Ελλθνικόσ μεςοπόλεμοσ 1922-1940

Πολιτικι αςτάκεια και ςτρατιωτικζσ παρεμβάςεισ.

Από τθν πρϊτθ αβαςίλευτθ δθμοκρατία ςτθν δικτατορία του Μεταξά.

Μετά τθν κατάρρευςθ του μικραςιατικοφ μετϊπου και ενϊ ο διαφυγϊν ελλθνικόσ ςτρατόσ βριςκόταν ακόμα ςτθ Χίο και τθ Μυτιλινθ, βενιηελικοί αξιωματικοί με επικεφαλισ τον Νικόλαο Πλαςτιρα, το Στυλιανό Γονατά και τον Γεϊργιο Κονδφλθ δθμιοφργθςαν μυςτικι οργάνωςθ με ςτόχο:α) τθν αντικατάςταςθ του γερμανόφιλου βαςιλιά Κωνςταντίνου από τον αγγλόφιλο γιο του, Γεϊργιο Β β) τθν ανάδειξθ μιασ κυβζρνθςθσ φίλα προςκείμενθσ ςτθν Αντάντγ) τθν τιμωρία των ενόχων τθσ εκνικισ καταςτροφισ

Γονατάσ ΠλαςτιρασΚονδφλθσ

Μαηί τουσ από τθν Ακινα είχε ςυνταχκεί και ο

ςτρατθγόσ Θεόδωροσ Πάγκαλοσ, παπποφσ του

ςθμερινοφ πολιτικοφ.

Μόλισ οι κινθματίεσ ζφταςαν ςτθν Ακινα, τζλθ επτζμβρθ του 1922, θ κυβζρνθςθ παραιτικθκε και λίγο αργότερα εκκρονίςτθκε οριςτικά και ο

Κωνςταντίνοσ, ο οποίοσ κατζφυγε ςτθν Ιταλία, όπου και πζκανε μετά από λίγουσ μινεσ. το κρόνο ανζβθκε ωσ τα 1924 ο γιοσ του, Γεϊργιοσ Β.

Σον Οκτϊβριο του 1922, κάτω από το βάροσ των λαϊκϊν πιζςεων αλλά και του ςτρατοφ, που διψοφςε για εκδίκθςθ, οκτϊ πολιτικοί και ςτρατιωτικοί που κεωρικθκαν υπεφκυνοι για τθ μικραςιατικι καταςτροφι παραπζμφκθκαν ςε ςτρατοδικείο με τθν κατθγορία τθσ εςχάτθσ προδοςίασ. Σελικά καταδικάςτθκαν οι ζξι (Δ. Γοφναρθσ, Π. Πρωτοπαπαδάκθσ, Ν.

Θεοτόκθσ, Γ. Μπαλτατηισ, Δ. Χατηθανζςτθσ, Ν. τράτοσ), οι οποίοι εκτελζςτθκαν ςτο Γουδί. Από αυτοφσ πιρε και θ δίκθ το ευρφτερα γνωςτό όνομά τθσ (Δίκη των εξ).

Η κυβζρνθςθ Κροκιδά, που είχε οριςτεί ωσ προςωρινι αντικαταςτάτθσ τθσ κακαιρεκείςθσ φιλοβαςιλικισ, λόγω των εξελίξεων ςτθ δίκθ των εξ παραιτικθκε και

τθν θγεςία του κράτουσ ανζλαβαν απευκείασ οι ςτρατιωτικοί.

ΓονατάσΠλαςτιρασ

Γεϊργιοσ Παπανδρζου

Σο ίδιο διάςτθμα ςτθ Λωηάννθ ξεκινοφςαν οι διαπραγματεφςεισ για τθν υπογραφι ςυνκικθσ ειρινθσ και αμοιβαίασ ανταλλαγισ πλθκυςμϊν μεταξφ Ελλάδασ και

Σουρκίασ. Ωσ εκπρόςωποσ τθσ Ελλάδασ κλικθκε από το Παρίςι, όπου ζμενε μετά το 1920, ο Ελευκζριοσ Βενιηζλοσ.

Βενιηζλοσ

Η ελλθνικι αντιπροςωπία ςτο ςυνζδριο τθσ Λωηάννθσ

Η ςυμφωνία προζβλεπε τθν χάραξθ των ελλθνοτουρκικϊν ςυνόρων ζτςι όπωσ είναι ςιμερα (πλθν των Δωδεκανιςων, τα οποία πιραμε ςτα 1948) και τθν υποχρεωτικι

ανταλλαγι Ελλινων και μουςουλμάνων (sic) υπθκόων. Εξαιρζκθκαν μόνο οι Ζλλθνεσ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ, τθσ Κμβρου και τθσ Σενζδου και οι μουςουλμάνοι

(sic) τθσ Δυτικισ Θράκθσ, που αποτελοφν και τθ ςθμερινι μασ μειονότθτα.

τα 1924, μετά από εκλογζσ, αναδείχτθκε νζα κυβζρνθςθ των Φιλελευκζρων, με επικεφαλισ τον ίδιο το Βενιηζλο. Οι ςτρατιωτικοί παρζδωςαν τθν εξουςία.

Λίγο αργότερα όμωσ, λόγω τθσ διαφωνίασ του ςτο πολιτειακό, ο Βενιηζλοσ παραιτικθκε και πρωκυπουργόσ τθσ χϊρασ ζγινε ο Αλζξανδροσ

Παπαναςταςίου, επί του οποίου κεςπίςτθκε και θ πρϊτθ ελλθνικι αβαςίλευτθ δθμοκρατία. Πρϊτοσ πρόεδροσ τθσ δθμοκρατίασ ορίςτθκε ο

ναφαρχοσ Κουντουριϊτθσ, γνωςτόσ από τθν κυβζρνθςθ τθσ «Εκνικισ Άμυνασ»

ΠαπαναςταςίουΚουντουριϊτθσ

Μάρτιοσ 1924: πανθγυρικι λαϊκι ςυγκζντρωςθ για τθν ανακιρυξθ τθσ αβαςίλευτθσ δθμοκρατίασ.

Δθμιοφργθμα τθσ κυβζρνθςθσ Παπαναςταςίου ιταν και το Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ (Α.Π.Θ.), το μεγαλφτερο ςιμερα πανεπιςτθμιακό ίδρυμα τθσ χϊρασ, το οποίο πρωτοςτεγάςτθκε ςτθ βίλλα Αλλατίνι, το ιςτορικό κτιριο όπου ςτα 1909-1912 είχε «φυλακιςτεί» από τουσ Νεότουρκουσ και ο ζκπτωτοσ ςουλτάνοσ Αβδοφλ Χαμίτ Β.

Το καλοκαίρι του 1925, εκμεταλλευόμενοσ τθν κυβερνθτικι

αςτάκεια (ο Παπαναςταςίου είχε πζςει ιδθ από το προθγοφμενο

καλοκαίρι, ακολουκοφμενοσ από δφο βραχφβια ςχιματα), ο

ςτρατθγόσ Θεόδωροσ Πάγκαλοσ κατζλαβε τθν εξουςία και επζβαλε δικτατορία, θ οποία διατθρικθκε ζναν χρόνο, ωσ το καλοκαίρι του

1926. Χαρακτθριςτικό τθσ πολιτικισ κρίςθσ τθσ εποχισ είναι πωσ – ςε

πρϊτθ φάςθ τουλάχιςτον – είχε τθν ζγκριςθ τθσ πλειοψθφίασ τθσ

βουλισ.

Η δικτατορία του Πάγκαλου χαρακτθρίςτθκε από τον αυταρχιςμό και τον υπερφίαλο εκνικιςμό τθσ, που κορυφϊκθκε με μία ειςβολι ςτα βουλγαρικά εδάφθ. τθν Ιςτορία όμωσ ζμεινε για τον κωμικό πουριτανιςμό τθσ, που αποτυπϊκθκε και ςτο τραγοφδι

του Γιϊργου Μθτςάκθ «Στθν εποχι του Πάγκαλου».

Στθν εποχι του Πάγκαλου ιταν μακριζσ οι φοφςτεσ*ςτο Μοναςτθράκι αράηανε οι ςοφςτεσλίγοι περπατοφςανε τότε με τισ κοφρςεσςταυροπόδι ςτισ αυλζσ, τι `ναι αυτά που λεσ;

ιμερα κι οι κόμιςςεσ βαςτοφν κομπολογάκιμπότα ωσ το γόνατο κι αβζρτα τςιγαράκικοίτα πϊσ αλλάξανε τα χρόνια Δθμθτράκθςταυροπόδι ςτισ αυλζσ τι `ναι αυτά που λεσ

*Σφμφωνα με τον νόμο(!), δεν ζπρεπε να απζχουν πάνω από 30 πόντους από το ζδαφος!

Τον Αφγουςτο του 1926 ο Πάγκαλοσ ανατράπθκε από τον Κονδφλθ, ο οποίοσ προκιρυξε αμζςωσ εκλογζσ. Σο αποτζλεςμα δεν ανζδειξε αυτοδφναμθ κυβζρνθςθ

και ζτςι ωσ το 1928 θ χϊρα κυβερνικθκε από κυβερνιςεισ ςυνεργαςίασ («εκνικισ ενότθτασ»).

Ο Πάγκαλοσ αριςτερά, τθ ςτιγμι τθσ ςφλλθψισ του από τισ δυνάμεισ του Κονδφλθ.

τα 1928 είχαμε τθν επάνοδο για τελευταία φορά του Βενιηζλου, ο οποίοσ κα παρζμενε ςτθν εξουςία ωσ το 1932. Ο λαόσ τον υποδζχτθκε ωσ «εκνικό

ςωτιρα», χαρίηοντάσ του ςυντριπτικι πλειοψθφία ςτισ εκλογζσ.

Όμωσ το 1928 δεν ιταν 1910. Η Μεγάλθ Ιδζα δεν υπιρχε πια, θ βαςιλεία είχε καταργθκεί, το αγροτικό πρόβλθμα (άλλθ μια «εκκρεμότθτα» του 1909) είχε εν πολλοίσ

λυκεί, ο ςτρατόσ είχε αναδιοργανωκεί, ενϊ οι όποιεσ τομζσ ςτθν εκπαίδευςθ, τα εργαςιακά, τθ δικαιοςφνθ, το γλωςςικό κλπ. είχαν ολοκλθρωκεί τθν πρϊτθ δεκαετία. Περαιτζρω ριξεισ και καινοτομίεσ απαιτοφςαν ζναν ριηοςπαςτιςμό που ο Βενιηζλοσ

εξαρχισ δεν είχε. Ζτςι ο ρόλοσ του περιοριηόταν τϊρα ςε εκείνον του «υπεφκυνου διαχειριςτι» του υπάρχοντοσ, αξιόπιςτου ίςωσ όμωσ αδφναμου να προςφζρει πια

όραμα, ιδιαίτερα ςε ζναν κόςμο που άρχιηε ςιγά-ςιγά να αλλάηει δονοφμενοσ από τον παλμό των δφο μεγάλων, αντίπαλων ιδεολογικο-πολιτικϊν ρευμάτων τθσ νζασ εποχισ:

του κομμουνιςμοφ και του φαςιςμοφ.

Ενδεικτικό τθσ νζασ φυςιογνωμίασ του βενιηελιςμοφ ιταν και ο νόμοσ που με περιςςι ςπουδι ζςπευςε να ψθφίςει θ νζα κυβζρνθςθ μόλισ ανζλαβε τθν εξουςία. Ήταν το περιβόθτο «Ιδιϊνυμο», ο νόμοσ δθλαδι που ποινικοποιοφςε τθν προπαγάνδιςθ

«ανατρεπτικϊν (βλ. κομμουνιςτικϊν) ιδεϊν» ωσ «ιδιϊνυμο ζγκλθμα», τιμωροφμενο με τθν ποινι τθσ φυλάκιςθσ ι/και τθσ εξορίασ.

Σο Άρκρο 1 του νόμου:

«Όςτισ επιδιώκει τθν εφαρμογι ιδεών εχουςών ωσ ζκδθλον ςκοπόν τθ διά βιαίωνμζςων ανατροπιν του κρατοφντοσ κοινωνικοφ κακεςτώτοσ ι τθν απόςπαςιν μζρουσ εκ του όλου τθσ Επικρατείασ, ι ενεργεί υπζρ τθσ εφαρμογισ αυτών προςθλυτιςμόντιμωρείται με φυλάκιςιν τουλάχιςτον ζξι μθνών. Προσ τοφτοισ επιβάλλεται διά τθσ αποφάςεωσ και εκτοπιςμόσ ενόσ μθνόσ μζχρι δφο ετών εισ τόπον εν αυτι οριηόμενονΜετά τασ αυτάσ ποινάσ τιμωρείται και όςτισ επωφελοφμενοσ απεργίασ ι λοκ - άουτ, προκαλεί ταραχάσ ι ςυγκροφςεισ».

Ήταν θ πρϊτθ φορά που ειςαγόταν ςτθν Ελλάδα θ ζννοια του πολιτικοφ εγκλιματοσ ανοίγοντασ το δρόμο των εξοριϊν και των εκτοπίςεων, που ζμελλε να κλείςει μόλισ

ςτα 1974, με τθν πτϊςθ τθσ χοφντασ. Ωσ τα 1936 και τθν επιβολι τθσ δικτατορίασ του Μεταξά (που αυςτθροποίθςε ακόμα περιςςότερο το νόμο) είχαν ςυλλθφκεί κάπου

16.500 πολίτεσ, εκ των οποίων οι 3.000 είχαν εκτοπιςτεί ςε μικρά νθςιά του Αιγαίου, όπωσ θ Αμοργόσ, θ Φολζγανδροσ, θ κφροσ και θ Ανάφθ.

Ζνασ από αυτοφσ τουσ πρϊτουσ τόπουσ εξορίασ ιταν και θ Γαφδοσ, ςτο Λιβυκό πζλαγοσ, νοτίωσ τθσ Κριτθσ. Εκεί εςτάλθ, μεταξφ άλλων, κάποια ςτιγμι και ο

κατοπινόσ αρχικαπετάνιοσ του ΕΛΑ, Άρθσ Βελουχιϊτθσ (κατά κόςμον Θανάςθσ Κλάρασ), ο οποίοσ ζμεινε ςε τοφτο ‘δϊ το ςπιτάκι τθσ φωτογραφίασ.

τα τζλθ τθσ κθτείασ τθσ θ κυβζρνθςθ Βενιηζλου κλικθκε να διαχειριςτεί τθν νζα (μετά το 1893) χρεωκοπία τθσ χϊρασ, που ιρκε ωσ αποτζλεςμα τθσ κρίςθσ του ‘29. Η Ελλάδα είχε

εξαντλιςει τα ςυναλλαγματικά τθσ αποκζματα προςπακϊντασ να κρατιςει ιςχυρι τθ δραχμι ςτθ χρθματιςτθριακι αγορά και ζτςι τον Απρίλιο του 1932 βρζκθκε πλζον ςε

αδυναμία να εξυπθρετεί (να πλθρϊνει δθλαδι) τα εξωτερικά τθσ δάνεια. τθ ςυνζλευςθ τθσ ΚΣΕ που βλζπουμε ςτθ φωτογραφία, ο Βενιηζλοσ ηιτθςε πενταετι αναςτολι πλθρωμϊν.

Σελικά θ ΚτΕ ενζκρινε μόνο ζνα χρόνο αναςτολισ (ςτάςθσ) πλθρωμϊν, δζχτθκε όμωσ κάποια ζκπτωςθ από τουσ τόκουσ, θ οποία ζγινε μικρότερθ όταν ανζλαβε τθν εξουςία

ο Μεταξάσ. Ο φιλοκυβερνθτικόσ τφποσ μιλοφςε για «περιφανι νίκθ» του πρωκυπουργοφ. Σα πράγματα όμωσ δεν ιταν ακριβϊσ ζτςι…

τισ εκλογζσ του 1932 δεν αναδείχτθκε αυτοδφναμθ κυβζρνθςθ. Απζναντι ςτουσ Φιλελεφθερους ορκωνόταν τϊρα το αναγεννθμζνο Λαϊκό Κόμμα του Κων/νου Τςαλδάρθ

(ιδρυκζν το 1918 από τον εκτελεςκζντα Δθμ. Γοφναρθ), το οποίο τροφοδοτοφνταν από τθν αντιβενιηελικι δυςαρζςκεια αλλά και τον παραδοςιακό φιλοβαςιλικό χϊρο.

Δ. ΓοφναρθσΠαναγισ Τςαλδάρθσ

τισ επαναλθπτικζσ εκλογζσ όμωσ του 1933 πρϊτο κόμμα (και μάλιςτα αυτοδφναμο) ιρκε το Λαϊκό Κόμμα. Ο Νικόλαοσ Πλαςτιρασ, φοβοφμενοσ τυχόν επάνοδο του

βαςιλιά όπωσ ςτα 1920 και εμπνεόμενοσ από το μουςολινικό πρότυπο που ζκελγε τότε πολλοφσ (ακόμα και τον ίδιο το Βενιηζλο), επιχείρθςε να επιβάλει δικτατορία.

Ωςτόςο θ προςπάκειά του απζτυχε και ο ίδιοσ διζφυγε ςτο Παρίςι, από όπου επζςτρεψε μεταπολεμικά.

Λίγουσ μινεσ μετά, ωσ πράξθ εκδίκθςθσ κατά του Ελ. Βενιηζλου, ο οποίοσ είχε κεωρθκεί θκικόσ αυτουργόσ του αποτυχθμζνου πραξικοπιματοσ, κάποιοι βαςιλικοί πυροβόλθςαν

κατά του αυτοκινιτου του ενϊ αυτό διερχόταν τθν λεωφόρο Κθφιςίασ. Ο ίδιοσ δεν ζπακε τίποτα, τραυματίςτθκαν όμωσ θ ςφηυγόσ του και κάποιοι φρουροί του.

Σο Λαϊκό Κόμμα ςχθμάτιςε τελικά κυβζρνθςθ μζνοντασ ςτθν εξουςία ωσ το 1935. το βενιηελικό ςτρατόπεδο δεν μπόρεςαν να αποδεχτοφν τθν ιττα και τθν απϊλεια τθσ

κρατικισ εξουςίασ. ενάρια (τα περιςςότερα φανταςιακά) για επικείμενθ παλινόρκωςθ ζδιναν κι ζπαιρναν. Από κοντά και οι βενιηελικοί ςτρατιωτικοί, που

ζβλεπαν τθ κζςθ τουσ ςτο ςτράτευμα να υποβακμίηεται. Ζτςι, τον Μάρτθ του 1935 ο Βενιηζλοσ και οι επιτελείσ του αποφάςιςαν να κάνουν πραξικόπθμα.

Το ςχζδιο προζβλεπε επανάλθψθ τρόπον τινά του ςεναρίου του 1916 (βλ. «Εκνικι Άμυνα»): ο ςτόλοσ κα κατευκυνόταν ςτθν Κριτθ και από εκεί, αφοφ κα είχε

καταλάβει τα μεγάλα νθςιά του Αιγαίου, κα ζβαηε πλϊρθ για Θεςςαλονίκθ, όπου ο Βενιηζλοσ κα εγκακίδρυε παράλλθλθ κυβζρνθςθ. Όμωσ τα πράγματα δεν πιγαν όπωσ

προβλζπονταν και ζτςι το όλο εγχείρθμα απζτυχε.

Ο Βενιηζλοσ με τθ ςφηυγό του, Ζλενα, ςτθν ιταλοκρατοφμενθΚάςο, όπου κατζφυγαν μετά τθν αποτυχία του πραξικοπιματοσ. Από εκεί διζφυγαν ςτο Παρίςι.

Οι ςτρατιωτικοί που ςυμμετείχαν ςτο κίνθμα πζραςαν από ςτρατοδικείο και αποτάχκθκαν. 60 περίπου πολιτικοί και ςτρατιωτικοί (ανάμεςά τουσ και ο Βενιηζλοσ με τον Πλαςτιρα) καταδικάςτθκαν ςε κάνατο, εκτελζςτθκαν όμωσ μόνο δφο, γιατί

οι υπόλοιποι είχαν διαφφγει ςτο εξωτερικό. Ολόκλθρο ςχεδόν το δίκτυο των βενιηελικϊν ςτρατιωτικϊν εξαρκρϊκθκε.

Ανάμεςα ςτουσ υπόδικουσ ςτρατιωτικοφσ και ο μελλοντικόσ αρχθγόσ του ΕΛΑ, Στζφανοσ Σαράφθσ (μπροςτά δεξιά, με τα πολιτικά).

Ωσ απάντθςθ ςτο βενιηελικό κίνθμα, ο Γεϊργιοσ Κονδφλθσ - που πλζον είχε μεταπθδιςει ςτο αντιβενιηελικό ςτρατόπεδο μετατρεπόμενοσ ςε φανατικό υποςτθρικτι τθσ βαςιλείασ - ζκανε πραξικόπθμα. Κακαίρεςε τθν κυβζρνθςθ Σςαλδάρθ και με βοθκό

του τον ςτρατθγό Παπάγο ςχθμάτιςε ςτρατιωτικι κυβζρνθςθ με ςτόχο τθν άμεςθ επαναφορά του βαςιλιά και τθν εξαςφάλιςθ τθσ πολιτικισ ςτακερότθτασ.

Κονδφλθσ Παπάγοσ

Ο βαςιλιάσ επζςτρεψε με ζνα καταςκευαςμζνο δθμοψιφιςμα που του ζδινε 99,5%(!) και ο Κονδφλθσ παραιτικθκε. τθ κζςθ του τοποκετικθκε υπθρεςιακόσ

πρωκυπουργόσ ο Κων/νοσ Δεμερτηισ, με βαςικι αποςτολι τθ διενζργεια εκλογϊν.

Ο Γεϊργιοσ Β ανακοινϊνει ςτθν ελλθνικι βουλι το διοριςμό του Κων/νου Δεμερτηι.

Στισ εκλογζσ του Ιανουαρίου 1936 κανζνα από τα δφο μεγάλα κόμματα

δε μπόρεςε να αποκτιςει αυτοδυναμία (είχαν 143 και 141 ζδρεσ

αντίςτοιχα). Μεταξφ τουσ δεν μποροφςαν να ςυνεννοθκοφν για να

ςχθματίςουν κυβζρνθςθ ςυνεργαςίασ. Ζτςι αναδείχτθκε

ξαφνικά ςε ρυκμιςτικό παράγοντα το αφανζσ ωσ τότε ΚΚΕ, το οποίο με 6% είχε αποςπάςει 15 κρίςιμεσ ζδρεσ.

Σα δφο κόμματα άρχιςαν μυςτικζσ ςυνομιλίεσ μαηί του. Ο βαςιλιάσ μόλισ το ζμακε κορυβικθκε και αμζςωσ μετά τον αιφνιδιαςτικό κάνατο του Δεμερτηι (Απρίλιοσ

1936) διόριςε υπθρεςιακό πρωκυπουργό τον Ιωάννθ Μεταξά, ζναν γνωςτό ςτουσ ανακτορικοφσ κφκλουσ ςτρατιωτικό και πολιτικό, που θγοφνταν ενόσ περικωριακοφ,

δθλωμζνα φαςιςτικοφ κόμματοσ, των Ελευθεροφρόνων.

Σα δφο μεγάλα κόμματα, το Λαϊκό και οι Φιλελεφθεροι (εξαιρουμζνου του Γεωργίου Παπανδρζου) δϊςανε ψιφο εμπιςτοςφνθσ ςτον προαλειφόμενοδικτάτορα δεχόμενα μάλιςτα να διαλφςουν τθ βουλι ωσ τον επτζμβρθ! Ο

Μεταξάσ λοιπόν είχε βρεκεί εν μία νυκτί από το πουκενά ςε κζςθ θμι-δικτάτορα.

Σον επόμενο μινα, ςτισ 9 Μάθ, βρικε μάλιςτα τθν ευκαιρία να εφαρμόςει για πρϊτθ φορά τισ μεκόδουσ του ςε μία προγραμματιςμζνθ απεργία των καπνεργατϊν ςτθ

Θεςςαλονίκθ. Οι εργάτεσ ηθτοφςαν αφξθςθ των θμερομιςκίων και - από ζνα ςθμείο και μετά - παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςθσ. Η αςτυνομία επί τρεισ μζρεσ τουσ αντιμετϊπιηε με τα όπλα. 12 νεκροί και 300 τραυματίεσ ιταν ο τελικόσ απολογιςμόσ τθσ δράςθσ τθσ.

Ανάμεςα ςτουσ νεκροφσ κι ο νεαρόσ οδθγόσ Σάςοσ Σοφςθσ. Σο νεκρό κορμί του οι εργάτεσ το βάλανε πάνω ςε μια πόρτα και το περιφζρανε ςτθν πόλθ, ϊςπου

ςυνάντθςαν τθ μθτζρα του και τον αποκζςανε δίπλα τθσ. Ο κρινοσ τθσ, αποτυπωμζνοσ ςτθν παρακάτω φωτογραφία, ςυγκίνθςε τον – πρωτόβγαλτο τότε – ποιθτι Γιάννθ Ρίτςο,

ο οποίοσ ζγραψε μία ςειρά από οκτϊ μοιρολόγια με τον γενικό τίτλο «Επιτάφιοσ».

τα 1959 ο Μίκθσ Θεοδωράκθσ μελοποίθςε τα μοιρολόγια αυτά με τθ ςυμμετοχι του Μανϊλθ Χιϊτθ και του Γιϊργου Μπικικϊτςθ. Ο δίςκοσ, «παντρεφοντασ» για πρϊτθ φορά τθ λόγια ποίθςθ με τθν λαϊκι μουςικι,

κεωρικθκε ςτθν εποχι του «βζβθλοσ», ανοίγοντασ όμωσ το δρόμο για αυτό που ζπειτα αποκλικθκε «ζντεχνο λαϊκό τραγοφδι».

Μέξα Μαγηνύ κνπ

κίζεςεο

κέξα Μαγηνύ ζε ράλσ

άλνημε, γηε, πνπ

αγάπαγεο

θη αλέβαηλεο απάλσ

ην ιηαθσηό θαη

θνίηαδεο

θαη δίρσο λα ρνξηαίλεηο

άξκεγεο κε ηα κάηηα

ζνπ

ην θσο ηεο νηθνπκέλεο

Καη κνπ ηζηνξνύζεο κε

θσλή

γιπθηά, δεζηή θη

αληξίθεηα

ηόζα, όζα κήηε ηνπ

γηαινύ

δελ θηάλνπλ ηα ραιίθηα

Καη κνπ `ιεγεο πσο όι’ απηά

ηα σξαία ζα `λαη δηθά

καο

θαη ηώξα εζβήζηεο θη

έζβεζε

ην θέγγνο θη ε θσηηά

καο

τισ αρχζσ του καλοκαιριοφ το Λαϊκό Κόμμα και οι Φιλελεφκεροι είχαν φτάςει ςε μεταξφ τουσ ςυμφωνία, όμωσ ο βαςιλιάσ τθν απζρριψε. Πικανόν να φοβόταν για τθ

κζςθ του ι τισ κλιμακοφμενεσ κινθτοποιιςεισ των εργαηομζνων. Προκειμζνου να απαλλαγεί από τον φόβο και τθν αβεβαιότθτα αποφάςιςε να καταφφγει ςτθ

δικτατορία. Κι ζτςι ενζκρινε το αίτθμα του Μεταξά για αναςτολι άρκρων του ςυντάγματοσ ςτισ 4 Αυγοφςτου 1936. Αφορμι ιταν θ προγραμματιςμζνθ για τισ 5

Αυγοφςτου γενικι απεργία, θ οποία, υποτίκεται, κα ιταν επικίνδυνθ για τθν «κοινωνικι γαλινθ» και το πολιτειακό κακεςτϊσ.

Ο Μεταξάσ με μζλθ τθσ ΕΟΝ χαιρετοφν φαςιςτικά

Σο κακεςτϊσ του Μεταξά κινοφνταν ςτα πρότυπα τα μουςολινικά, υιοκετϊντασ τον λόγο, τα ςφμβολα και τισ προπαγανδιςτικζσ τεχνικζσ του

ανερχόμενου φαςιςμοφ. Δεν υιοκετοφςε όμωσ τον ρατςιςμό του ναηιςμοφ.

Ο παηεξλαιηζκόο, ε

πξνζήισζε ζηνλ «αξρεγό», ε

άξλεζε θαη θαηαζηνιή ηεο

ηαμηθήο πάιεο (απεξγηώλ,

ζσκαηείσλ, πνιηηηθώλ

αληηπαξαζέζεσλ θιπ.) ράξηλ

ηεο «εζληθήο ελόηεηαο»,

νξγαληθά ζηνηρεία θάζε

θαζηζηηθνύ ιόγνπ,

ραξαθηήξηδαλ θαη εθείλνλ ηνπ

κεηαμηθνύ θαζεζηώηνο.

Ο Μεταξάσ (αυτό)αποκαλοφνταν «πρϊτοσ εργάτθσ» ι «εργάτθσ υπουργόσ», κζλοντασ ζτςι να τονίςει αφενόσ τον (υποτίκεται) αταξικό/φιλεργατικό χαρακτιρα του

κακεςτϊτοσ του, αφετζρου τον τρόπο που κα ζπρεπε να νοοφν τον εαυτό τουσ όλοι Ζλλθνεσ ανεξαρτιτωσ βαλαντίου, ωσ «εργάτεσ του Ζκνουσ». Αντίςτοιχο κάπωσ τίτλο

είχε επιλζξει και ο τάλιν («πατεροφλθσ»), ενϊ ο Μουςολίνι και ο Χίτλερ είχαν επιλζξει πιο «πολεμικοφσ» (Ντοφςτε / Φφρερ = θγζτθσ, οδθγόσ).

Χαηξεηηζκόο ζηνλ «πξώην

εξγάηε» από κέιε δνηνύ

(δει. θξαηηθά

δεκηνπξγεκέλνπ θαη

πνδεγεηνύκελνπ) ζσκαηείνπ.

Σελ επνρή ηνπ Μεηαμά ν

ειεύζεξνο ζπλδηθαιηζκόο

είρε απαγνξεπζεί.

Ωσ πθγι ζμπνευςισ του ο Μεταξάσ είχε τθν αρχαία πάρτθ, που ενςάρκωνε το ςτρατοκρατικό-ολιγαρχικό μοντζλο τθσ κοινωνίασ που ικελε να (ανα)δθμιουργιςει. Σο δθμοκρατικό πολίτευμα τθσ κλαςικισ Ακινασ το κεωροφςε ακατάλλθλο για τουσ

Ζλλθνεσ και παράγοντα αποδυνάμωςθσ του αρχαίου πολιτιςμοφ τουσ.

Αλαπαξάζηαζε

αξραίσλ αγσληζκάησλ

ζην Παλαζελατθό

ζηάδην.

Παλνκνηόηππεο ζρεδόλ

εθδειώζεηο ζα

δηνξγαλώλνληαλ θαη

35 ρξόληα αξγόηεξα,

επί Χνύληαο (1967-

1974).

τα πλαίςια αυτοφ του ςτρατοκρατικοφ πνεφματοσ οργάνωςε και τισ πρϊτεσ μακθτικζσ παρελάςεισ από μζλθ τθσ Ε.Ο.Ν., τθσ Εκνικισ Οργάνωςθσ Νζων που είχε δθμιουργιςει ο ίδιοσ με ςτόχο τθν ιδεολογικι κατιχθςθ τθσ νεολαίασ. Η ζνταξθ των νζων ςτθν ΕΟΝ

ιταν υποχρεωτικι.

Όπωσ ο Χίτλερ μιλοφςε για το «Γ Ράιχ» (ελλ.: 3θ *ενν. Γερμανικι+ Πολιτεία, 3θ

Αυτοκρατορία), ζτςι και ο Μεταξάσ μιλοφςε για τον «Γ ελλθνικό πολιτιςμό», που κα ερχόταν ωσ ςυνζνωςθ και εμπλουτιςμόσ του Α (αρχαίου) και του Β (βυηαντινοφ). Ο Μουςολίνι εξιγγειλε τθν αναγζννθςθ τθσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ, ο Μεταξάσ τθν

αναγζννθςθ και αποκζωςθ του ελλθνικοφ ζκνουσ.

Ο δηπιόο πέιεθπο,

έκβιεκα ηεο ΕΟΝ

πνπ ζρεδίαζε θαηά

ηα πξόηππα ηνπ

κνπζνιηληθνύ κνλνύ

πειέθεσο ν

δσγξάθνο Κσλ/λνο

Παξζέλεο.

Όμωσ όπωσ κάκε αυταρχικό κακεςτϊσ, ζτςι και εκείνο του Μεταξά δε βαςιηόταν μόνο ςτθν προπαγάνδα. Ωσ κεμελιακό ςυμπλιρωμα είχε και τθν καταςτολι, θ οποία

υπιρξε ςκλθρότατθ. Επικεφαλισ του καταςταλτικοφ μθχανιςμοφ ιταν ο διαβόθτοσ αρχθγόσ τθσ Αςφάλειασ, Κων/νοσ Μανιαδάκθσ, θ μεγαλφτερθ επιτυχία του οποίου

ιταν θ εξάρκρωςθ του ΚΚΕ.

Κωνςταντίνοσ Μανιαδάκθσ

Καηά ηε δηάξθεηα

ηνπ πνιέκνπ ν

Μαληαδάθεο

δξαπέηεπζε ζηε

Λαηηληθή Ακεξηθή.

Μεηά ηνλ εκθύιην

(1946-1949)

επέζηξεςε θαη ιίγα

ρξόληα κεηά εμειέγε

βνπιεπηήο κε ηελ

ΕΡΕ, ην θόκκα ηνπ

Κσλ/λνπ

Καξακαλιή.

Ο Μανιαδάκθσ, εκτόσ από τα «ςυμβατικά» βαςανιςτιρια (ξφλο, φάλαγγα, απειλζσ κλπ.), υπζβαλλε τουσ πολιτικοφσ του κρατοφμενουσ και ςτο λεγόμενο «μαρτφριο του

ρετςινόλαδου», το οποίο είχε ειςαγάγει από τθ μουςολινικι Ιταλία.

«το τραπζηι του ανακριτι – βαςανιςτι υπιρχαν τρία ποτιρια, το ζνα με 30 δράμια, το άλλο με 75 και το τρίτο με 100 δράμια ρετςινόλαδο. Αν ο ανακρινόμενοσ δεν ομολογοφςε ι δεν υπζγραφε του ζδιναν να πιει το πρϊτο ποτιρι. τθν περίπτωςθ που αρνιόταν και ζφερνε αντίςταςθ άρχιηαν το άγριο ξυλοκόπθμα, το φάλαγγα ι χρθςιμοποιοφςαν άλλεσ μεκόδουσ βαςανιςμοφ.Ύςτερα από μιςι ϊρα, εφόςον ο αρχιβαςανιςτισ ανακριτισ το κεωροφςε ςκόπιμο, ακολουκοφςε το δεφτερο ςτάδιο ανάκριςθσ και ο κρατοφμενοσ ζπινε το δεφτερο ποτιρι των 75 δραμίων. Αν θ αντίςταςθ του κρατουμζνου ιταν μεγάλθ, φςτερα από ζνα τετράωρο γινόταν και θ τρίτθ "ανάκριςισ" και τον υποχρζωναν να πιει ζνα ποτιρι των 100 δραμίων.ε αυτό το διάςτθμα και αρκετζσ ϊρεσ φςτερα από τθν επενζργεια του κακαρτικοφ, ο κρατοφμενοσ ιταν κλειςμζνοσ ςτο κελί του και δεν του επζτρεπαν να πάει ςτο αποχωρθτιριο. Σο αποτζλεςμα ιταν ότι ο κρατοφμενοσ γινόταν αλθκινό ράκοσ και το κελί, ςτο οποίο τον άφθναν κλειςμζνο τζςςερισ, πζντε και περιςςότερεσ μζρεσ, αλθκινόσ υπόνομοσ.»

Ιδεολογικό όργανο του μεταξικοφ κακεςτϊτοσ ιταν, μεταξφ άλλων, και το περιοδικό «Σο Νζον Κράτοσ», με το οποίο ςυνεργάςτθκαν πολλοί άνκρωποι των τεχνϊν και των

γραμμάτων, όπωσ ο Άγγελοσ ικελιανόσ, ο Ευάγγελοσ Παπανοφτςοσ, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλοσ, ο Νίκοσ Χατηθκυριάκοσ Γκίκασ και πολλοί άλλοι.

Οι καλλιτζχνεσ αυτοί και οι διανοθτζσ δζχτθκαν τθ ςυνεργαςία, κακϊσ ςε μεγάλο βακμό μοιράηονταν κοινζσ ιδεολογικζσ αφετθρίεσ με το μεταξικό κακεςτϊσ. Η

αρχαιολατρία, ο εκνικιςμόσ και ο – ιπιοσ ι οξυμζνοσ – αντικομμουνιςμόσ ιταν κοινοί τόποι για πάρα πολφ μεγάλο κομμάτι τθσ τότε ελλθνικισ κοινωνίασ. Κάποιοι ίςωσ να ζβλεπαν με ςυμπάκεια το μεταξικό κακεςτϊσ επθρεαςμζνοι κι από τον φαςιςτικό λόγο τθσ εποχισ, άλλοι να ςυνεργάςτθκαν παραβλζποντασ το πολιτικό ςτίγμα του

περιοδικοφ, χρθςιμοποιϊντασ το ωσ ζνα βιμα για ν’ ακουςτοφν. ε κάκε περίπτωςθ ο Γιϊργοσ εφζρθσ και ο Οδυςςζασ Ελφτθσ δεν δζχτθκαν να δθμοςιεφςουν κείμενά

τουσ ςτισ ςελίδεσ του.

Μία από τισ πιο γνωςτζσ «ςυνεργαςίεσ» με το μεταξικό κακεςτϊσ ιταν εκείνθ του (βενιηελικοφ) δθμοτικιςτι γλωςςολόγου Μανϊλθ Σριανταφυλλίδθ, ςτον οποίο ο –

επίςθσ δθμοτικιςτισ – Ιωάννθσ Μεταξάσ ανζκεςε τθ ςυγγραφι τθσ πρϊτθσ γραμματικισ τθσ νεοελλθνικισ γλϊςςασ. Εκςυγχρονιςμζνθ ςφμπτυξι τθσ διδάςκεται

ακόμθ ςτα ςχολεία.

Ο Μεταξάσ, αν και πολιτικά φαςίςτασ, ςτθν εξωτερικι του πολιτικι παρζμεινε ςτακερά αγγλόφιλοσ. Ο λόγοσ ιταν θ πίεςθ που του αςκοφςε ο βαςιλιάσ αλλά και τα

εδραιωμζνα ςυμφζροντα του ελλθνικοφ κεφαλαίου, που ιταν ςτενότερα ςυνδεδεμζνο με το αγγλικό παρά με το γερμανικό ι - πολφ περιςςότερο - το ιταλικό.

Ο Μεηαμάο, ν

βαζηιηάο Γεώξγηνο Β

θαη ν Παπάγνο κε

Άγγινπο

ζηξαηησηηθνύο ηελ

παξακνλή ηνπ Β

παγθνζκίνπ

πνιέκνπ.

Βεβαίωσ υπιρχε και γερμανόφιλθ τάςθ εντόσ του μεταξικοφ χϊρου, εκφραςτισ τθσ οποίασ ιταν – μεταξφ άλλων – και ο Κϊςτασ Κοτηιάσ, διμαρχοσ τότε Ακθναίων. τα

1940, με τθν επίκεςθ των Ιταλϊν, μζλθ τθσ τάςθσ αυτισ ζκαναν κάποια αποτυχθμζνθ κίνθςθ ανατροπισ του Μεταξά προκειμζνου να προςδζςουν τθ χϊρα ςτον Άξονα,

ςτθν οποία ίςωσ να ςυμμετείχε και ο Κϊςτασ Κοτηιάσ.

Ο Κωνςταντίνοσ Κοτηιάσ ςτο αεροδρόμιο Σατοϊουυποδζχεται τον υπουργό προπαγάνδασ του Χίτλερ, Γιόηεφ Γκαίμπελσ.

Σο μεταξικό κακεςτϊσ κατζρρευςε μαηί με τθν Ελλάδα ςτισ 27 Απριλίου 1941, όταν οι Γερμανοί μπικαν νικθτζσ ςτθν Ακινα. Λίγουσ μινεσ πριν, ςτισ 29 Ιανουαρίου 1941,

είχε πεκάνει από ανακοπι καρδιάσ και ο δθμιουργόσ του, Ιωάννθσ Μεταξάσ.