Download - καλλιέργεια των κηπευτικών

Transcript
Page 1: καλλιέργεια των κηπευτικών

 

Η καλλιέργεια των κηπευτικών ήταν ζωτικής σημασίας για τη ζωή των Ζαγορίσιων. Με δεδομένα την μικρή έκταση και την σύντομη καλλιεργητική περίοδο σε σχέση με χαμηλότερα υψόμετρα, επεκράτησαν καλλιέργειες που όχι μόνο αξιοποιούσαν με τον καλύτερο τρόπο τις μικρές αυτές εκτάσεις αλλά εξασφάλιζαν ένα μεγάλο μέρος της διατροφής τους στην διάρκεια του χειμώνα. Οι κυριότερες καλλιέργειες ήταν:  

 

Φασόλια Λάχανα-Λάπατα Κολοκύθια Κρεμμύδι Πατάτα

 

4.1. Φασόλια.

Κυρίως καλλιεργούνται ποικιλίες του Phaseolus Vulgaris. Τα πιο γνωστά είναι τα «μπαρμπούνια» και οι «γίγαντες» ή παπτσάρες όπως ονομάζονται στο Ζαγόρι, που είναι ονομαστοί σε όλο το νομό. Σήμερα μόνο οι Γίγαντες είναι αυτούσιο γενετικό υλικό του Ζαγορίου, ενώ τα παλιά μπαρμπούνια έχουν διασταυρωθεί με νέες ποικιλίες.  

Οι αναβαθμίδες έτοιμες για τη φύτευση

Παράλληλα αρκετά νέα είδη ή υβρίδια έχουν αρχίσει να καλλιεργούνται που περισσότερο έχουν σκοπό την συγκομιδή φρέσκων φασολιών παρά ξηρών όπως συνηθίζονταν παλαιότερα. Το περιβάλλον για την καλλιέργεια φασολιών θεωρείται ιδανικό λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και της υπάρχουσας σχετικής υγρασίας που βοηθά στην καρπόδεση και έτσι σημειώνονται αξιόλογες αποδόσεις. Η καλλιέργεια των φασολιών είναι άκρως ενδιαφέρουσα και δεκαετίες τώρα χρησιμοποιείται η ίδια τεχνική.  Η εποχή καλλιέργειας αυτών αρχίζει με το σκάψιμο των αναβαθμίδων την άνοιξη. Το σκάψιμο όπως 

προαναφέραμε γίνεται με το χέρι.

Στο στάδιο αυτό ενσωματώνεται και η κοπριά, αν δεν έχει ενσωματωθεί το Φθινόπωρο. Στη συνέχεια ο κήπος ισοπεδώνεται και αρχίζει η δημιουργία σαμαριών.

Page 2: καλλιέργεια των κηπευτικών

Αυτά είναι  μικρά επιμήκη αναχώματα (αρκάδες). Τα αναχώματα αυτά απέχουν μεταξύ τους 60 εκατοστά κατά μέσο όρο, έχουν πλάτος περίπου 30 εκατοστά και ύψος 20. Αν ο κήπος έχει μικρή κλίση, δύο στοιχεία λαμβάνονται υπόψη για την κατεύθυνση των σαμαριών. Το πρώτο έχει να κάνει με την ευκολία στο πότισμα, αφού το διάστημα μεταξύ των σαμαριών χρησιμοποιείται σαν αυλάκι ποτίσματος. Το δεύτερο αφορά στην καλύτερη εκμετάλλευση του ήλιου και για αυτό οι γραμμές έχουν κατεύθυνση Βορρά - Νότου. Αν το χωράφι όμως είχε μέτρια ή μεγαλύτερη κλίση τότε αναγκαστικά τα σαμάρια σχηματίζονταν κάθετα στην κλίση για την ελαχιστοποίηση διαβρωτικών φαινομένων. Στη συνέχεια πάνω στα αναχώματα  και σε απόσταση 50-70 εκατοστών  τοποθετούνται τα «φασλόξυλα». Αυτά είναι ψηλές βέργες πάνω από 2 μέτρα, κυρίως από λεπτοκαρυά και χρησιμεύουν για την στήριξη - περιέλιξη των φασολιών.  Άλλα δένδρα που χρησιμοποιούνται για να κόβονται φασλόξυλα είναι ο Γράβος, ο Φράξος και λιγότερο άλλα φυλλοβόλα. Με δεδομένο ότι τα ξύλα αυτά σπάνια ξεπερνούν τα 2-3 χρόνια χρήσης,  είναι φανερό ότι χιλιάδες τέτοια ξύλα κόβονταν κάθε χρόνο από τα δάση του Ζαγορίου για την καλλιέργεια των φασολιών.  Στη ρίζα κάθε ξύλου υποστήριξης (φασλόξλου) και προς την προσήλια πλευρά του αναχώματος φυτεύονται 7 περίπου φασόλια. Αν βλαστήσουν όλα, αφήνονται συνήθως 4 και σπανιότερα 5,  τα πλέον δυνατά. Παραπάνω φασόλια θα εμπόδιζαν τον καλό αερισμό των φυτών και θα ευνοούνταν η ανάπτυξη μυκητολογικών προσβολών, ενώ θα εμποδίζονταν η καλή καρπόδεση. Πολλοί,  πριν φυτέψουν τα φασόλια τα μούσκευαν σε νερό ώστε να επιταχυνθεί το φύτρωμα. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα φασόλια που προορίζονταν για σπορά επιλέγονταν όχι από αυτά που προορίζονταν για φαγητό, αλλά φυλάσσονταν χωριστά.  Οι κανόνες επιλογής του σπόρου βασιζόταν πάντα στην αρχή «κρατάω σπόρο τα καλύτερα φασόλια, από τα καλύτερα λουβιά, από την καλύτερη φασολιά». Με αυτό τον τρόπο επιλογής κρατούσαν πάντα σε υψηλό επίπεδο το γενετικό υλικό, που φυσικά ήταν τέλεια προσαρμοσμένο στις τοπικές συνθήκες.      Απόδειξη του παραπάνω είναι ότι ακόμα και σήμερα ο σπόρος που χρησιμοποιείται για τα φασόλια «γίγαντες» προέρχεται από καλλιέργειες πολλών δεκαετιών.  Μετά το φύτρωμα η κυριότερη καλλιεργητική εργασία είναι το πότισμα. Είναι η εργασία που απαιτεί τον μεγαλύτερο συνολικά χρόνο στην καλλιέργεια του φασολιού.   Η ποσότητα και η συχνότητα των ποτισμάτων είναι από τους παράγοντες που καθορίζουν αποφασιστικά την μελλοντική συγκομιδή, δεδομένου ότι τα φασόλια δημιουργούν μεγάλη φυλλική επιφάνεια και συνεπώς έχουν έντονη εξατμισοδιαπνοή. Το πότισμα γίνεται με αυλάκια. Η καλή προετοιμασία του χωραφιού κατά το στάδιο δημιουργίας των σαμαριών εξασφαλίζει και την επιτυχία του ποτίσματος. Τα κύρια αυλάκια ποτίσματος σχηματίζονται μεταξύ των σαμαριών, αυτά συνδέονταν με ένα κεντρικό αυλάκι από το οποίο γίνεται η παροχή του νερού. (Σχήμα 1) Το πότισμα ακολουθεί την παρακάτω διαδικασία. Με την βοήθεια μιας τσάπας ή ενός σκαλιστηριού δημιουργείται μικρό ανάχωμα στο κεντρικό αυλάκι και έτσι το νερό διοχετεύεται στο πρώτο αυλάκι μεταξύ των σειρών. Μόλις αυτό ποτιστεί φράσσεται η είσοδος του με μικρό ανάχωμα και το ανάχωμα στο κεντρικό αυλάκι μεταφέρεται στην παρακάτω σειρά και ούτω καθ εξής.�

Page 3: καλλιέργεια των κηπευτικών

   

Η κλίση των αυλακιών μεταξύ των σειρών των φασολιών δεν πρέπει να είναι μεγάλη γιατί το νερό θα μαζεύεται στο τέλος του αυλακιού με αποτέλεσμα την μικρή απορρόφηση από τα φυτά που βρίσκονται στην αρχή του αυλακιού Όσον αφορά την φυτοπροστασία πρέπει να τονίσουμε ότι σπάνια γίνονται ψεκασμοί με φυτοφάρμακα, αφού οι καλλιεργητικές μέθοδοι και το φυσικό περιβάλλον δεν ευνοούν την ανάπτυξη ασθενειών ή προσβολών από έντομα. Εξ άλλου η καλή προετοιμασία του κήπου και η ενσωμάτωση οργανικής �ουσίας κάθε χρόνο δημιουργούν ένα υγιές έδαφος που με τη σειρά του δημιουργεί γερά φυτά, ικανά να ξεπεράσουν  αρχικές  προσβολές. Τα μόνα ίσως σκευάσματα  που χρησιμοποιούσαν παλιότερα ήταν το θειάφι και η γαλαζόπετρα.  Στην καλή υγιεινή κατάσταση των φυτών συντελούσαν και τα συχνά βοτανίσματα και σκαλίσματα ώστε η καλλιέργεια να είναι απαλλαγμένη ζιζανίων και το έδαφος να αερίζεται επαρκώς. Η καλλιέργεια παλαιότερα των φασολιών είχε σαν κύριο σκοπό την συγκομιδή ξερών φασολιών. Σήμερα όμως που και οι διαιτητικές συνήθειες έχουν αλλάξει πολλοί κήποι καλλιεργούνται με φασόλια με κύριο προορισμό την συγκομιδή χλωρών φασολιών. Στην πρώτη περίπτωση όμως συχνά κόβονταν και χλωρά φασόλια από τα «μπαρμπούνια» (ποτέ από γίγαντες) για να συμπληρωθεί η διατροφή την διάρκεια του καλοκαιριού. Μια ενδιάμεση κατάσταση συγκομιδής μεταξύ χλωρών και ξηρών φασολιών συνηθίζονταν στο Ζαγόρι. Σε αυτή την περίπτωση τα μπαρμπούνια» συγκομίζονταν όταν οι σπόροι είχαν αρκετά αναπτυχθεί μέσα στο λοβό, αλλά το περίβλημα τους  δεν είχε ξεραθεί ακόμα. Τα φασόλια αυτά τα περνούσαν από κλωστή (ράμμα), δημιουργούσαν αρμαθιές και τα ξέραιναν στον αέρα. Κατά την διάρκεια του χειμώνα όταν ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν τα έβραζαν και τα έτρωγαν συνήθως «μπριάμ» στο ταψί με κρεμμύδια..  Προκειμένου για συγκομιδή ξερών φασολιών (Γίγαντες ή μπαρμπούνια), αυτή αρχίζει από την αρχή του  Σεπτεμβρίου και ολοκληρώνεται στα μέσα Οκτωβρίου. Το στάδιο κοπής το καθορίζει ο βαθμός ξήρανσης του λοβού. Μαζεύονται όταν αυτός έχει ξεραθεί αλλά δεν έχει ανοίξει ακόμα για να ελευθερώσει τους σπόρους. Έτσι τα φασόλια βρίσκονται μέσα στο λοβό όταν μαζεύονται. ξεσποριάζονται, απλώνονται σε κομμάτια από πανί και τοποθετούνται συνήθως μέσα στο σπίτι πίσω από φωτεινό παράθυρο  για να ξεραθούν. Αν αποθηκευτούν αμέσως, υπάρχει άμεσος κίνδυνος να σαπίσουν, γιατί περιέχουν ακόμα μεγάλο ποσοστό  υγρασίας,

Page 4: καλλιέργεια των κηπευτικών

Όσον αφορά την συγκομιδή φρέσκων φασολιών, θα πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχουν ειδικές ποικιλίες που δημιουργούν σαρκώδες και τρυφερό περίβλημα. Στις ποικιλίες αυτές η συγκομιδή θα πρέπει να γίνεται μόλις αρχίσουν να σχηματίζονται οι σπόροι. Αυτό σημαίνει ότι κάθε τρεις μέρες περίπου θα πρέπει να κόβονται αυτά τα φασόλια για να ευνοείται ο σχηματισμός νέων. Αν στα φασόλια αυτά η συγκομιδή καθυστερεί τότε υπάρχουν επιπτώσεις και στην απόδοση, αφού οι θρεπτικές ουσίες του φυτού διοχετεύονται στο μεγάλωμα των σπόρων, αλλά και στην ποιότητα των φασολιών, αφού χάνουν από την τρυφεράδα τους. Με δεδομένο ότι σπάνια καλλιεργούνται τέτοιες ποικιλίες για εμπορική εκμετάλλευση στο Ζαγόρι, παρά μόνο για ιδιοκατανάλωση, καλό είναι να μπαίνουν μικρές εκτάσεις αφού οι αποδόσεις αρκούν να καλύψουν τις οικογενειακές ανάγκες. Μετά τη  συγκομιδή αφαιρούνται τα «φασλόξυλα», και με τις πρώτες βροχές γίνεται το φθινοπωρινό σκάψιμο και η ενσωμάτωση γιδοπρόβιας κοπριάς. Αυτό είναι απαραίτητο για τον περιορισμό των αγριόχορτων (ζιζανίων). Αν δεν γίνει σκάψιμο αυτή την περίοδο, την άνοιξη τα αγριόχορτα θα έχουν «πνίξει» στην κυριολεξία τον κήπο και το νέο σκάψιμο θα είναι πολύ δύσκολο. Καλλιεργητικό σφάλμα θεωρείται η ενσωμάτωση κοπριάς τον Οκτώβριο γιατί χάνονται πολλές αζωτούχες ουσίες κατά την διάρκεια του χειμώνα.  Σήμερα  όμως δύσκολο στα περισσότερα χωριά να βρεθεί κοπριά την άνοιξη, λόγω της δραστικής μείωσης της κτηνοτροφίας, και αυτή συνήθως προμηθεύεται το Φθινόπωρο από τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους,  και γι αυτό ενσωματώνεται αυτή την εποχή.�   Αν δεν μπορεί λοιπόν η κοπριά να προμηθεύεται την άνοιξη καλό είναι να  τοποθετείται σε σωρούς το φθινόπωρο και να ενσωματώνεται με το εαρινό σκάψιμο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι για τις καλλιέργειες αυτές, χρησιμοποιούνται ελάχιστα έως καθόλου φυτοφάρμακα, ενώ δεν χρησιμοποιούνται καθόλου χημικά λιπάσματα. Έτσι πολύ εύκολα οι καλλιέργειες αυτές θα μπορούσαν να προσαρμοστούν σε καθαρά βιολογικές.

[Πίσω]  

 

4.2. Λάχανα- Λάπατα

Αν υπήρχαν έστω και λίγες οικογένειες παλιά στο Ζαγόρι που δεν καλλιεργούσαν φασόλια, καμία δεν υπήρχε που να μην διαθέτει έστω και 1-2 τετραγωνικά μέτρα γης για την καλλιέργεια λάπατων, πράγμα που ισχύει ακόμα και σήμερα. Τα λάχανα ή λάπατα ανήκουν σε είδος του γένους Rumex. Γευστικά δεν έχουν καμία σχέση με τα άγρια είδη του ίδιου γένους τα αγριολάπατα ή ξυνολάπατα (Rumex accetosa).  Τα Λάπατα είναι πολυετείς ριζωματώδεις πόες, που εδώδιμο μέρος είναι τα φύλλα τους. Αυτά είναι μακριά λογχοειδή και το μήκος τους φτάνει  τα 15-30 εκατοστά. Η ύπαρξη λάπατων σε κάθε σπίτι ήταν και είναι σημαντική αφού αποτελεί την πρώτη ύλη για την παρασκευή Λαχανόπιτας1 ή Μπατσαριάς ή Μπλατσαριάς 2.  Με δεδομένη την αξία της πίτας στο Ζαγόρι και ιδιαίτερα της λαχανόπιττας

Page 5: καλλιέργεια των κηπευτικών

εύκολα συμπεραίνει κανείς την αξία της μικρής πάντα σε έκτασης καλλιέργειας των λάπατων. Η καλλιέργεια είναι απλή. Σκάβεται πολύ καλά ένα μικρό τεμάχιο γης, νωρίς την άνοιξη  και προστίθεται πλούσια ποσότητα κοπριάς. Ισοπεδώνεται και σπέρνεται με τα λάχανα.  Ο σπόρος φυτρώνει εύκολα και η πρώτη κοψιά γίνεται μόλις τα φύλλα φτάσουν σε μήκος 15 εκατοστών περίπου. Μετά από 2-3 κοψιές προστίθεται σχεδόν πάντα από πάνω χωνεμένη γιδοπρόβια κοπριά, ενώ αφαιρούνται μετά από κάθε κόψιμο τυχόν ζιζάνια και σκαλίζεται ελαφρά. Το πλούσιο πότισμα και η υπερβολική οργανική λίπανση ευνοούν την πλούσια και σύντομη αναβλάστηση έτσι ώστε κάθε 20 ημέρες περίπου από  την άνοιξη έως τα πρώτα κρύα να γίνονται διαδοχικές κοψιές.  Την διάρκεια του χειμώνα λόγω χαμηλών θερμοκρασιών η αναβλάστηση σταματάει ή έχει αργή ανάπτυξη για να ξαναρχίσει πάλι την επόμενη άνοιξη. Το κόψιμο των φύλλων γίνεται με μαχαίρι λίγο πιο κάτω από το επίπεδο του εδάφους και έτσι ευνοείται η αναβλάστηση. Η αρχική εγκατάσταση   διαρκεί κατά μέσο όρο  3-4 χρόνια. Μετά η απόδοση πέφτει και συνήθως σκάβεται για να γίνει νέα εγκατάσταση. 1.Πίττα με φύλλο που ανάμεσα στα φύλλα προστίθεται μίγμα λάχανων κομμένα σε μικρά κομμάτια μαζί με κομμάτια τυρί και άλλα αρωματικά χόρτα.)

2.Πίττα χωρίς φύλλο που αποτελείται από ανάμικτη μάζα λάχανων, τυριού και αλευριού (σταριού ή καλαμποκιού)  Ενδιαφέρον έχει η ξήρανση των λάχανων ώστε να χρησιμοποιηθούν αυτά στην διάρκεια του χειμώνα. Τα λάχανα συλλέγονται,  καθαρίζονται, κόβονται σε μικρά κομμάτια και ξηραίνονται στη σκιά και αποθηκεύονται. Στη συνέχεια βράζονται για λίγο και χρησιμοποιούνται ή για πίττες ή με γίγαντες στο ταψί. Τόσο η ξήρανση των λάπατων ή των φασολιών σε λουβιά, δείχνει την ευρηματικότητα των κατοίκων να εξασφαλίσουν «πράσινη» διατροφή κατά την διάρκεια του εκτεταμένου χειμώνα που η φύση δεν μπορούσε να τους προσφέρει.  Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα άγριο είδος του ίδιου γένους γνωστό σαν Περβατολάχανο. Αυτό είναι το μικρότερο του είδους και έχει απλωτή ανάπτυξη. Συλλέγεται και μαγειρεύεται όπως τα ήμερα λάχανα.

[Πίσω]  

 

4.3. Κολοκύθια.

Χαρακτηριστική στο Ζαγόρι  είναι η φύτευση κολοκυθιών στην άκρη των κήπων. Λόγω της μικρής έκτασης αυτών οι κολοκυθιές φυτεύονται στις άκρες και τα αναπτυγμένα στελέχη τους που φτάνουν σε μήκος αρκετά μέτρα οδηγούνται στο χώρο που περιβάλλει τους κήπους ώστε να μην καταλαμβάνουν ζωτικό χώρο. Οι κολοκυθιές κρέμονται στην κυριολεξία πάνω στις ξερολιθιές, των αναβαθμίδων ή αναρριχώνται στην πλούσια γειτνιάζουσα βλάστηση. Τα κολοκύθια που συνήθως καλλιεργούνται είναι παλιές ντόπιες ποικιλίες του Cucurbita maxima, πρόκειται για τις μεγάλες κολοκύθες που συλλέγονται  ενώ

Page 6: καλλιέργεια των κηπευτικών

τα κολοκύθια όταν ωριμάζουν φτάνουν σε διάμετρο περίπου 30 - 40 cm και μήκος 50.  Ο σπόρος συλλέγεται από ώριμες επιλεγμένες κολοκύθες και φυτεύονται στην άκρη των κήπων 2-3 μαζί. Από κει και πέρα το φυτό, το μόνο που χρειάζεται είναι συχνό και τακτικό πότισμα. Το πλούσιο έδαφος του κήπου και το νερό εξασφαλίζουν εντυπωσιακή ανάπτυξη. Κυρίως τα κολοκύθια συλλέγονται το φθινόπωρο, όταν η επιδερμίδα τους έχει γίνει αρκετά σκληρή που δηλώνει την ωρίμανση. Μη ώριμες κολοκύθες συνήθως δεν μπορούν να διατηρηθούν επί μακρό και σαπίζουν. Ο έλεγχος της ωριμότητας συνήθως γίνεται με το νύχι. Αν χαράζεται εύκολα τότε τα κολοκύθια είναι ανώριμα. Τα ώριμα κολοκύθια αυτά αποθηκεύονται σε ξηρό και ψυχρό μέρος και χρησιμοποιούνται την διάρκεια του χειμώνα για πίτες. (Κολοκυθόπιτες). Δεν είναι όμως σπάνιες οι περιπτώσεις που τα κολοκύθια κόβονται χλωρά για την ίδια χρήση. Πάντα όμως υπάρχει μέριμνα ώστε σε κάθε κολοκυθιά να υπάρχουν στο τέλος περίπου 3 κολοκύθια για να συλλεχθούν το Φθινόπωρο. Από τις κολοκυθιές επίσης χρησιμοποιούνται και τα άνθη της, κυρίως τα αρσενικά.  Μαζεύονται το πρωί που είναι ανοικτά, κόβεται το εσωτερικό μέρος του άνθους και γεμίζονται με ρύζι που έχει πλούσια μυρωδικά, και μαγειρεύονται στο φούρνο σαν τα γεμιστά. Αυτά είναι τα γνωστά λουλούδια.  Επειδή δύσκολα κάθε νοικοκυρά έχει ικανό αριθμό λουλουδιών από τις δικές της κολοκυθιές, ώστε να γίνει ένα αρκετό σε ποσότητα φαγητό,  ακολουθείται εκ περιτροπής σύστημα συλλογής με γειτονικούς κήπους, ώστε να εξασφαλίζεται πάντα ικανή ποσότητα λουλουδιών. Από την κολοκυθιά επίσης μαζεύονται οι τρυφερές κορφές, οι κολοκυθοκορφάδες, που συνήθως βράζονται για σαλάτα. Η συνηθέστερη ασθένεια των κολοκυθιών είναι η Μπάστρα, το Ωίδιο. Αυτή συνήθως αποφεύγονταν με την εξασφάλιση καλού αερισμού των βλαστών  αφού αυτοί αναρριχιόταν στην περιβάλλουσα θαμνώδη βλάστηση ή την καταπολεμούσαν με ελαφρύ διάλυμα γαλαζόπετρας.

[Πίσω]    

 

4.4. Κρεμμύδι.

Δεν υπήρχε περίπτωση να μπει κανείς σε Ζαγορίσιο σπίτι και να μη βρει Πλεξούδες (αρμαθιές) από κρεμμύδια να κρέμονται σε κάποιο τοίχο του σπιτιού, συνήθως στο κατώι.  Μαζί με τις προηγούμενες καλλιέργειες αποτελούσαν τις «υποχρεωτικές» καλλιέργειες των Ζαγορίσιων. Για το κρεμμύδι επιλέγονταν συνήθως οι πιο άγονοι κήποι και αυτοί που είχαν λίγο νερό. Ο λόγος ήταν ότι σαν φυτό μικρότερων απαιτήσεων εξασφάλιζε ένα ελάχιστο παραγωγής, αφού στο ίδιο έδαφος οι  προηγούμενες καλλιέργειες θα είχαν μηδενική σχεδόν απόδοση. Και εδώ, όπως και στις προηγούμενες, η καλλιέργεια του κρεμμυδιού ήταν αποκλειστικά υπόθεση της γυναίκας. Η καλλιέργεια άρχιζε με το φύτεμα του κροκαριού (μικρό κρεμμύδι). Η φύτευση γίνονταν σε δύο εποχές. Η μεγαλύτερη ποσότητα συνήθως το

Page 7: καλλιέργεια των κηπευτικών

φθινόπωρο και μια μικρότερη ποσότητα την άνοιξη. Το πρώτο προορίζονταν αποκλειστικά σχεδόν για ξερό και το δεύτερο για χλωρό. Η φύτευση γινόταν σε γραμμές με τη βοήθεια του σκαλιστηριού. Οι γραμμές απείχαν 15 cm περίπου και η απόσταση στις γραμμές ήταν 8-10 cm. Το σκάλισμα ήταν η κυριότερη καλλιεργητική φροντίδα και ένα δύο ποτίσματα όταν αυτό ήταν δυνατό.  «Εφιάλτη» αποτελούσε για τις Ζαγορίσιες η εμφάνιση της ντουντούκας δηλαδή του κεντρικού στελέχους του κρεμμυδιού που φέρει την καρποφορία. Η εμφάνιση αυτής υποδήλωνε εξασθένιση και υποβάθμιση του βολβού, αφού το φυτό διοχετεύει όλα τα θρεπτικά του συστατικά για την ολοκλήρωση της καρποφορίας. Η μόνη λύση που ακολουθούσαν ήταν το κόψιμο αυτής, αν όμως η διόγκωση του βολβού ήταν η ζητούμενη τότε «γύριζαν» ή «πάταγαν» το κρεμμύδι. Η εργασία αυτή ήταν το πάτημα του υπέργειου μέρους του κρεμμυδιού   μέχρι το επίπεδο του εδάφους. Το πάτημα απέβλεπε στην διακοπή της έντονης λειτουργίας του φυλλώματος ώστε να μην ολοκληρωθεί ο βιολογικός κύκλος του κρεμμυδιού, άρα και της καρποφορίας, και το «ψήσιμο» του υπόγειου μέρους. Τα κρεμμύδια μαζεύονταν κυρίως ξερά για την κάλυψη των αναγκών του έτους ενώ χλωρά μαζευόταν σε μικρές ποσότητες που κάλυπταν τις καθημερινές ανάγκες. Η συγκομιδή των ξερών γινόταν σε τέτοιο στάδιο που  το υπέργειο μέρος να μην αποχωρίζεται από τον βολβό, γιατί τότε δεν θα  ήταν δυνατό το πλέξιμο του κρεμμυδιού σε πλεξούδες. Το πλέξιμο γίνεται όπως  το πλέξιμο της κοτσίδας μόνο που εδώ τον ρόλο των μαλλιών παίζουν τα μαραμένα φύλλα των κρεμμυδιών. Μετά το πλέξιμο τα κρεμμύδια κρέμονταν για να στεγνώσουν ώστε να εξασφαλιστεί η μακρά τους διατήρηση μέχρι την επόμενη άνοιξη. Ο τρόπος αυτός διατήρησης εξασφάλισε και εύκολη αποθήκευση, αλλά κυρίως πολύ καλό αερισμό σε όλη την μάζα των κρεμμυδιών, απαραίτητος για την αποφυγή ανάπτυξης μυκήτων που ευνοούν το σάπισμα. Το κρεμμύδι ήταν αγαπημένη τροφή των Ζαγορίσιων είτε στις διάφορες πίτες και σαλάτες, είτε μαγειρεμένο με γίγαντες στο ταψί, ακόμα δε και ωμό με φασόλια ή άλλα όσπρια.

[Πίσω]  

 

4.5.   Πατάτα 

Στην Ελλάδα η καλλιέργεια της πατάτας πρώτα εισήχθηκε στην Κέρκυρα το 1800 και από κει διαδόθηκε και στα άλλα νησιά του Ιουνίου καθώς και στην Ήπειρο, ενώ στη υπόλοιπη Ελλάδα διαδόθηκε με δειλά βήματα μετά το 1828. Στην περιοχή του Ζαγορίου ανέκαθεν η καλλιέργεια της πατάτας ήταν και είναι  από τις πιο σημαντικές, όπως και αυτή των υπόλοιπων κηπευτικών.  Κάθε σπιτικό σχεδόν εδώ και πολλά χρόνια προβαίνει στην καλλιέργεια της πατάτας, είτε αυτή γίνεται σε μικρή έκταση στον κήπο του για τις ανάγκες των μελών της οικογένειας (κύρια μορφή καλλιέργειας), είτε σε μεγαλύτερη έκταση  για διάθεση στο εμπόριο (από μικρό αριθμό καλλιεργητών).  Η τελευταία δραστηριότητα εντοπιζόταν στην περιοχή των Κήπων (Μπάγια), όπου είχε αναπτυχθεί αξιόλογη δραστηριότητα στην καλλιέργεια της Πατάτας. 

Page 8: καλλιέργεια των κηπευτικών

Λόγω κλιματολογικών συνθηκών και λόγω σύστασης των εδαφών το Ζαγόρι είναι από τα ιδανικότερα και ευνοϊκότερα μέρη για την καλλιέργεια της πατάτας, αφού αυτή προέρχεται από τα μεγάλα υψόμετρα των Άνδεων, από συνθήκες δηλαδή παρόμοιες του Ζαγοριού.  Επιπλέον όπως αποδεικνύεται και από μαρτυρίες των μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων της περιοχής, πέρα από τις σχετικά καλές  αποδόσεις που επιτυγχάνονταν στην περιοχή του Ζαγορίου, η πατάτα φημιζόταν και για την ξεχωριστή ποιότητα της και τις υψηλές οργανοληπτικές ιδιότητές της  (γεύση, ξεχωριστά χαρακτηριστικά κατά το μαγείρεμα και τηγάνισμα, κλπ.).   Βέβαια τα τελευταία χρόνια με την εισαγωγή και καλλιέργεια των καινούργιων ποικιλιών, έχουν πλέον χαθεί τα παλιά ντόπια χαρακτηριστικά της ξεχωριστής για την ποιότητα Ζαγορίσιας πατάτας, ο τρόπος καλλιέργειας όμως, που είναι ο ίδιος σχεδόν εδώ και δεκαετίες, καθώς και το κλίμα και το έδαφος, εξασφαλίζουν ακόμα ξεχωριστά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Η εισαγωγή των νέων ποικιλιών ήταν δικαιολογημένη σε μεγάλο βαθμό, αφού οι ελλιπείς γνώσεις των ντόπιων για τη σποροπαραγωγή, είχαν σαν αποτέλεσμα λόγω της  πολυετούς χρήσης ο σπόρος να έχει  σχεδόν εκφυλιστεί, γεγονός που δικαιολογεί τη σταδιακή μείωση των στρεμματικών αποδόσεων, όπως αναφέρεται από μαρτυρίες ντόπιων και μεγάλης ηλικίας καλλιεργητών.  Το κυριότερο χαρακτηριστικό της καλλιέργειας της πατάτας στο Ζαγόρι όπως θα φανεί και από την περιγραφή της καλλιεργητικής τεχνικής που ακολουθεί, από την φύτευση ως την αποθήκευση, ήταν και είναι φιλική προς το περιβάλλον και αγγίζει τα όρια μιας  βιολογικής καλλιέργειας.    Η πατάτα στην περιοχή του Ζαγορίου είναι ανοιξιάτικης φύτευσης και λόγω του μικρού κλήρου πραγματοποιείται πολλές φορές και συγκαλλιέργεια με άλλα φυτά, κυρίως φασόλια. Συνήθως τα χώματα που προτιμούνται για φύτεμα από τους κατοίκους της περιοχής είναι τα χαλαρά  και αρκετά βαθιά, χωρίς υπερβολική υγρασία, στραγγερά τα οποία αερίζονται καλά. Αυτά τα εδάφη κάθε χρόνο εμπλουτίζονται με  σημαντικές ποσότητες οργανικής ουσίας (κοπρόχωμα). Με αυτόν τον τρόπο το έδαφος βελτιώνεται και λιπαίνεται οργανικά χωρίς χημικά λιπάσματα ενώ ταυτόχρονα βελτιώνεται και η δομή του, καθιστώντας το πολύ παραγωγικό.  Η πατάτα σπάνια καταλάμβανε ποτιστικά εδάφη σε βάρος άλλων καλλιεργειών , όταν υπήρχε έλλειψη γης, αφού αυτά προορίζονταν για την καλλιέργεια απαιτητικότερων καλλιεργειών (φασόλια)   Στα χωριά του Ζαγορίου αλλά και στην ευρύτερη περιοχή χρησιμοποιήθηκαν για πολλά  χρόνια αρκετές ποικιλίες των οποίων τα χαρακτηριστικά ήταν  παρόμοια και με μικρές διαφορές, με αποτέλεσμα να αναφέρονται διαφορετικές ποικιλίες με το ίδιο όνομα ή ακόμη και ίδιες ποικιλίες με διαφορετικό όνομα.  Από τις παλιές ποικιλίες που καλλιεργήθηκαν για πολλά έτη στην περιοχή του Ζαγορίου σχεδόν όλες έχουν εγκαταλειφθεί.  Απώλεια σημαντική αποτελεί η εξαφάνιση της Ντόπιας Ζαγορίσιας ή Μπαγιώτικης.  Είναι η ποικιλία που καλλιεργήθηκε περισσότερο. Πρόκειται  για ποικιλία της οποία η σάρκα ήταν ελαφρώς κόκκινη με κόνδυλο αυγοειδή. Τα μάτια της κατανέμονται σε όλη την επιφάνεια αλλά δεν είναι βαθουλωτά. Χαρακτηριστικό της ποικιλίας ήταν  η μεγάλη κονδυλοποίηση που παρουσίαζε, οι ικανοποιητικές αποδόσεις καθώς και η πολύ καλή ποιότητά της και τα καλά χαρακτηριστικά κατά το μαγείρεμα. Δυστυχώς η πολύ καλά προσαρμοσμένη αυτή ποικιλία έχει χαθεί, ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει θαυμάσιο γενετικό υλικό.

Page 9: καλλιέργεια των κηπευτικών

Σύμφωνα με τις περιγραφές φαίνεται ότι καλλιεργήθηκαν και οι παρακάτω ποικιλίες: Ποικιλία   λλα :   Ήταν  ποικιλία μέσης οψιμότητας, η οποία έδινε ικανοποιητικές αποδόσεις, οι οποίες οφειλόταν στην μεγάλη προσαρμοστικότητα που παρουσίαζε σε διαφορετικές εδαφοκλιματολογικές συνθήκες. Οι κόνδυλοι είναι στρογγυλοί και αυγοειδείς και με σάρκα ασπροκίτρινη. Το φλούδι έχει χρώμα σταχτοπράσινο, ενώ τα μάτια είναι ελαφρώς βαθουλωτά τα οποία κατανέμονται στον κόνδυλο ακανόνιστα σε όλη την επιφάνεια του. Ποικιλία   Μπάνερ :   Οι κόνδυλοι είναι στρογγυλοί- σφαιρικοί και αρκετά κανονικοί. Το φλούδι έχει χρώμα κίτρινο, ενώ τα μάτια είναι μετρίως ανάβαθα και σχετικά βαθύτερα στην κορυφή του κονδύλου. Είναι ποικιλία με άσπρη σάρκα και άνθη και δίνει φύτρα κοκκινωπά. Η ανθοφορία είναι μικρή και τα φυτά της ποικιλίας αυτής είναι πολύ υψηλά. «Ρίχνει» τους κονδύλους αρκετά νωρίς επειδή δεν διατηρεί το φύλλωμά της για μεγάλο διάστημα και έτσι η  στρεμματική παραγωγή είναι μεγάλη. Είναι ποικιλία η οποία παρουσίαζε αρκετά προβλήματα με τον περονόσπορο, ενώ σε σχέση με τις άλλες ποικιλίες της περιοχής παρουσίαζε πιο έντονα το φαινόμενο του εκφυλισμού, ενώ και η ποιότητά της ήταν χαμηλότερη.  Για τους παραπάνω λόγους η ποικιλία εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς. Ποικιλία   Σεμπάγκο : Οι κόνδυλοι σε αυτή την ποικιλία είναι μεγάλοι, ελλειπτικοί, μέτριου πάχους με φλούδι λείο, ανοιχτοπράσινο, με φανερά πυκνά φακίδια. Τα μάτια είναι λίγα τα οποία παρουσιάζονται στην κορυφή του κονδύλου, είναι ανάβαθα και έχουν το ίδιο χρώμα με το φλούδι. Η σάρκα είναι άσπρη, τα φύτρα έντονα πρασινωπά, ενώ τα άνθη έχουν χρώμα μενεξελί. Δίνει μεγάλα φυτά τα οποία απλώνουν όρθια, με χονδρούς βλαστούς. Είναι όψιμη ποικιλία με μεγάλη στρεμματική απόδοση, ενώ παρουσιάζει πάρα πολύ καλή μαγειρική αξία. Οι βλαστοί και οι κόνδυλοι είναι μετρίως ανθεκτικοί στον περονόσπορο. Νεώτερες ποικιλίες που καλλιεργήθηκαν και καλλιεργούνται είναι οι :  Κένεμπεκ,  Σπούντα,  Μαρφόνα και η Γιάρλα.  Η καλλιέργεια στο Ζαγόρι αρχίζει  με τη φύτευση που γίνονταν από τις αρχές Μαρτίου έως και τέλους Απριλίου ενώ σε καλλιέργειες με μεγαλύτερο υψόμετρο μπορεί να λάβει χώρα ακόμη και αρχές Μαΐου. Φυτεύοντας αυτήν την εποχή, αποφεύγονται οι όψιμοι παγετοί, οι οποίοι μπορούν να κάνουν ζημιά, υπάρχει όμως ο περιορισμός στην επιλογή των ποικιλιών, οι οποίες πρέπει να είναι μικρού έως μέσου βιολογικού κύκλου.  Η συγκομιδή της ανοιξιάτικης αυτής πατάτας σε πατάτες βιολογικού κύκλου 80 -110 ημερών αρχίζει από τα μέσα Ιουλίου και διαρκεί πολλές φορές  έως και μέσα Οκτωβρίου.  Συνήθως ο σπόρος προέρχονταν από την παλιά καλλιέργεια, επιλέγονταν κυρίως πατατόσπορος μέσου ή μεγάλου διαμετρήματος και ελάχιστες φορές μικρού διαμετρήματος, γιατί στην περιοχή εξαιτίας των όψιμων παγετών ή ακόμη και των πολλών βροχοπτώσεων ο μεγάλος πατατόσπορος αντέχει σε αυτές τις συνθήκες και θα δώσει υγιή γερά φύτρα, ενώ ακόμη και σε περιπτώσεις παγετού ο κόνδυλος θα ξαναδώσει νέα φύτρα και τα φυτά θα συνέλθουν ξανά. Αντίθετα σε σπόρο μικρού διαμετρήματος πολλά μάτια μπορεί να μην ξαναφυτρώσουν και να μην βλαστήσουν από έλλειψη τροφής. Έτσι στην χωριά του Ζαγορίου προτιμάται από τους καλλιεργητές μεγάλος πατατόσπορος ο οποίος είτε φυτεύεται ολόκληρος (μεσαίου μεγέθους κόνδυλοι) είτε  πολλές φορές τεμαχίζεται σε δύο κομμάτια (μεγάλοι κόνδυλοι). 

To τεμάχισμα του σπόρου βρίσκει εφαρμογή τα τελευταία χρόνια σε όλο και περισσότερα νοικοκυριά (εξαιτίας του μεγάλου κόστους προμήθειας) και κατά

Page 10: καλλιέργεια των κηπευτικών

την διαδικασία γίνονται συνήθως τα παρακάτω σφάλματα : · To τεμάχισμα, σε οποιαδήποτε ποικιλία λαμβάνει χώρα  συνήθως προς  οποιαδήποτε  κατεύθυνση του κονδύλου, αρκεί να μην χαλάνε τα μάτια, ενώ πολλές φορές κόβεται μόνο η κορυφή  στην οποία βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των ματιών, ενώ   το υπόλοιπο κομμάτι του κονδύλου δεν χρησιμοποιείται για φύτευση.  Αυτή η τεχνική δεν είναι σωστή γιατί  ο κόνδυλος επειδή φέρει οφθαλμούς σε όλη την επιφάνεια του έστω και κοιμώμενους και το σύνολο των δυνατών οφθαλμών βρίσκονται στην κορυφή του κονδύλου, πρέπει κατά το τεμάχισμα να κόβουμε κατά μάκρος από την κορυφή προς την βάση, ώστε κάθε κομμάτι να έχει την μισή κορυφή και να μοιράζονται τα ζωηρά μάτια. Επίσης ποτέ δεν πρέπει να πετάμε  το άλλο μισό του κονδύλου με τα λιγότερα μάτια γιατί και σε αυτά τα μάτια με το τεμάχισμα σπάει ο λήθαργος και δίνουν ζωηρά φύτρα. · Συνήθως το τεμάχισμα γίνεται με απλό μαχαίρι χωρίς καμία απολύμανση, με αποτέλεσμα εάν υπάρχουν κάποιοι μολυσμένοι και ιωμένοι κόνδυλοι, να μεταδίδονται τα μολύσματα και κυρίως οι ιώσεις και στους υπόλοιπους κονδύλους. Γι αυτό συνιστάται να γίνεται απολύμανση του μαχαιριού κάθε φορά που τεμαχίζεται ο κόνδυλος, βυθίζοντάς το σε απολυμαντικό διάλυμα τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο.    Επίσης μία άλλη σημαντική εργασία που πρέπει να γίνει στην αποθήκη, είναι η προβλάστηση και ο συχνός καθαρισμός του πατατόσπορου.  Για να έχουμε επιτυχές και γρήγορο φύτρωμα στο χωράφι, πρέπει  ο σπόρος κατά το φύτεμα να έχει προβλαστήσει σωστά, δηλαδή να έχει πετάξει γερά, κοντά, χοντρά πρασινωπά φύτρα και αρκετά σε αριθμό, τα οποία μελλοντικά θα είναι οι βλαστοί του φυτού. Ποτέ δεν πρέπει να φυτεύεται κόνδυλος του οποίου τα φύτρα είναι λεπτά, άσπρα και μακριά. Το πλεονέκτημα των κοντών δυνατών φύτρων στο χωράφι είναι ότι θα δώσουν φυτά με ομοιόμορφο και γρήγορο φύτρωμα, χωρίς κενά στο χωράφι.  Η προβλάστηση του πατατόσπορου είναι αρκετά  γνωστή στους καλλιεργητές του Ζαγορίου και στην πράξη εφαρμόζεται από πολλούς καλλιεργητές και είναι αρκετά απλή διαδικασία. Ο σπόρος που θα φυτευτεί στις αρχές του Φεβρουαρίου τοποθετείται  σε ξύλινα τελάρα σε στρώμα 15-20 εκατοστών ώστε να αερίζονται καλά όλοι οι κόνδυλοι, και τα τελάρα τοποθετούνται σε φωτεινό και δροσερό μέρος,  το οποίο όμως πρέπει να μη το κτυπά απευθείας ο ήλιος. Τα τελάρα αυτά έχουν συνήθως χωρητικότητα 8-10 κιλά πατάτες και τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο έως και 15 τελάρα. Τα τελάρα αρκετά συχνά πρέπει να αλλάζουν θέσεις και τα σκοτεινότερα να τοποθετούνται σε φωτεινότερο σημείο. Επίσης εάν δεν υπάρχει αρκετή υγρασία πρέπει να διαβρέχονται ελαφρά με νερό, ενώ κατά την τοποθέτηση του σπόρου στα τελάρα και κατά την αλλαγή αυτών, πρέπει να αφαιρούνται όλοι οι κόνδυλοι που φαίνονται προβληματικοί.  Με αυτόν τον τρόπο στο φύτεμα έχουμε μόνο τους υγιείς και καλά προβλαστημένους κονδύλους, οι οποίοι θα έχουν επιτυχή φύτρωμα.    Στα χωριά του Ζαγορίου επειδή η καλλιέργεια είναι κηπευτική και συνολικά χρησιμοποιούνται μικρές ποσότητες πατατόσπορου (250-300 κιλά/στρέμμα - με μέσο όρο καλλιέργειας/εκμετάλλευση 1 έως 2 στρέμματα), το άπλωμα του σπόρου γίνεται σε τελάρα 2 ή 3 σειρών και επιτυγχάνεται καλή προβλάστηση χωρίς αλλαγή θέσεων  στα τελάρα. Συνοπτικά τα πλεονεκτήματα από την προβλάστηση του σπόρου είναι τα κάτωθι: · Απομάκρυνση κακών και ακατάλληλων κονδύλων, καθώς και κονδύλων ξένων ποικιλιών · Γρηγορότερο φύτρωμα κατά 15 τουλάχιστον ημερών · Κανονικό και ομοιόμορφο φύτρωμα χωρίς κενά · Αύξηση της παραγωγής από 10-30 %.

Page 11: καλλιέργεια των κηπευτικών

Λίπανση της πατάτας:  Στην καλλιέργεια της πατάτας στην περιοχή του Ζαγορίου σπάνια χρησιμοποιούνται χημικά λιπάσματα και ο κυριότερος λόγος είναι η κατανάλωση του προϊόντος από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας. Για να καλυφθούν οι ανάγκες στα  απαιτούμενα θρεπτικά συστατικά χρησιμοποιείται κυρίως κοπριά. Η κοπριά περιέχει όλα τα θρεπτικά στοιχεία σε μικρότερες ποσότητες από τα χημικά λιπάσματα, επειδή όμως η κοπριά πέφτει στο χωράφι σε μεγάλες ποσότητες, αντικαθιστά επάξια τα χημικά λιπάσματα στην τροφοδότηση των απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων. Επιπλέον βελτιώνει πολλές φυσικοχημικές παραμέτρους στο έδαφος,  όπως την ιδιότητα να συγκρατεί περισσότερο νερό και υγρασία, να βελτιώνει την μηχανική του σύσταση και την δομή του, να αυξάνει την δραστηριότητα των μικροοργανισμών του εδάφους με όλα τα θετικά επακόλουθα.  Η κοπριά ανέκαθεν αποτελούσε και αποτελεί για την περιοχή, την βασική και σχεδόν μοναδική λίπανση στην κηπευτική καλλιέργεια της πατάτας στα χωριά του Ζαγορίου.  Η ενσωμάτωση της κοπριάς γίνεται  μετά το τσάπισμα ή όργωμα του χωραφιού σε μικρές ποσότητες μέσα στις φωλιές όπου τοποθετείται ο σπόρος, στην βάση του. Αυτό έχει το πλεονέκτημα της άμεσης και πλούσιας λίπανσης  του φυτού, καθώς και τον περιορισμό της υψηλής υπεδάφιας υγρασίας όταν αυτή υπάρχει και η οποία μπορεί να σαπίσει τον κόνδυλο μέχρι να φυτρώσει. Έχει όμως τον κίνδυνο να προκαλέσει τοξικότητα στα φύτρα του σπόρου, εφόσον δεν είναι καλά χωνεμένη.    Άλλοι καλλιεργητές στα Ζαγόρια, συνηθίζουν να σκορπίζουν την κοπριά γύρω και προς το βάθος του λάκκου, τοποθετούν δε την πατάτα στην μέση χωρίς άμεση επαφή μαζί της. Καλύτερος τρόπος είναι να ανακατεύεται  καλά η κοπριά με το χώμα του λάκκου με τσάπισμα και στο μίγμα αυτό επάνω να τοποθετείται η πατάτα, στην μέση του λάκκου. Οι τρόποι αυτοί  λίπανσης πετυχαίνουν οικονομία κοπριάς, παρουσιάζουν όμως το μειονέκτημα πως η κοπριά ενεργεί σε πολύ περιορισμένη έκταση, ενώ οι ρίζες της πατάτας εκτείνονται σε πολύ μεγαλύτερο βάθος και επιφάνεια.  Για να μετριαστούν αυτά τα μειονεκτήματα του τρόπου λίπανσης, προτείνεται  η κοπριά να απλώνεται σε όλη την επιφάνεια της έκτασης, να αφήνεται για μεγάλο διάστημα να χωνέψει καλά και μετά,  κατά το τσάπισμα να ενσωματώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε όλη την έκταση και σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βάθος. Προετοιμασία του χωραφιού:  Συνήθως στα χωριά του Ζαγορίου, επειδή η καλλιέργεια της πατάτας είναι κηπευτική και σπάνια εντατική μεγάλης καλλιέργειας, το  έδαφος καλλιεργείται από τους αγρότες με την τσάπα (συνήθως μία ή δύο τσαπιές) ή ακόμη και με το πατόφτυαρο (πατητό). Με τα εργαλεία αυτά φθάνουν σε αρκετό βάθος, οι σβώλοι όπου υπάρχουν σπάζονται καλά, το έδαφος ψιλοχωματίζεται ενώ συγχρόνως καθαρίζεται από μικρές πέτρες, φυτικά και ριζικά υπολείμματα προηγούμενων καλλιεργειών, από τα αγριόχορτα κλπ.  Πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή στο ψιλοχωμάτισμα , γιατί από αυτό εξαρτάται η επιτυχία της καλλιέργειας για επίτευξη μεγάλων αποδόσεων. Συνήθως το βάθος του τσαπίσματος κυμαίνεται μεταξύ 25-30 εκατ. Επίσης στο καθαρισμό του χωραφιού σε αυτό το στάδιο πρέπει να αφαιρούνται όπου υπάρχει  η αγριάδα, γιατί εκτός των άλλων προβλημάτων που δημιουργεί, τρυπάει τους κονδύλους και τους αχρηστεύει.

Το φύτεμα της πατάτας : 

Page 12: καλλιέργεια των κηπευτικών

Χρόνος φυτεύσης:  Σε προηγούμενη παράγραφο αναφέρθηκε το χρονικό διάστημα στο οποίο λαμβάνει χώρα το φύτεμα του πατατόσπορου στην περιοχή του Ζαγορίου. Το εύρος αυτού του διαστήματος είναι αρκετά μεγάλο και καθορίζεται από τους παρακάτω παράγοντες: · Αρκετή θερμοκρασία εδάφους. Το φύτρωμα λαμβάνει χώρα όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι αρκετά υψηλή. Δεν έχει νόημα να φυτεύουμε σε χωράφι που δεν έχει ζεσταθεί αρκετά, ενώ πολλές φορές είναι και επιζήμιο, γιατί μία θερμοκρασία πολύ χαμηλή κάνει ευαίσθητο τον κόνδυλο σε διάφορους βλαβερούς οργανισμούς (κυρίως βακτήρια), με αποτέλεσμα να καταστρέφονται από σαπίσματα.  · Αποφυγή όψιμων παγετών. Το φύλλωμα της πατάτας δεν αντέχει σε θερμοκρασίες παγετού, αν και οι καμένες από την παγωνιά κορυφές γρήγορα αντικαθίστανται από νέα βλάστηση, καθυστερείται σημαντικά η κονδυλοποίηση και συνεπώς η απόδοση του χωραφιού. · Υγρασίας εδάφους.  Μικρή υγρασία εδάφους βοηθά το καλό φύτρωμα, ενώ σε πολύ ξερό έδαφος ο σπόρος μπορεί να μαραθεί ή να καεί, ενώ πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο αντί τα φύτρα να φυτρώσουν και να αναπτυχθούν κανονικά, να πετούν μικρά εξογκώματα (μικρές δευτερογενείς πατατίτσες) από τα αποθέματα του μητρικού κονδύλου, τα οποία δεν πρόκειται ποτέ να δώσουν βλαστούς.  Επίσης η υπερβολική υγρασία είναι επικίνδυνη γιατί οι περισσότεροι κόνδυλοι σαπίζουν. Ποτέ δεν πρέπει λοιπόν να φυτεύουμε σε υγρό (βαρικό) χωράφι, γιατί η αποτυχία στο φύτρωμα είναι δεδομένη. Κατά το φύτεμα το χωράφι, τόσο στην ξηρική, όσο και στην ποτιστική καλλιέργεια πρέπει να βρίσκεται στο ρώγο του.  Αποστάσεις & πυκνότητα φύτευσης : Η εκλογή της κατάλληλης απόστασης στο φύτεμα συντελεί τόσο στην αύξηση της παραγωγής, όσο και στην βελτίωση της ποιότητας της.  Η κατάλληλη απόσταση φυτεύσεως εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, εκ των οποίων οι σημαντικότεροι  είναι το μέγεθος του σπόρου, η ποικιλία, το είδος της καλλιέργειας, η εποχή φύτευσης, το είδος του εδάφους κλπ. Τρόπος φύτευσης :  Στην περιοχή του Ζαγορίου παλαιότερα τοποθετούσαν τον κόνδυλο με τα μάτια προς τα κάτω, αλλά από παρατηρήσεις που έγιναν διαπίστωσαν ότι τα φύτρα βγαίνουν στην επιφάνεια νωρίτερα όταν ο κόνδυλος τοποθετείται με τα μάτια επάνω.  Τώρα σχεδόν όλοι οι καλλιεργητές τοποθετούν τον σπόρο με τα μάτια επάνω και όταν τεμαχίζεται ο κόνδυλος τοποθετείται με την τομή προς τα κάτω.  Όταν πραγματοποιείται το φύτεμα, προτιμούνται οι πρωινές ώρες, ώστε το χώμα να μην είναι πολύ ζεστό. Επίσης η πατάτα φυτεύεται με το χέρι, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνονται με αυτόν τον τρόπο οι ακατάλληλοι κόνδυλοι . Στην μικρή κηπευτική καλλιέργεια η πατάτα φυτεύεται όπως αναφέραμε με την τσάπα ή με το πατόφτυαρο. Στο ετοιμασμένο χωράφι ανοίγουμε με την τσάπα σε γραμμές που απέχουν την καθορισθείσα απόσταση ή και με το μάτι απλώς χωρίς χάραξη γραμμών, λάκκους μικρούς (πλάτους 20-30 πόντους) και στο βάθος που θέλουμε να γίνει η φύτευση. Συνήθως όπως αναφέραμε  στο στάδιο της λίπανσης, οι λάκκοι λιπαίνονται ο καθένας χωριστά, ή ανακατεύεται εκ των προτέρων η κοπριά με το χώμα σε όλη την  έκταση και μετά ανοίγονται οι λάκκοι. Σε κάθε λάκκο (φωλιά) ο καλλιεργητής τοποθετεί μία ολόκληρη ή τεμαχισμένη πατάτα και στην συνέχεια σκεπάζεται ο σπόρος με χώμα.  Το παραπάνω σύστημα φύτευσης έχει το πλεονέκτημα ότι ο κόνδυλος αξιοποιεί καλύτερα τον χώρο, όμως δεν μπορεί να γίνει εύκολο σκάλισμα, ούτε και συστηματικό πότισμα. Για να ξεπεραστούν τα προβλήματα αυτά, προτείνεται να εφαρμόζεται το φύτεμα σε σαμάρια (αναχώματα), σύστημα που εκτός από τους καλλιεργητές μεγάλων εκτάσεων, έχει ήδη αρχίσει να

Page 13: καλλιέργεια των κηπευτικών

υιοθετείται και από μικροκαλλιεργητές στην περιοχή. Στο παραπάνω σύστημα, στο ήδη προετοιμασμένο χωράφι ανοίγονται ανάβαθα αυλάκια σε όλο το μήκος του χωραφιού και κατά την διεύθυνση της πιο μικρής κλίσεως του, τα οποία απέχουν μεταξύ τους 70-80 εκατ. και βάθους μικρότερο από ότι θέλουμε να φυτευτεί ο σπόρος. Μέσα σε αυτά τα αυλάκια τοποθετείται ο πατατόσπορος στις αποστάσεις που θέλουμε επί της γραμμής. Στην συνέχεια σκεπάζεται με την τσάπα με χώμα το οποίο βρίσκεται μεταξύ των 2 γραμμών φύτευσης  και με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται νέο αυλάκι μεταξύ των 2 γραμμών, το οποίο θα είναι μελλοντικά το αυλάκι του νερού ποτίσματος, ενώ στις γραμμές φύτευσης διαμορφώνονται τα αναχώματα (σαμάρια).  Με το σύστημα αυτό της φύτευσης σε σαμάρια, διευκολύνεται το πότισμα μέσω των αυλακιών, καθώς επίσης και το σκάλισμα. Επίσης το νερό του ποτίσματος δεν ταρατσώνει το χώμα, ενώ οι σχηματιζόμενοι κόνδυλοι έχουν καλύτερη ανάπτυξη αφού έχουν διαθέσιμο περισσότερο αφράτο χώμα. Τέλος προστατεύει τους κονδύλους από το πρασίνισμα (από τον ήλιο) και τα εγκαύματα.  Από μερικούς εφαρμόζεται το σύστημα φύτευσης με τριβάδια. Το σύστημα αυτό είναι κάτι ενδιάμεσο των παραπάνω συστημάτων και είναι κατάλληλο για εφαρμογή σε κηπευτικές καλλιέργειες. Πρώτα χωρίζεται το χωράφι σε βραγιές (πολλές μικρές κανονικές περιοχές που ακολουθούν την ομαλή κλίση του χωραφιού, ορισμένου μήκους και πλάτους, οι οποίες είναι χωρισμένες μεταξύ τους) και κατόπιν πάνω σε κάθε βραγιά σχηματίζονται κατά πλάτος τα σαμάρια, όπου το καθένα αρχίζει από την μία πλευρά της βραγιάς και καταλήγει σε κάποια απόσταση πριν φτάσει στην απέναντι πλευρά, χωρίς να ακουμπούν σε αυτή. Το επόμενο σαμάρι αρχίζει από την απέναντι πλευρά εκείνης που άρχισε το προηγούμενο και φθάνει και αυτό σε κάποια απόσταση προς τον τοίχο της αντίθετης πλευράς. Ετσι μέσα σε μια τέτοια βραγιά σχηματίζονται 2 σειρές σαμάρια, Οι πατάτες φυτεύονται πάνω στα σαμάρια, στο πλάι της μιας πλευράς. Κατά το πότισμα το νερό μπαίνοντας από τον ποτιστή, προχωρεί μέσα στην βραγιά ανάμεσα στα σαμάρια κάνοντας συνεχώς ελικοειδώς γυρίσματα. Με αυτόν τον τρόπο αξιοποιείται άριστα το νερό άρδευσης και με οικονομία, ενώ διατηρεί και το χώμα στα σαμάρια αφράτο. Το μοναδικό μειονέκτημα είναι ότι η δυσκολία και η σχολαστικότητα που απαιτείται κατά την διαμόρφωση των ελικοειδών σαμαριών. Καλλιεργητικές φροντίδες μετά το φύτεμα.: Αυτές είναι βαρύνουσας σημασίας για την περαιτέρω ανάπτυξη των φυτών και γίνονται από όλους τους καλλιεργητές. Σπάσιμο κρούστας: Αν αμέσως μετά το φύτεμα βρέξει, τις περισσότερες φορές δημιουργείται σκληρή κρούστα, την οποία πρέπει να σπάσουμε με ελαφρό τσάπισμα, αμέσως μόλις το χωράφι έλθει στον ρώγο του. Με τον τρόπο αυτό διατηρούμε το χώμα αφράτο, αερίζεται,   αποφεύγουμε το σάπισμα  και τον διευκολύνουμε να φυτρώσει  Σκάλισμα.: Όταν τα φυτά φθάσουν σε ύψος 10-15 εκατ. τα σκαλίζουμε με ξηρό καιρό και καλά στεγνωμένο χωράφι και όχι υγρό. Σε βαριά εδάφη, όταν το σκάλισμα δεν πραγματοποιηθεί εγκαίρως, υπάρχει ο κίνδυνος να σκληρύνει πολύ το χώμα σε σημείο που να μην μπορεί να γίνει σκάλισμα. Στην περιοχή του Ζαγορίου όλοι ξέρουν ότι το σκάλισμα είναι μεν αναγκαίο, αλλά πάντα πρέπει να γίνεται όταν το χωράφι βρίσκεται στον ρώγο του και ιδίως σε χωράφια όπου υπάρχει ο κίνδυνος βγάζοντας μεγάλους σβώλους χώματος να ζημιώνονται οι ρίζες των φυτών. Οι ρίζες των φυτών ζημιώνονται και όταν το σκάλισμα γίνει καθυστερημένα και έχουν αναπτυχθεί καλά οι στόλωνες των φυτών.

Page 14: καλλιέργεια των κηπευτικών

 Το σκάλισμα γίνεται  στις κηπευτικές καλλιέργειες σε βάθος 2-4 εκατ. με το χέρι, χρησιμοποιώντας σκαλιστήρι ή τσαπάκι. Με τα σκαλίσματα τα φυτά ωφελούνται γιατί α) αφαιρούνται τα ζιζάνια που υπάρχουν στο χωράφι β) σπάζουμε την σκληρή επιφανειακή κρούστα ψιλοχωματίζοντας το χώμα, εμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο την εξάτμιση και βοηθώντας την διατήρηση της υγρασίας  γ) παραχώνεται ελαφρά η βάση των φυτών, έχοντας έτσι μεγαλύτερο όγκο χώματος για να αναπτυχθεί και να ριζώσει καλύτερα .  Με τα χειροκίνητα εργαλεία πάντα επιτυγχάνεται  καλύτερο σκάλισμα επειδή γίνεται προσεκτικά. Πολλές φορές απαιτείται να γίνει και δεύτερο σκάλισμα εξαιτίας των αγριόχορτων που έχουν αναπτυχθεί. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να γίνεται ακόμη πιο προσεκτικά.   Παράχωμα :  Μετά το πρώτο σκάλισμα ή ταυτόχρονα με το δεύτερο οι κάτοικοι της περιοχής κάνουν και το παράχωμα των φυτών, δηλ. σώριασμα, σκέπασμα της πατάτας. Με την τσάπα μαζεύουν λίγο χώμα από τους ενδιάμεσους χώρους μεταξύ των φυτών και κυρίως από τους τοίχους των αυλακιών, γύρω στην βάση των φυτών, 2-4 εκατ. Το παράχωμα καλύτερα να γίνεται δύο φορές (το δεύτερο 8-10 ημέρες μετά το πρώτο).  Κάνοντας το παράχωμα οι κάτοικοι του Ζαγορίου, γνωρίζουν ότι ευνοείται ο σχηματισμός περισσότερων και πιο πλούσιων ριζών και ριζωμάτων στην βάση του φυτού, σκεπάζονται καλύτερα οι κόνδυλοι οι κόνδυλοι που σχηματίζονται και με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται από τον ήλιο και από το πρασίνισμα (που μπορεί να τους κάνει να φυτρώσουν επί τόπου ιδίως σε ποικιλίες που τους σχηματίζουν κοντά στην επιφάνεια). Επίσης σε πολύ υγρά χωράφια διευκολύνεται η απομάκρυνση της εδαφικής υγρασίας που σαπίζει τους κονδύλους. Για να έχουμε τα παραπάνω πλεονεκτήματα πρέπει το παράχωμα να γίνεται εγκαίρως, ειδάλλως μπορεί να προκληθεί ζημιά από την καταστροφή των ριζών  και των ριζωμάτων των φυτών.  Το παράχωμα πρέπει να γίνεται με ξηρό καιρό, και σε έδαφος αρκετά στεγνωμένο. Σε ξηρικές καλλιέργειες δεν συνιστάται να γίνεται παράχωμα, γιατί τότε προκαλείται μεγαλύτερος αερισμός του εδάφους, χάνεται περισσότερο η υγρασία του και έτσι γίνεται ανεπαρκής για την ανάπτυξη και την ωρίμανση της πατάτας. Αν όμως είναι απαραίτητο να γίνει για τους λόγους που αναφέραμε, πρέπει να γίνεται ελαφρό παράχωμα.   Όταν τα φυτά φθάσουν σε πλήρη ανάπτυξη (3040 εκατοστά) και αρχίσουν �να ανθίσουν, πρέπει να σταματάμε τόσο τα σκαλίσματα όσο και τα παραχώματα , για να μην πληγωθούν οι μικροί κόνδυλοι που σχηματίζονται κατά το στάδιο αυτό. Ψεκασμοί για την καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών:   H πατάτα είναι ένα  από τα λίγα φυτά που προσβάλλονται από τόσους εχθρούς και ασθένειες, για αυτό και η προφύλαξη και καταπολέμηση τους είναι από τις σημαντικότερες καλλιεργητικές φροντίδες στην καλλιέργεια της πατάτας.  Αμέσως μόλις τα φυτά φθάσουν στο ύψος των 5-10 εκατ. πρέπει να αρχίσουν προληπτικοί και συστηματικοί ψεκασμοί εναντίων των παρασίτων εντόμων (αφίδες, δορυφόρο, κάμπιες, φθοριμαία κλπ)  με επαναλήψεις κάθε 7-10 ημέρες και με  τα κατάλληλα φάρμακα που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Όταν τα φυτά φθάσουν στο ύψος των 10-15 εκατοστών πρέπει να αρχίσουν οι ψεκασμοί για την προφύλαξη του φυτού από τις διάφορες μυκητολογικές ασθένειες (περονόσπορο, αλτερνάρια, κλπ), με κατάλληλα φάρμακα (χαλκούχα, διασυστηματικά) και σκονίσματα, οι οποίοι πρέπει να επαναλαμβάνονται επίσης  κάθε 7-10 ημέρες ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Οι καλλιεργητές του Ζαγορίου επειδή η καλλιέργεια της πατάτας προορίζεται κυρίως για κατανάλωση των μελών της εκμετάλλευσης, χρησιμοποιούν ελάχιστα και όσο πιο ακίνδυνα φάρμακα υπάρχουν (κυρίως διάφορα σκευάσματα του χαλκού, θειάφι, μη διασυστηματικά, ενώ σε ορισμένες μεγάλες προσβολές από έντομα

Page 15: καλλιέργεια των κηπευτικών

χρησιμοποιούν και κάποια σκευάσματα πυρεθρίνης. Γενικός κανόνας όμως είναι, ότι προτιμούν να επιτύχουν μικρότερη παραγωγή χωρίς χρήση φυτοφαρμάκων παρά μεγάλες αποδόσεις  με ευρεία χρήση αυτών. Οι εκάστοτε ψεκασμοί συνήθως εφαρμόζονται με χειροκίνητους ψεκαστήρες πλάτης. Το πότισμα της πατάτας :   Για να αναπτυχθούν καλά τα φυτά της πατάτας πρέπει να υπάρχει στο έδαφος αρκετή υγρασία σε όλη την διάρκεια  της βλαστήσεως. Το νερό χρειάζεται τόσο για τον σχηματισμό των βλαστών του φυτού και των κονδύλων τους, όσο και για την διαπνοή του φυτού. Ειδικά στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια όπως είναι αυτή στην περιοχή του Ζαγορίου, τα φυτά μπορούν να παραμείνουν καθυστερημένα και καχεκτικά ή και να ξεραθούν εντελώς μέσα σε λίγες μέρες δυνατής ζέστης και ειδικά κατά τα τελευταία στάδια της ανάπτυξής τους.  Το χορηγούμενο με το πότισμα νερό πρέπει να εφαρμόζεται σε κανονικές δόσεις και σε τακτά χρονικά διαστήματα και να μην μεσολαβούν μεγάλα διαστήματα ξηρασίας μεταξύ των ποτισμάτων. Το νερό άρδευσης χρησιμεύει για να ενισχύσει την διάλυση των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, να διευκολύνει την απορρόφησή τους από τα φυτά, να αναπτύσσουν περισσότερο φύλλωμα για να παράγουν περισσότερες τροφές, ώστε να αυξάνεται η παραγωγή τους.  Οι καλλιεργητές του Ζαγορίου πέρα από τον έλεγχο που κάνουν στο έδαφος για να διαπιστώσουν την διαθέσιμη υγρασία, παρατηρούν και το χρώμα των φύλλων. Όταν το χρώμα των φύλλων του φυτού είναι βαθύ πράσινο τα φυτά χρειάζονται νερό, ενώ όταν το χρώμα των φύλλων είναι ανοικτό πράσινο υπάρχουν ακόμη περιθώρια για το πότισμα. Από την άλλη μεριά, όταν γίνονται συχνά και υπερβολικά ποτίσματα, τότε το χώμα σφίγγει και λασπώνει  και η ανάπτυξη των φυτών σταματά, ενώ το φουζάριο προσβάλλει τους κονδύλους επειδή δεν αερίζονται καλά.  Με το πότισμα λοιπόν σκοπός είναι να αποκτήσει το έδαφος την κατάλληλη υγρασία στο ανώτερο στρώμα του, όπου υπάρχουν οι περισσότερες ρίζες του φυτού. Μια μεγάλη ποσότητα νερού θα χαθεί στα κατώτερα στρώματα του εδάφους και συγχρόνως παρασύρει ορισμένες θρεπτικές ουσίες οι οποίες χάνονται για το φυτό. Απεναντίας μικρή ποσότητα νερού κατά το πότισμα, υγραίνει μόνο την επιφάνεια και αφήνει τις ρίζες χωρίς την απαιτούμενη  υγρασία. Και στις δύο περιπτώσεις οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη των φυτών. Επίσης εκείνο που ενδιαφέρει όπως ήδη αναφέραμε κατά το πότισμα, είναι εκτός από την ορθολογική εφαρμογή του νερού, η ρύθμιση συχνών και με κανονική ποσότητα ποτισμάτων, ώστε η εδαφική υγρασία να μην γίνει ποτέ ανεπαρκής στο ανώτερο στρώμα του εδάφους, που βρίσκονται οι περισσότερες  ρίζες.  Τόσο η ποσότητα των ποτισμάτων, όσο και η συχνότητα αυτών, εξαρτώνται από το είδος του εδάφους, το κλίμα και την ποικιλία. Επίσης είναι αποδεδειγμένο ότι με το ορθολογικό πότισμα η παραγωγή της πατάτας σχεδόν διπλασιάζεται ή και τριπλασιάζεται συγκριτικά με την ξηρική καλλιέργεια.  Η τακτική που ακολουθείται από τους κατοίκους του Ζαγορίου σε γενικές γραμμές, όσον αφορά το πότισμα στα διάφορα στάδια της καλλιέργειας, είναι η εξής :

To πότισμα λαμβάνει χώρα λίγο πριν τα φυτά διψάσουν. Η ποτιστική πατάτα για να δώσει υψηλές αποδόσεις δεν θέλει ακανόνιστα ποτίσματα. Χρειάζεται να έχει πάντοτε αρκετή υγρασία για να είναι κρύο και δροσερό το έδαφος, ενώ όταν ξεραθεί το χώμα και διψάσουν τα φυτά, σταματά η ανάπτυξη των κονδύλων .

Κατά το φύτεμα δεν απαιτείται νερό, γιατί αυτό γίνεται με την φυσική υγρασία του εδάφους, όταν αυτό έλθει στον ρώγο του. Αυτή η υγρασία

Page 16: καλλιέργεια των κηπευτικών

επαρκεί συνήθως μέχρι το φύτρωμα, γιατί σχεδόν πάντα στην περιοχή του Ζαγορίου έχουμε κάποια βροχόπτωση μεταξύ φυτέματος και φυτρώματος. Αν όμως το χώμα ξεραθεί πριν το φύτρωμα (σπάνια περίπτωση), τότε πρέπει να ποτίσουμε. Ειδάλλως το πρώτο πότισμα γίνεται μετά το φύτρωμα και όταν οι βλαστοί έχουν ύψος 10-15 εκατοστών. Μετά 2-4 ημέρες και όταν το χώμα έλθει στον ρώγο του σκαλίζεται.

Το δεύτερο πότισμα γίνεται πριν το παράχωμα των φυτών, όταν τα φυτά έχουν ύψος 25 εκατ. περίπου και ακολουθεί ελαφρό σκάλισμα.

Όταν αρχίζει ο σχηματισμός των κονδύλων (αρχή ανθοφορίας), χρειάζεται πολύ προσοχή στα ποτίσματα. Τα φυτά δεν πρέπει να διψάσουν καθόλου, γι �αυτό τα ποτίσματα πρέπει να είναι συχνότερα και αφθονότερα και  αναλόγως των καιρικών συνθηκών κάθε 8-10 ημέρες, έως και την ωρίμανση των κονδύλων. Στα πιο ελαφρά χώματα τα ποτίσματα πρέπει να είναι μικρότερα και να επαναλαμβάνονται κάθε 5-6 ημέρες. Οταν αυτό είναι δυνατό, μετά από κάθε πότισμα κάνουμε ελαφρύ σκάλισμα για να σπάσει η σχηματιζόμενη κρούστα, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. 

Πολλές φορές στην περιοχή του Ζαγορίου επειδή κατά την διάρκεια της καλλιέργειας έχουμε πολλές βροχοπτώσεις  και δεν χρειάζεται να ποτιστεί η καλλιέργεια μέχρι την ανθοφορία, οπότε μέχρι την πλήρη ωρίμανση θα χρειαστούν λίγα και ελαφρά ποτίσματα. 

Στην συνέχεια μετά το πρώτο πότισμα, το έδαφος δεν πρέπει πια να ξεραθεί, ούτε να διψάσουν τα φυτά. Επαναλαμβάνονται τα ποτίσματα, αναλόγως της πορείας του καιρού και της κατάστασης του εδάφους. Το χρώμα του φυλλώματος καθορίζει όπως ήδη αναφέραμε την στιγμή που πρέπει να ποτίσουμε. Όταν είναι βαθύ πράσινο προς το μαύρο πρέπει να ποτίσουμε, ενώ όταν είναι ανοικτοπράσινο προς το κίτρινο δεν υπάρχει ανάγκη. Αν η θερμοκρασία ανεβεί πολύ υψηλά, επαναλαμβάνουμε τα ποτίσματα μέχρι το όριο αντοχής των φυτών στην εδαφική υγρασία. Αν ξεραθεί το χώμα την στιγμή που έχουν μεγαλώσει οι κόνδυλοι και πλησιάζουν στην ωρίμανση, θα σταματήσει η ανάπτυξή τους και θα ακολουθήσει βιασμένη ωρίμανση. Αν ύστερα ξαναποτίσουμε θα αρχίσει καινούργια βλάστηση των κονδύλων, η οποία θα εκδηλωθεί σαν σκασίματα, σχηματισμός πατατών από τα μάτια των εντός του χώματος κονδύλων, εσωτερικό μαύρισμα της σάρκας και πέταγμα βλαστών από αυτούς.

Τα ποτίσματα προτιμάται να γίνονται ή τις απογευματινές ώρες ή νωρίς το πρωί. Ποτέ δεν πρέπει να ποτίζουμε  το μεσημέρι με ήλιο ή όταν έχουμε δυνατό αέρα. Τρόπος ποτίσματος. Το πότισμα της πατάτας διαφέρει αναλόγως του τρόπου φυτεύσεως και γίνεται όπως ήδη έχουμε αναφέρει είτε με κατάκλιση στις βραγιές, είτε με κανάλιασμα του νερού στο φύτεμα σε αυλάκια κατά σαμάρια. Η πατάτα είναι προτιμότερο να ποτίζεται με αυλάκια παρά με κατάκλιση. Τα αυλάκια πρέπει να γίνονται βαθιά, για να επιτρέπουν στο νερό να φθάσει μέχρι τις ρίζες, κάτω από τους κονδύλους, γιατί περίσσια υγρασία στην περιοχή των κονδύλων είναι παράγοντας για εξάπλωση ασθενειών.  Ο μόνος τρόπος για να εξακριβώσει ο καλλιεργητής την αποδοτικότητα του ποτίσματος είναι να σκάψει στο έδαφος με την τσάπα, σε βάθος 15 εκατ. κάτω από τον πατατόσπορο. Ο καλλιεργητής μπορεί να σφίξει λίγο χώμα στο χέρι του από το βάθος αυτό, το οποίο πρέπει να σχηματίζει μπάλα που να διατηρεί το σχήμα της ξεσφίγγοντας  το χέρι και να παραμένει το χώμα ελαφρά υγρό. Ποτέ δεν πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μόνο την κατάσταση της επιφάνειας του εδάφους, γιατί μπορεί να ξεγελαστούμε. Συγκομιδή της πατάτας :   Η συγκομιδή της πατάτας γίνεται όταν οι κόνδυλοι ωριμάσουν εντελώς, οπότε τα φύλλα και οι βλαστοί μαραίνονται, κιτρινίζουν, ζαρώνουν, ξηραίνονται και πέφτουν τα φύλλα. Αυτό  συνήθως γίνεται πρώτα

Page 17: καλλιέργεια των κηπευτικών

στα φύλλα και στους πλάγιους βλαστούς, ενώ παραμένει χλωρός για αρκετό διάστημα ακόμη ο κύριος βλαστός και πιθανόν τα φύλλα της κορυφής.. Κατά την πλήρη ωρίμανση, οι κόνδυλοι αποσπώνται εύκολα από τα ριζώματα, και η φλούδα του κονδύλου γίνεται σκληρότερη , αντέχει περισσότερο, έχει χρώμα ώριμης πατάτας και δεν ξεφλουδίζεται τρίβοντας με το χέρι. Οι καλλιεργητές της περιοχής αφήνουν την πατάτα αφού μαραθούν εντελώς τα φύλλα και οι βλαστοί των φυτών, άλλες 10-15 ημέρες μέσα στο χώμα μέχρι να συμπληρωθεί πλήρως η ωρίμανση των κονδύλων και μετά την εξάγουν. Η πατάτα έχει και άλλο περιθώριο να μείνει μέσα στο χώμα (1-2 μήνες), πρέπει όμως να είναι καλά σκεπασμένη για να μην πρασινίσει και να μην προσβληθεί από την φθοριμαία.  Πολλές φορές οι καλλιεργητές επειδή πρόκειται για δική τους κατανάλωση τις βγάζουν από λίγες κάθε φορά μέχρι να πιάσουν τα πρώτα κρύα. Η συγκομιδή γίνεται με ξηρό καιρό και όχι βροχερό, ενώ το έδαφος πρέπει επίσης να είναι ξηρό και όχι υγρό. Το πότισμα πρέπει να σταματά το αργότερο μία εβδομάδα προηγουμένως, ώστε κατά την ξήρανση των συγκομιζομένων κονδύλων, να στεγνώνουν γρήγορα για να αποθηκευτούν και να διατηρηθούν καλύτερα. Η εξαγωγή στην περιοχή του Ζαγορίου γίνεται με την τσάπα, την αξίνα και  το πατόφτυαρο. Στις μικρές κηπευτικές καλλιέργειες οι καλλιεργητές σκάβουν βαθιά με την τσάπα, στο βάθος που βρίσκονται οι κόνδυλοι και με 1-2 κτυπήματα αναποδογυρίζουν το χώμα, ρίχνοντάς το προς τα πίσω. Σε μερικές ποικιλίες που η κονδυλοποίηση γίνεται κοντά στην βάση του φυτού με αποτέλεσμα οι παραγόμενοι κόνδυλοι να βρίσκονται επίσης κοντά ο ένας στον άλλο, το ξερίζωμα γίνεται καλύτερα.  Όταν χρησιμοποιείται αξίνα, το έδαφος κόβεται σε πιο στενές λουρίδες, μπορεί όμως το εργαλείο να μπαίνει βαθύτερα στο χώμα, γι αυτό και προτιμάται σε περισσότερο βαριά εδάφη.� Και στις δύο περιπτώσεις όσο προσοχή και να δώσει ο καλλιεργητής, κόβονται και πληγώνονται αρκετές πατάτες. Συνιστάται να χρησιμοποιείται το πατόφτυαρο γιατί χώνεται στο έδαφος με την πίεση του ποδιού βαθιά στην βάση του φυτού, κατόπιν με τίναγμα προς τα πίσω και πάνω αναποδογυρίζεται το χώμα μπροστά και βγαίνουν οι πατάτες στην επιφάνεια. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε πολύ λιγότερη καταστροφή των κονδύλων κατά την εξαγωγή. Μετά το ξερίζωμα οι πατάτες αφήνονται μερικές ώρες στο χωράφι για να στεγνώσουν. Στην συνέχεια διαλέγονται από τις γυναίκες οι μικρές και οι κομμένες σε χωριστούς σωρούς, τις καθαρίζουν πρόχειρα από το χώμα. Αν ο ήλιος είναι δυνατός οι πατάτες μεταφέρονται το συντομότερο σε σκιερό μέρος για να στεγνώσουν. Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται με σχολαστικότητα για να μην αφήνονται πατάτες μέσα στο χώμα.  Επίσης η συλλογή και η τοποθέτησης της πατάτας στα μεταφορικά μέσα πρέπει να γίνεται με προσοχή για να μην πληγώνονται οι κόνδυλοι. Προτιμότερο είναι να χρησιμοποιούνται μικρά καλάθια ή καφάσια και όχι δίχτυα, όπως γίνεται από τους περισσότερους καλλιεργητές στην περιοχή του Ζαγορίου. Στον πάτο των κοφινιών βάζουν κάποιο γέμισμα (άχυρο) για να μην κτυπούν οι πρώτοι κόνδυλοι που θα πέσουν μέσα, οι οποίες ρίχνονται από κοντά και όχι από ψηλά.  Αποθήκευση και διατήρηση της πατάτας.   Εάν η πατάτα δεν αποθηκευτεί σωστά και κάτω από κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, είναι σίγουρο ότι ο καλλιεργητής θα πάθει μεγάλες ζημιές, πολλές φορές μεγαλύτερες και από αυτές που μπορούν να προξενήσουν στο χωράφι οι διάφορες ασθένειες και εχθροί. Επίσης είναι βέβαιο πως η διατήρηση της πατάτας δεν μπορεί να γίνει πρόχειρα, γιατί ο κόνδυλος της πατάτας είναι ζωντανός οργανισμός που

Page 18: καλλιέργεια των κηπευτικών

διαπνέει σε όλη την διάρκεια της αποθήκευσης, είναι ευαίσθητος στο πολύ κρύο και στην ζέστη αλλά και στο σάπισμα κάτω από ακατάλληλες συνθήκες. 

Οι απώλειες που μπορούν να λάβουν χώρα κατά την αποθήκευση της πατάτας, οφείλονται στην αναπνοή των κονδύλων, στην εξάτμιση του νερού και στην ανάπτυξη των διάφορων μικροοργανισμών. Υπολογίζεται ότι για τρίμηνη αποθήκευση η φύρα φθάνει στο 6-10%.  Οι πατάτες που θα αποθηκευτούν πρέπει να είναι εντελώς στεγνές και όσο το δυνατόν πιο καθαρές και ειδικά από το χώμα.  Γι αυτό και αφήνονται όπως �αναφέραμε κάποιο διάστημα στο χωράφι  (ποτέ σε δυνατό ήλιο) για να στεγνώσουν καλά μόλις ξεριζωθούν. Κατόπιν τις μεταφέρουμε σε σκιερό μέρος ή υπόστεγο και εκεί τις απλώνουμε για να στεγνώσουν εντελώς και να τριφτεί το χώμα που φέρουν. Οι πατάτες αφήνονται σε συνθήκες καλού αερισμού 1-3 ημέρες σε σωρούς μέχρι και 1 μέτρο ύψος, ενώ για να μην πρασινίσουν όταν υπάρχει έντονο φως σκεπάζονται με πυκνό στρώμα άχυρου ή με διάφορα  σακιά που εμποδίζουν το φως.  Κατά την μεταφορά από το χωράφι στο υπόστεγο γίνεται ένα πρώτο ξεκαθάρισμα και απομακρύνονται οι σάπιες και πληγωμένες πατάτες. Όταν μετά από λίγες μέρες διαπιστωθεί ότι οι πατάτες στέγνωσαν αρκετά καλά, τις μεταφέρουμε στην αποθήκη. Όταν στην εκμετάλλευση δεν υπάρχει υπόστεγο, η μεταφορά στην αποθήκη γίνεται απ ευθείας από το χωράφι αφού πρώτα �στεγνώσουν πολύ καλά.  Μόλις μεταφέρεται η πατάτα στην αποθήκη, συνήθως στα κατώγια των σπιτιών, γίνεται πιο λεπτομερής διαλογή και απομακρύνονται όλες οι χαλασμένες, πληγωμένες ή ακόμη και οι πολύ μικρές. Εφόσον δεν έγινε διαλογή κατά μέγεθος στο χωράφι, χωρίζονται οι πατάτες σε χονδρές, μεσαίου μεγέθους και ψιλές. Όταν το χώμα είναι κολλημένο στους κονδύλους και δεν αποκολλάται εύκολα, τις πλένουμε και τις στεγνώνουμε στον αέρα σε σκιά. Κατάλληλα κατώγια είναι αυτά που εξασφαλίζουν αερισμό και δροσισμό.  Η θερμοκρασία δεν πρέπει να πέφτει κάτω από τους  0οC , αλλά ούτε και να ανεβαίνει πάνω από τους 7-8 οC , γιατί η πατάτα  μόλις σπάσει ο λήθαργος (2-3 μήνες από την ωρίμανση του κονδύλου, αναλόγως της ποικιλίας), αρχίζει να φυτρώνει. Είναι φανερό πως αυτές οι θερμοκρασίες μόνο τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες επιτυγχάνονται χωρίς ψύξη και σε μέρη ορεινά όπως είναι η περιοχή του Ζαγορίου. Επίσης απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας είναι επιβλαβείς. Οι πατάτες αποθηκεύονται σε σωρούς όχι πολύ μεγάλου ύψους μέχρι και 80 εκατ. για να αερίζονται καλά και να μην σαπίσουν. Οι σωροί πρέπει να είναι μικροί και να έχουν κάποιο περιθώριο από τους  τοίχους, όπως επίσης και μεταξύ τους να υπάρχουν κενά διαστήματα για καλύτερο αερισμό των κονδύλων που βρίσκονται στην βάση των σωρών. Οι πατάτες υπό αυτές τις συνθήκες πρέπει να διατηρούνται στο σκοτάδι για να μην πρασινίσουν. Τα κατώγια  που χρησιμοποιούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα για την αποθήκευση της πατάτας, πρέπει να απολυμαίνονται ή να ασβεστώνονται καλά με προσθήκη γαλαζόπετρας 2% και να πλένονται καλά τα πατώματα, γιατί με αυτόν τον τρόπο περιορίζονται οι μικροοργανισμοί και τα μολύσματα που μπορούν  να προσβάλλουν δευτερογενώς τους κονδύλους μέσα στην αποθήκη. Οι σωροί της  αποθηκευμένης πατάτας πρέπει να επιθεωρούνται τακτικά για να καθαρίζονται από τους σάπιους κονδύλους καθώς και εκείνους που έχουν φυτρώσει. Ο χώρος που απαιτείται για την αποθήκευση της πατάτας, είναι κατά μέσο όρο 700 κιλά σε 1 κυβικό μέτρο, ενώ κατά την αποθήκευση χωρίς ψύξη η φύρα υπολογίζεται για την περιοχή του Ζαγορίου στο 10-15 %.

Page 19: καλλιέργεια των κηπευτικών

[Πίσω]    

4.6. Λοιπές καλλιέργειες

Οι προαναφερόμενες καλλιέργειες ήταν οι βασικές καλλιέργειες της περιοχής και ήταν απαραίτητες για την εξασφάλιση της διατροφής κατά την διάρκεια του χειμώνα. Δεν έλλειπαν όμως και καλλιέργειες και άλλων κηπευτικών για κάλυψη των αναγκών σε φρέσκα λαχανικά τους καλοκαιρινούς μήνες, ιδιαίτερα στο πιο πρόσφατο παρελθόν όπως της Ντομάτας, Πιπεριάς, Αγγουριού κλπ, σε πολύ μικρές όμως εκτάσεις, αφού προορισμός τους ήταν η κάλυψη των αναγκών σε κηπευτικά μόνο για λίγους καλοκαιρινούς μήνες. Όλα τα παραπάνω φυτεύονταν την άνοιξη σε ποτιστικά κομμάτια των κήπων. Συνήθως ο σπόρος (Ντομάτα, Αγγούρι κλπ) φυλάγονταν από την παλιά καλλιέργεια που ανανεώνονταν κάθε 3 με 4 χρόνια. Τα τελευταία όμως χρόνια η προμήθεια για τις ντομάτες, πιπεριές ή μελιτζάνες γίνεται σε φυταριές σε σακουλάκι από το εμπόριο. Όλες οι παραπάνω καλλιέργειες, ποτέ δεν ανήκαν στις λεγόμενες παραδοσιακές καλλιέργειες, εκτός ίσως του αγγουριού. Αυτό το καλλιεργούσαν  σε μικρό αριθμό στην άκρη του κήπου και κάλυπτε πρόσκαιρες ανάγκες. Οι βλαστοί δεν στηρίζονταν και  έτσι απλώνονταν στο έδαφος. Ο σπόρος φυλάγονταν από παλιά καλλιέργεια. Τα αγγούρια αυτά ήταν μικρά, έφεραν μικρά αγκάθια στην επιδερμίδα τους και πολλές φορές ήταν πικρά. Σήμερα όπως και τα λοιπά κηπευτικά (Ντομάτες, μελιτζάνες κλπ) ακολουθούν τις σύγχρονες τεχνικές, με τη διαφορά στην φιλικότερη προς το περιβάλλον καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών.