ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

«Του γιοφυριού της Άρτας»

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

σχολικό έτος 2014-15διδάσκουσα: Ελένη Ευαγγελοπούλου,

φιλόλογος

Το γεφύρι της Άρτας• Το γεφύρι της Άρτας στον

ποταμό Άραχθο βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί στη Φιλιππιάδα και στα Γιάννενα.

• Πρωτοθεμελιώθηκε την εποχή του βασιλιά Πύρρου (3ος αι. π.Χ.) και συμπληρώθηκε την εποχή του δεσποτάτου της Ηπείρου, ίσως επί Δεσπότη Μιχαήλ Β΄ Δούκα.

• Πιθανές χρονολογίες της (τελικής;) οικοδόμησης, σύμφωνα με τους ιστορικούς, ήταν το 1602 ή το 1606 μ.Χ.

Η πόλη της Άρτας σήμερα (στην Ήπειρο)

Το ιστορικό γεφύρι

Τι συμπεραίνετε από τις εικόνες; Ήταν το γεφύρι ένα εύκολο οικοδομικό εγχείρημα για την εποχή της θεμελίωσής του;

Αποτελούσε ωστόσο η κατασκευή του ένα κοινωνικό όφελος;

Τα υλικά κατασκευής του;

• Τη σημερινή του μορφή το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε μάλλον το έτος 1602-1606 μ.Χ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τη χρηματοδότηση της κατασκευής του Γεφυριού της ‘Αρτας ανέλαβε ένας Αρτινός παντοπώλης, ο Ιωάννης Θιακογιάννης, ο οποίος προφανώς είχε εμπορικές δραστηριότητες και είχε ενδιαφέρον για τη διάβαση του Αράχθου ποταμού από τα μουλάρια με τα φορτία του. Δυστυχώς, τα στοιχεία που μας παρέχουν οι αρχαίες πηγές για την οικοδόμηση του γεφυριού είναι ελάχιστα.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

• ΕΙΔΟΣ: Παραλογή

• Ενότητες (στο Φύλλο Εργασίας)

ΕΝΟΤΗΤΕΣ- ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ• 1η Ενότητα (στ.1-6): Εισαγωγή - Το χτίσιμο και το γκρέμισμα του

γεφυριού, καθώς και ο θρήνος των μαστόρων και των μαθητάδων.• 2η Ενότητα (στ.7-13): Το πουλί με την ανθρώπινη φωνή υπαγορεύει σαν

λύση τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα.• 3η Ενότητα (στ.14-20): Η υποταγή στη μοίρα.• 4η Ενότητα (στ.21-29): Η άφιξη της γυναίκας και η εξαπάτηση της από

τους μαστόρους.• 5η Ενότητα (στ.30-34): Το στοίχειωμα της κόρης• 6η Ενότητα (στ.35-40): Ο θρήνος και η κατάρα.• 7η Ενότητα (στ.41-46): Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του

γεφυριού.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Εκφραστικά σχήματα και αφηγηματικοί τρόποι

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

αφήγηση

διάλογος

Μονόλογος ( γυναίκας

Πρωτομάστορα)

Σχόλια

Βλ. τον ρόλο των αφηγηματικών τρόπων και τα σχετικά- για τον κάθε τρόπο- χωρία του κειμένου στις σημειώσεις του

Φύλλου Εργασίας

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Γλώσσα κειμένου• Δημώδης• Απλή, λιτή, με ορισμένες

λαϊκές ή ιδιωματικές λέξεις/ φράσεις (ντοπιολαλιά: πάρωρα, γιόμα, τ΄αποταχύ )

• Με κυριαρχία του παρατακτικού λόγου

ύφος• Απλό (<λιτός, παρατακτικός

λόγος)• Έντονα δραματικό• Συγκινησιακό• Ζωηρό, παραστατικό• Γοργό(όσον αφορά την

εξέλιξη της δράσης)

Είδος αφηγητή και οπτική γωνία αφήγησης

• ΑΦΗΓΗΤΗΣ• Τριτοπρόσωπος• Εξωδιηγητικός /

ετεροδιηγητικός ( γιατί δε μετέχει στη δράση)

• ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Χωρίς εστίαση( μηδενική εστίαση)/Παντογνώστης

(Δεν τον εμποδίζει τίποτε, ώστε να είναι καλά πληροφορημένος για την πλοκή της υπόθεσης. Γνωρίζει ακόμα και τα συναισθήματα των ηρώων ).

Είδος αφήγησης

• Πρωτίστως «χρονολογική/ γραμμική» ( =τα γεγονότα εξιστορούνται με τη σειρά που διαδραματίζονται).

• Μικρές «χρονολογικές αναδρομές» γίνονται στον μονόλογο της γυναίκας του Πρωτομάστορα.

• «Πρόληψη» θεωρείται από ορισμένους μελετητές η αναφορά στην πιθανή/ μελλοντική διάβαση του γεφυριού από τον αδελφό της γυναίκας.

Αναδρομή στο παρελθόν: Η αναφορά στις «στοιχειωμένες αδελφές» της λυγερής( «τρεις αδελφάδες ήμαστε…έχτισε τον Δούναβη…τον Ευφράτη»)

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΟΓΗΣ

• Το θέμα του ποιήματος στηρίζεται στην πανάρχαια δοξασία ότι για να στεριώσει ένα οικοδόμημα ή για να επιτύχει ένα εγχείρημα, θα πρέπει να «θυσιαστεί» ένας άνθρωπος και μάλιστα σημαντικός. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ή και στη νεότερη γραμματεία σχετικές θυσίες ήταν:

Η «θυσία» ως θεματικό κέντρο των λογοτεχνικών έργων- σχετικές «θυσίες»

Η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα για τον απόπλου του στόλου των

Αχαιών εναντίον της Τροίας.Τραγωδία του Ευριπίδη, Ιφιγένεια

εν Αυλίδι.

Προαιρετική εργασία-

παρουσίαση( ομοιότητες

των «θυσιών»)

Προαιρετική εργασία-

παρουσίαση( ομοιότητες

των «θυσιών»)

Σχετικές θυσίες στη Λογοτεχνία και τη θρησκευτική παράδοση

• Η θυσία του Ισαάκ από τον Αβραάμ στην Παλαιά Διαθήκη

• Βλ. και Βιτσέντζου Κορνάρου, «Η θυσία του Αβραάμ» ( Κρητική Λογοτεχνία)

ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

1) Η ατομική ευτυχία VS

του συλλογικού καλού ή του καλού του κοινωνικού συνόλου.

Ποιο επικρατεί εδώ;

2) Η δύναμη της Μοίρας / του πεπρωμένου

ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

3)Η δύναμη της «κατάρας»

4) Η αντίσταση της «φύσης» στις ανθρώπινες παρεμβάσεις

5)Η συζυγική αγάπη

6)Η δύναμη της αδελφικής αγάπης

ΕΡΜΗΝΕΙΑ/ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ

Στίχοι 1-2 : • Η υπερβολή ως προς το

σχήμα. Ο αριθμός των εργατών αναδεικνύει τη δυσκολία του εγχειρήματος αλλά και

• την προσφορά/ σημασία της κατασκευής.

Στίχοι: 3-4 :• Η φύση αντιστέκεται

στις παρεμβάσεις των ανθρώπων. Δοξασία των λαϊκών ανθρώπων της εποχής. Έχει ισχύ άραγε σήμερα μια τέτοια αντίληψη;

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ

• «κακογραμμένες»: Διακρίνουμε εδώ την έντονη πίστη που είχαν παλιότερα οι άνθρωποι στη μοίρα και στο πεπρωμένο.

Σήμερα έχουν αλλάξει οι ανθρώπινες αντιλήψεις σχετικά με τη μοίρα;

• «Τρεις αδελφάδες ήμαστε και οι τρεις κακογραμμένες…»:

Ο αριθμός 3 έχει συμβολική σημασία στο δημοτικό τραγούδι. Παραπέμπει στην Αγία Τριάδα και στη δύναμή της ( « Τρία πουλάκια κάθονταν ψηλά στη Χαλκουμάτα…» , δημοτικό «του Διάκου»)

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Πρωτομάστορας

• Εργατικός, ικανός και επίμονος για την επιτέλεση του έργου • Σύζυγος στοργικός, προσπαθεί αρχικά να σώσει τη γυναίκα

του από τη συμφορά ( με την αποστολή του μηνύματος με το πουλί).

• Με αίσθημα ευθύνης απέναντι στο κοινωνικό σύνολο δέχεται να θυσιάσει τη γυναίκα του…

• «Ανωτερότητα, σκληρότητα ή υποταγή στη μοίρα»; Προβληματιστείτε.

Μάστορες

• Εργατικοί• αλλά και πονηροί ( ωθούν με τέχνασμα και

δόλο τη λυγερή στα θεμέλια του γιοφυριού και στο «στοίχειωμα»)

• Με σκληρότητα ξεκινούν το «χτίσιμο» της γυναίκας μέσα στο γεφύρι, προκειμένου να δοθεί τέλος στο δικό τους μαρτύριο/ εγωκεντρικοί.

Ήθος «λυγερής»• Το αθώο «θύμα»• Στοργική σύζυγος , αφοσιωμένη στον

άντρα της.• Πρόθυμη να βοηθήσει, θαρραλέα,

καλόψυχη, προσηνής, αλλά ίσως και αφελής χάρη στην απεριόριστη αγάπη και εμπιστοσύνη που τρέφει στον σύζυγο ή τους συν-ανθρώπους της (βλ.

και Εργασία μαθητή Σαρηγιαννίδη). • Βασανισμένη (εξαιτίας της

οικογενειακής τραγωδίας των αδελφών της).

• Με απαράμιλλη ψυχική δύναμη και βαθιά αδελφική αγάπη θυσιάζεται τελικά για το συλλογικό καλό.

• ΤΡΑΓΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΥΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ο ρόλος του πουλιού σημαντικός για την εξέλιξη της υπόθεσης

• Το πουλί λειτουργεί ως «από μηχανής θεός»: Δίνει τη λύση στο δυσεπίλυτο πρόβλημα της θεμελίωσης ( «αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο…»).

• Συμβάλλει στην οικονομία του δράματος και επιταχύνει την εξέλιξη της υπόθεσης: Αν δεν ήταν το πουλί και το λανθασμένο μήνυμά του ( η «παρακοή») , δε θα είχαμε την εξέλιξη που επιθυμεί ο λαϊκός δημιουργός για το έργο(θάνατος κόρης/ στοίχειωμα/ θεμελίωση γεφυριού).

• Με την «παρακοή» του προκαλεί «περιπέτεια» (βλ. όρο παρακάτω/ Λεξικό Όρων) , πράγμα που εντείνει τη δραματική ένταση ή την αγωνία , καθορίζει την πλοκή του έργου και οδηγεί στην κορύφωση του δράματος.

Συναισθηματική κατάσταση λυγερής

• Χαρακτηριστικό: Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις με βάση κυρίως το μοντέλο της «αποκλιμάκωσης»- «κάθαρσης» (βλ. και Φύλλο Εργασίας)

Από σύγχρονες θεατρικές δραματοποιήσεις της

Παραλογής

Συναισθήματα ηρωίδας

• Χαρά για την επικείμενη συνάντηση με τον σύζυγο, λαχτάρα και αγάπη

• Διάθεση για βοήθεια, φιλοστοργία κι ενδιαφέρον για τη στενοχώρια του συζύγου

• Έκπληξη, ανησυχία• Αγωνία, θυμός, οργή, απόγνωση και

απελπισία, θλίψη, παράπονο για τη κακή μοίρα, πόνος, οδύνη, αγάπη και για τον αδελφό, στοργή και «λύγισμα»….αποκλιμάκωση / κάθαρση= λύτρωση από αρνητικά συναισθήματα.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΟΓΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ(Βλ. Φύλλο Εργασίας)

Η παραλογή μας μοιάζει με μικρό θεατρικό δράμα, γιατί:• Παρουσιάζει «τραγικούς ήρωες».• Εμπεριέχει το στοιχείο του «από μηχανής θεού»(πουλί) και

το στοιχείο της «περιπέτειας» (= ανατροπή / Αριστοτέλης: «η προς το εναντίον των πραττομένων μεταβολή», εδώ: περιπέτεια αποτελεί η παρακοή του πουλιού & επιπτώσεις της).

• Έχει πλοκή- δέση, «θεατρική οικονομία» (βλ. ρόλο πουλιού), έντονο το δραματικό στοιχείο( θάνατος , κατάρα), κορύφωση συναισθημάτων και «κάθαρση» ( λύτρωση/ ανακούφιση από τα αρνητικά συναισθήματα).

• Συνδυάζει το διαλογικό και το αφηγηματικό στοιχείο.

Τραγικότητα ηρώων( βλ. και Βιβλίο Ελένης Ευριπίδη, σελ.144 κ.ε. /γλωσσάρι)

• Τραγικό πρόσωπο είναι αυτό που:• Α. Υποφέρει χωρίς να φταίει • Β. Γίνεται θύμα σύγκρουσης με υπέρτερες

δυνάμεις, όπως η Μοίρα , η εξουσία, οι Θεοί.• Γ. Αντιμετωπίζει διλήμματα και η όποια

επιλογή ή πράξη του οδηγεί στον όλεθρο• Δ. Περνά από την άγνοια στη γνώση και αυτό

προκαλεί πόνο…• Ε. Μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία

Τραγικότητα ηρώων/ τραγικότητα λυγερής

Τραγική ηρωίδα η γυναίκα του Πρωτομάστορα, γιατί:

• Υποφέρει χωρίς να φταίει, πεθαίνει για το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, αλλά με δόλιο τρόπο.

• Συγκρούεται με ανώτερες δυνάμεις (Μοίρα/ συλλογικό καλό) και γίνεται άθυρμά τους(= «παιχνίδι», «πιόνι»)

• Περνά από την άγνοια στη γνώση (μαθαίνει ότι θα στοιχειωθεί) και αυτό της προκαλεί πόνο…

• Αντιμετωπίζει ένα δίλημμα ( σχετικό με την κατάρα και τη ζωή του αδελφού της…)

• Μεταπίπτει από τη συζυγική ευτυχία στη δυστυχία και τον θάνατο…

Τραγικότητα Πρωτομάστορα

• Να αποδειχθεί με βάση τη θεωρία του τραγικού ήρωα και τα στοιχεία του κειμένου.

Τυπικά μοτίβα- μαγικά στοιχεία των δημοτικών τραγουδιών

• Τέτοια τυπικά μοτίβα που υπάρχουν στην Παραλογή μας είναι:

1.

( βλ. για τον ρόλο του στην οικονομία και την εξέλιξη της υπόθεσης)2.

(συντελεί στη δραματική ένταση της υπόθεσης και στο κλείσιμο της υπόθεσης)

Το μοτίβο της κατάρας

Το μοτίβο του ομιλούντος

πουλιού

Το μοτίβο του ομιλούντος

πουλιού

Στο κείμενο υπάρχει θεατρικότητα και δραματική σύγκρουση. Πώς επιτυγχάνεται αυτή;

• Απάντηση: Διάλογος + αφήγηση= θεατρικότητα

• Έντονη συναισθηματική διέγερση των κεντρικών προσώπων + το στοίχειωμα+ κατάρα = δραματικότητα

Λογοτεχνικές επιρροές της Παραλογής μας

•

• Το Γεφύρι της Άρτας έχει γίνει πηγή έμπνευσης για πολλούς συγγραφείς και με βάση αυτό έχουν γραφεί αρκετά έργα, όπως:

• Μπάμπης Δερμιτζάκης: «Τα τρία Γεφύρια της Άρτας» και• Μπάμπης Δερμιτζάκης: «Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες»• «Το γιοφύρι της Άρτας» του Ηλία Βουτιερίδη, περιοδικό «Νουμάς», 1905• «Το ανεχτίμητο» του Παντελή Χορν δημοσιευμένο σε ανεξάρτητο τόμο μαζί με το

μονόπραχτό του «Ο ξένος», 1906• «Ο Πρωτομάστορας», τραγωδία που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης το 1909,

μελοποίησε ο Μανώλης Καλομοίρης και παίχτηκε στην Αθήνα το 1916• «Θυσία της Άρτας» του Στέλιου Σεφεριάδη• «Της Τρίχας το γεφύρι» του Παν. Φωτιάδη, 1927• «Τη Τρίχας το Γεφύρ'» του Θόδωρου Κανονίδη, 1930• «Γεφύρι της Άρτας» του Γ. Θεοτοκά, 1942• «Η Γυναίκα του Πρωτομάστορα», του Φίλωνος Κτενίδη, στην ποντιακή διάλεκτο,

1950• «Το Γεφύρι της Άρτας» του Γιάννη Ανδρίτσου, 1960• «Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες» του Αλβανού συγγραφέα Ισμαήλ Κανταρέ, 1989

…….

ΕΠΙΡΡΟΕΣ

Από την τραγωδία του Καζαντζάκη μελοποιημένη από τον Μ. Καλομοίρη

Σύγχρονα θεατρικά έργα με θέμα το Γεφύρι της Άρτας

Υπόθεση:Το γεφύρι που θα ενώσει τις όχθες του ποταμού Άραχθου εξακολουθεί να γκρεμίζεται τρία χρόνια αφότου ο Πρωτομάστορας Χριστόφορος και οι εργάτες του ξεκίνησαν την κατασκευή του. Η διαρκής αποτυχία οδηγεί τον Πρωτομάστορα μέσα από τη μανία και την τρέλα στην ολοκληρωτική σύγκρουση με τους εργάτες του, τη γυναίκα που αγαπά και τον ίδιο τον ποταμό...

http://youtu.be/50abmHf20h8

Τραγούδια – παραλλαγές του Γεφυριού της ‘Αρτας

• http://youtu.be/wnHxW_hIes4( Του γιοφυριού της Άρτας, παραλλαγή Πρέβεζας)

• http://youtu.be/GMS5c8cABBU( Χρόνης Αηδονίδης, Της ΄Αρτας το γεφύρι)

Τραγούδια εμπνευσμένα από την παραλογή

• αλβανική παραλλαγή• πομάκικη παραλλαγή• ποντιακή παραλλαγή

• «Της τρίχας το γεφύρι»

Σύγχρονα τραγούδια και όπερα Καλομοίρη

• https://www.youtube.com/watch?v=PY2Hv1QpoeE&list=RDPY2Hv1QpoeE

( Σωκράτης Μάλαμας, Της Άρτας το γεφύρι)

• https://www.youtube.com/watch?v=KWDMFkkdaSU

Θέατρο Σκιών βασισμένο στην Παραλογή

• http://youtu.be/iJ3PTih7W_Y

Ελεύθερες εργασίες – συνθέσεις

• 1. Γράψτε ένα δικό σας τέλος ( σε πεζό ή ποιητικό λόγο) για την Παραλογή όσον αφορά την τύχη των προσώπων.

• 2. Να βρείτε ομοιότητες ανάμεσα στη θυσία της Ιφιγένειας και τη θυσία της «λυγερής» . Δημιουργήστε μια παρουσίαση PPT , ώστε να την παρουσιάσετε στην τάξη.

Διαθεματικές Εργασίες

• 3. Φτιάξτε μια αφίσα/ πολυτροπικό κείμενο με το Γεφύρι της ΄Αρτας, για να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα ή σε εφημερίδα τοίχου. Θα χρησιμοποιηθεί ως χάρτης τουριστικών θέλγητρων της Ηπείρου ( σύνδεση με μάθημα Γλώσσας).

• 4. Στην 4ήμερη εκδρομή του Σχολείου στην Ήπειρο ετοιμάστε μια δραματοποίηση με βάση την Παραλογή, για να την παρουσιάσετε όταν επισκεφθείτε το ιστορικό Γεφύρι…

5. Κάντε μια βιβλιογραφική εργασία για τα τοξωτά γεφύρια του τόπου μας

«γεφύρι ν΄ εθεμέλιωναν στης ΄Αρτας το ποτάμι»