Δευτερεύουσες προτάσεις της Αρχαίας Ελληνικής

Γλώσσας:

Ειδικές προτάσεις

© Θάνος ΣταυρόπουλοςΦιλόλογος, ΜSc.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ειδικές προτάσεις

ονομάζονται οι δευτερεύουσες εκείνες ονοματικές προτάσεις που

χρησιμεύουν για να ειδικεύσουν, να προσδιορίσουν με μεγαλύτερη

ακρίβεια το νόημα του ρήματος της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α. εισάγονται με…

τους συνδέσμους

• ὅτι •ὡς• ὅπως (σπάνια)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α1. ὅτι Σε γενικές γραμμές ο σύνδεσμος ὅτι διαφέρει εννοιολογικά από τον σύνδεσμο ὡς, αν και αρκετές φορές υπάρχει ταύτιση μεταξύ τους. Ο σύνδεσμος ὅτι εκφράζει αντικειμενική γνώμη ή κρίση δηλαδή κάτι που είναι ή θεωρείται πραγματικό π.χ.

Εὖ δ’ ἴστε, ὦ ἄνδρες, ὅτι μόνον τοῦτον νῦν κολάζετε κατεψηφισμένοι.

(ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, Κατά Λεωκράτους, 10).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α2. ὡςο σύνδεσμος ὡς χρησιμεύει για να εκφράσει μια υποκειμενική άποψη ή γνώμη, έναν προσωπικό ισχυρισμό. Συνήθως εξαρτάται από τα ρήματα διαβάλλω, ἀρνοῦμαι, ἀμφισβητῶ και πείθω. Τότε μεταφράζουμε «ότι δήθεν, ότι τάχα»:

Πειρῶνται πείθειν ὑμᾶς ὡς δυνατός εἰμί.

(ΛΥΣΙΑΣ, Υπέρ τοῦ ἀδυνάτου, 12)

Μάλιστα πολλές φορές (σ’ αυτή τη περίπτωση) συνοδεύεται και από το μόριο ἄρα που ενισχύει την υποκειμενικότητα της κρίσης .

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α3. ὅπωςΗ χρήση του συνδέσμου ὅπως είναι πολύ σπάνια (παρουσιάζεται μόνο σε κείμενα του Ισοκράτη) και ενδεχομένως να μην συναντηθεί και σε κανένα κείμενο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Αναφέρουμε, χωρίς ιδιαίτερη σημασία όμως, ότι σε κείμενα του Ηροδότου και του Ισοκράτη παρουσιάζεται σπάνια και ο τύπος διότι ως ειδικός:

Συνῄδει ὅτι τοῦτο ἴδιον ἔφυμεν ἔχοντες καί διότι τούτῳ πλεονεκτήσαντες καί τοῖς ἄλλοις ἅπασι διενήγκαμεν.

(ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Πανηγυρικός, 48)ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Β. Βασικά χαρακτηριστικά

Ανήκουν στις ονοματικές προτάσεις, χρησιμεύουν δηλαδή, ως …

1) υποκείμενο, 2) αντικείμενο, 3) επεξήγηση σε κάποιον από τους όρους της πρότασης εξάρτησης.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Β.1. ως υποκείμενο

Μια δευτερεύουσα ειδική πρόταση μπορεί να χρησιμεύει ως υποκείμενο στο ρήμα της πρότασης εξάρτησης μόνο όταν αυτό το ρήμα είναι απρόσωπο (απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση : δῆλον ἐστί, φανερόν ἐστί, λέγεται, ὁμολογεῖται, χρή, δοκεῖ, ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ κ.α.):

Ἠγγέλθη Περικλεῖ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε. (ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Ἰστοριῶν, Α’, 114, 1)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

B.2. ως αντικείμενο

Η ειδική πρόταση μπορεί να χρησιμεύσει ως αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης μόνο όταν αυτό είναι προσωπικό. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το ρήμα εξάρτησης είναι λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό και σπανιότερα δοξαστικό:

Ὁρᾷς, ὦ Μέλητε, ὅτι σιγᾷς καί οὐκ ἔχεις εἰπεῖν; (ΠΛΑΤΩΝΑΣ, Ἀπολογία, 24d).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Β.3. ως επεξήγηση

Η ειδική πρόταση είναι δυνατόν να επεξηγεί κάποιον όρο της πρότασης εξάρτησης, ειδικά όταν πρόκειται για ουδέτερο αντωνυμίας κυρίως δεικτικής. Σ’ αυτή τη περίπτωση η δεικτική αντωνυμία χρησιμεύει ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησης. Επειδή η αντωνυμία αυτή δηλώνει κάτι ασαφές ή αόριστο, η ειδική πρόταση το επεξηγεί:

Ἀπαγγέλλετε δ’ αὐτοῖς καί ταῦτα, ὅτι, εἰ μή ποιοῦσι ταῦτα, ἔκσπονδοι ἔσονται.

(ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Ἑλληνικά, V, 1, 32)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Γ1. εξαρτώνται από…

Λεκτικά (λέγω, ἀγορεύω, φημί κ.α.).

Από τα λεκτικά ρήματα το φημί συντάσσεται συνήθως με ειδικό

απαρέμφατο.

Γνωστικά (γιγνώσκω, πυνθάνομαι, μανθάνω,

ἐπίσταμαι, οἶδα κ.α.).ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Γ2. εξαρτώνται από…

Αισθητικά (ὁρῶ, ἀκούω, ἐνθυμοῦμαι, αἰσθάνομαι

κ.α.).

Δοξαστικά (νομίζω, ἡγοῦμαι, ὑπολαμβάνομαι, δοκῶ κ.α.). Τις περισσότερες φορές τα δοξαστικά ρήματα

συντάσσονται με ειδικό απαρέμφατο. Το ρήμα νομίζω αντιθέτως συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Γ3. εξαρτώνται από…

Δεικτικά (ἀποδείκνυμι, δείκνυμι, φαίνω κ.α.).

Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις (δῆλον ἐστί, φανερόν ἐστί,

λέγεται, ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ κ.α.).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δ. δέχονται άρνηση …

οὐ (γιατί είναι προτάσεις κρίσεως)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε. εκφέρονται με…

Τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσης: 1. Οριστική2. Δυνητική οριστική3. Δυνητική ευκτική4. Ευκτική του πλαγίου λόγου

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε.1. Οριστική

Οριστική, έπειτα από αρκτικό χρόνο. Τότε δηλώνεται κάτι το πραγματικό ή κάτι που ο ομιλητής δέχεται ως πραγματικό:

Ὅτι δ’ οὕτω ταῦτ’ ἔχει, λέγε μοι τό Καλλισθένους ψήφισμα.

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, Περί τοῦ στεφάνου, 37).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε.2. Δυνητική Οριστική

Δυνητική οριστική, ανεξάρτητα από το ποιος είναι ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης. Χρησιμοποιείται για να δηλωθεί το δυνατό ή το πιθανό στο παρελθόν υπό προϋποθέσεις. Αυτό συμπίπτει με το μη πραγματικό:

Τοῦτο ἴστε, ὅτι οὐδ’ ἄν ἔγωγε ἐστασίαζον, εἰ ἄλλον εἵλεσθε.

(ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Κύρου Ἀνάβασις, 6,1,23).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε.3. Δυνητική Ευκτική

Δυνητική ευκτική, ανεξάρτητα από το ποιος είναι ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης. Χρησιμοποιείται για να φανερώσει το πιθανό ή το δυνατό σε παρόν ή μέλλον υπό προϋποθέσεις:

Ὅτι μέν βούλοισθ’ ἄν τήν ἀρχήν ἀναλαβεῖν, πάντες ἐπιστάμεθα.

(ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Ἑλληνικά, ΙΙΙ, 5, 10)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε.4. Ευκτική πλαγίου λόγου

Ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο. Σ’ αυτή τη περίπτωση εκφράζεται η υποκειμενικότητα της κρίσης:

Ὁ δέ εἶπεν ὅτι οὗτοι ἔσοιντο πολλοί.(ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Κύρου Παιδεία, VII, 2, 19)

Υπάρχει όμως και η περίπτωση να συναντήσουμε ευκτική πλαγίου λόγου με εξάρτηση από ρήματα αρκτικού χρόνου. Τότε παρά τη φαινομενική εξάρτηση από ρήμα αρκτικού χρόνου η πρόταση αναφέρεται στο παρελθόν. Αυτό είναι ένα τέχνασμα που χρησιμοποιεί ο ομιλητής – συγγραφέας για να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στη βεβαιότητα.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στ.1. Παρατηρήσεις

Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες μια ειδική πρόταση δεν έχει ρήμα εξάρτησης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιείται ως ρήμα εξάρτησης το «ἵνα εἰδῆς, ἵνα εἰδῆτε».

Οι φράσεις οἶδ’ ὅτι (= βέβαια), εὖ οἶδ’ ὅτι (= βεβαιότατα), δῆλον ὅτι (= βέβαια, προφανώς), εὖ ἴστε ὅτι (= το γνωρίζετε βέβαια, βέβαια) λαμβάνονται ως βεβαιωτικά επιρρήματα, όταν μετά τον σύνδεσμο ὅτι δεν ακολουθεί ρήμα:

Ταῦτα, γάρ ἅπαντ’ ἐπί τοῦ βήματος ἐνταῦθα μνημονεύετ’ οἶδ’ ὅτι ρηθέντα.(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, Κατά Φιλίππου Β’, 30)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στ.2. Παρατηρήσεις

Οι ειδικές προτάσεις βρίσκονται κατά κύριο λόγο μετά την πρόταση εξάρτησης. Συναντώνται όμως και πριν από αυτήν για λόγους έμφασης:

Ὅτι μέν οὖν ἀπλῶς τήν ἑαυτοῦ γνώμην ἀπεφαίνετο Σωκράτης πρός τούς ὁμιλοῦντας αὐτῷ, δοκεῖ μοι δῆλον

ἐκ τῶν εἰρημένων εἶναι.(ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Ἀπομνημονεύματα, IV, 7, 1).

Ο ειδικός σύνδεσμος ὅτι δεν πρέπει να συγχέεται με τον χρονικό σύνδεσμο ὅτε (= όταν). Ο σύνδεσμος ὅτε μπορεί να πάθει έκθλιψη (ὅτ’) όταν ακολουθεί λέξη που ξεκινάει με φωνήεν (επειδή μόνο το ε ως βραχύ εκθλίβεται), ενώ ο ειδικός (ὅτι) δεν μπορεί.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στ.3. Παρατηρήσεις

Η ειδική πρόταση μπορεί να αντικατασταθεί α) από ειδικό απαρέμφατο και β) από κατηγορηματική μετοχή.

Ο ειδικός σύνδεσμος ὅτι δεν έχει καμία σχέση με την αναφορική αντωνυμία ουδετέρου γένους ὅ, τι ή ὅ τι (= οτιδήποτε, οποιοδήποτε). Η αναφορική αυτή αντωνυμία μπορεί να εισάγει είτε δευτερεύουσες αναφορικές είτε δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.

Με τους ειδικούς συνδέσμους υπάρχει η πιθανότητα να εισάγονται και δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις όταν το ρήμα της πρότασης εξάρτησης εκφράζει ψυχικό πάθος:

Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς. (ΠΛΑΤΩΝΑΣ, Λάχης, 181Β)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Βιβλιογραφία Ασωνίτης Ν. – Αναγνωστόπουλος Β., Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Αναστασάκη, Αθήνα 2000

Γεωργόπουλος Γ., Αρχαία Ελληνική Σύνταξη, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 1998

Γιαγκόπουλος Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998

Γρηγορόπουλος Δ., Η σύνταξη του αρχαίου ελληνικού λόγου, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2004

Δελής Τ., Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997

Λεμπέσης Χ. – Καργάκος Σ., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997

Liddel H.G. – Scott R., Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι Ι – V, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2001

Μπίλλα Π., Μαθήματα σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2000

Μυτιληναίος Ο., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000

Παπανικολάου Γ. Ν., Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1994

Πασχαλίδης Δ., Ασκήσεις Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998

Πελέκης Μ., Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 1999

Σαμανλής Θ. – Μπιτσιάνης Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1997

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΕΛΟΣ ! (ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ!)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ