στηδεύτερη ἐμφανίζεται ἔτσι άναπόδραστη, καὶ στη ζοφερη

Ι αυτη εὶμαρμένη άντιπαρατίθεται μια πνευματικη στάση,Ν ξ ¬ \ /της οποίας η μετριοφροσυνη η η καρτερικη παραιτηση

Σ σὶ ὅ,τι άφορδι την εὕρεση εσχάτων ἀληθειὥν καὶ γενικὰία δεσμευτικὥν τρόπων ζωης καθιστά δυνατη, ὅπως λέγε­

ιι

ι· ι

ι

ι

ι

108 ΟΪΤΟΠΪΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠἙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 109

ται„την άνοχη ὅλων ,άπέναντι σὲ ὅλους και ἐπομένως μια ἐπειδη τη χειρότερη βία την γεννά άκριβῶς ὁ άγώνας γιὰφίλαλἐθρϋὶπη πἶλκίχη· Τεΐἶίεἐ ερμ­ην­Ξιεἐ ἦ ἀπόψειε εὐδιυ· την πραγματοποίηση τοϋ ανέφικτου· η χρησιμοποίηση ά­

Μμουν μεσα σε κοωωνιεἐι ὁπου άναμιγνύονται σὲ διάφο­ κραίων μέσων οφείλεται, ὅπως λέγεται, στη μη πραγμα­

θεἔ παΡαλλαΎὲ€ ῆ8Ονί·σ”ῃ·κὲ€ στάσείἐι πλουραλϋσμὸε τῶν τωσιμότητα τῶν ούτοπικὥν σκοπῶν. ”Αναμφίβολα, τὸ

αξβῶν καὶ σκεπΤ'·κίσμ·ὸ€ ἀπέναληυ σὲ ἀπόλϋτεω νοηματο­ χάσμα ἀνάμεσα σὲ ούτοπικὸ σχέδιο και σὲ ὑφιστάμενη ­

δοσίεῖη Ύἕὰ νὰ ῖταθαχθθυν νὰ ένθαρρυνθοἰῖν ἔτσι συμπε­ καταργητέα πραγματικότητα ἀποτελεῖ κίνητρο για την

Ρίφοβεἔ αποῳαίτητεἔ γιὰ τὴ δίαδίκασία Τἦιἑ μαζί­κἦἐ πα­ άσκηση βίας, η ὁποία πάλι μπορεί νὰ παραταθεῖ και νά

βαγωγἦἔ καὶ Τἦἔ μαζωαιἐ κατανάλωσηἐ­ “Βσχ0ιτ00ς σκο­ ἐνταθεῖ στὸν βαθμὸ πού τὸ γεφύρωμα τοὕ παραπάνω χά­πούς και ὁλοκληρωτικὲς λύσεις μποροὔν να ὀνειρεύονται σματος προσκρούει σὲ άνυπέρβλητα ἐμπόδια. “Ομως πρέ­

μόνον μλεγάλα συλλοῃχὰ ὑπΟκΞίΡ~ενα› ὅμωέ στη δυτικη πει νὰ θέσουμε τὸ ἐρώτημα άν αύτη η μοίρα πληττει άπο­

μαζἔχη δλἹί|·οκΡαΤία`ίΙ Ή­α”ΓάΤΡ­ὉΘὉ Τἦἐ χο!­νωνίαε σὲ ἄτο· ' κλειστικὰ την ούτοπικά ἐμπνευσμένη πράξη μηπως

μἶί ελα προχωρήσω Τόσο πολύι ὥσ" σὲ Ύενίκὲἐ Υραμτ εἶναι άδηριτη γιὰ κάθε μεγαλεπηβολη πολιτικη δραστη­

μεἔ ελάχί·σΤὉ δίάθεσγι αἶσθάνεται κανείς νὰ άφησει κατά ` ριότητα, άν αύτη θέτει στὸν ἑαυτό της σκοπούς, οί ὅποῖοιΗ­έροἐ Την ααὐΐοπραγμάτωση» και νὰ ταυτιισθεῖ μὲ ύπερ­ , ἐκ των υστέρων άποδεικνύονται άπραγματοποίητοι. (Η

Οξτοίωκὰ ἐγχεἱρίιίέγαῖα πέΡα ἀπὸ Τὸν βαθμό πού φαίνεται διάκριση ἀνάμεσα στὶς δύο αύτὲς μορφες πράξης συχναΝ | Μ ‹\ο

Ξἶἔἰζῖεῖζῖς φῖἕζοιηαἶίἕσφαζίση ΤΞἹΘ δίκηἔ Του εὐζὐἱίαἐ­ άποιλείφεται, βέβαια, ἀπὸ την τρέχουσα γλωσσικη χρη­

χί Ρ­Ονον Οι μεγαλεττηβολες ουτο­ ση, η οποια συνηθως συγχεει τους ουτοπικους με τουςπίες, ἀλλὰ και κάθε τι, τὸ ὁποῖο ίσως νὰ, συνεπαγόταν άπραγματοποιητους έν γένει σκοπούς° άν ὅμως έχουμεθυσίες. κατά νοὔ την πολιτικά καὶ κοινωνιολογικά είδοποιὸ ἔν­

Ἐμᾶἐ ὡἔπόσο δὲν μαἐ ἐνδιαφέρ0υν πιρωταρχικὰ οἱ νοια τοῦ ὅρου «Ούτοπία», τότε μια τέτοια διάκριση άπο­

χοίνωἶίκοὶ λόγοίο Ύίὰ Τοὺἔ ὁποίουἑ βρίσκει εὕρεία ἀπη­ δεικνύεται θεμελιώδης για την προβληματικη μας. Γιατιχηση Ὁ χοῃαδίχη Τἦἐ Οὐΐοπίαέ στὸ ὅνομα Τἦἐ φι­λάνθρω· ύπάρχουν σχέδια πρακτικης δράσης ἐμπνεόμενα ἀπὸ σο­

πηἔ καί· πλΟυΡαλίσΤ'·κἦ§ ἀνοχἦἐι παρὰ Οί­ Ρητὲς ἄρρη· βαρὲς ίστορικὲς φιλοδοξίες,τες θέσεις, ὅπου στηρίζεται λογικὰ μια τέτιοια καταδίκη.

ἢρα

Οκ

ποῖα ὡστόσο διόλου δὲνΪ \ | \ \ \ '

σκοπευουν να διαμορφωσουν την πολιτικη ζωη ιπίσι ετ\ κ 5 κ Ι ρ _

Ρητά και εμφατικα δινεται η διαβεβαίωση ιότι η ἐγκατά­ ΟΓΙ31 σύμφωνα μὲ τὶς ούτοπικὲς άντιληψεις περὶ άρμο­Ν 3 Ι 3 | Ν

λείψγι του ονείρου εΥκαθίδΡυσὉ§ ΤὉΩ ΟὐΤΟπία€ ἐπὶ της νίας ούτε νὰ την τελειοποιησουν είς τον αἰώνα τὸν άπαντα,Ν' \ | 3 Ν

Ύηἐ θα συμβαλει­ ουσιαστικά στην εἰρηνευση του κόσμου, καὶ παρ) ὅλα αὐτὰ παραμένουν άπραγματοποίητα επειδη

ΙΙΟ ΟΤΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚἙΙ ΠΡΑΞΗ ΙΙΙ

ρεΟἱ

Ω

οἱ δὴμιουργοι οι ἐκτελεστἐς τους ἔχουν λ.χ. σταθμίσει αλλαιέι πΡὸ πανσὸἐ ὅΐαν ἔχει πσσ ὁ χσόνσἐ παΡαΥ9ατἐσφαλμένα τα διαθέσιμα μέσα τὸν συσχετισμό τῶν δυ­ φἦἑ· 3Αλλα ααόμα αα αν θεωσἠσσσμε Τὸν ἐκχασσϋανϋσμὸ

Ι ­ιι | ε ι Ν κ | σ ι | Ν κ| ι › » κ # θ 3 κ ιναμεων. Αν τωρα ὴ πραξὴ τεθει σε κινὴσὴ απο Τετοια των Σαςονων στον 8ο­Θο αιωνα πιο φιλαν ρωπο απο τὴσχέδια, πού ενδεχομένως ύπὴρετοὔν αποκλειστικα τὴν ζωα) τουσ ὑπὸ σσβιετιαὴ κατοχὴ στὸν Ζθόγ ακόμα κι ανπολιτικὴ τὴς ισχύος ἔχουν χαρακτὴρα συνειδὴτα αντι­ ' πσσσϋμ­αμε 'ασ ανακρααχὲἐ Η­εθόδσυἐἱ Τἦἑ Ἱερἦσ >ΒξέΤα_ουτοπικό, τότε αναγκαστικα περιπλέκεται στὸν ἴδιο φαὔ­ σησ απὸ ἐαεῖνεἐ Τἦἐ Γκὲτἰιὲ­Οὔ ππ ααἶ· παλϋ θα πισέπαλο κύκλο όπως καὶ οὐτοπιχὰ ἐμπυεόμενη πράξη: γῆ ψευ­ να αναγνωρίσουμε ότι οἱ δύο μεγαλύτερες καταστροφὲςδαίσθὴσὴγ ότι ό σκοπος εἶναι ἐφικτός, θα ἐπαυξὴσει τὴν 'του αἰώνα μας) δηλαδὴ Οἱ δύσ παγκόσμιοι πόλεμοι μὲ ταἔκτασὴ και τὴν ἔντασὴ τὴς χρὴσεως βἰας7 γιοι­Εἰ, με­τὰ ἀπὸ προεόρτια και μὲ τα συμπαρομαρτοὔντα τους, δὲν όφει­

ύθ 3 θ ύ θ` | \ ' λ ' ° ' λ ` 3 δύ ξ Γ, Ο” ύ ολονό ι < απιδιω­κα ε οπισ οχωρὴσὴ απρεπει να ανα αμβανονται ακομα σνσαϋ σσαιν στα Βω Ὁ Τἢσ υΐσαααἐν Ρ­ Τ Ὁ <=

Ν , 3 κ κ : Νμεγαλύτερες προσπαθειες προκειμένου να καμφθειὴ (αύ­ ξα) αὐτὴ έφτασε σσὸ κασααόρυφό ΤὉΖ την Ϊ­8!­αν ααα­βωσκ › κ ε Ν κςουσα) αντιστασὴ. Ο γνώστὴς τὴς Ἱστορίας ­­και όχι ἐποχὴ.

| Ν (Ι / > \ \ ἐ \ Ν Ν | \ ,Βδὼ | ` Ϊ \ τ' ) | Β|μονο τὴς στοριας απο τὴν εποχὴ του απολεοντα και ω πρεπει να παρατὴρὴσουμε και κατι ακομὴ. ιαἶνμετα­­ μπορει να αναφέρει κάμποσα τέτοια παραδείγ­ υι Οία ἀσκεῖωω σΤὸ ὅνομα Τλἦἑ Οὐτοπίαα οὔτε Ρ·πΟΡὲι

Ο"

Ρἱ

ι : κ | Ν \ 3 | (| ›:­ Μ) ύ κ 5” : Ι Η ›| ι ιν ι κμαἶτα­ Κα! εν πα­σῃ περύπῖωσει μπορει. να αποδεῃξεη οτ" Ουΐε πρεπεύ να αποδύδεταύ αμεΰα και απΟκλΞισΤύχα ΟἹΪὉΨ `=› :3 Ν Η ἔ Ν „ Ν' λαγωνες απλως διώξεις, πού διόλου δὲν ἔγιναν μὲ σκοπὸ επιδιωἔη πραΥμαΤωσὴ€ ΤὉΞ Ουσσῖααἐ­ΜΗ Ξαακληση ΤὉΩ

τὴν πραγμάτωσὴ τὴς Ούτοπίας, κάποτε στοίχισαν περισ­ Ούτοπιας απο καποιον, ὁ ὁποῖος αναπτύσσει πολιτικὴσότερα θύματα και προξένὴσαν περισσότερα δεινα από τα δραστὴριότὴτα κατέχ0νΤαω ὴγετικὴ θέσὴ, ενδέχεται ναεγκλήματα τῶν οὐτοπιστῶν. Και πράγματι, ειναι ὲξαι­ ιν συγκαλύπτει σκοπούς πολιτικῆς ἰσχύοςν ὁπότε ὴ συν­ρετικα δύσκολο να βρεῖ κανεις ἔστω καὶ μία μορφὴ βίας ύη ακόλουθὴ ασκὴσὴ βίας στὴν πραγματικότὴτα ύπὴρετεῖὴ αγριότὴτας, ὴ οποία να εἶχε διαπραχθεῖ ἀποκλεισ­ῃκὰ ύ τούτους τούς τελευταιους, ἐνῶ ὴ ἐπιτυχία τοὔ ούτοπικοδστὸ όνομα τὴς Ούτοπιας και ὅχι κατα τὴν ἐπιδίωξὴ αύτο­ σχεδίου εἴ­ναϋ αασα βαθσσ αδϋαφσση ἐν πάσῃ πεμπσώτχρα­ΓΟρ'_χὥν7 ἐθνικῶιὴ θρησκευτγκῶιχ φυλετγκῶν ἄλλων ξ σει δὲν θεωρεῖται αμεσο μέλὴμα. (Η βίαιὴ κολλεκτιβο­σκοπὥν ύπαγορευόμενων απο τὴν πολιτικὴ τὴς ισχύος. χύ ποίηση ααὶἠ ΡαΥδαία ἐκβωμλΊχα\^σλΊ σΐὴν πρώην Σοβύϋ Ψ>Απεναντἰα ειναι πολύ εὔχολο νὰ α αχ­Γ | \ τικ\ ”Βνωσ οἱ ὁποῖε συ να ν ονεύονται ὡς ζ κο ύ­€› Χ Ρ ηΡι ει κανεις Ὁ Ὁν

τὴ μια παραταξὴ ὡς σατανικὴ δύναμὴ και να ἐμερανίζει * φωσα) 'ΐἦἐ Οὐσσαααἦσ αναλλβισίασ καὶ ὡμ­όΤὉΤα€› ἐπ!­χει­ε › Ν ¬ : .„ ι ›: › ι Ν κ ›ως αβλαβὴ ὴ να σβὴνει ἀπὸ τὴ μνὴμὴ τα ὲγκλἠμα­τα της ρὴθὴκαν ­όπως αλλωστε προκύπτει απο σαφεις και επα­

κ

λτ

: κ ‹ 3 Ι <× ι

κν

ΙΙ2 ΟΤΈΟΠΣΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡἙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΈΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΈΟΡἙΚΠ ΠΡΑΞΗ 113

νειλημμένες δηλώσεις της τοτινης σοβιετικης ηγεσίας1­ πὸ ὑπαγορευόμενο ἀπὸ την πολιτικη της ἰσχύος. Τέτοια3 ` 3 \ Ω | ,ι 3 / | ἔ Ϊ Ἱ | Η <επειδη αχαμενόταν, και δικαιολογημένα, έν“α,ςωμωε“γϋρ_ιλ%_›Μ ,± εμπραγματα δεδομενα υποβαλλουν το συμπερασμα οτι η

Τἔἐἔχημςοιςμτὸ ἐγχείρημα στηρίχθηκε δηλαδη στὸν νηφάλιο ἐντατικη και έκτεταμένη χρηση βίας δὲν ἀποτελεἶ, ὁὶν θέ­πολιτικὸ υπολογισμό ὅτι χωρίς ίσχυρη βαρειὰ βιομηχα­ λουμε να ἀκριβολογησουμε, συνέπεια μιάςγπεισματικηςνία η Σοβιετικη (Ένωση δὲν θὰ εἶχε καμμια ἐλπίδα νὰ τα προσπάθειας γιὰ την πραγμάτωση της άταξικης κοινω­βγάλει πέρα μὲ τους βιομηχανικά προηγμένους ἐχθροὺς νίας, παρὰ ἀντίθετα παρακολουθημα της (σιωπηρης) ἀπο­της. “Ομως βαρειὰ βιομηχανία δὲν σημαινε άπλὥς παρα­ μάκρυνσης ἀπὸ τὸ ουτοπικὸ ίδεὥδες ­­ απομάκρυνσηςγωγη αρμάτων μάχης και άεροπλάνων, άλλα ἐξ ἴσου δη­ υπαγορευόμενης ἀπὸ την πολιτικη της ἰσχύος καὶ συνα­μιουργία ἑνὸς μαζικοὔ στρατοὔ ίκανοὕ νὰ χειρισθεῖ κάθε Κ φοὔς μὲ τη διαμόρφωση νέων κοινωνικὥν ἰεραρχιὥν καὶνδ ι κ | : ι | κ κ κ ι ·­· 9 ·­·ει ους μηχανες και συσκευες, πραγμα που προυπεθετε με τον πραγματιστικο προσανατολισμο της εξωτερικης

πάλι τη συντριβη της ἀγροτικης κοινότητας τοὕ χωριοὔ πολιτικης. Τὸ γεγονός, ὅτι μέσα σί ὅλα αὐτά η Οὐτοπίακαὶ τὸν γρηγορο ἐθισμὸ μεγάλων μαζὥν του πληθυσμου ­ δὲν ἔπαψε νὰ ἐπιστρατευεται για νὰ άναπτερώνει γιὰστη βιομηχανικη ἐργασία. Χωρίς καθόλου νὰ ἀποσιωπη­ ν νὰ άφοπλίζει τις μάζες, ηταν άπλὥς φυσικὸ και ηθελη­ΟἘΕ ὅσες φρικαλεότητες συνδέθηκαν μ) αυτη τη διαδικα­ μένο° ὡστόσοη δυναμικη της άπαιτητικης Ουτοπίαςωεἶχγεσία, ὁ άπροκατάληπτος σημερινὸς ίστορικὸς μπορεί νὰ ἐν τῷ μεταξὺ συρρικνωθεῖ στη στατικη της νομιμοποιη­διαπιστώσει ὅτιγμονάχα η ραγδαία ἐκβιομηχάνιση καὶ η τι­κης ἰδεολογίας.2βίαιη κολλεκτιβόποίηση κατέστησαν δυνατη στη δεδομένη _ Οὔτε λοιπὸν εἶναι οί άγῶνες, οί ὁποῖοι (τάχα

\ \ ­_ Ν κι Ν ) 3στιγμη την κοσμοιστορικη νίκη της Σοβιετικης ”]ἦ]νωσης γονται για την πραγμάτωση της Ουτοπίας, καθ

ἕἐω\.×

ΞἔΟιίιΐ

Ωῖτἔἔ×ιἶι

πάνω στην ἐθνικοσοσιαλιστικη Γερμανίαξ Έἶπὶ πλέον, υ­ ὁπωσδηποτε σφοδρότεροι και αίματηρότεροι ἀπὸ άλλους,πάρχουν πολλὲς ἐνδείξεις ὅτι η κεντρικη διεύθυνση της > ὁφειλόμενους σὲ ιριλόδοξους μη ουτοπικοὺς σκοπούς, οὔτεοἰκονο ία καὶ ξ ἔ π ακτ ὑποδούλωσ των έο α ο έ­ ι και* ἔκλει τδς Ουτοπία πο εἶ καθ¦ἑαυτ\ννὰ ε υ­γἰ Υ) /Υ μ θ Υ] θενων συνδεόταν στενά μὲ τὸν σκοπὸ της ἑδραίωσης τοὕ ρώσει τὸ βιαιογόνο χάσμα μεταξυ τοὕ σχεδίου δράσεωςπολιτικοὔ μονοπωλίου του Κόμματος ἔναντι κεντρόιρυ­ και της υφιστάμενης πραγματικότητας. )Αβάσιμη ειναι

\›! Ν Ν Νγων τάσεων μέσα στὸ πολυεθνικὸ κράτος ἰΠ1ΡΘΙ·ἰίι1Π1 , ὅμως και αλλη μία ρητη υπόθεση των κριτικων της ουτο­­ καὶ πάλι δηλαδη συνδεόταν μ” έναν συγκεκριμένο σκο­ , πίας, δηλαδη η ἀπόδοση της κατάρρευσης τοῦ κομμουνι­

(Μπ.)1. Βλ. π.χ. την ὁμιλία του Στάλιν στην (Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΒ η 2. Σύμφωνα μὲ την κλασσικη διάκριση του Κ. Μει111Π1Θἰπ1, ίείεοἰοἔἰε

πὸ 1θ.Η.1θ28, Π/εκἰτε, τ. ΧΙ, ΒΘΓΗΙ1 ἰθὅθ, ἰδ. σ. 220­ΖἩ. ιιπιἱ Ϊ/ιορἰε, ΡΓΘΠΚΪΗΓΕ ει.Μ.41θθ5, σ.Ιθθ κἑ.

ῇυ

ν

τ

" ι

ΙΙ4. ΟΤΤΟΠἙΑ ΚΑΙ ἙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠἙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΠΠΙ ΠΡΑΞΗ 115

σμω Ψϋὸ Υεγονὸἐ ὅα δὲν μπόρεσαν να πραΥμαΤΟπαὉ·ε δὸν τόν πλανητη μὲ την ἰμπεριαλιστικη επέκταση καὶ τε­

θουν Οἱ Η­Θσαιανίαἐἐ ΤΟΟ ἐπα'ΥΥελίε€­ ὅθπαθἑ χραισαα­οτ λικὰ ­κάτω άπό την πίεση νέων παραγωγικὥν δυνά­ποιεῖ αυτό τό έπιχείρημα υφείλει καὶ να ἐξηγησει γιατί μεων καὶ σχέσεωνγ ἀλλὰ μὲ τὰ ἴδια πάντοτε ουτοπικὰλ.χ. ό χριστιανισμός ἐπιζεῖ ὡς ὶδέα καὶ θεσμός ἐδῶ καὶ σσνθημα±α¬ να μεταβληθεῖ στη συγχρονη μαζικη δημο­δύο χί­λϋετίεἐν Ρ­Ολονόΐί οὕΐε Τὸ παΡαΥ'ΥΞλμα Τἦἐ αΥαπὉ€ κρατία° οἱ συντηρητικοί, οὶ όποῖοι μετά τό 1789 έπικα­πραγματοποιηθηκε σὲ κοινωνικα αξιόλογη ἔκταση οὔτε λοῦνταν τη χιλιόχρονη πραγματικότητα της εξουσίας,`ἦ Δεαΐέρα Παρουσία καὶ­ "ἦ Βασιλεία του Θεοὕ ἔθεσαν ' ὅπως ασκουνταν μέσα στη 800ἰΘὶει8 υίνἰὶὶεγ καὶ μέμφον­τέρμα στό 8ΘΘ0ι1]11ΙΙ1. Αυτό σημαίνει: η κατάλυση του ταν ἔσκωπτσσλ Τὸν συτσπικὸ χαρακτηρα του φιλελευθε­αομμουνϋσαουν σὲ αντίθεση πρὸἐ Τα) Η­α%ΡΟβϋόΤηΤα Τοῦ ρου φυσικου δικαίου7 άπατηθηκαν οίκτρα ὅταν προφη­χ©ί­σ”α­αλασμ­Ουν πρἐπεί να ἐξηγηθεῖ μὲ βάση τὶς διαφῳέἐ τευαν ὅτι τέτοιες άνεδαφικὲς διδασκαλίες δὲν θὰ άνθέξουντους κι ὅχι μὲ αφετηρία τα κοινά τους σημεῖα° ἀλλὰ ἀκρι­

η στη βάσανο της πράξης. (Ωστόσο η φιλελεύθερη ουτοπίαβὥἐ σΐα χα­να Τα­ιἐ σημεἶα συγκαταλεγόταν τόσο η μεσ­

Ν διόλου δὲν χρειάσθηκε νὰ πραγματωθεῖ στην όνομαστικησί­ανωἀὶ ἐπαΥΥελία ὅσο καὶ ἦ Η­αδ) πΡα”ΥΡ­ατωσί) ΤὉΘ­ Τὸ της αξία παρακάμπτοντας, ὁὶς πουμε, την πραγματικό­παράδειγμα του χριστιανισμου εἶναι ίδιαίτερα παραστα­ τητα· για να ἐκπληρώσει την ὶστορικη της λειτουργία τηςτικό προκειμένου νὰ φωτίσουμε τὸ πρόβλημα μας, ὅμωἔ άρκουσε να κινητοποιησει ανθρώπους για τους φιλελευ­σὲ παΡόμ­Μα πορίσμ­αΤα ὁδὉΥεῖ καὶ Η­ϋα ἐξέαασαὶ αλλωντ τη ;γ θερους σκοπους καί7 μετα από την κοινωνικη επικράτηση

›λιγότερο ἐμφατικὥν ουτοπιὥν. ”Η φιλελεύθερη ουτοπία Ν κ π Ντων εκπροσώπων της) να επιβιώσει με τη μορφη μιας­η ουτοπία της ελεύθερης άγορᾶς, του κράτους δικαίου7γ Ύ ἰδεσλσγίας πρὸς νομιμοποίηση υπαρκτὥν θεσμὥν. Προ­

Νδ ίδλί ζδδί "'|­ 'ὶ ν τ ν ι `›\­του ημοσιου ια ΟΎΟὉ ίωἐ ία Μασιαἔ Υηα την εξομα ὶ κειμενου να λειτουργησουν οι θεσμοι αυτοι ηταν περιττηλυνση κοινωνικὥν συγκροόσεων)καὶ τῶν αυτόνομων υπο­ ἦ πλήρης πραγμάτωση του αρχικσυ ουτοπικου σχεδίουχαμένων­ στὴν καλύπρη περίπτωση μπόίπσε νὰ πραγ· ὶγ Αη ­­ μπορουμε μάλιστα να είκάσουμε ὅτι θὰ ηταν καὶ ἐπι­Ν

ι Ν , Ν Νματωθει μόνον κατὰ προσέγγιση καὶ πολυ συχνα άπο­ ι ζἡμγα. Μαλλσν η χειρσπιαστη υπαρξη θεσμών ίκανων να'τέλεσε Τὴν πρόΟ”Οψ”η7 'πίσω ἀπὸ Τὴν ὁποία. στηρίξουν μηὰυ ἐξουσία ἦτακν ὁ λόγος, κβὰ Τὸν ὁποῖο λαμ­

ε λ # ·›\ ν ε ι Ν 5 Ι ι `.θαιχαν απτα σ'­Ψ­φΞΡΟνΤα Ὁ ΟΡ”ΥίασΞ Ὁ πολῃία­Ὁ ΤὉΩ ϋσχυοἐ­ λΔ βανόταν στα σοβαρά υπ, ὅψη τό αντίστοιχο ουτοπικό κοι­

(Όμως αυτό διόλου δὲν ἐμπόδισε τόν φιλελευθερισμό ὡς νωνωὼ σχέδισ _ ακριβῶς όπως η πραγματικη πολιτικηλ κ αν κ π κ λ Ν \ ι › ι Ν Σ Ν ‹|Ε ἐ : λκοινωνικοπο ιτικο κι ημα να κυριαρχησει στα π ειστα ν και σΤραΉωΤΜη γσχυς Της οβγεπχης νωο­ης νπεβα ­με άλα καὶ πλουσια ἔθν να α καλιάσει όλόκλ ο σ ε­ λ | ° Ώ ` ` ξ `. Υ · ην Ύ *ΙΡ Χ ν λε μια προσεκτικοτερη ενασχοιηση με τη μαρ ιστικη

116 Ο`Ε"1'ΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΙΙ?

: › : κ κ π Ν ς Νθεωρία αχομα χα! σε ὁσουἐ δὲν ξεγελιουνταν σ” ό,τι αφο­ ματὡνονται κατα τὸ δυνατὸν ατόφυες. Στὸ σημειο αὐτὸΝ κ : κ | Ν1 .3ρουσε την αληθινη σχεση μεταξύ σοβιετικης ἰδεολογίας γ ύ θὰ υπεισέλθουμε όταν θα απαντησουμε στὸ ερώτημα αν

3 ` \ | ξ ) | |\ Ν Ν δ Νκαι σοβιετικης πραγματικότητας. (Ο τερματισμός της εν­ και κατα ποσο η Ουτοπια πραγματωνεται. Πρωτα θα

Ξ › | κ Μ › κ :ασχόλησης αύτης μετα την κατάλυση τὥν κομμουνιστι­ εξετασουμε μιαν αλλη ορθολογιστικη προκατάληψη τῶνΪΝ Ν κ : Ν ,„ . Ν Νκων θεσμων και εξουσιαστικων σχέσεων αποτελει σαφη κριτικων της Ούτοπίας, δηλαδη ἐκείνην η ὁποία υποβα­ε | Ν Ν Ν Ν

0υπόμνηση του πρωτείου της πρακτικης πολιτικης καὶ στάζει τὸ ηδη γνωστό μας ἐπιχείρημά τους ότι τὸ χάσμα. \ | /επιβεβαιωνει ΘΧ ιπθἔειϋγο το πορισμα μας: όπως ὁ κομ­ ανάμεσα σὲ ούτοπικὸ σχέδιο καὶ ἱστορικη πραγματικό­\ | Ν Νμουνισμος συγκροτηθηκε ίστορικὰ ὡς φαινόμενο της πρα­ τητα γεννα αναγκαστικα βία, χωρὶς όμως καὶ να γεφυ­

^" Ν \ 3| ¬ Ωκτικης πολιτικης και οχι ὡς ούτοπία, ἔτσι και η κατάρ­ ρώνεται μὲ τη βία. `Αν παραγνωρίζεται ότιη ασυμμετρίαἄ | Ν ωρευση του δεν οφειλεται στην αφλογιστια της ούτοπικης μεταξύ σχεδίου καὶ πραγματικότητας δεν προκύπτει μο­

9 › ‹ Ν __, Γεπα“ΥΥελία€ καθ εαντην, παρὰ σὲ λόγους πρακτικης πο­ νάχα απὸ τὸν ούτοπικὸ χαρακτηρα του πρώτου καὶ ότιΝ ε Ν κ Ν Νλπ'­κηἑν Οι ὁπωοι θα μπορουσαν να ἔχουν γονατίσει και ; τὸ ούτοπικὸ και τὸ ανέφικτο δὲν συμπίπτουν αναγκαια,Φ | › : Νοποιαδηποτε άλλη αυτοκρατορία.

γ τι τότε μοιραια γίνεται δεκτὸ τὸ αντίστροφο, ότι δηλαδηΙ ) Ϊ \ ξ \ | \ \ )

! :2 =

αναμεσα στις υποκειμενικες προθεσεις και στα αντικει­μενικα αποτελέσματα της ἰστορικης πράξης μπορει και3 | \ Ϊ | ` | Ϊ Ϊ \ 3 |οφειλει να υπαρχει μια λιγο­πολυ ακριβης αντιστοιχια

Χ Ρ| Ἐ / Ν ¬` ` | 5 ινκαι οτι οι προθέσεις ναυαγουν αν δεν λαμβανουν επαρκωςΤοὕτες οἱ σκέψεις πάνω στα ρητὰ ἐπιχειρηματα τὥν κρι­ υπ) όψη τους την πραγματικότητα. (Επομένως ὥς μόνηΝ Ν › | Ν ‹ Ν › .„, Ντικων της Ουτοπιας μας οδηγουν στην εξέταση των αρ­ στέρεη καὶ ηθικὰ υπεύθυνη μορφη πράξης θεωρειται ἐκεί­

€ : | Ν Νρητων υποθέσεων τους, οἱ όποιες βέβαια συνδέονται στενα ,ς νη, η ὁποία ἐξετάζει την πραγματωσιμότητα των σκο­κ κ Ν κ κ Ν Ν Νμε τα πρωτα και ριζωνουν σὲ κλασσικὲς ὁρθολογιστικὲς πων της καὶ χρησιμοποιει μέσα προσφυη σὲ πραγματώ­

ο \ Νπρακαταληφεις η σε συνηθέστατες κοινοτοπίες του ‹‹ὑ­ σιμους σκοπούς7 ἔτσι ὥστε να αποφεύγει τὸ βιαιογόνογιους κοινου νου». Πίσω απὸ τὸ ἐπιχείρημα, ότι η κατάρ­

Ν χάσμα μεταξύ σκοπὥν και μέσων.Ν Ν Ι › : Ν Νρευση του κομμουνισμρυ τελικα οφειλεται στη μη πραγ­ ύ “Οπως ειναι πρόδηλο, στὸ σχημα αὐτὸ η ίστορικηό Ν | | ἕ ) ενματωσιμοτητα της Ουτοπιας, λανθανει η αντίληψη ότι πράξη πρέπει κατα τὸ δυνατὸν να συντμηθει τόσο ὡς

ε ε | ε | : ι ‹ κ : . Νοι ιδεες υπαρχουν μέσα στην Ιστορια μονο και μόνο για · πρὸς τη διάρκειά της όσο καὶ ὡς πρὸς τὸν αριθμο των| , | \ \ ωνα λαμβάνονται στην ονομαστικη τους αξια και να πραγ­ ξ φορέων της, προκειμένου να μη χαθει η έπιθυμητη της

ΙΙ8 ΟΤΤΟΠΙΑ ΚΑἙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠΙΑ ΚΑἙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 119

ί διαφάνεια κι ἐλεγξιμότητα. Χωρὶς αμφιβολία, η ἐναρ­Ν αφετηρία όχι έναν ύποκειμενικὸ κι ἐπὶ πλέον ακαμπτο

μόνιση μέσων καὶ σκοπὥν κι ἑπομένως η ἔλλογη ανά­ ὁρισμὸ τοὔ φορέα της πράξης, αλλα τὸ αντικειμενικὸ δε­πτυξη της πράξης εύοδώνονται τόσο περισσότερο όσο λι­ δομένο ότι ύπάρχουν ίστορικὲς έποχὲς διακρινόμενες αποΡ | ¦ Ν Β 3 | 3 | Η Χγοτερο χρονο απαιτει η αναπτυξη αυτη, οσο λιγοτεροι όλες τὶς άλλες χάρη σὲ όρισμένα γενικα γνωρίσματα. Ταανθρωποι συμμετέχουν στη διαδικασία της ­ καὶ όσο γνωρίσματα αύτα (τόσο ἔργα τοῦ τεχνικού πολιτισμούπιὸ περιορισμένοι εἶναι οἱ σκοποί. Μονάχα ύπ” αύτὲς τὶς τη όσο καὶ τρόποι σκέψης συμπεριφορδις) αποτελοὔν έξαν­συνθηκες μπορούν τα πράττοντα ύποκείμενα να έλέγξουν τικειμενικεύσεις καὶ κρυσταλλώσεις της συλλογικης πρά­αν τα αποτελέσματα ανταποκρίνονται στὶς προθέσεις κι ξης κάμποσων γενεῶν καὶ πάμπολλων ἐνεργὥν προσώ­ὀὶν οἱ προθέσεις πραγματώνονται μὲ τὸ αρχικό τους νόη­ πων πού κατα μέγα μέρος έδρασαν χωριστά τὸ ένα απὸμα. ”`Αν η συλλογικη πράξη εκτείνεται σὲ μεγάλο χρο­ τὸ άλλο, κινούμενα απὸ διαφορετικα κίνητρα καὶ συσπει­νικὸ διάστημα καὶ ἐπὶ γενεὲς ὁλόκληρες, τότε αναγκα­ ρωμένα κάτω απο ποικίλες σημαῖες ¬ καὶ μάλιστα ἔδρα­στικα δὲν παρουσιάζει τέτοια διαφάνεια καὶ δὲν ύπόκειται σαν για να προωθησουν ὶστορικὲς τάσεις πού διόλου δὲνσὲ τέτοιους έλέγχους. Μέσα στη συλλογικη ὁντότητα, τὶς γνώριζαν πού αόριστα μόνο τὶς διαισθάνονταν, ἐφ)ὁποία διαμορφώνεται σωρευτικα καὶ συνιστδί τὸν φορέα όσον αλλωστε αύτὲς μόνον ανασκοπικα συλλαμβάνονταιΝ Ναύτης της πράξης, διασταυρώνονται οἱ προθέσεις καὶ τα

ν ι μὲ κάποια σαφηνεια.κίνητρα των ατόμων, καὶ καθὼς αλληλεπιδρούν δίνουν (Ώστε τα μακρα κύματα της ὶστορικης πράξης, ταστην πράξη μια κατεύθυνση πού πιθανότατα κανένας δὲν ὁποῖα καταλαγιάξουν προσωρινά όταν πια διαμορφωθεῖ

| \ | Νθέλησε δὲν πρόβλεψε ποτέ, ένὥ συνάμα ὁ ἔσχατος σκο­ ένας καινουργιος κοινωνικος σχηματισμος, γεννιούνται\ Ν ινΝ Ν λ 3πος της πράξης συνεχως αναδιατυπώνεται καὶ τελικα ἐπι­ απὸ μια πράξη, η πορεία της ὁποίας δὲν μπορει να επι­τυγχάνεται ­αν ποτὲ έπιτευχθεῖ­ απὸ τούς πλάγιους σκοπηθεῖ να ἐλεγχθεῖ απὸ κανένα ένεργὸ ύποκείμενο.

δ ό ου δια ό ων εθε νειῶν. 'Όποιο ἐνστε νί εται ”Απεναντία ια π ά στ`ν ὁποία τα έσα καὶ οί σκο­Ρ (Ρ Ρ μ Ρμγὶ Ρ Ρ ἔ› μ Ρ γὶσ γὶἹ 3 Ϊ Ν ον 'Ξ“ \ 3 Ν | ` 3/τις ορθολογιστικες προκαταληψεις,οὶὁποιες ξεκινούν απο ποὶ ειναι δυνατὸν να εναρμονισθουν χαρη στην ελλογητην ίδέα ἑνὸς φορέα της πράξης ἐπιδεχόμενου ανα πᾶσα στάθμιση, ἐκδιπλώνεται ὑπὸ μορφη βραχέων κυμάτωνστιγμη σαφη ὁρισμὸ καὶ ακριβη στάθμιση, μπορεῖ βέ­ πού μὲ τὸν καιρὸ απορροφῶνται απὸ τα μακρα κύματααια νὰ α ισ τίσει ότι ια συλλο ικὶ π ά ακ α τί” ίστο ικ” π ά . Οί ύποκει ενικὲς π οθέσεις τῶνΡ· Υ η Ρ η μ Ρ Ω ης Ρ η2 "' | 3 Ϊ \ 3/ Ϊ ἔ | ) / \ Ἱ )| | Ϊ 3 Ϊιστορικης διαρκειας αξιζει το ονομα «πράξη». Ωστοσο ατομων και τα ελλογα σχεδια δρασεως αποξενωνονται

οὶ αμφισβητησεις αύτὲς καταρρίπτονται αν πάρουμε ὡς απὸ τούς αρχικούς τους σκοπούς καὶ μέσα απὸ τὶς αφα­

ι° ›

›

Ι2Ο ΟΤΤΟΙΙΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 121

Ν 3 |νεις επενεργειες τονται σὲ αγωγούς,

52Ξ"ια

Ο”(ην­

τερογονίάς τῶν σκοπὥν διοχετεύ­ μα πού ύποτυπώνουν οὶ όρθολογιστικὲς προκαταληψεις.ποῖοι ἐκβάλλουν στὶς μεγάλες συλ­ γ Ἐπὶ πλέον, δὲν θὰ ηταν σὲ θέση νὰ έρθει σὲ έπάιρη μὲ τὶς ύ

λογικὲς δημιουργίες χρεοκοπίες. (Ωστόσο τὰ βράχέα πραγματικότητες, μέσα στὶς ὁποῖες κινεῖται κάθε πράξηΪ Ν / \ Έ' ¬ Ν Ν ( Ικυματα της πράξης δεν ειναι καν ὰνάγκαιο νὰ έκπηγά­ ανεξάρτητα ἀπὸ την αὁρθολογικότητα» των εκαστοτε φο­

·ε· ι › κ›κ ι αλζουν ἀπὸ έλλογα σχέδια προκειμένου νὰ σχηματίσουν τὰ ρέων της, ὰν ηταν φτιαγμένη αποκλειστικα απο την υ ημακρὰ κύματα της συλλογικης πράξης. Γιατὶ δὲν άλη­ τῶν όνείρων κι ὰν επιδίωκε τυφλὰ νὰ μετατρέψει την ύληθεύει ότι μόνον η ἔλλογη πράξη γεννά τὰ ἐπιθυμητὰ άπο­ της ύιριστάμενης πραγματικότητας στην ύλη των όνεί­τελέσμάτά η, άντίστροψα, ότι η άνορθολογικη πράξη ρων. Δὲν μπορεῖ φυσικὰ νὰ ἀμφισβητηθεῖ ότι η διάσταση­ἐκείνη δηλαδη η ὁποία, καθὼς λέγεται, «άγνοεῖ την ί τοὔ ὰσυμβίβάστου όνείρου ἐνοικεῖ σὲ κάθε ούτοπικὸ σχέ­πραγματικότητάυ­ έχει μονάχα άνεπιθύμητες συνέπειες. διο· αὐτὴ τοῦ δίνει φτερὰ καὶ αὐτὴ τὸ ῶθεῖ στην πράξη.Ἄινεξάρτητα ὅμως ἀπὸ τὸ πόσο έλλογα είναι τὰ συστά­

Ι (Η ἴδια δὲν συλλάμβάνεται μὲ λόγια, ὡστόσο κρύβεταιτικά τους στοιχεῖα, τὰ μακρὰ κύματα της ὶστορικης πρά­ μέσα σὲ όλα ἐκεῖνα τὰ στοιχεῖα της Ούτοπίάς, τὰ ὁποῖαξης τίθενται σὲ κίνηση χάρη στην ένέργεια, η ὁποία πε­ ἐκιρράζονται μὲ λόγια. Συνυφαίνεται μὲ λαχτάρες πούριέχετάι στὰ βραχέα κύματα, καὶ καθὼςη ενέργεια τούτη πᾶνε πέρα ἀπὸ την έπιθυμία της τελειωτικης ὰρμονικηςμετοχετεύεται διασκορπίζεται ἀπὸ την ἑτερογονία των ύ ρύθμισης της άνθρώπινης συμβίωσης καὶ άιροροὔν στηνσκοπὥν συχνὰ ξοδεύεται άπ” αύτην πολύ περισσότερη πραγμάτωση πολύ προσωπικὥν καὶ πολύ ἐνδόμυχων πό­ἀπὶ όση θὰ χρειαζόταν ὁπωσδηποτε γιὰ την πραγμάτωση θων, γυρεύουν δηλαδη την ἐσωτερικη γαληνη κι εύδαιμο­τῶν συνειδητὥν προθέσεων. 'Όπως η συσσώρευση ησσό­ νία καὶ συχνὰ θέλουν νὰ ύπερνικησουν τη βιολογικη ιρθαρ­νων προσπαθειὥν καὶ ἰδιαίτερων ύποκειμενικὥν σκοπῶν τότητα τοὔ ἀνθρώπου, την αρρώστια καὶ τὸν θάνατο. Σὲμπορεῖ νὰ μεταπέσει σὲ μιὰ νέα ὶστορικη ποιότητα, έτσι

5 τούτη τη διάσταση της Ούτοπίας μπορεῖ νί άποδοθεῖ έναςμπορεῖ καὶ η άναζητηση τοὔ άπολύτου νὰ τεθεῖ στην ύπη­ ί οὶονεὶ ύπεριστο ικὸς ἀνθρωπολογικρς χαρακτηρας, για­ρεσία μιας νέας ὶστορικης σχετικότητας. τὶ ἐδὥ ι ὰπλθως γιὰ την ύπέρβαυση συγκεκρι­

Στὸ σημεῖο αὐτὸ τὰ ρεύματα της Ούτοπίας έκβάλ­ μένων καὶνμεμονωμένων δεινὥν, άλλὰ γιὰ την ύπέρβασηΝ Ν · Ν ι 5 αν ι ·· τι ι ·Η ι ων­λουν στὸν ποτάμὸ της συλλογικης ιστορικης πράξης, η του αλγους και του κάκου εν γενει. καταπιεση, ο αγω

ε | › ν ι κ | ι ε › × γε | : ι ετ κ › κ ι › ιιοποια εκδιπλωνεται σε μακρά κυματα. Πραγματι, η Ου­ Ν νας, ο πονος σημάδεψαν σε ολες τις εποχες και σ ολουςτοπία θὰ ηταν ὶστορικὰ άχρηστη καὶ ἐπιζημια, ὀὶν

Ν Ν

Ιὀη

τούς τόπους την ἀνθρώπινη κατάσταση, καὶ γιό αὐτὸ ὁὶστορικη πράξη μπορουσε νὰ συρρικνωθεῖ στὸ στενὸ σχη­ξ Ι πόθος της ὁριστικης τους ἐξάλειψης ἐμπεριέχει έναν πό­

­ τ.,ηΜ.

Μη

Ι22 ΟΪΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΟΤΤΟΠἙΑ ΚΑΙ ἙΣΈΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 123­­„­­­­­­­­·­­­­­ ­­­­ ­­ ­ ­­ ¬­­­­­­ · Ρ ­­θο για ύπέρβαση της Ἱστορίας καὶ κάθε πεπερασμένου ,ιίἶῖί της ίστορίας τῶν ἰδεῶν, αν αναλογισθοὔμε ότιη Ουτοπία

¬ ι ‹όρίου· μέσα σ) αὐτόν τόν πόθο, πάλι, αρθρώνεται μια από­ί ,νι πρωτοεμφανίσθηκε στούς Νέους Χρόνους ὡς μυθιστορίαφανση για την αληθινη φύση καὶ τὶς ἔσχατες δυνατότη­ ι μὲ θέμα μιαν ίδεώδη πολιτεία (8ἘειΘί181°·01Τιει11) καὶ διατη­τε τοὔ ανθρώπου.

Ν σε αύτ` τ\ ο ` ὥσπου έσα στό πλαίσιο τως .ια ι­€ γ

7

¬\Αν τα οὐτοπικα σ έδια πε ιο ί ονταν σα αύτα τ` διά­ στικΝς ούτοπίας τό ίδεὥδες τως ατα ικω κοινωνίας συν­Ρ Ρ7Μ Ν Ν Ν Ν | Ν «σταση, θα αποτελούσαν αμιγεις ἐκφράσεις της αρχης της δυασθηκε μὲ τό αίτημα να αρθεί η ‹‹αλλοτρίωση››· όπως

ηδονης, οἱ όποῖες κάθε τόσο θα διαψεύδονταν από την έπρεπε να αναμένεται, στη μετέπειτα έποχη, καὶ πρόαρχη της πραγματικότητας. (Η ἐπιθυμία ύπέρβασης της παντός ὑπό την ἐπιρροη του μαζικοδημοκρατικοὔ συνθη­αρχης της πραγματικότητας δια μέσου της ὁλοσχεροὕς γ ματος της «αύτοπραγμάτωσης», στόν χὥρο της Ούτο­Ν Ν Ν Ν Ν : κ ε Νπραγμάτωσης της αρχης της ηδονης αποτελει βέβαια τό ν πιας κυριαρχησαν όνειρα υποκειμενικης πληρωσης. )Ανε­διηνεκές κίνητρο της ουτοπικης πράξης, όμως τὶς ἱστο­ ¿ ξάρτητα ὅμως από τό πῶς αποτιμα κανείς την αξία καὶΝ εν Ν \ | Ν | Ϊ 3 | ) Ν δρικὲς έπενέργειες της πράξης αυτης δὲν τίς γεννα η πα­ τη θεση των δυο παραπανω εποψεων εντός της Ουτοπίαςραπάνω έπιθυμία καθ) ἑαυτην. )Απαιτοὕνται έπί πλέον έν γένει καὶ από ἐποχη σὲ έποχη, η Ουτοπία αναπτύσσειτροποποιησεις καὶ διαμεσολαβησεις πού ρίχνουν γέφυρες την ίστορικη της έπενέργεια μέσω τοῦ ίστορικα προσδιο­πρός την πραγματικότητα καί παρέχουν τὶς λαβές, από ρισμένου σχεδίου της για την αναδιάρθρωση της κοινω­τὶ όποῖε πο εῖ να πιαστεῖ Ω π ά στόν αναπόδ α­ νία . Αυ ί τ ζ ἔπο π οκαταλα άνει έ ελικτικὲΡ Ρ· Ρ η

Ρστο ἱστορικό προσδιορισμό της. ξΗ απόλυτη διάσταση 3 τάσεις, οί ὁποἶες αποληγουν στόν ηδη διαμορφούμενο κοι­τοὕ οὐτοπικοὕ σχεδίου ζευγαρώνει έτσι μὲ μιαν αλλη, η Ψ νωνικό σχηματισμό του μέλλοντος, αύτη λοιπόν πραγμα­

\ὁποία προσδιορίζεται από την ἱστορικη έποχη. Αυτη η τώνεται σε παραπλησια καὶ διαστρεβλωμένη μορφη μέσωδεύτερη διάσταση δὲν ἐμφανίζεται ὡς απλός πόθος της τῶν μηχανισμὥν της ἑτερογονίας τῶν σκοπὥν, ἐνὥ η λα­λύτρωσης, της εύδαιμονίας καὶ κάποτε της αθανασίας, χτάρα για λύτρωση από κάθε πόνο καὶ δεινό μένει ξο­αλλα συνδέεται πρό παντός μὲ τό ουτοπικό σχέδιο ανα­ πίσω ανικανοποίητη καί, όντας καθ) ἑαυτην ίστορικα ανί­διάρθρωσης της κοινωνίας. ”Οσο κι αν συνυφαίνονται οἱ σχυρη, ψάχνει καὶ πάλι να βρεῖ ένα καινούργιο σχέδιοδύο τοὕτε διαστάσει ”\ έπό ί ει τΝ Ουτοπία ὥστόσο κοινωνικω αναδιά θ ωσ .ἔ ἔ › Ρ Ρπρέπει να διαχωρισθοὔν ἐννοιολογικά, αν θέλουμε να κα­ Στην προοπτικη τὥν ὀρθολογιστικὥν προκαταληψεωντανοησουμε την ἱστορικη της λειτουργία. ζΗ διάκριση η αντίθεση μεταξὺ Ούτοπίας καὶ πραγματικότητας έμ­εἶναι καὶ λογικα βάσιμη, αλλα καὶ θεμιτη από την άποψη

Ν φανίζεται μονοδιάστατη καὶ άκαμπτη, ἐνὥ συνάμα συμ­

τ

Ι24 ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ι οττοπω ΚΑΙ 1ΣτοΡ1κΗ ΠΡΑΞΗ ως

οτε

­Θ,ε

ι ι \ ό: ιΨῳετοω με Την αντιθεση ἀνάμεσα σὲ ἐφικτὸ καὶ άν ­ γ χαρακτηρας των άρνησεών της. Με άλλα λόγια: ὁ ἱστο­

Η ε 3 . „χ ίο· Ομωἔ *Ι Ουτοπία δὲν ποιρακάμπτει άπλως την πραγ­ ρικὸς προσδιορισμὸς του περιεχομένου της Ουτοπίας προ­

| λ ι › ι κ ·:· ίί ­ , Οί υ Ο Ε

ἐ^αΤἱκΟ”ἶηΤ<ἴ στην περιπτωση αυτη θα ηταν στ) άληθεια ιι κυπτει ηδη ἀπὸ το γεγονὸς ότι η Ουτοπία στρέφεται,. Μ Ι Ν Ν , Ν Νεμΐἶοδί­Ο μ­Ονον κι οχι κινητηρια δυναμη της συλλογικης ιγ ἰδιαίτερα έναντίον ἐκείνων των στοιχείων της συγκαιρι­

7” ε # × › | ε : Ν γ Ν Ν Ν Νῖιιροιἑης Αναμε­:σα\ στην Ουτοπια ως σχεδιο κοινωνικης , νης της πραγματικότητας, τὰ όποια θεωρει ὡς ρίζες των\ π Ν Μανα ^®ῖΡθ|Ρωση€ καί· στγὶν κοινωνικοπολιτικη πραγματικό­

γ υφισταμένων δεινων. (Η περιγραφη της ίδεώδους κοινω­'” λ # κ 9 ι Νἶητβἑ υφωῖἶΐαι, Η­αηλονγ μια δυιῖδιαστατη και ελαστικη ι νικης κατάστασης γίνεται σὲ συνεχη άντιπαράθεση μὲ τὸ

ιν ` ι

αἴτη εσηξ Οι3Τ®πί·α|αΨ ενοἑ Θιρνειται την πραγματι­ ι παρόν, καὶ ἔτσι τὸ υπαρκτὸ μετατρέπεται σὲ άρνητικὸχίῖτητα απλωἔ υπερβαωοντάε Την, καθὼς προκαταλαμ­ προσδιορισμὸ του ουτοπικου. υΑσκώντας την πολεμικη

\ | ι | ιβανει το μελλον προβαλλοντας μεσα συ αυτὸ τάσεις έμ­ της ἐνάντια στην υφιστάμενη κατάσταση, η Ουτοπία δὲνβθυωδωἐ ὁφιΘ“Τάμενε€” άφυ ἑτέρου η Ουτοπία άρνεῖται τη άντιπαραθέτει σὲ τουτη ἐδὥ μονάχα άνθρωπολογικὲς στα­σημεβίνὴ πραγματικότητα στρεφόμενη έναντίον συγκε­ ίο θερὲς ἔσχατους σκοπούς, ητοι η άντιπαράθεση ουτοπι­

: Ν \ ικριμενων πλευρων της και συγκροτώντας τὸ σχέδιο της κης κατάστασης καὶ παρόντος δὲν ειναι μόνο ηθικη καὶκωνωνίχηἐ ἀναδιάρθρωσηἐ ἀκριβὥε ὡς συγκεκριμένη άρ­

Ο λογικη, άλλα ἐπίσης άμεση καὶ ὰπτη° οί ουτοπικοὶ θεσμοίνηση συγκεκριμένων φαινομένων. ,Ακόμα κι ὁὶν κάποιος ν αποτελουν μέσα γιὰ την πραγμάτωση του μέλλοντος, συν­θὰ ηθελε νὰ υποβιβάσει την Ουτοπία υνομάζοντάς την άμα όμως καὶ μέσα για την καταπολέμηση του παρόν­φθουδο ὅνεῳο _ ἄμορφα ὅνεί­Ρα δεν υπάρχουν, και ἔργο ί τος, δηλαδη τῶν ἐμποδίων που στέκουν στὸν δρόμο τηςτου έρευνητη εἶναι να ἐξηγησει ἱστορικὰ και κοινωνιολο­ Ουτοπίας. ἹΙ περιγραφη της τελειωτικης ἰδεώδους κα­

ι κ ι Ν ΝΎίκα την εχάσι­ΟΤΞ μορφἡ του Οὐτοπί­κου ὁνείρου, άκρι­ τάστασης περιέχει λοιπὸν έναν ρητό ὀίρρητο προβλημα­

Ν ε| # κ εβοἰἐ ιἶπωρ κανει και ο ψυχαναλυτης, στὸν δικό του τομέα τισμὸ πάνω στὸ ζητημα της μετάβασης πρὸς την κατά­καί με δϋκέἐ Του μεθόδους, σὲ σχέση μὲ τὰ άτομικὰ ὅνει­ σταση αυτη “Ετσι τὸ ουτοπικὸ σχέδιο για την κοινω­

ε ιι ε 3 › › ΝΡα­ Ω€\ΟΖείΡΟ› “Ί Ουἶοπια αρνειται συγκεκριμένα φαινό­ γ νικη άναδιάρθρωση άποκτα ἐπαμφοτερίζοντα χαρακτη­

"' Ρ ) ον ινμἶνα στο Ονομα ῖχπολιἴϋων οκοπων. Καθως ομως αρνειται γ ρα. Δίπλα στα πρωτογενη στρατηγικά αίτηματα, τὰ ὁ­·ι ει 3 Ν Ν 3 ΝΛατι συγκεκριμενο, γινεται και η ιδια, ακριβως χάρη σὲ ἦ ποια ἐγείρονται στὸ όνομα του άδιαπραγμάτευτου ὀνεί­

| ` ®ί | : › κ 3 Ν ΝΤουτη Τηλ* αρλίηἶηι ἶυ”ΥχΞχΡιμεγη, ητοι αναφερεται σὲ κά­ γ ρου, εμφανίζονται δευτερογενη καὶ τριτογενη αίτηματα­ι , \ κ ι Ν Ν (

Τί· ΤωΡίνΟ› άαί ωἑ εχχληση προς πρακτικη δραση δείχνει ι τακτικης, τα ὁποια βέβαια, όπως λέγεται, θα υπηρετη­κ ι κ ε Ν ›| | Ξ

Τον δΡ®Ρ·ο› Τον οποίο Ὁδγι πρθδιαγραφει ὁ συγκεκριμένος γ σουν καὶ αυτά τὸν ἔσχατο σκοπό., συνάμα όμως σκο­

­­`¬­Ο

±ε6 οττοτυλ ΚΑΙ 1ΣτοΡ1πΗ ΠΡΑΞΗ ἦ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 127

ην.γ

ί ω.­­ ­­ .ἰ

πεύουν νὰ καταστησουν δυνατη την κοινωνικοπολιτικη γτ πεδίο· Γιὰ 'Γην Οὁσσπία Τῶν Νέων Χσόνων

εκ»ιἴἹ

Ξ..

<­Ἡ

ΟΈ

Χως

Ν Ν Ν '¬ κ | | Χπρακτικη δράση μέσα στὶς συνθηκες του παρόντος. Τουτα ι προσδιορισμενο μορφωμα, παραμενει γενικα χαρακτηρι­` 3 | Ν Ν \ \ | \ ι α 3 κ ι › κθ ι ελ αδ κ ›τα αιτηματα τακτικης μπορουν να τα προβάλλουν και ση­νισ σσν απο νωσιιὲ εναπσ εσε Τισ Ξ πι σέ τησ σσην επι

.„. κ κ : κκοινωνικὲς δυνάμεις, οί όποιες δὲν χαιρετιζουν τοὺς οὐτο­ στῆιιη και στην τεχνικη, θεωρωνταε τει; κεντρικη προ­πικοὺς σκοποὺς καθ, ἑαυτοός ­ καὶ άκριβὥς αὐτὸ δεί­ υπόθεση Υιὰ Την πσανμάσωση Τσυ δινισϋ Τησ σχεδίσν

Ω Ν_ / Ν \ , /χνεη ός" τη ὑπέρβασγγ της ὑφῃστάμενης χατάστασγγς στὸ γ ἀναδίθίρθρωσης Της Χθίνωνίας. ΜπαίνΟλ|Τας ὑπὸ Την ΟίίγίτΝ ¦ ¬ Ν ;¬ Ν ± γτ κ Ν Ν ε › κ 2:μέτρο των άμεσων βραχυπρόθεσμων αίτημάτων των ζ δα Τηἐ επισσημησ και τησ σεχνιχησγ η Ονσσπια ἐεκσψσ

Οὑτοπηστὥν δὲν ὁπωσδἡποτε στην πραγμάτωση λη ἀπὸ Τὸ 3Ε%ΞῖθΞν7 Καί ἀπὸ Τὸ ὅνειρθ Τῆς ὰπλιἦς ἐπί·Ν Ν Ν Ν κ › : | ε Ντης απόλυτης διάστασης της Οότοπίας, ἀλλὰ μπορει καὶ Ἡ στροφηι; στην αΡχσΥσνη νιασασσαση ενὸσ ἀλλσσινσν Χσντ

Ν Ννα όπηρετησει πραγματιστικοὺς πολιτικους σκοπούς.(Ο ίστορικὸς καθορισμός του ουτοπικου σχεδίου γιὰ

την αναδιάρθρωση της κοινωνίας ἐξηγεῖ την ποικιλομορ­γ νων σσπασ ηχε Την ι σα "τησ πσσό σνι η ὁποία πτὅπωσ

φία καί την ἑτερογένεια των όλικῶν μὲ τὰ ὁποῖα συγκρο­ ί καί­η πίστη σσην Τεχνικη­ δὲν ἐνέπνσε μόνον σὐσσπιστέσ­τεῖται ἑκάστοτε τοὔτο τὸ σχέδιο. Μέσα στίς προτεινόμε­ Μέσα στην πιο περιορισμένη προοπτικη αὐτοῦ τοϋ παρα­νες θεσμικὲς τεχνικὲς λύσεις για την ίκανοποίηση των δείγματος Υίνσσαι σαφέστεσσ Τὸ νόημα Τησ θέσησ Ρ­ασ,άναγκὥν καὶ τη διηνεκη εἰρηνευση της κοινωνίας πάνω Μ ὅτιη Οότοπία προκαταλαμβάνει τὸ μέλλον ἀκριβὥς ἐπει­σὲ δίκαιη βάση συναντοῖδμεγ σὲ γυμνη κρυπτογραφη­ δη ἀρθρώνεται στη γλώσσα θεμελιωδών συγκαιρινὥν τηςμένη ἀνεστραμμένη μορφη7 εμπειρίες ἀπὸ τὸ παρὸν καὶ κοινωνικοπολιτικὥν τάσεων. Πολλοί ἐνθουσιάζονται ἀπὸ

Ν " ί ° _ ί \ 9 πλ τι ὲ κ ίπ ε ο νώσει π ” ίσκουν μέσχης° σε παραλληλα ουτοπικα σχεδια απο την ιδια εποχαντικατοπτρίζονται πάλι διαφορετικα στοιχεἶα τοὔ πα­

Ν

ἐῖζςς

<·ιΩ”ἔ­

Οεςχ§

3 ) / 3 Ἡ | Ρ| 7 \σου Αιωνος, επιθυμωντας ν αποτελεσει ενα ουσιαστικανέο ἱστορικὸ επίτευγμα. ”Βτσι η Οὐτοπία τὥν Νέων Χρό­

) | θ \ )δ| Ν' δ

προσδοκίες φόβους για τὸ μέλλον μιας ορισμενης εποι 'Πέ εκ *ΙΧ η 9 α οτ πρ Ύ Θ ον βΡ'· ι Οί

\ ' ' ` ' ® ` ` “ ) τη ” σὲ τεχνολογικὲς οὐτοπίες, καὶ διαπιστώνουν ἔκθαμβοι

Ηοω

καὶ πόσα πραγματοποιηθηκαν ἐν τῷ μεταξὺ ά9 ^` Ϊ §ρόντος προκαταλαμβάνονται διαφορετικες τάσεις του 'ί' α εἶχαν φαντασθει οί άνθρωποι πριν απὸ πολὺν και­

έλλοντος. (Η ἱστο ικ\ ἐπο \ ποοσδιο ίζει ἐπίσ ς καὶ 'ί Ωμ· Ρ Ὁ χη ι Ρ ηΝ Ν , | 3 Ϊ Ϊ Γ |τη γλώσσα που χρησιμοποιει ἐκάστοτε ό οότοπιστης Πγ βρυωδων ακομη εγχειρηματων. Συχνα όμως λειπει

Οκ

Ωω

Ρ!

λὥς καὶ μόνο χάρη στην τολμηρη προέκταση έμ­

5»­

,„„ κ ¬κ λε ‹ αρ κ | /αὐ­τη μπορεί νὰ προέρχεται ἀπὸ την πολι­ῃ_κ·γ, ­τη θεολο­ προθυμια η η ικανο τητα για παρόμοιες διαπιστωσεις στὸν

ς | Ν Ν › :γία, την άνθρωπολογία η την ἐπιστημη, ανάλογα μὲ τὶς ισμσσι της πσλισικησ σνσσπιαἐ­δυνάμεις ποὺ κυριαρχοὔν ἔξω ἀπὸ τὸ στενότερο οὐτοπικὸ

ιι

Βι

ί

γὶ

γι

Ι28 ΟΪΤΟΠΙΛ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ὅ ΟΤΤΟἙΙΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 129

ί\ < / Ν Ν Ω \ 9 ι Ντην ετερογονια των σκοπων. Η συνεχης αναβολη της

„Ἰ ν Ν ι Ν Ν κ ε | ΝΟ τ ελευσης της Βασιλείας του Θεου και η παραταση του

”Οπως παρατηρησαμε, η περιγραφη της τελειωτικης ου­εειοουίυττι εἶχε ὡς συνέπεια την πρακτικη προτεραιότητατης μαχομένης ,Εκκλησίας άπέναντι στη θριαμβεόουσα°

τοπικης κατάστασης περιέχει έναν ρητὸ άρρητο προ­ καὶ η άνάλογη άδυνατότητα μιάς άμεσης έγκαθίδρυσηςβληματισμὸ γιὰ τὸ ζητημα της μετάβασης πρὸς την κα­ της άταξικης κοινωνίας κατοχύρωσε, μέσα στὸ μαρξι­τάσταση αυτη. (Ο προβληματισμὸς τοὔτος, ὅπως εἶναι στικὸ πλαίσιο, τὸ προβάδισμα τοὕ Κόμματος για το χρο­εὐνόητο, γίνεται έντονότερος στὸν βαθμό ποὺ τὸ ουτο­ νικὸ διάστημα της «οίκοδόμησης τοὔ σοσιαλισμοὕ» πρὶνπικὸ σχέδιο άναδιάρθρωσης της κοινωνίας γίνεται πρό­ άπὸ τὸ τελικὸ στάδιο τοῦ ακομμουνισμοὕ». ”Αν οἱ άντί­γραμμα πολιτικης δράσης ­ καὶ φτάνει νὰ γίνεται κρίσι­ γ στοιχες οὐτοπίες εἶχαν άποδειχθεῖ άνίκανες νὰ ένοφθαλ­μος ὅταν τα δρῶντα υποκείμενα, τὰ ὁποῖα έπικαλοὔνται μίσουν στο θεμελιῶδες ίδεὥδες τους σχέδιοχπαρόμοιεςαὐτὸ τὸ πρόγραμμα, καταλαμβάνουν σημαίνουσα κυ­ρίαρχη θέση μέσα στην κοινωνία, χωρίς ὡστόσο νὰ μπο­ροὕν Βἰο οί Ι1ι1110 νὰ πραγματώσουν τὶς ἐπαγγελίες τους.

θεωρητικές βοηθητικὲς κατασκευές καθ στη συνέχεια νὰὐπαγάγουν την πρακτικη δράση στη λογικη αὐτῶν τὥνβοηθητικὥν κατασκευὥν και ὅχι πιά σ” ἐκείνη τοὕ ίδεώ­ΤΪ 3 |¦ < 3 ` Ν Ο) | ` \ \ Β δ| | θ\ ,ξ |ζ Ἱ \ \ Ϊοτε ενισχυεται η αναφορα της υτοπιας στο παρον και γ ους σχε ιου ­­ τοτε α ε αιρανι ονταν απο το προσκη­

ἐπιτείνεται ὁ καθορισμός της άπὸ την ἱστορικη εποχη, ί νιο μόλις διαπιστωνόταν ὅτι η ἐσχατολογικη προσδοκίαέ ειδ\ μέσα στὸ άο ικὸ σ έδ ο ,νο θ λ ίζ ν ίδί ί δη ό ειτ ι να π ατωθεῖ στὸ πο βλεπτὸ έλλονπ ηγ γχ. χιεφαμοταιιεες ενπρκεα .ραγμ γο μ .

καὶ βοηθητικὲς κατασκευὲς μὲ σκοπο νὰ ἐξηγησουν νὰ · (Ο λόγος, γιά τὸν ὁποῖο μαρξιστικη οὐτοπία μπό­ | \ \ | \ \ | ξνομιμοποιησουν τη μη πραγμάτωση της Ουτοπιας και

ἐπίσης να καταστησουν δυνατη την πρακτικη δράση μέσαστὶς συνθηκες της μη πραγμάτωσης της Ουτοπιας, αλλα3 / Ἡ \ ί 3/ \ 3 \ 3 \ Ώ | 5!

ρεσε να κυριαρχησει στη σκηνη της παγκόσμιας ιστο­ρίας πάνω άπο ἔναν αἰώνα καὶ νά παραμερίσει σχετικωςακοπα τις ανταγωνιστικές αναρχικες κτλ. ουτοπιες, εγ­

Ν Νπάντα στὸ ὅνομά της. Πάνω στη βάση θεωρητικα δευ­ γ κειται πρωτα πρωτα στην ίκανότητά της να ὀργανώνειτερευουσὥν κατασκευὥν διαμορφώνονται ταχύτατα πρα­ γ και νά νομιμοποιεῖ ιά πολιτικη δράση, σκοπὸς της ὅ­

, |

“Ρ

\ Ϊ 3 \ | \ Ϊ | 'Ϊ | ἔ ) | ®°·' , \κτικα πρωτευοντες οργανωτικοι μηχανισμοί, και μαλι­ ποιας ηταν βεβαια η εγκαθίδρυση της Ουτοπιας, αλλαστα ὡς μοχλοὶ μιάς ίστορικης πράξης, η ὁποία ἐκδιπλώ­ Ἡ της ὁποίας η άναγκαιότητα προέκυπτε άκριβὥς ἀπὸ τηνεται σὲ μακρά κύματα μέσα σὲ διάστημα γενεὥν και Ν μη πραγμάτωση της Οὐτοπίας. (Ωστόσο η πράξη μέσαγεννά κοσμοιστορικὰ άποτελέσματα κατευθυνόμενη ἀπὸ Ν, στην προουτοπικη πραγματικότητα παραμένει αναγκα­

ὶε.Η

.Ξ

Ιοο οΤΤοΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΝΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ οττοτιω ΚΑΙ ιετοοτκιι ΠΡΑΞΗ ι3ι

σσυοὰ ποὰξη συνυφὰσμένη μὲ σὰἱν ποὰνμὰμσομὰίὰι πολο” τερο ἐκεῖ όπου επικράτησαν πολιτικὰ οἱ ἐκπρόσωποί τηςΤσου μὲ Τὴν πολυσὰὰι Τὰἰἐ ἰσχυοῶ ὰὶσοο ποὰξνι ποοσοοο“ καὶ περισσότερο ἐκεῖ όπου θα όφειλε νὰ πραγματωθεῖοοἶομοννὶ ὰπο τον ἱσοοοσἶὰι ἐποχὴ· Πἐοὰ ὰπ> ὰυἶοι ομως: σόμφωνα μὲ την αρχικη πρόγνωση και στρατηγικη, δη­ο ιστορικος κι επικαιρικος προσδιορισμός του ουτοπικου λαδγγ Μὴ βγομηχανγκὰ ἀνεπτυγμένη Δύση· Οἱ χομμουνγ­σσοοχοίου πυοσ στον μὰοξοσμο Τέσοίὰν ἔκσὰσηι ὥσσο ουσ­ στὲς ησαν βέβαια αναγκασμένοι να αρνουνται ὅτι η Δύσητός, όχι δίχως ἔπαρση, όρισε τον ἑαυτό του ὥς ἐπιστημη ι ι \ λ Ν ° Ρ ίνστρεφόμενη ἐνάντια στὶς συνηθισμένες ουτοπίες. ΩΗ συγ­χρονη φιλοσοφία, πολιτικη οίκονομία καὶ ίστορικη ἐπι­στημη σμίλεψε τὸ πνευματικὸ πρόσωπο του μαρξισμου)

9­το

ΗἶἔοπΟ

ογτι

αν_:5„

ΡΕΌ

Η:<

Σ:

ΧΞΤΟΠ. ΧΟνΤὶ)ΤΞρΟί Ο”ΤΟν σχθπθ Της ίίΐΰθβίλίηζ Χα | ι 0: › ν › › ιβρισκόταν στη δικη τους επικρατεια· γι αυτους

άτωση της Ουτοπίας εἶχε μεταβληθεῖ σὲ ζητημασχύος, κι ἔτσι υποχρεωτικὰ ταυτιζαν την Ουτοπία μὲὁ ὁποῖος, τόσο ὡς ανάλυση του καπιταλιστικου παρόν­ τη δικη τους κυριαρχία. 'Όμως μὲ τη δραστηριότητά τους

"#09 οσο κου­ ὡἐ ποοφησοίὰ Του κομμουνοσσίὰου μέλλονσοῶ σὲ παγκόσμιο επίπεδο προώθησαν τάσεις συμφυεἶς μὲ τὸἦσὰν σὲ θέση νὰ λὰμβὰνσο μέοοἐ σὲ ὕλεἐ Τὶέ μονὰλεἐ συ­ ουτοπικό τους σχέδιο για την κοινωνικη ἀναδιάρθρωση,ζησἢσοοσ κου· συχνὰ νὰ υπὰνοοευοο Τὰ) θσμὰτολονίὰ ὰ και αυτό τὸ ἔκαμαν ἀπὸ δύο απόψεις. “Οπως πίστευαν,σὰιν χὰσευθυνσἠ Τουο· “Ολο στὴν ὰπλὰἰ ὰμνητοποοὰἰσνἰ ὰο“ στη βιομηχανικη ἐποχη η Ουτοπία μόνον πάνω σ” ὁλό­οοσσων ποοων χου· ονσίοων› ὰλλὰ σσὰἰ οοὰμοοφωσνὶ κὰἱ κληρο τὸν πλανητη μπορουσε καὶ ἔπρεπε νὰ ἐγκαθιδρυ­μὰλ'·σΤὰ› θὰ λένὰμε› στὴν πσοθὰοληση ουσ ὰπολυσηο ο'·ὰ` θεἶγ εφ” όσον η δημιουργία της παγκόσμιας ἀγορἄς ἀπὸσσὰσηο τυο Ουσοπίὰσ ὰπο συν οσσοουίὰ ποοσοοοοοσμέννι την καπιταλιστικη ἐπανάσταση εἶχε ἑνοποιησει την παγ­σηἐ οοὰστὰση οφείλω ο μὰοξοσμοἔ Τὴν Τεοὰσμὰ ἱσσοουοἠ κόσμια ἱστορία για πρώτη φορὰ και γιὰ πάντα. ,Αντί­Του ἐπίοοὰση· Κου· ὰῖ ἐποοοὰση ὰοσὰὶ οοολου οὲν υπἦοξο στοιχα, κατανόησαν και διεξηγαγαν τη δικη τους ἐπα­πὰοοουοίἰι οπωἑ ευὰοοσσουνσὰο νὰ οοὰποσσώνουν οἱ ση” νάσταση ὡς παγκόσμια ἐπανάσταση, ἔστω κι ὀὶν τὸ παγ­μοοονοὶ κο”­οκοὶ τυο Οοο­οπίὰἔ· κόσμιο κομμουνιστικό κίνημα ἐπὶ δεκαετίες κατευθυνό­Ἱ­Ι μὰοξοσσοκὰἰ οοσοπίὰ οοοίσυυσσ στον ἐποχὴ τυο ταν ἀπὸ ἕνα ἐθνικὸ κέντρο ίσχυος. “Ετσι συνέβαλαν ὁίμε­ἴσου βὰυοὰ οσο βὰοοὰ κὰυοοίσθηὰε ὰπο συν ἐποχὴ σης· σα και ἔμμεσα, Θετικα καὶ ἀρνητικὰ στην πολιτικη ἑνο­Αυτο βέβὰοὰ μπορουσε νὰ νίνσί· μονὰλὰ χὰσὰ σοοπο πὰ” ποίηση του σύγχρονου κόσμου καὶ στην πόκνωση τηςράδοξο και άντιφατικό ­ όπως ἄλλωστε θὰ ἔπρεπε νὰ πλανητικης πολιτικηςἶ (Ο σημερινὸς ὑψγγλὸς βαθμὸς πυ­

ἕἔς

7 | ·ι\ 3 Ν \ 7 | Ω |αναμενεται αν αναλογισθουμε την αμειλικτη ετερογονια7.. Ν

. Γιὰ τ` οο ` και τὶς προοπτικὲς της σ μεριν”ς πλαν τικης πολιτικυςΤων σχοπων” Γιαΐὶ ἡ Οὐῖ­Οπία αὐΤὴ πραγματώθηχε λΒγό_ καθὼἔ και γιὰητυν ρἕλίο του κομμουνισμου στη δυόιμόρφἶοση τηςιβλ. ἐκτενόστεόία

ι

ι

ί

λ

ι8ε ο1τΕο111Α ΚΑ1 1Στο1>Π‹:Η ΠΡΑΞΗ οττοΠ1Α ΚΑΙ 1Σ1·ο1>1κΗ ΠΡΑΞΗ ι33

κνότητας της πλανητικης πολιτικης προδιαγράιρηκα αν ί μαρξιστικη άντίληψη για τη συνάφεια ἀνάμεσα στην ἀνά­καὶ μὲ πιὸ αἴσιους οἰωνούς. στο σχέδιο μιας Οὐτοπίας το πτυξη των παραγωγικῶν δυνάμεων καὶ στην ἀναπόδρα­πλανητικὥν διαστάσεων. 3Απὸ την άλλη πλευρά) μὲ τη στη κατάρρευση της ταξικης διάρθρωσης της άστικηςδράση η μὲ την έμμεση ἐπιρροη τους ἐντὸς τῶν μεγάλων κοινωνίας: η άρχη της ὑλικης ίσότητας, την οποία ἐπι­

Ν Ν ίβηομηχανηχων ἐθνων οἱ χημ_μοῃν¿σ·ηὲς ἐπῃβηἠθησαν την Λ Ο'ΤβάΤΞὶ)€ῖΞ ὁ Οθσιαλιυμὸς ἐνάνΤίΟ!. Ο”Τίς Τυΐῖίκὲς ἀσΤί%ὲςκατάλυση του ὁλιγαρχικοὔ φιλελευθερισμοὔ καὶ τη μετά­ ι ελευθερίες, κυριαρχεῖ σημερα στὸ ἰδεολογικὸ πεδίο παραβαση στην ἐξισωτικη μαζικη δημοκρατία. Στα ἔθνη αὐτὰ την ἔμπρακτη άνισότητα καὶ ωθεί συνεχως πρὸς την έπέ­πραγματοποιηθηκαν, σὲ παραλλαγμένη μορφη7 σημαντι­ κταση της διαδικασίας τοῦ ἐκδημοκρατισμοῦ. (Η συνύ­

| ` λ ` Ϊ #`#κα προαισθηματα αίτηματα του ουτοπικοὕ σχεδίου κοι­ φανση του οὐτοπικοὕ στοιχειου με τα μακρα κυματα τηςνωνικης αναδιάρθρωσης ­ όχι βέβαια ἀπὸ τὸν πολιτικο ἱστοθίαηέἑ τφαξηἑ καθίσταταί­ αλλωστε Τῳόδηλη καὶ στὸδρόμο που εἶχε προβλέψει ὁ μαρξισμός. άλλα πάντως χά­ γεγονὸἐ ὅτι μ­ΘΥαλη στρθφη απὸ τὸν αστταὸ φιλελευθε­ρη στην ανάπτυξη δυνάμεων, στὶς ὁποῖες ὁ μαρξισμὸς ρισμὸ στη μαζικη δημοκρατία συνοδεόθηκε ἀπὸ συμπλη­

5 2 κ .. κ | 9 κ κ ι κ κ Ι .κα Φαπεδιδε κεντρικη κοσμοιστορικη σημασια. Αυτο σημαι­ ρωματικα πνευματικα κινηματα. /οπως λ.χ. η καλλιτε­ε \ \ ± γ › | γ ; | κ λ ' κτ : κ Ν Ν υ | ­Λ ενει. η τεχνικη και η βιομηχανια ανεπτυξαν μιαν αδιανοη­ χνικη πρωτοπορία στις αρχες του ου αιωνα η η πολι­

.. .. . ..Δ Ζ Ι ε! ρ χ ς χ χ Ι 5 Ι 8 Ιτη ως τοτε δυναμικη. ομως τουτη δεν οδηγησε στην κοι­ ι τισμικη επανασταση τη€ εααετ'­αἐ του καί· του3 π ε τ· ›| 5 κ κ κ ›νωνικη πόλωση καὶ στην προλεταριακη έπανάσταση αλ­ : 1970, τα οποία ειχαν εντονη ουτοπιστικη χροια και επη­Ἱ

λα στην ἄμβλυνση τῶν ταξικὥν άντιθέσεων καὶ στη δια­ ρέσαν βαθια τὶτ; νοθτροπίεἐ καὶ την ααθημερί­νη ζωη μέσαμόρφωση ἑνὸς κατ3 ἀρχην ἐξισωτικοὕ κοινωνικοὕ σχημα­ στη μαζικη δημοκρατία.

| | 'Χ | Ν Ε |τισμοἶδ ­ πράγμα που άποτελεῖ ένα ἐκπληκτικὸ κοσμο­ "Ωστε η αταξίαη κα­νωνια πανω στη βαση της υπερ·Ι \ιστορικο Ι10ν11ΙΙ1. (Η υλικη κοινωνικη ανισότητα δὲν κα­ βασης τηἐ σπάνης τῶν άγαθὥν πραγματοποιηθηκε ­ και

ταργηθηκεγ βέβαια. όμως η υπέρβαση της σπάνης τῶν αν πραγματοποιηθηκε μόνον ὡς γελοιογραφία, ὁ λόγος | Ν Έ. < Ν Ο/ | Ω Ϊ 'Ν `ἀγαθὥν καὶ οἱ νέες αναγκαιοτητες του καταμερισμοὔ της ετ­ναί απλωἐ οτί Ν­Ολων ωτ; Υτλα­Ογραφια μπορουσε να

ἐργασίας συνεπέφεραν βαθμιαῖα την ταυτόχρονη ἀποσόν­ πραγματοποιηθεί. Γενικα μπορεῖ να λεχθεῖ ὅτι οί ουτο­ω \ \ |' Ηθεση της παραδοσιακης άστικης τάξης καὶ τοῦ παοαδο­

Ν πίες μποροῦν να μετουσιωθουν σε κοινωνικη πραξη οχιί

σιακοὔ προλεταριάτου. Καὶ δὲν ἐπαληθεύθηκε μονάχα η ὥς προς την απόλυτη, ἀλλὰ ὥς προς την ίστορικὰ προσ­ττὼττττ διο ισ έν του διάστασ . “Ολα τὰ στοι εῖα ἑνὸ ου ­Ρ. Κ0Ι1ἀῇ|Ι1ἰ5, Ρίιιτιειατἰεοἰιε Ροίιιι/ι Ιιαοίτ. είευπ Ιίαίιωι ἰίτἰεἔ, ΒΘΓΠΗ 1992 == Ρ μ η 9 Νη ι . . .Ν . 3. ΤελΠ. Κονδύλης, Πλαυητικὴ πολιτικὴ μετὰ τὸν Ψυχρό Πόλεμο, 'Αθηνα 1992. 7­"χου σχεδωυ μπορουν Βσωἔ να πραγματωθουν _­ Ξκίι­οἔ

γ

κ

Ρ

.ί Ϊ

Μις

εεε”

3

134 οντοτιιλ ΚΑ1 1›:τοΡικΗ ΠΡΑΞΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ τετοττκττ ΠΡΑΞΗ ΧΒ8

Ν Νἀῖἰῖὲ βΟ§θἔΞ§Ριη_%ΟΦί¬ Ρἔὲόῖεθἴὶ Τθκῷηἐὸι ὅνει­ ὁπέρμαχο της Ούτοπίας, συμπεραίνοντας ὅτι ηττα τηςέ­Μ" ι κ ε Ν ε ι ­¬ ει Ν Ν ν Ν › κΡο, Τλιρἔρἶἶλἶηγτθἕωἔ Χ9Φ6.ιΟ.ρ±υΉχ*Ο€ υΤ§ΘΡβΦ€5ι?0€,ιἘῳΜ„ι,%Υώνω­κι Σοβιετικης “Ενωσης άποτελει ηττα της Ουτοπιας. Ταυ­Τῶν δεωὥν χαὶ Έ9ὕ..,3Τόνου.ι.ἶΩστόσο αὐτὴ η πρόθεση τόχρονα παραβλέπουν ὅτι ὁ κομμουνισμός στὴν )Ανατολὴλαχτάρα δὲν αποτελεῖ συγκεκριμένο ίστορικὸ μέγεθος, γῃ­Τηθηκε ἀκρτβὥς λόγω της μαζικοδημοκρατικης πραγ­άλλὰ ἀνθρωπολογικὴ σταθερά. Ἄτπὸ τὴν πλευρά της, μά­Ε­ωσης Τῆς Οὐι­Οπως στη Δύσγχ ποὺ παρ; ὅλες τὶς ἐλ­πράξη παραμένει ἱστορικὴ και συγκεκριμένη, γιί αύτὸ καί λείψεις της ἔδεσε τις μάζες στὸ «σύστημα» καὶ έκοψε τὰστὸν χὥρο της πράξης καθοριστικὴ δὲν είναι η βαθύτερη φτερά τῶν ἐπαναστατικῶν αιοημά­Γων_κι αύθεντικ` ούτοπικ` π όθεσ °τούτ λειτου εἴ ονά αλἶξ 9 | | Ν 3 λ Ν <

` Ϊ ξ 3 | |ως απολυτο κινητρο μιας αναγκαστικα σχετικης ιστορι­ Στὸ μετακομμουνιστικο παρον η Ουτοπια φαινεταικης πράξης. >Απὸ τὴν άποψη αύτη, ὴ Ούτοπία ύφίσταται να ἔχει ἱστορικα ἐξαντληθεῖ καὶ νὰ μὴν ἐκπληρώνει πιακάθε φορα μιαν ἀναπόδραστη άμεση ηττα, παρ) ὅλα αύτὰ κάποιαν ευδιάκριτη λειτουργία, ὅμως αύτὸ ὁφείλεται ὅχιὅμως νίκη έμμεσα είναι δικη της ­ και ἐπὶ πλέον τὸ μόνον στὴν όφθαλμοφανὴ άποτυχία τὥν άπόλυτων σκο­στοιχεῖο της ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο ἀναπόφευκτα ὴττᾶται, εἶναι

Ι πῶν της, ἀλλὰ και στὴν ανεπαίσθητη ἐπικράτηση τῶνη άνθρωπολογικὰ ἀνεκρίζωτη διάσταση της, τὴν ὁποία ,ί σχετικῶν της ἐπιδιώξεων. (Η δυναμικη της έπανεμφάνι­καμμιά ἱστορικὴ ηττα δὲν μπορεῖ νὰ άφανίσει. (Η κατάρ­

Ν ση στὸ μέλλον, μὲ τὴν α τὴ β μορφη, δὲν πρέπει καθό­ρευση τοὔ κομμουνισμοὔ δὲν σημαίνει λοιπὸν τὸν ὁριστικὸγ λου Ψ ἀποκλείεται ὅσο ἐκδιπλώνεται σὲ μακρά κύματα3 Ν

Δ

Ϊαποχαῳἴῃ­σμὸ ΤὉΘ παΥκόσΡ­ίαε ἱστορίας ἀπὸ τὴν Ούτο­με ἱστορικὴ πράξη μὲ εἰδοποιὰ γνωρίσματα, σερραγιζονταςπία, παρὰ άποτελεῖ ηττα του μεγάλου ρωσικοὔ ἔθνουςῃ ὁλόκληρες εποχές. ,Αλλα και θὰ μποροὕσε νὰ βουβαθεῖτὸ ὁποῖο στὸν ἀγώνα του γιὰ τὴν παγκόσμια κυριαρχία για πάντα, άν η κίνηση τὴς πλανητικὴς ἱστορίας περιέλ­χρησιμοποίησε τὴν Ούτοπία ­ άκριβὥς ὅπως και κάθε θει σ” ένα άδιέξοδο, ὅπου πολιτικὴ δράση κατὰ βάσηάλλη σύγχρονη παγκόσμια Δύναμη ειναι ὁποχρεωμένη νὰ θὰ συρρικνωνόταν στὴν κατανομὴ περιορισμένων ύλικῶνἐμφανισθεῖ ὡς εκπρόσωπος οίκουμενικὥν ίδεῶν. Στὴν καὶ οίκολογικῶν άγαθὥν πάνω σ” έναν πυκνοκατοικημένοἐποχὴ τοὔ Ψυχροὕ Πολέμου οί άντικομμουνιστὲς ύπο­ πλανητη. Τότε θὰ παρέλυε η άνανεωτικὴ καὶ ριζοσπα­γράμμισαν συχνά, καὶ ὁρθά, τὴν ύποταγὴ της Οὐτοπίας ί στικὴ διάθεση, η ὁποία χαρακτηρίζει τις συνθηκες γένε­στὴ σοβιετικὴ πολιτικὴ της ἰσχύος. Σημερα διαπράττουν σης της Οὐτοπίας, ένω θὰ εὐδοκιμοὔσαν ἰδεολογίες ποὺένα λογικὁ σφάλμα ὅταν άντιστρέφουν τὴ σειρὰ τὥν πραγ­ θὰ νομιμοποιοὕσαν σκληρα πειθαρχικὰ μέτρα καί ὁίτεγ­| \ ­Ν \ Ϊ 7 | Ν Νματων και θεωρουν τη Σοβιετικη 'Ένωση ὡς τὸν ένοπλο κτες ἱεραρχίες. Μετα ἀπὸ τὴν πραγμάτωση της θετικης

Ι36 ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Οὐτοπίας στὶς μαζικὲς δημοκρατίες της Δύσης ἴσως ἐπί­κετται η πραγμάτωση της λεγόμενης «ἀρνητικης Οὐτο­πίας» σὲ πλανητικὸ ἐπίπεδο.

Ζ Τὸ πρῶτο ἀπὸ τὰ τρία αὐτὰ κείμενα δημοσιεύθηκε ὡς εἰσαγωγη\ στη συλλογη κειμένων Ζ)ε:· Ρἢἰἰοεορἶτ από αἰε Ζνασῃ ΡΙ°ε111]τἴ111·Ε

η ε1.Μ. ἰθθθ' τὸ δεύτερο, ἐπίσης ὡς εἰσαγωγη, στη συλλογη κειμέ­] νων Ώρα· ΡἢἰΖοεο¿υἢ ωπιἰ αἰε Μασἔιτ, ΗειΙτιΒι11·ἔ 1992· τὸ τρίτο,

τέλος, ἀποτελεῖ συμβολη στὸν τιμητικὸ τόμο γιὰ τὰ ἑβδομηντά­χρονα του καθηγητη Η.­ .Ϊ. Α1·1ιἀἰ;, Εἰτῃϋυτἔ ε.‹1.Ε.. αθθθ.

Ι Ι­ΙΙΙἙ­ἦ#_._„.ἶ;__ Ι..

«Η ΗΔΟΝΗ, Η ΙΣΧΤΣ, Η ΟΤΤΟΠΙΑ» ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΔΤΛΗ ΤΤΠΩΘΙΙΚΙΙ ΤΟΝ ΔΙΞΚΒΜΒΡΙΟΤΟΪ' 1992 ΣΤΟ ΤΤΠΟΓΡΑΦΒΙΟΤΩΝ ΕΚΔΟΣΠΩΝ «ΣΤΙΓΜΗ ›› (ΖΩΟΔΟΧΟΪ' ΠΗΙἹΙΣ 91­93 ¬ ΑΘΗΝΑ114 73 ­ ΤΗΛ. 3θ.44.θθ4) ΣΗ 2.000ΛΝ'Ι'Ι'ΓΪΠΑ ΣΒ ΧΑΡΤΙ ΣΑΜΟΤΑΜΑΤ 100 ΓΡ. ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΚΗΣ.Π ΒΙΒΛΙΟΔΒΣΙΑ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗΝΛ. ΣΑΛΤΟΡΙΑΔΗΣ 86 ΥΙΟΙ Ο.Π. ΚΑΙΗ ΤΤΠΟΓΡΛΦΙΚΠ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΛΙΙΟ ΤΟΝ ΑΙΜΙΛΙΟ ΚΑΛΙΑΚΑΤΣΟ

­­­ ·· ­~¬=ἐ:­ο ±·; ± :τ7 Δ·­7 ­­­`­ ­­­­­

”Αριθ. ἔκδ.ΠΜ

~`,`Μ