Η ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ

IGNAZ10 SJLONE>LA SCUOLA D E I D IT T A T O R l>

Ά ποχλβ ισαχότη ια για την ΈΙλάόα

«01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ· 1964

1ΝΙΑΤΣΙ0 ΣΙΛΟΝΕ

Η

ΣΧΟΛΗΤΩΝ

ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝΜετάφραση

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ Μ. Μ ΙΙΟ ΥΑ

Ο Ι Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ

ΑΘΗΝΑ, 1964

Η ΣΧΟΑΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ

Quam parva sapcntia rcgit mundum.

lONAZIO SILONE

Ο Ignazio Silone γεννήθηκε τήν 1 Μαΐου τοΰ 1900 στην Πε- σίνα, μιά μικρή καί αρχαία κοινότητα τής Μάρσικα τής έπαρ- χ(ας Άκουιλα τής ’Ιταλίας Τό Silone είναι ψευδώνυμο φιλολο­γικό, πού πήρε τή θέση τοΰ οίκογενειακοΰ του επώνυμου Tran- quilli.

'Ο πατέρας του ήταν μικρός κτηματίας καί ή μάνα του είχε σαν έπάγγελμα τό πλέξιμο καί τή βαφτική. Ή οίκογένειά του ξέπεσε οίκονομικά στά πρώτα χρόνια τοΰ αιώνα μας, μέ τή με­γάλη κρίση πού πέρασε ή αμπελοκαλλιέργεια στήν ’Ιταλία. Νω­ρίτερα, καί στό διάστημα πού ό πατέρας του ζοΰσε γιά κάμποσο καιρό σά μετανάστης σιήν Βραζιλία, πουλήθηκε δλως διόλου ή οίκογενειακή περιουσία. Τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1915, έπειτα άπό τούς σεισμούς πού κατάστρεψαν μεγάλο μέρος τής Μάρσικα, ό Silone έμεινε χωρίς γονείς καί χωρίς σπίτι.

Τέλειωσε τή στοιχειώδη έκπαίδευση καί σπούδασε σέ Ιερο­σπουδαστήριο στόν τόπο τής γέννησής του. Συνέχισε έπειτα τις σπουδές του στό γυμνάσιο τοΰ Ρέτζιο ντί Καλαβρία, γιά νά τις διακόψει στό τέλος περίπου τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου.

Βυθισμένος στή φτώχεια, ήταν ακόμα καί στήν υγεία πολύ Αδύνατος. Ωστόσο, ήταν ό μόνος πού κρατήθηκε στή ζωή άπό έφτά άδέρφια, πού ό ένας, ό πιό μεγάλος, σκοτώθηκε σέ δυστύ­χημα κι ό πιό μικρός πέθανε στή φυλακή άπό τά βασανιστήρια τής φασιστικής μιλίτσια.

Ά πό μικρός έπηρεάστηκε βαθιά άπό τις κομμουνιστικές θεω­ρίες. Σάν έκπρόσωπος τής Ιταλικής σοσιαλιστικής νεολαίας, δπου ανήκε άπό τό 1918, πήρε μέρος, τό 1921, στήν Τδρυση τοΰ Ιτα­λικού κομμουνιστικού κόμματος. Εργάστηκε ώς συντάκτης τοΰ έβδομαδιαίου φύλλου «L’Avanguardia» (Ή προφυλακή) τής Ρώ­μης καί τοΰ ημερήσιου «II lavoratore» (Ό έργάτης) τής Τεργέ­στης* μέλος τής διεύθυνσης τοΰ Ιταλικού κομμουνιστικού κόμμα­τος κι έκπρόσωπος τοΰ Ιδιου σέ διάφορα διεθνή κομμουνιστικά συνέδρια. *Εμεινε στήν ’Ιταλία κι έπειτα άπό τήν κήρυξη έκτός νόμου τοΰ κομμουνιστικού κόμματος, περνώντας ζωή παράνομη καί

9

βοηθώντας στήν έκτύπωση τής «Unite* (Ενότητα) χαΐ Αλλων εφημερίδων πού κυκλοφορούσαν παράνομα. Δικάστηκε έρήμην | ΰυό φορές άπό ειδικό δικαστήριο.

Τό 1930, γιά λόγους πολιτικής καί ήθιχής τάξης, πού έκθέ} τει στό έργο του «Uscita ιΐί Sicurezza» (Έξοδος ‘Ασφάλειας), άπο- σύρθηχε όριστικά, μαζί μέ Αλλους, άπό τόν κομμουνισμό. *Από τήν εποχή έκείνη έγκαταστάθηκε στήν 'Ελβετία, δπου fμείνε ώς τό φθινόπωρο τοΰ 1944 πού ξαναγύρισε στή Ρώμη. Αέν είναι σωστός ό Ισχυρισμός πολλών κριτικών, δτι έμεινε ένα διάστημα στήν 'Αμερική. 'Αντίθετα, έμεινε, καί μάλιστα φυλακισμένος γιά λίγο διάστημα, στήν Ισπανία, στή Γαλλία καί σιήν 'Ελβετία κι έξορίστηκε κι άπ* τις τρεις αυτές χώρες, χωρίς όμως νά μετα­κινηθεί σ’ δλλο τόπο γιατί δέν είχε διαβατήριο.

Στό μακρό διάστημα τής έξορίας του στήν 'Ελβετία, έγινε συγγραφέας. Δημοσίευσε τά έργα του «Φονταμάρα», «Άρτος καί Οίνος», μιάν Ιστορία τοΰ φασισμού, «Ό σπόρος κάτω άπ’ τό χιό­νι», «Ή Σχολή τών Δικτατόρων» καί διάφορα Αλλα. Τήν «Φον- ταμάρα» έγραψε τό 1930 σ’ ένα σανατόριο τοΰ Νταβός τής 'Ελ­βετίας δπου έμεινε άρρωστος. Τό έργο αύτό μεταφράστηκε γερ­μανικά τό 1933, κατόπιν σέ 27 γλώσσες καί κυκλοφόρησε σ’ ένάμιση έκατομύριο αντίτυπα.

Ά πό τό 1930 ώς τό 1941 δέν συμμετείχε σέ καμιάν δμάδα ή πολιτικό κόμμα. Γιά ένα μικρό διάστημα έπειτα, ξαναγύρισε στό σοσιαλιστικό κόμμα. Τις γνώμες πού υποστήριξε στό διά­στημα αύτό χαρακτηρίζει ή απόκρουση τής μαρξιστικής Ιδεο­λογίας, ή προστασία τής έσωτερικής πολιτικής αυτονομίας τών λαών καί δ σεβασμός πρός ώρισμένες ηθικές αξίες πού πρέπει νά θεωρούνται βασικές γιά κάθε κοινωνική συνύπαρξη. "0 ίδιος, σέ μιάν αυτοβιογραφία του, υπογράμμισε δτι ή πείρα πού άπό- χτησε έπειτα κι άπό τό δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τόν έπεισε όριστικά πώς πρέπει νά τρέφει δυσπιστία στόν αυταρχικό σοσιαλι­σμό καί του ένίσχυσε τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις. Στήν Μια, τόνισε πώς στό νά έγκαταλείψει γιά δεύτερη φορά τήν πολιτι­κή, δπως συνήθως τήν έννοοΰν τά κόμματα, σπρώχτηχε δπό τήν πεποίθηση δτι ή θέση τοΰ συγγραφέα είναι μέσα στήν κοινωνία κι όχι στους θεσμούς τοΰ κράτους. Σήμερα, δπως ό Ιδιος δήλω­σε, ή διεύθυνση τής μηνιαίας έπιθεώρησης «Tempo presente» (Παρών Χρόνος) καί ή προεδρία τής Ιταλικής 'Εταιρίας γιά τήν ‘Ελευθερία τής Μόρφωσης θεωρούνται άπό τόν ίδιο σάν δυό δρα­στηριότητες του συμπληρωματικές τής συγγραφικής έργασίαςτου.

Ό Silone σάν διηγηματογράφος καί δοκιμιογράφος, μπο-

10

ρεΐ κανείς νά net πώς έγινε γνωστός ώς τώρα κι έκτιμήθηκέ, πιό πολύ στό έξωτερικό παρά στήν ίδια του τήν πατρίδα. Τά βιβλία του, στά χρόνια τοΰ φασισμού, είχαν άσχήσει στό έξωτερικό μιά βαθειάν έπίδραση, ακόμα καί μέ νόημα ήθικό, προσελκύοντας τήν προσοχή πολλών στή σκληρή πολιτική καί κοινωνική πραγματι­κότητα τής όλοκληρωτικής καταπίεσης. Μέ τά βιβλία αύιά δινό­ταν ταυτόχρονα μιά εΙκόνα τής 'Ιταλίας όχι συμβατική, άλλά βα- θειά χαί ζωντανή, σά μιας χώρας δοκιμασμένης άπό άτυχίες καί πού οΐ κάτοικοί της, έξοικειωμένοι μ" αυτές, περνούν τή ζωή μέ­σα σέ καθεστώς μοιρολατρίας καί κληρονομικής αθλιότητας. Ή άφηγηματικότητα τοΰ Silone, κυριαρχημένη άπό μιά διάθεση απαισιοδοξίας, πού ξεπηδάει άπό τή ρίζα τής λογοτεχνικής του έμπνευσης κι άπό τόν ψυχισμό του, παρουσιάζεται συνήθως πο­λύπλοκη, έξ αΙτίας τών πολλών προβλημάτων πού αγκαλιάζει γύρω στίς άντιξοότητες τών κοινωνικών πραγμάτων.

Σήμερα, ό Silone θεωρείται ώς ένα άπό τά κορυφαία πνεύ­ματα τής Εύρώπης και μέ τό Ισχυρό του τάλαντο καί τήν άγρυ- πνία τής συνείδησής του άποτελεΐ έναν άπό τούς κυριώτεροι>ς έχπροσώπους τής πνευματικής αγωνίας τής έποχής μας.

ΔΙΙΜΙΙΤΡΙΟΣ Μ. ΜΠΟΥΛΣ

11

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Τό βιβλίο αύτό, πού πρω τοχνχλοφόρησε οτά 1939, γρά­φ τη κε στήν άρχή υπό τήν Ιπ ίρρε ια τώ ν ο ννϋηχώ ν που ίπ ι - κρατοΰσαν τό τε ' μ ' δλο που π ρα γμα τεύοντα ν έπ ίσης άρχες και προβλή ματα γενικής φύσης, άοχολήϋηχε κυρίω ς μ ϊ τήν ΰμεση άνάγχη γιά τήν υπεράσπιση τή ς δημοκρατίας. “Ε ται, ίνώ ίκα νε κριτική τώ ν Ιδεολογιών τοΰ Φ αοισμοϋ και τοΰ Ν αζιομοΰ, π α ράλληλα ίπ ιδ ίω ξε νά παρουοιάοει τήν παραποίηαη τής Ιοτορίας άπό μέρους τους (που τότε ήταν οτήν μόδα, μ ιά μόδα που ξεπερνοϋοε άχόμη τά π ε · ριω ριομένα δρια τής ηγεμονίας τους) κα ί νά καϋορίσει τους κοινω νικούς παρ άγοντες πού διευκολύνουν τις π ρ ά ­ξεις τον δλοχληρω τισμοΰ οτήν έπ οχή μ α ς .

Ά π ό τότε δμω ς, ή στρατιω τική ή ττα ϊχ ε ι άπαλλάξει τήν πολιτική οκηνή άπό τ ις μακάβριες μορφ ές που γιά τόσο καιρό βάρα ιναν τήν ’Ιτα λ ία και τήν Γ ερμ α ν ία . Μ ολοντούτο, ϋ ά ή ταν άνώφελο νά προσ πο ιηϋοϋμε δτι δλος δ κόσμος κατάλαβε τήν σημασία πού είχαν ίχ ε ϊν ες οΐ π ικρές δοκι­μ α σ ίες και άχόμη λιγώ τερο δτι οΐ δικτατορίες ίχουν τώ ρα ίξ α φ α ν ισ τε ΐ άπό τήν γή ή δτι πάρα πολλοί δημοκράτες ξέρουν τ ις α ιτίες πού στή σύγχρονη κοινω νία εννοοΰν τόν όλοκληρω τικό ίχ φ υ λ ισ μ ό τή ς δημόσιας ζω ής.

Μ οΰ φ α ίνετα ι λο ιπόν δτι τό μικρό μ ο υ βιβλίο ϋ ά μ π ο · ροΰσε άκόμη νά ίξυπ η ρετή σ ε ι κάποιο χρήσ ιμο σκοπό. Ή σημερινή έκδοση διαφέρει άπό ίκ ε ίνη τοΰ 1939 στό δτι ίχο υν π ερ ικο π εΐ σημαντικά τά μ έρη έκεϊνα πού άφορον- σαν άποκλειστιχά τόν Φ ασισμό χαι Ν α ζ ισ μ ό , μ ιά πού οί κινήσεις αύτές άνήκονν τώ ρα στήν Ιστορία και ϊπα υ σα ν πλέον νά άποτελοΰν &έμα συζήτησης. Ά ν τ ίϋ ε τ α , ή

13

καινούργια ίκδοση Λαχολεΐται πληρέστερα και π ιο ίπ ίμ ο - να μ ε τούς κανόνες που δ ιέπονν τά πολιτικά σχή ματα στήν σημερινή μαζική κοινω νία.

Δεν ϋ ά ίκ π λα γώ αν μερικοί Αναγνώστες βρουν τό β ι­βλίο άπαιοιόδοξο. Π ρα γμ α τ ικά , υπά ρχε ι ο ’ αυτό κάποια άπαισιοδοξία , υχι δμω ς άπελπιο ία . Τό πνεύ μ α τή ς Ιλευ - ϋερ ία ς ϋ ά ίπ ιζήσ ει, γ ι ’ α ίτό είμ α ι άπόλυτα βέβαιος. Π ά ν ­τα , ok κ ά ϋ ε κοινω νική τάξη, ϋ ά ύπά ρχουν μερικά Ιλεύ - ϋερ α πνεύμα τα , άντρες και γυνα ίκες, πού δέν Υποδουλώ ­νονται σέ πολιτικούς Εξαναγκασμούς. Υ π ή ρ ξ α ν μερ ικο ί πού μόνοι, άνάμεοα σ ' Εξευτελισμένες δρδές , ά ντιοτάϋηκαν οτόν ϋπνω τιομό , οτόν τρόμο, στήν π α χυλή ή λ ιϋ ιό τη τα τώ ν καϋεατώ τω ν τοΰ Χ ίτλ ε ρ και τοΰ Σ τά λ ιν . Π ώ ς λοιπόν νά μ η π ισ τέψ ουμ ε δτι τέτοιοι άντρες ϋ ά βρίσκονται π ά ντα έκ ε ϊ δπου έπ ικρα τε ι ή Επιβολή;

Α υ τό καί μόνο, νομίζω , είνα ι άρκετό γιά νά συγκρ ο ­τήσει την άν&ρώπινη κοινω νία άπό πλή ρη μαρ ασμό καί νά τής δώσει τή δύναμη νά άκμάσει ξανά μόλ ις τό Επι­τρέψ ουν οί καινούργιες περ ισ τά σεις .

IGNAZIO SILONE

14

" I Συνάντηση τον συγγραφέα με τόνάμερικανδ κ. Ν τάμπλ Γισυ, υποψήφιο δικτάτορα και με τόν Ιδεολογικό σύμβουλό του, τόν περίφημο καθηγητή Πικάπ, που ηρύαν στην Ευρώπη γιά νά βρουν τό αυγό τοΰ Κολόμβου.

’Ανάμεσα στις πιό περίεργες συναντήσεις πού ε ίχα στή ζωή μου σάν συγγραφέας, ξεχωριστή θά μείνει, χωρίς άλλο, ή σημερινή μέ δυο περίεργους ’Αμερικανούς πού είναι διαβα­τικοί άπό τή Ζυρίχη, δπου μένω άπδ τήν έποχή πού, γ ιά λόγους πολιτικούς, άναγκάστηκα νά φύγω άπό τόν τόπο μου.

Μ’ δλο πού τώρα ή μικρή Ε λ βετ ία συνορεύει στά δυό τρίτα τών συνόρων της μέ χώρες δπου ΙπικρατοΟν καθεστώ­τα έλοκληρωτικά (είμαστε στήν άνοιξη τοΟ 1939), ή Ζυρί­χη Εχει μείνει Ενα σταυροδρόμι συμφορημένο πάντοτε μέ τα ­ξιδιώτες άπό κάθε μέρος τοΟ κόσμου. Καί καθώς είναι φα­νερό, δλοι δέν είναι πρόσωπα έλκυστικά, σπουδαία κ ι’ άξια έμπιστοσύνης. Γ ιά ν’ άποφύγω συνεντεύξεις μέ άγνωστους Επισκέπτες χωρίς νά προσβάλω τήν εύθιξία τους, άπό κα ι­ρό μεταχειρίζομαι Ενα πρόσχημα άποφασιστικό. Σέ κείνους πού δηλώνουν πώς ένδιαφέρονται γ ιά πολιτική, άπαντώ πώς δέν άσχολοΟμαι π ιά παρά μέ φιλολογία, κα ί σέ κείνους πού καταπιάνονται μέ τά γράμματα, λέω τό άντίθετο, δηλαδή πώς, Ενεκα τών καιρών πού περνάμε, οί σκέψεις μου είναι άπορροφημένες άπό τήν πολιτική. Φυσικά, Ενα τέτοιο διπλό πα ιχνίδι Ιχε ι τό μειονέκτημα, καθώς Εχει κιόλας συμβεΤ, νά μεταδοθούν οί δηλώσεις μου άπό κάποιο περιοδικό καί νά σχηματιστεί μιά ιδέα διόλου κολακευτική γ ιά τήν πνευμα­τική μου ευστάθεια. Έ προσωπική δμως ήσυχία μου άξίζει μιά τέτοια θυσία.

Σήμερα δμως, ή πρόσκληση τών δυό αύτών ’Αμερικανών

15

μοΟ ήρθε μέ τή μεσολάβηση μιδς ντόπιας άρχής πού δέν πα­ραδέχεται χωρατά (τοϋ θυρωροΟ ένός μεγάλου ξενοδοχείου). Κ ι’ αύτός, γ ια νά νικήσει τήν άμηχανία μου, δέν παράλειψε νά προσθέσει, γ ιά τΙς δυό προσωπικότητες πού μοΟ σύστησε, μυστικά τέτοια πού κίνησαν τήν περιέργειά μου σέ βαθμό πού τά πράγματα άλλαξαν κατά κάποιον τρόπο, κα ί τώρα, τό ένδιαφέρον γ ιά τή συνάντηση αύτή ήταν πιά δικό μου. «Δέν είναι άνάγκη οί πελάτες σας νά στενοχωρεθοϋν» άπάντησα στό θυρωρό. «Τήν ώρισμένη ώρα θά περάσω έγώ άπό τό ξε­νοδοχείο».

Τό ξενοδοχείο αύτό βρίσκεται στήν κορυφή ένός άπό τούς δενδρόσπαρτους λόφους πού πιάνουν τά νώτα τής πόλης. Γιά νά φτάσω άπό τήν κατοικία μου ως έκεϊ, πρέπει νά βαδίσω δχι πολύ δρόμο, άπ’ δπου δμως χαίρεται κανείς μιά πλα- τειά κα ί φωτεινή θέα πρός τή λίμνη καί τΙς γλαυκές “Αλπεις. Ε ίναι μιά έποχή ξεχωριστά σύνθετη. Φ αίνεται πώς άπό τό 1914 δέν ξανάγινε άνοιξη τόσο γλυκειά. “Ισως στήν τόνω- ση τής γαλήνης πού κυριαρχεί στήν άτμόσφαιρα, συντελεί κ ι’ ή γνώμη ένός σπουδαστηρίου Ελβετώ ν άστρολόγων, πού σύμφωνα μ’ αύτή, πρέπει σίγουρα ν’ άποκλειστεί κάθε φό­βος εύρωπαϊκοΟ πολέμου στά χρόνια πού έρχονται (ή άστρο" λογία μαζύ μέ τήν άρχιτεκτονική καί τήν ψυχανάλυση είνα1 μιά άπό τΙς έρευνες πού μ’ αύτές ιδιαίτερα καταπιάνονται σ’ αύτή τήν πόλη).

« Ε ίμα ι ό καθηγητής Π ικάπ», μοΟ λέει §νας ήλικιωμένος κύριος πού έρχόταν νά μέ συναντήσει στόν προθάλαμο τοΟ ξενοδοχείου. «Έ γώ , 6 Ιδιος, Π-ι-κ-ά-π, Πικάπ».

«'Ο περίφημος έφευρέτης τής παν-ταυτολογίας;». Δέ μπορώ νά κάμω διαφορετικά άπό τό νά τόν ρωτήσω, γ ιά ν’ άποφύγουμε παρεξηγήσεις.

«’Ακριβώς», μέ βεβαιώνει, προσθέτοντας Εναν κανόνα άπό τήν έπιστήμη του. « Ό καθένας είναι αύτός ό ίδιος κα ί δέ μπορεΐ νά είναι παρά αύτός ό Ιδιος».

'Ωστόσο, άμέσως προσ θέτει: «Πάντως, στ’ 4λήθεια, δέν

16

άνακάλυψα τίποτα σπουδαίο. “Ο χι, δέ θέλω νά μέ στολίζουν μέ τά φτερά τοΟ παγωνιοΟ. Νά τό πάρουμε στα σοβαρά, δλη ή ίστορία τών φιλοσοφικών θεωριών είναι μιά συλλογή ταυτο­λογιών, περισσότερο ή λιγότερο μασκαρεμένων. Έ μόνη μου άξία είναι ή σταθερότητα».

«’Ανάλογα μέ τούς καιρούς, τούτο δέν είναι λίγο. Πώς σάς μετεχειρίζονται οί συνάδελφοί σ α ς ;»

«Μέ τρόπο μέχρι βλακείας φιλελεύθερο. ΜοΟ προσφέρουν μιάν §δρα σ’ £να καλό πανεπιστήμιο».

«Δέ σάς φ τά ν ε ι;»«’Αν δέν θά ήταν παρά γ ιά τό ταπεινό πρόσωπό μου, θά

μπορούσα νά πώ πώς είμαι ικανοποιημένος. ’Ε γώ δμως 2χω πειστεί πώς ή παν-ταυτολογία Ιχ ε ι δλα τά προσόντα γ ιά νά γ ίνει ή έπίσημη κι υποχρεωτική έπιστήμη τοϋ κράτους».

*0 καθηγητής είναι ντυμένος στά μαΟρα, σάν παπάς, κ ι ή φωνή του μοιάζει κ ι αυτή σάν έκείνην ένός ιεροκήρυκα. Ή πλούσια κώμη του, σέ χρώμα κίτρινο · καλαμπόκι, που τοΟ στολίζει τό κεφάλι, κ ι ή πλατειά όδοντοστοιχία σέ χρώμα πράσινο - γοργοντζόλα, τοΟ δίνουν μιάν έκφραση έπιβλητική άλλά άκίνδυνη, σάν λιονταριοϋ χορτοθρεμμένου.

«Παρακαλώ,άκολουθεΐστε με!» μοΟ είπε.«‘Ο φίλος σας δέν είναι μαζύ σας ;» ρωτώ τόν καθηγητή.« θ ά τόν γνωρίσετε σέ λίγο. Ά λ λ ά σάς παρακαλώ νά

μήν προφέρετε τ ’ όνομά του μπροστά του, ιδίως μάλιστα μπρο­στά σέ ξένους. Ταξιδεύει ίνκόγνιτο γ ιά νά Ιχε ι μεγαλύτερη άνεση στις κινήσεις του καί γ ιά ν’ άποφεύγει ένοχλήσεις. Τό ψευδώνυμό του είναι κ. Ντάμπλ Γιου. ’Ε γώ είμαι 6 ιδεολογικός σύμβουλός του».

«ΜοΟ φαίνεται πώς διάβασα στίς έφημερίδες γ ιά κάποια σοβαρή άρρώστια του».

«Πρόκειται γ ιά δημοσιογραφικήν υπερβολή πού σ’ αύτήν Ισως δέν είναι ξένος κάποιος δάκτυλος κρατικός. ’Αντίθετα, ή υπόθεση ή πιό σοβαρή πού διατυπώνουν γ ιά τήν αίτία τών ένοχλήσεών του, έχει πιά παραμεριστεί, πρέπει δμως

17

νά μείνει μερικές μέρες άκόμη σ’ αύτή τήν πόλη, γ ιά γενι­κές έξετάσεις».

Ή μικρή αίθουσα τοΟ ξενοδοχείου, δπου ό καθηγητής μέ όδήγησε, είναι πολύ ήσυχη. Σέ μιά γωνιά είναι καθισμένος 6νας μονάχα ένοικος, πού πίνει μέ μικρές ρουφηξιές ?να πο­τήρι γάλα καί ξεφυλλίζει ?να εικονογραφημένο περιοδικό. Δέ σκοτίζεται γ ιά μάς. Μάλιστα, μάς έχει γυρισμένη τήν πλάτη.

« Ό σκοπός τοϋ ταξιδιοΟ μας στήν Ευρώπη μπορεί νά έκτε- θεΤ σύντομα», ξαναλέει ό καθηγητής. «Στόντόπο μαςάρχίζει νά γίνεται αισθητή ή άνάγκη μι4ς σοβαρής άναδιοργάνωσης τοΰ δημόσιου βίου Ε ίναι φανερό πώς ή δημοκρατία πέρασε τή ζωή της. Έ π ε ι ια , άς μή μιλούμε γ ι ’ αύτά τά μολύσματα σάν τήν έλευθερία τοΟ τύπου καί τήν έλευθερία τής συνεί­δησης. Σύμφωνα μέ τή γνώμη, τόσο τή δική μου δσο κα ί κ ε ί­νων πού παραδέχονται τΙς άρχές τής παν - ταυτολογίας, τό κράτος είναι τό κράτος καί δέν μπορεί νά μήν είναι τό κράτος. Δυστυχώς, ή άνάπτυξη τοϋ άπελευθερωτικοΟ κινήμα­τος, πού πρέπει νά καταλήξει σέ μιά πορεία έναντίον τής Ο ύάσιγκτον καί στό διώξιμο άπό τό Λευκό Οίκο τής σοβιε- το - έβραίϊκης μαύρης πέμπτης φάλαγγας, Ιχε ι, τόν τελευταίο καιρό, κάπως καθυστερήσει. Έ τ σ ι, μοϋ ήρθε ή ιδέα νά προ­τείνω στό φίλο μου Ινα ταξίδι στήν Εύρώπη κα ί κείνος δέ­χτηκε. Έ καλότυχη ήπειρός σας δοκίμασε κυβερνήσεις δι- κτατορικές, άπό τούς πιό μακρινούς άρχαίους καιρούς, κ ι έχει άκόμη τώρα άλλες πού είναι λαμπρές. Ά ς πάμε νά ίδοΟμε έμεΐς οί ίδιοι, - είπαμε μεταξύ μας, · πώς φτιάχτηκαν οί περί­φημες αυτές δικτατορίες, πού γ ι ’ αύτές τόσος γ ίνεται λόγος, ποιοί είναι οί δικτάτορες αύτοί, πώς έφτασαν στήν έξουσία, κ ι άκόμη πιό πολύ, τί μάς διδάσκει ή πείρα τους. Ούτε λη­σμονήσαμε νά σταματήσουμε καί νά έμπνευστοΟμε ατούς τό­πους πού τούς έκαμαν ιερούς καί μοιραίους οί μεγάλοι άν­τρες άλλων καιρών. Μείναμε, παραδείγματος χάρη, στόν Ρου- βίκωνα, έκεΤ πού ό Καίσαρας μέ τούς πιστούς του λεγεωνά­

ριους κίνησε γ ιά τήν πορεία έναντίον τής Ρώμης.« Ό Ρουβίκωνας ;* διέκοψε μέ σαρκαστική φωνή ό άγνω­

στος που κάθεται σέ μικρή άπό μάς άπόσταση, μέ τήν εικο­νογραφημένη έφημερίδα καί τό ποτήρι μέ τό γάλα. «Έ να ς βρώμικος μικρός ποταμός... Γιά νά φτάσεις έκεϊ, χρειάζεται μιά διαδρομή μ’ ένα ταξί ξεβιδωμένο, μέσα σέ κάμπους γεμάτους σκόνη. Γ ι’ άναψυχή, ένα πρόγευμα μέ ψάρι περί­που σάπιο, σ’ ένα έστιατόριο γεμάτο μύγες, που είναι μιά άπό τΙς αιτίες, όχι ή τελευταία, πού μέ κρατάει άρρωστο σέ τοΟτο τόν άνιαρό τόπο».

« Ό κ. Ν τάμπλΓιου;» άναφωνώ, μέ μιά φωνή πού σ’ αύτή δέ μπόρεσα νά κρύψω τήν έκπληξή μου.

Αύτός δέν καταδέχεται νά μοΟ δώσει μιάν άπάντηση. "Αλλά ό καθηγητής Π ικάπ, μ’ Ενα σημείο τ&ν ματιών, μοΟ ξεδιαλύνει κάθε άμφιβολία. Ά ν ό γείτονας μέ αυτό τόν άπό- τομο τρόπο δέ μοΟ είχε φανερώσει, αύτός ό Ιδιος, τήν ιδιό­τητά του, θά έξακολουθοΟσα νά πιστεύω πώς ήταν Ενας όποι- οσδήποτε τουρίστας. Τώρα δμως πού ξέρω, μοΟ είναι εύκολο ν’ άνακαλύψω σ’ αυτόν κά τι τί τό πρωτότυπο. Τό πρόσωπό του είναι λίγο άσύμμετρο, έξ αιτίας μιάς βαθειάς ούλής πού έχει στό άριστερό μάγουλο. Τά μάτια του είναι στρογγυλά καί κουρασμένα, τό βλέμμα σάν έκείνων πού πάσχουν άπό άϋπνία, καί τό ζάρωμα των χειλιών του είναι σάν έκείνων τδ ν άνθρώπων πού είναι συνηθισμένοι στήν αταξία καί στήν είρωνία.

«Δέ μπορούσαμε, άγαπητέ μου, νά μήν ένδιαφερθοΟμε γ ιά τόν Ρουβίκωνα» προσπαθεί νά δικαιολογήσει ό καθηγητής.

« θ ά ήθελα νά ίδώ τόν Καίσαρά σου καί τούς λεγεωνά- ριούς του νά διαβαίνουν μέ άβρεχα πόδια τό Μισισιπή» κά γ­χασε ό κ. Ντάμπλ Γιου.

«Στό Παρίσι, δπως εύκολο είναι νά φανταστεί κανείς, συγκεντρώσαμε γ ιά πολύ τή σκέψη μας μπροστά στόν τάφο τοΟ Ναπολέοντα, στούς’Απομάχους* συνεχίζει ό καθηγητής. «Στό Μόναχο τής Βαυαρίας ζητήσαμε κα ίμβς όδήγησε ένας

19

στρατιώτης τών Ναζίδων σ’ βλες τις μπυραρίες πού είχαν κά ποια σχέση μέ τή γέννηση τοΟ έθνικοσοσιαλισμοΟ , δηλαδή σέ άναρίθμητες μπυραρίες*.

« Έ τ σ ι , π ή γ α μ ε στήν πρώτη κα ί τήν ά λ η θ ιν ή \π η γή τοΟ έθνικοσοσιαλισμοΟ, στήν π η γ ή τής μπύρας» προσθέτει ό άλ­λος, δίνοντας ξέσπασμα στήν άκεφιά του. «’Αναγκαστήκαμε νά έπισκεφ τούμε κ α μιά τριανταριά μ π υραρίες. Στό τέλος, δέν κρατιόμαστε π ιά στά πόδια μας κ α ί μάς φόρτωσαν σ ’ ένα ά μάξι γ ιά νά μάς π άνε ξανά στό ξενοδοχείο , ποτισμένους άπό π νεύμ α άριανό».

«Στό Μιλάνο», συνεχίζει ο καθηγητής, «έπισκεφτήκαμε τήν πλατεία τού 'Α γίου Τάφου, πού, καθώς είναι γνωστό, ήταν ή κοιτίδα τού φασισμοΟ».

«Μιά κοιτίδα σ’ Εναν τάφο, μοιάζει σάν τίτλος ένός μα­κάβριου μυθιστορήματος» σχολιάζει ό άλλος.

Ό καθηγητής συνεχίζει άτάραχος τήν άφήγησή του: «Στό ταξίδι μας κάναμε τή γνωριμία μέ έκατό σαράντα έφτά κα­θηγητές πανεπιστημίου καί τριακόσιους έξη συγγραφείς, στρατιωτικούς κα ί πρώην φυλακισμένους (νά, έδώ ό κατά­λογος, μπορεΐτε νά τόν έλέγξετε). Έ πισκεφτήκαμε διακό­σια σαράντα γραφεία συντάξεως εφημερίδων. Λάβαμε μέρος σ’ ένενήντα δύο τραπέζια (σάς παρακαλώ, ρίξτε μιά ματιά στόν κατάλογο). Παίρνουμε μαζύ μας στήν ’Αμερική, δώδε­κα κιβώτια βιβλία πού έχουν σχέση μέ τήν ιστορία τής άρ- χα ίας καί τής σύγχρονης δικτατορίας κ ι Ινα κιβώτιο μ’ έπί- σημα καί πολύ σπάνια κειμήλια έμφύλιου πολέμου».

Σωπαίνει γ ιά μιά στιγμή μ’ άμηχανία κ ι’ έπειτα προσθέ­τει μέ χαμηλή φωνή: « Ε π ε ιδ ή είσθε ’Ιταλός, δέ μπορώ νά μή σάς έμπιστευτώ πώς ένας Γενοβέζος συλλέκτης, άνάμε- σα σ’ άλλα, μάς πούλησε τό περίφημο αύγό τοΟ Κολόμβου».

«Αύτό είναι κάπως τό σύμβολο τής παν - ταυτολογίας» φώ­ναξα μέ δύσκολα συγκρατημένο θαυμασμό.

«Σάς συγχαίρω γ ιά τήν όξύτητα τοΟ πνεύμ ατός σας. Ά ν τό π ραξικόπημ ά μας π ετ ύ χε ι, τό α ύγό αύτό θά έχε ι στό τ έ ­

20

λος τΙς τιμές πού τοΰ άξίζουν».«θά τό Ικθέσετε στό Καπιτώλιο ;»« Έ κ ε ΐ ή άλλοΰ, θα έχει έπΐ τέλους τό βωμό του».«Δέ θά σ α π ίσ ε ι;»«Μάς βεβαίωσε 6 αρχαιοπώλης πώς μέ Ιναν ειδικό τρό­

πο, τό αυγό αύτό στήν έποχή του άπολιθώθηκε έπιτυχημέ- να. Τ ί θαυμάσιο π ρ ά μ α ! Κάθε φορά πού τό σκέφτομαι, νιώθω μιάν άσυγκράτητη συγκίνηση. Δέν πιστεύω νά ύπάρ- χ ε ι στόν κόσμο κάτι τό έφάμιλλό του, σέ πολλές καί ίδιά- ζουσες σημασίες. Δέ νομίζετε έτσι; "Εν* αύγό, είναι κιόλας, αύτό τό ϊδιο, σύμβολο τής ζωής. Τούτο δμως είναι 6ν’ αύγό πού δέ σαπίζει, κ ι έπομένως είναι σύμβολο τής αιωνιότητας τής ζωής. Κ ι είναι τό αύγό τοΟ Κολόμβου, δηλαδή τό σύμβολο τής κοινωνικής καταγωγής μας. Δέν πιστεύω νά τά παραλέω μέ τό νά υποστηρίζω πώς ή διάσωση τοϋ αύγοΟ τοϋ Κολόμβου είναι τό πιό πολύτιμο πού έπιτύχαμε στό ταξίδι μας. ’Αλλά, τ ί παραμυθένιοι θησαυροί κρύβονται άκόμα στή χώρα σας ί Έ ν α ς παληατζής, στις Συρακούσες, μάς πρόσφερε τό τρο­μερό ξίφος τοΟ Δαμοκλή».

« Ε λ π ίζ ω πώς ό κ. Ντάμπλ Γιου δέ θ’ άφησε νά πάει χα ­μένη ή εύκαιρία...»

«‘Η άρχική τιμή ήταν μεγάλη, καθαυτό άφθαστη. Έ ­πειτα , 6 έμπορος τήν έλάττωσε πολύ. ’Αλλά, ό κ. Ντάμπλ Γιου δέ βρήκε τό πράμα τοϋ γούστου του».

«Είναι προληπτικός;»«Ναί, φυσικά, δπως κάθε άνθρωπος μέ προορισμό. ’Αλλά

κα ί χωρίς τό ξίφος τοϋ Δαμοκλή, αύτός Ιχ ε ι κιόλας δύσκο­λο τόν Οπνο».

Ό κ. Ντάμπλ Γιου άφήνει κατά μέρος τό περιοδικό καί στρέφεται πρός έμένα.

«"Οταν πήρα τήν άπόφαση νά δοκιμάσω τό άνιαρότατο τοϋτο ταξίδι», είπε, «σπρώχτηκα άπό τήν περιέργεια νά*ρθω ν* άνακαλύψω καμιά τεχνική τής δικτατορίας. Νά πώ τήν άλήθεια : τό ταξίδι δέ μοϋ δίδαξε τίποτα. Τά γνωστά πρό­

•21

σωπα μάς φέρθηκαν σά σέ πρωτόγονους, βάρβαρους, καί κά ­μανε μαζύ μας συζητήσεις σά σ’ έπίσημο τραπέζι. Τά βι­βλία πού μ&ς χάρισαν κ ι’ δπου ϊρ ιξα κάποια ματιά, είναι έργα άδέξιας άπολογίας».

«Λησμονήσατε», λέω, «πώς τήν άλήθεια πρέπει νά τή μά­θετε άπό τούς άντίθετους; Ά ν θέλετε νά μάθετε κάτι πού ένδιαφέρει γ ιά τόν καπιταλισμό, διαβάστε κείνο πού έγρα­ψαν οί σοσιαλιστές. Ά ν γ ιά τόν καθολικισμό, διαβάστε τά βιβλία τών προτεσταντών, γ ιά τήν άστυνομία, τΙς άποκαλύ- ψεις τών άναρχικών κ ι’ άντίστροφα».

Στό σημείο τοΟτο ό κ. Νταμπλ Γιου μοΟ κάνει μιά πρό­ταση πού μέ βρίσκει άνέτοιμο.

«Σάς δοκιμάζω» λέει. «’Επειδή είμαι άναγκασμένος νά μείνω έδώ μερικές μέρες άκόμα στή διάθεση τών γιατρών, θέλετε νά μοΟ δώσετε μαθήματα πάνω στό θέμα πού μ’ ένδια- φ έρ ει;»

«Δέ θά ζήλευα διόλου γ ι’ αύτό» μέ βεβαιώνει ό καθη­γητής μέ τό πρασινωπό χαμόγελό του.

«Φυσικά» έπιμένει 6 κ. Ντάμπλ Γιου, «δέ θά είναι γ ιά α&ς μιά δωρεάν άπασχόληση».

«Δέ μπορώ» λέω. «Δέν ίχω καιρό. Λυπάμαι». Έ π ε ιτα , άμέσως προσθέτω: «Μπορώ νά σάς όποδείξω κάποιον άντίς γ ιά μένα*.

«Ποιός ε ίν α ι ; Ά π ό ποιο κόμμα ;»«Έ ν α ς ’Ιταλός πολιτικός έξόριστος, Ινα πνεύμα δχι συ­

νηθισμένης άμεροληψίας» προσπαθώ νά τοϋ έξηγήσω. « Έ κριτική του έφαρμόζεται τό ίδιο, στούς φίλους καί στούς άν- τίπαλους».

«Δημοσίευσε βιβλία ; Πώς ονομάζεται;» ρωτάει*ό καθη­

γητής-«Δέ μπορώ», λέω, «νά σάς άποκαλΰψω τό πραγματικό

του δνομα, γ ιά μιάν α ίτ ία πολύ άπλή : δέν είναι έφοδιασμένος μ έ κανονικήν άδεια παραμονής. Έ ξόριστος άπό διάφορες χώ- ρ«ς πού λέγονται δημοκρατικές, έχει π ιά συνηθίσει νά ζε ϊ

22

στήν άφάνεια, οπως σείς, κ. Νταμπλ Γιου, έστω κι άν γ ι ' άλλους λόγους, δταν ταξιδεύετε στό έξωτερικό. Οί φίλοι τόν γνωρίζουν μέ τό δνομα θωμάς. Κ ι’ έπειδή σιχαίνεται τούς εύφημισμούς κι Εχει τή συνήθεια νά λέει τά πράματα μέ τ ’ δνομά τους, μερικοί τοΟ βγάλαν τό παρατσούκλι «θωμάς ό Κυνικός». Νομίζαν πώς μ’ 2να τέτοιο παρατσούκλι θά τόν πρόσβαλαν καί θά τοΟ χαλοϋσαν τήν υπόληψη. Στό θωμά, άντίθετα, αύτό άρέσει. Ε π ε ιδ ή ή λέξη «κυνικός» βγαί­νει άπό τό έλληνικό ΚΓΩΝ, πού σημαίνει σκύλος, βρήκε σ’ αύτό τόν πιό σωστό όρισμό τής άλήτικης ζωής του. Έ ­πειτα, γ ιά δ,τι είναι σχετικό μέ τήν περίφημη τάξη τών Κυνικών, πού Ιδρυσε ό "Ελληνας ’Αντισθένης έπειτα άπό τό θάνατο τοΟ Σωκράτη, έκεΐνος άνακάλυψε στό παρατσού­κλι αύτό Ιναν όρισμό σίγουρα πιό σωστό, πιό λίγο μπερδε­μένο καί πιό λίγο προσβλητικό γ ιά τήν Γδια του τήν πολι­τική πίστη, άπό κείνον πού σημαίνει ό πρόστυχος δρος «άντι- φασισμός». "Οπως ξέρετε, τετρακόσια χρόνια πριν άπό τή γέννηση τοΟ Χριστού, οί ΚυνικοΙ ήταν έκεϊνοι πού σήμερα ό τύπος πού σκέφτεται σωστά θά όνόμαζε: οί χωρίς θρησκεία, οί χωρίς πατρίδα . Στή στερεότυτη λατρεία τών θεών, έκεΐ- νοι, άκολουθώντας τή διδασκαλία τοΟ Σωκράτη, υπογράμ­μισαν τήν πράξη τής άρετής καί δέ άναγνώριζαν κανένα ξένο άνάμεσα στους άνθρώπους. ’Αλλά, νά μιά λεπτομέρεια πού 2χει σχέση μέ τό φίλο μου καί πού Ισως θά σάς κινήσει τήν περιέργεια. Φαίνεται πώς τόν τελευταίο αύτόν καιρό, κα­ταπιάστηκε μέ τό γράψιμο ένός όδηγοΟ πάνω στήν τέχνη τοΟ πώς νά ξεγελάει κανείς τόν «πλησίον».

«Τοϋτο μοΟ φαίνεται χυδαίος κυνισμός καί διόλου σω­κρατικός» παρατηρεί ό καθηγητής.

«Αύτός μέ τό δίκηο του έχει πεισθεΐ», ξαναλέω, «πώςμέ τόν όδηγό του θά έχουν κάτι νά μάθουν έκεϊνοι πού ίχουν ξεγελαστεί κ ι δχι οί μυημένοι».

«Μπορεΐτε νά μέ βοηθήσετε νά διώξω τήν άνία ;» τελειώ­νει ό κ. Ντάμπλ Γιου. «Πιστεύετε πώς θά δ ε χ τ ε ί ;»

23

«“Ισως» λέω. «Στήν περίπτωσή σας, μπορεί νά έπηρεα- στεΤ άπό τό άλλόκοτο τής κατάστασης. Κ ι’ αύτός άγαπάει πολύ νά συζητεΐ κα ί νά τοϋ άντιλέγουν. Γιά τοΟτο άκόμα, προτιμάει νά διαβάζει τά βιβλία καί τΙς έφημερίδες τών αντί­θετων, παρά έκεΐνες τών φίλων του. "Εχει παρατηρηθεί πώς, δταν δέν Ιχε ι μέ ποιόν νά συζητήσει, κουβεντιάζει μέ τόν Ιδιο τον έαυτό του».

34

‘Η παραδοσιακή πολιτική τέχνη και τά έλαττώματά της στήν έποχή τοϋ μαζικού πολιτισμού.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κύριοι, σάς γύρεψα σ’ ολάκερο τό ξενοδοχείο καί, φυ­σικά, σ«ς βρίσκω έπί τέλους στό μπάρ. Σάς παρακαλώ νά μήν ένοχληθεΐτε καί σάς άπαλλάσσω άπό κάθε παρουσίαση. Δέν είναι άνάγκη νά είναι κανείς μάντης γ ιά νά καταλάβει μέ τήν πρώτη ματιά, ποιός άπό σάς είναι 6 διάσημος καθη­γητής Π ικάπ κα ί ποιός δ κ. Ντάμπλ Γιου.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Νιώθω βαθιά τήν άβροφροσυνη σας. Καθήστε κοντά μας. Τό καπέλλο α ύ τό ; Καθήστε πάνω’ άλλωστε είναι τοΟ κα- θηγητή μας. Τ ί νά σάς προσφέρω;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Έ ν α ποτήρι κρασί.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Αφήστε νά σάς προσφέρουν κάτι πού νά τρώγεται. Τήν πείνα άλλωστε τήν περάσαμε δλοι.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

Κύριε Κυνικέ, άκόμα καί σ’ αύτή τή δημοκρατική χώ ­ρα, σείς, ώς φαίνεται, ίχετε δυσκολίες μέ τήν άστυνομία ; Ή ζωή σας δέν θά είναι εύκολη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Ή ένσυνείδηση άποδοχή τών δυσκολιών ήταν πάντοτε ή διάκριση πού δπάρχει στή ζωή άνάμεσα στούς άνθρώπους καί στά κατοικίδια ζώα. Κόττες, πρόβατα, υπηρεσιακοί δη­μοσιογράφοι, παπαγάλοι καί τά τέτοια.

25

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ είς, λοιπόν, είστε ένας πολιτικός πρόσφυγας. Μέ άλλα λόγια, ένας νικημένος. ΆφοΟ δέ σταθήκατε [κανός νά ση­μειώσετε μιάν έπιτυχία στό δικό σας τόπο, πώς τολμάτε νά συζητάτε γ ιά πολιτικά ζητήματα ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ε ίσ τε κακά πληροφορημένος γ ιά μένα. Ποτέ δέν πάλαι- ψα γ ιά τήν άρχή, άλλά γ ιά τήν ένημέρωσή μου. "Οσο γιά τό άσυμβίβαστο πού, δπως έπιμένουν, υπάρχει άνάμεσα στίς συνθήκες τής έξορίας κα ί τής πολιτικής έπιστήμης, παίρνω τό θάρρος νά θυμίσω στό διακεκριμένο καθηγητή, πώς αύτό είναι, σέ μεγάλο μέρος, μιά έπινόηση έξόριστων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΠ

Δέν άπλοποποιεϊτε κάπως ύπερβολικά τήν ιστορία ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καθόλου. *0 Μακιαβέλλι (πρέπει ν’ άρχίσουμε άπ’ αυτόν) διώχτηκε άπό τή Φλωρεντία τό 1512, έπειτα άπό τήν έπι- στροφή τών Μεδίκων, μπερδεύτηκε τόν έπόμενο χρόνο στή συνωμοσία τοΟ Πέτρου Παύλου Μπόσκολι καί φυλακίστηκε τρεις μήνες. Βγαίνοντας άπό τή φυλακή, κατάφυγε πρόσφυ­γας στό Σάν Κασιάνο κα ί μονάχα τότε, μακρυά άπό τήν ένεργό πολιτική κ ι έπειτα άπό τις άπογοητεύσεις καί τΙς ήττες πού έπαθε, άρχισε νά γράφει τόν «'Ηγεμόνα». Μερι­κές δεκαριές χρόνια άργότερα, ό Γάλλος Ζάν Μποντέν, πού σ’ αύτόν άνήκει ή τιμή δτι καθόρισε στήν ιστορία τής πο­λιτικής σκέψης τήν έννοια «τής ύπέρτατης ’Αρχής», δέν είχε, σάν πρακτικός πολιτικός, τύχη καλύτερη. “Εκαμε στήν υπη­ρεσία τοϋ Δούκα τοΟ Άλανσόν, έκτέθηκε μέ τήν τάξη τών «πολιτικών* πού ήταν ένάντιοι στόν θρησκευτικό πόλεμο, έπεσε στή δυσμένεια τοϋ ’Ερρίκου τοΟ Τρίτου καί νικημέ­νος, έξουθενωμένος, έγραψε, στή μοναξιά, τήν πραγματεία του γ ιά τή Δημοκρατία.

2C

Δύο αιώνες πιό άργά, έ Μοντεσκιέ πέρασε βέβαια μιά ζωή λιγότερο δύσκολη. Ή τα ν πραγματικά μέλος τής Γαλ­λικής Α καδημίας καί πρόεδρος τής βουλής τοΟ Μπορντώ. ’Αλλά, αύτός ϊγραψε «Τό πνεΟμα τών νόμων» πάνω στή δια­νομή τών έξουσιών, στήν ήσυχία τής Λά Μπρέντ, δπου ε ίχε καταφύγει μόλις γύρισε άπό §να ταξίδι του στήν ’Α γγλία , δπου έμαθε νά διακρίνει τΐ πράμα ήταν ή πολιτική έλευθε- ρία. "Οσο γ ιά τούς σύγχρονους, θά μοΟ έπιτρέψετε νά θυ­μίσω τούς έξόριστους Μάρξ, Μαντσίνι, Λένιν, Τρότσκυ καί Μαζαρύκ. Πιό πολύ τόν πρώτο, έστω κ ι άν οί έπίγονοί του φά­νηκαν άνάξιοι. Ό Μάρξ, στή δική μας έποχή, μέ άλλα μέ­σα καί μέ άλλες προθέσεις, άνταποκρίθηκε στήν ίδ ια άπο- στολή πού είχε κ ι’ ό Μακιαβέλλι στό 1500, γ ια τί ζήτησε νά άποκαλύψει τήν πραγματική λειτουργία τής καπιταλιστι­κής κοινωνίας τής έποχής του, έλευθερώνοντάς την άπό τά πέπλα τής ίδεαλιστικής γερμανικής φιλοσοφίας καί τοΟ γαλ ­λικού άνθρωπισμοΟ. Γ ι’ αύτό, δχι άδικα, τόν όνόμασαν: 6 Μακιαβέλλι τοΟ προλεταριάτου.

*. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τώρα βλέπω μέ τ ΐ τρόπο θά κάμω τόν καθηγητή Πικάπ ένα μεγάλο πολιτικό διανοούμενο. "Αν φτάσω στήν έξουσία, ή πρώτη κυβερνητική πράξη μου θά είναι νά τόν στείλω έξορία.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Συγχωρήστε τον κ. Κυνικέ. Ή κούραση τοΟ ταξιδιού κι ή εύρωπαϊκή κουζίνα πείραξαν τά νεύρα του.

ί . ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τά νεύρα μου δέν ΰπόφεραν τόσο άπό τΙς κακουχίες τού ταξιδιού, δσο άπό τή βλακώδη Ιδέα πώς θά δπήρχε μιά έπι- στήμη ή μιά τέχνη τής δικτατορίας τέτοια, πού νά ξεκινή­σει κανείς νά τήν άνακαλύψει στίς χώρες δπου είχε τόν τρό­

27

πο ν’ άναπτυχτεΐ, γ ιά νά μπορέσει κατόπι νά τήν έφαρμό- σει άλλοΟ.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κατά τή γνώμη μου, δέν ίχετε καί τόσο άδικο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σείς οί δυό, κρίνοντας τόσο άντίθετα άπό τή λογική, άρ- νείστε τήν ιστορία.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά παραδεχτείτε πώς υπάρχουν διάφοροι τρόποι νά τή νιώσει κανείς.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιατί άναφέρατε πρίν άπό λίγο τό Μ ακιαβέλλι;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν πιστεύω πώς τό διάβασμα τοΰ Μακιαβέλλι οδήγησε ϊνα μονάχα ήγεμόνα στήν έξουσία. Σχετικά μέ τή διαφορά πού υπάρχει άνάμεσα στή θεωρία κα ί στήν πράξη, έπικρα- τε ΐ ή συνήθεια νά θυμίζουν §να διασκεδαστικό έπεισόδιο πού συνέβη στόν Ιδιο τό Μακιαβέλλι. "Οταν βρισκόταν στό Μι­λάνο, φιλοξενούμενος τοΟ περίφημου άρχισυμμορίτη Τζιοδάννι Ντέλε Μπάντε Νέρε, τούτος τόν παρακάλεσε νά τοΟ δείξει στήν πλατεία τούς καινούργιους στρατιωτικούς σχηματισμούς πού ό Ιδιος ύποστήριζε σέ μιά πρόσφατη πραγματεία του καί γ ιά τό σκοπόν αύτό, τοΟ διάθεσε ?να δλόκληρο σώμα φα­ντάρων. Δυό ώρες δ Μακιαβέλλι προσπαθοΟσε νά ταχτοποιή­σει τούς τρεις χιλιάδες φαντάρους σύμφωνα μέ τή διάταξη πού δ Ιδιος είχε περιγράφει τόσο καλά καί τόσο καθαρά στό βιβλίο του, άλλά δέν τό κατόρθωσε. "Οταν φάνηκε πώς ή άναμονή άρχισε νά τραβάει σέ μάκρος, άφοΟ κ ι’ δ καυτερός ήλιος στενοχωροΟσε τούς θεατές κ ι’ ε ίχε π ιά περάσει κ ι’ ή ώρα τοΟ φαγητού, ό Τζιοβάννι Ντέλε Μπάντε Νέρε είπε: «’Ε γώ θά βγάλω δλους μας άπό τό βάσανο καί θά πάμε νά

γευματίσουμε». Καί, λέγοντας στό Μακιαβέλλι νά παραμε­ρίσει, μ’ ένα νεΟμα καί μέ τή βοήθεια τών τυμπάνων, ταξι­νόμησε αυτούς τούς φαντάρους σέ διάφορους τρόπους κα ί σχη­ματισμούς, τόσο πού θαύμασαν δλοι.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

“Αν δέν είναι άληθινό, είναι δμως ώραϊα Επινοημένο. 'Ω ­στόσο, θά μοΟ Επιτρέψετε νά παρατηρήσω πώς αύτή ή άντι- διανοητική μανία, εσάς τών Ευρωπαίων τών ριζοσπαστικά διανοούμενων, θά είναι ή τελευταία άπό τις αιτίες τής πο­λιτικής στειρότητάς σας. Σείς, άδιάκο'πα, άλλο δέν κάνετε παρά νά πριονίζετε τό κάθε κλαδί πού πάνω σ’ αύτό κατορ­θώσατε νά σκαρφαλώσετε.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Ε γώ δέν είμαι ούτε διανοούμενος, ούτε ριζοσπάστης, ούτε Εύρωπαίος κα ί βρίσκω πώς ή άμερικανική έπανάσταση ήταν Ενα μεγάλο κα ί ώραΖο πράμα άκριβώς έπειδή, άντίθετα άπό τή γαλλική έπανάσταση, δέν ε ίχε σάν πρωτοπόρους της ούτε νομομαθείς, ούτε οίκονομολόγους, ούτε φιλοσόφους ή άλλους πολυλογάδες, ούτε θέλησε ν’ άναστήσει τή ρωμαϊκή ή τήν άθηναϊκή δημοκρατία, άλλά ήταν άπλώς ή έπανάσταση τοΟ

κόσμου πού βρισκόταν στήν ’Αμερική.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό 1776 πή γε στή Γαλλία μέ άποστολή, μέ τήν ιδιότη­τα τοΟ διπλωμάτη καί τοΟ διανοούμενου, δ Βενιαμίν Φρα- γκλΐνος. θ έλ εις νά έπιμείνεις πώς δέ θά έμαθε τίποτε τό χρή­σιμο ;

*. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν ξέρω. Έ ν α τέτοιο ζήτημα δέν είναι άνάμεσα στις αίτίες τής άΟπνίας μου.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μπορούσε δμως νά είναι γ ιά ένα μελετηρόν άνθρωπο* κι

ή άπάντησή του θ’ άφοροΟσε καί σένα άκόμα, σάν άνθρωπο έμπειρικό. *Η πρώτη κ ι άληθινή αίτια τής παρακμής τής ση­μερινής πολιτικής ζωής είναι, πού ή ζωή αύτή είναι γεμά­τη άπό φαντασμένους έρασιτέχνες. Ό καθένας πού έχει άπο- τύχει σέ άλλο έπάγγελμα, πιστεύει πώς θά μπορέσει νά έπι- τύχει στήν πολιτική. Σέ κάθε συζήτηση, τά ίδ ια πρόσωπα πού δέ θά τολμούσαν νά μιλήσουν γ ιά άλγεβρα κα ί γ ιά χ η ­μεία, χωρίς νά τΙς έχουν μελετήσει, μιλούν μέ λύσσα γ ιά πο­λιτική, χωρίς νά έχουν έμβαθύνει σ’ αύτήν ποτέ. ’Αντίθε­τα , σ’ άλλους καιρούς, ή μύηση στήν πολιτική τέχνη ήταν μακριά σέ διάρκεια καί σκληρή, κι ενεργούσε μέ διαλογή αύ- στηρή άνάμεσα σέ κείνους πού θά τολμούσαν ν’ άποβλέψουν σ’ αύτή. 'Ο Τάκιτος, στά «Χρονικά» του, έξ άφορμής τής πολιτικής τού Τιβέριου, μίλησε κιόλας γ ιά τά μυστικά τής έξουσίας. Τούτο δέν ήταν μήπως ή άρχή τής σταθερότητας ώρισμένων μοναρχιών; Ή πολιτική έχει τά μυστικά της ή τά μυστήριά της, δπως κάθε άλλη τέχνη. Μυστήρια πού σ’ αύτά μπορεΐ νά μυηθεί κανείς μόνον άπό άρμόδια πρόσωπα. Τήν έποχή πού οί άνθρωποι είχαν άκόμα τόν καιρό νά σκέ­φτονται κα ί δέν είχαν άκόμα άποβλακωθεΐ άπό τόν ήμερή- σιο τύπο, άνάμεσα στό 15ο κα ί 17ο αίώνα, στήν Ευρώπη υπήρχε μία όλάκερη φ ιλολογία πάνω στά μυστήρια τών δημό­σιων πραγμάτων, πού ήταν προορισμένη γ ιά κείνους πού θά γινόταν οί συνεργάτες τών ήγεμόνων στήν τέχνη τού νά κυ­βερνούν. Καί τότε, χωρίς άμφιβολία, υπήρχε μιά έμφάνιση τών θεσμών πού δέν ε ίχε τίποτε τό μυστικό καί πού τό ϊδιο τό πλήθος άπ’ έξω, μπορούσε νά τήν άτενίσει καί νά τή θαυ­μάσει. ’Αλλά σέ κείνα τά μυστικά άναφέρεται πώς έπρόκει- το άπλώς γ ιά τεχνητά πράματα ή στήν πραγματικότητα γ ιά ψεύτικα κατασκευάσματα πού πίσω άπ’ αύτά ή πολιτική έπι- τελοΰσε τά μυστήριά της.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

"Αλλοι καιροί, άλλα τραγούδια, δπως λέν στήν χώρα σου.

30

«ΩΜΑΣ Ο KTNIKOL

“Αν θέλετε νά πήτε πώς σέ κάθε έποχή ή πολιτική ίχβι τά δικά της μυστήρια, σάς δίνω δίκηο χωρίς έπιφύλαξη. Έ φιλολογία, πού γ ι ’ αύτή μίλησε τώρα έ διακεκριμένος κα · θηγητής καί πού πραγματεύονταν γ ιά τήν τέχνη τής πολι­τικής σάν άπόκρυφης τέχνης, άνθισε στήν έποχή τής άπο- λυταρχίας δταν, έξ αιτίας τών συχνών συγκρούσεων άνάμε- σα στήν πολιτική άρχή κα ί στή θρησκευτική, κι άκόμα έξ α ιτίας τής κατάπτωσης τής θεολογίας, δέν ήταν πιά χρήσι­μο ούτε εύκολο νά έπιμείνει κανείς στό νά κάμει νά ξεπρο­βάλει ή υπέρτατη έξουσία σάν βγαλμένη άπό τά χέρια τοΟ θεοΟ. Έ ξ άλλου, έπειδή ήταν άδύνατο νά δποκατασταθεϊ ή θεία άρμοδιότητα μέ μιάν αρμοδιότητα έγκόσμια, γ ιά νά μή γίνει σύγκρουση μέ τό Σύλλα, άφοΰ ζητήθηκε ή άπο- φυγή τοΰ Καρίντι, ή ’Αρχή ή Ιδια άναγκάστηκε νά περι- βληθεΐ τό μυστήριο. Έ ν α ς Γερμανός συγγραφέας τοΟ τέ ­λους τοϋ περασμένου αιώνα ό Γουσταϋος Φρέυταχ, μάς άφι- σε μιά περίεργη σάτυρα έκείνου πού ό καθηγητής ΙΙι- κάπ μάς άνάπτυξε τώρα. Μάς ξαναπαρουσίασε Εναν άπό τούς όδηγούς πού κυκλοφορούσαν τότε σχετικά μέ τήν τέχνη τοΟ νά κυβερνά κανείς, τό R a tio S ta tu s τοΟ 1666, κι έκα­νε μιά διασκεδαστική παρωδία γ ι’ αύτόν. ‘Ο νέος πού θεω­ρήθηκε κατάλληλος γ ιά τά καθήκοντα συμβούλου τοΟ ήγε- μόνα, είσάγεται στά μυστικά διαμερίσματα πού σ’ αύτά φυ­λάγονται μέ εύλάβεια τά « A rcan a S ta tu s» (Μυστήρια τοΟ Κράτους) πού είναι άπαραίτητα γ ιά τό καινούργιο δψηλό λειτούργημά του. Τ ις στολές τοϋ κράτους, τις προσωπίδες τοΰ κράτους, τά ματογυάλια τοΰ κράτους, τή σκόνη γ ιά τά μάτια κλπ. Υπάρχουν έκεΤ ειδικές χλαμύδες τοΟ κράτους, πού χαρίζουν σ’ δποιον τις φοράει τήν άναγκαία έπισημό- τητα κ ι’ άξιοπρέπεια κ ι’ όνομάζονται sa lu s p o p u li, bonum p u b lic u m , c o n se rv a tio r e lig io n is (λαϊκή σωτηρία, λαϊκό συμφέρον, συντήρηση τής θρησκείας) άνάλογα μέ τό σκοπό πού χρειάζονται γ ιά νά τραβήξουν άπό τούς ύπηκόους κ«ί-

:ιι

νοόργιους φόρους ή γ ιά νά στείλουν στήν έξορία χα ΐ νά έπι- βάλουν δημεύσεις στούς άντίθετους, μέ τήν πάντοτε άποτε- λεσματική πρόφαση πώς αύτοί διαδίδουν αιρετικές θεωρίες. Μιά χλαμύδα, λυωμένη πέρα ώς πέρα άπό τήν καθημερινή χρήση, ονομάζεται « In te n tio » (καλή πρόθεση) καί χρησι­μεύει γ ιά νά δικαιολογεί τά πάντα. Μέ τά ματογυάλια τοΟ κράτους παθαίνει κανείς σωστές αυταπάτες. Αυτά, σου έπι- τρέπουν νά βλέπεις έκεΐνο που δέν υπάρχει, μεγαλώνουν τά γεγονότα χωρίς σημασία κα ί μικραίνουν τά σοβαρά γε­γονότα. Ά λ λ ά τά ίδ ια άποτελέσματα βγαίνουν τώρα μέ σκηνογραφίες πιό άπλές. Ό πληβείος μύθος περί λαϊκής κυριαρχίας τις έχει ξεγυμνώσει.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ παρωδία είναι, άπό τά φιλολογικά είδη, τό πιό άνο­στο. Έ ξ άλλου, δέ μοΟ άποδείχνει πώς ό βασιληάς ή ή βα­σίλισσα τής ’Α γγλίας, ό πρόεδρός μας ή ό πρόεδρος τών Σοβιέτ, έχουν τήν συνήθεια νά παρουσιάζονται στίς μεγάλες τελετές τής τάξης τους μέ κοστούμι μπάνιου.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά ήταν παιδιάστικο νά συγχέεται ή άλήθεια μέ τό γυ ­μνισμό.

X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Τ ί είναι ή ά λ ήθεια ; Έ χ ε τ ε δίκηο, κύριε Κυνικέ. Έ ν α πλήθος λουόμενων δέν είναι π ιό άληθινό σ’ έμφάνιση άπό ϊνα χορό μεταμφιεσμένων. Ε ίναι δμως έκτός άμφιβολίας πώς είναι διαφορετικό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τί θά ήταν ή άλήθεια, άφοΟ μάταια ρωτοΟσε άκόμα κ ι 6 Πόντιος Πιλάτος, ϊστω κ ι άν τήν ε ίχε μπροστά στα μά­τια του; Αύτός δμως ήταν Ρωμαίος κυβερνήτης κ ι ή άλήθεια δέν είναι λειτούργημα κρατικό. Δέν είναι μονάχα ζήτημα

32

φτερών καί στολών. Ό σημερινός μαζικός πολιτισμός δέν κάνει χωρίς λόγο τήν ύπόθεση πώς σέ κάποιο τόπο πλούσιο, προοδευμένο κ: ούδέτερο, μπορεΐ μιά μέρα ή Εξουσία νά κ α ­τακτηθεί, παραδείγματος χάριν, άπό Ενα Σύνδεσμο σωμα­τείων άθλητικών. Στήν περίπτωση αύτή, θά Εχουμε στή δ ι­εύθυνση τοΟ κράτους Εναν άθλητή μέ «σόρτς» ή μιά μικρή βασίλισσα μέ «μπικίνι». ’Αλλά καί τότε, δέ θά γ ίνει γι* αύ­τό τό λόγο ή δημόσια υπόθεση πιό καταληπτή. Έ όργάνω- ση τών «σπόρ» είναι κιόλας τόσο όλιγαρχική δσο κα ί κείνη μιας όποιασδήποτε πολιτικής μερίδας, κ ι οί ιπποδρομίες, οί άγώνες πυγμαχίας κι οί Εκλογές τών μικρών βασιλισσών καλλονής Εχουν κα ί κείνες τά μυστικά τους. Κρίνοντας δμως άπό μιάν άποψη όλωσδιόλου πρακτική, θά ήθελα νά έπιμεί- νω στό γεγονός πώς υπάρχουν μυστήρια διαφορετικά άπό έκεΐνα ένός Κογκλάβιου τής ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ή τοΟ πολιτικού γραφείου τοΟ σοβιετικού κομμουνιστικοΟ κόμ­ματος.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

”Οχι τόσο διαφορετικά. Έ χ ω τή γνώμη πώς αλλάζουν οί καιροί, δχι δμως οί άνθρωποι. Καλά Εγραψε 6 Μακιαβέλλι γ ιά τό άμετάβλητο τής άνθρώπινης φύσης στή μεταβλητό­τητα τών αίώ νω ν: « Ό κόσμος ήταν πάντοτε κατά κάποιον τρόπο κατοικημένος άπό άνθρώπους πού είχαν πάντοτε τά ίδ ια πάθη». Ό Μουσολίνι διηγήθηκε πώς δταν ήταν παιδί, ό πατέρας του, κάθε Σάββατο βράδυ, τοΟ διάβαζε τόν « Η ­γεμόνα».

βΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Σύμφωνα μέ κείνο πού είναι γνωστό γ ιά τόν πατέρα τοΟ Μουσολίνι, πρέπει ν ’ άποκλειστεΐ πώς ήταν σέ θέση νά διαβάζει τό Σάββατο βράδυ. Μονάχα γ ι ’ άνάγκη διαφή- μησης, κατά τόν ίδιο τρόπο πού συνηθίζει νά φοράει στο­λές μεσαιωνικές καί νά καβαλλικεύει άλογα, ό Μουσολίνι

33

μπόρεσε νά κάμει πιστευτό Ινα τέτοιο παραμύθι. Γιά τήν τύχη του, σ’ δλη του τή ζωή, διάβαζε κ ι έξακολουθεϊ νά διαβάζει έφημερίδες. Ά π ό τότε δμως πού ήταν δημοσιο­γράφος μέ ταλέντο, ήταν έφοδιασμένος μέ τήν εύχέρεια τού νά μιλεΐ καί νά γράφει μέ ύπεροψία γ ιά πράματα πού δέν τά γνω ρίζει. Γ ιά ν’ άποδειχτεΐ μέ τ ί άνεση έκαμε πάντα τήν έμφάνισή του στόν τομέα τής σκέψης, πρέπει νά ύπομνη- στεΐ μιά Αποκαλυπτική λεπτομέρεια πού άναφέρεται στήν έπίσημη βιογραφία του τής κυρίας Σαρφάττι. Ά φοϋ διάβα­σε τό σύγγραμμα τοΟ Νίτσε «Τάδε έφη Ζαρατούστρας», τό πρώτο κάπως φιλοσοφικό βιβλίο πού τοΟ ’τυχε στά χέρια, (πριν άπό τόν πόλεμο τό βιβλίο αύτό διαβαζόταν πολύ στήν ’Ιταλία άπό τούς άναρχικούς έργάτες και βγήκε σέ πολλές λαϊκές έκδόσεις), ό Μουσολίνι είχε σκοπό νά γράψει, ούτε λίγο ούτε πολύ, μιάν ίστορία τής παγκόσμιας φιλοσοφίας. Πίστευε πώς γνώριζε κιόλας γ ι ’ αύτήν άρκετά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Αύτό είναι μιά λεπτομέρεια πού άγνοοΰσα καί καλόπιστα δηλώνω πώς δέ μπορώ νά τήν κρίνω."Ομως έλπίζω νά θυμη- θήτε έκεΐνο πού ό Χίτλερ έξομολογείται στό «M ein K am pf» (ό άγώνας μου). « Έ παγκόσμια Ιστορία», λέει, «ήταν πάντοτε γ ιά μένα μιά άνεξάντλητη πηγή υπαγορεύσεων γ ιά τήν πο­λιτική πράξη τοΰ παρόντος».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ξέρετε σέ ποιό είδος παγκόσμιας ιστορίας άναφέρεται αύτός ; Κατά τούς βιογράφους, ή άνάγνωση πού προτιμούσε ό έφηβος Ά δόλφος ήταν δυό τόμοι, ένωμένοι, ένός εικονογρα­φημένου περιοδικού γ ιά τόν γαλλοπρωσικό πόλεμο τοΟ 1870- 71. Α κόμ η , άργότερα, δπως φαίνεται πλατειά άπό τό Ιδιο τό «M ein K am pf» , Ιξακολούθησε νά μαθαίνει γ ιά τούς στρατιωτικούς άρχηγούς καί γ ιά τις μάχες τους άπό χρωμα­τιστές εικονογραφίες.

Μ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Καί μ’ δλ’ αυτά, έ Μουσολίνι κι ό Χ ίτλερ πέτυχαν νά καταχτήσουν τήν έξουσία σέ δυό χώρες τοϋ κόσμου πού ε ί­ναι άνάμεσα στίς πιό πολιτισμένες. Ά ν αύτό πού ύποστη- ρίζετε, κύριε Κυνικέ, συμφωνεί μέ τήν άλήθεια, τότε ή ν ί­κη τους μου είναι άκατανόητη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό άπλώς σημαίνει πώς ή έξήγηση τής έπιτυχίας τους δέν πρέπει νά ζητηθεί σέ μιάν ανώτερη γι* αύτούς γνώση τών λεγόμενων νόμων τής Εστορίας καί τής πολιτικής, πού σείς υποστηρίζετε. Ά νάμεσα στούς πολιτικούς άντιπάλους τους θά ήταν καί τέτοιοι πού άσφαλώς γνώριζαν πολύ π ε ­ρισσότερα πράματα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κι δμως, άν δέν κάνω λάθος, οί νίκες τοϋ φασισμοΰ καί τοϋ ναζισμοϋ ήρθαν μέ τρόπο άπροσδόκητο γ ιά τό μεγαλύ­τερο μέρος τών πολιτικογράφων τής δημοκρατικής καί φ ι­λελεύθερης πλευράς.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Αύτό είναι σωστό, άλλά ξέρετε γ ια τ ί ; Έ πολιτική κ ι ή κοινωνική έπιστήμη τους ε ίχε σταματήσει στά 1914. Ε π ο ­μένως, στά μυαλά τους ό πιό μεγάλος κίνδυνος γ ιά τις δη­μόσιες έλευθερίες έξακολουθοϋσε νά στηρίζεται στίς άπό πα­ράδοση συντηρητικές δυνάμεις. Επαναλαμβάνω, δέν είναι τό πώς ό Μουσολίνι κ ι ό Χ ίτλερ ήταν διανοητικά πιό πολύ φωτισμένοι, άλλά ήταν άνθρωποι πολέμου, άνθρωποι καινούρ­γιο ι, άνθρωποι πού βουτοΟσαν μέσα σ’ δλα κα ί μπήκαν μέ­σα στήν καινούργια κοινωνική πραγματικότητα βυθισμένοι ώς τό λαιμό.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γνωρίσαμε στή Ρώμη Ενα συγγραφέα φασίστα, πού τό ψευδώνυμό του είναι παραποίηση τοϋ δνόματος τής οικογέ­νειας τοϋ Ναπολέοντα. Συζητώντας μαζί μας, υποστήριζε

35

πώς ή κατάχτηση κι ή άμυνα τοΟ κράτους δέν είναι ύπό­θεση πολιτική άλλα τεχνική καί πώς οί ευνοϊκές συνθήκες γ ιά ίνα πραξικόπημα, δέν είναι άπαραίτητα πολιτικής ή κοι­νωνικής φύσης καί δέν έξαρτιοΟνται άπό τήν γενική κα­τάσταση τής χώρας. Ό τεχνικός συγκεντρωτισμός τοΰ σύγ­χρονου βίου έπιτρέπει, σύμφωνα μέ τή δική του άντίληψη, τόν περιορισμό, στόν π-.ό μεγάλο βαθμό, τής έπιφάνειας τής πολιτικής πράξης. Τήν άποψή του αύτή πρόβαλε σ’ 6να βι­βλίο πού μάς δώρισε καί πού τιτλοφορείται άκριβώς «'Η τεχνική τοΟ πραξικοπήματος». Φ αίνεται πώς τό βιβλίο αύτό έχει άπαγορευθεΐ άπό τις ’Ιταλικές άρχές γ ιά νά έξουδετε- ρωθεϊ ό κίνδυνος τού νά άντλήσουν ά π’ αύτό όφελήματα οί άντίθετοι τοΰ καθεστώτος.

Μ1ΜΛΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό Τρότσκυ, πού σ’ αύτό τό έντυπο άναφέρεται σάν υπό­δειγμα κα ί πού προβάλλεται περισσότερο κι άπό τόν Λένιν, έγραψε γ ι ’ αύτό «£να κολόβωμα περιωπής», τό κείμενό του δμως δέν άξιζει τέτοια τ ιμ ή .Έ τάση τοΟ νά θεωρείται ή πολι­τική σάν ζήτημα καθαρά τεχνικό, είναι Ενα διανοητικό κα ­τάλοιπο τής ’Αναγέννησης. Αύτή ή τάση προσεγγίζει τήν άνάλογη τάση τών καλλιτεχνών τής έποχής έκείνης στό νά έξετάζουν στά έργα τους πιό πολύ τά τεχνικά προβλήματα παρά τά αισθητικά. Τώρα, γ ιά μάς, είναι καθαρό πώς άν οί πίνακες τών δασκάλων τής ’Αναγέννησης μάς συγκινοΟν άκό­μα, αύτό συμβαίνει άσχετα άπό τήν τεχνική τους. "Οσο γ ιά τά σύγχρονα συμβαίνοντα τοΟ κοινού τής Φλωρεντίας, θά ήταν άξιος, έκεΐνος πού θά κατόρθωνε νά τά έρμηνεύσει σάν Ινα μηχανικό παιχνίδι. Τό Ιδιο υπερβολική είναι ή ρομαν­τική άποψη πού ε ίχε διατυπώσει τόν περασμένο αιώνα γ ιά τό έπαναστατικό τόλμημα ό Γάλλος Μπλαγκουί. Πρέπει νά προσθέσω πώς, άπό τή στιγμή πού ή διάρθρωση τής πολι­τικής ζωής, σχεδόν όπουδήποτε, προχωρεί άπό τά μικρά κόμματα πού έχουν γνώμη, στά μαζικά κόμματα, τό παιχνί*

36

δι δέν έχει διόλου απλοποιηθεί. Κανείς πολιτικός δέ μπορεΣ π ια ν’ άγνοήσει τά οικονομικά, τά κοινωνικά προβλήματα. Ό τεχνικός συγκεντρωτισμός τοΟ σύγχρονου βίου έπιτρέπει νά φανταστεί κανείς μονάχα μέ τρόπο άφηρημένο τήν πραγματο­ποίηση μιας πολιτικής άνατροπής, μέ τήν αιφνιδιαστική κα­τάληψη δύο ή τριών κτιρίων τής πρωτεύουσας. Ούτε κ ι ή μάζα, ή πιό άποκτηνωμένη, έπιτρέπει νά τή δαμάσουν σάν £να σκάφος. Μάλιστα, σέ καθεστώς πολλών κομμάτων καί διαφόρων τάσεων τοϋ μεγάλου είδησεογραφικοΟ τύπου, ό ίδ ιος ό πολιτισμός τής μάζας κάνει τήν έκτέλεση ένός πρα­ξικοπήματος πιό βαρεία καί πιό περίπλοκη. Προτοϋ νά γίνει τεχνική ή έπιχείρηση, μένει πολιτική. Ά λ λά μιάν έπιβεβαίω- ση τής έλαφρότητας τοΟ έπιχειρήματος τοϋ κ. Μαλαπάρτε, θά βρήτε στό Ιδιο τό βιβλίο του. "Οταν τό έγραφε, ό σκληρός άγώνας πού σ’ αυτόν άπό χρόνια ήταν μπλεγμένο τό ναζιστι- κό κίνημα, διέψευδε τήν κύρια θέση τών άπόψεών του καί κατάληγε πώς ό κ. Χίτλερ δέν θά έφτανε ποτέ στήν έξουσία.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Έ ά ν ή παληά τέχνη τής πολιτικής είναι ξεπερασμένη καί ή νέα δέν είναι άκόμα γνωστή, τ ί πορεία θά συνιστούσατε σ’ Ενα άνθρωπο πού στ’ άλήθεια φιλοδοξεί νά γίνει δικτάτο­ρας στήν πατρίδα τ ο υ ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τήν Ιδια μ’ έκείνου πού προχωρεί σέ μιά πόλη πού έ­χει γ ίνει άνω κάτω άπό Ενα σεισμό. Μ’ ένα μάτι στό χάρ-

Ιτη κ ι gva μπροστά του. Σέ κάθε κατάσταση καινούργια ή μεταβατική, τό ένστικτο άξίζει, γ ιά πρακτικούς σκοπούς, πιό πολύ άπό τήν έπιστήμη. Τοϋτο δμως είναι Ινα προσόν πού δέν διδάσκεται. Ό Μουσολίνι τό είπε πολύ έκφραστικά καί σχεδόν στή γλώσσα τής παν-ταυτολογίας. « Ό «δημόσιος άνήρ» γεννιέται τέτοιος. Πρόκειται γ ιά ένα χαρακτηριστικό πού τόν συνοδεύει άπό τήν γέννησή του. Οί «δημόσιοι άν- δρες» γεννιοϋνται, δπως γεννιοΟνται οί ξύπνιοι ή οί έλαττω-

37

ματικοί. Καμιά μάθηση δέ φτάνει γ ιά νά γ ίνει δημόσιος Ενας άνθρωπος πού Εχει τάση στό νά είναι σπιτίσιος».κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

‘Η δημοκρατία πέτυχε να κάμει νά πετάξουν πολλές κότες.ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό Ναπολέων Βοναπάρτης δέ γνώριζε σχεδόν τίποτε άπό τήν ιστορία τής Ευρώπης καί γ ιά τοϋτο τοΟ ήταν εύκολο νά τήν άναστατώσει. Ό Μέττερνιχ Εγραψε γ ι’ αύτόν πώς ε ί­χε γίνει Ενας μεγάλος στρατηγός κ ι’ άκόμα Ενας μεγάλος νομοθέτης «χάρη μονάχα στό Ενστικτό του». Γ ιά νά γυρί­σουμε στους δικούς μας καιρούς, σάς συμβουλεύω νά διαβά­σετε τή θαυμάσια περιγραφή τής μορφής τοΟ Στάλιν, γραμ­μένη άπό τόν Σουβάριν. θ ά σάς άφήσει κατάπληκτους ή δυ· σαναλογία άνάμεσα στή νοημοσύνη καί στή θέληση τοϋ διά­δοχου τοϋ Λένιν, άνάμεσα στίς γνώσεις καί στήν Επιδεξιό- τητά του. «Υπομονετικός, άνήσυχος γ ιά μικροπράματα, συν­τηρητικός σέ αύταπάτες καθώς καί σέ λόγια, καί πρό πάν­των, δυνατός σέ περιφρόνηση πρός τό άτομο, σέ Ελλειψη άρ- χών καί λεπτότητας. Πρόκειται γ ιά Ενα δημιούργημα τών πε­ριστάσεων». Αυτά λέει ό Σουβάριν. «Αδτός, τήν τύχη του στήν πολιτική τή χρωστάει στους άνταγωνιστές του. Δέν θά κα­τόρθωνε νά Επιβληθεί χωρίς κάποιαν όσφρηση, χωρίς φυσικά προσόντα γ ιά δολοπλοκίες καί χωρίς Ενα άποτελεσματικό σύν­δρομο ψυχραιμίας καί Ενεργητικότητας. ‘Ικανός ν’ άναβάλει τις λύσεις πού δέν ήταν εύνοϊκές γ ιά τόν Ιδιο, νά διαιρεί τους εχθρούς του καί νά ξεπερνάει τά Εμπόδια. Σέ τίποτε δέν υποχωρεί κατά μέτωπο, δταν ύπάρχει ή δυνατότητα νά σπεύσει, νά χτυπήσει, νά συντρίψει». “Ισως μπορεί νά κατα- λήξει κανείς στό συμπέρασμα πώς ολοι, of πιό τυχεροί πο­λ ιτικοί άνδρες ήταν προικισμένοι μέ πνεϋμα σκοπιμότητας. κ α θ ι ι γ ι ι τ ι ι ς ΠΙΚΑΠ

'Α ν γ ιά τόν πρακτικόν άγώνα ή πολιτική άντίληψη είναι α ί­τημα επιτακτικό, τότε πώς έξηγείτετήν ίδρυση σχολών στό Βε­ρολίνο καί στή Ρώμη γιά τήν κατάρτιση καινούργιων άρχηγών;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Αντίθετα άπό τήν πομπώδη ονομασία τους, πρόκειται γ ιά διδασκαλεία πρός κατάρτιση υπαλλήλων. Τά διδασκα­λεία αύτά πρέπει νά προετοιμάσουν ένεργητικότητες πού νά είναι προικισμένες μέ μεταδοτικότητα καί νά είναι κι άφοσιωμένες. 'Η άποστολή τους είναι όχι στό νά φτιάξουν καινούργιους Χίτλερ καί Μουσολίνι, άλλά νά έμποδίσουν στό νά δημιουργηθοΟν τέτοιοι.

X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γιά σήμερα φτάνει, θ ά μοΟ έπιτρέψετε μιά παρατήρηση πού άφορά έσάς τούς δυό. θέ τε τε πρός συζήτηση πολλά θέ­ματα. Δέ θά μπορούσατε νά τό άποφύγετε ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΙΙ

Ή συζήτηση θά καταντοΟσε προσωπική, ένώ τό θέμα της δέν είναι τέτοιο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

"Αν θέλετε νά γίνετε δικτάτορας, πρέπει νά εξοικειω­θείτε. Μιά δικτατορία είναι Ενα καθεστώς πού σ’ αύτό οί άνθρωποι, άντί νά σκέφτονται, είσηγοϋνται θέματα. "Ολοι αύτοί είσηγοΟνται τό βιβλίο έκεϊνο πού τό Ιδιο άποτελεΐ κεί­μενο. Μπορούμε τουλάχιστο, γ ιά τό συμφέρον μας, νά ποΟμε πώς έχουμε τήν δυνατότητα νά έπικαλούμαστε διάφορους συγγραφείς.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

“Ισως οί εισηγήσεις μού χτυπούν στά νεΟρα γ ια τί μοΟ θυμίζουν τό σχολείο.

ΗΩΜΛΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

’Αλλά ή δικτατορία ύπαγορεύει, πράμα πού είναι κ ι αύτό μιά σχολική άσκηση, μέ τό έπιβαρυντικό δμως, πώς ή δι. κτατορία είναι μιά τάξη μοναδική καί σ’ αυτήν τά όρθογρα- φ ικά λάθη τιμωρούνται άπό τό νόμο.

39

Μερικες προϋποθέσεις που, στήν εποχή μας, εννοούν τις ολοκληρωτικές τάσεις.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΝ ΠΙΚΑΙΙ

ΜοΟ παραχωρείτε το προνόμιο νά κάμω τήν εισήγηση γ ιά τή σημερινή συζήτηση; Εύχαριστώ. Γιά ν’ άρχίσω, θά ήθελα ν’ αποδείξω άμέσως τή σκοπιμότητα τής προβολής θε­μάτων, πού σωστά τήν υποστήριξε ό κύριος Κυνικός, στό τέ ­λος τής χτεσινής συνάντησής μας, θυμίζοντας έκεΐνο πού δια­βάζει κανείς στό πέμπτο βιβλίο τής «ΙΙολιτικής» τοϋ ’Αρι­στοτέλη γ ιά τίς αιτίες πού όδηγοΟσαν τις έλληνικές δημο­κρατίες στήν καταστροφή. Ό ’Αριστοτέλης γράφει πώς οί δημοκρατίες είναι υποκείμενες σ’ έπαναστάσεις, έξ αιτίας τής Ελλειψης συντηρητικότητας τών δημαγωγών πού, κάνον­τας ό καθένας διά λογαριασμό του τήν τέχνη τοΟ συκοφάν­τη τών πλούσιων, άναγκάζουν Εκείνους νά ένώνουνται δλοι μαζί καί καμιά φορά νά ξεσηκώνουν τό πλήθος έναντίον τους. Ή πείρα τών Ελλήνω ν είναι σπουδαία, γ ια τ ί ή ίστορία γνώ­ρισε μιά μονάχα άνθηση δικτατοριών πού νάμπορεϊ νά παρα­βληθεί σέ ένταση μέ κείνες τοΟ παρόντος- κι αύτή είχε Εκδη- λωθεΐ, τόν Εβδομο κα ί Εκτο αιώνα πρό ΧριστοΟ, στόν έλληνι- κό κόσμο. Οί έλληνικές πόλεις, στό πιό μεγάλο μέρος τους συντρίφτηκαν άπό βίαιους πολιτικούς άγώνες πού στή διάρ­κεια τους, τήν κατάληψη τής Εξουσίας άμφισβητοΟσαν μετα­ξύ τους Ενα κόμμα δημοκρατικό κι ενα άριστοκρατικό. Ε π ι ­κεφαλής τοϋ λαοΟ Εμπαινε συνήθως Ενα μέλος τών παληών άριστοκρατικών οικογενειών, πού, παίρνοντας τήν Εξουσία, τήν Εφάρμοζε τυραννικά, Εξορίζοντας τίς έχθρικές σ’ αύτόν άριστοκρατικές οικογένειες καί δημεύοντας τίς ιδιοκτησίες τους πού μοίραζε στούς όπαδούς του. Λεπτομερέστερα, οί ιστορικοί διηγοΟνται πώς τό κόμμα τοΰ υποψήφιου δικτάτορα

40

ήταν συγκροτημένο άπό στρατιώτες μισθοφόρους, άλληλέγ- γυους στό μεγαλύτερο μέρος μέ τήν τύχη τοΟ άρχηγοΟ τους καί τής οικογένειας του παρά μέ τήν τύχη τής πόλης, καθώς κ ι άπό πληβείους δυσαρεστημένους καί γεμάτους μίσος γ ιά τήν άριστοκρατία πού τούς έκμεταλλεύονταν. 'Η χρησιμο­ποίηση τών στρατιωτών γ ιά σκοπούς πού άπαιτοΟσαν έργα- τικότητα, πραγματοποιήθηκε τήν έποχήν έκείνη σάν άποτέ- λεσμα τής λειτουργίας τοΟ καινούργιου κανονισμού στό στρα­τό, πού, σύμφωνα μ’ αυτόν, στρατιώτες λογαριάζονταν δλοι έκεϊνοι πού μπορούσαν νά χρησιμοποιήσουν δπλα δικά τους. Έ τ σ ι, πολλοί γίνονταν στρατιώτες καί ριψοκινδύνευαν τή ζωή τους γ ιά τήν πατρίδα, μ’ δλο πού δέν είχαν κανένα δ ι­καίωμα στίς συνελεύσεις τής πόλης. Ό άρχηγός πού ήξερε νά εξασφαλίσει ένα μεγάλον άριθμό νεοσυλλέκτων, είχε τήν εύ- χέρεια νά τόν χρησιμοποιήσει γ ιά ν’ άρπάξει τήν έξουσία. Έ ­τσι, μάς έχει γ ίνει γνωστό πώς 6 εύγενής Πεισίστρατος, γιός τοΟ 'Ιπποκράτη , δταν ή ’Αθήνα ήταν χωρισμένη στή μερίδα τών Πεδιέων, πλούσιων ιδιοκτητών, καί τών ΙΙαράλων,μικρών ιδιοκτητών, συγκρότησε μιά τρίτη μερίδα, κατατάσσοντας σ’ αυτή τούς πολύ βίαιους πληβείους, πού τοΟ ήταν γνωστοί κ ι έπηρεασμένοι άπ’ αυτόν άπό τήν έποχή πού υπηρετού­σαν μαζί στό στρατό. ’Από αυτούς, 6 Πεισίστρατος διάλεξε πενήντα, ιδιαίτερα δυνατούς καί τολμηρούς, καί τούς δπλι- σε μέ ρόπαλα’ καί μ’ αυτούς πήρε τήν ’Ακρόπολη, έπιβάλ- λοντας τόν έαυτό του σά δικτάτορα τής ’Αθήνας. Γιά νά κα­ταλήξω, θά ήθελα νά παρατηρήσω μονάχα πώς ή λέξη Τύ­ραννος δέν ε ίχε γ ιά τούς "Ελληνες τήν υποτιμητική σημα­σία πού πήρε άργότερα. Συχνά ό τύραννος ήταν §νας δημο­κρατικός.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Αύτό μπορεί νά συμβεΐ στή δική μας έποχή.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

"Ας Ιλθουμε λοιπόν στή δική μας έποχή. "Ενας Γάλλος

41

ποιητής, πού ήταν άνάγκη νά έπισκεφτοΟμε έξ αίτιας τής φήμης του, 6νας κάποιος Πώλ Βαλερύ, κουβεντιάζοντας μα­ζ ί μας, παραδέχτηκε πώς ή Ζδέα τής δικτατορίας είναι τώρα κολλητική, καθώς στόν περασμένον αιώνα ήταν έκείνη τής έλευθερίας. Ά π ό ποΟ προέρχεται αύτή ή μόλυνση ; Μπορεί νά τήν παραδεχτεί κανείς σάν φαινόμενο μέ διάρκεια καί γενικότητα; Τό ρωτάω αύτό, γ ιατί, σύμφωνα μέ μιά γενική άποψη πού κάποιος μέτριος Αμερικανός μυθιστοριογράφος ίχ ε ι κάμει τώρα Ινα είδος συνθήματος, ό φασισμός θά ήταν σέ μάς άδύνατος.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Λοιπόν, μοΟ φαίνεται πώς ουσιαστικά ή άστάθεια τών καθεστώτων μεταβάλλει σέ νόμο τό κλασικό έκεΤνο έπιχεί- ρημα τοΟ Μακιαβέλλι, πού παραδέχεται πώς κανένα σχήμα δέν είναι σταθερό, μιά κ ι ή άρετή γεννάει ήρεμία, ή ήρε- μία τεμπελιά, ή τεμπελιά άταξία, ή αταξία έρείπια καί τό Ιδιο, άπό άντίδραση, άπό τά έρείπια γεννιέται ή νοσταλγία γ ιά τάξη, άπό τήν τάξη άρετή κ ι άπό τούτη δόξα καί κα­λοτυχία. Αύτή ή σκέψη τοΟ Μακιαβέλλι φαίνεται πώς κλεί­νει μέσα της μιά φυσική λειτουργία, είναι δμως εύκολο νά διακρίνει κανείς πώς δλοι αυτοί οί δροι, άρετή, ήρεμία, τε ­μπελιά, άταξία, έρήμωση, δόξα, υπονοούν πραγματικότητες ήθικές.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ιατί μιάν ώρισμένη εποχή ή Γερμανία είχε τόν Βίσμαρκ καί τώρα ίχ ε ι τόν Χίτλερ ; Νομίζετε πώς θά ήταν άδιανόητο §να καθεστώς χιτλερικού τύπου σ’ έποχή δχι πολύ περασμέ­νη, άς δποθέσουμε στά 1910;

κ. ν τα μ π λ γ ιο τ

’Εδώ είναι τό ζήτημα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ χ ε τ ε δίκηο. Κι ό χρόνος Ιχε ι τάδικαιώ ματά του. Στήν

42

απορία σας άπαντα ί Σπέγκλερ μέ τή θεωρία του γ ι’ άκμή καί παρακμή τοΰ πολιτισμοί), πού συμπληρώνει κα ί μετου- σιώνει σέ πραγματικότητα τή σκέψη τοΰ Μακιαβέλλι. Έ πα­ρακμή προσβάλλει τις αύτοκρατορίες, δπως τά γηρατειά προσ­βάλλουν τόν άνθρωπο. Δέν υπάρχει τρόπος νά ξεφύγει κα­νείς. “Ως ποιό σημείο είναι τώρα ή ’Αμερική άναμιγμένη στήν παρακμή τής Δ ύσης; Μερικές πλευρές τής φωτισμένης διάγνωσής του, μοΟ φαίνεται πώς χτυποϋν τή χώρα μας πιό πολύ άπ’ τήν Ευρώπη, άλλες ίσως λιγότερο. Στήν πιό άνάποδη άπό τις ύποθέσεις, ή έκλογή άνήκει στή θέλησή μας. Καί σέ τοΰτο τό σημείο, εγώ συμφωνώ μέ τόν Σπέγκλερ. "Εγρα­ψε πώς τό καθήκον άπαιτεϊ νά μένει κανείς άλύγιστος στή θέση του, έστω καί χωρίς έλπίδα. Νά μένουμε σταθεροί σάν εκείνο τό Ρωμαίο στρατιώτη, πού βρέθηκαν τά κόκκαλά του σέ μιά πύλη τής Πομπηίας καί πού πέθανε γ ια τί τή στιγμή τής έκρηξης τσΰ Βεζούβιου κάποιος είχε λησμονήσει νά τόν άπαλλάξει άπό τήν έντολή του.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ποιός διηγήθηκε στό δικό σου Σπέγκλερ πώς ό στρα­τιώτης αύτός βρισκόταν έκεΐ γ ιά φρούρηση κ ι’ όχι γ ια τί ε ί­χ ε νά συναντηθεί μέ τό κορίτσι του πού είχε καθυστερήσει;

ΚΑΘΙΙΓΙΙΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φυσικά, ό καθείς φαντάζεται 8,τ ι τοϋ άρέσει.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ φαντασία τοΰ Σπέγκλερ είναι φαντασία ένός διανοού­μενου που έχει πέσει σέ παρακμή. Οί Γερμανοί οπαδοί του, ώς πριν άπό λίγα χρόνια, γοητεύονταν μέ τό ρόλο τής Κασσάνδρας καί προμάντευαν τό άνεπανόρθωτο τέλος τής Ευρώπης (ωραία παρηγοριά γ ιά τούς αποταμιευτές πού κα- ταστράφηκαν άπό μιάν άνατροπή. Ή άλήθεια είναι πώς έμεΐς είμαστε κατεστραμμένοι, άλλά καί οί άλλοι γρήγορα θά πά- Οουν εκείνο πού τούς αξίζει). Τώρα, έπειτα άπό τή νίκη τοΰ

43

έθνικοσοσιαλισμοΟ, αύτοί τραγουδάνε ΰμνους χαρούμενους στήν αιώ νια νεότητα του γερμανικού λαοΟ καί στό πράσινο δάσος τοΰ βορρά. Ε κ ε ίν ο ι πού ε ίχ α ν φορέσει τήν χλα μύδα τοΟ πομπηϊανοΟ λεγεω νάριου κ ι’ έρευνοΟσαν τόν όρίζοντα π εριμένοντας τήν ήφ αιστειακήν έκρηξη, τώρα πουλοΟν μπύ- ρα κα ί σαλάμια στά π ανη γύρια τής οργάνωσης «ή δύναμη

διά μέσου τής χαράς» (K ra f t (lu rch K rcudc).

x. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κ αί σέ μένα, αυτή ή φαντασίωση τής γέννησης, τής άνάπτυξης καί τοΟ γεράσματος τών έθνών, φαίνεται πώς στέκει στόν άέρα. Δέν μπορεΐ νά υπάρχουν άστάθεια, άτα- ξία, άνατροπή, άκόμα καί σ’ ένα νεαρό κράτος ; Ά ς άφήσου- με δμως τις λεκτικές άοριστολογίες, τήν άναζήτηση τών ιστορικών νόμων καί τις άρχικές αιτίες. Κύριε Κυνικέ, άς έλθουμε στά γεγονότα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ά ν είστε σύμφωνοι, άς άρχίσουμε άπό μερικές σύγχρο­νες άπόψεις πάνω στήν κρίση τών δημοκρατικών θεσμών, πού είναι ευδιάκριτες σ’ δλες τις χώρες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Δέν θά μπορούσατε, παρακαλώ, ν’ άφήσετε κατά μέρος τή λέξη «κρίση» ; Έ χ ε ι τόσες πολλές έννοιες πού καταντά νά μή σημαίνει π ιά τίποτε τό ώρισμένο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ά ν σάς ένοχλεΐ, θά προσπαθήσω νά τήν άποφύγω. Τό πρώτο λοιπόν σημείο πού πάνω σ’ αύτό θά ήθελα νά έλκύσω τήν προσοχή σας, είναι ή γενική τάση πρός έπιβολή τοΟ Κρά­τους, πού έξ αιτίας της ή δημοκρατία, θέλοντας νά κάμει πραγματικότητα τόν Ιδιο της τόν έαυτό, τόν τρώει. Ε ίναι, μοΟ φαίνεται, μιά συμφορά, πού άπ’ αυτήν δύσκολα ή δημοκρα­τία μπορεΐ νά ξεφύγει. Πραγματικά, αυτή πρέπει νά βοηθή-

44

oet τις μάζες καί τούς Ιδιους τούς έπιχειρηματίες σέ δύσ­κολες περιστάσεις καί μπορεί νά τό κάμει μονάχα μέ τό νά παραφορτώσει τούς παληούς φιλελεύθερους θεσμούς μέ κοι­νωνικά καθήκοντα σέ άριθμό δλο καί πιό μεγάλο. ’Α π’ αύτή βγαίνει παντού μιά αύξηση άρμοδιοτήτων, τέτοιων σέ είδος καί σέ άριθμό, πού μέ κανέναν τρόπο ή πολιτική δημοκρα­τία δέ μπορεί νά έλέγξει. Ή λεγάμενη λαϊκή κυριαρ­χ ία , μέ αύτό τόν τρόπο, ξεπέφτει άκόμα πιό πολύ σέ μιά παραποίηση. ‘Ο προϋπολογισμός τοΟ κράτους παίρνε; δια­στάσεις τρομαχτικές, δυσνόητες καί γ ι’ αύτούς τούς Ιδιους τούς ειδικούς. Έ πραγματική κυριαρχία καταντά γραφειο­κρατία, πού στήν άποστολή της είναι άνώνυμη κι άνεύθυ- νη, ένώ τά νομοθετικά σώματα παρασταίνουν τις συνελεύ­σεις πολυλογάδων πού καταπιάνονται μέ δευτερεύοντα θέ­ματα. Τήν κατάπτωση τής νομοθετικής λειτουργίας άκολου- θεί, μοιραία, ή πτώση τοΟ μέσου ήθικοΟ έπιπέδου τών αιρε­τών. Οί βουλευτές δέν ένδιαφέρονται παρά γ ιά τήν έπανε- κλογή τους. Γ ιά τά μποροϋν νά έξυπηρετοΟν τις όμάδες πού τούς πιέζουν καί πού διευκολύνουν τήν έπανεκλογή τους, Ιχουν αυτοί οί ίδιοι άνάγκη άπό τήν καλοσύνη τής δ ι­οίκησης. Οί τοπικές αύτοδιοικήσεις, πού λέγονται «ένδιά- μεσες έξουσίες», κ ι δλες οί αύθόρμητες κ ι οί παραδοσιακές μορφές κοινωνικής ζωής καταρρέουν, ή, άν έπιζοΟν, μένουν άδειες άπό κάθε προορισμό. Τώρα, ή έπιβολή μιας συγκεν­τρωτικής διοίκησης είναι ή προϋπόθεση κάθε δικτατορίας. Μάλιστα, είναι πια ή ίδ ια ή δικτατορία. Τήν Ιδιαν έποχή (χω­ρίς νά θέλω νά όρίσω όποιαδήποτε σχέση άνάμεσα σέ αίτ ια καί σέ άποτέλεσμα πάνω σ’ δ,τι £χω πιά πει) βλέπει κανείς παντοΟ μιάν αύξανόμενη πτώση τής άφοσίωσης στις πεποι­θήσεις πού ξεκινοΟν άπό τήν παράδοση. Οί μεγάλοι μύθοι, πού τροφοδοτοΟσαν τήν πίστη τών προγόνων, φαίνονται πεν­τακάθαρα χωρίς π ιά δύναμη, τουλάχιστο στήν έπιβολή πού άσκοϋσαν στή δημόσια ζωή. ΈπιζοΟν βέβαια οί ναοί, οί λει­τουργίες, τά έμβλήματα, οί ΰμνοι. ’Αλλά ποΟ είναι 6 ένθου-

45

σιασμός ; ΙΙοιός άκόμα μπορεΐ νά ύποστηρίξει πώς ή πίστη στόν Ιδιο θ εό θά μπορέσει νά καλυτερέψει τΙς σχέσεις άνά- μεσα στους λαούς καί πώς ή χριστιανική ήθική είναι δυνα­τό νά βασιλέψει στήν κοινωνική ζωή ; Ό διεθνισμός τοΟ έρ- γατικοΟ κινήματος άπό τή δική του πλευρά, μ’ δλο που είναι πιό καινούργιος, δέν είχε πιό καλή τύχη. 'Α νά­μεσα στά συντηρητικά στοιχεία είναι Εκτεθειμένος σέ δ ιά ­φορα σχήματα σοσιαλ * πατριωτισμού, κι άνάμεσα στους έξ- τρεμιστές είναι βουλωμένος στό σοβιετικό ιμπεριαλισμό. Ό σοσιαλισμός Εχει έθνικοποιηθεΐ σχεδόν παντοΟ, δπως οί σ ι­δηρόδρομοι καί οί τηλεπικοινωνίες. Τέλος, μοΟ φαίνεται πώς ούτε στίς προπόσεις που γίνονται στά συμπόσια συνη­θίζεται πιά νά σηκώνουν τά ποτήρια γ ιά τή βαθμιαία κι έπι- τακτική πρόοδο τής άνθρωπότητας καί γ ιά τόν άνθρωπιστι- κό προορισμό τών Επιστημών. ‘Απλούστατα, κανείς πιά δέν τά πιστεύει. ‘Ο καθένας πού ξέρει νά στοχαστεί, είναι τώ­ρα δλο καί πιό βέβαιος πώ ς υπάρχει κα ί τό άντίστροφο τής παρακμής καί τής καταστροφής. Αύτή είναι σήμερα ή πνευ­μ ατική κατάσταση τών περισσότερο ή λιγότερο διαλεχτών σ’ δλες τις προοδευμένες χώρες. Επομένω ς, αυτοί δέν έχουν τίποτε τό άξιο λόγου νά άντιτάξουν, έστω καί γ ιά χρήση τής περιορισμένης μερίδας τοΟ κοινοΟ πού είναι προσιτό στις άνώτερες μορφές πνευματικής καλλιέργειας, μπροστά στό μαζικό πολιτισμό πού εισβάλλει. Κι ό πολιτισμός αυτός Εκ­δηλώνεται μέ τήν τεράστια έξάπλωση τών λεγόμενων «Mass m ed ia» , πού Εχει σάν άποτέλεσμα τό νά γίνει όμοιόμορφος ό τρόπος πού αισθάνονται τά άτομα καί πού έτσι άποσπών- τα ι άπό κάθε άνώτερη σκέψη.

χ. ν τ α μ π λ n o r

Ξεχωρίζω τήν εικόνα. Λίγο - πολύ, αύτό πού υποδείξατε ύπάρχει κιόλας σ’ Εμάς. Κι δμως, άκόμα δέν έχουμε δικτα­τορία.

46

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μέ τόν Ιδιο τρόπο, 8να ώρισμένο ποοοστό χολιστερόλης πού περνάει στό αίμα, δημιουργεί τή δυνατότητα, άν μή τή μοιραία συνέπεια, τοΟ κλονισμοΟ τής υγείας. Γ ιά νά γ ί­νει βεβαιότητα ή πολιτική κατάπτωση μέ βάση τΙς συνθή­κες πού θύμισα, είναι άπαραίτητη μιά διάρθρωση, πού σ’ αύτήν ή γενική έλλειψη άσφάλειας νά πάρει χαρακτήρα άπελ- πισίας κ ι ή δικτατορία νά γίνει εύχή άκόμα κ ι άνάμεσα σέ πολλούς άπό τούς άντιπάλους της.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γ ι’ αύτό, θά μιλήσουμε άλλη μέρα.

47

Σχέδιο γιά £να πραξικόπημα επειτα άπό μιάν αποτυχημένη επανάσταση.

%. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

Δέ μπορώ νά καταλάβω γ ια τί ό φασισμός πρωτοφάνηκε σέ μιά χώρα σάν τήν ’Ιταλία, δπου οί συνθήκες τοΟ μαζι- χοΟ πολιτισμοΟ, δπως τΙς περιγράψατε σείς στήν προηγού­μενη συζήτησή μας, είναι σίγουρα έξελιγμένες λιγώτερο άπό τήν Ά μεριχή .

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τήν Ιδιαν άντίρρηση διατύπωσαν πάνω στήν κοινωνιολο­γική έξήγησηκαί τής ρωσικής έπανάστασης. Σ ’ έμένα, φαίνε­τα ι πώς ή άπάντηση πού δίνει ό Τρότσκυ έχει έφαρμογή γ ιά κάθε περίπτωση αύτοΟ τοϋ είδους. Έ γρα ψ ε πώς μιά άλυσσίδα πού δοκιμάζεται σ’ άντοχή, σπάζει σέ κ ε ί­νο τόν κρίκο της πού είναι, σχετικά μέ τούς άλλους, ό πιό άδύνατος. Πρέπει νά θυμηθεί κανείς τήν κατάστασή μας στό τέλος τοϋ πρώτου παγκόσμιου πολέμου. 'Ο πόλεμος είχε άνατρέψει τίς παληές σχέσεις πού υπήρχαν τόσο άνάμεσα στίς χώρες, δσο κ ι άνάμεσα στίς διάφορες τάξεις τοϋ λαοϋ. Οί χώρες πού δέν διέθεταν μεγάλα άποθέματα, οί λαοί οί νικημένοι, οί λαοί μέ αδύνατη τή συγκρότησή τους, δπως ή ’Ιταλία, τά κράτη πού φύτρωσαν άπό τίς συνθήκες τής ει­ρήνης, πέρασαν ζωή πολύ ταραγμένη. Ε κ ε ίν ο πού έπειτα άκολούθησε, δέν ήταν βέβαια άναπόφευκτο, άφοϋ ή κάθε κρίση μπορεί νά Ιχ ε ι πολλές λύσεις, ή μόνη δμως ούτοπι- στική λύση σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι τό S ta tu s quo. Στή συντηρητική ούτοπία γαλουχήθηκαν άκριβώς πολλοί δημοκρατικοί καί φιλελεύθεροι, πού στήν άταξία βλέπαν μο­νάχα τίς ψυχολογικές της έκφράσεις, τή λεγόμενη ψύχωση

48

πολέμου καί πού πίστευαν πώς ή κατάσταση αύτή σιγά σι­γά θά έξατμίζονταν κα ί πώς θά ήταν δυνατή ή έπιστροφή πάλι στόν τρόπο ζωής τοΟ 1914,’Αλλά ή κοινωνία δέν ήταν π ιά ή Ιδια.

κ. ΝΤΛΜ1ΙΛ ΓΙΟΥ

Ά νάμεσα στις ευνοϊκές συνθήκες γ ιά ένα πραξικόπημα, δέν άναφέρατε τήν άνάγκη τής προφύλαξης τής κοινωνίας άπό τήν άπειλή μιας κομμουνιστικής επανάστασης. Ε π ί τ η ­δες τό λησμονήσατε ; “Οπως μπορείτε νά υποθέσετε, τοΟτο είναι γ ιά μένα ένα σημείο πολύ ένδιαφέρον. θ ά ε ίχα υπο­μονή, £ν περίμενα Ενας τέτοιος κίνδυνος νά προκύψει στις Ενω μένες Πολιτείες.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μπορώ νά σάς βεβαιώσω πώς ή προϋπόθεση πού άναφέ- ρετε τώρα, δέ μοΟ φαίνεται διόλου άπαραίτητη γ ιά τήν κα­λή έκβαση ένός πραξικοπήματος.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Τόσο δμως ό Μουσολίνι ίσο κι 6 Χίτλερ υποστηρίζουν πώς προφύλαξαν τίς χώρες τους άπό Εναν άμεσο κίνδυνο κομ­μουνιστικής έπανάστασης.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κανείς δέ θά σάς εμποδίσει, έπειτα άπό τή νίκη, νά φτιάξετε άπό τό κάθε τι, τό ίδιο παραμύθι. Βέβαιο είναι πώς τόσο στήν ’Ιταλία, στό τέλος τοΟ 1922, δσο κα ί στή Γερ­μανία, τήν άνοιξη τοΟ 1933, έ πολιτικός μαρασμός ήταν άκόμα δεκτικός διαφόρων λύσεων, άνάμεσα δμως σ’ αΰτές δέν ήταν π ιά ή κατάχτηση τής έξουσίας άπό τόν κομμου­νισμό.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΜοΟ φαίνεται, κύριε Κυνικέ, πώς πα ίζετε άρκετά κυνικά μέ τά «πρό» καί μέ τά «μετά». Πώς μπορείτε ν’

49

άρνηθήτε πώς καί στις δυό χώρες, πού γ ι ’ αυτές κουβεντιά­ζουμε, θά χτυπούσαν πρώτοι οί εργάτες πού κρατούσαν άκό­μα τό δπλο παρά π ό δ α ; Έ ξ άλλου, οί μαρξιστές δέν τό κράτησαν αύτό ποτέ μυστικό. Ά ς άφίσουμε άκόμα κατά μέ­ρος τό παληό «μανιφέστο» τοΰ 1848, άλλά άκριβώς, στά χρόνια τά πρό τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου καί σέ κ ε ί­να τά χρόνια μετά τόν πόλεμο, ή πρόκληση ξανάγινε σ’ δλους τούς τόνους. Σύμφωνα μέ τήν άποψή τους, ή άνθρωπότη- τα τότε άνεχόταν τήν κατάσταση, μιά και περνούσε ειρηνι­κά καί μέ καλοζωΐα. Καί έ Γεώργιος Σορέλ στίς «Σκέψεις πάνω στή βία», άναρωτιόνταν, πώς θά ξαναζωντάνευε στήν άστική τάξη μιά φλόγα πού δλο καί χαμήλωνε. Έ βία τοΰ προλεταριάτου ε ίχε άκριβώς σκοπό νά δώσει στούς άστούς νά καταλάβουν ποιό ήταν τό καθήκον τους, όπως νοιάζονταν ό Σορέλ νά ίδεΐ τούς προϊστάμενους νά συγκα- τατεθοΟν στις άπαιτήσεις τής κοινωνικής μεταρύθμισης καί νά ένδιαφερθοΟν γ ιά τούς υφισταμένους τους, γ ιά τις α­σφαλίσεις κατά τών άσθενειών καί τών άτυχημάτων, γ ιά τις άθλητικές όργανώσεις, γ ιά τις υγιεινές κατοικίες. 'Η προσπάθεια τής άστικής τάξης γ ιά νά έλαττωθεΐ ή δύναμη τής βίας, προξενούσε θλίψη στό θαυμάσιον αύτόν άνθρωπο. Εύτυχώς, ή βία τών προλεταρίων ήταν ίκανή νά αναγκάσει τούς άστούς, ναι μέν νά κρατήσουν τΙς έπιχειρήσεις τους σάν παραγω γοί πού ήταν, ν’ άποκαταστήσουν δμως τις τα­ξικές διαφορές πού είχαν τάση νά ισοπεδωθούν. Σύμφωνα μέ τή γνώμη τού Σορέλ, ή κεφαλαιοκρατική κοινωνία θά είχε φτάσει στήν ιστορική της τελειότητα άν τό προλεταριάτο κι ό καπιταλισμός θά Ιμεναν άσυμβίδαστα καί θά ΙξακολουθοΟ- σαν νά παλεύουν μεταξύ τους μέ πνεύμα φιλοπόλεμο. 'Η πάλη πού θερμαινόταν γιά δεκαετίες καί πού προαναγγελ­λόταν μέ δυνατές φωνές, έπ ί τέλους ξέσπασε. Γιά νά συμ­φωνήσω μέ τό Σορέλ, ή κοινωνία Ιφτασε στήν ιστορική της τελειότητα κάτω άπό διάφορα σχήματα. Οί μαρξιστές νίκη­σαν στή Ρωσία σχεδόν άπρόοπτα καί μέ τή βοήθεια πολλών

50

έξαιρετικών περιστάσεων. Ο: ίδιοι χτυπήθηκαν κ ι αχρη­στεύτηκαν στά Βαλκάνια, στά Βαλτικά κράτη, στήν ’Ιτα ­λία, στή Γερμανία, στή Νότιο ’Αμερική. Στίς άλλες χώρες, ή πάλη είναι μόλις στις άρχές καί δέν μπορεϊ νά π ε ί κα­νείς πώς ο: μαρξιστές μένουν σ’ αυτήν άπλοι θεατές. Τώρα, δέν καταλαβαίνω τό γ ια τί οί μαρξιστές, δταν νικοΰνται στίς μάχες που αυτοί οί Ιδιοι προκαλοΰν, παραπονοΰνται τόσο επίμονα καί καταγγέλουν τήν βία τών αντιπάλων τους.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σεϊς πρό πάντων, εξοχε Καθηγητή, κάνετε λάθος μέ τό νά παραδέχεστε τόν Σορέλ ώς άντιπρόσωπο τοΰ έργατικοΰ κινήματος. Στήν ’Ιταλία, δπου ή επίδρασή του άκτινοβόλησε πιό ζωηρά παρά στήν Ιδια τή Γαλλία, δέν είχε δπαδούς παρά μερικούς διανοούμενους, πού, στό 1914, συγκαταλέ­γονταν άνάμεσα ατούς υποστηριχτεί τής έκστρατείας γιά τήν είσοδο τής ’Ιταλίας σέ πόλεμο καί, στό 1919, άνάμεσα στούς ιδρυτές τών πρώτων φασιστικών όργανώσεων. ’Αλλά δέ γίνονται νοητές μέ τό πραγματικό τους νόημα οί ιδέες τοΟ Σορέλ περί βίας, άν γυμνωθούν άπό τή βασική του σκέ­ψη, δτι δέν ωφελεί νά σκεπάζονται καί νά κρύβονται οί πραγματικοί άνταγωνισμοί τής κοινωνίας μέ πέπλα υποκρι­τικά, γ ια τί, δπου συμβαίνει τοΰτο, φαλκιδεύεται τό περιε­χόμενο τοΰ κοινωνικού βίου, δημιουργεΐται ήθική καί πνευ­ματική κατάπτωση καί μαραίνεται ή Ιδια ή πρόοδος. Γιά τοΰτο, ό Σορέλ στάθηκε επίμονα άντιμέτωπος στον κοινοβου­λευτικό σοσιαλισμό καί στή συνεργασία τών μεταρυθμιστών καί κηδεμόνευσε μιά πάλη τάξεων χωρίς ένδιάμεσους, μιά πάλη κατευθείαν άνάμεσα στούς έργάτες καί στούς έπιχει- ρηματίες. ’Αλλά γ ι’ άπόδειξη τοΰ δτι οί φασιστικές βιαιότητες είναι γυμνές άπό κάθε γνώρισμα τών θεωριών τοΟ Σορέλ, φτά­νει μιά μόνη παρατήρηση: αύτές ένίσχυσαν τίς ένέργειες γιά νά ξεφύγει 6 άξονας τοΰ πολιτικού άγώνα άπό τό άντικει- μενικό καί ιστορικό διακριτικό τής πάλης τών κομμάτων καί

51

ιώ ν τάξεων καί ατή θέση του φτιάξαν μιάν ένότητα τεχνη­τή, έθνικοΟ ή φυλετικού χαραχτήρα. Επομένω ς, μέ άλλα μέσα κα ί μέ άλλες συνέπειες, οί φασιστικές βιαιότητες έξυ- πηρέτησαν τήν άποστολή Εκείνη πού, πριν άπό τόν πόλεμο, ήταν έμπιστευμένη στήν κοινωνική μεταρύθμιση, πού τήν πο­λέμησε ό Σορέλ ώς ανήθικη κ: άντιοραστική. Ξαναγυρίζου- με τώρα στό άρχικό Ερώτημα, κ ι έγώ πρέπει νά έπιμείνω στήν άποκήρυξη τής ψεύτικης ιδέας πού, σύμφωνα μ’ αύτή, τόσο στήν Ιτ α λ ία , δσο καί στή Γερμανία, ό σοσιαλισμός θά είχε συντρίβει άπό τό φασισμό. ’Αντίθετα, ή άλήθεια είναι πώς ό φασισμός κι ό ναζισμός γεννήθηκαν άπό τή συντριβή τοΟ σοσιαλισμοΟ.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ αί ποιός, στις χώρες αυτές, σύντριψε τόν σοσιαλισμό;

ΘΟΜΑΧ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό σοσιαλισμός έκεΐ συντρίφτηκε μόνος του. Στήν πολι­τική καί τήν κοινωνική άναστάτωση πού βρέθηκαν, τόσο ή ’Ιταλία δσο κι ή Γερμανία, έπειτα άπό τόν πόλεμο, 6 σο­σιαλισμός παρουσιάστηκε στις μάζες, άκόμη άπό τούς πρώ­τους μήνες έπειτα άπό τήν άνακωχή, σάν ή μόνη δύναμη πού θά ήταν ίκανή νά Ικανοποιήσει τίς βλέψεις τους καί νά δώσει μιά καινούργιαν άνοδική ώθηση στήν κοινωνία. ’Αλλά ό σοσιαλισμός, καί στις δυό χώρες, ήταν πνευματικά χω ρι­σμένος, πάνω κάτω, σ’ ένα ρεΟμα έπαναστατικό πού άπό- βλεπε, τουλάχιστο μέ λόγια, στήν άμεση άπαλλοτρίωση τών άγαθών τών τάξεων πού εύποροΟσαν κα ί στήν εγκαθίδρυση τής δικτατορίας τοΟπρολεταριάτου, καί σ’ Ενα ρεύμα μεταρυ- θμιστικό, πού άπόβλεπε σέ μιά βαθμιαία κ ι ειρηνική βελτίω­ση τών δρων ζωής τών φτωχών τάξεων. Στήν ’Ιταλία, καί τά δυό ρεύματα Εξουδετερώθηκαν διαδοχικά καί γ ιά τοϋτο, ούτε οί μεταρυθμιστές μπόρεσαν νά κάμουν τΙς μεταρυθμί- σεις, οδτε οί Επαναστατικοί τήν επανάσταση. Στή Γερμα­νία, οί σοσιαλδημοκράτες βοήθησαν αποτελεσματικά τή συν­

52

τριβή τοΰ κινήματος τών Σπάρτακων καί δέν άνέλαβαν τ ίπο­τε τό σοβαρό κα ί τό τολμηρό,— δέν έννοώ γ ιά νά έπιτύχουν τήν αποκατάσταση τής κεφαλαιοκρατικής οικονομίας, που ήταν πια σέ κατάρευση, άπό μιάν οικονομία σοσιαλιστική, άλλά οδτε καί γ ιά νά Ιξασφαλίσουν μιά ριζική δημοκρατι­κοποίηση τής χώρας. ’Α ντίθετα, δπως ειπώθηκε συμβολικά, «ό Κάϊζερ Ιφυγε κι οί στρατηγοί έμειναν». ’Από τό άλλο μέρος, μιά επαναστατική σύμπραξη ποτέ δέ διαρκεϊ πολλά χρόνια, άν ή έπαναστατική μερίδα δέν άποσπάσει ωφελήμα­τα σέ σύντομο χρονικό διάστημα. Οί μάζες, απογοητευμέ­νες, έπαναστατοΟν έναντίον τής ίδ ιας καί φέρνουν στήν έξου- σία ή δέχονται μέ παθητικότητα τήν άντίθετη μερίδα. Στήν ’Ιταλία, ή άνατροπή τής κατάστασης βεβαιώθηκε έπειτα άπό τήν κατάληψη τών έργοστασίων, πού ή Ικκένωσή τους έσπα­σε τήν όρμή τών έργατών καί σύντριψε τό ήθικό τους μέ τό ν’ άποκαλυφθεΐ σ’ αυτούς πώς τό κόμμα, πού σ’ αύτό ε ί­χαν στηρίξει τις έλπίδες τους, ήταν ίκανό νά κάνει μονάχα κουταμάρες. ‘Ο γερμανικός σοσιαλισμός κράτησε τήν ικα­νότητα γ ιά μιάν αποφασιστική έπέμβασή του στήν Αναδιορ­γάνωση τής χώρας ώς τό 1923, άλλά κι αύτός κατάληξε νά παραδοθεΐ χωρίς άγώνα. 'Η ιταλική κ ι ή γερμανική έρ- γατική τάξη άναγκάστηκαν, έπειτα άπ’ αύτό, νά άντιμετω- πίσουν τις πρώτες βίαιες έπιθέσεις τού φασισμοΟ, δταν οί Ιδιες οί όργανώσεις τους βρισκόταν σέ μιά κίνηση άτα­χτης φυγής κ ι είχαν πιά έγκαταλείψει τις προχωρημένες θέσεις τους, θέσεις πού γρήγορα - γρήγορα είχαν καταλη­φθεί, κυρίως μ’ αιφνιδιασμό παρά μέ δύναμη, στούς πρώτους μήνες έπειτα άπό τήν άνακωχή.

Ή καινούργια κατάσταση χρησιμοποιήθηκε άμέσως άπό τις κεφαλαιοκρατικές όμάδες, τις πιό όπισθόβουλες, σάν πρό­σχημα γ ιά νά φορτωθεί στις μάζες τό πιό μεγάλο μέρος τής εύθύνης γ ιά τήν οικονομική καί τή νομισματική στεναχώρια καί γ ιά τήν Αντιμετώπιση τοΟ άνταγωνισμοΰ τής ξένης βιο­μηχανίας μέ τό μέσο τοΰ ύποβιβασμοΰ τών ήμερομισθίων.

53

'Αφού κόπασε ό έπαναστατ:κό; κίνδυνος, έξ αιτίας εσωτερι­κών αδυναμιών τού σοσιαλισμού καί πριν άκόμα παρουσιά­σει ί φασισμός μιά δύναμη πολιτική, ή άστική τάξη έδωσε τήν υποστήριξή της στον Μουσολίνι καί στόν Χίτλερ γ ιά νά μπορέσουν αυτοί νά μετατρέψουν σέ φυγή τήν οπισθοχώρη­ση τών έργατικών οργανώσεων καί νά χτυπηθεί άμείλιχτα ή κοινωνική μεταρύθμιση, πού στοίχιζε τόσο πολύ. Έ π ά ­λη αυτού τοΰ χαραχτήρα, μέ μεγαλύτερην Ομως συνέπεια, εκδηλώθηκε στήν ’Ιταλία, δπου ή έξέλιξή της ήταν γρήγο­ρη καί διευθυνόταν άπό έναν αρχηγό φασίστα μέ πολιτικούς όραματισμούς, πού ήταν δμως άδειο: άπό κάθε αξίωση. Είναι έξω άπό κάθε αμφιβολία, πώς ό φασισμός πρόβαλε κι εξε­λίχτηκε έπειτα άπό τήν πρώτη πατριωτική του εκδήλωση, σάν αντίδραση πιό πολύ στήν κοινωνική μεταρύθμιση παρά στόν κομμουνιστικό επαναστατικό σοσιαλισμό. Οι πλούσιοι χωριάτες, οί έμπορο:, οί μικροί βιομήχανοι, πού στό 1921 είχαν προσχωρήσει στις φασιστικές οργανώσεις τού Μουσο­λίνι, τό κάμανε γιά νά χτυπήσουν τίς ενοχλητικές μεταρυ- θμιστικές οργανώσεις, πού είχαν περιορίσει στό έλάχιστο τά κέρδη, ιδιαίτερα τών μικρών επιχειρήσεων. Στις επαρχίες τής κοιλάδας τού ΓΙάδου, δπου, έπειτα άπό σαράντα χρόνων ειρη­νική δραστηριότητα, ο: μεταρυθμιστές είχαν δημιουργήσει ένα πυκνό δίχτυ άπό συνδέσμους, συνεταιρισμούς, ιδρύματα βοή­θειας καί πιστοδότησης, ελέγχοντας μεγάλο μέρος τής το­πικής οικονομικής ζωής καί δημιουργώντας σέ πολλούς το­μείς ένα πραγματικό μονοπώλιο, ή φασιστική άντϊδραση ήταν άκριβώς πιό αιματηρή. Κα: τοϋτο είναι πολύ ευνόητο. Ή έπαναστατική έκδήλωση μέ λόγια, μέ τίς πολυθόρυβες δια­δηλώσεις της καί χωρίς άποτέλεσμα, έβαζε σέ κίνδυνο μό­νο τούς λαμπτήρες τού δημόσιου φωτισμού, καί καμιά φορά, τά κόκκαλα τών άστυνομικών υπαλλήλων. Ή μεταρύθμιση δ­μως, χωρίς νά έχει μεγάλες πολιτικές προοπτικές, εφαρμοζό­μενη μέ εργασία υπομονετική, μεθοδική κα! νόμιμη, άπειλοΰ- σε κάτ: τό ιερό : τά κέρδη τών ιδιωτών επιχειρηματιών καί,

Γ>4

στάτες. ’Απέναντι όμως στήν ειρηνική καί νόμιμη μεταρϋ- •ίμιση, είχε ανάγκη άπό τίς τρομοκρατικές συμμορίες τοϋ φα­σισμού, σπάζοντας τή νομιμότητα αύτή πού δέν τήν Ινιω- Οε πιά σάν προστασία της. Ή φασιστική βία >.

μουνιστές. τήν ίδιαν εποχή που ετούτοι, άφοϋ χάθηκαν οί έλπίοεε τους γ ιά μιάν άμεση επανάσταση καί γιά νά μή βρε­θούν απομονωμένοι άπό τίς μάζες, άνέλαβαν τήν άμυνα τών υλικών άναγκών τού βίου τών εργατών. Στον άγώνα γιά τούς μισθούς, έοωσαν πνεύμα μαχητικό, πού ενοχλούσε τούς

είχαν τρομοκρατηθεί πιά άπό τή φασιστική επίθεση κι ήταν πρόθυμοι νά συνάψουν μέ τούς φασίστες μιά συμφωνία ειρή­νευσης. Οί εξελίξεις ομως καί τά μπερδέματα πού άκολού- θησαν δέν πρέπει νά μάς κάμουν νά λησμονήσουμε ετούτη τήν πρωταρχική'/ άλήΟεια. ‘Ο φασισμός ήταν μιά άντεπανάστα-

καί δεν έχει πιά κανείς v i κάμε: κάτι τ'. περισσότερο, τότε βγαίνει στή σκηνή τό ολοκληρωτικό κόμμα. "Αν επικεφα- λής του δέν είναι κάποιος βλάκας, τό κόμμα αύτό έχει πολ­λές πιθανότητες νά φτάσει στήν έςουσία.

χ. ν τ α μ ι ι λ rioyΆ ς σταματήσουμε γ ιά λίγο στήν τρίτη φάση τής εικό­

νας σας: τή χρεωκοπία τοϋ άπό παράδοση κόμματος τής αντιπολίτευσης πού, άν καλά εννόησα, μπορεΐ νά είναι σο­σιαλιστικό ή συντηρητικό ή άπλά δημοκρατικό. Άναρο>- τιέμαι λοιπόν, άν ή πείρα πού άντλήσατε άπό τήν ’Ιταλία, τή Γερμανία, τά Βαλκάνια καί τήν Λατινική ’Αμερική, έχει τυχόν ισχύ ανάλογη καί γιά τις άλλες χώρες. Λέ μπορούμε, αλήθεια, ν’ αγνοήσουμε τή λεπτομέρεια πώς ό φασισμός έχει έπικρατήσει ώς τώρα σέ περιοχές οπού ή δημοκρατία είχε

Μέ συγχωρεΐτε άν παρεμβαίνω στό διάλογο. Ί£χο> τή γνώ­μη πώς ή κατωτερόχητα τής δημοκρατία; σέ σύγκριση μέ τό φασισμό έγκειται στήν αδυναμία τοϋ δημοκρχτικοϋ ΐόεώ- δους πού επιδιώκει επίμονα έναν πχραλογισμό : τή λαϊκή κυριαρχία.

νωνία κινείτα ι, άνατρεπεται. Υ π ά ρ χε ι μεγάλη διαφορά ανά­μεσα ατούς δημοκρατικούς τών ήμερων μας καί ατούς προ­γόνους τους, πού πολέμησαν στά χαρακώματα γ ιά τίς λαϊ­κές ελευθερίες, γ ’.ά τήν πολιτική καί τή νομοθετική ισότη­τα τών πολιτών, στούς εμφύλιους καί στούς απελευθερωτι­κούς πολέμους. Ή διαφορά αύτή δέν Ιςαρτάται άπό προτε­ρήματα ατομικού χαρακτήρα. 'J i πολιτική κι ή νομοθετική ισότητα τών πολιτών ήταν τότε Ενας νεωτερισμός κι ενα ιδεώδες. ‘Η ισότητα αύτή σκόρπιζε μιά γοητεία καί φλό. γ ιζε δλα τά πνεύματα πού είχαν κάποιαν άνωτερότητα, πού άφομοίοιναν μέ τόν εαυτό τους τήν υπόθεση τού λαού καί πολεμούσαν μαζύ του εναντίον τής Αύλής, τής τάξης τών εύγενών, τού κλήρου ή τής ξένης κυριαρχίας. Οί σημερινοί δημοκρατικοί δέν έχουν πιά £να ιδεώδες νά πραγματοποιή­σουν. Ζούν άπό τό εισόδημα πού δίνουν όσα είχαν κατα­χτήσει οί πρόγονοι. Μιά άνοδική κίνηση πού βγαίνει σάν άποτέλεσμα μιάς επαναστατικής εκδήλωσης τέτοιας, κάνει νά μεγαλώνουν οί μορφές τών πρωταγωνιστών της καί δίνει σ’ αύτούς τό γ ιγάντιο άνάστημα τών σκαπανέων, τών Κρόμ- οελ, τών Ροβεσπιέρων, τών Τζεφερσον, τών Μαντσίνι, τών Λένιν. Μιά δημοκρατία σέ παρακμή, πού συγκρατεΐται μέ συμβιβασμούς καί υποχωρήσεις, δέν μπορεϊ νά Ιχε ι στήν κυ ­βέρνηση παρά πρόσο>πα σάν τούς Φάκτα, τό Μπρύνιγκ, τούς Λαβάλ, τούς Τσάμπερλαιν. Κι όσο περνάει ό καιρός, υπάρ­χει κίνδυνος γ ιά πιό μεγάλη πτώση. Ε ίναι δυνατό, φυσικά, νά βρει άκόμα ή αστική δημοκρατία διερμηνείς της μέ με- γάλην άξια, εγώ δμως πιστεύω πώς αύτό θά συμβεΐ πιό πολύ σέ κείνες τίς χώρες πού δέν τήν έχουν άκόμα δοκιμάσει, στις φεουδαρχικές, ήμιφεουδαρχικές κι άποικιακές χώρες, πού έφτασαν, εδώ καί λίγον καιρό, στο χείλος τής επανά­στασης, τής λεγόμενης αστικής. Βάλτε στό νοϋ σας άντρες σάν τό Σάν - Γιάτ - Σέν καί τόν Γκάντι κα ί κάμετε τή σύγκρι­ση αύτών μέ τούς δικούς μας δημοκρατικούς έντολοδόχους πού άνάφερα τώρα μόλις. Αύτοί ανήκουν στήν ίδ ια ιστορική

κίνηση. Ε κ ε ίν ο ι δμως βρίσκονται στήν ανατολή, ένώ τούτοι στή δύση. Γ ιά νά τά ποΟμε σύντομα, ο[ άρχηγοί τής εύρω- πα ϊκής δημοκρατίας έμφανίζονται μέ δλα τά γνωρίσματα μιάς πολιτικής κατηγορίας πού έχει πιά έξαντλημένη τήν άποστολή της.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΝ ΠΙΚΑΠ

Ό Γκαίμπελς ίγραψε πώς ή επιτυχία τοΰ εθνικοσοσια­λισμού χρωστιέται κυρίως στή βλακεία τών άντιπάλων. Αυ­τοί είχαν τά πάντα στά χέρια τους: τό στρατό, τήν Αστυ­νομία, τή γραφειοκρατία, τΙς τράπεζες, τήν βουλευτική πλειο- ψηφία, τό ραδιόφωνο, τον μεγάλο Τύπο, καί δέν ήξεραν νά τά χρησιμοποιήσουν.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Κάθε άλλαγή στό καθεστώς, όταν κρίνεται άπ’ αύτή τήν άποψη, παρουσιάζεται σάν αποτέλεσμα τής βλακείας τής πα- ληάς ιθύνουσας τάξης, πού δέχτηκε χτύπημα αιφνιδιαστικό. Δέν λείπουν οί ιστορικοί πού προσπαθούν ν’ άποδείξουν πώς ί Λουδοβίκος ό δέκατος 6κτος, άν είχε δράσει σύμφωνα μέ τούτον ή μέ κείνο τόν τρόπο, κ ι άν οί τσαρικοί κύκλοι τού 1917 είχαν λάβει τούτες ή έκεΐνες τίς προφυλάξεις, δέν θά είχαν γίνει, ούτε ή γαλλική επανάσταση ούτε ή ρωσική. Τό Ιδιο θά μπορούσε εύκολα νά ειπωθεί καί γ ιά δλες τΙς άλλες επαναστάσεις, πού παρουσιάζονται στά μάτια τών έπιπό- λαιων σάν κάτι τι τό ανεξήγητο. ’Αλήθεια είναι πώς μιά ιθύνουσα τάξη, ώς τήν ήμέρα τής άλλαγής τού καθεστώτος, έχει στή διάθεσή της δλα τά υλικά μέσα γ ιά ν’ άμυνθεΐ. Ά λ λά μειονεκτεΐ σέ θέληση, ικανότητα καί θάρρος γ ιά νά κάμει χρήοη αύτών πού είναι τά ουσιαστικά στοιχεία τής κυριαρχίας. Προτού χτυπηθεί κ ι έκθρονιστεί μέ τρόπο φυσι­κό, ίχ^ ι κιόλας νικηθεί πνευματικά. Κρατιέται στά πόδια της μέ τή δύναμη τής άδράνειας, μύωψ, άβουλη, άκέφαλη, χτυπημένη άπό τήν άρρώστια τής άστάθειας, τό φορμαλι­σμό καί τή νομιμοφρρσύνη. Εξακολουθεί νά προσφέρει λα­

58

τρεία στούς τύπους, νά οχυρώνεται πίσω άπό κανόνες σε­βασμού τών νόμων καί τής διαδικασίας. Αυτά δμως ώφελοϋν πιό πολύ τούς άντιπάλους παρά τή δημοκρατία, καί τώρα έχουν αποτέλεσμα Αντίθετο άπό κείνο πού είχαν οί Ιδιοι δνειρευτεΐ.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΊΙΚΑΠ

Νά κάμουν χρήση τής δημοκρατικής νομιμότητας γιά νά τήν καταστρέψουν : αύτό τό ένιωσαν, άλήθεια, πολύ καλά οί φασίστες καί οί έθνικοσοσιαλιστές. 'Η δημοκρατία, έγρα­ψε ό Χίτλερ στό « Ό αγώνας μου» είναι, στις πιό καλές πε­ριπτώσεις, ένα μέσο γ ιά νά παραλύσει ό Αντίπαλος. Τό 1935, δυό χρόνια έπειτα άπό τήν κατάληψη τής εξουσίας, ό Γκαί- μπελς παινεύτηκε γ ιά τό πα ιγνίδ ι πού πέτυχε. « Έ μ εΐς δηλώ­σαμε πάντοτε, έγραψε, πώς θά χρησιμοποιήσουμε μέσα δη­μοκρατικά γ ιά νά καταχτήσουμε τήν έξουσία, καί δταν θά είμαστε στήν έξουσία, θά άρνηθοΟμε στους άντιπάλους μας δλες εκείνες τις δυνατότητες πού μπορέσαμε νά έκμεταλευ- τοΰμε μεΐς, δταν είμαστε στήν άντιπολίτευση».Εξάλλου, στις δημοκρατικές χώρες, ή θέση τών κομμουνιστών Απέναντι του νόμου, δέν είναι διαφορετική.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΊΚΟΓ

Οί δημοκρατικοί δέν τό άγνοοΟν, είναι δμως άνίκανοι νά τό θεραπεύσουν. Μιά ιθύνουσα τάξη σέ παρακμή, ζε ΐ μέ ήμί- μετρα άπό μιά μέρα στήν άλλη καί άναβάλλει συνεχώς γ ιά τήν έπόμενη τήν έξέταση τών ζητημάτων πού είναι φλέγον­τα. Υποχρεωμένη νά παίρνει Αποφάσεις, διορίζει έπιτροπές καί υποεπιτροπές, πού τελειώνουν τίς έργασίες τους δταν ή κατάσταση έχει π ιά Αλλάξει. Νά φτάνεις μέ καθυστέρηση, σημαίνει νά κλείνεις τό σταΟλο δταν τά βόδια έχουν πιά ξεφύγει. Σημαίνει άκόμα ν’ αύταπατάται κανείς μέ τήν ιδέα πώς ξεφεύγει Από τίς ευθύνες κα ί πλένει τά χέρια του γ ιά νά τά δείξει λευκά Ακόμα καί στούς ιστορικούς τοΰ μέλλον­τος. Τό κορύφωμα τής τέχνης τοΟ νά κυβερνοΟν, γ ιά τούς

59

δημοκρατικούς τών χωρών πού περνούν κρίση, φαίνεται πώς είναι τό νά εισπράττουν χαστούκι* γ ιά νά μή φάνε κλωτσιές, τό νά ύπάρχει πιό λίγο κακό, νά έπινοοΰν καινούργιους πάντοτε συμβιβασμούς γ ιά νά λιγοστέψουν τΙς άντιθέσεις, καί νά δοκιμάζουν νά συμβιβάζουν τά άσυμβίβαστα. Οί άν- τίπαλοι της δημοκρατίας Ιπωφελοΰνται ά π’ αύτά καί γίνον­ται πάντοτε πιό θρασείς. Συνωμοτούν κάτω άπό τό φώς τής ημέρας, όργανώνουν άποθήκες δπλων, βάζουν τούς δπαδούς τους νά παρελαύνουν στούς δρόμους σέ στρατιωτικούς σ χη­ματισμούς, έπιτίθενται, δέκα έναντίον Ινός, κατά τών πιό μισητών δημοκρατικών άρχηγών. Έ κυβέρνηση, «μετρώντας καλά τά λόγια της γ ιά νά μή χειροτερέψει τήν κατάσταση» διεκτραγωδεί τά γεγονότα καί βεβαιώνει «γιά τό καλό όνο­μα τής χώρας» πώς τά γεγονότα αύτά δέν ήταν προμελετη- μένα, άπευθύνοντας μιάν έκκληση θλιβερή στούς πολίτες γ ιά «νά ξανάρθει ή γαλήνη στά πνεύματα». Τό ένδιαφέρον, σύμφωνα μέ τήν κρίση τών άρχηγών τής δημοκρατίας, είναι τό νά άποφευχθοΟν συζητήσεις καί μέτρα πού θά μπορού­σαν νά έρεθίσουν τούς δράστες καί νά χειροτερέψουν τήν κατάσταση. Ά ν ή άστυνομία άνακαλύψει πώς άρχηγοί πο­λιτικοί ή στρατιωτικοί είναι άνακατεμένοι στήν οργάνωση τή ί έξέγερσης κ ι έχουν συνεργαστεί άπευθείας στή συγκρό­τηση τών άποθηκών τών δπλων, ή κυβέρνηση θά έκδηλω- θεΐ μέ τόλμη καί, γ ιά παραδειγματισμό, θά διατάξει τή σύλ­ληψη κάποιου άπό τούς υφιστάμενους τών όργανωτών. Τούς ίδιους τούς άρχηγούς δέ θά τούς κυνηγήσει ποτέ, γ ια τί αύτό θά σήμαινε πρόκληση σκανδάλου καί κίνδυνο καταστροφής. Οί άνθρωποι, οί υπεύθυνοι τής δημοκρατίας, γνωρίζουν πώς Ιχουν νά χάσουν τά πάντα καί νά μή κερδίσουν τίποτε άπό τή χειροτέρευση τών πολιτικών σχέσεων. 'Ωστόσο, αύταπα- τοΟνται μέ τή σκέψη πώς κερδίζουν χρόνο, έφαρμόζοντας τήν πολιτική τής στρουθοκαμήλου. Έ τ σ ι, ή νεαρή ισπανική δη­μοκρατία έδωσε άμνηστεία στόν Σαντζιούριο καί κράτησε Ιπ ί κεφαλής τοΰ στρατού τούς μοναρχικούς στρατηγούς, άκό-

60

μα χ ι 6ταν ήταν γενικά γνωστό πώς αυτοί έτοίμαζαν ένα πραξικόπημα. Μέ τόν Ιδιο τρόπο, ό Μουσολίνι ποτέ δέν ένο- χλήθηκε άπό τίς βιαιότητες κατά τής χώρας πού έκαμαν οί φασιστικές όργανώσεις κάτω άπό τήν καθοδήγηση τοΟ ίδιου καί μέ δικές του διαταγές. Οί αξιωματικοί κ ι οί στρατηγοί πού ήταν γραμένοι στίς φασιστικές όργανώσεις, κρατήθη- καν άνάμεσα στά στελέχη τοΟ στρατού. Το Ιδιο έγινε καί στή Γερμανία. «Γ ιά νά συμβάλει στή γαλήνεψη τών πνευ- μάτων»ή γερμανική δημοκρατία άμνήστευσε τόν Λούντεντορφ, έπειτα άπό τήν άποτυχημένη άπόπειρα τοΟ Φόν Κ άπ,τό 1920, καί τήν πρόωρη έκείνη τοΟ Χ ίτλερ, τό 1923, κ ι άφησε άτι- μώρητους τούς άρχηγούς τής τρομοκρατικής «Κονσούλ» πού διέταξαν τή δολοφονία τών υπουργών Έ ρτσμπέργκερ καί Ρατενάου, μ’ 6λο πού δέν υπήρχε καμιά άμφιβολία γ ιά τήν ταυτότητα και τήν εύθύνη τους.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Συναντήσαμε στό Βερολίνο τόν βαρώνο Φόν Κ ίλιγκερ καί τόν δοΟκα Φόν Κόμπουργκ, πρόεδρο τοΰ γερμανικοΰ Έ ρυ- θροΰ ΣταυροΟ, κα ί τούς δυό άρχηγούς τής όργάνωσης «Κον­σούλ* άπό τήν άρχή της. Μάς διηγήθηκαν, μέ κάθε λεπτο­μέρεια, πώς έβγαιναν οί διαταγές γ ιά τίς έξεγέρσεις πού γ ι’ αύτές τώρα καυχιοΟνται στά φόρα καθώς καί γ ιά τόν έλά- χιστο κόπο πού είχαν νά καταβάλουν, άκόμα κα ί κάτω άπό τό δημοκρατικό καθεστώς, γ ιά νά σκεπάσουν τήν ίδ ια τους τήν εύθύνη. Γ ιά νά ποΰμε τήν άλήθεια, τό θάρρος τους ήταν άνά- λογο μέ τή δειλία τών δημοκρατικών άρχών.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Υ πήρχαν δμως καί δημοκρατικοί δχι δειλοί, ούτε παθη­τικοί, πού πλήρωσαν τή δική τους συνέπεια μέ τή ζωή τους, μέ τή φυλακή, τήν έκτόπιση ή τήν έξορία. Αυτοί δμως ήταν μεμονωμένοι, γ ια τί δέ μποροΟσαν πιά νά δπολογίζουν στις άπό παράδοση βάσεις τους, στις μεσαίες τάξεις, κ ι άκόμα πιό

61

λίγο, στούς εργάτες, πού είχαν άπογοητευθεΐ στις ελπίδες τους γ ιά έπανάσταση.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέ νομίζετε πώς τά ιταλικά καί τά γερμανικά παραδεί­γματα, κάτι δίδαξαν στούς δημοκρατικούς τών άλλων χωρών;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τί πράμα ; “Οσο ή κατάσταση είναι καλή, ό καθένας πιστεύει πώς ώρισμένα πράματα δέν είναι δυνατά στή χώρα του. “Οταν δμως φτάνει ό κυκ λώνας, ή συνηθισμένη Ικφρα- ση πού βεβαιώνει τήν πραγματικότητα ε ίν α ι: «ό σώζων ε ­αυτόν σωθήτω». 'Η άλήθεια είναι πώς μιά πολιτική τάξη πού βρίσκεται σέ κατάρευση, έχει δλα τά κακά πού έχουν τά γερατειά, κ ι άνάμεσα σ’ αύτά, καί τήν κουφαμάρα. Ό Φενελόν ε ίχε δώσει συμβουλές κ ι ειδοποιήσεις στόν βασιλέα του πλάγια, μέ τόν «Τηλέμαχο», καί προσωπικά, μέ τά «Γράμματα στόν Λουδοβίκο δέκατο τέταρτο» 'δέ μπορούσαν δμως νά τοΟ χρησιμεύσουν. ΙΙόσες ειδοποιήσεις δέν είχε λά­βει έ Τσάρος Νικόλαος ό δεύτερος; Έ π ρ επ ε νά μή ήταν Τσάρος γ ιά νά μπορούσε νά τίς νιώσει. Ούτε μιά έστω πο­λιτική τάξη σέ παρακμή δέν Ιχε ι π ιά τή δύναμη, τήν ικα­νότητα, τή θέληση, τό θάρρος, νά χρησιμοποιήσει τά μέσα πού βρίσκονται στή διάθεσή της γ ιά νά κυβερνήσει καί γ ιά ν ’ άμυνθεΐ ένάντια στούς έχθρούς πού τής επιτίθενται. Δέν έχει π ιά τή νοημοσύνη πού χρειάζεται γ ιά νά κυριαρχήσει. Εμ π ρός στήν κατάσταση πού άδιάκοπα άλλάζει, τό μυαλό της δέ μπορεΐ νά χωνέψει έκεΐνο πού συμβαίνει. "Ολες αυ­τές οί αιτίες εύνοοΰν τις όλοκληρωτικές πρωτοβουλίες.

X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΓ

Γιατί τόσο συχνά, άντί γ ιά φασισμό, μεταχειρίζεστε τήν λέξη όλοκληρωτισμό ; Μήπως γ ιά νά μήν άδικήσετε τούς κομ­μουνιστές ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ι’ αύτό άκριβώς. ’Ακόμα δμως καί από δφειλόμενη έκτί- μηση ατίς δικτατορικές δυνατότητες κάποιας τολμηρής δη ­μοκρατικής όμάδας.

χ> ΝΤΑΜ1ΙΛ ΓΙΟΥ

θέλετε ν’ άστειευθήτε ; Ε κ τό ς πού, έπειτα άπό δσα ε ίπ α ­τε, μιά τέτοια δπόθεση μοΟ φαίνεται έξω άπό τήν πραγμα­τικότητα, άλλά πιστεύετε σείς πώς ένας ολοκληρωτισμός δη­μοκρατικός είναι νοητός;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Γιατί ό χ ι ; Εννοώ Ιναν ολοκληρωτισμό τύπου Ια κ ω β ί­νων, ξεκάθαρα δημοκρατικό ιδεολογικά, δλοκληρωτικό δμως σέ μέθοδο, έξ αιτίας τών καθυστερημένων συνθηκών πού έπι- κρατοΟν στίς μάζες. ”Ισως αυτός θά είναι 6 πολιτικός χαρα­κτήρας, ό πιό προσιτός στούς δημοκρατικούς άρχηγούς τών άποικιακών λαών, τή στιγμή πού θά γίνουν άνεξάρτητοι.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

θ ά μοΟ έπιτρέψετε μιά προσωπική ερώ τηση: ΜοΟ φ α ί­νεται πώς μαντεύω δτι οί προτιμήσεις σας στρέφονται σ’ ένα κόμμα αύτοΰ τοΰ είδους.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

"Οχι πιά. ’Α π’ δ,τι κατάλαβα τραβώντας μπροστά, δ σκο­πός υποκαθίσταται άπό τό μέσο.

63

Γιά τον χωρίς άνταπόκριση έρωτα τοϋ υποψήφιου δικτάτορα πρός τις Μούσες, τά χωρίς σημασία γενεαλογικά δέντρα και τό αναπόφευκτο τών πονοκέφαλων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό χ . Ντάμπλ Γιου έχει πάρει πρόσκληση άπό τό γιατρό του καί σάς ζη τε ί συγγνώμη γ ιά τό δυσάρεστο τοΟτο απρόοπτο.

βΟΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν πειράζει. Μπορώ νά γυρίσω πιό αργά ή δταν σάς χά ­νει εύχολία.

ΚΑΘ1ΙΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΠ

"Ο χι, μείνετε. ΆφοΟ έχείνος δέ μπόρεσε νά σάς προειδο­ποιήσει, τοΟτο σημαίνει πώς ή σημερινή συζήτηση θά γίνει χανονιχά.

«ΚΙΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τότε, άφήστε νά σάς χαλέσω στό μπάρ. θ ά πιοΟμε ένα ποτήρι χρασί στήν υγειά του.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠΕύχαρίστως. Ά ς χαθήσουμε δμως μαχρυά άπό τή μικρή

όρχήστρα.'Η δικαιολογημένη άπουσία τοΟ κ.Ντάμπλ Γιου μοΟ έπιτρέπει νά σάς έμπιστευτώ κά τι πού, μ’ δλο που είναι προ- σωπικοΟ χαραχτήρα, ένδιαφέρει βασικά τίς συζητήσεις μας. Δέν άναφέρατε χθές γ ιά τόν άποφασιστικό ρόλο πού τό πρό­σωπο τοΟ ύποψήφιου δικτάτορα έχει νά παίξει στήν έπιτυ- χ ία τοΟ σκοποΟ πού κ υ ν η γά ει; Λοιπόν, δέ θά ήθελα νά φα­νώ άπιστος μέ τό νά σάς βεβαιώσω πώς έχω σοβαρές άμφι- βολίες γ ιά τήν καταλληλότητα τοΟ χ. Ντάμπλ Γιου στήν ύψη- λή άποστολή του.

64

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΕΟΣ

Γνωρίζεσθε άπό κ α ιρ ό ;

ΚΑΘΙΙΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ ν α ζευγάρι χρόνια έργάζομαι γ ι’ αυτόν, κα ί μ’ δλο πού έχει κακό χαρακτήρα, στό τέλος έφτασα νά τόν άγαπώ είλι- κρινά. Γ ι’ αύτό, πιό πολύ μέ θλίβει νά μαθαίνω, κάθε τόσο, κι άπό άλλους άκόμα, ώρισμένα έπεισόδια άπό τό παρελθόν του, πού δέν είναι ύπέρ αύτοΟ. Εννοώ σέ ζφελος τής κα- ριέρας του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν ξέρω τ ί ύπονοεΤτε. Μπορώ μόνο νά σάς πώ, πώς έκεϊ- νο πού θά ζημίωνε τήν υπόληψη ένός άρχιεπισκόπου, δέ ζη ­μιώνει 2ναν υποψήφιο δικτάτορα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά π ό Ενα πρώην συμμαθητή του, πού τυχαίως βρεθήκαμε σέ τοΟτο τό ξενοδοχείο, έμαθα πώς άφησε τΙς σπουδές του γ ιά νά παίξει ώς σαξοφωνίστας σέ μιά ταβέρνα τοΟ Α γίο υ Φραγκίσκου. Αύτό δέν τό ήξερα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

ΜοΟ φαίνεται πώς αύτό δέν είναι άνήθικο έπάγγελμα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φαίνεται άκόμα πώς σύνθεσε κάποιο ταγκό καί κάποιο φόξ·τρότ σέ μοτίβα κακόγουστα, μιας μετριότητας τέτοιας πού φαινόταν κατάλληλα γ ιά νά συγκινήσουν τούς μεθύστα­κες καί τούς σωφέρ πού σύχναζαν στό κέντρο δπου έπαιζε.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

"Ολα αύτά θά μποροΟσαν, κατά τή γνώμη μου, νά είναι άκόμα καί ύπέρ τοΟ κ. Ντάμπλ Γιου.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΤΙ θέλετε νά πήτε ;

666

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣΉ έπιθυμία τής άφιέρωσης στήν τέχνη, ή προσπάθεια τής

έκφρασης διά μέσου τής φιλολογίας, τής ζωγραφικής, τής μουσικής ή μέ κάποιον άλλο καλλιτεχνικό τρόπο, βρισκόταν σ’ δλες σχεδόν τις βιογραφίες των μεγάλων δικτατόρων. Έ άποτυχία ώς καλλιτέχνη, πού δφείλεται σ’ έλλειψη προπαρα- σκευής ή σ’ έλλειψη γούστου, ήταν μιά άπό τίς πιό συχνές κα ί πιό έπίπονες αιχμές στή ζωή τους. Μερικοί προσπάθη­σαν νά πάρουν μιάν εύκολη έκδίκηση, έπειτα άπό τήν κα­τάχτηση τής έξουσίας, μέ τό νά έπιβάλλουν στούς υπηκόους νά θαυμάζουν τή δημιουργία τους. Προσέξτε, δχι σήμερα. Διηγούνται πώς Διονύσιος ό Τύραννος έγραψε τραγωδίες τό ­σο γελοίες πού ό ποιητής Φιλομένης δέν κατόρθωσε, δταν τις άκουσε, νά κρατηθεί σοβαρός, μ’ δλο πού γνώριζε τ ί σκλη­ρές ποινές τόν περίμεναν γ ιά τό έγκλημά του αύτό, πού ήταν έγκλημα μεγίστης προσβολής. Ό Ιδ·.ος ό Διονύσιος είχε άγο- ράσει τόν χαλύβδινο κονδυλοφόρο μέ τόν όποϊο ό Αισχύλος είχε γράψει τΙς τραγωδίες του, πιστεύοντας πώς μ’ αυτόν θά έγραφε κατά τόν ίδιο τρόπο, άλλά τό άποτέλεσμα ήταν άκόμα πιό γελοίο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Επομένω ς, ό κ. Ντάμπλ Γιου θά μείνει στήν ιστορική πα­ράδοση, άν, δταν θά γ ίνει δικτάτορας, έπιβάλλει στις Ε ν ω ­μένες Πολιτείες Ινα άπό τά δικά του φόξ · τρότ ώς έθνικό Ομνο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν άξίζει τόν κόπο νά χάνεται καιρός στό νά θυμηθού­με μέ κάθε λεπτομέρεια τόν Νέρωνα καί τή λύρα του1 στό νά θυμηθούμε τό Ναπολέοντα Βοναπάρτη, νεαρό άξιωματικό, πού άγνοοΟσε τό μέλλον του καί πού έχανε τόν καιρό του στό γράψιμο μ’ έμφαντική έκφραση «Ε νός διαλόγου περί έρωτα* (D ia lo g u e su r Γ a m o u r) καί τών «Στοχασμών πάνω στόν πρωτογονισμό* (R e flex io n s su r Γ e ta t de n a tu re ) ξεθω­

ριασμένη άπομίμηση τής «Νέας Έ λοίζας» (N ouvelle H e- lo ise) τοΟ Ζ. Ζ. Ρουσσώ, στό νά θυμηθούμε πώς ό Λουδο­βίκος Βοναπάρτης, προτού νά γίνει Ναπολέων ό Τρίτος, έγραψε «ποιητικά όνειροπολήματα» (R ev e rie s pc^ tiq u es).

Ε κ ε ίν ο δμως πού γνωρίζουμε γ ιά τούς σύγχρονους δ ι­κτάτορες είναι πιό διδακτικό, γ ια τί φέρνει σέ φώς ένα μέρος άπό τή νεανική ψυχολογία τους, πού γίνεται πιό εύκολο νά τήν παρακολουθήσουμε στήν πάρα πέρα έξέ- λιξή της. Καθώς ξέρουμε, ό Χίτλερ ήθελε νά γ ίνει ζω ­γράφος. Σέ ήλικία 18 έτών παρουσιάστηκε δυό φορές στίς εισαγωγικές έξετάσεις τής ’Ακαδημίας τής Βιέννης καί τΙς δυό φορές τά δείγματα τοΟ σχεδίου του κρίθηκαν έλαττωματικά κ ι άπορίφτηκαν. Έ άπογοήτευσή του γιά τήν άποτυχία του αύτή ξεπέρασε κάθε περιγραφή καί τότε δέν τόλμησε νά τό άνακοινώσει στή μάνα του, ούτε πιό άργά τό άνάφερε στήν αύτοβιογραφία του, δπου δμως άνά- φερε τόσα έπεισόδια πιό μικρής σημασίας. ΤοΟτο σημαίνει πώς ή έκπλήρωση τών έπιθυμιών του σάν καλλιτέχνη, πού άπότυχε, καί πού θά τόν ε ίχε βοηθήσει ν’ άνεβεϊ κανένα σκα­λοπάτι πάρα πάνω άπό τις μέτριες κοινωνικές συνθήκες τής καταγωγής του, τοΟ άφησαν ένα τραΟμα πού ή ούλή του έξακολουθοΟσε νά τόν καίει γ ιά πολύν καιρό. Τό Ιδιο αύτό συναίσθημα δέ μπορεί νά είναι δλως διόλου ξένο μέ τή σταυ­ροφορία πού άνέλαβε έναντίον τής σύγχρονης τέχνης, τριάν­τα χρόνια πιό άργά, μόλις έφτασε στήν έξουσία. Κ ι 6 δικός μας ό Μουσολίνι δοκίμασε στή νεότητά του τή φιλολογία. Βέβαια, κα ί κείνος γ ιά ν’ άνέβει κάπως κάποιο σκαλοπάτι στήν κοινωνική διαβάθμιση, μέ τόν Ιδιο τρόπο δπως, μ ' δλο πού ήταν Ενας απλός δάσκαλος στοιχειώδους έκπαίδευσης, συνήθιζε νά χρησιμοποιεί έπισκεπτήρια πού σ’ αύτά δριζε τήν ιδιότητά του σάν «Μπενίτο Μουσολίνι, καθηγητής». Τά βιβλία του δέν έχουν καμιάν αίσθητικήν άξία, έχουν δμως Ινα άποφασιστικό ψυχολογικό γνώρισμα γ ιά νά μάς κάμουν νά νιώσουμε τό πνεύμα τοϋ νεαρού Μουσολίνι. Τό άριστουρ-

67

γηματικό του ϊργο, Ας ποΟμε, Αντιπροσωπεύεται άπό Ινα μυ­θιστόρημα Αντικληρικό - πορνογραφικό πού έχει τίτλο «Κλαυ- δία Παρτιτσέλλα ή ή έρωμένη τοΟ Καρδιναλίου», (C laud ia P a r t ic c l la ο Γ a m a n te del C a rd in a le ) πού ή ίδ ια ή φα- σίστρια Μαργαρίτα Σαρφάτι, στήν έπίσημη βιογραφία τοΟ Μουσολίνι, τό χαραχτηρίζει σάν «Ινα πολπετόνι χωρίς κε­φάλι κα ί χωρίς ούρά, μιά κινηματογραφική ταινία μεγάλης διάρκειας καί μέ πολύ ζωηρά χρώματα, Ινα παληομυθιστό- ρημα σέ τύπο παραρτήματος». Πρόκειται ώστόσο γ ιά εύφη- μισμούς. Στό Ιδιο πνεϋμα τής «έρωμένης τοΟ καρδιναλίου» ό Μουσολίνι ε ίχε γράψει Ινα άλλο μυθιστόρημα μέ τίτλο «Τό λυχνάρι χωρίς φώς», (L a la m p a d a sen za luce) ?να διήγημα μέ τίτλο «Κλίση» (V o caz io n e ), πού σ’ αύτό γιά κύριο πρόσωπο είναι μιά μοναχή τή νύχτα τών Χριστου­γέννων, Ινα δράμα μέ τίτλο «’Αρχίζουμε, Κύριοι» (S i co- m in c ia S ig n o ri) πού ξετυλίγεται στά καταγώ για κάποιας πόλης Ανάμεσα σέ Αλάνηδες, £να άλλο δράμα μέ τίτλο «Τμή­μα Ακινδύνων» (R e p a rto tr a n q u i l l i ) πού ξετυλίγεται Ανά­μεσα σέ τρελούς κλεισμένους σ’ Ενα φρενοκομείο. Έ ουσία αύτών τών συγγραμμάτων, στήν Αδεξιότητά τους, είναι πάν­τοτε ή ίδια. Παραβίαση τοΟ δρκου Αγνότητας Από μέρους Ικκλησιαστικών ή καλογρηών, σαδιστική παράσταση Ανα­πηρίας κ ι Αδυναμιών, έγκληματικά πάθη, ένώ ή μορφή μοιά­ζει σάν πεζογράφημα δημοσιογράφου έπαρχίας. ΤοΟτο δμως δέν τόν έμπόδισε νά γ ίνει δικτάτορας στή χώρα τοΟ Λεοπάρν- τ ι κα ί τοΟ Μαντσόνι. Οί περιστάσεις πού εύνόησαν τήν έπι- τυχία του ήταν ξεκάθαρα χαρακτήρα κοινωνικοΟ καί πολι- τικοΟ κι δχι αίσθητικοΟ, είναι δμως γεγονός πάρα πολύ χ α ­ρακτηριστικό τό δτι μέ βάση τΙς περιστάσεις αύτές, Ινας άνθρωπος μέ τήν ψυχολογία τοΟ συγγραφέα τής «Κλαυδίας Παρτιτσέλλα» ήταν 6 περισσότερο ένδεδειγμένος γ ιά νά διευ­θύνει τό φασιστικό κίνημα. Οί μέλλοντες βιογράφοι τοΟ κ. Ντάμπλ Γιου θά θέσουν στόν έαυτό τους τό έξής έρώ τημα: « 'Α ν 6 δικτάτοράς μας ε ίχε σημειώσει μιά λαμπρήν έπιτυ-

χ ία ώς σαξοφωνίστας καί ώς συνθέτης ταγκό κα ί φόξ - x p it , θά ε ίχε ποτέ σκεφτεί νά όργανώσει μιά πορεία κατά τής Ο ύάσιγκτον;»

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Είστε διασκεδαστικός, κύριε Κυνικέ. Διασκεδαστικός κι άκόμη, παραδοξολόγος, δέ μπορώ νά τό άρνηθώ. Ά ν δμως γ ιά πρώτο σάς άνάφερα τό μουσικό έπεισόδιο, τοΟτο τό έκα- μα γ ια τί αύτή είναι ή πιό πρόσφατη άπό τίς πληροφορίες μου κ ι δχι γ ια τί τό θεωρώ ώς τό πιό σοβαρό. Δέν ξέρω άν έχετε ιδέα τής όξύτητας τών προσωπικών έπιθέσεων στις άμερικανικές πολεμικές. Ν ά ! σ’ Ενα λίβελλο πού δη­μοσιεύτηκε πρόσφατα έναντίον τοϋ κ. Ντάμπλ Γιου, μαζύ μέ πολλές άλλες κουταμάρες, έχουν γραφτεί καί σοβαροί υ ­πα ινιγμοί πού, άτυχώς, δέν είναι χωρίς βάση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Παραδείγματος χ ά ρ ιν ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ε κφ ράζετα ι άμφιβολία γ ιά τήν άμερικανική του κατα­γωγή. *0 ίδιος ό κ. Ντάμπλ Γιου ταράχτηκε καί, στήν Ιπι- μονή μου νά δημοσιεύσει τό γενεαλογικό του δέντρο, άπάν- τησε μέ τρόπο πολύ χυδαίο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ν έχω καλά άντιληφθεΐ, τόσο σείς, άξιότιμε καθηγητά, δσο καί κείνος, έχετε τή γνώμη πώς Ινας ήγέτης πρέπει νά έχει, μέ τρόπο άναμφισβήτητο, καταγωγή άπό τή χώρα δπου έκδηλώνεται ή πολιτική του δραστηριότητα;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Βέβαια. Ε ίναι τό λιγότερο πού μπορεΐ κανείς νά άπαι- τήσει άπό έναν άρχηγό έθνικιστή κι άπό δποιον έκθειάζει τις άξίες τής παράδοσης καί τήν έπιστροφή στις ρίζες.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καλά. Ε ίμα ι εύτυχής πού μπορώ νά σάς καθησυχάσω καί πάνω σ’ αύτό τό σημείο. Στό γεγονός πώς 6 κ. Ντάμπλ Γιου μπορεί νά μήν είναι γνήσιος ’Αμερικανός, ξεχωρίζω Ενα καινούργιο προσόν του πού δέν τό ήξερα καί πού τόν κάνει πάρα πολύ κατάλληλο γ ιά νά διευθύνει στήν ’Αμερική Ενα κίνημα έθνικιστικό καί ξενόφοβο. Πιστεύω πώς δέν άγνο- εΐτε δτι ό Χίτλερ, ό πιό έπιτυχημένος δικτάτορας τής έπο- χής μας, γεννήθηκε στό Μπρουνάου, στήν Αύστρία. Λ ίγα χρό­νια πρίν νά γ ίνει καγκελάριος τοΟ Ρ ά ϊχ , άντιμετώπισε τόν κίνδυνο νά έξοριστεΐ άπό τήν Γερμανία ώς «άνεπιΟύμητος». Έ ν α ς άλλος σύγχρονος δικτάτορας, ό Μουσταφά Κεμάλ, γεν­νήθηκε στή Θεσσαλονίκη καί δέν είναι άπόλυτα γνωστό άν είναι ’Αρβανίτης ή Μακεδόνας. 'Ωστόσο, είναι δικτάτορας τής Τουρκίας. Κι αύτός κινδύνεψε νά έξοριστεΐ άπό τήν Τουρ­κία σάν ξένος, στό τέλος τοϋ 1922. 'Ο Ναπολέων Βοναπάρ­της ήταν Κορσικανός, κά τι τό μισό άνάμεσα σέ Γάλλο καί ’Ιταλό, καί μιλοΟσε κακά τή γλώσσα τής χώρας πού βασί­λεψε. 'Η ξένη αύτή καταγω γή δέν είναι προνόμιο τών άρχη­γών κυβερνήσεων πού ξεπροβάλλουν άπό τά πραξικοπήματα, γ ια τί αύτή είναι άκόμα πιό συχνή στίς άπό παράδοση μορ­φές διακυβέρνησης. Οί βασιλικοί οίκοι τής ’Αγγλίας, Ρω­σίας, 'Ισπανίας, Ρουμανίας καί άλλοι, είχαν καταγωγές γερ­μανικές κα ί αύστριακές. 'Η δυναστεία τής Σουηδίας κατά­γετα ι άπό Ενα Γάλλο, προστατευόμενο τοΟ Ναπολέοντα. Οί γάμοι μεταξύ τών διαφόρων οϊκων πού βασιλεύουν, Εχουν σάν άποτέλεσμα τό νά μήν είναι καθαροί άπό αίμα ξένο. Κι δμως, ό βασιληάς γενικά θεωρείται 6 πιό γνήσιος καί καθαρός άντι- πρόσωπος τής χώρας, άληθινά ζωντανό σύμβολο τών άταβι- κών άρετών τοϋ λαοΰ. "Οσο γ ιά τόν κ. Ντάμπλ Γιου, τό πάν έξαρτάται άπό τήν Εκβαση τοϋ άγώνα πού Εχει άναλάβει. Ά ν νικήσει, οί βιογράφοι του δέ θά Εχουν καμιά δυσκολία στό ν’ άποδείξουν πώς Ενας πρόγονός του ήταν άνάμεσα στούς προσκυνητές πού άποβιβάστηκαν στήν Α μερική άπό τό

70

«Μαιυφλάουερ». Σηκώνω τό ποτήρι μου καί λέω «Καθηγητά, π ιήτεμαζύ μου στήν ύγεία τοϋ άπογόνου τοΟ Μαιυφλάουερ».

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στήν δγεία τής ’Αμερικής. Μά, νά πού γύρισε 6 κ. Ντάμπλ Γιου.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ πωφεληθήκατε βέβαια άπό τήν άπουσία μου γιά νά μέ κακολογήσετε. Μήν τό άρνεΤσθε.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κάθε έλάττωμά σου έχει στόν κ. Κυνικό ?να συνήγορο μέ σταθερές άποδείξεις. Ε π ε ιδ ή δμως, άγαπητέ μου, σέ βλέ­πω πιό κουρασμένο κ ι ώχρό άπό δ ,τι συνήθως, σοϋ συνιστώ ν’ άποτραβηχτεΐς, χωρίς άλλο, στό δωμάτιό σου.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

“Οχι. Άποστρέφομαι τή μοναξιά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σοϋ παράγγειλε τουλάχιστον ί γιατρός κανένα καινούρ­γιο φάρμακο κατά τής άϋπνίας ;

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Πιστεύω πώς δέν υπάρχει τίποτε άλλο γ ιά νά δοκιμάσουμε.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

‘Γποφέρετε άπό ά ϋ π ν ία ; Λοιπόν, άν ή συμμετοχή μεγά­λων άνθρώπων σέ μιάν άναπηρία μπορεΐ νά σάς φέρει άνα- κούφιση, μάθετε πώς άπό τόν Ιο ύ λ ιο Καίσαρα ώς τό Χ ί· τλερ, δλοι οί διχτάτορες, προτοϋ πάρουν τήν έξουσία στά χέρια τους, όπόφεραν πολύ άπό ήμικρανίες. 'Η λεπτομέρεια αύτή, δπου συμφωνοϋν δλοι οί βιογράφοι, ίχ ε ι έξαιρετικό ένδιαφέρον, γ ια τί γ ιά μερικούς άπ’ αύτούς είναι ή μόνη άπό- δειξη τοΰ πώς είχαν κεφάλι.

71

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΫΣάς παρακαλώ νά συνεχίσετε τή συζήτηση Ικεΐ πού τήν

είχατε διακόψει κατά τήν άφιξή του.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μιλούσαμε γ ιά διάφορα πράματα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Ιδιαίτερα, γ ιά μερικά προσόντα τοΰ υποψήφιου δικτάτορα,

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

'ΰ ρα ία , συνεχίστε.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ ’ δλες τΙς βιογραφίες δικτατόρων, οί σελίδες πού άφη- γοΰνται τά νεανικά τους χρόνια, πάντοτε, ειδικά μέ μάγε­ψαν. Έ κ ε ϊ βλέπει κανείς τό νεαρό τόν προορισμένο γ ιά τή δικτατορία, νά περνά τά πα ιδικά καί τά νεανικά του χρό­νια μονωμένος άπό τούς θορύβους τοΰ πλήθους, σέ μέρη μο­ναχικά, σέ νησιά έγκαταλειμμένα ή στίς κορφές τών βου­νών. Ά ν καμιά φορά πλησιάζει στίς πόλεις, τό κάνει γ ιά νά έπισκεφθεΐ τά ένδοξα μνημεία τοΰ παρελθόντος κ ι έπειδή τά βρίσκει σ’ έγκατάλειψη, νά καταρρέουν, ό θυμός του ξεσπά σέ δυνατές βρισιές πού κάνουν νά μαζευτεί τό πλήθος. Ό κόσμος δμως δέν τόν νιώθει, γ ια τί οί καιροί δέν έχουν άκό­μα ώριμάσει κ ι αύτός περνά γ ιά «πτωχός τώ πνεύματι».

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Συμμερίζομαι τή γνώμη τοΰ κοινοΰ. Ή περιγραφή σου δέν μποροΰσε νά είναι πιό άνόητη.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σκέψου δμως άν τοΰτο σέ βοηθεΐ νά συγχωρήσεις τά νεα­νικά σου χρόνια, πού τά πέρασες κακότροπα. 'Η άθυροστο- μία μέ τήν όποία μοΰ μιλάς, άκόμα μπροστά καί σ’ άγνω­στους, μοΰ δίνει πιστεύω τό δικαίωμα νά σοΰ άπαντήσω μέ

72

τόν ίδιο τρόπο. Δοκίμασες πέντε ή 2ξη τέχνες, άπ* αυτές δμως δέ γνωρίζεις καλά ούτε μία, ώστε νά δημιουργήσεις γιά σέ μιά θέση. Ε ίχες πάντοτε μεγάλες βλέψεις, δχι δμως τήν έπιμονή πού άπαιτεί κάθε βλέψη. "Ησουν πάντοτε άνίκανος νά μείνεις μόνος, θέλησες πάντοτε κάποιον δίπλα σου, δέν πέτυχες δμως ποτέ νά δημιουργήσεις πιστούς φίλους. Δέ σοϋ λείπουν, βέβαια, καλά φυσικά προσόντα, άλλά ώς αύτή τή στιγμή δέν πέτυχες νά προσαρμοστείς σέ κάτι. Τήν έποχή τοΰ πολέμου...

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Φ τάνει.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σέ μιάν άντιδικία τόσο προσωπική δέν θά είχα τίποτε νά πώ. θ α μοΰ ήταν άκόμα κα ί κουραστικό νά είμαι παρών καί θά δικαιολογοϋσα τόν έαυτό μου άν δέν ε ίχα άκούσει μερι­κές λεπτομέρειες τής νεανικής ζωής τοΰ κ. Ντάμπλ Γιου πού, καθώς κρίνω, άποδεικνύουν πώς είναι καί κείνος άπό τό ίδιο πανί πού είναι καί οί άλλοι δικτάτορες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

'ΓΙ θέλετε νά πήτε ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ ν α ς άπό τούς τελευταίους ισχυρισμούς τοΰ έξοχου κα- θηγητή μας θά μποροΰσε νά χρησιμοποιηθεί, δπως είναι, γ ιά τό χαρακτηρισμό τής παιδικής καί τής νεανικής ζωής τοΰ δποψήφιου δικτάτορα. Δέν κατορθώνει αύτός νά προσαρμο­στεί σέ τίποτε. Μέ τοΰτο δέ θέλω νά κάμω ύπαινιγμό γιά τίς καθαρά έξωτερικές δυσκολίες, τήν πείνα, τό έχθρικό πε­ριβάλλον, τά οικογενειακά άτυχήματα, τίς άρρώστιες. "Ολ’ αύτά τά πράματα τά θυμίζουν πιό άργά οί έπίσημοι βιογρά­φοι, καί μάλιστα γίνονται δικαιολογητικά άπολογίας. Αύτά δμως τά πράματα είναι, κατά βάθος, στή ζωή, πιό συνηθι­σμένα ά π ’ δσο πιστεύει κανείς καί πολύς κόσμος άπλός κα·

73

τορθώνει νά τά υπερπηδήσει ή νά προσαρμοστεί σ’ αυτά. Ε κ ε ίνο ς δμως πού θά γίνε: μιά μέρα δικτάτορας, δέν κα­τορθώνει νά προσαρμοστεί σέ τίποτε. Υ πάρχουν πράματα χειρότερα άπό τήν πείνα ...

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Υπάρχουν πολλά πράματα χειρότερα άπό τήν πείνα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Υ πά ρχει ή άθλιότητα, ή μιζέρια, ή άνία, ή θλίψη, ή άβε- βαιότητα. Ά λ λά , κάθε τόσο, Ινα άγωνιώδες προαίσθημα πού ένεργεϊ μέ ταχύτητα άστραπής, μάς προειδοποιεί πώς θά συμβεΤ κάτι τι τό πρωτάκουστο καί τότε θά δοθεί άντα- μοιβή γ ιά δλους τούς έξευτελισμούς πού δοκίμασε κανείς. 'Ωστόσο, οί μήνες καί τά χρόνια περνοΟν τεμπέλικα, άνόη- τα, θλιβερά. Οί γνωστοί κ ι οί φίλοι βολεύονται, παίρνουν θέση, προοδεύουν, άγοράζουν τό αύτοκίνητο, τή βιλλίτσα, παντρεύονται, δέχονται τιμές καί τούς περιβάλλουν μέ έκτί- μηση. Ό μέλλων δικτάτορας δοκιμάζει κ ι αύτός κάτι, χω ­ρίς νά κατορθώνει νά προσαρμοστεί. Μένει διαθέσιμος γ ιά όποιαδήποτε έπιχείρηση πού νά μήν ίχ ε ι χαρακτήρα συνη­θισμένο. Έ ν α ς πόλεμος, μιά πολιτική κρίση, μιά κοινωνική άναταραχή θά τόν παρασύρουν μαζύ μέ χιλ ιάδες άκοινώνη- τους δμοιούς του, σάν τή φουσκοθαλασσιά πού παρασέρνει τά συντρίμια πού συναντδ στήν άκτή. Έ ν α ς κυματισμός πιό δυνατός άπό τούς άλλους, θά τόν πετάξει ψηλά καί θά τόν άκουμπήσει εύδιάκριτ*, στήν κορυφή. Αύτός είναι πιά κάποιος άλλος. Έ ν α ς άρχηγός. Αύτός ό ίδιος δέν θά ξχει καμιάν άμφιβολία πώς είναι προορισμένος άπό τόν θεό , καί θά προσαρμοστεί στόν καινούργιο του ρόλο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πολλές βιογραφίες διαψεύδουν αύτό πού έσεΐς βεβαιώ­νετε.

74

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γύρω άπό κάθε άνθρωπο πού έχει έπιτυχία , οΕ αύλοκό- λακες δημιουργοΟν ?va παραμύθι. Γιά νά γ ίνει διάκριση άνάμεσα στήν πραγματικότητα καί τήν ποίηση, πρέπει νά ξέρει κανείς νά διαλέγει τά κείμενα. Σ είς πιθανόν νά γνω­ρίζετε πώς ό άριθμός τών θαυμάτων πού άποδίδονται στό Μωάμεθ, στό διάστημα πού αύτός ήταν στή ζωή, αύξήθηκε άπό αίώνα σέ αιώνα. Στόν 13ο αιώνα ό άριθμός αύτός έφτα- σε τίς τρείς χιλιάδες. 'Ο Μωάμεθ πέρασε τήν έφηβική ήλι- κία του σέ ταπείνωση καί πόνους πολλούς, γ ια τί έχασε τόν πατέρα του λίγους μήνες πριν γεννηθεί καί τή μάνα του δταν ήταν άκόμα παιδάκι. Τό παραμύθι δμως λέει πώς ή γέννησή του συνοδεύτηκε άπό πράματα θαυμαστά κα ί πώς, άπό τίς πρώτες του άκόμα παιδικές φωνές, άνυψώθηκε σέ προφήτη. Μερικοί βιογράφοι καί συγγραφείς μυθιστορημα­τικών βίων στίς μέρες μας συμπεριφέρονται μέ τήν Ισ τορ ία σάν άληθινοί μουσουλμάνοι.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σέ μιά βιογραφία τοΟ Μουσολίνι πού ί ίδιος μοΰ χάρισε, μπόρεσα νά διαβάσω πώς αύτός άπό πα ιδί άκουε Ισωτερικές φωνές πού έλεγαν «Ρώμη, Ρώμη», φανεροί υπαινιγμοί γιά τή μέλλουσα πορεία του κατά τής Ρώμης.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΙΙρόθυμα φροντίζει νά διηγοΟνται τέτοια πράγματα* ό Ιδιος δμως κράτησε ζωντανές άλλες άναμνήσεις άπό τήν έφηβική του ζωή. «ΙΙοτέ δέ γνώρισα, διηγήθηκε, τή γαλήνη καί τή γλυκειά τρυφερότητα μερικών εύτυχισμένων παιδικών βίων. Έ π ε ιτ α άπ’ αύτό, μπορείτε ν’ άπορήσετε γ ια τί στό έκπαι- δευτήριο, στό σχολείο καί ώς £να σημείο άκόμα καί τώρα, στή ζωή, ήμουνα σκληρός καί κλειστός στόν έαυτό μου, δύστροπος καί σχεδόν άγριος ; Κι δμως, ή άληθινή μου ίστο- ρία, όλάκερη, είναι αύτά τά δεκαπέντε χρόνια. Ά π ό τότε γί-

75

νηκα. Νιώθω πώς έκεΤνες ήταν οΕ Αποφασιστικές έπιδράσεις σ’ έμένα. Μέσα μου ήμουν όλάκερος, σάν σπόρος».

ΚΑΘΗΓΗΤΗ! ΠΙΚΑΠ

Διάβασα πώς ό ΜουσολΕνι, τόν καιρός πού ήταν χτίστης, έργάστηκε κ ι Ιδώ στή Ζυρίχη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΖοΟν άκόμα έδώ ’Ιταλοί σοσιαλιστές πού τόν θυμοΟνται. Νά ποΰμε τήν άλήθεια, ό Μουσολίνι Ικαμε τό χτίστη κατά τόν τρόπο τοΰ λέγειν.

Γιά λίγες μέρες στή ζωή του δοκίμασε νά κάμει τό χ τ ί· στη-κουβαλητή (μανουάλο), διακόπτοντας άμέσως, κρατώντας δμως μιάν άσβυστη Ανάμνηση φυσικοΰ κόπου άπό κείνες τίς λίγες μέρες. Αύτό έφτασε γ ιά ν ά πάρει τόν χαρακτηρισμό τοΰ πρώην χτίστη. ΈκεΤνοι πού τόν είχαν γνωρίσει τότε, διη­γούνται πώς ϊμενε ικανοποιημένος μέ τό νά ζε ΐ φτωχικά, μέ τά μικρά βοηθήματα τών σοσιαλιστικών ένώσεων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό Χίτλερ στόν «’Αγώνα μου» άναφέρει πώς τό ρητορι­κό τάλαντό του Ικδηλώθηκε άπό τά παιδικά του χρόνια, στίς συζητήσεις του μέ τούς συμμαθητές του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΙΙιό πολύ άπό συζητήσεις, ήταν λογομαχίες μέ όξύτητα πού διέκοπταν τή συνηθισμένη μόνωσή του. Έ έκδικητική διάθεση ήταν στό Χίτλερ μιά οικογενειακή κληρονομιά. 'Ο πατέρας του είχε άρχίσει μέ τήν τέχνη τοΰ μπαλωματή, πού τή θεωροΰσε δμως ταπεινωτική. Έ π ε ιτ α άπό άγώνες καί στε­ρήσεις πέτυχε νά πραγματοποιήσει τό προσφιλέστερο όνει­ρο κάθε Αύστριακοΰ: έγινε ύπάλληλος. Υ πάλληλος παρα­κατιανής τάξης, δμως υπάλληλος, θ ά ήθελε κ ι ό γιός του άκόμα νά γ ίνει υπάλληλος, ό μικρός Άδόλφος δμως έπιθυ- μοΰσε πιό μεγάλη διάκριση, ήθελε νά γίνει ζωγράφος. Στά

76

δεκαέξη του χρόνια Ιχ ασε τούς γονείς του κ ι δπόφερε άπό μιά σοβαρήν άρρώστια τών πνευμόνων. Ά φοϋ άπορίφτηκε στίς Εξετάσεις τής μέσης έκπαίδευσης, πέρασε τά δυό τε­λευταία χρόνια τής ζωής τής μάνας του, στό σπίτι, σ’ άπό- λυτη τεμπελιά. "Οπως αύτός ό Ιδιος διηγήθηκε πιό άργά, 6 πατέρας του πρίν πεθάνει, τόν θεωροΟσε κιόλας Ενα παιδί άποτυχημένο. Μή συγκεντρώνοντας τάλαντο γ ιά νά γίνει ζω­γράφος κα ί μή διαθέτοντας πιστοποιητικά σπουδών γ ιά νά περάσει στή σχολή άρχιτεκτονικής, άναγκάστηκε νά κάμει τόν σχεδιαστή. Μέ τούς συναδέλφους του, τοϋ γραφείου, δέν είχε καμιάν έπαφή. Ό ίδιος διηγήθηκε πώς καθόταν ξέχώ- ρα γ ιά νά π ιε ί τό μπουκάλι τό γάλα του καί νά φάει τό ψω­μί του. Παρατηροϋσε μέ περιφρόνηση τό καινούργιο περι­βάλλον του καί σκεφτόταν τό δικό του άθλιο πεπρωμένο. "Οταν τόν κάλεσαν νά έγγραφεΐ σ’ Ενα συνδικάτο, άρνήθηκε, έπει- δή, μ’ δλο πού ήταν κιόλας, δέ μποροϋσε νά παραδεχτεί πώς είναι Ενας μισθωτός. Ά π ό τή Γερμανία, άς πηδήσουμε τώ­ρα στήν Τουρκία. Έ διαφορά τοϋ βαθμοΰ άνάπτυξης άνάμε- σα στίς δυό χώρες είναι μεγάλη κ ι οί δυό δικτατορίες δέ μπο­ρεΐ νά μποϋν στό Ιδιο σακκί. Ε μ ε ίς δμως καταγινόμαστε τώ ­ρα στήν περιγραφή τής προσωπικότητας τοΰ υποψήφιου δ ι­κτάτορα. Ό Ά ρμσ τρογκ διηγείτα ι στή βιογραφία του γ ιά τόν Μουσταφά Κεμάλ, πώς οί γονείς του ήταν φτωχοί, μ’ δλο πού ήταν έπιχειρηματίες. Ό πατέρας του ήταν Ενας μικρού- πάλληλος, πού στίς Ελεύθερες ώρες του έκανε διάφορες μι- κροδουλειές. "Οταν πέθανε, 6 Κεμάλ ήταν μόλις έννιά χρό­νων. ‘Η μάνα του Εφυγε τότε στήν έξοχή. Ό Κεμάλ ήταν Ενα πα ιδί σιωπηλό κα ί κλειστό. Α ντιμετώ πιζε τίς παρατη­ρήσεις κα ί τίς ποινές μέ ξεσπάσματα θυμοϋ. Δέν ε ίχε φίλους. ’Ηταν Εντεκα χρόνων δταν τόν Εστειλαν στή Θεσσαλονίκη γ ιά τή μέση Εκπαίδευση. Μέ τούς χοντρούς τρόπους του γρή­γορα κατάντησε νά γ ίνει άντιπαθής, τόσο στούς δασκάλους δσο κα ί στούς συμμαθητές του, μέχρι πού άποκλείστηκε άπό τό σχολείο. Έ ν α ς θείος του τόν Εγραψε στή στρατιωτική

77

σχολή υποψήφιων Αξιωματικών. Κι έκεί έγινε μισητός, προ­χωρούσε δμως καλά στά μαθήματα του. Έ γ ιν ε άλαζόνας κι άνυπόφορος. Δέν άνεχόταν νά τόν έπισκιάσε: κάποιος άλλος στά μαθήματα. Μισούσε καί κατάτρεχε τούς άντιπάλους του.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ τ υ χ ε νά βρίσκομαι στήν Α βάνα δταν ξέσπασε τό τελευ­ταίο πραξικόπημα μ’ έπικεφαλής τό γνωστό λοχία Φουλγέν- διο Μπατίστα. Έ μ ε ινα κατάπληκτος μαθαίνοντας τήν ιστο­ρία αύτοΟ τοΟ λοχία. Φαίνεται πώς δταν ήταν 11 χρόνων πή γε μαθητευόμενος σ’ Ινα ράφτη. Έ π ε ιτα , διαδοχικά, έκαμε τό γκαρσόνι, τόν υπηρέτη τών κλιναμαξών, τό μηχανικό σιδη­ροδρόμων κα ί τόν κουβαλητή σέ μιά φυτεία άπό ζάχαρη. Γιά πολλά χρόνια τό όνειρό του ήτανε, — γ ιά φανταστήτε! — νά γ ίνει περουκιέρης μέ 2να μαγαζί δικό του. Δέν ήταν δμως ικανός. ’Αντίθετα, δείχτηκε Ικανός ν* αρπάξει τήν έξουσία τής Κούβας. Ά κόμ α καί γ ιά τόν Τζιοβάννι Βιτσέντε Γκο- μέθ λένε πώς, προτού τρομοκρατήσει τήν Βενεζουέλα, ήταν φύλακας ζώων 6ως τήν ήλικία τών 30 χρόνων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Α γα π η τ έ , ό καθένας γνωρίζει πώς στή Νότιο Α μερική τά πάντα είναι δυνατά. "Ομως δέν πρέπει νά λησμονείς πώς μ’ δλο πού ή καταγωγή σου είναι άμφίβολη, είσαι ώστόσο πολίτης τών Ενωμένων Πολιτειών.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά πάρουμε λοιπόν παραδείγματα πιό αξιόλογα, θ ά τά θυμίσω χΟμα, χωρίς τή σκοτούρα τής έκλογής. Ό νεαρός Κρόμβελ, 6 μέλλων Λόρδος Προστάτης, μάς περιγράφεται άπό κείνους πού τόν είχαν γνωρίσει, σάν πρόσωπο «στερη­μένο άπό κάθε χάρη, στερημένο άπό δλα κείνα τά ταλέντα πού χρειάζονται γ ιά τήν κατάκτηση τής συμπάθειας τών άν- θρώπων γύρω του». Στά χρόνια πού σπούδασε στό Λονδίνο ίγ ιν ε γνωστός πιό πολύ σάν πα ίχτης ποδοσφαίρου καί σάν

78

χειριστής σχοινιού πέδης, παρά σά σπουδαστής. Ή τα ν με­λαγχολικός, νευρικός, δειλός καί συγχρόνως βίαιος. Ά φοϋ άφησε τΙς σπουδές, πέρασε μιάν άκαθόριστη περίοδο κατά­πτωσης καί κρίσης, διστάζοντας γ ιά κάθε σκοπό. Ό Ναπο­λέων Βοναπάρτης δέν πέρασε ρόδινη παιδική ήλικία. Ε ίναι γνωστές οί δυσκολίες πού άντιμετώπισε ή μάνα του γ ιά ν’ άναθρέψει τά πολλά πα ιδιά της. Στά χρόνια πού ήταν σπου­δαστής στήν «Ώ τέν κα ί Μπριέν» (A u tu n e t B rienne) μάς περιγράφουν τόν νεαρό Ναπολέοντα σάν άπομονωμένο καί σιωπηλό, δπως πιό πολύ συμβαίνει μέ τούς μαθητές τών σπουδαστηρίων πού έρχονται άπό τήν έπαρχία. Οί συμμα­θητές του τόν κορόϊοευαν γ ιά τήν έμφάνισή του πού ήταν δλο αύτοφαντασία καί γ ια τί έκανε τόν σπουδαίο. Πολύ εύθικτο φιλότιμο, άλαζόνας, στερημένος άπό λεπτότητες, Ετοιμος γι* άνακατώματα προκειμένου νά έπικρατήσει. 'Ομοιόμορφη ε ί­ναι ή είκόνα πού δίνουν οί βιογράφοι του προτοΟ ξεπεΐα- χτε ΐ. 'Ο Ναπολέων ό Τρίτος ε ίχε πατέρα Εναν άνθρωπο άρ­ρωστο κ ι Ελαττωματικό στήν έμφάνιση. Ά νατράφηκε άπό τή μάνα του, έδειξε χαρακτήρα δύστροπο καί κλειστό καί γ ιά τοΟτο Εκείνη τόν έλεγε «ό γλυκός σκοτεινός.» Ή τα ν ψυχωμένος άπό μεγάλη δίψα γ ιά δόξα, πέρασε μιά νεανική ζωή πολυτάραχη καί περιπλανήθηκε γ ιά άναζήτηση τύχης σέ πολλές χώρες τής Ευρώπης καί τής ’Αμερικής.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Αλλ’ άν θά έφταναν τέτοιες έλαττωματικότητες γ ιά νά δημιουργηθεΐ άπ’ αύτές Ενας άρχηγός, τότε θά είχαμε πολύ περισσότερους δικτάτορες παρά κράτη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πολλοί οί κλητοί, άλλ’ ευτυχώς, λίγοι οί Εκλεκτοί.

79

Πολλοί μεν οί κλητοί, όλίγοι δε οί εκλεκτοί.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στό βιβλίο τών «Κριτών» υπάρχει Ινα κεφάλαιο πού μι­λάει γ ιά τό πραξικόπημα τοΰ Ά μ π ιμέλεχ, πού, όντας γιός νόθος τοΟ Γεδεών, κατάκτησε τήν έξουσία μέ στρατό πού είχε σχηματίσει άπό φτωχούς κι άλήτες πού δ Ιδιος στρα­τολόγησε καί όπλισε. Μέ τή βοήθειά τους σκότωσε, £ναν- Εναν, «πάνω στήν Ιδια πέτρα», δπως λέει τό βιβλίο, τούς έβδομήντα γιούς τοΰ Γεδεών πού είχε άποχτήσει άπό τΙς νόμιμες γυναίκες του. Στό ίδιο κεφάλαιο, τήν άφήγηση τοΰ έγκλήματος άκολουθεΐ Ινας άπόλογος, πραγματικά έξαλ­λος, σχετικά μέ τήν άνάδειξη τοΟ πολιτικοΟ άρχηγοΟ. Ό άπό­λογος λέει, πώς μιά μέρα τά δέντρα, άφοΟ άποφάσισαν νά διαλέξουν Ιναν άρχηγό τους, πήγαν πρώτα στήν έληά καί τής είπαν : «Κυβέρνα μας». Έ έληά δμως άπάντησε: « θά θέλατε νά μέ άναγκάσετε νά πάψω νά κάνω λάδι κ ι έτσι νά τιμώ τούς άνθρώπους καί τούς θεούς σύμφωνα μέ τό φυσικό μου, γ ιά νά γυρίζω δώ καί κ ε ΐ κάνοντας τόν άρχη­γό σ α ς ;» Τότε τά δέντρα πήγαν στή συκιά καί τής είπαν: « Έ λ α κα ί θά είσαι ό άρχηγός μας». Ή συκιά άπάντησε»; « θ ά θέλατε νά μέ άναγκάσετε νά παρατήσω τή γλύκα μου, τούς καλούς καρπούς μου, γ ιά νά μέ σπρώξετε στούς δρό­μους τοϋ κόσμου, όπου νά άσχολοΟμαι μέ πολιτική άπό τό πρω ϊ ώς τό βράδυ ;» Τότε τά δέντρα άποτανθήκαν στόάμπέ- λι κα ί τοΟ ε ίπ α ν : « Έ λ α καί βασίλευε σέ μάς». Τό άμπέλι μέ τή σειρά του άπάντησε: « θά θέλατε νά πάψω νά κάνω σταφύλια, πού ό χυμός τους άνακουφίζει θεούς κ ι άνθρώ- πους στή θλίψη τους, καί νά μπώ έπικεφαλής σας γ ιά νά λέω φλυαρίες ;» Τέλος, τά δέντρα πήγαν στό άγκάθι καί τοΟ πρότειναν: « Έ λ α καί βασίλευέ μας», κ ι άμέσως τ ’ άγκάθι

άπάντησε : « Ά ν ή πρότασή σας νά μέ άνακηρύξετε βασιλιά είναι ειλικρινής, έλάτε, υπήκοοί μου, ν’ άναπαυθήτε στή σκιά μου, διαφορετικά, φωτιά νά βγει άπό τ ’ άγκάθια μου, νά σας κάψει καί νά σάς κάνει δλους στάχτη». Ό άπόλο- γος αύτός είναι, χωρίς άλλο, Ινας άπό τους πιό παράξενους πού βρίσκονται στή Βίβλο. Τό άγκάθι δέχεται νά κυβερνή­σει τ ’ άλλα φυτά, έπειδή δέν ίχ ε ι τίποτε καλύτερο νά κάνει.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Λίγο σάς φ α ίνετα ι;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό κάθε στέμμα δμως δέν είναι £ να στέμμα άπ’ αγκάθια.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κι άν ή τα ν ε ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καλά είπατε. 'Η άπάντηση, κύριε Ντάμπλ Γιου, σάς τ ι­μάει. Έ φύση τοΟ πραγματικά πολιτικοΟ άνδρός, συγκρινό- μενη μέ κείνην τοΟ κοινοΟ άνθρώπου, πού ένεργεΐ μέ πολ­λών είδών συμφέροντα κ ι έπιΟυμίες, μπορεΐ νά παρομοιαστεί μέ κείνην τοΟ άγκαθιοΟ, πού φαίνεται 2να φυτό στείρο ή κλειστό, συγκρινόμενο μέ τ ’ άλλα, κ ι δμως είναι άπλώς Ινχ διαφορετικό φυτό, £να φυτό, θάλεγα, πιό συγκεντρωμένο στόν έαυτό του. *0 άνθρωπος πού γεννιέται προορισμένος γ ιά τήν πολιτική, δέν κατορθώνει νά προσαρμοστεί στήν κανονική ζωή κι άργά ή γρήγορα θά καταλήξει στό νά βρε! τό δρό­μο του. Σ ιγά σιγά, πηγαίνοντας μπροστά, δλα τ ’ άλλα θά τοΟ γίνουν άδιάφορα κ ι οί βλέψεις του στή ζωή θά περιορι- στοϋν καί θά συγκεντρωθοΟν γύρω άπό κείνο τό μοναδικό σημείο, πού θά είναι ή μόνη πηγή γ ιά τίς άγωνίες καί τίς έπιθυμίες του. Ά ν ύπάρχουν πολιτικοί άνορες πού έπιθυ- μία τους είναι νά κατέχουν τήν έξουσία γ ιά νά πραγματο­ποιήσουν, δπως λένε, τΙς ιδέες τους ή γ ιά νά πλουτίσουν ή

816

γ ιά ν’ άποχτήσουν γυναίκες κ ι άλογα καλής ράτσας ή γι* άλλους παρόμοιους σκοπούς, αύτοί δέν είναι παρά άθλιοι παρείσαχτοι. Ό πραγματικός πολιτικός Ανδρας κυνηγάει τήν έξουσία γ ιά τήν έξουσία. "Ολη του ή θέληση άποβλέπει στό νά πάρει στά χέρια του τή διοίκηση. Οί ιδέες, οί διοργα­νώσεις, ή ειρήνη, 6 πόλεμος, τό χρήμα, οί γυναίκες, τ* άλο­γα υπάρχουν γ ι’ αύτόν σάν όργανα ή σάν Αντικείμενα τής έξουσίας. “Ο χι τό Αντίθετο. Οί Ανθρωποι αύτοί πού κυβερ­νούν τώρα, στή Ρώμη, στό Βερολίνο, στή Μόσχα, μπορούμε μήπως νά πούμε πώς ήταν Ανθρωποι πραγματικά πρωτότυ­ποι ; ’Εκείνοι πού τούς γνώρισαν άπό νέους, τό διαψεύδουν, καί τοΰτο δέ δυσκολεύομαι νά τό παραδεχτώ κ ι’ έγώ. Δέν ήταν διόλου Ανθρωποι Ασυνήθιστοι. Πρέπει δμως Αμέσως νά προσθέσουμε πώς δέν ήταν ούτε κοινοί Ανθρωποι. Ό κανο­νικός Ανθρωπος είναι ένα χάος Από έπιθυμίες. ΤοΟ Αρέσει νά τρώει, νά καπνίζει, νά πίνει, νά καταχτδ γυναίκες, νά τρέφει καναρίνια, νά πα ίζει τέννις, νά πηγαίνει στό θέατρο, νά είναι καλά ντυμένος, ν’ Ανατρέφει παιδιά , νά μαζεύει γραμματόσημα, νά έχει Ινα έπάγγελμα καί πολλά Αλλα πρά­ματα. 'Ο κανονικός Ανθρωπος μένει στή μεσαία κατηγορία, Ακριβώς έπειδή δέ μπορεί νά κάμει διαφορετικά άπό τό ν’ Απασχοληθεί μέ πολλές διαφορετικές έπιθυμίες. Ό Ανθρω­πος δμως πού τόν κατέχει ή Ασυγκράτητη τάση γ ιά τήν έ­ξουσία, δέν όνειρεύεται Αλλο άπό τήν έξουσία. Έ έξουσία είναι ή καταδίκη του, ή έμμονη ίδέα του, τό έπάγγελμά του, ή οϊκογένειά του, ή εύχαρίστησή του. ’Επειδή όλάκερο τό ψυχικό δυναμικό του είναι άποροφημένο σ’ αύτό μονάχα τό σημείο, τούτο έχει ώς Αποτέλεσμα τό νΑ φαίνεται εύ­κολα στό κοινό σαν £νας Ανθρωπος δχι Από τούς συνηθισμέ­νους. Έ τ σ ι γ ίνεται ένας Αρχηγός. ΚατΑ τόν ίδιο τρόπο πού εκείνοι πού Αφοσιώνονται όλόκληροι στό θεό γίνονται Αγιοι κ ι έκεΐνοι πού δέ ζοΰν παρά γ ιά τό χρήμα γίνονται δισε- κατομμυριούχοι.

ΚΑΘΗΓΗΤΗ! ΠΙΚΑΠ

Υ πά ρχει μήπως διαφορά άνάμεσα στήν τρέλα καί σέ κ ε ί­νο πού σείς λέτε «συγκέντρωση σ’ Ενα μονάχα άντικείμενο» ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ή διαφορά ύπάρχει στό είδος τοΟ άντικείμενου. Ε ίναι αυ­τονόητο πώς οί δικτάτορες, οί άγιοι, οί δισεκατομμυριοΟχοι, φαίνονται στόν κοινόν άνθρωπο κάπως σάν άπάνθρωποι. Ή συμπεριφορά τους δέ θά μποροΟσε νά γίνει κανόνας γενικός ζωής χωρίς νά μεταμορφωθεί ή γή σέ φρενοκομείο. Τήν άντί- θεση τοϋ κοινοΟ άνθρώπου σέ μιά τέτοια μορφή έκφράζει άριστα ή βιβλική παραβολή μέ τήν ϊκφραση τής άρνησης τής έληάς, τής συκιάς καί τ ’ άμπελιοΟ νά μποΟν στήν πολι­τική ζωή. Προσέξτε καλά πώς τά φυτά δέν άπαντοΟν δτι δέ θέλουν, άλλά δτι δέ μποροΟν, γ ιατί, δόξα στό θεό , τό φυσικό τους είναι νά είναι χρήσιμα καί νά κάνουν μιά ζωή τακ τι­κή κι* δχι νά τρέχουν δώ καί κεί, νά φλυαροΰν στούς δρό­μους καί νά παίρνουν άέρα.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μερικοί έπιμένουν πώς ό Χίτλερ κ ι’ ό Μουσολίνι είναι πραγματικά τρελοί, μέ τήν κλινική έννοια τοΟ δρου αύτοΰ.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν ξέρω. Δέν είμαι ψυχίατρος. Γνωρίζω δμως τά έπιχει- ρήματα πού προβάλλουν οί δημοκρατικοί κ ι’ οί σοσιαλιστές πολιτικάντηδες γ ιά νά βεβαιώσουν αύτή τή διάγνωση κα ί βρί­σκω σ’ αύτά μιάν έπικύρωση τοϋ περιεχόμενου αύτοϋ τοΰ χαριεντισμοϋ τους. Έ ύπεροχή τοΰ άρχιφασίστα άπέναντι στούς άντιπάλους του είναι πρίν άπ’ δλα ή έ ξή ς : ’Ε κεί­νος άποβλέπει στήν άρχή, μόνο στήν άρχή, καί σέ τ ί­ποτε άλλο έκτός άπό τήν άρχή. Μέ τούς κεφαλαιούχους ή μέ τούς προλετάριους, μέ τούς παπάδες ή μέ τό διάβολο, τοΟτο είναι δεύτερο θέμα. Ε κ ε ίν ο πού ένδιαφέρει είναι ή έξουσία. Ό άποκλειστικός αύτός τρόπος πού αισθάνεται τήν πολιτική, τοϋ έξασφαλίζει ?να σίγουρο τεχνικό προσόν άπέ-

ναντι στούς άντιπάλους του, πού συχνά είναι καλοί οικογε­νειάρχες, καμιά φορά άκόμα «κύριοι» κ ι’ Εχουν «Ιδέες», «άρ- χές», «προγράμματα», είναι δεμένοι μέ μόνιμα συμφέροντα, πρέπει νά λογοδοτήσουν πάνω στή δραστηριότητά τους σέ συνελεύσεις καί σέ συνέδρια καί, ξέχωρα άπ’ τήν πολιτική, έχουν κ ι’ άλλες προτιμήσεις, σάν τή φιλολογία, τό κυνήγι, τό ψάρεμα μέ καλάμι, τή μουσική, τό γκόλφ, τήν πίπα , γ ιά νά μή μιλήσουμε παρά μονάχα γ ιά κείνες τΙς ψυχώσεις πού μ’ αυτές άσχολοΟνται τά εικονογραφημένα περιοδικά. Γ ιά νά μπορέσει νά υποταχτεί πλήρως ή κοινωνία στήν όλοκληρω* τική έξουσία, πού άπ αιτεί τήν άπόλυτη πρωταρχικότητα τής πολιτικής, ό υποψήφιος δικτάτορας πρέπει νά είναι αύτός ό ίδιος ή ένσάρκωση καί τό θΰμα. Μέ μιά λέξη, γ ιά τόν όλο- κληρωτικό άρχηγό ή πολιτική δέν είναι μιά σταδιοδρομία, άλλά Ενα άποκλειστικό πάθος.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ή λέξη «πάθος» προέρχεται άπό τό λατινικό P assio , πού σημαίνει τό νά υποφέρει κανείς, κύριε Ντάμπλ Γιου. Μή τό λησμονήσεις.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Οί Έ λληνες δέν είχαν άμφιβολίες γ ιά τό συναισθηματι­κό χαρακτήρα τής τυραννίδας. Ό Σωκράτης ρωτάει τόν Π λά­τωνα στήν «Πολιτεία» : «”1σως γ ιά τούτο, άπό τούς άρχαί- ους άκόμα καιρούς, ό Έ ρω τα ς όνομάζεται τύραννος;». Ό ίδιος σαδισμός τών δικτατόρων είναι κάτι πού χωρίς άμφι- βολία βγαίνει άπό τόν Έ ρω τα . Στό διάστημα τής προλετα- ρικής έξέγερσης τής περιοχής Ά γκόνα , στά 1914, ό Μου­σολίνι Εγραψε νά κρατήσουν σημείωση Εκείνων πού διαδρα­ματίστηκαν μέ τή δικαιολογημένη Εκείνη χαρά πού πρέπει νά νιώθει ό καλλιτέχνης μπροστά στή δική του δημιουργία. ’Ανήκε τότε στό σοσιαλιστικό κόμμα, ό τρόπος δμως πού Εκφραζόταν πρόδινε πώς ήταν κρυφή μέσα του ή άφοσίωση στό φασισμό. Ό Πιλσούδσκυ, στίς άναμνήσεις άπό τόν πό·

84

λεμο, έκμυστηρεύεται πώς ένιωθε βαθειά συγκίνηση στίς πρώ­τες μάχες τοΟ πολέμου «δπως στόν πρώτο νεανικό του 5ρω- τα καί στό πρώτο φιλί*. Ά κόμ α κα ί στό Εργο «ό Α γώ ν α ς μου» τοΟ Χίτλερ, πού είναι £να βιβλίο πραγματικά «μακά­βριο», δπάρχει §να μέρος έξαιρετικά χαρούμενο, δπου γ ίνε­τα ι ή περιγραφή τής πρώτης συγκέντρωσης, πού σ’ αυτήν οί δικοί του έθνικοσοσιαλιστές χτυπήσανε μέχρις αί'ματος τούς Αντιπάλους τους. Καί, γ ιά νά τελειώνω, θά ήθελα νά θυμί­σω κά τι πού έκμυστηρεύτηκε δ Στάλιν, παρ’ δλο πού ήταν άνθρωπος συνήθως κλειστός καί δύσπιστος. Ε ίπ ε μιά φορά στόν Κάμενεφ, «δέν υπάρχει, άλήθεια, τίποτε πιό ήδονικό άπό τό νά βυσσοδομεΤς μέ λεπτομέρειες μιά παγίδα, πού σ’ αύτή πρέπει νά πέσει χωρίς άλλο ό κομματικός άντίπαλος, κ ι’ ίπει* τα νά πάς νά ξαπλώνεις στό κρεβάτι σου».

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πιστεύετε πώς φτάνει νά δχει κανένας πάθος γ ιά κάτι, γ ιά νά κατορθώσει νά τό κάμει δικό του ; Γνωρίζω πολλούς πού δέ ζοΟν παρά γ ιά τό χρήμα καί κανένας άπ’ αύτούς δέν έγινε δισεκατομμυριοΟχος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Πρέπει νά έπαναλάβω πώς δ άριθμός τών καλεσμένων ε ί­ναι πάντοτε πολύ μεγαλύτερος άπό κείνο τών διαλεχτών.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ς άφήσουμε λοιπόν κατά μέρος τό κοπάδι τών καλεσμέ­νων κ ιά ς καταπιαστούμε μέ τή μικρή δμάδα τών διαλεχτών.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ τ σ ι θ’ άφήσουμε τά μισοσκόταδα τής ψυχολογίας καί θά γυρίσουμε στήν πολιτική. Λοιπόν, κύριε Κυνικέ, πώς γ ί­νεται νά δπάρχει δ προορισμός γ ιά κάτι άπό πρίν ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τό πράγμα δέν είναι άπλό. Ε ίναι μιά διαδικασία μπερδε^

35

μένη. Ά ν ϊχεχε καιρό καί περιέργεια, μπορούμε νά έξετά- σουμε τά κυριώτερα στοιχεία.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μπορώ νά πώ τή δική μου άποψη ; Νά, είναι, πρώ τ’ ά π’ δλα, άπαραίτητο ό δποψήφιος νά πιστεύει στόν έαυτό του. Έ ν α βράδυ, μήνα Νοέμβρη, στό Φονταινεμπλώ, ό Ναπολέων ρώτησε τόν καρδινάλιο Φές, που τοΟ παραπονιόταν γ ιά τήν σύλληψη τοΟ Πίου τοΟ Ιβδομου, άν μποροΟσε νά διακρίνει κάτι στόν συννεφιασμένο ουρανό κ ι’ δταν 6 καρδινάλιος τοϋ άπάντησε «δχι», ό Ναπολέων τοϋ είπε: «Λοιπόν, μάθετε νά σωπαίνετε. Έ γ ώ βλέπω τό άστρο μου*. ‘Ο Ε ρρ ίκος τοΟ ΣαΙν-Σιμόν, δταν ήταν δεκαπέντε χρόνων, διέταξε τόν δπη- ρέτη του, κάθε πρωί πού θά τόν ξυπνοΟσε, νά τοΟ ξαναλέει «Κύριε Κόμη, σηκωθείτε, γ ια τί Ιχετε μεγάλα πράγματα νά κάμετε». Πιό άργά, ό ίδιος έστειλε στό Λουδοβίκο τόν δέ­κατο δγδοο Ινα γράμμα που άρχιζε Ιτσ ι «Πρίγκηπα, άκοΟ- στε τή φωνή τοΟ θεού πού μιλάει μέ τό στόμα μου».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Γιατί ό κόμης τοΟ ΣαΙν-Σιμόν άνάθεσε στόν δπηρέτη του τήν περίεργη αυτή πρωινή δπόμνηση ; Μπορεΐ νά είναι χρή­σιμο νά ζητήσουμε τήν αιτία. Φοβόταν ίσως μήπως τό ξε- χ ά σ ε ι; “Ο χι, θά μπορούσε νά τό γράψει σ’ Ινα κομμάτι χαρτί καί νά τό στηρίξει κοντά στό κρεβάτι του ή νά τό κρεμά­σει μέ μιά κλωστή πού άπό τό ταβάνι νά φτάνει ώς τή μύ­τη του. *Η μηχανή αύτή δέν θα είχε τό ίδιο άποτέλεσμα. Ό δπηρέτης ήταν άπαραίτητος γ ια τ ί άντιπροσώπευε, κατά κά ­ποιον τρόπο, τήν κοινωνία. Ό Τρότσκυ έγραψε: «Τό μεγα­λείο τοΟ άρχηγοΟ είναι Ινα λειτούργημα κοινωνικό». Ό β α - σιληάς είναι ή προϋπόθεση τών δπηκόων κ ι’ έκεΐνος πού δ ι­ευθύνει, ή προϋπόθεση έκείνων πού τόν άκολουθοΟν. Σωστά οί Έ λληνες πίστευαν πώς δέν ίκανε ό τύραννος τούς σκλά­βους, άλλά οί σκλάβοι τόν τύραννο. Καθώς σέ μερικές πρω­τόγονες μορφές ζωής, τό όποκείμενο καθορίζει τό άντικεί-

μένο. «Αέν είναι τό ψάρι πού παίρνει τό δόλωμα, άλλα τό Βόλωμα τό ψάρι*. Μπορεϊ άκόμη νά π ε ι κανείς πώς κάθε Εθνος, μέ τόν καιρό, Ιχε ι τήν κυβέρνηση πού τοΟ άξίζει. Πραγ­ματικά, είδε ποτέ κανείς έλεύθερους λαούς νά δποτάσσονται σ*ήν τυραννία γ ιά πολύν καιρό καί λαούς δουλοπρεπείς νά χαίρονται τήν έλευθερία; Τυραννοποιούς όνόμαζε ό Πλάτων τούς δημαγωγούς πού βοηθούσαν στήν αύξηση τών άνώμα- λων όρμών τής νεολαίας καί γενιά «τυραννική» έκείνη πού προκαλοΟσε τήν ήθική καί τήν πολιτική άταξία στήν πολι­τεία , εύκολύνοντας τό πραξικόπημα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό συλλογισμός σας θά ήταν πιό καθαρός άν είχε π ιό λί­γα άντικείμενα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΕ

Ά ν τό πράγμα δέν σάς σκανδαλίζει, γ ια τί σάς ένοχλεϊ τό χρώμα του ; Σκεφτήτε καλά, ή έπιχειρηματολογία θά ’πρεπε νά σάς είναι εύχάριστη. θ ά ’πρεπε νά σάς έλευθερώσει άπό κάθε συναισθηματικό κατάλοιπο άτομικής άδυναμίας. Ά π ό τή στιγμή πού ξεπετιέται ή λάμψη τής άφομοίωσης τοΟ άρ- χηγοΟ μέ τή μάζα, ό δικτάτορας νιώθει νά πολλαπλασιάζον- τα ι οί δυνάμεις του μέ ίλ ιγγ ιώ δη τρόπο. Έ κοινωνική άφο- μοίωση άκριβώς είναι τό άθωότερο μέσο γ ιά τήν άνάδειξη τοΰ έκλεκτοϋ άπό τό κοπάδι τών καλεσμένων. Ό έκλεκτός βγαίνει ά π’ αύτή μεταμορφωμένος. Χάνει τά άτομικά του γνωρίσμα­τα κα ί παίρνει έκεΐνα πού όνειρεύτηκαν χιλιάδες συμπολί­τες. Γίνεται, κυριολεκτικά, τό έξατομικευμένο προϊόν μιάς άσυγκράτητης όμαδικής άνάγκης. Στόν σύγχρονο μαζικό πο­λιτισμό, δλες οί πραγματοποιήσεις τής τεχνικής συντελοΟν στήν έξαρση τοΟ έκλεκτοΟ. Οί λίγοι, άνάμεσα στούς ίμοε- θνεϊς, πού θά ξεφύγουν άπό τήν Οπνωση κα ί θά θελήσουν νά συζητήσουν γ ι ’ αύτόν κα ί νά τόν ξεγυμνώσουν, θυμίζον­τας τήν καταγωγή του, τή τεμπέλικη νεότητά του, τήν πε­ριορισμένη μόρφωσή του, τήν παληανθρωπιά του, τήν άδυ-

87

ναμία προσαρμογής του σέ μιά κανονική ζωή, θά κάμουν προσπάθεια μάταιη, γ ια τί, στήν πραγματικότητα, δ σημερι­νές ΝτοΟτσε τοΟ φασισμοΟ, λόγου χάρη, γ ι ’ αυτό που παρα­σταίνει στή φαντασία πολλών ’Ιταλών καί ξένων, έχει πολύ λίγες σχέσεις μέ τόν κύριο Μπενίτο Μουσολίνι πού ήταν πρίν άπό τόν πόλεμο. Ή άλήθεια είναι πώς είναι έκεΐνος δ κύριος πού ίδρυσε τΙς πρώτες φασιστικές δργανώσεις, ό φα­σισμός δμως δημιούργησε έπειτα τόν ΝτοΟτσε, περιβάλλον­τας τό πρόσωπό του, τό πιό χυδαίο, μ’ ένα πλήθος άπό ά- ρετές, έλαττώματα, βλέψεις τοΟ έγώ-ίδεώδες έκατομμυρίων ’Ιταλών. Ά ν δοκιμάσετε νά κριτικάρετε τόν δικτάτορα ή νά συζητήσετε «άντικειμενικά» γ ιά τό πρόσωπό του καί γ ιά τή διαγωγή του μ’ έναν δποιον ’Ιταλό, είναι σά νά λέ­γατε στήν έκκλησία, σέ μιά θρησκευόμενη : «Δέν καταλα­βαίνετε, καλή γυναίκα, πώς τό άγαλμα τοΟ Α γ ίο υ Α ντω ­νίου, πού στεκόσαστε μπροστά του γονατιστή, δέν έχει ούτε καλλιτεχνική άξία κ ι’ είναι καί πράμα τής ντουζίνας άπό χαρτί πιεσμένο ;» 'Η καλή γυναίκα θά σάς έβγαζε τά μάτια. Τό νά κριτικάρετε τόν άρχηγό μπροστά σ’ ένα πού τόν π ι­στεύει, είναι σά νά προσβάλετε κάτι τό ίερό αύτοΟ τοΟ ίδ ιου, πού άπ’ αύτό έκεΐνος παίρνει παρηγοριά γ ιά ν’ άντέ- χε ι στίς δυσκολίες τής άθλιας ζωής του. Ε ίναι άκριβώς ή στενή Αφομοίωση άρχηγοΰ καί μάζας πού δημιουργεί τήν όργανική προσαρμογή στά δλοκληρωτικά κόμματα. Ά κόμ η κ ι’ άν ό Αρχηγός π ε ι ή κάμει τό Αντίθετο άπό κείνο πού έ­λεγε κ ι’ έκανε χτές, καί διατάξει σφαγές άθώων, τ ΐ ένδιαφέ- ρει α ύ τό ; Ό δεσμός, δ πιό δυνατός, πού ένώνει τόν άρχη­γό μέ τή μάζα του δέν είναι ιδεολογικός ή προγραμματικός ή ήθικός. « Ά ν δ άρχηγός μου ένεργεΐ κα τ’ αύτό τόν τρόπο, θά π ε ι πώς έχει λόγους νά τό κάνει». Έ τ σ ι σκέφτεται δ φασίστας ή δ κομμουνιστής. Κ ι’ έπειδή αύτός έχει πιά πει- σθεΐ πώς δέν είχε στή ζωή του τήν έπιτυχία πού τοΟ άξιζε έξ αιτίας μονάχα τής έλλειψης πονηριάς κ ι’ έξ αίτιας υπερ­βολικών έπιφυλάξεων, φτάνει ώς τό σημείο νά είναι ύπερή-

φάνος πού 6 «δικός του» άρχηγός είναι άξιος καί δυνατός καί ξέρει τόσο καλά νά ξεκάνει τους άντιπάλους. Σ ’ αύτό χρωστιέται ή Οπεροχή τοΟ όλοκληρωτικοΰ άρχηγοΰ πάνω στόν δημοκρατικό πολιτικό, πού οί έκλογεΤς του τόν βλέ­πουν συνήθως κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια, σέ νέες έκλο- γές καί πού τόν θεωρούν ξένο.

*. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Σήμερα τό πρωΐ, άπό άπλή περιέργεια, ρωτήσαμε δ ιά ­φορα πρόσωπα πού συναντήσαμε στό δρόμο, άν ήξεραν νά μάς ποΟν τό δνομα τοΰ σημερινού προέδρου τής 'Ελβετικής ’Ομοσπονδίας. Δυό μονάχα μπόρεσαν νά μάς δώσουν μιάν άπάντηση κ ι’ άπ’ αυτές, μονάχα ή μιά ήταν σωστή. Στήν άλλη, ό πρόεδρος τοΟ περασμένου χρόνου είχεν άλλαχτεί μέ τόν σημερινό. Οί ύπόλοιποι μάς άπάντησαν μέ νοήματα άόριστα, σά νά θέλαν νά μάς ποΰν πώς ζητούσαμε πολλά. ΙΙερίεργος τόπος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μά μήν πιστέψετε πώς οΕ πολιτικοί άνδρες £δώ είναι πιό παρακατιανοί άπό τούς άλλους καί πώς μέ μιά κατάλ­ληλη προπαγάνδα, £νας άπ’ αυτούς δέ θά ήξερε νά γίνει ήμίθεος. Γιά τήν ώρα, τέτοια άνάγκη δέν υπάρχει, οΕ δου­λειές πάνε καλά, ή ούδετερότητα άποδίδει, ή έμπιστοσύνη είναι άμοιβαία. 'Η ισορροπία τών καντονιών, τών γλωσσών καί τών τάσεων στηρίζετε καλά. Ά π ’ αύτή τήν αιτία, ή κοινωνική άφομοίωση τής μάζας μέ τούς άρχηγούς, βρίσκε­ται, στήν 'Ε λβετία , στή φάση τοΰ πολυθεϊσμοΰ.

89

Το κόμμα τοϋ νηοψήφισύ δικτάτορα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Στή Ρώμη γνωρίσαμε πολύ κόσμο πού άνήκει στό κόμμα πού κυβερνάει. ’Ακαδημαϊκούς πού είναι ντυμένοι σάν ναύ­αρχοι, στρατηγούς γεμάτους μετάλλια σάν ψάρια μέ λέπια, παπάδες άρωματισμένους μέ λιβάνι καί κυρίες τής άριστο- κρατίας πού μοσκοβολοΟν ναφθαλίνη. ΠαντοΟ μάς δέχτηκαν μέ διασκεδαστική περιέργεια, σά νά είμαστε έρυθρόδερμοι. ’Εκείνοι πού είχαν τήν καλοσύνη νά μάς προσκαλέσουν στό καφενείο ή στό έστιατόριο, δέν έλειψαν νά φέρουν μαζύ τους τούς κουνιάδους καί τίς θειές μέ τά σχετικά παιδιά καί στό τέλος μάς έκαναν τήν τιμή νά πληρώσουμε γ ιά δλους. Δέν πρόκειται δμως γι* αύτό πού θέλω νά μιλήσω τώρα. ’Αντίθετα, θέλω νά έκμυστηρευτώ πώς είναι διαφο­ρετικοί οί δπαδοί μου στήν ’Αμερική. Πώς είναι λοιπόν δυνατό νά έξηγηθοΟμε μέ τόν ίδιο τρόπ ο ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΕ

Μή βιάζεστε, τ ί διάβολο! Οί ποιητές, οί παπάδες, οί στρατηγοί, οί κυρίες κι* οί καβαλλιέροι τους θά έρθουν σέ σάς δταν θά έχετε π ιά καταχτήσει τήν έξουσία. ’Εκτός άπό έξαιρέσεις, αύτοί τρέχουν στήν έπιτυχία σάν τΙς μύγες στό μέλι ή, άν τό προτιμάτε, σάν τούς ποντικούς στό τυρί. Δη­μοκρατικοί κάτω άπό τή δημοκρατική κυβέρνηση, γίνον­ται, φυσικά, φασίστες κάτω άπό τή φασιστική δικτατορία καί κομμουνιστές κάτω άπό τό σήμα τοΟ σφυροδρέπανου, θ ά μποροΟσε νά μάς γεννήσει άπορία ή στάση τών παπάδων, άν οί είδωλολάτρες δέ μάς είχαν προειδοποιήσει πώς ό σκοπός πού έπιδιώκουν οί νικητές άρέσει πάντοτε στούς θεούς. Ή χριστιανική θεολογία, πιό άργά, βοήθησε πνευματικά, δίνον­τας τήν έξήγηση, πώς κάθε έξουσία προέρχεται άπό τόν θεό .

"Οσο γ ιά τίς γυναίκες, ξέρουμε πώς ή τρυφερή ’Αφροδίτη ένιωσε πάντοτε μιά ξεχωριστήν έλξη γ ιά τόν 'Α ρη , θεό τής δύναμης.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ ’ αύτό είμαι κ ι’ έγώ σύμφωνος. 'Ο κ. Ντάμπλ Γιου δμως είπε δ,τι θά ’πρεπε νά πεϊ γ ιά νά έξηγήσει καθαρά τήν άμφι- βολία του. Στήν πραγματικότητα, δπως είναι εύκολο νά κα­ταλάβει κανείς, αύτόν δέν τόν άκολουθεΐ, δχι μονάχα ό κό­σμος αύτός πού άνάφερε καί πού άκολουθεΐ πάντοτε τόν πιό δυνατό, μά ούτε Ικεΐνος ό κόσμος πού άκολουθοΟσε τό φασιστικό ή τό έθνικοσοσιαλιστικό κόμμα πρίν άπό τήν κα­τάχτηση τής έξουσίας. Ε ίναι δμως άλήθεια πώς ό άριθμός αύτών πού τόν άκολουθοΟν μεγαλώνει άπό μήνα σέ μήνα κ ι’ είναι κιόλας πολλοί έκεϊνοι πού βλέπουν σ’ αύτόν τόν «άν­θρωπο τής αύριον» καί τόν «μέλλοντα δικτάτορα τής ’Αμε­ρικής». ’Αλλά δέν τόν άκολουθεΐ ένα καθαρό κ ι’ άληθινό κόμ­μα. Τό κόμμα έκεΐνο πού μ4ς περιγράφει ή φασιστική φιλο­λογία, γ ιά νά τό διακρίνουμε άπό τ ’ άλλα σάν «ένα γρανι- τένιο βράχο άπό συνειδήσεις κ ι’ άπό θελήσεις», σάν «μιά σι­δερένια άκολουθία όρκισμένη στό θάνατο» καί σάν πάνω κά­τω «ένα μονάχα σώμα καί μιά ψυχή στίς διαταγές ένός άρχη- γοΟ».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καταλαβαίνω πώς σχηματίσατε μιάν έσφαλμένη άντίλη- ψη γ ιά τή δημιουργία, άπό τήν άρχή, καί τήν άνάπτυξη ένός φασιστικού κόμματος. Ά ν , λόγου χάρη, παρακολουθήσουμε άπό κοντά τίς μεταλλαγές στήν έσωτερική συγκρότηση τοϋ ίταλικοϋ φασιστικοΰ κόμματος, δέ θά είναι δύσκολο νά βε- βαιωθοϋμε πώς σέ κάθε φάση τής ταραγμένης πολιτικής άνα- πτυξής του, άλλαζε ριζικά. Οί πρώτες φασιστικές δργανώ· σεις πού σχηματίστηκαν στίς κυριώτερες ιταλικές πόλεις στό 1919, ήταν συγκροτημένες σχεδόν άποκλειστικά άπό πρώην έθελοντές τοϋ πολέμου, άξιωματικούς πού είχαν άπολυθεΐ,

91

άνάπηρους, τολμηρούς καί φοιτητές. Στό 1920, τό φασιστι­κό κίνημα άπλώθηκε στίς έξοχές ,ένισχυμένο άπό τούς μεγά­λους γαιοκτήμονες καί μέ τήν προσέλευση σ’ αύτό πολλών μικροϊδιοκτητών χωρικών, πού είχαν πλουτίσει στόν πόλεμο καί πού άγωνιοΟσαν νά γλυτώσουν τά κέρδη τους, πού π ί­στευαν πώς κινδύνευαν άπό τΙς διεκδικήσεις τών μεροκαμα- τιάρηδων καί τών μισθωτών. Τότε ήταν πού ό Ντ’ Άννού- τσιο όνόμασε τόν φασισμό «μιά άγροτική σκλαβιά». "Ομως, στά 1921 κα ί 1922, έπειτα άπό τήν άποτυχία τών σοσιαλι­στών πού ήθελαν νά πάρουν τά έργοστάσια, ό φασισμός κα­τάχτησε, μιά - μιά, καί τΙς πόλεις. Ά ν ήταν λ ίγοι οί έργάτες πού προσχώρησαν σ’ αύτόν, ήταν δμως πολλοί οί τεχνίτες, οί μικροεμπορευόμενοι, οί μικροβιομήχανοι, οί τεχνικοί, οί άνεργοι κ ι’ οί ξεπεσμένοι χωρίς έπάγγελμα. Στό 1923, ίπ ει- τα άπό τήν πορεία έναντίον τής Ρώμης, στό φασιστικό κόμ­μα εισχώρησαν ή κρατική γραφειοκρατία, οί έργάτες κ ι οί τεχνικοί πού έξαρτιόνταν άπό τΙς μεγάλες δημόσιες έπιχει- ρήσεις, κα ί οί πολιτικάντηδες τής έπαρχίας, τών άστικών κομ­μάτων πού είχαν νικηθεί. Τέλος, δπως λέει ό Μουσολίνι, στό 1925, ΐό φασιστικό κόμμα άνανεώθηκε πλήρως έξ αίτίας τό­σο τής δυσαρέσκειας πού ε ίχε προκαλέσει ή οικονομική κ ι’ ή φορολογική πολιτική τής κυβέρνησης δσο καί τής διατα­ραχής πού προκάλεσαν μέ έκδηλώσεις, πολλά φασιστικά στε­λέχη στό διάστημα τής κρίσης Ματεότι. Επομένω ς, άπό τό 1919 ώς τό 1925, δηλαδή μέσα σέ πέντε χρόνια, ή κοινωνι­κή σύνθεση τοΟ ιταλικού φασιστικού κόμματος άλλαξε δλως διόλου πέντε φορές.

Α ναποδιές έσωτερικές πιό πολύπλοκες, θορυβώδεις καί μακρυνές σέ διάρκεια, άντιμετώπισε τό γερμανικό έθνικοσο- σιαλιστικό κόμμα προτού νά φτάσει στήν άρχή. Στούς πρώ­τους πυρήνες πού, άπό τήν άρχή τού 1919 ώς τά μέσα τού 1921, συγκροτούσαν στό Μόναχο τό «Γερμανικό έργατικό κόμμα» κα ί στή Νυρεμβέργη τό «Γερμανικό κοινωνικό κόμ­μα» συμμετείχαν άξιωματικοί τών «έλεύθερων σωμάτων»,

92

δημοσιογράφοι, γιατροί, τεχνίτες χρεωκοπημένοι, υπάλλη­λοι, σπουδαστές κ ι’ άκόμα κάποιος έργάτης λ ιποτάχτης άπό τίς όργανώσεις της τάξης του. Οί βαυαρικές χωριστικές ένώ- σεις ήταν τότε σέ άριθμό μελών πιό δυνατές κ ι’ έπηρέασαν μέ τρόπο άποφασιστικό τό N S D A P (Γερμανικό έθνικο-σο- σιαλιστικό έργατικό κόμμα), ώστε νά γίνει §να κόμμα τής δυσαρεστημένης μεσαίας τάξης τών πόλεων. Τέτοιο Εμει­νε άκόμα κ ι’ δταν, στό τέλος ’Ιουλίου τοΟ 1921, ό Χί- τλερ ξεκαθάρισε τούς Ιδρυτές τοϋ κόμματος κ ι’ έπιβλή- θηκε ό Ιδιος σάν Φύρερ. Τό N S D A P πήρε άριθμητική άνά- πτυξη στά 1922 καί στά 1923, άκόμη καί έξω άπό τή Βαυα­ρία. Έ έξέγερση (p u tsc h ) πού σημείωσεφοβερήν άποτυχίατό Νοέμβρη τοϋ 1923 έξ αιτίας τής άντικοινοβουλευτικής τα χτ ι­κής του, μαζύ μέ τήν παραίτηση άπό καινούργια πραξικοπή­ματα, άφησε τό έθνικοσοσιαλιστικό κόμμα νά μπει, γ ιά κάμ­ποσο καιρό, έπί κεφαλής τών άγροτικών τάξεων πού είχαν έπωφεληθεΐ ξεχωριστά άπό τήν άναστάτωση καί γ ιά τοϋτο ήταν δυσαρεστημένες μέ τά συντηρητικά κόμματα στά όποΤα ίδωσαν πιά τέλος. Στή Γερμανία τοϋ βορρί, δπου προηγου­μένως τό N S D A P είχε άπαγορευτεΤ, έβαλε πόδι στήν τάξη τών άξιωματικών καί τών γαιοκτημόνων τό Γερμανολαϊκό κόμμα, πού μεγάλο μέρος άπό τά ένεργά στελέχη του υπο­χρεώθηκε πιό άργά νά περάσει άπευθείας στόν έθνικοσο- σιαλισμό. Στό τέλος τοϋ 1924, δταν ό Χίτλερ ήταν στή φυ' λακή έξ αίτ ίας τής έξέγερσης (pu tsch ) τοϋ περασμένου χρό­νου, τό N S D A P πέρασε σοβαρή κρίση, κα ί στή διάρκειά της χωρίστηκε σέ δυό έμάδες κ ι’ έχασε τό πιό μεγάλο μέρος τών όπαδών του. Έ οικονομική βοήθεια τοϋ έπόμενου χρόνου» ύπεράφθονη σέ άμερικανικά δάνεια στή Γερμανία, ξεκαθάρι­σε άπό τήν ύπαιθρο τήν έθνικοσοσιαλιστικήν έπίδραση. ’Από τό 1925 ώς τό 1929, μπορεΐ κανείς νά πεϊ πώς ό Χίτλερ άναγ- κάστηκε ν’ άνασυγκροτήσει τό κόμμα του πάνω σέ καινούρ­γιες βάσεις μέ τό νά έπωφελεΐται άπό δ,τι τοϋ πρόσφεραν. Σ τή Ρηνανία, πολλοί μικρέμποροι χρεωκοπημένοι, καθώς

καί όμάδες έργατών χωρίς δουλειά, άκολοΰθησαν τούς Γκρέ- γκορ, Στράσσερ καί Γκαΐμπελς. Στήν άνατολή άκολοΰθησαν τόν "Οττο Στράσσερ κάμποσοι πού αύτομόλησαν άπό τή σο­σιαλδημοκρατία καί τόν κομμουνισμό. Τόν Γερμανό έθνικιστή Στέρ, άρχηγό μιάς όργάνωσης δπαλλήλων, άκολοΰθησαν πολ­λοί άπ’ αΰτούς. *() λεγόμενος Μπούντ ντέρ ’Αρταμάνεν άπο- ρόφησε 2ναν άριθμό άνεργων νέων στήν Οπαιθρο, γα ιοκτή­μονες στήν Πομερανία καί σ’ άλλες περιοχές, καθώς καί πο­λυθόρυβες όμάδες άπό φοιτητές σ’ δλες τίς πανεπιστημιακές πόλεις δπου ή ιδέα ν’ άποχτήσουν οί νέοι αύτοί στό μέλλον ?να δίπλωμα, συνοδεύονταν μέ τήν πρόγνωση μιας σίγουρης άνεργίας. “Οταν ξέσπασε ή μεγάλη οικονομική κρίση τοΟ 1929, τό N S D A P είχε στήν κατοχή του στέρεα στηρίγματα γ ιά τήν πάρα πέρα γ ιγαντια ία άνάπτυξή του. Οί κατεστραμ­μένοι μικροί έμποροι συγκρότησαν άμέσως τόν πυρήνα τής ά- στικής όργάνωσης καί δίπλα σ’ αύτούς έτρεξαν, σέ πιό μεγάλο πάντοτε άριθμό, οί δπάλληλοι κι οί έλεύθεροι έπαγγελματίες, που τά χρόνια έκεΐνα άποτελοΟσαν κατηγορίες υπερβολικά πο­λυμελείς. Στό 1930, τό N S D A P πέτυχε νά πάρει στά χέρια του τή διεύθυνση τοΟ κινήματος τών χωρικών σέ διάφορες πε. ριοχές, είδικώτερα δμως στή Γερμανία τοΟ βορρά, έξάπτοντας ώς τόν παροξυσμό τό αίσθημα τής έπανάστασης πού από κα ι­ρό θερμαίνονταν. Πολλές διακυμάνσεις, ώστόσο, δοκίμασε ή έθνικοσοσιαλιστική έπίδραση άνάμεσα στό βιομηχανικό προ­λεταριάτο, πού ζωηρά τό διεκδικοΟσε τό κομμουνιστικό κόμ­μα. Σίγουρες έπιτυχίες σημείωσε τ ό Ν β ϋ Α Ρ στά χρόνια 1929 καί 1930 άνάμεσα στούς έργάτες τής Σαξωνίας, τής θουριγ- κίας, τοϋ Μέκλεμπουργκ, τοϋ Μπάντεν. ’Αλλ’ άν στόν άντα- γωνισμό άνάμεσα στίς δυό δημαγωγίες φάνηκε πώς οί έθνι- κοσοσιαλιστές είχαν έπιτυχίες άνάμεσα κα ί στούς άνεργους έργάτες τοϋ Βερολίνου, τά πλεονεκτήματα αυτά, κατά £να μέρος, πήγαν χαμένα τόν ’Ιούνιο 1930, δταν ξέσπασε ή σύγ­κρουση μεταξύ "Οττο Στράσσερ καί Χίτλερ. Φάνηκε τότε πώς τό έξτρεμιστικό πρόγραμμα τοϋ Στράσσερ θυσιάζονταν

91

στίς υποχρεώσεις πού 6 Χίτλερ ε ίχε άναλάβει άπέναντι τών μεγάλων βιομηχάνων. Έ έπαναστατική Ανικανότητα της διεύ­θυνσης τοΟ άνταγωνιζόμενου κόμματος, έμπνευσμένη άπό τή Μόσχα, ήρθε ώστόσο σέ βοήθεια τοΟ Χίτλερ, προμηθεύοντάς του, χρόνο μέ τό χρόνο, ?να πάντοτε πιό μεγάλο άριθμό άπό προλεταριακά στοιχεία, πού είχαν άπογοητευτεί στίς έλπί- δες τους γ ιά μιά σοσιαλιστική έπανάσταση καί πού ήταν πρό­θυμα νά χτυπηθούν γ ιά κάθε ύποκατάστατό της, πάντως νά χτυπηθούν. Ά λ λ ά γ ι’ αύτά, άρκετά είπαμε ώς τήν ώρα. Πι­στεύω νά σάς έπεισα πώς οί φαντασιώσεις γ ιά «γρανιτένιο βράχο» καί «σιδερένιες Ακολουθίες», δσο κι Αν είναι συχνές στή φιλολογία τής φασιστικής Απολογίας, δέν άνταποκρίνο- νται διόλου στήν πραγματικότητα. Ά λ λά , γ ιά νά συνεχί- σουμε τή συζήτηση στό σημείο πού τήν είχε Αρχίσει ό κ. Ντάμπλ Γιου, πρέπει νά πώ δτι άκόμη δέν κατάλαβα καλά τ ΐ σόϊ πράγμα μπορεί νά είναι οί όπαδοί του.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιά νά τά πούμε μέ λ ίγα λόγια καί χωρίς νά θέλω νά προσβάλω τόν κ. Ντάμπλ Γιου, σάς πληροφορώ πώς πρόκει­τα ι γ ιά κόσμο Αξιο πολύ λίγης προσοχής κα ί τιμής. Ε κ τό ς Από μερικούς στρατιωτικούς, προσωπικούς του φίλους Από τόν καιρό τοΰ ευρωπαϊκού πολέμου κι άπό τήν έξέγερση γ ιά τό B onus, κ ι’ άπό κάποιο φτωχό σπουδαστή, στίς συγκεν­τρώσεις του συνάντησα δυσαρεστημένους άπ’ δλες τίς τάξεις, έμπόρους χρεωκοπημένους, έργάτες Ανεργους, γυναικούλες πολύ ή λίγο ύστερικές, χωριάτες κατεστραμένους Από τήν φορολογία κα ί τίς ύποθήκες. Νά πώ είλικρινά, καμιά φορά μοΰ φαινόταν πώς έπαιρνα μέρος σέ συγκεντρώσεις τοΰ Στρα- τοΰ Σωτηρίας. Ε ίλικρινά, έκεϊνο πού μέ Απασχολεί δέν είναι ή ταπεινή κοινωνική προέλευση τών πιό πολλών δπαδών τοΰ κ. Ντάμπλ Γιου (οί δώδεκα άπόστολοι τού Χριστού δέν ήταν ψαράδες ;), άλλά ή άπειθαρχία τους, ή άταξία πού έπικρατεΐ στό πνεύμα τους, ή προστυχιά τους. "Ο ,τι κ ι Αν σκεφτεϊ

κανείς γ ιά τά κυριαρχικά καθεστώτα, δέν μπορεί ν’ άρνηθεΤ πώς άντιπροσωπεύουν τήν πιό αυστηρή άποκατάσταση τής άρχής τής ιεραρχίας καί τής κοινωνικής ευταξίας. Νά πώ τήν άλήθεια, στό τελευταίο διάστημα, προσπάθησα νά τρα­βήξω πρός τό μέρος τοΰ κ. Ντάμπλ Γιου καί κανένα πρόσωπο άνώτερης ποιότητας, καθηγητές πανεπιστημίου, καλλιτέ­χνες, κυρίους...

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Προσοχή κ. Ντάμπλ Γιου. Μή δεχτείτε άνάμεσα στους όπαδούς σας τά άπαιτητικά, φορτικά καί κακόπιστα πρό­σωπα πού ό σύμβουλός σας θά ήθελε νά προσελκύσει γ ιά σάς. Αύτοί νάρθουν πιό άργά. “Ο χι άμέσως. Έ άλήθεια ε ί­ναι πώς £να όλοκληρωτικό κίνημα, δταν κατακτήσει τήν έ- ξουσία, γ ίνεται ί-να κόμμα τάξης, μάλιστα γίνεται τό κόμ­μα τής τάξης. Προτοΰ δμως νά φτάσει έκεΐ, πρέπει νά είναι, σέ μέτρο άπόλυτο κα ί χωρίς συμβιβασμούς, τό κόμμα τής άταξίας. Σείς είστε άκόμα σέ κείνη τή φάση δπου πρέπει νά ψαρεύετε σέ θολά νερά. Μή ντρέπεστε λοιπόν γ ιά τούς σημερινούς όπαδούς σας. Γ ιά χάρη αύτονών τό κίνημά σας ε ίναι σύμφωνο μέ τή φασιστική καί τή ναζιστική πείρα, κα ­θώς έπίσης μέ τή μεγάλη παράδοση τών δικτατορικών κομ­μάτων σέ κάθε έποχή. Βέβαια, δέν θά έχετε λησμονήσει έκεΐ- νο πού ό Ιδιος ό καθηγητής Π ικάπ, έδώ καί μέρες, θύμισε γ ιά τούς τύραννους τής άρχαίας Ε λλάδας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ν έκεΐ τό πάτε, δέν μπορώ νά μή συμφωνήσω, θεωρώ δημοκρατική βλακεία νά υποστηρίξω πώς ή τυραννία ήταν πάντοτε τό άποτέλεσμα μιας συνωμοσίας τών άνώτερων κοι­νωνικών τάξεων ένάντια στό λαό. Τό άντίθετο, οί άρχαίοι τύραννοι, άκόμα κ ι’ δταν δέν ήταν οί Ιδιοι άπό καταγωγή πληβειακή, στηριζόταν πάντοτε στούς πληβείους κ ι’ έπρεπε νά παλαίψουν ένάντια στήν άριστοκρατία. Τό ίδιο, λίγο ή πολύ, συμβαίνει μέ κάθε άλλην άπολυταρχία.

96

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γιά Ιναν πολύ άπλό λόγο. Οί διαφωνίες άνάμεσα στήν τυραννική κυβέρνηση καί στίς άνώτερες τάξεις είχαν πάντο­τε τήν πηγή τους στό γεγονός δτι αύτές, στίς καταστάσεις πού παρουσιαζόταν, ήταν οί μόνες δυνάμεις πού μποροΟσαν νά έλέγξουν τήν κυβέρνηση αύτή καί νά τής περιορίσουν τά καπρίτσια. Έ τ σ ι, στήν ιστορία τής άπολυταρχίας προβάλλει σάν κύριογνώρισμα Ινας μόνος άνταγωνισμός, μεταξύ τοΟ μο­νάρχη άπό τό gva μέρος καί τοΟ πάπα, τών έπισκόπων καί τών βαρώνων άπό τό άλλο, Ινώ τόν Ιδιο καιρό, ή άστική τά ­ξη δέ σκοτιζόταν παρά μονάχα γ ιά δουλειές. ΆφοΟ στίς κα­ταστάσεις τΙς πιό καθυστερημένες, τά κοινωνικά φαινόμενα παρουσιάζονται συνήθως στήν πιό άπλή τους μορφή, τίποτε στό ζήτημα τοϋτο δέν είναι πιό διδαχτικό άπό τήν ιστορία τοΟ Ίβάν τοϋ Τρομερού, στή χαώδη περίοδο τής βασιλείας του, Ιπειτα άπό τούς πολέμους έναντίον τής Πολωνίας καί τής Λιδονίας. 'Ο Ίβά ν ήξερε νά έκμεταλλευτεΐ τό λαϊκό μ ί­σος έναντίον τών Βογιάρων, πού κ ι έκεϊνος δέν τούς είχε έμπιστοσύνη, καί μέ στοιχεία πού διάλεξε άνάμεσα στή πλέ­μπα, δημιούργησε τήν Ό πρίτσνινα, κάτι πού φάνηκε πρίν άπό τή σύγχρονη Γκεπεού. Τέσσερις χιλιάδες Βογιάροι θα­νατώθηκαν κ ι οί περιουσίες δσων μπόρεσαν νά γλυτώσουν, δημεύτηκαν. Ε ννοείτα ι πώς ή σχέση άνάμεσα στό όλοκλη- ρωτικό κόμμα άπό τό gva μέρος καί τή μάζα άπό τό άλλο, είναι μιά άλλη υπόθεση, θ ά ζυγώσουμε στά δικά μας περι­στατικά, θυμίζοντας τό κίνημα πού στήριξε τόν Λουδοβί­κο Βοναπάρτη στό πραξικόπημα του. Έ νώ θά σας διαβάζω τήν σπουδαία περιγραφή πού μάς άφησε ό Μάρξ στό δικό του «Δεκαοχτώ Μπρυμέρ» τής « Ε τα ιρ ία ς τής δεκάτης Δεκεμ­βρίου», θά νιώσετε νά πλανιέται π ιά γύρω ή πρωινή αύρα τών δικών μας χρόνων. Δόστε παρακαλώ τήν προσοχή σας: «Μέ τήν πρόφαση τής Γδρυσης μιδς έταιρίας άγαθοεργοϋ σκοποΟ, τό κοινωνικό κατακάθι τοΟ Παρισιού όργανώθηκε σέ τομείς μυστικούς. Κάθε τομέας διευθύνονταν άπό πρά­

97

κτορες βοναπαρτικούς. *0 άνώτερος άρχηγός ήταν Ενας στρα­τηγός βοναπαρτικός. Δίπλα, κατεστραμένα, βρώμικα Υπο­κείμενα, μέ μέσα ζωής Οποπτα καί πού δέν ξέρει κανείς άπό ποΟ ήρθαν. Δίπλα, χαμένα κοινωνικά άποβράσματα καί τυ- χοδιώχτες τής άστικής τάξης κι άκόμα άλήτες, στρατιώτες άπόταχτοι, άπέφοιτοι τών φυλακών, κατάδικοι πού είχαν άποδράσει, άπατεώνες, σαλτιμπάγκοι, άτομα τής τελευταίας υποστάθμης, πορτοφολάδες, ταχυδαχτυλουργοί, χαμάληδες, ρουφιάνοι, κανταδόροι, σκουπιδιάρηδες, τροχατζήδες, πλα­νόδιοι γανωτζήδες, διακονιάρηδες, τέλος πάντων, ή άκαθό- ριστη, περιπλανώμενη καί ρευστή μάζα πού οΕ Γάλλοι όνο- μάζουν «άλητεία». Μ’ αύτά τά στοιχεία, πού μαζί τους είχε δεσμούς, συγκρότησε ό Βοναπάρτης, τό άποθεματικό τής « Ε τα ιρ ία ς τής δεκάτης Δεκεμβρίου». Ε τα ιρ ία άγαθοεργοΟ σκοποΟ; Ναί, μέ τήν έννοια πώς δλα τά μέλη της, καί μα- ζύ κ ι ό Βοναπάρτης, νιώθανε τήν άνάγκη νά εύεργετηθοΟν αύτοί οί ίδιοι σέ βάρος τοΟ έθνους πού μοχθούσε. Έ ν α ς τ έ ­τοιος Βοναπάρτης, πού γίνεται άρχηγός άπό περιμαζώματα, πού σ’ αύτά βρίσκει, σ’ έκταση δλο κα ί πιό πλατειά , τήν έξυ- πηρέτηση έκείνων τών άτομικών του συμφερόντων πού κυ­νηγάει, αύτό τό κατακάθι πού είναι καταδιωγμένο άπό δλες τίς τάξεις, στή μόνη τάξη πού σ’ αύτή μπορεί άπό- λυτα νά δπολογίσει, αύτός είναι ό άληθινός Βοναπάρτης. Ό Βοναπάρτης χωρίς λόγια. Μερικοί άπό τούς τομείς σ’ άν- θρώπινο ύλικό τής έταιρίας αύτής, στριμωγμένοι στά βα­γόνια, ώφειλαν, στά ταξίδια του, νά τόν έμφανίζουν τριγυ- ρισμένον άπό ένα κοινό, νά έκφράζουν τόν δημόσιο ένθουσια- σμό, νά φωνάζουν «Ζήτω ό αύτοκράτορας», νά προσβάλουν καί νά ξυλοφορτώνουν τούς δημοκρατικούς. Κ ι δλ’ αύτά, φυσικά, κάτω άπό τήν προστασία τής ’Αστυνομίας». "Ωςέδώ μιλάει ό Μάρξ.

“Ενα σύγχρονο κίνημα όλοκληρωτικής μορφής, συγκρινό· μενο μέ τό βοναπαρτικό, παρουσιάζει φυσικά διαφορές άπό πολλές άπόψεις καί κυρίως σχετικά μέ τήν κοινωνική συγ­

κράτηση καί μέ τά προβλήματα πού έξετάζει. Στόν ιταλι­κό δμως φασισμό τοΟ 1919 — 1921 μπορούσαν νά ξεχωρι- στοΟν πολυάριθμα παρόμοια στοιχεία μ’ έκεΐνα τής « Ε τα ι­ρίας τής δεκάτης Δεκεμβρίου». Δίπλα στούς φοιτητές, στούς πρώην άξιωματικούς, στούς άνεργους καί χωρίς άστικό έπάγ- γελμα, στούς πρώην «άρντίτι» (τολμηρούς), πολυάριθμοι ήταν οί άλάνηδες κι οί έξ έπαγγέλματος έγκληματίες.

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Οί ’Ιταλοί έγκληματίες είναι τόσο υπάκουοι στίς συστά­σεις τών άρχώ ν;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν είχαν προσφέρει υπηρεσίες δωρεάν. 'Ο έγκληματίας πού δεχόταν νά μπει στή διάθεση τής φασιστικής οργάνω­σης, έβλεπε νά άτονε! ή άπαγόρευση τής διαμονής του κ ι ή ειδική έπιτήρηση πού τοΟ είχε έπιβληθεΐ, κ ι έπαιρνε μιάν άμοιβή γ ιά κάθε πατριωτικό έγκλημα πού γ ι’ αύτό θά μπο­ρούσε νά θεωρηθεί ένοχος. ’Αλλά, χωριστά άπ’ αύτό, τολ­μώ νά πώ πώς ό άλήτης φτάνει αύθόρμητα σ’ αισθήματα άντιδραστικά. Νιώθει άποστροφή γ ιά τήν προλεταριακή τά­ξη, πού άπ’ αυτήν προέρχεται, κ ι όνειρεύεται μ’ ένα καλό κόλπο νά έπιτύχει νά ζε ΐ άπό κάποιο είσόδημα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Νά μοΟ έπιτρέψετε νά σάς πώ χωρίς υποκριτικές πε­ριστροφές, πώς σχετικά μέ τή χρησιμοποίηση έγκληματιών στόν πολιτικόνάγώνα, έμεΐς οί ’Αμερικανοί δέν έχουμε τίπο­τα νά διδαχτούμε άπό σάς.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ πρωτοτυπία τοΰ φασιστικοΰ κινήματος ξεκινάει άπό τό γεγονός, πώς άκόμα κι άν πολλά άπό τά τμήματά του ξεπη- δοΰν μέ τήν εύνοια τών κυρίων τους, τών στρατιωτικών άρχών καί τής πολιτικής άστυνομίας, δμως δλοι αύτοί ένεργοΰν μέ τόν μυστικό ή φανερό σκοπό νά τά χρησιμοποιήσουν σάν πρό­

σκαιρα δργανά τους κ ι έπειτα ν’ άπαλλαγοΟν άπ’ αύτά. Τό κίνημα ώστόσο έξελίσσεται σ’ αύτόνομη πολιτική ζωή, ξε­περνάει τά δρια που οί προστάτες του λογάριαζαν νά τοΟ άναθέσουν καί, τελικά, βάζει ύποψηφιότητα στήν ίδ ια τή διεύθυνση τοΟ κράτους. Τό μυστικό τής καλοτυχίας αύτής τοΟ φασιστικοϋ κόμματος είναι ούσιαστικά τοποθετημένο στή θέση πού κρατάει στήν κοινωνία, άνάμεσα σέ μιά διευθύνου- σα τάξη πού είναι άνίκανη ν’ άντιμετωπίσει τΙς καινούργιες άνάγκες τής χώρας καί σέ μιάν άντιπολίτευση πού είναι άνί­κανη νά τήν άντικαταστήσει. Τό φασιστικό κόμμα, γ ιά νά καταλάβει αύτή τή θέση μέ τόν πιό χρήσιμο τρόπο καί ν’ αρπάξει τήν τύχη άπό τά μαλλιά, Εχει άνάγκη νά τό διευθύ­νει ένας άρχηγός διψασμένος μέχρι τρέλας γ ιά έπιτυχία κ ι’ έφοδιασμένος μέ δημαγωγικά προσόντα άπεριόριστα, πού νά έχει στή διάθεσή του μιά μάζα άπό ξυπόλυτους, χρεωκο- πημένους, διωγμένους άπό τήν κοινωνία, άπελπισμένους. Μιά μάζα έπαναστατημένη κατά τής διευθύνουσας τάξης καί κατά τών παληών κομμάτων, πού άνάμεσά τους βρί­σκονται καί τά λεγόμενα έπαναστατικά κόμματα. Μιά μά­ζα τέλος πού νά έχει περάσει τόν πόλεμο κα ί άπ’ αύτόν νά Εχει έξοικειωθεΐ μέ τόν θάνατο. Φαντάζομαι πώς Ινα τέτοιο κόμμα, άν σχηματιστεί στίς μέρες μας, θά έχει πολλές π ι­θανότητες έπιτυχίας.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ή αισιοδοξία σας δέν μέ πείθει όλωσδιόλου' δμως μέ άνα- κουφίζει.

100

Γ ιά τό περιττό τών προγραμμάτων και τό επικίνδυνο τών συζητήσεων, καθώς και γιά τή σύγχρονη τεχνική στό νά κατευΰυνονται οί μάζες.

*. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

θέλετε σήμερα νά μιλήσουμε γ ιά τά προγράμματα;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ευχαρίστως. Ε λ π ίζ ω νά κατορθώσω νά σάς πείσω νά μήν τά παίρνετε πολύ στά σοβαρά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ξαναρχίζετε μέ τίς παράλογες προκαταλήψεις σ α ς ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέ μπορώ νά τό άποφΰγω, προκειμένου νά δώσω μέ ε ι­λικρίνεια τίς συμβουλές μου σ’ έναν ύποψήφιο δικτάτορα. Δέν άρνοϋμαι πώς τό νά γίνεται ό άγώνας μεταξύ τών κομ­μάτων, μέ τήν παρουσίαση άπό μέρους δλων, προγραμμά­των πολιτικών καί οικονομικών, τοΟτο θά ήταν σύμφωνο μέ τίς άπαιτήσεις μιδς σωστής δημόσιας ζωής. 'Ο φασισμός δμως γεννιέται σ’ 2να κλίμα έντελώς διαφορετικό. Ξεπετάει άμέσως διεκδικήσεις ή συνθήματα πού Ιχουν σκοπό νά τοΟ έξασφαλίσουν άπό πρίν τήν υποστήριξη τών κοινωνικών έκεί­νων δυνάμεων πού τοΟ είναι άναγκαΐες ’Αποφεύγει δμως νά διατυπώσει §να πρόγραμμα άνασυγκρότησης γ ιά τίς υπόλοι­πες δυνάμεις. ’Αντί γ ι ’ αύτό, προπαγανδίζει μιάν ιδεολογία πού τήν προβάλλει μέ σύμβολα τής φυλής ή τοΟ έθνους. ’Αν άποβλέπετε στήν έπιτυχία , κ. Ντάμπλ Γιου, πρέπει καί σείς νά προσαρμοστείτε σ’ αύτό τόν κανόνα. Δηλαδή, πρέπει ν’ άποκηρύξετε τό άπό παράδοση σύστημα τών κομ­μάτων, πού θά παρουσιάσετε τήν πολιτική τους ώς ύπεύθυ-

101

νη γιά δλα τά κακά πού Ιχ ε ι περάσει ή πατρίδα καί Ode οξύνετε το μίσος τών μαζών έναντίον τους.

ΚΛΘΙΙΓΗΤΙΙΐ: ΠΙΚΑΠ

Σκέφτομαι πώς αυτές οί τέχνες μπορεΐ νά έχουν πέραση μονάχα στό πιο καθυστερημένο τμήμα τοϋ λαοΰ.

ΟΩΜΛΞ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τί εννοείτε «καθυστερημένο» στήν έποχή τοΰ μαζικοΰ πολιτισμού ; Ό φαινομενικός πολιτισμός τών μεσαίων καί τών ανώτερων τάξεων, άκτινοβολεί σέ καιρούς όμαλούς, ε ί­ναι δμως Ινα βερνίκι πού γίνεται σκόνη μόλις ή κατάσταση καταντήσει απελπιστική. Κατάλοιπα πρωτόγονης νοοτροπίας, προλογικά καί άλογα, υπάρχουν κοιμισμένα σ’ δλα τά κοι­νωνικά στρώματα.

ΚΑθΗΓΗΤΙΙΕ ΠΙΚΛΠ

Ε κ ε ίν α πού εσείς, κύριε Κυνικέ, θεωρείτε κατάλοιπα πρωτόγονης νοοτροπίας, στήν πραγματικότητα, είναι ανε­ξάντλητες πηγές θρησκευτικού αισθήματος. Γιά μένα δέν υπάρχει άμφιβολία πώς ή παραγνώριση αύτής τής πλευράς, τής πιο εύγενικιάς στήν ανθρώπινη ψυχή, κι ό χυδαίος υλι­σμός, πού Ιχε ι γίνει παραδεκτός σάν επιστήμη, έχουν γίνει ή αιτία τής άθλιας τύχης τοϋ ευρωπαϊκού σοσιαλισμού.

ΘΩΜΛΞ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

’Ά ν επιτρέπετε, γ ιά τή θρησκεία ίσως μιλήσουμε σ’ άλ­λην ευκαιρία. "Οσο γ ιά τόν σοσιαλισμό, πρέπει νά παραδε­χτε ίτε πώς δέν επαθε μιάν ήττα μεταφυσική, άλλ’ αντίθετα, μιάν ήττα πολύ συγκεκριμένη καί πώς ή νίκη τοΰ φασιστι­κού μυστικισμοΰ πάνω στόν σοσιαλιστικό Ολισμό άποχτά τό σωστό της νόημα δταν διαπιστώνεται πώς μ’ αύτή πραγματο- ποιήθηκε ί φαινομενικός περιορισμός ένός ώρισμένου αριθμού ζωτικών προβλημάτων, πού, καλά ή κακά, αντιπροσώπευε ό σοσιαλισμός, καθώς επίσης πώς τά προβλήματα αύτά άντι-

102

καταστάθηκαν μέ φράσεις άδειες άπό περιεχόμενο καί μέ κα­ταστάσεις ψυχικές. Τά προβλήματα δμως έκείνα δέν ήταν αυθαίρετα. Δέν τά είχαν έπινοήσει οί σοσιαλιστές, κα ί γ ια τοΰτο διατηρούνται στή βάση τής γενικής κοινωνικής δ ια­ταραχής κι επηρεάζουν βαθειά τόν ίδιο τό φασισμό. 'Ο μό­νος τρόπος νά περιορίσουν αύτά τά συγκεκριμένα προβλή­ματα, είναι νά τά λύσουν κι δχι νά τά άγνοήσουν ή νά τά μασκαρέψουν. ’Εξάλλου, δέν πρέπει ν’ άποσιωπηθεί τό γεγονός πώς οί σοσιαλιστές, έχοντας τό βλέμμα προσηλωμέ­νο στήν πάλη τών τάξεων και στήν παραδοσιακή πολιτική, αίφνιδιάστηκαν άπό τήν άγρια εισβολή τοΰ φασισμού. Δέν κατάλαβαν τούς σκοπούς καί τό νόημα τών λόγον/ του καί τών συμβόλων του, τόσο περίεργων καί τόσο ασυνήθιστων, κ ι ούτε φαντάστηκαν πώς ένα κίνημα τόσο πρωτόγονο θά μπορούσε νά φτάσει στήν έξουσία μιας μηχανής τόσο πολύ­πλοκης, δπως είναι τό σημερινό κράτος, καί μάλιστα νά κρα­τηθεί σ’ αύτή. Οί σοσιαλιστές ήταν απαράσκευοι γ ιά νά νιώ- σουν τήν άποτελεσματικότητα τής φασιστικής προπαγάνδας επειδή ή δική τους θεωρία ήταν φορμαρισμένη άπό τόν Μάρς και τόν "Εγκελς τόν περασμένο αίώνα, κι άπό τότε καί πέ­ρα δέν είχε κάμει βήματα προόδου. Ό Μάρξ δέν μποροΟσε νά προμαντέψει τίς επινοήσεις τής σύγχρονης ψυχολογίας, ούτε νά προβλέψει τίς μορφές καί τις πολιτικές συνέπειες τοΰ σύγχρονου μαζικού πολιτισμού.κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό φιλόσοφος Χουϊτσίγκα, πού τόν έπισκεφτήκαμε στήν 'Ο λλανδία, μας είπε πώς ή αδυναμία τού πολιτισμού μας είναι μιά έξασθένηση τής λογικής κρίσης καί τοΰ τρόπου κριτικής. Ε ίναι, μάς είπε, μιά σύγκρουση ζωής καί λογικής κι ή σύγχρονη νεολαία δίνει στή ζωή λατρεία είδωλολατρι- κή. Σά φιλόσοφος πού είναι, μάς μιλούσε, φυσικά, μέ π α ­ράπονο. Ά ν είναι δμως έτσι, οπως καί σείς κυνικά συμφω­νείτε, γ ια τί ενας πολιτικός άρχηγός δέ Οά ’πρεπε νά έπω- φεληθεί άπ’ αύτό ;

103

««ΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣΑύτή ή ερώτησή σας, κύρ·.ε Ντάμπλ Γιου, ξεπερνά τά

παραδεγμένα £ρ:α, εκείνα πού κάνουν δυνατές τίς συζητή­σεις μας. Ε μ ε ίς πρέπει ν’ άσχοληΟοϋμε μέ τό «πώς» κι οχ: μέ τό «γιατί».

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Δέν εννοώ τήν διαφορά. ’Αλλά μπορείτε νά συνεχίσετε.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τώρα, αναφορικά μέ τό «πώς», πρέπει νά σάς θυμίσω πώς ή φασιστική υπεροχή, πρώτα στήν ’Ιταλία κι Ιπειτα ατή Γερμανία, άρχισε άπό τή στιγμή πού τά σοσιαλιστικά κόμματα άποδείχτηκαν άνίκανα νά ικανοποιήσουν τίς έλπί- δες πού οί μάζες είχαν στηρίξει σ’ αύτά. Μέ τόν ίδιο τρό­πο πού τό άτομο, τό άνίκανο νά ξεπεράσει τίς δυσκολίες τοΰ βίου καί νά πραγματοποιήσει τίς βλέψεις του, καταλήγει νά έλευθερωθεϊ άπ4 τίς άγωνίες καί τίς έπιΟυμίες του μέ όνει­ρα, έτσι κ ι οί μάζες, νικημένες έξ αιτίας τής άνικανότητας τών άρχηγών τους, ριγμένες στήν απελπισία, καταφεύγουν πίσω άπό έμβλήματα μιάς μακρυνής εποχής, πού οί κοινω­νικές αντιθέσεις λύνονται συμβολικά, ο: άνθρωποι άδελφώ- νονται συμβολικά καί τό κεφαλαιοκρατικό κέρδος περιορίζε­ται συμβολικά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πιστεύετε, στ’ άλήθεια, πώ : στή φασιστική ιδεολογία τών χωρών τής Ευρώπης ή προσποίηση πα ίζει τόσο σπουδαίο ρόλο ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σέ κάθε ιδεολογία, έξοχε καθηγητή, καί σέ κάθε κρατι­κή μορφή, ιδιαίτερα δμως, έννοείται, στίς ιδεολογίες τών έλο- κληρωτικών κρατών. Ό Ά γ γ λ ο ς άνΟρωπολόγος Φράζερ βε­βαίωσε κιόλας, πώς ή διατήρηση τής δημόσιας τάξης καί τής κρατικής έξουσίας στηρίχτηκαν πάντοτε, κατά Ινα ούσιαστι-

104

κό μέρος, στίς προληπτικές φαντασιώσεις πού σχηματίστη­καν στίς μάζες. ΙΙραγματικά, χωρίς αύτό, Ενα μεγάλο μέ­ρος τής άνθρώπινης ιστορίας θά έμενε ακατανόητο. ’Ακατα­νόητοι οί πόλεμοι, άκατανόητη ή ύπαρξη παρασιτικών κο ι­νωνικών τάξεων, οί στρατώνες, οί φυλακές, οί σχέσεις με­ταξύ μητρόπολης κι άποικιών καί τά ρέστα. ’Ό χ ι, ί φασι­σμός, άληΟινά, δέν έπεσε άπ’ τον ουρανό καί δεν υπόταξε ανθρώπους ελεύθερους, άλλά πλήθη προδιατεθειμένα νά τον υπηρετήσουν σύμφωνα μέ τό δικό τους καθημερινό τρόπο ζωής (στή σχολική διδασκαλία, στή στρατιωτική υπηρεσία, στή θρησκευτική πράξη, κι άκόμα, στήν επιδεξιότητα πού άπόχτησαν στά συνδικάτα καί στά άντιπολιτευόμενα κόμματα, που κ ι αύτά, δπως καί τ ’ άλλα, έχουν γίνει συγκεντρωτικά κα ί γραφειοκρατικά). Ό ψυχολόγος Μπερχάϊμ υποστήριξε πώς θ’ άποδείξει, δτι ή προδιάθεση στήν υποβολή είναι «άνα- πόσπαστη άπό τό ανθρώπινο πνεύμα καί πώς ή κανονική δια­νοητική κληρονομιά άποτελεΐται κατά κύριο λόγο, άπό δια­δοχικές υποβολές». Έ ϋπαρξη δμως στόν άνθρωπο μιας άτα- βικής προδιάθεσης γ ιά υποταγή, δέν αποκλείει τή δυνατό­τητα τοΰ νά παραμεριστεί ή προδιάθεση αύτή γιά νά δώσει τόπο σέ μιά συνείδηση ελεύθερη κι υπεύθυνη. ΙΙρόκειται δμως γιά κάτι πού δέν είναι άρεστό στό μεγαλύτερο μέρος τών πολιτικών, έκείνων πού άγαποΰν νά χρησιμοποιούν τούς άν- Ορώπους σάν όργανα υπάκουα. Αύτό μπορεί νά είναι κάτι τό έπώδυνο, άκόμα καί γ ιά τόν κοινό άνθρωπο, μ’ δλο πού, άν δέν είναι πάντοτε ζηλευτή ή τύχη τών κατοικίδιων ζώων, είναι συχνά τό μοναδικό μέσο γ ιά νά ζήσει κανείς «έν ειρήνη».

ΚΑΘΙΙΓΗΤΗΣ ΠΙΚΛΠ

θ ά θέλατε νά δώσετε νόημα αύθαίρετο στήν ανθρώπινη φύση, κύριε Κ υ νικ έ; Μή λησμονείτε, σάς παρακαλώ, πώς ή έλευθερία τής συνείδησης ήταν πάντοτε τό καταφύγ-.ο ένός συμπυκνωμένου ξεδιαλέγματος καί προϋποθέτει Εναν πλοΰτο σκέψης τέτοιο, πού οί μάζες ποτέ δέ θά μπορέσουν

115

νά τόν έχουν. Οί μάζες μπορούν νά πάρουν τήν κ τροφή τους μόνο σέ μορφή χαπιών πού νά τά υ μέ μάτ'.α κλειστά.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ ιστορία δμως άποδείχνει τό αντίθετο. ’Αποδείχνει πώς δέν έγινε πρόοδος πολιτική καί κοινωνική μιας κάποιας αξίας, πού νά μή χρωστιέται στούς άγώνες τών τάξεων πού λέγονται κατώτερες. ’Αλλά, γ ιά νά μή ξεφύγουμε πολύ ά π’ τό θέμα, θέλω τώρα νά έπιμείνω ιδιαίτερα στό γεγονός, πώς ή μόρφωση, ακόμη κι ή ανώτερη, δέν είναι διόλου ξένη πρός τήν εύκολοπιστία καί τήν πρόληψη. Γνωρίζω εναν περίφημο καθηγητή μαθηματικών πού τρέμει, αν, καθώς πηγαίνει στό πανεπιστήμιο, συναντήσει gvav γάτο μαύρο. Οί προλήψεις, οί πιό έπικίνδυνες, είναι έκεΐνες, οί συνηθισμένες, πού έμεΐς ούτε πού παίρνουμε είδηση πώς είναι τέτοιες. Σέ πολλές, ούτε θά είχα δώσει προσοχή, άν ενας φίλος μου άπό τούς ΙΙαπούα δέν μοΰ τϊς είχε υποδείξει. ’Αφήστε με νά σαςδιηγηΟώ τήν ιστο­ρία. Ό φίλος αύτός είχε τήν τύχη νά τόν περιμαζέψει ενας ιεραπόστολος μέσα άπό μιά φυλή, άπό τις πιό καθυστερημένες, τής'Ολλανδικής Νέας Γουινέας καί νά τόν οδηγήσει στή Ρώμη, σ’ £να λύκειο τής ΙΙροπαγάνδας τής ΙΙίστης, γ ιά ν’ άπαλλαγεϊ έκεΐ άπό τις προλήψεις πού είχε άπό γενετής καί νά μορφωθεί χριστιανικά. Μ’ όλο πού ήταν ζωηρός οτήν αντίληψη, δέν είχε ποτέ φέρει κανενός είδους αντίρρηση στίς αλήθειες τοΰ Εύαγ- γελίου καί φαινόταν πιά ώριμος γ ιά νά σταλεί ξανά στήν παληά του φυλή ώς ιθαγενής ιεραπόστολος, δταν ή σύμπτωση ή, ή Θεία ΙΙράνοια θέλησε σέ μιάν επίσκεψή του στό ζωο­λογικό κήπο τής αιώνιας πόλης, νά συναντήσει £ναν εξαι­ρετικό γέρο καγκουρό. *0 καγκουρο ήταν κι είναι τό ζώο τοτέμ τής φυλής, πού άπ’ αύτή κατάγονταν ό νέος, κα ί δέν μπορείτε να φανταστείτε ποση ήταν ή συγκίνηση του πού ξαναβρήκε τόν ιερό πρόγονό του στήν ξένη πόλη. Καμιά δέν υπάρχει άμφιβολία πώς αύτό συνέβη μέ ενέργεια ύπερ-

10ϋ

σκαλοι v’ άποσπάσουν τόν νέο προσήλυτο άπό έκείνη τήν με­ταγενέστερη προληπτική κρίσή, προσφεύγοντας σ’ όλες τίς πηγές τής χριστιανικής απολογητικής. Γιά νά τελειώσουν, πέταξαν έξω άπό τό λύκειο τόν άμετανόητον αύτόν ειδωλο- λάτρη πού είχε γ ίνει αιτία σκανδάλου. Ε κε ίνος τότε πε- ριπλανήΟηκε, περίλυπος κι απαρηγόρητος, σέ διάφορες πό­λεις, κι έπειτ’ άπό κάμποσο καιρό ήρθε στήν Ε λ βετία . Ε ίχα τήν ευκαιρία νά τόν συναντήσω τυχαίως καί νά τόν γνωρίσω στόν ζωολογικό κήπο τής Ζυρίχης, καθώς, πολύ ερεθισμένος, έφερνε βόλτα γύρω άπό τό διαμέρισμα τών καγκουρά. “Οταν τοΰδειξα πώς είχα κάποια γνώση τών μελετών πού δημο­σιεύτηκαν τά τελευταία χρόνια γ ιά τόν μυθικό κόσμο τών

χωρίς περιστροφές. Οί έπιστήμονές σ α ς ,— άρχισε νά δια­μαρτύρεται — πού κι εγώ τούς διάβασα, είναι ηλίθιοι. Στά γραφτά τους, πού γ ι’ αύτά έχουν άςιώσεις, συζητούν γ ιά τά δικά μας «άλχέρα, ούγκούδ, κοΰγκι, ντέμα» σά νά έπρό- κειτο γ ι ’ άψυχα άντικείμενα έργαστηρίου. Στό φούντωμα τής ταραχής του, έβγαλε έ'να τετράδιο άπό μιά τσέπη καί μέ

γ ια μέ τά λιβάνια της, τά χεριά, τΙς λαμπάδες, τά λάδια, τά λείψανα, είχαν σ’ αύτό τιμητική θέση. Δέν έλειπαν δμως καί παράξενες παρατηρήσεις πάνω στήν ιδιωτική μας ζωή. θυμάμαι, ιδιαίτερα, μιά συζήτηση άνάμεσα στόν Παπούα καί μιά Ρωμαία γυναίκα, πού φοροϋσε σάν δαχτυλίδι ένα μικρό στεφάνι χρυσό, τήν γαμήλια πίστη. Ά π ό τΙς έρωτήσεις γύ ­ρω στή χρήση τής χρυσής έκείνης «πίστης», ό νέος προχώ­ρησε σέ συζήτηση πάνω στή σχέση πού υπάρχει άνάμεσα στό δαχτυλίδι καί στήν συζυγική πίστη, στό ’Ινστιτούτο τής «Προπαγάνδας γ ιά τήν Πίστη» καί στήν προσφορά πί- στεων στή φασιστική πατρίδα. Σ ’ Ινα ώρισμένο σημείο, ή γυ ­ναίκα δέν ήξερε πιά τ ΐ ν’ άπαντήσει. Μιά μέρα, όδήγησαν τόν νέο Παπούα, μαζύ μέ τούς ιεροσπουδαστές τοϋ λυκείου, στήν Ιΐλατεία Βενέτσια γ ιά νά προσκυνήσουν τό μνημείο τοΟ Ά γνω στου Στρατιώτη πού βρίσκεται στά πόδια τοΟ «Βωμοϋ τής Πατρίδας». Έ πατρίδα είναι κ ι αύτή μιά Παναγία ; ρώ­τησε έναν άνώτερό του. "Οχι, άπάντησε έκεΐνος. Γ ιατί λοι­πόν δπάρχει ένας «Βωμός τής Πατρίδας»; Δέν μπορεΐς νά κα­ταλάβεις γ ια τ ί ; Έ τρεξα ν δυό χωροφύλακες καί διέταξαν σιω­πή. Ά ν πρέπει νά σωπάσω, αύτό σημαίνει πώς είναι μιά ΙΙαναγία, Εξακολούθησε νά μουρμουρίζει ό ΙΙαπούα. Μιάν άλλη μέρα, είχε σημειώσει στό τετράδιό του τά έξή ς : Δ ιά­βασα σέ μιάν Εφημερίδα πώς στήν Άβυσσηνία ή ρωμαία λύ­καινα έδιωξε τό λιοντάρι τοΟ ’Ιούδα. Φ αίνεται πώς ό βρε- ταννικός λέοντας πρόδωσε κείνον τοΟ ’Ιούδα. Λοιπόν, δπως καί σέ μάς, κάθε μεγάλη ευρωπαϊκή φυλή λατρεύει Εναν το- τεμικό πρόγονό της. ‘Η Γαλλία έχει τόν κόκκορα, ή Γερ­μανία τόν άετό, ή ’Ιταλία Επίσης τόν άετό, ή Ρώμη μιά λύ­καινα μέ δυό μωρά, ή 'Ολλανδία, τό Βέλγιο, ή Σουηδία κ ι’ άλλες χώρες, τό λιοντάρι, πού καθώς φαίνεται είναι τό ζώο τό πιό συνηθισμένο στήν Εύρώπη. Μιάν άλλη φορά, στή Γένοβα, είχε παραστεΐ στήν καθέλκυση ένός πλοίου. Μιά κυρία Εσπασε μιά φιάλη πάνω στό σκάφος. ΤοΟ Εξήγησαν πώς ήταν μιά φιάλη μέ σαμπάνια. Κρίμα, είπε, πιό καλά

108

θά ήταν νά πιοΰνε τή σαμπάνια καί νά σπάσουν μιά φιάλη μέ νερό. Τό βάπτισμα, τοΟ είπαν, δέ θά είχε αξία. 'Ο Χριστός, άποκρίθηκε, δέν βαφτίστηκε κ ι’ αυτός μέ νερ ό ; Ε ίσαι βλά κας! τοΰ παρατήρησαν. Έ συζήτηση έξακολού- θησε : Τό πλοίο Ιχε ι ψυχή ; ρώτησε αύτός. “Οχι, τοΰ άπάν- τησαν. Τ ί πράγμα λοιπόν βαφτίστηκε; Ε ίσαι β λχκ α ς! τοΰ ξαναπάντησαν. Μιάν άλλη μέρα, ε ίχε παραστεί στήν παρέ­λαση πολλών άνθρώπων, πού ήταν δλοι ντυμένοι όμοιόμορφα. ’Εμπρός βάδιζε Ινας μ’ Ινα κοντάρι πού πάνω του ήταν κολλημένο Ινα πανί χρωματιστό. Στή διάβαση τοΰ κοντα- ριοΰ δλοι χαιρετούσαν μέ σεβασμό. Έ ν α ς γέρος πού δέν έβγαλε τό καπέλο, δέχτηκε άμέσως έπίθεση καί ξυλοφορτώ­θηκε. Γ ια τ ί ; ρώτησε 6 Παπούα. Δέν χαιρέτισε τή σημαία, τοΰ έξήγησαν. Ά λ λά είναι μονάχα Ινα κοντάρι μ’ Ινα κομ­μάτι πανί, παρατήρησε αύτός. Έ σημαία, τοΰ φώναξε Ινας έξαλλος, δείχνοντάς του τΙς γροθιές του, είναι ή ίερή εικό­να τής πατρίδας. Ε ίναι ή ίδ ια ή πατρίδα, τοΰ φώναξε Ινας άλλος, είναι τό αίμα, ή ψυχή τής πατρίδας. Έ πατρίδα Ιχε ι ψ υ χή ; ρώτησε 6 Παπούα. θέλαν νά τόν πάνε στή φυ­λακή. Πολυάριθμα άλλα έπεισόδια, πού ήταν γραμένα στό τετράδιο, άφοροΰσαν τή μαγική δύναμη τών σφραγίδων, τών στολών, τών διακριτικών. Αύτά είναι πράγματα πού δλοι εμείς τά γνωρίζουμε, άλλ’ άπό τή συνήθεια, καταλήγουμε μέ τό νά μή τούς δίνουμε πιά προσοχή.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ μικρή σας ίστορία είναι διασκεδαστική, άλλά δέν βλέπω τ ί σχέση μπορεΐ νά έχει μέ τή σημερινή μας συζήτηση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μιά σχέση βέβαιη. Σέ μιά μελέτη τοΰ Εθνογράφου Α. ΙΊ. Έ λ κ ίν γ ιά τή μυστική ζωή τών ιθαγενών Αυστραλών, βρήκα τό έξής σχόλ ιο : « 'Ο δεσμός ένός προσώπου μέ τή χώρα του δέν είναι άπλά γεωγραφικός ή τυχαίος. Ε ίναι Ινας δεσμός ζωτικός, πνευματικός κ ι ίερός. 'Η χώρα του, ταυτό­

109

χρονα, είναι τό σύμβολο τοΟ δρόμου πρός τήν είσοδο στόν άόρατο καί τρανό κόσμο τών ήρώων, τών προγόνων καί τών δυνάμεων που δίνουν τή ζωή, πού άπ’ αύτήν έπωφελοΰνται ό άνθρωπος κι ή φύση*. Σάς έξήγησα άπ’ τήν άρχή, πώς πρόκειται γ ι’ Αύστραλούς ιθαγενείς, πού έχουν μείνει άκόμα Ιξω άπό κάθε έπαφή μέ τόν λεγόμενο πολιτισμό, γ ιά νά προ­λάβω μήπως θά νομίζατε πώς 6 Α.Π. Έ λκΙν θέλησε ν’ άνα- φερθεΐ στά συνθήματα τής γερμανικής έθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας. Ω στόσο, υπάρχει διαφορά στις πνευματικές εκφράσεις μεταξύ τών δυό λαών τέτοια, πού τά πλεονεκτή­ματα είναι μέ τό μέρος τών Ιθαγενών Αυστραλών. Σ ’ αυτούς, έκείνη ή μυθική έπαφή μέ τΙς φυσικές δυνάμεις είναι άκόμα αύθόρμητη κ ι άγνή, ένώ στούς σημερινούς Γερμανούς είναι υποβολή ίδεολόγων μέ σκέψη θολή, πού έπιτυχία τους είναι τό νά περιπλανιοΟνται στήν έρευνα τών φοβερών συνθηκών τοΟ πνευματικοΟ παραστρατήματος τοΟ γερμανικού λαοΟ στά μεταπολεμικά χρόνια.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μιά προπαγάνδα, δσο κ ι άν είναι έπιδέξια, δέν μπορεί νά έχει έπιτυχία χωρίς Ενα κάποιο στήριγμά της πάνω στήν πραγματικότητα. ’Αλλά, στήν ’Αμερική μάς λείπουν οί πα ­ραδόσεις. Έ ίστορία μας άρχίζει μέ τήν άνακήρυξη τής άνε- ξαρτησίας στό 1776. Πρίν άπό τότε, τά 13 κράτη ήταν άγ- γλικές άποικίες. Επομένως, ή σύντομη ίστορία μας, όλά- κερη, είναι φιλελεύθερη. 'Α ν σκεφθήτε πώς τό 1776 οί 'Ενωμένες Πολιτείες δέν ήταν παρά μόλις δυό έκατομμύρια κάτοικοι (κι Ενας μάλιστα ώρισμένος άριθμός άπό τΙς πιό άξιόλογες οικογένειες άφησαν τότε τήν χώρα καί ξαναγύρι- σαν στήν ’Α γγλία) καί πώς τώρα οί κάτοικοι φτάνουν τά 130 έκατομμύρια, εύκολα θά καταλάβετε πώς, άπό πλευρά καθαρά δημογραφική, οί Ε νω μένες Πολιτείες είναι δημιούρ­γημα τής φιλελεύθερης έποχής, Ενα δημιούργημα πρόσφατο.

110

Μ’ αυτές τίς προϋποθέσεις, μιά έθνική παράδοση δέν μπορεΤ νά γ ίνει άντικείμενο έφεύρεσης.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πιστεύετε πώς στόν ιταλικό λαό υπάρχει μιά ρωμαϊκή παράδοση ; Βγήτε άπό αύτή τήν πλάνη. Πριν άπό μερικά χρόνια ξγινε μιά συζήτηση άνάμεσα σέ μερικούς ’Ιταλούς ιστορικούς πάνω στό θέμα τής έποχής πού πρέπει νά όριστεΤ ώς άρχή τής καταγωγής τοΰ δικοΟ τους έθνους. Μερικοί ήθε­λαν νά τήν τοποθετήσουν στις άρχές τοΰ 1800, άλλοι τοΰ 1700, άλλοι άν£βηκαν ώς τό 1300 κι άλλοι στόν Ντάντε. Κανείς, μά κανείς, ούτε ένας φασίστας ιστορικός, μ’ δλο πού μέ τόν φασισμό στήν έξουσία, δπως είναι φυσικό, οί φασίστες ιστορικοί δέν λείπουν, τόλμησε νά υποστηρίξει πώς ή ίστορία τής ’Ιταλίας άρχίζει στήν κλασική άρχαιότητα. Τοΰτο δμως δέν έμπόδισε τόν Μουσολίνι νά ξεπετάξει τήν ανόητη έκείνη ίστορία πώς τάχα ή ’Ιταλία είναι άπό παράδοση ρωμαϊκή ώσπου νά τήν κάμει νά γ ίνει ό κεντρικός μύθος τής φασι­στικής ιδεολογίας καί νά βγάλει άπό τόν μύθο αύτό τΙς όνο- μασίες, τά σύμβολα καί τά δόγματα γ ιά τήν ίργάνωση τοΰ κόμματος καί τοΰ φασιστικοΰ κράτους. Σέ μεγάλα στρώματα τής κοινής γνώμης φαίνεται πώς ή άπάτη έκείνη πέτυχε. Κ ι’ ήταν νέοι πού πήγαν έθελοντές στήν ’Αφρική καί στήν 'Ισ π α ­νία καί πρόσφεραν τό αίμα τους στήν πίστη πρός τήν ρω­μαϊκή παράδοση.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Εγώ νομίζω πώς, γ ιά νά επιτύχει μιά άπάτη, πρέπει νά έχει μέσα της Ενα κάποιο στοιχείο πιθανότητας. Ά νάμεσα στή σημερινή ’Ιταλία καί στή Ρώμη τών Καισάρων υπάρ­χει, άν όχι τίποτε άλλο, μιά σύμπτωση γεωγραφική. Στήν Α μερική δέν έχουμε τίποτε τό άνάλογο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν υπάρχει λόγος ν’ άπελπίζεστε. Γ ιά νά πραγματο­ποιηθεί μιά άπάτη, πρώτος δρος είναι, οί άνθρωποι πού θά

111

έξαπατηθοΟν νά έχουν τήν άπαραίτητη προδιάθεση γ ιά νά τή χάψουν. Έ ν α ς Γάλλος μελετητής έγραψε πώς ό μύθος είναι μιά συλλογική έπιθυμία προσωποποιημένη. Νά τραβήξεις τήν προσοχή σέ μιάν ένέργεια υποβολής. Τό περιεχόμενό της έχει σημασία δευτερεύουσα. ’Α ντίθετα, άποτελεσματικό ρόλο π α ί­ζει ή ψυχική κατάσταση τοΟ προσώπου πού θά υποβάλεις. ΜπορεΙ κανείς νά π ε ι πώς, ουσιαστικά, κάθε υποβολή είναι πάντοτε, στόν δυναμισμό της, μιά αυθυποβολή. Έ δ ώ είναι ή άπάντηση στήν έρώτηση έκείνων πού, άφοϋ γνώρισαν άπό κοντά τούς άρχηγούς φασίστες κ ι έθνικοσοσιαλιστές καί μπό­ρεσαν νά κρίνουν πάνω στό ώς ποΟ φτάνουν πνευματικά καί ήθικά, έπειτα δέν μποροΟν νά έξηγήσουν πώς τέτοιοι μέτριοι άνθρωποι κατάφεραν νά δημιουργήσουν μαζικά κινήματα τό­σο δυνατά. Στήν πραγματικότητα, δέν είναι έκεϊνοι πού δη­μιούργησαν αύτά τά τρομερά κινήματα. Έ πωφελήθηκαν άπ’ αύτά, μέ τρόπο τέτοιο, πού τό μυστικό τοΟ έθνικοσοσιαλι- σμοΟκαΙ τοΟ φασισμοϋ πρέπει νάάναζητηθεΐ, πρώτ’ άπ’ δλα, στίς πνευματικές συνθήκες τών ιταλικών καί τών γερμανι­κών μαζών έπειτα άπό τόν πόλεμο, στήν οικονομική κρίση καί στή χρεωκοπία τών δημοκρατικών καί τών σοσιαλιστι­κών κομμάτων.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Παρακαλώ, ας μή λησμονήσουμε τό σκοπό τών συζητή­σεων μας. ’Α π’ αύτά πού είπατε, τ ΐ συμπεράσματα θέλετε νά β γά λετε ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό συμπέρασμα, τό πιό ένδιαφέρον, είναι έτοϋτο: Μήν άπογοητεύεστε. Μήν πιστεύετε πώς είναι δουλειά ένός 6πο- ψήφιου δικτάτορα νά δημιουργήσει δικτατορία άπό τό τίπο­τε. Δόστε καλύτερα βάση στήν άδυναμία τών παληών κομ­μάτων νά ξεπεράσουν τήν κρίση τοΟ πολιτισμοϋ, δπου φαί­νεται πώς έχει μπεί όλάκερη ή άνθρωπότητα. Μή λησμονεί­τε πώς έμεΐς, πιθανότατα, είμαστε μόλις στήν άρχή μιάς

112

μακρυάς σειράς πολέμων Επαναστατικών, άντεπαναστατικών χ α ΐ κχταστροφών κάθε είδους. Μήν βιάζεστε. Παραδεχθήτε τή δυνατότητα έπανεχβαρβαρισμοΟ τής άνθρωπότητας. Ά κ ό · μα χ ι άν Εχουν πίσω τους μιά μεγάλη ιστορική παράδοση, μποροΟν οί μάζες νά ξαναγίνουν τό Ζδιο βάρβαρες, μέ τήν άποτελεσματιχή συνέργεια τοΟ πολέμου, τής πείνας, τοΟ ρα- διοφώνου χ ι δλων τών άλλων, θ ε ό ς φυλάει, δέν θέλω νά θέ­σω σέ άμφιβολία τή σοφία τοΟ καθηγητή Π ικάπ καί τών άλλων συνεργατών σας. Κ ι δμως : γ ιά ν’ άποβλακωθοΟν άλη- θινά οί μάζες, οί προσπάθειες τών πιό καλών προπαγανδι- στών θά ήταν σάν άβλαβα βουΐσματα μυγών, χωρίς τήν άπο- φασιστική συνεργασία τών πολεμικών σφαγών καί τής δυστυ­χίας πού διαρκεΐ πολύ. Μή σκανδαλίζεσθε, σάς παρακαλώ, άν λέω τά πράγματα μέ τ ’ δνομά τους. ’Αποφεύγω τις περι­φράσεις γ ιά νά είμαι πιό σαφής. Ε ίνα ι πιά γεγονός βεβαιω­μένο πώς, ώς άποτέλεσμα τών έθνικών πολέμων, τών έμςρύ. λιων πολέμων κα ί τής διαρκοΟς άνεργίας, Εχουμε, σέ μορ<ρή επιδημική, Ενα φαινόμενο άποκοινωνισμοϋ τής συνείδησης, πού γ ι ’ αύτό τόν λόγο, Ενας άριθμός άτόμων πάντοτε πιό μς- γάλος, στερείται κανονικής ψυχικής δραστηριότητας. Έ χ ε ι βεβαιωθεί πώς σ’ αύτά τά άτομα υπάρχει μιά βαθμιαία άτρο- φία πνεύματος καί μιά υπερτροφία τών κατώτερων, τών εν­στικτωδών κ χ ί αυτόματων ψυχικών ικανοτήτων. Δέν μιλώ γιά τίς σοβαρές εκείνες περιπτώσεις πού χρειάζονται μιά ψυ­χιατρική έπέμβαση, άλλά γενικά γ ιά τή μάζα τών πολεμι­στών καί τών άνέργων, γ ιά τις οίκογένειές τους καί γιά δλους Εκείνους πού, γ ιά πολύν καιρό, Εχουν ύποβληθεΐ σ’ Εν­τονες συγκινήσεις. Ε κ τό ς άπό Εξαιρετικές περιπτώσεις, ή πείρα δείχνει πώς τό άνθρώπινο πνεύμα, σέ τέτοιες Επώδυ- νες δοκιμασίες, χάνει τή συνηθισμένη του Ζσορροπία, δέν ε ί­ναι [κανό νά σκεφτεΐ κα ί νά κρίνει, διστάζει άνάμεσα στή βαθειάν άπελπισία κα ί στήν άφελή αισιοδοξία, καί γίνεται εύκολη λεία κάθε δημαγωγίας. 'Η Ελλειψη φυσικής άσφά- λειας κ ι’ ή άβεβαιότητα γ ιά τή συντήρηση, άν διαρκέσουν

1138

γ ιά χρόνια, ξαναφέρνουν τόν άνθρωπο, έστω .καί τόν πιό λο­γικό, έστω καί τόν πιό μορφωμένο, έστω κα ί τόν πιό καλά άναθρεμένο, σέ μιά κατάσταση άπό άγωνίες άταβικές, σ’ ένα στάδιο πού, έπειτα άπό πολλών αιώνων άνάπτυξη, φαι­νόταν πώς είχε ξεπεραστεΐ όριστικά. Ε ίναι έκείνη ή κατά- στάση χάριτος, πού κάνει νά προχωροΟν οί όλοκληρωτικοί, δχι οί όλοκληρωτικοί τοΰ σαλονιοΟ, άλλά οί άληθινοί όλοκληρω- τικοί, οί άπελπισμένοι, πού μόνη ή έμφάνισή τους στό δημό­σιο χώρο, φτάνει γ ιά νά έπικρατήσει γενική άπογοήτευση.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Αύτό πού λέτε, κύριε Κυνικέ, μέ κάνει νά θυμηθώ τή διαπίστωση τοΟ ΊσπανοΟ Ό ρ τέγα υ Γκασσέτ, πού είχαμε συναντήσει στό Παρίσι. Μας είπε πώς ό άνθρωπος πού άρ- χ ίζ ε ι τώρα νά έπιβάλλεται κατά τρόπον άντίθετο πρές τόν σημερινό πολιτισμό, άπ’ δπου προέρχεται, είναι ένας πρω ' τόγονος, ένας βάρβαρος, Ινα άτομο πού βγαίνει άπό μιά κου- φάλα, ένας εισβολέας πού πέφτει άπό ψηλά. Έ άτομικότητά του είναι έντελώς διαφοροποιημένη. Ε ίναι ένας άνθρωπος πούμπορεί νά δράσει μόνο μαζύ μέ άλλους, μέ μιά λέξη, ένας άνθρωπος - μάζα. Ά λ λ ’ αύτός είναι π ιά ένας πρόστυχος, έφθαρμένος άνθρωπος.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

‘Η κινητοποίηση δμως έκατομμυρίων άνθρώπων - μάζα μέ τήν ένέργεια τού φασισμοΟ δέν είναι όλάκερος ό φασισμός. Ή ούσία τοΟ φασισμού βρίσκεται στήν ίδέα του. Ό άνθρω­πος - μάζα είναι ή κτηνώδης βία πού χρησιμοποιεί ή ίδέα γ ιά νά θριαμβεύσει. Πίσω άπό τόν Μουσολίνι υπάρχει ό Σορέλ, ό Παρέττο, ή ρωμαϊκή παράδοση. Πίσω άπό τό Χίτλερ, ό Φ ίχτε μέ τόν έθνικό σοσιαλισμό του, τό « W illen z u r M acht» τοΟ Νίτσε, ή πίστη στό πεπρωμένο τοΟ Ρίχαρντ Βάγκνερ, ή θεωρία τής ράτσας τού Γκομπινώ κα ί τοΟ X. Στ. Τάμπερ- λαιν, ή θεωρία τής κληρονομικότητας τοΟ Μέντελ, ή ίδέα τής ισχύος τοΟ Τράιτσκε...

114

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γιατί σ’ άρέσει νά διακόπτεις ; Γ ιατί θέλεις μέ τό στανιό νά χάνουμε καιρό ; Ξέρεις πώς στήν ’Αμερική, εκτός άπό τά πανεπιστήμια, οί ιδέες δέν έπιτρέπεται νά κυκλοφορούν καί, μάλιστα, πιό λίγο άκόμα άπό δπου άλλοΰ, στόν πολιτικό βίο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Ακριβώς αύτό, άγαπητέ φίλε, είναι τό βάσανο, καί είναι άνάγκη νά δοθεί σ’ αύτό 2να τέλος. Πρόκειται ν’ άντικατα- σταθεϊ ή πολυσύνθετη, φιλελεύθερη καί χριστιανική παρά­δοση, πού τήν άδυναμία της θά τήν άποδείξει ή προσεχής οικονομική κρίση, μέ μιάν ϊδέα καινούργια, άπλή καί συγ­χρονισμένη, ίκανή νά δεχτεί τήν προσχώρηση τής διανοού­μενης νεολαίας καί νά κατευθύνει έκατομμύρια ανθρώπων — μάζα. Γ ι’ αύτό, ή πρώτη δουλειά είναι ν’ άνοίξει μιά συζή­τηση...

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΜοΟ έπιτρέπετε νά σάς διακόψω ; Βρίσκεστε σέ στραβό δρόμο, θέλ ω νά πώ πώς 6 δρόμος πού σκέφτεστε ν’ άκο- λουθήσετε δέν είναι Ικεϊνος τοΟ φασισμού. θ ά θέλατε ν’ ά- νοίξετε μιά συζήτηση ; Στήν πραγματικότητα, ό φασισμός άντιπροσωπεύει τήν άπόπειρα τοΰ νά τεθεί έξω άπό κάθε συ­ζήτηση ή κοινωνική τάξη, νά γ ίνει ξένη γ ιά τή συνείδηση τών πολιτών καί γ ιά τίς ταλαντεύσεις τής κοινής γνώμης. Γιά τόν φασισμό, ή κοινωνία είναι αιώνια. Αύτή είναι κιό­λας παροΰσα δταν τό άτομο γεννιέται κ ι έξακολουθεί νά ύ- πάρχει, δταν τό άτομο πεθαίνει. Τό άτομο πρέπει νά προ­σαρμοστεί στήν κοινωνία κ ι δχι τό άντίθετο, Κάτω άπ’ αύτή τήν 2ννοια, ό εύρωπαϊκός φασισμός είναι μιά άπόπειρα γιά νά ξανάρθουν οί σχέσεις μεταξύ άτόμου κα ί κοινωνίας στό σημείο πού ήταν πριν άπό δυό αιώνες. Συγχωρήστε τήν π ε­ζότητα. Σείς γνωρίζετε πώς, ώς τήν «Διαφώτιση* τό πρό­βλημα τής ένότητας τής κοινωνικής όργάνωσης δέν ήταν θέ­μα πλήρως άμφισβητήσιμο. Μετά τήν «Διαφώτιση», άντίθε-

115

τα, ή κοινωνία ή Ιδια Εγινε πρόβλημα. Ά π ό τότε, άρχισε ή έποχή τών πολιτικών καί τών κοινωνικών άνακατατάξεων πού είναι σύμφωνες μέ τή λογική, ή έποχή τών προγραμμά­των. Γεννήθηκαν ό φιλελευθερισμός, ή δημοκρατία, ό σοσια­λισμός, μέ δλες τΙς ποικιλίες τους, πού κάθε μιά τουςάντι- προσώπευε Εναν διαφορετικό τρόπο άντίληψης τών σχέσεων μεταξύ τών άνθρώπων. Φαινόταν πώς ή λογική θά μπορούσε νά έκτοπίσει όριστικά τήν παράδοση. Έ πρόκειτο δμως γ ιά μιά κατάσταση δλως διόλου άφηρημένη. Ή κοινωνία τοΟ τελευταίου αιώνα έξακολούθησε μέ δραστηριότητα ν’ άνα- πτύσσεται καί νά έξελίσσεται, ύπακούοντας σέ νόμους δ ια ­φορετικούς άπό έκείνους τής λογικής. Αύτή ή άνάπτυξη δ­μως ήταν, αύτή ή ίδια, θέμα γ ιά συζητήσεις, άφοΟ τροφο­δοτούσε πάντοτε καινούργια προγράμματα χωρίς κανείς, γιά νά πούμε τήν άλήθεια, νά βρίσκει σ’ αύτό κάτι τό άσύμφο- ρο. "Ως πού ό παγκόσμιος πόλεμος δημιούργησε μιά κατά­σταση δπου ή συζήτηση κατάντησε έπικίνδυνη. Μέ τή λο­γική , ή παληά κοινωνική τάξη άποκαλύφτηκε πώς ήταν γυ ­μνή άπό μέσα άμυνας. Τότε, πρόβαλε 6 φασισμός. Πρέπει ν’ άνακεφαλαιώσω έκεΐνα πού ειπώθηκαν στίς προηγούμενες συναντήσεις ; Ό φασισμός ξεπετάχτηκε άπό τήν άγωνία τών μεσαίων τάξεων, πού τήν Οπαρξή τους άπειλούσε ή τεχνική πρόοδος, άπό τΙς απογοητεύσεις τών Εργατών γ ιά Επαναστα- τικές άπόπειρες κακά όργανωμένες, άπό τόν φόβο τών κεφα­λαιοκρατών μπροστά στήν άπειλή τής άπαλλοτρίωσης καί τού κοινωνικού θανάτου. *0 φασισμός δέν παρουσιάστηκε μ’ Ενα πρόγραμμα άντίθετο άπό έκεΐνα πού ύπήρχαν. Δέν Εκα- με ούτε κριτική τών προγραμμάτων τών άντιπάλων. Συγ- κροτήθηκε έξω άπό κάθε συζήτηση, άρνούμενος πώς ή κο ι­νωνία μπορεΐ νά είναι gva πρόβλημα πού πάνω σ’ αύτό Επι­τρέπεται συζήτηση. ’Ενάντια στίς «άποσυνθετικές» Επαγ­γελίες τών πολιτικάντηδων, ό φασισμός Εκαμε έκκληση στά άταβικά Ενστικτα, στή φωνή τοΰ αΓματος, στήν παράδοση, στόν μυστικισμό τής άγέλης, «στήν άγάπη τοΰ νά πιστεύει

116

κανείς σ ' Εναν άρχηγό», στήν πίστη, στήν άλληλεγγύη μπρο­στά στόν κίνδυνο, «στή σωτηρία διά τής ύπακοής», «στήν Αγνό­τητα τής θυσίας», στήν άδελφοσύνη, δπως τήν υπαγορεύει τό πεπρωμένο, σ’ δ,τι μπορείτε νά φαντχστήτΐ, σ’ δ ,τι σάς άρέσει, δχι δμως στή λογική.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μέ λόγια άπλά, γ ι’ αύτό πού μ’ ένδιαφέρεϊ, νά πώς βλέ­πω έγώ τό π ρ ά γμ α : Ά ν ταυτόχρονα θά έχουμε μιά χειρο­τέρευση τής οικονομικής κατάστασης καί τών διεθνών σχέ­σεων, είναι πιθανόν τά δικά μας δυό μεγάλα κόμματα νά άποτύχουν. Τό σύνθημα «κάτω ή πολιτική» θά είναι τότε πολύ λαϊκό, άκόμα καί μεταξύ μας, καί θ’ άρέσει σ’ δλους, στούς έργάτες, στούς καλλιεργητές τής γής, άκόμη καί στά τράστ. Σάς έξομολογοϋμαι πώς βλέπω τό πολιτικό μου μέλ­λον δεμένο μέ τήν πραγματοποίηση ένός τέτοιου συνδυασμοΟ. "Ομως, άναρω τιέμαι: θ ά είναι μόνο μιά πυρκαγιά ; Ξέρετε* δέν είναι πολλοί οί Α μερικανοί πού άγαποΰν είλικρινά τήν πολιτική καί πού είναι πρόθυμοι νά πολεμήσουν γ ιά νά προ­στατεύσουν τό σύστημα τών δυό κομμάτων. Έ έλευθερία, ϊμω ς, άρέσει σ’ δλους.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΙΙροτοΟ νά φτάσει ό φασισμός στήν έξουσία, πολλοί υπο­στήριζαν πώς είναι άσυμβίβαστος μέ τήν άτομικιστική μας ψυχολογία. Τό Ιδιο άσυμβίβαστο ύποστηρίχτηκε στή Γερμα­νία μέ τή σύγκριση τοΟ πρωτογονισμού τοϋ Χ ίτλερ μέ τή μεγάλη συμβολή τών Γερμανών στίς τέχνες καί στή φιλοσο­φία. Μέ μιά διατύπωση πού φαινόταν σά νά ήταν δανεική άπό τή παν - ταυτολογία τοΟ καθηγητή μας Π ικάπ, μποροϋ- σε ν’ άκουστεΤ, ώς τό 1933, ό ισχυρισμός πώς «ή Γερμανία δέν είναι ή ’Ιταλία» κ ι άπό τό 1933 ώς τό 1938, πώς «ή Αύστρία δέν είναι ή Γερμανία». Πρέπει νά έχει βάλει κα ­νείς καλά στό μυαλό του, πώς κι ή πιό σταθερή έθνική πα ­ράδοση άντιπροσωπεύεται στήν ψυχολογική διαμόρφωση τοϋ

117

μεσαίου άτόμου άπό στοιχεία δλως διόλου Επιπόλαια, πού είναι τά πρώτα Εκείνα πού θά έξατμισθοΰν χάτω άπό συν­θήκες βαθειάς άναταρχχής. Καμιά χώρα δέν Εχει μιά παρά­δοση ή μιχν IΟν:κή ψυχολογία πού νά κάνει τόν όλοκληρω- τισμό μοιραίο, άλλ’ ούτε καί νά τόν άποκλείει «Εκ τών προ- τέρων». Έ έθνική ψυχολογία Επεμβαίνει στή γένεση τοΟ ό- λοκληρωτισμοΰ σάν στοιχείο καθαρά διακοσμητικό καί μπο- ρεί νά χρησιμεύσει γ ιά νά γίνεται διάκριση τοΰ γερμανικού φασισμοΰ άπό τόν έβραίϊκο (άν υπάρχει κ ι αύτός), τοΰ ίτα- λικοΟ φασισμοΟ άπό τό γαλλικό ή τόν ιρλανδικό. Ε ξάλλου, ό μαζικός πολιτισμός Εχει τάση νά ισοσταθμίσει τΙς έθνικές ψυχολογίες, Ενώ ούτε άγγ ίζε ι καν τίς άταβικές Επιρροές. Οί Επιρροές αύτές βρίσκονται άκόμα καί σ’ άνθρώπους πού στε­ρούνται δλως διόλου έθνική παράδοση, γ ια τί είναι κατά­λοιπα μιας έποχής πού δέν υπήρχαν έθνη καί πολύ π ιθα­νόν αυτοί οί άνθρωποι νά έξακολουθήσουν νά υπάρχουν καί δταν τά σημερινά έθνη θά Εχουν έξαφανιστεΐ. Έ ν α ς ψυχα­ναλυτής πού ζε ΐ σέ τούτη τήν πόλη, δ Κάρλ Γιούγκ, άνα- κάλυψε πώς τά δνειρα τών μαύρων δέν έχουν περιεχόμενο διαφορετικό άπό Εκείνα τών Ευρωπαίων καί τών Ινδιάνω ν.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Αχούσατε ποτέ, κύριε Κυνικέ, νά γίνετα ι λόγος γ ιά τίς δικές μας «’Εκλογές τοΰ μηλόκρασου» στό 1840 ; “Ενας άν­θρωπος χωρίς πολιτικό πρόγραμμα καί μέ πνεΰμα ρομαντι­κό, κατάκτησε τά πιό Ετερογενή πλήθη, κάνοντας νά ταξι­δέψουν, άπό μιά περιοχή στήν άλλη, κιβώτια πάνω σέ ρό­δες καί βαρέλια γεμάτα μηλόκρασο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φίλοι μου, είμαστε άκόμα έξω άπό τόν δρόμο. Έ σχέση άνάμεσα στόν άρχηγό καί στις μάζες, στά διάφορα καθεστώ­τα, άξίζει νά ξεκαθαριστεί πιό καλά. 'Η Εξευτελιστική άδια- φορία τών παληών πολιτικών έκφραζόταν μέ τό σύνθημα «άρτον καί θεάματα». Σέ καιρούς πιό πρόσφατους, άκόμα κι

118

ό Νίτσε σύσταινε νά έξασφαλίσουν στίς μάζες τήν πιό μεγά­λη χαλοπέραση, γ ιά νά μή ταράξουν μέ τά παράπονα χα ΐ τούς θορύβους τους τΙς πιό ύψηλές εκδηλώσεις τοΟ πνεύμα­

τ ο ς . Ή τα ν μιά άποψη άριστοκρατική, πού προϋπόθετε τήν (ύπαρξη τάξης κ ι ευημερίας, δυό καταστάσεις δηλαδή τής τύ­χης. Ά π ό τό άλλο μέρος, τ ί πρόσφερε ή δημοκρατία τής Βαϊμάρης στούς Γερμανούς άνεργους; Τό θέαμα τών πολε­μικών ένεργειών μεταξύ τών κομμάτων χα ΐ τήν έξαίρετη τ ι­μή τοϋ νά μετέχουν κι αύτοί, κατά τρόπον άφηρημένο, στή λαϊκή κυριαρχία. "Οσο γ ιά τούς κομμουνιστές, τίποτε δέ μοΟ φαίνεται πιό διαφωτιστικό άπό έκεΐνο πού ό Λένιν έμπιστεύ- θηκε μιά μέρα στή Γερμανίδα κομμουνίστρια Κλάρα Ζέτκιν καί πού έκείνη τό άναφέρει σ’ £να της βιβλίο. Στήν Ιρώτη- ση άν ή μπολσεβικική έπανάσταση δέν εύνοήθηκε πολύ άπό τό γεγονός πώς οί Ρώσοι χωρικοί, στό μεγαλύτερο μέρος τους, ήταν άναλφάβητοι, ό Λένιν άπάντησε, χωρίς δισταγμό, καταφατικά. Συγκριτικά, άπ’ δλες τοΟτες τΙς μορφές πα ­ρανομίας κ ι άπάτης, μοΰ φαίνεται πώς ό Χίτλερ πρέπει νά τοποθετηθεί £να σκαλοπάτι πιό ψηλά, δταν λέει πώς θέλη­σε νά δώσει στίς μάζες μιά καινούργια πίστη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

θ ά ήταν πιό σωστό άν έλεγε, Ινα ύποκατάστατο πίστης. 'Ο μύθος τοϋ αίματος καί τής γής.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τήν καινούργια πίστη τή δέχτηκε ό γερμανικός λαός. Δέ σάς φ θά νε ι; Δέν είναι Ενα δημοκρατικό κριτήριο γ ιά νά βγάλει κανείς άπ’ αύτό μιάν άπόφαση ; «"Οχι, λοιπόν, πιά ψωμί καί πα ιγνίδ ια τσίρκου» (άρτον κα ί θεάματα), άλλά «ψωμί καί πίστη». Ά ν δμως γ ιά τΙς μάζες φτάνει ή πίστη, γ ιά κείνους πού διευθύνουν είμαι σύμφωνος πώς πάρα πέρα χρειάζονται έπιστήμη κα ί συνείδηση. Αύτή ή δουλειά μοϋ φαίνεται πώς τώρα μδ; γίνεται πάλι πιό εύκολη. Οί πρα γ­ματοποιήσεις τοΟ φασισμοϋ στήν Εύρώπη είναι τόσο μεγά­

119

λες, πού προσφέρουν Ενα υλικό άφθονο γιά τήν έπ ιστημονι- κή του δικαίωση. 'Η σωματειοποίηση, γ ιά παράδειγμα, ε ί­ναι ενα σύστημα οργάνωσης τής παραγω γή;, πού ήάνωτερό- τητά του μπορεΐ ν’ αποδειχτεί Επιστημονικά. Γ ιατί πρέπει ν’ άρνηθοΰμε νά βγάλουμε άπό τις πραγματοποιήσεις της ενα επιστημονικό συμπέρασμα καί νά τήν παραδεχτούμε ώς πρί- γραμμά ; Γ ιατί δέν πρέπει τό πρόγραμμα αύτό νά τό φέρου­με στις δημόσιες συζητήσεις δπου δέν επεμβαίνει ή μάζα, άλλα τό τμήμα Εκείνο τού λαοΰ πού διανοείται, κα ί ν’ άπο- δείξουμε πώς τό πρόγραμμα αύτό άνταποκρίνεται σ ' ίσα ή πείρα καί ή λογική δ ιδά σ κ ε ι;

Έ χ ε τε , στ ’αλήθεια, ενα τέτοιο πρόγραμμα ; Αύτό αρχίζει ιχ μ’ απασχολεί.

Ναί. Γιατί νά τό κρύψουμε; Τό εχει καταρτίσει μιά Έ -

ΙΙικάπ. Ε ίναι Ενα πρόγραμμα μακρό. Νά πώ τήν άλήθεια, έγώ ακόμη δέν τό διάβασα ώς τό τέλος.

ώ νάτό βάλετε στό αρχείο κα ινά τό ξεχάσετε.

Ή Ε π ιτροπή τών ακαδημαϊκών μοϋ στοίχισε Ενα θησαυ­ρό. Τό πρόγραμμα είναι εκεί, πληρωμένο πιά. Γ ιατί δέν θά-

Γράψτε τά έξοδα πού κάματε γ ιά τήν Ε π ιτρ ο π ή στό κε­φάλαιο τής άγαΟοεργίας καί ξεχάστε τό πρόγραμμα αύτό. Ε ίναι ό μόνος τρόπος νά περιορίσετε τή ζημιά στό Ελάχιστο. Νά συζητήσετε ; Νά πείσετε ; θ ά ήταν τρέλα. Έ ν α ς υπο­ψήφιος δικτάτορας δέν πρέπει νά κάνει Εκκληση στό πνεύμα

120

θ ά ήταν τό πρώτο της θΰμα. "Ενα; *ΡχηΥ=δ φασίστας πρέπει νά ξέρε·, νά παρασύρει, νά φλόγι­ζε·., νά εξάπτει τήν φαντασία τών ακροατών του, εμπνέοντας περιφρόνηση καί μίσος στους χασομέρηδες πού συζητούν. «Οί πολυλογίες δέν γεμίζουν τό στομάχι». Νά, ενα ο

"Ο,τι ό άρχιφασίστας θά πει, πρέπει νά διατυπωθεί μέ τρό­πο τέτοιο πού νά εχει συνέπεια, μέ τρόπο πού νά μή οώσε^ αφορμή στήν παραμικρή αμφιβολία ή συζήτηση. Υ πα ινιγμοί σάν τά «μπορεί», «ίσως», «μου φαίνεται», «αν δέν κάνω λά­θος», πρέπει, χωρίς άλλο, νά λείψουν. Κάθε πρόσκληση σέ συζήτηση πρέπει ν’ αποκλειστεί. «Λέ γίνεται συζήτηση πάνω στή σωτηρία τής πατρίδας», «δέ γίνεται συζήτηση μέ τούς προδότες», «οί άνεργοι νά περιμένουν δουλειά κ ι οχι λόγια». Νά, απαντήσεις πού θά τίς επιδοκιμάσει κάθε οπαδός. Μιά ενέργεια αντίθετη, θά ήταν καταστρεπτική. ’Επιτρέψτε μου νά σάς άναφερω ένα πρόσφατο παράδειγμα που μοΰ τό δίνει ή μικρή αύτή χώρα. Έ δ ώ καί λίγα χρόνια, σάν αντίδραση στίς φασιστικές νίκες στήν ’Ιταλία καί στή Γερ καί στήν Ε λ βετία ενα ̂ση, που ονομάστηκε «π: ακό» καί πού, έπειτ’ άπό ενα

χ θορυβώδες, γρή έσβησε. Ή αποτυχία του είχε

» φαπιό γοργή, έξ άφορμής τοΰ δτι οί έπικεφαλής του πίστεψαν πώς θά μπορούσαν νά επιτύχουν έςάπλωση τοΰ φασισμού μέ τό νά δεχτούν δημόσιες συζητήσεις μέ τούς άντίθετους, σο­σιαλιστές, δημοκρατικούς, φιλελεύθερους κι άκόμα καί μέ τούς 'Εβραίους. Τό άομως νά προσθέσω, πώς ίσως εκείνοι οί δυστυχισμένοι δέν είχαν τίποτε άλλο νά διαλέξουν, λογαριάζοντας τή δημοκρα­τική άνατροφή αυτής τής χώρας. Τονίζω, πώς έδώ, άν Ινας

πολιτικός πού διευθύνει, άρνηθεΐ νά συζητήσει μέ τούς άντι­πάλους του, ριψοκινδυνεύει νά μείνει έξω άπό τό στίβο κα^ νά μή βρε! όπαδούς. Ε κ ε ίν ο πού κάνει άκόμα πιό τολμηρή τήν πρωτοβουλία τών ολοκληρωτικών σέ τούτη τή χώρ», είναι ή μικρή συμπάθεια τοΟ λαοΟ στή ρητορική.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Πραγματικά. Έ μ α θ α πώς οί πολιτικοί αύτής τής χώρας, συνήθως δέν άνήκουν στήν τάξη τών δικηγόρων, δπως συμ. βαίνει στίς άλλες δημοκρατικές χώρες, άλλά είναι δάσκαλοι σχολείων.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ναί. Στό κεφάλαιο αύτό, έκεϊ έμεινε ή χώρα τοΟ ΙΙεσταλό- τσι. Ά λ λ ά , γ ιά καλή τύχη τοΰ φασισμού, δέ μοιάζουν δλες οΕ δημοκρατικές χώρες μέ τήν Ε λ βετ ία . Στίς περισσότερες άπ’ αυτές, άν είχε καταργηθεϊ ή ρητορική, τί θά Ιμενε στήν δημοκρατία; Στήν Ε λ βετ ία , σ’ αύτές τις άπόπειρες φασι­στικού λαθρεμπορίου, δέν έλειψαν νέοι μελετηροί πού, δμοια μέ τόν καθηγητή ΓΙικάπ, καταπιάστηκαν μέ τή διατύπωση μιδς θεωρίας γ ιά τό φασισμό, βγαλμένης άπό τήν άνάλυση τής δραστηριότητας τών κρατικών ιδρυμάτων πού δημιουρ. γήθηκαν πρόσφατα στήν ’Ιταλία καί στή Γερμανία. Πρόκειται γ ιά Sva τυπικό λάθος διανοούμενων, πού σύμφωνα μέ κ ε ί­νο πού ειπώθηκε, πώς δηλαδή συχνά ή διανόηση κ ι ή εξυ­πνάδα δέν έχουν στενή σχέση μεταξύ τους, άφησαν νά πα· ρασυρθοΰν εύκολα άπό τήν τυπική καί τήν στενά διαδικαστι­κή έκφραση τής κοινωνικής πραγματικότητας. Ε ίναι φ τα ί­ξιμο τών διανοουμένων αύτού τοΰ είδους, άν, ό δρος «δημο­κρατία» κατάντησε συνώνυμος μέ τόν «κοινοβουλευτισμός» καί ό δρος «μπολσεβικισμός» συνώνυμος μέ τόν «σοβιέτ», άκόμη κ ι έκεϊ δπου δ κοινοβουλευτισμός έχει καταστρέψει τήν δημοκρατία, κ ι άκόμη έκεϊ πού δ μπολσεβικισμός περιό­ρισε τά σοβιέτ. "Οσο γ ιά τό φασισμό, κύριε Ντάμπλ Γιου, βάλτε καλά στό μυαλό σας τοΰ το : δέν μπορεΐ νά ταυτιστεί

122

μέ καμιά άπό τις έκφράσεις πού μ’ αύτές ώς τά τώρα Ιχε ι έκδηλωθεΐ, κα ί μέ κανένα άπό τά ιδρύματα πού Ιχ ε ι δη­μιουργήσει άφ’ δτου κατάχτησε τήν έξουσία. Ό φασισμός είναι πάντοτε έθν·.κ:στικός, όχι δμως ύποχρεωτικά άντιση- μιτικός. Δημιουργεί πάντοτε Οργανισμούς μαζικούς, δχι δμως ύποχρεωτικά σωματειακούς. Τά ιδρύματα είναι φιγούρες πού εκπληρώνουν δευτερεύοντα λειτουργήματα, τέτοια πού μο­νάχα ο£ καθηγητές τοΟ δικαίου μπορούν νά τά πάρουν στά σοβαρά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά π ό πολύν καιρό δέν Ιχω βρεθεί μπροστά σέ μιά τέ ­τοια διαστροφή τής άλήθειας. θ ά μπορούσα, κύριε Κυνικέ, νά σάς θάψω κάτω άπό Ινα παγόβουνο άποδείξεων, γ ιά νά σάς πείσω πώς ό Μουσολίνι δέν περιφρονοΰσε τήν πολεμι­κή καί τά προγράμματα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν άμφισβητώ αύτό πού υποστηρίζετε. Ε πομένω ς, μπο- ρεϊτε ν’ άπαλλαγήτε άπό τόν κόπο. Α ναμφισβήτητα, ό Μου­σολίνι ε ίχε κλίση στήν έξουσία, μέ καθυστέρηση δμως άνα- κάλυψε τούς κανόνες τού όλοκληρωτικού παιγνιδιού. Τά σχέδια μεταρρύθμισης, πού γ ι’ αύτά κάνετε υπαινιγμό, δέν διευκόλυναν άλλ’ άντίθετα έκαμαν πολύπλοκη τήν νίκη του. Ά κόμ η καί γ ιά τό βασικό θέμα τού κράτους, στά γραφτά του βρίσκονται οί πιό άλληλοσυγκρουόμενες άντιλήψεις. Τόν Α π ρ ίλ ιο τού 1920 είχε άκόμη τό θάρρος νά γρ ά φ ε ι: «Κά­τω τό κράτος, σ’ δλες του τις μορφές κ ι’ έποιαδήποτε κ ι άν είναι ή ένσάρκωσή του. Τό κράτος τό χθεσινό, τό σημερι­νό, κα ί τό αυριανό, τό κράτος τό άστικό κα ί τό κράτος τό σοσιαλιστικό. Σέ μάς, πού είμαστε τά τελευταία στή ζωή κατάλοιπα άνάμεσα στούς όπαδούς τής θεωρίας τού άτομι- σμού, δέν μένει π ιά , γ ιά νά περάσουμε τήν σημερινή καί τήν αύριανή νύχτα, παρά ή θρησκεία, παράλογη πιά, άλλά

123

πού δίνει πάντοτε παρηγοριά στήν άναρχία». Αύτά ήταν λό­γ ια τοΰ Μουσολίνι.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

'Ακόμα καί τήν άνοιξη τοϋ 1920 ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τόν Αύγουστο δμως τοϋ 1922, Εγραφε πώς ό αιώνας τής δημοκρατίας τελείωσε. Έ ν α ς αίώνας αριστοκρατικός, ό δ ι­κός μας, διαδέχεται τόν τελευταΤον αιώνα. Τό κράτος δλων θά τελειώσει μέ τό νά γ ίνει τό κράτος τών λίγων. Οί νέες γενιές άπαγορεύουν στή δημοκρατία νά κατακλύσει τους δρόμους τοΰ μέλλοντος μέ τή μάζα της, που βρίσκεται σέ πτωματική κατάσταση. Τέλος, έπειτα άπό τήν κατάληψη τής Εξουσίας, οί καμπάνες χτύπησαν σ’ άλλον ήχο. «Γιά τόν φασισμό» έγραψε, «τό κράτος είναι τό άπόλυτο, κ ι άπέναντι σ’ αύτό, τά άτομα κι οί όμάδες δέν είναι παρά τό σχετικό». Νά, ή σύντομη παραβολή πήρε τέλος. Έ π ε ιτ ’ άπό αύτό, κα­νείς δέ θά Επρεπε νά Επιτρέψει στόν έαυτό του νά ζητήσει Εξήγηση τής Επιτυχίας τοΟ Μουσολίνι πού νά ξεκίνα άπό τίς όλοκάθαρες ιδέες του πάνω στό θέμα τοΰ κράτους.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Αντίθετα άπό τήν άποψη τής Επιβολής τοΰ άπόλυτου, πού κήρυξε ό Μουσολίνι, τό σημερινό ϊταλικό κράτος είναι λιγότερο όλοκληρωτικό άπό τό γερμανικό. Χωρίς άμφιβο- λία, ό Χίτλερ όραματίστηκε μέ περισσότερη συνέπεια τόν Αντικειμενικό του σκοπό. «Τό κράτος είναι Ενα μέσον γ ιά ν ά φτάσει κανείς σ’ Ενα σκοπό», Εγραψε «κι ό σκοπός αυτός ε ί­ναι ή διατήρηση τής φυλής».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

’Αλλά κ ι ό Μουσολίνι δέν ήταν στερημένος άπό τό τα­λέντο νά γεμίζει μ’ Εμφαση τίς πιό χυδαίες φόρμουλες. « Ε ί­μαστε» Εγραφε, «Εναντίον τών άρνήσεων, είμαστε υπέρ τών δικαιωμάτων μας». «Είμαστε» Επαναλάβαινε συχνά, «Εναν­

124

τίον τοϋ άνεύθυνου, είμαστε ύπέρ τοϋ σεβασμοϋ των αξιών». Σάς συνιστώ νά προσέξετε ιδιαίτερα τόν δρο «άξίες». Μπο- ρεΐτε νά τόν χρησιμοποιείτε αγρίως. Έ χ ε ι καλήνάπήχηση χα ΐ δέν σάς υποχρεώνει σέ τίποτε.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ά , ν ά ! Τ ί σημαίνει «Για, 2ϊα, άλαλά» ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τίποτε. Ή τα ν μιά χραυγή πού τήν έπινόησε ί Ντ’ Ά ν · νούτσιο στόν καιρό τοϋ πολέμου. Δέν θά βρήτε ίχνος της σέ καμιά γλώσσα ή διάλεκτο χ ι ό ίδιος ό έφευρέτης της δέν τής Ιδινε κανένα λογικό νόημα. 'Ωστόσο, ε ίχε δλα τά προ­σόντα πού χρειάζονται γ ιά νά γίνει μιά άπό τΙς φόρμουλες τής φασιστικής λειτουργίας. "Οταν ή φόρμουλα αύτή φωνά- ζεται άπό 2να έρεθισμένο πλήθος, παίρνει μιά σημασία γ ε ­μάτη άπό έγκαρδιότητα κα ί μπορεί, άνάλογα μέ τΙς περι­στάσεις, νά έκφράσει άπορία, έκσταση, έπίκληση, ικεσία, αγωνία γ ιά θυσία. ΙΙαρόμοιες λέξεις, γ ιά τήν έπιτυχία ένός φασιστικοΰ κινήματος, άξίζουν πιό πολύ άπ’ όποιαδήποτε θεωρητική πραγματεία πάνω στά σωματεία. Τό ίδιο τό γε­γονός δτι σχηματίστηκε, σχεδόν πάντοτε, άπό ήχους άναρ­θρους, θυμίζει μέ τρόπο έντυπωσιαχό, τ ί είδους κραυγές πρέπει νά ήταν έκεΐνες πού έβγαζαν οί άνθρωποι τών σπη­λαίων. «Ά λαλά» σ’ έμάς, «χάΐλ», είναι οί λειτουργικές φόρμουλες, πού μ’ αύτές άρχίζει καί τελειώνει κάθε φασι­στική ή ναζιστική έκδήλωση. Έ ψαλμική εκτέλεση άκατα­νόητων κειμένων ήταν σ’ δλους τούς καιρούς 2να ξέσπασμα πολύτιμο γ ιά τΙς μαζικές θρησκείες. 'Η λατινική γλώσσα δέν έμπόδισε ποτέ τούς άναλφάβητους χωριάτες νά παρακο­λουθήσουν τήν ρωμαιοκαθολική λειτουργία. Σύντρεξε μάλι­στα στό νά τούς τραβήξει.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά κόμ α καί τό «Κεφάλαιο» τοϋ Μάρξ, άν ε ίχε γραφτεί

125

μέ τρόπο πιό αντιληπτό, θά είχε άποκτήσει λιγότερη δημο­τικότητα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Κανένα κόμμα δέν παράλειψε ποτέ νά εκμεταλλευτεί τήν Ανθρώπινη αύτή άδυναμία, ό φασισμός δμως είναι έκεΐνος, πού πάνω της στήριξε δλη τήν τύχη του, δημιουργώντας τήν σύγχρονη τεχνική τής λαϊκής πολιτικής υποβολής. Ε ίναι μιά άξία πού δέ μπορεϊ κανείς νά τοΰ άρνηθεΐ.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Στό Βερολίνο συναντήσαμε έναν κάποιο δόκτορα Γκού- τερερ, μεγάλο τελετάρχη τών δημόσιων έκδηλώσεων τοΰ έθνικοσοσιαλισμοΰ. Κουβεντιάζοντας μαζύ του, κατάλαβα γ ια τί οί έκκλησίες καί τά θέατρα στή Γερμανία συχνά τώ­ρα είναι έρημα. 'Η χορογραφία έχει π ιά μεταφερθεΐ στήν άγορά.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στήν άγορά είναι καί τά σύμβολα καί τά Αντικείμενα τής λατρείας τής νέας ειδωλολατρίας. ΟΕ άετοί, οί άγκυλω- τοί σταυροί, οΕ δέσμες τών φάσιο, οΕ σημαίες Ό Ναπολέ­ων ε ίχε π ε ϊ : Δόστε μου ένα κουμπί καί θ’ άναγκάσω τόν κό­σμο νά ζε ϊ ή νά πεθαίνει γ ι ’ αύτό. Τό πείραμα τοΰ Ναπο- λέοντα πέτυχε. Κάθε φασίστας καί κάθε έθνικοσιαλιστής κουβαλάει στήν κουμπότρυπα τοΰ σακκακιοΰ του ένα δια­κριτικό μέ τό έμβλημα τοΰ κόμματος καί λέει πώς είναι δ ια­τεθειμένος νά δώσει γ ι ’ αύτό τή ζωή του. Τό κουμπί αύτό χρειάζεται γ ιά νά έξασφαλίσει, σ’ δποιον τό φοράει, τήν προστασία τής θείας δύναμης πού είναι κλεισμένη μέσα του. ’Αξίζει, γ ιά νά κάνει νά διακρίνεται ό φασίστας άπό τούς άλλους άνθρώπους κα ί νά στεριώνει τήν υπεροχή του πάνω στούς δυστυχισμένους πού δέν τό έχουν. Τά χρονικά λένε πώς ύπάρχουν φασίστες πού τό φιλοΰνε τή στιγμή πού π ε­θαίνουν. Ά λ λ ο ι, τό παίρνουν μαζύ τους στόν τάφο σάν άρ-

126

ραβώνα σωτηρίας άπό τΙς δυνάμεις τής κόλασης. Ά λ λ ο ι, τό τοποθετούν γ ιά μιά στιγμή πάνω στό μέτωπο τού νεογέν­νητου παιδιού γ ιά νά μεγαλώσει άφιερωμένο στήν πατρίδα. Ή σημαία πού περιμαζεύουν άπό τίς τριόδους παύει νά ε ί­ναι Ινα κοντάρι κ ι Ινα κομμάτι πανί, άπό τή στιγμή πού ό έντεταλμένος τού αρχηγού τό άγγίξει μέ τά χέρια του. Έ καινούργια έπαρχιακή Ιδρα παύει νά είναι Ινα σπίτι μέ γραφεία, άπό τή στιγμή πού ό έντεταλμένος τού άρχηγοΰ θ’ άνοίξει τίς πόρτες του. Στό τέλος, τό σύμβολο συγχέεται μέ τό πράγμα πού παρασταίνει. Έ σημαία δέν παρασταίνει π ιά τήν πατρίδα. Ε ίναι ή Ιδια ή πατρίδα. Κ άθεάπόπειρα νά εξηγηθεί ή άποτελεσματικότητα ενός άντικείμενου λατρείας άνάλογα μέ τό σχήμα καί τό χρώμα του, ζήτημα είναι άν θά μπορούσε νάέπιτύχει. 'Η δύναμη ένος τέτοιου άντικείμενου πρέπει νά ζητηθεί μόνο στό πνεύμα έκείνων πού τόν λα­τρεύουν. Ή γερμανική έθνικοσοσιαλιστική σημαία είναι με­γάλη καί κόκκινη, ένώ έκείνη τοΰ φασιστικοΰ κόμματος ε ί­ναι μικρή καί μαύρη. Κι δμως, έκπληρώνουν τό ίδιο λειτούρ­γημα κι ϊχουν τό ίδιο άποτέλεσμα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιατί τά σύμβολα τών άντίθετοιν άποδείχτηκαν κατώτερα άπό έκεΐνα τής δικτατορίας ; Μπορεΐτε νά μοΰ τό έξηγήσετε ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Έ χρήση τών συμβόλων άπό τά σοσιαλιστικά καί τά δη- ( μοκρατικά κόμματα συνοδεύεται άπό μιάν ιδεολογία πού εμποδίζει, ή τουλάχιστον δέν εύκολύνει, τήν μεταβολή τους σέ αντικείμενα λατρείας. 'Ο σοσιαλισμός, γ ιά τόν έργάτη, είναι κάτι τό συγκεκριμένο: ό μισθός, τό έργοστάσιο, τό σπίτι. Ή σημαία στήν περίπτωση αύτή μένει μιά άπλή ση­μαία. Τό ίδιο πρέπει νά ειπω θεί κα ί γ ιά τήν ρητορία. '( ) άρχηγός ένός όλοκληρωτικοΰ κινήματος, συνήθως δέν είναι Ινας μεγάλος «ρήτορας», σύμφωνα μέ τήν παραδοσιακή έν­νοια τοΰ 8ρου. Σέ μερικά σημεία, θυμίζει τόν πολεμικό προ-

127

παγανδιστή πού προσφωνεί τούς στρατιώτες πρίν άπό τήν επίθεση, σ’ άλλα, άκριβώς τό άντίθετο, Ινας πρόχειρος άρχη­γός στρατιωτών πού έχουν γίνει έξαλλοι. Κι δμως, αύτός ό τρόπος τής όμιλίας, βίαιος καί χονδροειδής, χρειάζεται άκόμα καί γ ιά νά τόν φέρει πιό κοντά στή μάζα, πού φτάνει στό ν’ άκούει σ’ αύτόν αύτή τήν Ιδια τή φωνή της. Υ πά ρχει, άλήθεια, Ενα είδος φασιστικής ρητορικής, ψεύτικης καί τε­χνητής, καθώς συμβαίνει μέ κάθε άλλη ρητορική, πού προ- φέρεται δμως μπροστά σέ μάζες πού γνωρίζουν τόν πόλεμο καί τήν άνεργία έπί πολύ χρόνο καί πού είναι άπείρως πιό άποτελεσματική άπό τήν παληά ρητορική, τήν τενορική, τών Γαμβέττα, Ζωρές, Λασάλ, Ερρίκου Φέρρι, Λόϋδ Τζώρτζ. Ε ίναι ή υπεροχή τοΟ Ά λ Τζόλσον πάνω στόν Καροϋζο.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ξέρετε ποιός ήταν ό Βάν Μποΰρεν ; Στά 1824 έφερε στήν προεδρία τόν Τζάκσον, στό τέλος μιάς άνατρεπτικής έκλο- γικής έκστρατείας πού διευθυνόταν μέ σύνθημα τήν προστα­σία τών «ιερών δικαιωμάτων τοΟ λαοΰ*. Κανείς δέν τ ’ άπει- λοΟσε τά δικαιώματα αύτά, κα ί λιγότερο άπό κάθε άλλον ό Τζών Κουίνκυ Ά ν τα μ ς , ό πρόεδρος πού θά έφευγε. Ή έπι- νόηση δμως τοΟ Βάν Μπούρεν βρήκε μιάν υποδοχή κατα­πληκτική. ‘Ο Βάν Μποΰρεν διαδέχτηκε προσωπικά τόν Τζάκ* σον στήν προεδρία καί δοκίμασε, αυτός ό Ιδιος, τή θαυμά­σια συνταγή του, δταν, θέλοντας νά ξαναεκλεγεΐ, τοΟ άντι- τάχτηκε ό Χάρισσον, πού παρουσιάστηκε σάν «ό άνθρωπος τοΰ λαοΟ», ό μούτσος, ό άνθρωπος ό άπλός, ό ταπεινός, ί σοβαρός, ί πατριαρχικός, σ’ άντίθεση μέ τόν Βάν Μποΰρεν πού, δντας πρόεδρος, κατοικούσε σ’ Ινα παλάτι, ε ίχε πολ­λούς υπηρέτες κ ι έτρωγε μέ χρυσά μαχαιροπήρουνα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μέ συγχωρεϊτε, νιώθω άληθινά έξουθενωμένος. Σ είς οί ’Α­μερικανοί δέν έχετε τίποτε νά μάθετε άπό Ιναν Ευρωπαίο.

128

Πώς ή δημοκρατία κατατρώει τον εαυτό της κα'ι κάποιο χρήσιμο παράδειγμα πάνω στήν τέχνη τοΰ νά ψαρεύει κάνεις στά θολά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

"Οποιος προσέξει τίς έκδηλώσεις ένός φασιστικοΟ κινή­ματος, δεν θά μπορέσει ν’ άρνηθεΐ πώς οΕ μάζες παίρνουν μέ­ρος σ’ αυτές σέ μιάν άναλογία πιό μικρή άπό έκείνη πού συ­ναντάει κανε’.ς σ’ άλλα κόμματα. Μάλιστα...

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κ ι άπ’ αύτό θά θέλατε τυχόν νά καταλήξετε στό δτι ό φα­σισμός είναι δημοκρατικός;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Βέβαια, μέ τήν καλή Ιννοια τής λέξης. Ά φοϋ ή λέξη «δη­μοκρατία» βγαίνει άπό τή λέξη «δήμος».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σύμφωνα λοιπόν μέ τήν άποψη σας, ό πόλεμος τών χω ­ρικών τής Βανδέας καί τών Σουάν κατά τής έθνικής συνέ­λευσης ήταν Ενα κίνημα δημοκρατικό ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΟΕ ΕστορικοΙ τό άρνοΟνται, έπειδή αύτοί οΕ χωριάτες ή­ταν κάτω άπό τήν πολιτική διεύθυνση τοΟ κλήρου κα ί τών εύγενών. Δέν πιστεύω δμως νά θελήσετε ν’ άρνηθήτε πώς, καί στόν φασισμό άκόμη, τό μεγαλύτερο μέρος έκείνων πού διευθύνουν προέρχονται άπό τόν λαό καί έλαβαν έξουσιοδό- τηση άπό τήν ψήφο του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πόσες καί πόσες προσβολές τής Ελευθερίας τών πολιτών

1299

δέν πήραν τήν ίγκρισή τους άπό τήν ψήφο τοΟ λαοΟ! Στά μέσα άκόμη τοΟ περασμένου αιώνα έ Πρυντόμ υποστήριξε τά έξής στό δοκίμιό τ ο υ : « Έ κοινωνική έπανάσταση άποδεί- χνεται άναμφισβήτητα άπό τό πραξικόπημα τής 20ής Δεκεμ­βρίου*: Ποιός έκαμε τήν έκλογή τής Συντακτικής, ποί» ήταν γεμάτη άπό υπερασπιστές τής άρχής τής δυναστείας, μοναρ­χικούς, εύγενείς, στρατηγούς κ ι άνώτερους κληρικούς; Έ γενική ψήφος. Ποιός έδωσε αυθεντική έπικύρωση στό κόλπο τής 20ής Δεκεμβρίου; Έ γενική ψήφος. Τό Ιδιο στή συνέ­χεια. Σ ’ αύτά τά έρωτηματικά πού άναφέρονται σέ λίγων χρόνων γαλλική πολιτική ίστορία, θά μποροΟσαν σήμερα νά προστεθοΟν καμιά έκατοστή άλλα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Κοντολογής, κύριε Κυνικέ, άν ή δημοκρατία δέν είναι γ ε ­νική ψήφος, τότε, κατά τή γνώμη σας, τί ε ίν α ι;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μόνο πρόσφατα ή δημοκρατία πήρε τήν ειδική σημασία ώς ή κυβέρνηση τοΟ πιό μεγάλου μέρους τοΟ λαοΟ. "Ως τό 1848 σήμαινε μιά πολιτική έξουσία πού υποστηριζόταν άπό τή φτωχή μερίδα τοΟ έθνους, άπό τούς χωριάτες, τούς τε ­χνίτες, τούς κουβαλητάδες, τούς μικροαστούς. Έ γενική ψή­φος λογαριαζόταν τότε σάν δργανο τής δημοκρατίας κ ι δχι σάν ή ούσία της. Τά γεγονότα άπόδειξαν πώς ή έπέκταση τής ψήφου δέν είχε πάντοτε σάν άποτέλεσμα τήν ένίσχυση τής δημοκρατίας. Ούτε λείπουν τά παραδείγματα πού, σύμ­φωνα μ’ αύτά, τό δικαίωμα τοΟ έκλέγειν έπεκτάθηκε άπό τούς άντιδραστικούς, άκριβώς γ ιά νά σκοντάψει ή δημοκρα­τία . Ό άριθμός, χωρίς τή συνείδηση, είναι σαβούρα γ ιά κά­θε χρήση.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΤοΟτο μοΟ θυμίζει μιά συζήτηση πού είχαμε μέ τόν Γου- λιέλμο Φερρέρο, πού έπισκεφθήκαμε στή Γενεύη. Οί δήμο-

130

κρατικές μεταρρυθμίσεις, μάς είπε, πού Ιγιναν στήν ’Ιταλία μετά τό 1880 άπό τόν βασιλέα Ούμβέρτο, έξυπηρετοϋσαν κα­θαρά Αντιδραστικούς σκοπούς. Ό άριθμός τών έκλογέων αυ­ξήθηκε άπό 150 χιλιάδες σέ 2 έκατομμύρια. *0 βασιληάς σκέφτηκε πώς Ινα έκλογικό σώμα 2 έκατομμυρίων άτόμων, πού στό μεγαλύτερο μέρος τους ήταν φτωχοί κ ι άμαθεΐς, θά μποροΟσε ή κυβέρνηση νά τό μανουβράρει πιό καλά άπό έ· κείνο τών ΙδΟ χιλιάδων άνθρώπων. Αύτό κ ι έγινε. Μέ τό νά παρουσιάζεται μιά δημοκρατία σέ διεύρυνση, έ βασιληάς Ούμβέρτος πέτυχε νά ένισχύσει τήν άνεξαρτησία τής έκτε- λεστικής έξουσίας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΕ

Μόνον έτσι οί κυριαρχίες είχαν έπιβολή στά ιταλικά κοι­νά τοΟ μεσαίωνα, γ ια τ ί στηριζόταν στόν κατώτερο λαό ένάν- τια στίς έξέχουσες οικογένειες. Μέ τόν Ιδιο τρόπο, ή βασι­λική άπολυταρχία χρησιμοποίησε τούς Αστούς γ ιά ν’ άντι- σταθεΐ στούς εύγενεΤς. Ό Μεγάλος Πέτρος κέρδισε στό έθνι- κό κίνημα τοΟ Μαζέππα στήν Ούκρανία μέ τό νά δεχτεί με­ρικές διεκδικήσεις τής πλεμπάϊας κ ι έτσι πέτυχε νά χωρί­σει τούς κοζάκους άπό τόν άρχηγό τους. Ε ίναι δμως στό έ- νεργητικό τοΟ φασισμοΟ δτι τελειοποίησε τήν τέχνη τής δο­λοφονίας τής σύγχρονης δημοκρατίας μέ τά έργαλεΐα πού ή δημοκρατία σφυρηλάτησε γ ιά τόν ίδ ιο τόν έαυτό της.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Δέν πιστεύω νά έπιμένετε πώς ή ένέργεια αύτή είναι σω­στή μόνον άν τό κόμμα πού τήν Επιχειρεί έχει Ενα δνομα πού βγαίνει άπό παράδοση ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν έπιμένω. Μόνο θέλω νά ξεκαθαρίσω τίς ιδέες.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Σάς Ακούω.

131

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στούς σύγχρονους καιρούς, 6 θάνατος μιδς δημοκρατίας είναι πιό συχνά μιά αύτοκτονία καμουφλαρισμένη. Έ ν α κα­θεστώς έλευθερίας, θά ίπ ρεπ ε νά παίρνει τή ζω τική του λύμ- φη άπό τήν αότοχυβέρνηση τών τοπικών θεσμών. Διαφορετι­κά, δπου ή δημοκρατία, σπρωγμένη άπό μερικές τάσεις της έλαττωματικές, καταπνίγει τέτοιες αυτονομίες, δέν κάνει άλ­λο τίποτε, παρά νά κατατρώει τόν έαυτό της. Ά ν στό έργο- στάσιο βασιλεύει ή θέληση τοΟ ιδιοκτήτη, στό συνδικάτο ή γραφειοκρατία, στόν δήμο καί στήν έπαρχία 6 άντιπρόσω- πος τής κεντρικής έξουσίας, στά τοπικά παραρτήματα τών πολιτικών κινήσεων έκεΐνος πού έχει τήν έμπιστοσύνη τοΟ άρχηγοΟ τοΟ κόμματος, έκεΐ δέν μπορεί νά γ ίνει λόγος γ ιά δημοκρατία. Δυστυχώς, τά δημοκρατικά καί τά σοσιαλιστι­κά κόμματα, τουλάχιστο στήν Εύρώπη, ήταν πάντοτε τά πιό δραστήρια στό νά σπρώξουν πρός τά έμπρός τόν συγκεντρω­τισμό μέ ζημία τών τοπικών καί τών περιφερειακών αυτο­νομιών, πιστά στήν παράδοση τών ’Ιακωβίνων πού βλέπα­νε τήν ήγεμονία τής πρωτεύουσας πάνω στήν υπόλοιπη χώ ­ρα σάν δργανο πάλης ένάντια στήν έπιρροή τών παπάδων καί τών εύγενών. Μιά άλλη αιτία τοΟ συγκεντρωτισμού τών δημοκρατικών καί τών σοσιαλιστικών κομμάτων μπορεί ν’ άποδοθεΐ στό γεγονός πώς οί όπαδοί τους, χωριάτες, έργά­τες καί μικροαστοί, είναι οί πιό φτωχοί άνάμεσα στόν πλη­θυσμό καί φαντάζονται πώς γ ιά τό συμφέρο τους είναι απα­ραίτητη ή παρουσία τής κεντρικής έξουσίας. Έ τ σ ι γεννιέ­τα ι τό Κ ράτος—Πρόνοια. Οί συνεχείς έπιχορηγήσεις κι οί προστατευτικοί νόμοι τοΟ κράτους, άπό τό £να μέρος αυξά­νουν τήν πελατεία τών δημοκρατικών καί τών σοσιαλιστι­κών κομμάτων, άπό τό άλλο δμως πνίγουν τίς τοπικές αύτο- νομίες. Έ τ σ ι, σέ κάποια χώρα μπόρεσε νά γίνει εύδιάκριτη ή έξής φανερή άντινομία : ή σέ ύπερβολικό βαθμό άνάπτυξη τής ύλικής κ ι άριθμητικής δύναμης τών δημοκρατικών καί τών σοσιαλιστικών κομμάτων ήταν £να φαινόμενο πού προ-

132

ηγήθηκε λίγο πρίν άπό τήν κατάρρευση τής δημοκρατίας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πρίν άπό καμιά έκατοστή χρόνια 6 Ντέ Τοκεβίλ Ιγρά­ψε πώς, άν μιά μέρα ή έλευθερία θά πρέπει νά καταργηθεϊ στήν Α μερική , αύτό θά είναι ή συνέπεια τής τυραννίας τών πλειοψηφιών, πού θά καταλήξουν στό νά σπρώξουν τίς μει- οψηφίες στήν άμυνα τής ύπαρξής τους μέ μέσα μή συνταγ­ματικά. Στή χώρα μας, πλήθος άπό συμπτώματα αύτής τής δημοκρατικής τυραννίας διακρίνονται άπό τώρα κ ι είναι φα­νερό πώς ή τύχη τοϋ άμερικανικοϋ φασισμοΟ είναι δεμένη μέ τήν παράνομη άντίδραση τών δυσαρεστημένων μειοψηφιών.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Οί παληοί αύτοί δροι «πλειοψηφία» κα ί «μειοψηφία», πού κάποτε ύπονοοΟσαν κινήσεις άπό γνώμες, τώρα δέν έ­χουν πιά τήν ίδ ια έννοια κα ί νομίζω πώς συμφέρει ν’ άντι- κατασταθοΰν μέ τούς δρους «έργαλεΐα» κ α ί «μηχανές κομ­ματικές».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ε ίναι κάτι πού πρέπει ν’ άναγνωρισθεΤ δτι όφείλεται στίς όλοκληρωτικές πρωτοβουλίες.Ένας Ίταλογερμανός κοι­νωνιολόγος, 6 Ρόμπερτ Μίσελς, άπόδειξε πώς ή έσωτερική ζωή κάθε πολιτικού κόμματος — μάζας τείνει στήν όλιγαρ- χ ία . Έ κυριαρχία τών μελών θά έπρεπε νά έκδηλώνεται στά συνέδρια. Γενικά δμως, αύτά, χειραγωγούνται άπό τήν μ ι­κρή όμάδα πού διευθύνει. ΣτΙς συνεδριάσεις τής όλομέλειας είναι άναγνωρισμένο στούς άντιπροσώπους τής έπαρχίας τό δικαίωμα νά χειροκροτούν καί νά γιουχαΐζουν τούς μεγάλους ρήτορες τοΟ κόμματος, Ινώ οί άποφάσεις μαγειρεύονται στίς έπιτροπές. Γιά τήν έκλογή τοϋ καινούργιου προεδρείου τοϋ κόμματος προορίζεται ή τελευταία συνεδρίαση, πού δμως συ­νήθως γ ίνεται άργά τό βράδυ, δταν Ινα μέρος τών σύνεδρων βρίσκεται π ιά στό σταθμό, άνυπόμονο νά μή χάσει τό νυχτε­

ρινό τραίνο. Ό πρόεδρος, μέ φωνή βραχνή πού δέν καταλα- βαίνεται, διαβάζει τόν κατάλογο τών όνομάτων πού 2χει έ- τοιμαστεί άπό μιά μικρή έπιτροπή κ ι άνάμεσα στή γενική ά- προσεξία, τό συνέδριο άνανεώνει, μέ Ινα σήκωμα τοΟ χεριοΟ, τήν έκπροσώπηση τής άνώτατης έξουσίας του άπό τήν όλι- γαρχία πού κυριαρχεί. Ά ν υπάρχουν συνέδρια πού κάνουν έξαίρεση, πρόκειται γ ιά κόμματα μικρά πού βρίσκονται μα- κρυά άπό τήν έξουσία ή γ ιά χώρες πού είναι άκόμα καθυ­στερημένες.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δόξα νάχει δ θεός, δέν είναι τέτοια ή περίπτωση τών δύο μεγάλων κομμάτων μας. "Οποιος δέν παραστάθηκε, δέν μπορεί νά φανταστεί τ ΐ πράγμα μπορεΐ νά είναι τά τετραετή συνέδρια δπου προτείνουν τά δύο κόμματα τούς ύποψηφίους τους γ ιά τήν προεδρία. Μπορείτε νά σχηματίσετε μιάν ίδέα πάνω - κάτω, βάζοντας στό νοΟ σας τήν εικόνα ένός τσίρκου, ένός πανηγυριοΟ μέ τήν προσθήκη τής καταχθόνιας άντάρας μιάς συνεδρίασης τοΟ χρηματιστηρίου σέ μιά μέρα γενικής πτώσης τών τίτλων, τό δργιο τών θορύβων καί τών φώτων ένός χοροΟ μασκαρεμένων. Στήν τελική συνεδρίαση, τό θέα­μα φτάνει σέ δρια τρομαχτικά. "Ολοι ούρλιάζουν, τραγου- δοΟνε, χτυπούν κουδουνίστρες, σφυρίζουν, ένώ πολλές μου­σικές παίζουν ταυτόχρονα. 'Ωστόσο, σέ μιάν ήσυχη αίθουσα ξενοδοχείου, τέσσερα ή πέντε πρόσωπα διαπραγματεύονται κα ί λαβαίνουν άποφάσεις.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μπορείτε νά μεγαλοποιήσετε τό πράγμα δσο θέλετε, χω ­ρίς νά σάς φέρω άντίρρηση. Ά λ λά , μέ μοναδικό σκοπό νά ξεκαθαρίσουν οί ιδέες κι δχι βέβαια νά σάς μεταπείσω, π ι­στεύω ν’ άντιλαμβάνεστε πώς ό φασισμός, καθώς καί κάθε άλλο όλοκληρωτικό κίνημα, δέν έκδηλώνεται μέ σκοπό νά διορθώσει τά έλαττώματα τής δημοκρατίας, άλλά γ ιά νά τά

134

σπρώξει σέ παροξυσμό καί νά τής στερήσει τίς άπομένουσες καλές Ζδιότητές της.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Ποιές καλές ιδ ιότητες ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ε κ ε ίν ες πού 6 μαζιχός πολιτισμός, ό συγκεντρωτισμός χ ι ή γραφειοκρατικοποίηση δέν πέτυχαν άκόμα νά ξεριζώσουν δλως διόλου. Τόν μεγάλο άριθμό τών κομμάτων, τήν έλευ­θερία τοΟ τύπου, τήν έλευθερία τής διδασκαλίας, τήν θρη­σκευτική έλευθερία, μιάν άνεξάρτητη έργατική όργάνωση...

Η. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Μπορεΐτε νά διακόψετε τήν άπαρίθμησή σας, άφοΟ θά ήταν άδύνατο νά έξεταστοΟν μιά · μιά αδτές οί λεγάμενες κα­λές ιδιότητες τής δημοκρατίας. Ά λ λά , μέ άποκλειστιχό σκο­πό νά φωτιστοΟν οί Αντιλήψεις, καθώς συμφωνήσαμε, μ’ έν- διαφέρει, πρίν άπ’ δλα, νά ξεκαθαρίσω τό ζήτημα τής έργα· τικής όργάνωσης. Σάς έξομολογοϋμαι πώς οί έντυπώσεις πού σχημάτισα στήν ’Ιταλία καί στή Γερμανία σχετικά μέ τό ζή ­τημα τοΟτο, είναι μπερδεμένες κι άντιφατικές.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σ ’ δλες τΙς εδρωπαϊκές χώρες, δ ς τήν έποχή τοΟ φασι- σμοΟ, ή έργατική όργάνωση κι 6 σοσιαλισμός συναντιόταν καί, μάλιστα, συχνά συγχέονταν μεταξύ τους, τόσο σάν ιδέες, 8σο καί σά δύναμη, έστω κι άν σέ κάποια χώρα οί ρωμαιο­καθολικοί πέτυχαν νά δημιουργήσουν μιά δική τους συνδικα­λιστική κίνηση. Κι έπειδή ή έργατική όργάνωση θεωρείται π ιά σάν άπαραίτητο στοιχείο πειθαρχίας τής άγοράς τής έρ- γασίας, φαινόταν πώς ό σοσιαλισμός θά ήταν άνίκητος καί άναντικατάστατος γ ιά τό Ιδιο τό συμφέρον τής οικονομίας. Ό φασισμός δμως έδωσε gva χτύπημα σκληρό στόν σοσια­λισμό, γ ιά ν’ άποδείξει πώς είναι δυνατό ή όργάνωση τών

136

μεγάλων έργοίτικών μαζών νά χρησιμοποιηθεί γ ιά σκοπούς άντισοσιαλιστικούς. Τό χτύπημα πού κατάφερε 6 φασισμός στόν σοσιαλισμό μέ τό ν’ άποδείξει πώς μποροΟσε νά τόν χω ­ρίσει άπό τήν έργατική όργάνωση, είναι πιό σοβαρό άπό τή ζημιά πού τοδκαμε μέ τούς φόνους τών μαρξιστών μέ τούς όποίους βρισκόταν σέ πάλη, καί μέ τό κλείσιμο τών έδρών τους. Ή γερμανική πείρα έπικύρωσε τό ιταλικό αύτό μά­θημα. ΜποροΟμε λοιπόν νά συμπεράνουμε πώς μιά άναδιορ- γάνωση τών έργατικών δυνάμεων άνάλογα μέ τούς δικούς του σκοπούς, είναι μιά άνάγκη άδήριτη γ ιά τό όλοκληρωτικό κράτος.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό ΓκαΤμπελς ίγραψε πώς ή μάζα είναι £νας άδύνατος τεμπέλης, §να πρόστυχο περιμάζωμα άνθρώπων. Ή μάζα είναι 6να υλικό άμορφο. Μόνο μέ τήν προσπάθεια τοΟ πολι- τικοΟ άνδρός μπορεΐ ή μάζα νά γίνει λαός κ ι ό λαός έθνος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ κατάχτηση δμως τών έργατών δέν είναι δουλειά τοΰ καθενός. Ε ίναι πιθανόν, κάθε άλλη άντισοσιαλιστική άπό- πειρα πού θά γ ίνει στίς χώρες πού είναι άκόμα δημοκρατι­κές, νά παρουσιαστεί μέ μιά προσωπίδα λαϊκή, άκόμα καί πληβειακή, καί νά προσπαθήσει ν’ άνοίξει δρόμο άνάμεσα στούς έργάτες, άλλάζοντας τή μέθοδο τής βίας μέ κείνη τής δημαγωγίας καί δημιουργώντας δικά της συνδικάτα ή Αρ­πάζοντας έκεΐνα πού υπάρχουν. Ό πιό κατάλληλος άρχη- γός γ ιά μιά τέτοια πρωτοβουλία πρέπει, στίς προσωπικές του ικανότητες, πού γ ι ’ αύτές μιλήσαμε πιά, νά προσθέσει καί κείνη, τοΰ δτι είναι δηλαδή άπό ταπεινή καταγωγή καί γνωρίζει καλά τήν έργατική τάξη. θ ά είναι μάλιστα άκόμα πιό καλά, άν είχε παλέψει στό σοσιαλιστικό κόμμα, κ ι ά­κόμα πιό καλά, στό κομμουνιστικό. Στή Γαλλία (μιά χώρα μέ μεγάλη παράδοση στό ζήτημα τοΰτο) λένε πώς ό πιό κα­λός ξετρυπωτής τοΰ θηράματος είναι ?νας πρώην λαθροθήρας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σωστά. Έ έπίμονη θέληση τοϋ Χίτλερ νά πλησιάσει τίς έργατικές μάζες, έβαλε στό μυαλό του τήν ίδέα νά διαλέξει τό δνομα τοϋ κόμματος. "Οπως έγραψε ό Ιδιος, τό δνομα τοΰ κινήματος έπρεπε άπό τήν άρχή νά φέρει μιά διάσπαση στίς μεγάλες μάζες.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κι ό Μουσολίνι, μ’ δλο πού διώχτηκε άπό τό σοσιαλιστι­κό κόμμα στό 1914 έξ αιτίας τής μανίας του νά έπεμβαίνει, γ ιά πολλά χρόνια, στήν έφημερίδα του «II popolo d ’ l ta - lia» άφησε τόν υπότιτλό της «καθημερινός σοσιαλιστής», πού πιό άργά τόν άλλαξε μέ τό «καθημερινός τών παραγω­γών». Τόν Σεπτέμβριο τοϋ 1921, ένώ είχε φουντώσει ή πο­λεμική γ ιά τήν μεταβολή τοϋ φασισμού άπό κίνημα σέ κόμ­μα, ό Μουσολίνι σκέφτηκε πριν άπ’ δλα νά τό όνομάσει «Κόμ­μα φασιστικό τής έργασίας». Έ λέξη «έργασία», δήλωσε, είναι άπαραίτητη στήν δνομασία τοϋ καινούργιου κόμματος. Στό 1919 κολακευόταν μέ τήν έλπίδα νά χωρίσει τά έργα- τικά συνδικάτα άπό τό σοσιαλιστικό κόμμα γιά νά μπορέσει, σύμφωνος μέ τή δεξιά τους, νά δημιουργήσει 2να άληθινό ιτα­λικό έργατικό κόμμα κατά τό άγγλικό υπόδειγμα. Μιά καί μέ τό σχέδιο αύτό δέν τά κατάφερε, έπειδή οί έργάτες πού παλεύαν θυμόνταν τήν προδοσία του στό 1914, άρνιόνταν κάθε σχέση μαζί του καί τόν θεωροϋσαν Ιναν «άπλησίαστο», άναγ- κάστηκε νά τραβήξει τό δρόμο του. Ά φοΰ κήρυξε γ ιά κάμ­ποσο καιρό τήν ίδέα τής σοσιαλιστικής ένότητας, κατάληξε στήν συγκρότηση τών φασιστικών συνδικάτων τών έργατών. Στήν πρώτη συνέλευση τών συνδικάτων αύτών 6 Μουσολίνι, γιά νά δικαιολογηθεί, δήλωσε τά έ ξή ς : «"Οταν θέλει κα ­νείς νά ζήσ ϊΐ, είναι άνάγκη νά κάμει δολιοφθορά καί νά κα­ταστρέψει τόν έχθρό σ’ δλα τά καταφύγιά του, σ’ δλα τά χα- ρακώματά του». Λίγες βδομάδες πρίν, ό Ιδιος είχε ύποστη- ρ ίξ ε ι: «ό φασισμός έκαμε χρήση τοϋ συνδικαλισμού γ ιά μιά φυσιολογικήν άνάγκη άνάπτυξης».

137

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν ε ίχε λοιπόν δλα τ ’ άδικα δποιος έβγαλε τό συμπέρα­σμα πώς ή πάλη άνάμεσα στόν φασισμό καί στόν σοσιαλισμό ήταν Ινας έμφύλιος πόλεμος μέσα στόν σοσιαλισμό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Φαίνεται πώς 6νας μονάχα σκοπός όδήγησε τόν Μουσο­λίνι κα ί τόν Χ ίτλερ, κάθε φορά πού είχαν τή δυνατότητα νά έξασφαλίσουν κατά κάποιον τρόπο συμμετοχή στούς άγώ- νες τών έργατών κατά τών έπιχειρηματιώ ν: Νά έξωθήσουν στήν άταξία, νά χειροτερέψουν τήν άταξία, νά διατηρήσουν τήν άταξία σέ κατάσταση ένδημική. ΆφοΟ μόνο μιά άταξία πού διαρκεΐ μπορεί νά δικαιολογήσει τήν εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας. Έ συστηματική άταξία παραλύει τήν οικονο­μική κα ί τήν κοινωνική ζωή, κάνει δύσκολες τίς σχέσεις μέ τό έξωτερικό, αδξάνει τήν κακομοιριά, στερεί σέ βαθμό Ανε­πανόρθωτο τούς θεσμούς άπό τό κΟρος τους, κάνει άβέβαιο κάθε σχέδιο καί τελειώνει μέ τό νά κάμει νά φανεί ή δ ι­κτατορία σάν ή μόνη σωτηρία. Ά π ό τήν μόνιμη άταξία π η ­γάζουν οί πνευματικές συνθήκες πού, κάτω ά π’ αύτές, ό άν­θρωπος τοΟ δρόμου χάνει τήν δπομονή, έγκαταλείπει κάθε έπιφύλαξη κ ι έπαναλαβαίνει σ’ δσους συναντάει, άκόμα καί στούς άγνωστούς του: « Ά ς δρθη δποιος κ ι άν είναι, άς δρ· θη κι δ διάβολος μέ τή γ ια γ ιά του, φτάνει νά κυβερνήσει σοβα­ρά καί νά δώσει μιά καί καλή τέλος σ’ αύτό τό χάος». Έ άταξία είναι γ ιά τόν φασισμό έκεΐνο πού είναι δ χυμός γ ιά τό φυτό. Στό ήμερολόγιο τοΟ Γκαΐμπελς πάνω στήν άπεργία τών μεταφορών στό Βερολίνο τόν Νοέμβριο τοΟ 1932, πού γ ιά τήν έπιτυχία της οί ναζιστές κ ι οί κομμουνιστές πάλεψαν μέ συνεργασία άδελφική, υπάρχουν σελίδες πού είναι σχε­τικές μέ τά παραπάνω. Σημειώνει μέ είρωνία τά πικρά σχό­λια τοΟ δημοκρατικοΟ τύπου γ ιά κείνη τή συμμαχία πού ήταν έξόφθαλμα «παραφύσιν» κι έπίσης σημειώνει μέ τόνους λυ­ρικούς τίς πράξεις βίας τών άπεργών κατά τών έθνικοσοσια- λιστικών πυρήνων. « Ό έξοπλισμός τοΟ κόμματός μας», ση-

138

μειώνει μέ δπερηφάνεια, «λειτουργεί θαυμάσια. Σ ’ δλες τΙς συγκρούσεις, οΕ δικοί μας έπιβάλλονται στούς έπιτιθέμενους. Υπάρχουν π ιά τέσσερις νεκροί κ ι άναρίθμητοι τραυματίες, τόσο άνάμεσα στους έργάτες, δσο κι άνάμεσα στους χωρο­φύλακες. Οί οικονομικές συνθήκες τής έπιχείρησης δέν έπι- τρέπουν, δπως δήλωσαν οί άρχές, νά Εκανοποιηθοϋν έκεΐνα πού ζητοΟν οΕ έργάτες». «ΑΟτές οΕ δικαιολογίες δέ μάς άφο- ροΟν», σημειώνει 6 Γκαΐμπελς. «Μία άντιπολίτευση έχει τό δικαίωμα νά ζητήσει άκόμα κα ί κείνο πού ή κυβέρνηση δέν μπορεΐ νά δώσει».

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πέσατε σέ μιά κατάφωρη άντινομία. Σ ’ άλλες περιπτώ ­σεις, τό θυμάμαι καλά, δποστηρίξατε πώς ό φασισμός άνα- πτύχθηκε στή Γερμανία καί στήν ’Ιταλία μέ τήν ένίσχυση τών άγροτών καί τών βιομηχάνων. Τώρα, άντίθετα, ζητάτε νά μάς άποδείξετε πώς δ φασισμός κ ι δ ναζισμός γ ιά νά κερ­δίσουν τΙς μάζες καί ν’ αύξήσουν τήν άταξία, ένθάρρυναν κι όργάνωσαν άκόμα κ ι άπεργίες, μαζί ή σέ σύμπραξη μέ τούς μαρξιστές. Δέν καταλαβαίνετε πώς οί τοποθετήσεις αυτές ε ί­ναι άσυμβίβαστες;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μόνο φαινομενικά. "Αν μέ προσέξετε, τό παράδειγμα τοΟ ίταλικοΟ φασισμοΟ θά χρειαστεί γ ιά νά σάς δείξει καθαρά τόν δεσμό πού ύπάρχει άνάμεσα στίς δυό αύτές τοποθετήσεις, πού σάς φαίνονται άσυμβίβαστες. Μάλιστα, πρέπει νά έχου­με κατά νοϋ πώς δ καπιταλισμός δέν είναι μιά πραγματικό­τητα δμοιογενής. Ό φασισμός τράβηξε γ ιά πολύ τή δημα­γω γία του έναντίον δυό ξεχωριστών κατηγοριών ιδιοκτητών: τών έμπορων καί τών ιδιοκτητών σπιτιών μέ νοίκι, χωρίς αύτό νά κακοφανεΐ στούς άλλους κεφαλαιούχους. Γύρω στό τέλος Ιουνίου καί στίς πρώτες μέρες Ιουλίου τοΟ 1919, σέ πολλές ιταλικές πόλεις έγιναν λαϊκές έξεγέρσεις έναντίον τών λιανοπουλητών έμπορων. Πολλά μαγαζιά καταστράφη-

139

καν, τό έμπόρευμα μοιράστηκε δωρεάν ή κατασχέθηκε καί πουλήθηκε μέ έκπτωση πενήντα τά έκατό πάνω στίς τιμές. Σέ πολλές πόλεις έκεϊνοι που άρχισαν αύτό τό κίνημα, ήταν άκριβώς οί φασίστες μέ τή βοήθεια όμάδων παληών πολεμι­στών. 'Ο Μουσολίνι έδωσε φανερά ένθάρρυνση σ’ αύτή τήν πράξη. «Ζητώ τό έκτελεστικό άπόσπασμα γ ιά τούς έμπόρους πού σκορποΟν τήν πείνα», έγραψε στήν έφημερίδα του τά μέσα ’Ιουνίου, λίγες μέρες πριν άπό τήν έξέγερση. “Οταν άρχισαν οί καταστροφές τών έμπορικών καταστημάτων, αύ­τός έποδοκίμασΙ.«'Η έξέγερση, έγραψε, είνα ι άπολύτως άναγ- καία γ ιά νά χτυπηθοϋν έκεΐνες οί βδέλες. Στό Μπέργκαμο κυνηγήθηκαν έκεϊνοι οί έκμεταλλευτές καί μεΐς δέν μπορού­με παρά νά έπιδοκιμάσουμε. Στή Ρομάνια δ λαός έξεγείρεται δραστήρια έναντίον τής διαφθοράς τών κερδοσκόπων. Δέν είναι τό σοσιαλιστικό κόμμα πού έξαπόλυσε κα ί διευθύνει αύτές τΙς έκδηλώσεις. Έ μ ε ΐς έπιδοκιμάζουμε τήν δίκαιη βά­ση αύτών τών λαϊκών διαμαρτυριών».

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τό μεγαλύτερο μέρος αύτών τών έμπόρων είναι Ε β ρα ίο ι;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

“Οχι. Πολλές είναι οί θλίψεις πού μάς έχει έπιβάλει ή φύση κι ή ίστορία, ευτυχώς δμως γλυτώσαμε άπό μιά. Οί ’Ιταλοί δέ γνωρίζουν τόν άντισημιτισμό. Τό ποσοστό τών Ε βραίω ν άνάμεσα στόν ιταλικό πληθυσμό είναι έλάχιστο κ ι ίσως είναι πιό πολύ άνάμεσα στούς χοντρέμπορους παρά στούς λιανο- πουλητές. Τώρα, καθώς έχω πει, τά θύματα αύτών τών έξε- γέρσεων ήταν άποκλειστικά οί μαγαζάτορες, θ ά ήταν δύσκο­λο νά φανταστεί κανείς μιάν έκστρατεία έναντίον τής άκρί- βειας τής ζωής, πιό δημαγωγική καί πιό βλακώδη. Μιά άλλη κατηγορία κεφαλαιούχων πού έναντίον της οί φασίστες τής έποχής έκείνης πρόθυμα σκηνοθετούσαν εύκολες έξεγέρσεις ήταν, δπως είπα , οί ιδιοκτήτες σπιτιών. Τέλος, οί κρατικές

140

έπιχειρήσεις. Στήν ’Ιταλία, τό κράτος, έκτός άπό τά διάφορα μονοπώλια, σάν τοΟ άλατιοΟ καί τών καπνών, διαχειρίζεται καί τούς σιδηροδρόμους, τά ταχυδρομεία, τά τηλεγραφεία κα ί τά τηλέφωνα. Έ φασιστική έξέγερση άνάμεσα σέ κεί­νους πού υπηρετούν στίς δημόσιες αυτές έπιχειρήσεις δέν κα· κοφαινόταν διόλου στούς ιδιώτες κεφαλαιούχους, πού δέν ε ί­χαν δει μέ καλό μάτι νά άναλαβαίνει τό κράτος λειτουργή­ματα οικονομικά προσοδοφόρα. Έ π ε ιτ α άπό τήν κατάχτηση τής έξουσίας, ό φασισμός κατάργησε δχι μονάχα τό δικαίω­μα τής άπεργίας γ ιά κείνους πού δπηρετοΟσαν σέ δημόσιες υπηρεσίες, άλλά καί τό δικαίωμα τής συνδικαλιστικής όργά. νωσής τους. Τόν καιρό δμως πού ό φασισμός ήταν στήν άντι* πολίτευση, δηλαδή άπό τήν πρώτη άκόμα οικονομική έξέ­γερση πού άρχισαν οί σιδηροδρομικοί κ ι οί ’Ιταλοί ταχυδρο­μικοί κα ί τηλεφωνικοί, ως τό τέλος τοϋ 1919, ό φασισμός έπιδοκίμασε κ ι ένίσχυσε. ’Εξάλλου, άφοΟ ό Μουσολίνι πίστε­ψε στή δυνατότητα μιας προλεταριακής επανάστασης, φυσικό ήταν, ή στάση του άπέναντι τών ιδιωτών βιομηχάνων νά εί* ναι συγκρατημένη. Τήν έποχή έκείνη, ξεχώριζε άπό τούς σο­σιαλιστές, κυρίως στό ζήτημα τής άξιοποίησης τής στρατιω­τικής ν ίκης τής ’Ιταλίας. Σ τ’άλλα φαινόταν έκλεκτικός. “Οταν τόν Σεπτέμβριο τοΟ 1921, οί έργάτες έκαμαν κατοχή τών έρ· γοστασίων, ό Μουσολίνι δήλωσε τήν άλληλεγγύη του στή διεύθυνση τοΰ κινήματος, θ ά μπορούσε νά είναι αύτό ή άρχή τής προλεταριακής έπανάστασης καί φρόνιμο ήταν νά μή χά ­σει τό λεωφορείο. Τό κίνημα δμως τέλειωσε κακά. Ό φασι­σμός προσπάθησε τότε νά έμποδίσει τήν ήττα τοϋ προλετα­ριακοί) έξτρεμισμοΟ, καί ή ταυτόχρονη καλυτέρευση τής οι­κονομίας τής χώρας, θά μπορούσε νά κάμει νά εΖρηνεύσουν τά πνεύματα. Αύτό δμως θά ήταν τό δικό του τέλος. Έσπρω* ξε τότε έμπρός τόν έμφύλιο πόλεμο έναντίον τής έργατικής τάξης πού ήταν υποχρεωμένη πιά νά πάρει θέση άμυντική. Φ τάνει μιά μόνο φράση, παρμένη άπό τό Εργο «’Αναμνήσεις ένος φασίστα», κάποιου Ούμπέρτο Μπιανκέλι άπό τήν Φ λω­

141

ρεντία, γ ιά νά μπορέσει κανείς νά καταλάβει ποιός ήταν 6 χαρακτήρας τής αιματηρής αύτής πάλης. «Γιά κάμποσο κα ι­ρό, έγραψε, ήταν άρκετό μιά όμάδα άπό φασίστες νά συναν­τήσει στό δρόμο άτομα μέ έξωτερική έμφάνιση έργατών γ ιά νά τούς έπιτεθεϊ χωρίς οίκτο.» Κ αί τότε, στό τέλος τοΟ 1921. οί βιομήχανοι τής Φλωρεντίας έκριναν, μιά καί δέν υπήρχε π ιά κομμουνιστικός κίνδυνος, πώς δέν ήταν άπαραίτητο νά έξακολουθήσουν νά χρηματοδοτούν τίς ίμάδες πού Ιδερναν τούς έργά·βες. Ά λ λ ά τότε, ή έκπληξη κι ή άγανάκτηση τών φασιστών έκδηλώθηκε μέ μιά δημόσια άνακοίνωση πού μ’ αύτή ειδοποιούσαν πώς «άντιμέτωποι στήν έχθρότητα τής πλούσιας καί καλοζώητης άστικής τάξης, πού χειροκροτεί τήν φασιστική ένέργεια δταν ή ένέργεια αύτή έξυπηρετεί τά Ολικά της συμφέροντα, οί φασίστες δηλώνουν κατηγορημα­τικά πώς άπό σήμερα άποσύρονται άπό τόν άγώνα». "Ολοι έξήγησαν αύτή τή δήλωση σά μιά σαφή πρόσκληση στούς κομμουνιστές νά έπαναλάβουν, κα ί νά έντείνουν μάλιστα, τή δράση τους μέ τρόπο τέτοιο, πού οί πλούσιοι θά έτρεμαν άπό φόβο, χωρίς π ιά τήν προστασία τών φασιστών, κα ί θ’ άναγ- καζόταν νά ξαναρχίσουν τ ις χρηματοδοτήσεις. Ιίαρόμοιες άνα- κοινώσεις δημοσιεύτηκαν τήν έποχήν έκείνη καί σ’ άλλες πό­λεις, μέ τήν πρωτοβουλία τών τοπικών φασιστικών Οργανώ­σεων, πού είχαν άγανακτήσει μέ τήν ιδέα πώς θά διαλυόταν σάν περιττές, γ ια τί ή χώρα ήθελε νά ζήσει ειρηνικά. Οί φα­σίστες δέν δυσκολεύονταν νά προκαλέσουν έπεισόδια γ ιά ν’ άποδείξουν πώς, άντίθετα, ήταν πιό πολύ άπό κάθε άλλη φο­ρά άπαραίτητοι.

Η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τίποτε δέν είναι πιό φυσικό άπό τό νά γίνει έμπρηστής Ενας πρώην πυροσβέστης άνεργος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ εύφλεκτη Ολη δέν έλειπε. Μ’ δλο πού ό φασισμός, άπό τήν άνοιξη τού 1920 ώς έκείνη τοΟ 1922, είχε καταστρέ­

142

ψει δλες τίς χωριάτικες ένώσεις καί τούς σοσιαλιστικούς συνεταιρισμούς τής κοιλάδας τοΰ Πάδου, 6 Ιδιος δέν κινδύ­νεψε νά πεθάνει άπό υποσιτισμό, έπειδή οί μεγάλες μάζες τών έμμισθων άγροτών, πού μέ τή βία προσχώρησαν στά φα­σιστικά συνδικάτα, έξακολουθοΰσαν νά έξεγείρονται έξ α ι­τίας τής άνεργίας. Μέ μόνη τή διαφορά πώς, ένώ οΕ σοσια­λιστές τή δυσαρέσκεια αύτή τήν είχαν κατευθύνει πρός τούς άγρότες, οΕ φασίστες τής άλλαζαν κατεύθυνση, στρέφοντάς την έναντίον τοΟ κράτους. Ά νάμεσα στ’ άλλα, μένει Αλησμό­νητη μιά πορεία κατά τής Μπολόνιας, τόν Α πρ ίλιο τοΟ 1922, σαρανταπέντε χιλιάδων άνέργων τής έπαρχίας, μέ έπικεφα- λής τόν φασίστα “Ιταλό Μπάλμπο. Έ νώ λοιπόν συντηρούν­ταν στενοί δεσμοί άνάμεσα στόν φασισμό, στίς τάξεις πού εύημερούσαν καί στό περιβάλλον τοΰ κράτους, ό φασισμός δέν έβαλε κανένα φρένο στήν τροφοδότηση τής άταξίας τής χώρας, όξύνοντας τά συναισθήματα τής μιας τάξης έναντίον τής άλλης κ ι δλων μαζί έναντίον τών δημοκρατικών θεσμών.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ μ εΐς τ ’ όνομάζουμε αύτό : «Νά σηκώνεις σ’ έπανάσταση τή λάσπη».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ μ εΐς τ ’ όνομάζουμε «νά ψαρεύεις στά θολά» πού είναι τό ίδιο πράγμα. Ό φασισμός, μέ τήν έμφάνισή του ώς άνα- τροπέα, πιό εύκολα άνταποκρίνεται στά καθήκοντα κληρο­νόμου τοΟ σοσιαλισμού, παίρνοντας στή φαντασία τής μάζας τή θέση τοΰ παληοΰ ειδώλου. Αύτό έχει συμβεΐ στήν Γερμα­νία σέ πιό μεγάλη έκταση κα ί μέ πιό πολλήν εύκολία παρά στήν ’Ιταλία.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στή Νέα Ύόρκη συζητήσαμε πάνω στήν περίπτωση αύ­τή μέ τόν ψυχολόγο Έ ρ ιχ Φρόμμ. Δέν είναι δύσκολο, μάς ε ίπε, ν’ άλλάξεις τόν άντικειμενικό σκοπό μιδς έπανάστα- σης, άν ή έμφάνισή της μένει άμετάβλητη.

143

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Καμιά φορά ή Εξακολούθησή της έξαρτάται μονάχα άπό μιά λέξη. Έ ν α έπεισόδιο θά σας διαφωτίσει πάνω σ’ αύτό πού θέλω νά πώ. Τόν Αύγουστο τοΟ 1922 ή «Συμμαχία τής Ε ργασίας» , πού ήταν μιά προσωρινή συμφωνία μεταξύ τών συνδικάτων καί τών ιταλικών άντιφασιστικών κομμάτων, κή ­ρυξε γενική άπεργία σ’ δλη τή χώρα. Μιά έμάδα άπό φασί­στες ταχυδρομικούς καί τηλεπικοινωνιακούς πρώην σοσια­λιστές, μαζεύτηκε στή Ρώμη γ ιά νά σκεφτεί πάνω στό τί θά γίνει. Ή διαταγή τοΟ φασιστικού κόμματος ήταν, ή άπερ­γ ία νά υπονομευτεί, άλλά ή υπονόμευση μιας άπεργίας ήταν μιά πράξη πού θά προκαλοΟσε περιφρόνηση, μίσος, προσβο­λές άπό μέρους τών συντρόφων ατή δουλειά. Ή τα ν μιά προ­δοσία έναντίον τής τάξης. Λοιπόν, οί νεοφασίστες τά είχαν χαμένα. ’Αλλά, ένώ ήταν άκόμα σέ συνεδρίαση, Εφτασε άπό τό Μιλάνο μιά νέα διαταγή τοΟ Μουσολίνι πού, ναί μέν δέν έλεγε τίποτε τό καινούργιο, ε ίχε δμως μέσα της τή λέξη πού θάδινε τέλος στήν άμηχανία. Ή θαυμάσια λέξη αυτής τής άνακοίνωσης ήταν ή άκόλουθη: «Οί άντιφασίστες πού άπεργοΟν, δέν είναι οί πραγματικοί έπαναστάτες. Οί πραγ­ματικοί έπαναστάτες είμαστε μεΐς». Σάν άστραπή Ελαμψε άνάμεσα σ’ έκείνους πού συνεδρίαζαν Ενα αίσθημα άνακού- φισης. Κοιτάχτηκαν μεταξύ τους καθησυχασμένοι καί χ α ­μογελαστοί. « Ά , έμεΐς, μονάχα έμεΐς είμαστε οί πραγμα­τικοί έπαναστάτες κ ι άν έμεΐς δέν παμε έμπρός μέ τούς συνα­δέλφους μας, ή αίτία είναι πώς Εκείνοι δέν είναι οί πρα γ­ματικοί έπαναστάτες». Τό έπεισόδιο αύτό τό διηγήθηκε καί τό βεβαίωσε ένας άπό έκείνους πού ήταν παρόντες.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΤοΟτο μοΟ θυμίζει τήν δήλωση τοϋ Χίτλερ μπροστά στό λαϊκό δικαστήριο τοϋ Μονάχου : « 'Α ν έγώ κάθομαι έδώ σή­μερα σάν Επαναστάτης, κάθομαι σάν έπαναστάτης ένάντια στήν έπανάσταση». Αύτό Εξηγεί πολλές άλλες Εξωτερικές

144

παραχωρήσεις του, μέ χαρακτήρα καθαρά πληβειακό, πού άρεσαν στούς άντιπάλους. Δέν έξηγεί δμως τά πάντα.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Είναι εύκολο νά ύποθέσει κανείς πώς, άν στή θέση τού μαύρου ή τοΟ σταχτιοΟ πουκάμισου οί φασίστες είχαν χρη­σιμοποιήσει τό φράκο καί τό ψηλό καπέλο, θά είχαν λιγό- τερη έπιτυχία άνάμεσα στους έργάτες.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Δέν είναι ή πρώτη φορά που ένα πολιτικό κίνημα πα ίρ­νει τόν χαρακτήρα του άνάλογα μέ μιά λεπτομέρεια τοΟ ντυ­σίματος έκείνων που τό κάνουν. Οί έπαναστάσεις τών χωρι­κών τών μέσων τοΟ 12ου αιώνα στή γαλλική περιοχή τοΟ Μπωβέ πήραν τ ’ δνομα «ζακερί» άπό τό «ζάκ» (σακκάκι) πού διάκρινε τότε τούς χωρικούς άπό τούς εύγενείς κ ι άπό τούς παπάδες. Μερικούς αιώνες πιό άργά, οί όπαδοί τών ’Ιακω­βίνων πήραν τ ’ δνομα «χωρίς κυλίτες» (σάνκυλότ) έπειδήδέν φοροΟσαν τΙς κυλότες ώς τά γόνατα, δπως συνήθιζαν τότε οί εύγενείς, άλλά πανταλόνια μακρυά, σύμφωνα μέ τήν συνήθεια τών άστών, δπως τά συνηθίζουμε δλοι σήμερα. Τό δεύτερο μισό περίπου τοϋ περασμένου αιώνα, στή Σουηδία, κάτω άπό τόν ΓουσταΟο τόν Τρίτο, άντιλογοϋσαν ζωηρά μεταξύ τους τό κόμμα τών «μπερέδων* μέ κείνο τών «καπέλων». Οί «μπε­ρέδες» συμπαθούσαν τήν Ρωσία, τά «καπέλα» τήν Γαλλία.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Σ τίς περιπτώσεις πού μάς θυμίζετε, κύριε καθηγητή, κα­θώς κα ί σ’ άλλες πού θά μποροΟσαν νά προστεθοΟν, τό ντύ­σιμο τών προσώπων πού συμμετείχαν στό κίνημα καί πού άπ’ αύτό έπαιρνε τήν όνομασία του, χρησιμοποιούνταν πρα­γματικά στήν ιδιωτική τους ζωή. ’Εντελώς δμως διαφορετική είναι ή προέλευση τού μαύρου ή τού σταχτιοϋ πουκάμισου. ΠρΙν άπό τόν φασισμό, τό μαύρο πουκάμισο συνηθίζονταν σάν πουκάμισο δουλειάς σ’ ώρισμένες κατηγορίες έργατών,

14510

δχι βέβαια γ ιά λίγους αισθητικούς, άλλά γ ιά λίγους οικονο­μίας, μιά καί τό μαϋρο κρύβει τή βρώμα πιό καλά. Κ ι ό Μου­σολίνι, καθώς κ ι οί όπαδοί του πού πήραν μέρος στήν ίδρυση τών πρώτων φασιστικών όργανώσεων, ποτέ δέν φόρεσαν που­κάμισα μαΟρα έξ αίτιας τής δουλειάς. Πιό άργά άκόμα, δταν αυξήθηκε ό άριθμός τών όργανώσεων καί αυξήθηκαν τά μέλη τοϋ κόμματος, οί έργάτες ήταν έκεΐ μιά μειοψηφία. Ε π ο μ έ ­νως, ή χρησιμοποίηση τοϋ μαύρου πουκάμισου σά στολή τοϋ κόμματος άλλο σκοπό δέν ε ίχε παρά νά κρύψει τήν κοινωνι­κή προέλευση τοΰ κινήματος. Γ ι’ αύτό, δταν τό φοροϋσαν, έδινε έξωτερικά ένα χαρακτήρα πληβείο κι έπαναστατικό στίς ίνοπλες άποστολές σπουδαστών, Αξιωματικών, παιδιών έμπό- ρων καί πλούσιων χωρικών που χτυπούσαν τά σοσιαλιστικά κέντρα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μή γενικεύσεις δμως τό ιταλικό παράδειγμα, κύριε Κυ· νικέ. Ε ίναι άλλα φασιστικά κινήματα, πού, άπ’ τήν άρχή τους, έκδηλώθηκαν μέ σκληροτράχηλο Αριστοκρατισμό. Σάν τό ρου­μανικό κίνημα, πού τ ’ άρχισε ό Γκοντρεάνου στά 1924 καί πού όνομάστηκε «'Ο ’Αρχάγγελος Μιχαήλ» γ ιά νά έκφράσει τΙς ίδεαλιστικές καί τίς μυστηριακές βλέψεις του. Σάν τούς Ρεξιστές τοϋ Βελγίου καί τους «Σταυρούς τής Φωτιάς» στή Γαλλία.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τά κινήματα πού άναφέρεις, έφτασαν ποτέ στήν έξουσία ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό χ ι . Μάλιστα...

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ά ν είναι έτσι, τότε άς τ ’ άφήσουμε κατά μέρος, γ ια τί έμεΐς δέν άσχολούμαστε μέ ποίηση, άλλά μέ πολιτική. Πρέ­πει νά σάς πώ, κύριε Κυνικέ, πώς οί έντυπώσεις πού φέρνω

146

άπ’ τό ταξίδι μου στή Γερμανία δέν συμφωνούν άπόλυτα μέ τίς δηλώσεις σας. Ό άντικεφαλαιοκρατισμός τών ναζιστών δέν μοΟ φάνηκε άπλά φαινομενικός καί γ ιά σκοπούς τα κ τι­κής. Ιίαρατήρησα μιά πραγματικήν έξίσωση τών τάξεων πού ε ίχε Εκδηλη τήν πολιτική καί τήν στρατιωτική προέλευσή της. Στό Ιδιο άποτέλεσμα φτάσαμε μεΐς στήν ’Αμερική, δπου χάρη στήν καλοζωΐα, δέν είν’ εύκολο πιά νά ξεχωρίσεις, μέ τήν πρώτη ματιά, τόν γιό τοΟ έργάτη άπό κείνον τοΟ τρα­πεζίτη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

’Από μιά πλευρά, έχετε δίκηο. Ε ίναι δμως πραγματικά δύ­σκολο νά βγάλεις Ενα τελικό συμπέρασμα πάνω στήν κοινω­νική πολιτική τοΰ ναζισμού, πού, ώς αύτή τή στιγμή, προ­χώρησε μέ ζ ίγ κ -ζ ά γ κ . Στά 1 9 1 9 -1 9 2 0 ή κεφαλαιοκρατική οικονομία στήν Γερμανία ε ίχε φτάσει σέ συνθήκες τέτοιες, πού κανείς, ούτε οί Ιδιοι οί κεφαλαιούχοι, δέν τολμούσαν νά τήν ύπεραπιστοΰν. Γινόταν άποκλειστικά συζητήσεις πάνω στά μέτρα πού θάπρεπε νά έφαρμοστοΰν γ ιά νά φτάσουν σ’ Ενα καινούργιο οικονομικό καθεστώς. Ά νάμεσα στίς διεκδι­κήσεις τοϋ έθνικοσοσιαλισμοϋ, πού ό Χίτλερ άνακοίνωσε στόν κόσμο στό τέλος τού Φεβρουάριου τοΰ 1920, ήταν ώρισμέ- νες πού είχαν γ ια τό κεφάλαιο χαρακτήρα καθαρά έθνικό. ’Εθνικοποίηση τών τράστ, δημοτικοποίηση τών μεγάλων κα­ταστημάτων, συμμετοχή τών έργατών στά κέρδη τών μεγά­λων έργοστασίων, κατάσχεση δλων τών κερδών πού είχαν προέλθει άπό τόν πόλεμο, άπαλλοτρίωση, χωρίς άποζημίωση, δλων τών γαιών δημόσιου Ενδιαφέροντος, κατάργηση τοΟ έγ­γειου εισοδήματος, ποινή θανάτου στούς τοκογλύφους καί στούς Εκμεταλλευτές. Αυτές ήταν διεκδικήσεις λαϊκοΰ χαρα­κτήρα, δμοιες μέ άλλων κομμάτων κα ί άνταποκρινόταν στίς Ελπίδες τής πιό μεγάλης μερίδας τών Γερμανών. Ά ν τήν Εποχή Εκείνη Εγινε πολύς λόγος καί σχέδια γ ιά μιά καινούρ­γ ια οικονομία, χωρίς δμως νά γίνει τίποτε, πρέπει γ ι’ αύτό

147

νά εύγνωμονοϋν οί Γερμανοί κεφαλαιοϋχοι ιδιαίτερα τήν σο­σιαλδημοκρατία. Ό Χίτλερ έπέφερε τήν πρώτη διόρθωση στίς διεκδικήσεις του τόν Αύγουστο τοΟ Ιδιου χρόνου μέ τή δήλωσή του, δτι Ιπρεπε νά γίνει σεβαστό τό βιομηχανικό κεφάλαιο κ ι δτι ό άγώνας θάπρεπε ν’ άποβλέψει μόνο στό έβραϊκό κεφάλαιο, έκεΐνο πού έχει χρησιμοποιηθεί γ ιά έκμε- τάλλευση. Κανένας π ιά λόγος γ ιά τήν άπαλλοτρίωση τοΟ έδά- φους ύπέρ σκοπών δημόσιας ώφέλειας. Ό ναζιστής Ρόζε- μπεργκ δποστήριξε, άκόμα στίς άρχές τοΟ 1923, τήν έξαί- ρεση άπό κάθε άποζημίωση, περιόρισε δμως τό δικαίωμα τοΟ κράτους γ ι ' άπαλλοτρίωση ώς τίς άνάγκες γ ιά τήν κατασκευή δρόμων καί διορύγων. Έ πολιτική άνάπτυξη τοϋ κόμματος κι οί σχέσεις του μέ τούς βιομήχανους είχαν ώς άποτέλεσμα τήν άναθεώρηση τών υπόλοιπων διεκδικήσεων. Στό 1928, ό Χίτλερ δρισε πώς θάπρεπε ν’ άπαλλοτριωθοϋν μόνον οί γα ϊες έκεΐνες πού ή άγορά τους θά μποροϋσε ν’ άποδειχτεΤ πώς ήταν παράνομη καί πού δέν ήταν καλλιεργημένες δπως άπαι- τοϋσε τό γενικό συμφέρον. Κι έξήγησε πώς αύτό είχε νόημα έχθρικό πού στρεφόταν «πρώτα έναντίον τών έβραϊκών έται- ριών έγγειας έκμετάλλευσης*. Στό σύγγραμμά του «Τό πρό­γραμμα τοϋ Γερμανικοϋ Έθνικοσοσιαλιστικοϋ Έ ργατικοϋ Κόμματος* ό Φέντερ ε ίχε παρατηρήσει πώς ό σεβασμός γ ιά τήν ιδιωτική ιδιοκτησία προβάλλει σάν λογική άπαίτηση μιας καλοπροαίρετης διάθεσης γ ιά δουλειά. Ό Ιδιος συγγραφέας στό σύγγραμμά του «’Αγώνας έναντίον τής δψηλής οικονο­μίας» ε ίχε κάμει τήν έξής διάκριση πού δέν είναι χωρίς πνεϋμ α : «Δέν άποκρούουμε τήν συνεργασία μέ τραπεζίτες τίμιους*. Ή τα ν φυσικά καί μερικοί άλλοι, σάν τόν "Οττο Στράσσερ, πού είχαν διαφορετικήν άντίληψη. Ό Χίτλερ δμως άποδοκιμάζοντάς τον, έφτασε νά π ε ί πώς ή κοινωνική όργά­νωση δέν μποροϋσε νά είναι ζήτημα άρχής, μιά κ ι οί μάζες τό μόνο πού έπιθυμοϋν είναι νά τρέφονται καλά καί νά δια­σκεδάζουν.

148

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κατά τήν άντίληψή μου, πρόκειται γ ιά μιά γνώμη πού δέν μπορεΐ ν’ άποριφθεϊ.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κι δμως, ε ίχε δοθεί δικαίωμα στόν Ό τ τ ο Στράσσερ καί στόν ΓκαΤμπελς, στήν περίπτωση πού θά ήταν άνάγκη νά είσχωρήσουν στούς έργάτες πού ήταν έπηρεασμένοι άπό τόν κομμουνισμό, νά έξακολουθήσουν νά μιλοΟν γ ιά κοινοκτημο­σύνη, άκόμα κ ι δταν αύτή ήταν παραμερισμένη άπό πολύν καιρό σάν πραγματικός άντικειμενικός σκοπός τοΟ έθνικο- σοσιαλισμοΟ. Τό πρώτο βήμα γ ιά ξεκαθάρισμα τοΟ είδικοΟ άντικεφαλαιοκρατισμοΟ, δπως ε ίχε είπω θεΐ στίς άρχές, μα- σκαρεύτηκε μέ τήν διάκριση σέ «κεφαλαιοκρατία παρασι- τική καί κεφαλαιοκρατία παραγω γική», θ ά καταδικαζόταν δχι ό ύγιής καί παραγωγικός κεφαλαιοκρατισμός άλλά μερι­κοί έκφυλισμοί του πού ξεπετάχτηκαν άπό τόν πόλεμο καί τόν πληθωρισμό σάν φαρμακερά μανιτάρια. Τό δεύτερο βήμα ίγ ιν ε μέ τήν τοποθέτηση, τή μιά πάνω στήν άλλη, τών ιδεών σοσιαλισμός καί έθνος, μπερδεύοντας (τούτο δμως συμβαίνει καί σέ πολλούς έξω άπό τήν Γερμανία) τούς δρους «soc ia li- sm o » , σοσιαλισμός καί «sociale», κοινωνικός. Αύτό δέν έξου- δετερώνει τό γεγονός, δτι ό σημερινός έπανεξοπλισμός τής Γερμανίας, ένώ πλουτίζει μερικές όμάδες κεφαλαιοκρατών, στοιχίζει σ’ άλλες θυσίες σκληρές. Στήν ’Ιταλία, οί Ιδιες έξε- λίξεις είχαν λάβει διαστάσεις λιγότερο δραματικές. Ούτε ή κρίση τής κεφαλαιοκρατίας ήταν τόσο σοβαρή δσο στήν Γερ­μανία, οδτε τό προλεταριάτο τόσο δυνατό. Γ ι’ αύτό ό Μου­σολίνι μπόρεσε νά περάσει μέ περισσότερην άνεση άπό τίς διεκδικήσεις σοσιαλιστικού χαρακτήρα στήν προστασία τής κεφαλαιοκρατίας, γ ιά νά καταλήξει στήν κούφια πολυλογία τής λεγόμενης σωματειακής όργάνωσης.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό π ω ς καταλαβαίνω, ύπάρχουν πενήντα δύο τρόποι μαγει­

149

ρέματος ένός ζευγαριοΟ αυγών. ΠρΙν Ερθω στήν Ευρώπη, είχα μιά συζήτηση μέ τόν ’Αρχιεπίσκοπο τοΟ Τσιντσινάτι, Σεβα- σμιώτατο Μάκ Νίκολας. Ό σεβάσμιος αύτός κληρικός μοΟ είπε τοΟτο, πάνω κάτω : « Ό ρωμαιοκαθολικισμός, γ ιά 8,τι άφορά τό οίκονομτκό καθεστώς, Εχει μεσάνυχτα. Γεννήθηκε σέ χώρες δπου ή οικονομία βασιζόταν στούς δούλους, πρόκο­ψε στόν μεσαίωνα μέ τόν φεουδαλισμό, προσαρμόστηκε Επει­τα στόν κεφαλαιοκρατισμό καί μπορεΐ άριστα νά προσαρμο­στεί καί στόν σοσιαλισμό». 'Ιερές λέξεις, προπάντων γ ιά Ενα πολιτικόν άνδρα. Τό Ενδιαφέρον είναι ή έξουσία. Τό νά κυ­βερνάς πάνω στούς δούλους, στούς υπηρέτες τών γαιοκτημό­νων, στούς έργάτες, στούς άστούς, στούς τραπεζίτες, αύτό είναι δευτερεΟον. ’Εκείνο πού Ενδιαφέρει είναι τό νά κυβερ­νάς. ’Ε γώ δέχομαι τό οικονομικό καθεστώς πού βρίσκω. Ά ν ήμουν σοβιετικός πολίτης, φυσικά θά ζητούσα νά φτάσω στήν άρχή σεβόμενος τήν όμαδικήν ιδιοκτησία καί στολίζοντας τούς λόγους μου μέ Ισχυρισμούς τοΟ Λένιν. Ε π ε ιδ ή δμως είμαι Α μερικανός πολίτης, συμπεριφέρομαι μέ τήν ϊδ ια συνέπεια, καί ζητώ νά βρώ τόν σωστό δρόμο γ ιά νά πλησιάσω στόν δικό μου σκοπό.

150

10 Ή τέχνη τοΰ διπλοΰ παιχνιδιού κ ι’ ό κίνδυνος νά π ιστέψ ει κανείς στις πλάνες του.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τό μόνο καλό πού έχει ή άϋπνία μου είναι πώς ξαναρχί­ζω νά συλλογιέμαι πάνω σέ κείνα πού λέγονται καί που γ ί­νονται τήν ήμέρα. Τήν περασμένη νύχτα μοΟ γεννήθηκε τό πρόβλημα, πώς αύτά πού είχαμε π ε ι στίς τελευταίες συναν­τήσεις μας πάνω στό θέμα τής έσωτερικής κατάστασης στίς Ε νω μένες Πολιτείες, τά είχαμε π ε ί μέ πολλή προχειρότη­τα. Στήν πραγματικότητα, τά πράγματα είναι πολύ μπερ­δεμένα. Ή κατάχρηση, λόγου χάρη, συνθημάτων πολύ πρω­τόγονων, άρχίζει νά προκαλεΐ κούραση κι άδιαφορία, του­λάχιστον στό κοινό πού δέν είναι κουτό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ν είναι έτσι, τότε δέν έχετε παρά νά σκεφτήτε μήπως είναι σκόπιμος ένας άλαλαγμός αύτοΟ τοΟ είδου ς: «Κάτω τά συνθήματα». 'Ό ταν ένας άρρωστος δέν θέλει πιά ν’ άκούει νά μιλούν γ ιά φάρμακα, ένας γιατρός Ιπιδέξιος μπορεί νά τοΟ παραγγείλει ένα πού νά φροντίσει νά τό όνοματίσει «άντι- φάρμακο».

κ. ν τα μ π λ n o rΣέ μάς, πάνω στό θέμα πού έξετάζουμε, καί τό άντιφάρ-

μακο είναι πιά σέ άρκετήν άνυποληψία. θέλω νά πώ, πώς οί λέξεις φασισμός, ναζισμός, δικτατορία, στούς περισσότε­ρους άπό μάς χτυπούν άσχημα καί ύπάρχει γ ι’ αύτές κάποια άντιπάθεια, πού τήν τροφοδοτούν οί ειδήσεις γ ιά τήν σκλη­ρότητα τών στρατοπέδων συγκεντρώσεως καί γ ι’ αύστηρές άστυνομεύσεις στήν ’Ιταλία καί στήν Γερμανία.

151

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ν ή τάση αύτή είναι ένδεχόμενο νά χειροτέψει, θά σάς σύμφερε νά πετάξετε τό σύνθημα : «κάτω δ φασισμός». Προ­σέξτε πώς δέ θά ήταν κάτι τό καινούργιο. Τό 1926 δ ΙΙιλ- σούντσκυ έπέβαλε σ ίήν Πολωνία τήν δικτατορία του χρησιμο­ποιώντας άκριβώς τό σύνθημα «κάτω ή δικτατορία». Ά λ ­λωστε, είδε ποτέ κανείς μιά τυραννία νά έπιβληθεΐ σ’ ?να ϊθνος υψώνοντας σημαίαν άλλη Ικτός άπό έκείνη τής «άλη- θινής έλευθερίας» ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Δέν ϊχω δρεξη νά συζητήσω πάνω σέ τέτοιους παραλο- γισμούς, δέν μπορώ δμως νά κρύψω τήν άποστροφή μου γ ιά £ναν τέτοιο τρόπο έπιχειρηματολογίας Μιλάτε άλήθεια στά σοβαρά ; Πώς λοιπόν θά ξεχωρίσει κανείς Ιναν φασίστα, άν στόν άγώνα γ ιά τήν έξουσία μεταχειρίζεται λόγια τοΟ δη- μοκρατικοϋ κόμματος ; Ποιός άκόμα θά καταλάβει κάτι άπό τήν πολιτική ζωή, άν δ καθένας έχει τή συνήθεια νά υπο­στηρίζει τό άντίθετο άπό έκεΐνο πού σκέφτεται, άν δ διεθνι- στής άρχίζει νά θέλει νά φανεί άσσος τής έθνικής άμυνας, ό έθνικιστής, δπαδός τοΟ κόμματος τής συναδέλφωσης τών λαών, δ κομμουνιστής, φύλακας τής ειρήνης τών κοινωνικών τάξεων, δ χριστιανός, ύποκινητής έμφύλιων πολέμω ν; Μέ τέτοια καμώματα, θ’ άρχίσουμε νά ξαναχτίζουμε τόν Πύργο τής Βαβέλ.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Αύτό πιά έχει πραγματοποιηθεί, έξοχε καθηγητή, του­λάχιστο σχετικά μέ τήν πολιτική. Ρίξτε μιά ματιά στίς έφη- μερίδες, στίς άνακοινώσεις τΙς κολλημένες στούς τοίχους, τεν­τώστε μιά στιγμή τ* αύτί σας στίς συζητήσεις πού γίνονται στίς συνελεύσεις. Έ ν α κόμμα πού ξεπροβάλλει γ ιά νά χτυ ­πήσει τόν σοσιαλισμό καί νά ύποστηρίξει τά συμφέροντα τών ιδιοκτητών, θά φροντίσει νά κρυφτεί πίσω άπό τ ’ δνομα «κοι­νωνικό κόμμα», «λαϊκό», άκόμηκαί «σοσιαλιστικό». Ά ν 2 ν α

162

κόμμα Ονομάζεται «ριζοσπαστικό» χωρίς άλλο είναι συντη­ρητικό. Ά ν μιά όμάδα άποσχιστεΤ άπό Ενα παληό κόμμα γιά νά Ιδρύσει ένα καινούργιο, σέ καμιά περίπτωση δέν θά πάρει τόν τίτλο «χωριστικό» άλλά κόμμα «ένωτικό». Ά ν 6να κόμμα παίρνει έπιχορηγήσεις κ ι’ έδηγίες άπό τό έξωτερικό, νά είστε βέβαιος πώς σέ κάθε εύκαιρία θά μιλεΤ γ ιά έθνική άνεξαρτησία. Χάριν τής πολιτικής όρολογίας, τά χρονικά τών καιρών μας συχνά φωτίζονται μέ μακάβρια ειρωνεία. 'Η άπο- στολή στρατοΟ γ ιά τήν τροφοδότηση τοΟ έμφύλιου πολέμου σέ μιά χώρα φιλική λέγεται, σείς τό ξέρετε, «Μή έπέμβαση». 'Η σύλληψη πολιτικών άντιπάλων, πού καμιά φορά προορί­ζονται νά δολοφονηθοΟν«γι’ άπόπειρα άπόδρασης», γερμανικά λέγεται « S ch u tzh a ft» ή δωμάτιο άσφάλειας. Τά κομματικά δικαστήρια πού είναι έπιφορτισμένα νά τρομοκρατούν τήν κοινή γνώμη, λέγονται «λαϊκά δικαστήρια». ΟΕ έξοπλισμοί παντού δικαιολογούνται μέ τό πρόσχημα τής ειρήνης. Έ π α ­ραβίαση τοΟ λόγου πού δόθηκε, δικαιολογείται μέ τό πρό­σχημα τής άμυνας, τοΟ φιλότιμου. Ή ’Ιταλία υποδουλώνει τήν Αβησσυνία, τάχα γ ιά νά καταργήσει τήν δουλεία. Έ ’Ια ­πωνία εισβάλλει στήν Κίνα, τάχα γ ιά νά βοηθήσει τόν κινε­ζικό λαό νά έλευθερωθεΐ άπό τή δικτατορία τής Κουομιτάγκ. Τό ψέμα κατάντησε τόσο συνηθισμένο, ώστε νά φέρνει γ ε ­νική άνία. Δέν είναι ν’ άπορεΐ κανείς άν, μ’ αύτές τΙς συν­θήκες, τά Ολοκληρωτικά κινήματα είναι άναγκασμένα νά σπρώχνουν τήν άπάτη στό άπροχώρητο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μιλήσαμε π ιά γ ι’ αύτό καί δέν μ’ ίχετε πείσει, θ ά μοΰ ήταν άνιαρό νά ξαναγυρίσουμε στό ίδιο θέμα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μήπως θά θέλατε, κύριε Κυνικέ, άπό τό ψέμα νά φ τιά ­ξετε Εναν κανόνα;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά , δχι. 'Ο μόνος κανόνας τοΟ υποψήφιου δικτάτορα είναι

153

ή θέληση γ ιά έξουσία. Τά υπόλοιπα, άλήθεια ή ψέμα, τά κρί­νει κανείς άνάλογα μέ τό τί συμφέρει. Αύτά δμως δέν είναι πράγματα πού πρέπει έγώ νά σάς διδάξω, κύριε Ντάμπλ Γιου. θ ά ήθελα μόνο νά προσθέσω μιά παρατήρηση: 'Η προσπά­θεια ύποβολής τών άλλων έχει συχνά ώς άποτέλεσμα τήν αύ· θυποβολή. Μπορεί νά συμβεί, έπαναλαμβάνοντας συχνά τό ίδιο ψέμα, ό πολιτικός ρήτορας νά καταλήξει στό νά τό π ι­στέψει καί ό ίδιος.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Αύτό δέν είναι τό κορύφωμα τοϋ Ιρασιτεχνισμοΰ; ΜοΟ φαίνεται πώς £νας ήθοποιός δέν μπορεί νά συγκινήσει τό ά- κροατήριό του χωρίς νά άφομοιωθεϊό ίδιος άπό τήν προσποί­ησή του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δυστυχώς, πρέπει νά σάς διορθώσω. Αύτό πού έσεΐς λέτε, συμβαίνει μόνο στούς μέτριους ήθοποιούς. "Ενας μεγάλος ή ­θοποιός, δταν παρασταίνει, ποτέ δέν λησμονεί πώς πρόκει­ται γ ιά Ινα παιχνίδι. Μόνον ύπ’ αύτό τόν 8ρο μπορεϊ νά πε- ράσει άπό μιά ψυχική κατάσταση σέ άλλη, άνάλογα μέ τόν ρυθμό πού £να ψυχολογικό συμβάν, πού κράτησε γ ιά χρό­νια, συχνά συνοψίζεται σέ διάστημα μιάς ώρας. Καί γ ιά τόν πολιτικό άκόμη, αύτό είναι ένα ούσιαστικά συντηρητικό μέ­τρο. Έ πολιτική ειλικρίνεια, δπως καί ή θεατρική ειλικρί­νεια, άπαιτεΐ έναν βαθύ άποχωρισμό, μιάν άδιάκοπη προσο­χή καί δέν πρέπει νά έπηρεάζεται άπό τήν ειλικρινή διάθε­ση τοΟ κοινοΟ άνθρώπου. Έ ν α παράδειγμα αυτοκυριαρχίας, δταν ψεύδεται κανείς, τό βρίσκουμε στόν περίφημο λόγο τοΰ Ναπολέοντα μπροστά στό κρατικό συμβούλιό του. Ε ίπ ε : «Καί μέ τό νά γίνω ρωμαιοκαθολικός, μήπως τέλειωσα τόν πόλεμο τής Βανδέας, κα ί μέ τό νά γίνω μουσουλμάνος, μή­πως έγκαταστάθηκα γιά καλά στήν Α ίγυπτο, καί μέ τό νά γίνω άνθρωπος πέρα άπό τά βουνά, μήπως κατάκτησα τούς παπάδες στήν ’Ιταλία ; Ά ν κυβερνοϋσα 6να λαό άπό Έβραί-

154

ους», συμπέρανε, «μήπως θά ξανάκτιζα τό ναό τοΟΣολομών- τα ;» θέλ ω τέλος νά θυμίσω μιά περίπτωση σκοπιμότητας τών άκρων, πού έπικρατεΤ ή συνήθεια νά τήν ξεπερνούνε. Δέν είναι πρωταγωνίστριες οί βασίλισσες, πού μιά μακρυνή παράδοση, ποιητική άκόμη, τις παρουσιάζει στό λαό σάν σύμ­βολα δλων τών άρετών, καί πρό παντός τής π ίσ τη ς ; Ά να- φέρομαι στήν εύκολία μέ τήν όποία άπαρνοΟνται τό θρήσκευ­μά τους μέ τήν άφεση τών άνώτερων έκκλησιαστικών άρχών καί παίρνουν 2ναν άλλο, αιρετικό, δταν συμφέροντα τής δυ­ναστείας τό άπαιτοΟν.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

θ ά θέλατε μήπως νά έπιβάλετε στίς βασίλισσες περιο­ρισμούς, σάν έκείνους πού συνηθίζονται στίς υπηρέτριες ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν ξέρω, άξιότιμε καθηγητή, άν είναι στήν πρόθεσή σας, άλλ’ άν άναγνωρίζετε στίς υπηρέτριες τήν άρετή πώς είναι έν τάξει, τότε δίνετε σ’ αύτές μιάν άξία πού τΙς βάζει πάρα πάνω άπό τίς βασίλισσες. 'Ωστόσο, ή συζήτηση πάνω σ’ αύτό τό ζήτημα μάς βγάζει άπό τό θέμα. Ά ν άνάφερα τόν Ναπο- λέοντα καί τίς βασίλισσες, τό ϊκαμα μόνο καί μόνο γ ιά νά τονίσω τήν εύκολία πού δείχνουν έκεΐνες. Ό υποψήφιος δ ι­κτάτορας θά πρέπει νά ξέρει νά τις μιμείται. Μπορεΐ νά έφαρμόσει τό διπλό πα ιγνίδ ι καί νά ψεύδεται έντονα μέ τρό­πο φαινομενικής ειλικρίνειας, μέ προσοχή δμως μή τυχόν γ ί­νει ό ίδιος αιχμάλωτος τών ένδομύχων σκέψεών του. Διαφο­ρετικά, τόν άπειλοΟν δύο σοβαροί κ ίνδυνοι: Σβήνονται άπό τήν μιά δσα πε ι ώς δυνατότητες, κ ι ό ίδιος άπό τήν άλλη κυνηγάει σκοπούς άπραγματοποίητους.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κοντολογής, ό έξυπνος πολιτικός άναγνωρίζεται άπό τήν ταχύτητα στό ν’ Αντιλαμβάνεται πώς μιά κατάσταση πάει ν’ άλλάξει κ ι άνάλογα, παίρνει τά μέτρα του. Δέν είν’ έ τ σ ι ;

156

ΘΩΜΑΧ Ο ΚΥΝΙΚΟΕ

Α κριβώ ς. Ά ν θέλετε νά 6ρ-ί χ̂ε τίς αΖχίες τών σφαλμάτων πού έκαμαν ό Μουσολίνι χ ι ό Χ ίτλερ στό δρόμο τους γ ιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας, θά διαπιστώσετε πώς όφείλονται στήν βραδύτητα πού έδειξαν στό νά διακρίνουν τΙς καινούρ­γιες καταστάσεις καί νά προσαρμοστούν σ’ αυτές. Ή ζημιά δέν ήταν γ ι ’ αύτούς άνεπανόρθωτη, μονάχα έπειδή οί άντί- Οετοι, οί δημοκρατικοί, ήταν χειροπόδαρα δεμένοι σέ σκο­πούς καί παραδόσεις ξεπερασμένες. Σέ μερικές περιπτώσεις, γ ιά τούς άρχηγούς τών φασιστών δέν έπρόκειτο παρά γ ιά έγκάρδια προσκόλληση σέ διεκδικήσεις καί σέ σύμβολα πα ι­διάστικα (σάν τά λόγια γ ιά δημοκρατία καί γ ι’ άντικληρι- καλισμό, πού ά π’ αύτά δέν κατόρθωνε ν’ άπελευθερωθεϊ ό Μουσολίνι, ούτε δταν έκεϊνοι πού τόν άκολουθοΰσαν ήταν πιά μοναρχικοί καί κληρικοί). 'Ο Ιδιος πειρασμός, τοΟ νά φανεί κανείς προσκολλημένος στό παρελθόν του, άν έλθει άναπάν- τεχα στόν ύποψήφιο δικτάτορα δταν ή έπιτυχία έχει π ιά αρχί­σει νά τού χαμογελάει, μπορεΐ νά πάρει τήν έπικίνδυνη μορ­φή τής συναίσθησης τής ματαιότητας, σχεδόν τής άνάγκης, θά έλεγα, αύτοσεβασμοΰ καί άναγνώρισης τού έαυτού του, δμοια μέ τούς άντίπαλους, πού πάντοτε μιλούν γ ιά «δοξασίες τού κόσμου* κα ί γ ιά «ήθικό ιδεώδες» καί πού νιώθει 6 μέλ- λων δικτάτορας πώς τόν περιφρονούνε σά νά ήταν Ενας κοι­νός τυχοδιώκτης. Ε ίναι αύτονόητο πώς δ πειρασμός αύτός έ­καμε τόν Μουσολίνι κα ί τόν Χίτλερ νά πονοκεφαλιάσουν πολ­λές βδομάδες πρίν άπό τήν κατάκτηση τής έξουσίας. Τόν υπερ­πήδησαν μόνον δταν κατάλαβαν πώς ό χαρακτήρας τού προο­ρισμού τους ήταν διαφορετικός καί πώς θά ήταν χαμένοι άν ήθελαν νά τόν άλλάξουν. 'Η έπιτυχία , μέ τή μέθη πού προ- καλεΐ έκεΐνο πού πραγματοποιείται κα ί πού τήν κάνει πιό βαρειά ή αύλοκολακεία έκείνων πού τόν άκολουθούν, μπορεΐ νά όδηγήσει τόν μέλλοντα δικτάτορα σέ ύπερεκτίμηση τοΰ Ιδιου του έαυτοΰ καί στήν αύταπάτη πώς ό μελλοντικός προ­σανατολισμός τοΰ κόμματος καί τής χώρας έξαρτδται άπο-

156

κλειστικά άπό τίς δικές του προτιμήσεις. Αύτό μπορεί νά τ* όνομάσει κανείς «ό πειρασμός τής άλογόμυγας», που όδηγεί, δχι βέβαια πάντοτε, σέ καταστροφές καί έπιβάλλει, χωρίς άλλο, φοβερούς έξευτελισμούς.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κύριε Κυνικέ, έχετε τό χάρισμα νά τά παρουσιάζετε δλα άπαίσια. Γ ιατί λησμονείτε πώς ό άρχιφασίστας είναι έκεΐ- νος πού έχει μιά καινούργιαν άντίληψ ηγιά τόν κόσμο, καί πώς είναι δημιουργός μιάς καινούργιας όμαδικής ψυχολο­γίας ; ΆφοΟ είναι τέτοιος κα ί άφοΟ ταυτιστεί μέ τίς μεγά­λες λαϊκές τάξεις, είναι καί ικανός ν’ άνυψωθεί πιό πάνου άπό τούς συνηθισμένους πολιτικούς άντρες, πού είναι δεμέ­νοι σέ ειδικά συμφέροντα, κ ι άκόμη άποκτά τήν ικανότητα νά δώσει στ’ άνθρώπινα πεπρωμένα καινούργιες κατευθύν­σεις καί καινούργιους σκοπούς. Γ ιατί νά τόν άποκρούσει κανείς ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Έ πολιτική είναι ώστόσο ή τέχνη εκείνου τοΟ πράγμα­τος πού είναι δυνατόν νά γίνει. Στήν έποχή τοΟ μαζικοΟ πο· λιτισμοΟ τά δρια αύτοΰ πού είναι δυνατόν νά γίνει μετατέ­θηκαν, δέν κατάντησαν δμως γ ιά τοΟτο αύθαίρετα. ‘Ο άρχη­γός πού τό λησμονεί καί μεθάει μέ φράσεις, καταντά γ ε ­λοίος. ΜοΟ έπιτρέπετε νά σάς θυμίσω τήν ίστορία τοΟ Κόλα ντί Ρ ιέν τζο ; Έ φ τα σ ε στήν έξουσία τής πόλης τής Ρώμης μέ τήν ένίσχυση τών παπάδων καί τών πληβείων έναντίον τών εύγενών πού κυριαρχοΟσαν, έπωφελούμενοι άπό τήν ά- πουσία τοΟ Πάπα πού ε ίχε μετακομίσει στήν Άβινιόν. Δυ­στυχώς δμως, θέλοντας νά μεταφέρει στήν πράξη έκεΐνο πού είχε μάθει διαβάζοντας, κατάστρεψε τόν Ιδιο του τόν έαυτό καθώς καί τήν ύπόθεση πού άντιπροσώπευε. Χωρίς νά λογα­ριάσει τούς άληθινούς λόγους τής μέτριας πολιτικής έπιτυ- χίας του, οδτε τίς συνθήκες πού στήν έποχή του έπικρατοΟ- σαν στήν ’Ιταλία καί γενικά στήν Εύρώπη, όνόμασε κα ί πά ·

157

λι, τό 1347, τήν Ρώμη πρωτεύουσα τοϋ κόσμου, κήρυξε τήν ιταλική λαϊκή αύτοκρατορία, κάλεσε στήν Ρώμη τό Λουδο­βίκο τής Βαυαρίας, τόν Κάρολο τόν Τέταρτο καί πολλούς άλλους πρίγκηπες γ ιά ν’ Αναγνωρίσουν τήν καινούργια αύτο­κρατορία. Εξασφάλισε άκόμη στόν έαυτό του τό δικαίωμα τοΰ διορισμοϋ τοϋ αύτοκράτορα καί κράτησε γι* αύτόν τόν τίτλο, μάλλον μακρύ κι εύτυχώς μή μεταβιβάσιμο, τοϋ « Υ ­ποψήφιος τοϋ Α γ ίο υ Πνεύματος, στρατιώτης Νικόλαος, αύ- στηρός κι έπιεικής. έλευθερωτής τής πόλης, ζηλωτής τής ’Ιταλίας, στοργικές στόν κόσμο καί σεβαστός χιλίαρχος*. “Οπως ήταν έπόμενο, τελείωσε σύμφωνα μέ τόν μόνο δυνατό τρόπο. Έ γκαταλείφθηκε άπό τούς παπάδες καί σκοτώθηκε άπό τούς πληβείους. Δέν πρέπει νά θαυμάσει κανείς αν τό πρόσωπο τοϋ Κόλα ντί Ριέντζο βρήκε θερμούς θαυμαστές, στούς αιώνες πού άκολούθησαν, άνάμεσα στούς μορφωμένους καί στούς καλλιτέχνες, γ ια τί έκεϊνο πού ούσιαστικά ε ίχε αύτός άναλάβει ήταν ίργο ρητορικής κ ι δχι πολιτικής. Ή ρητορική είναι, βέβαια, άναπόσπαστη άπό τήν άσκηση τής έξουσίας, ό πολιτικός δμως άντρας ξεχωρίζει άπό τόν ρήτο­ρα, γ ιατί, κοντά στ’ άλλα, χρησιμοποιεί καί τήν ρητορική, δέν άφήνει δμως νά τόν διευθύνει αύτή.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

'Η συμμαχία Μουσολίνι καί Ντ’ Άννούντσιο μοϋ φαίνεται πώς διαψεύδει τόν ισχυρισμό σας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πολύ κακά διαλέξατε τό παράδειγμά σας, άξιότιμε κα· θηγητή. Ε πικύρω ση τοϋ ίσχυρισμοϋ μου δέν ύπάρχει πιό καθαρή άπό έκείνη πού μάς προσφέρει ή διαφορετική στάση ταΰ Μουσολίνι κα ί τοΰ Ντ’ Άννούντσιο στίς πιό κρίσιμες τελευταίες μεταπολεμικές στιγμές καί ειδικά, στό ζήτημα τής πόλης τοΰ Φιοϋμε. Ξέρετε ποιάν άκριβώς έκδήλωση ε ί­χ ε τό έπεισόδιο α ύ τό ; Α ξ ίζ ε ι τόν κόπο νά τό ξαναθυμίσω. Τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1919, μέ τήν μυστικήν υποστήριξη στρα­

158

τιωτικών καί δυναστικών κύκλων, πού τοΟ έδιναν έγγύηση άπαλλαγής του καί τοΟ προστάτευαν τίς πλάτες, ό Ντ’ Ά ν- νούντσιο όδήγησε έναν ώρισμένο άριθμό ’Ιταλών στρατιωτών νά καταλάβουν τό Φιοϋμε γ ιά νά έμποδίσουν τήν παραχώρη­σή του στήν Γιουγκοσλαβία, σύμφωνα μέ τις άποφάσεις τής Διάσκεψης τής Ειρήνης. Ό Ντ’ Άννούντσιο πήρε τήν έξου- σιοδότηση αύτή τήν τελευταία στιγμή κ ι ή άποστολή θά μποροΟσε νά γ ίνει καί χωρίς τόν ίδιο. Στό κοινό δμως, ή επιχείρηση αύτή φάνηκε σάν μιά καθαρή πρωτοβουλία τοΟ Ντ’ Άννούντσιο. Ά π ’ αύτό έπωφελήθηκε ό ποιητής γ ιά νά σκηνοθετήσει, στήν μικρή πόλη τής Ά δριατικής, ένα κράτος σέ μικρογραφία πού κυβερνιόταν δεσποτικά άπό τήν πρόσω· ποποιημένη ποίηση καί μέ τήν ένίσχυση τών άλλων Μουσών. Έ ν α αναρίθμητο πλήθος μαζεύονταν άδιάκοπα κάτω άπό τόν εξώστη τοΰ ποιητή, γ ια τί, κάθε φορά πού ό οίστρος τοΰ I- δινε έμπνευση, έμφανιζόταν γ ιά ν’ άπαγγείλει κάποιο κα ι­νούργιο μήνυμα στούς λαούς τής γής. Παραχώρησε κ ι ενα Σύνταγμα, πού μ’ αύτό λύνονταν δλα τά κοινωνικά καί τά πολιτικά προβλήματα τοΰ παρελθόντος καί τοΰ μέλλοντος καί σ’ έκκρεμότητα έμεναν μόνο τά προβλήματα τοΰ παρόντος. *0 Μουσολίνι, άπό τό Μιλάνο, υποστήριξε τήν ενέργεια τοΰ Ντ’ Άννούντσιο πού έτσι μπόρεσε νά τραβήξει έμπρός χωρίς ένόχληση δεκαέξη μήνες, δσο είχε τήν εύχέρεια ή ιταλική κυβέρνηση. Τόν Νοέμβριο τοΰ 1920 ή κυβέρνηση Τζιολίτι έκλεισε μέ τήν γιουγκοσλαβική κυβέρνηση τήν συμφωνία τοΟ Ραπάλλο καί διέταξε τήν άποχώρηση άπό τό Φιοϋμε. Έ αποχώρηση έγινε έπειτα άπό μιά προσποιητήν άντίσταση. Ε κ ε ίν η τή στιγμή ό Μουσολίνι άφησε στόν άσσο τόν Ντ’ Ά ν- νούντσιο πού ώστόσο έδειχνε κάποια διάθεση γ ι’ άντίσταση.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Έ ν α ς παληός συνάδελφος τοϋ ποιητή, στό στρατό, πού τόν συναντήσαμε στή Βενετία, χαρακτήρισε τό έπεισόδιο αύτό σάν μιά προδοσία άπό μέρους τοϋ Μουσολίνι.

159

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πολύ άκριβέστερα μπορεί κανείς νά πεΤ, πώς σ’ αύτή τήν περίπτωση ή πολιτική πρόδωσε τήν ρητορική. Ά λ λά , προ­σέξτε καλά, πώς άν ε ίχε φερθεί διαφορετικά, ή πολιτική θά ε ίχε προδώσει τόν έαυτό της. Φ τάνει νά σκεφτεϊ κανείς, άλή- θεια, πώς ή συμφωνία τοΟ Ραπάλλο κλείστηκε δυό μήνες έ­πειτα άπό τήν έγκατάλειψη τών έργοστασίων πού είχαν κα­ταλάβει οί έργάτες. Ά π ό πολλά δείγματα φαινόταν πώς ή ίρμή τοϋ έπαναστατικοΰ κινήματος είχε έξαντληθεϊ κ ι ό ιτα­λικός σοσιαλισμός άρχισε τήν υποχώρησή του, πού ήταν κα­ταστρεπτική σ’ δλη της τή γραμμή. Οί βιομήχανοι κ ι οί ά- γρότες, τρομοκρατημένοι άπό τόν πρόσφατο κίνδυνο, πού μό­λις είχαν ξεφύγει, άπευθύνονταν δλο καί πιό πολλοί στίς φα­σιστικές όργανώσεις γ ιά νά καταστρέψουν τίς έργατικές όργα- νώσεις, πού βρέθηκαν Αναγκασμένες π ιά νά πάρουν θέση ά· μυντική, καθώς καί γ ιά ν’ άκυρωθοΰν οί παραχωρήσεις πού βιαστικά είχαν δοθεί στούς έργάτες τά προηγούμενα χρόνια. Μπροστά στόν Μουσολίνι λοιπόν άνοίγονταν, στό τέλος τοΰ1920, δλως διόλου καινούργιες προοπτικές. Ά κόμ η κ ι άν ε ίχε προηγουμένως άναλάβει ύποχρεώσεις άπέναντι στόν Ντ* Άννούντσιο, μέ τήν καινούργια κατάσταση, έπρεπε φυσικά νά τοϋ φανούν σάν ποιητικές άδειες δοσμένες δωρεάν.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ ατά βάθος δμως, καί καθώς άπόδειξαν τά γεγονότα πού άκολούθησαν, ό Ν τ’ Άννούντσιο κ ι ό Μουσολίνι, έστω κι άν μέ διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες καί τάσεις, άγωνίζονταν τό­τε γ ιά τόν Ιδιο σκοπό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Π ρέπει νά πώ άλλη μιά φορά πώς τό άσυλο τοΰ υποψή­φιου δικτάτορα είναι ή έξουσία, ένώ τοΰ ρήτορα είναι ό λό­γος ; Ε ίναι αύτονόητο πώς έ άρχιφασίστας, ειδικά σέ μιά χώ ­ρα λατινική, πρέπει νά ξέρει νά χρησιμοποιήσει κα ί τή συ-

νεργασία τοϋ ρήτορα, άλλά νά είναι προσεχτικός μήπως τά λόγια του τόν παρασύρουν άπό τή γραμμή του. Τά καμώμα­τα τοϋ Ντ’ Άννούντσιο στήν μεταπολεμική περίοδο μένουν σάν παράδειγμα ένός σχολικού έγχειρίδιου πάνω στόν βοη­θητικό ρόλο πού πα ίζει ή ρητορική καί στήν άνικανότητά της ν’ άναλάβει ένα Ιργο υπεύθυνο. Σέ τελευταία άνάλυση, αιτία τής ήττας τής πολιτικής τών σοσιαλιστών στήν Εύρώ- πη , πρέπει νά θεωρηθεί, κα ί τό δτι ή υπεροχή τής μαρξι­στικής ρητορικής είχε κάμει στίς τελευταίες δεκαετίες κα­τακτήσεις γύρω σέ ζητήματα πού άφοροϋσαν συμφέροντα πραγματικά τών έργατών. Τολμηρός μοϋ φαίνεται κ ι ό ισχυ­ρισμός πώς ό ρήτορας πρέπει νά βρίσκεται σ’ έπαφή περισ­σότερο μέ τόν άνθρωπο τής καθαρής δράσης. Στήν πραγ­ματικότητα, μπορεΐ κ ι οί δυό νά είναι σ’ έπαφή, άλλά μέ τρόπο διαφορετικό, άνάλογα μέ τΙς διαφορετικές βλέψεις τους. Ε ίπαμε πιά πώς ό άρχιφασίστας είναι συνεπής έφ’ δσον δέν ξεφεύγει άπό τήν γραμμή πού μπορεΐ νά τόν φέρει στήν έ­ξουσία, έστω κι άν γ ιά νά τό πετύχει αύτό θάπρεπε νά πα- ρακάμψει πολλές άσυναρτησίες. Ό ρήτορας άντίθετα, μέ τόν δικό του τρόπο, είναι συνεπής άν δέ χάνει καμιάν εύκαι- ρία νά μιλάει καλά. Έ π ε ιτ α άπό τήν «προδοσία» τοϋ Μου­σολίνι, ό Ν τ’ Άννούντσιο έκοψε κάθε προσωπική σχέση μαζύ του, έδωσε έντολή στούς λεγεωνάριούς του νά φύγουν άπό τίς φασιστικές όργανώσεις κι ήρθε σ’ έπαφή μέ τά σοσιαλι­στικά συνδικάτα γ ιά συνεννόηση. Προσπάθησε τότε, χωρίς νά τό πετύχει άπόλυτα, νά βάλει τήν ρητορική του στήν δ ι­άθεση τής σοσιαλιστικής καί τής άνθρωπιστικής μυθολογίας. "Οταν δμως, τόν Αύγουστο τοϋ 1922, οί φασιστικές έμάδες μπήκαν διά τής βίας καί κατέλαβαν τό δημαρχείο τοϋ Μιλά­νου, πού ή διοίκησή του άπό πολλά χρόνια ήταν στά χέρια τών σοσιαλιστών, ό Ντ’ Άννούντσιο βρέθηκε άπρόοπτα άνά­μεσα στούς έπιτιθέμενους φασιστές. Ά π ό τόν έξώστη τοϋ δη­μαρχείου χαιρέτησε έπειτα τό γεγονός μ’ δνα λόγο γεμάτον εύφράδεια. Α συναρτησία ; Βέβαια, σύμφωνα μέ τήν άντίλη-

16111

ψη τοΟ κοινοΰ άνθρώπου, δχι δμως σύμφωνα μέ τήν Αντίλη­ψη τοΟ Ν τ’ Άννούντσιο. “Ενας σπουδαίος ρήτορας είναι Α­συνάρτητος δταν σωπαίνει.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν θά μποροΟσε νά πάρει τόν λόγο σέ μιά συγκέντρωση άντιφασιστική γ ιά νά κατηγορήσει έκείνη τή βία έναντίον τοΰ δημοτικοΰ συμβουλίου καί νά ύπερασπιστεϊ τά δικαιώ­ματα τοϋλαοΰτοΰ Μιλάνου, που είχαν δεχτεί μιά προσβολή ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν θά μποροΰσε, δχι γ ιά τίποτε άλλο, άλλά έξ αιτίας τής ρητορικής. Έ νταννουντσιακή ποιητική λύρα, δπως φαίνε­τα ι άπό τά βιβλία του, ήταν προικισμένη πλούσια μέ άρμο- νικές χορδές πού έξυμνοΰσαν τήν βία, τήν κρίση, τόν θρίαμ­βο τών νικητών. Έ λ ε ιπ α ν οί χορδές πού θά μπορούσαν, άπό άνθρώπινη άλληλεγγύη, νά δονηθοΰν γ ιά τήν κακή τύχη τών νικημένων, έστω κι άν αύτοί ήταν οί πολιτικοί σύμμαχοί του. Δέν είχεν έλευθερία έπιλογής. Σύμφωνα μέ τό φυσικό του* έδειξε τήν ίδ ια συμπεριφορά έπειτ* άπό λίγους μήνες, δταν άφοΰ έκαμε ένα σωρό μπερδεψιές ώς τήν Οστερη στιγμή γ ιά νά έμποδίσει τόν Μουσολίνι ν’ άνέβει στήν έξουσία, έπειτα, μόλις έκεΐνος κέρδισε τό πα ιχνίδι, στάθηκε δίπλα του.

ΚΑΘΗΓΗΤΙΙΣ ΠΙΚΑΠ

Νά ποΰμε τήν άλήθεια, ό Ντ’ Άννούντσιο μάς ένδιαφέ- ρει λιγότερο άπό τόν Μουσολίνι.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ς ξαναγυρίσουμε λοιπόν στόν Ντοΰτσε. Τά κυριώτερα προσόντα του είναι τά κατώτερα έκεΐνα είδη νοημοσύνης πού λέγονται δσφρηση καί πονηριά. ‘Ωστόσο, πιό συχνά, άν ή κατάσταση είναι μπερδεμένη κ ι άβέβαιη ή προοπτική της, προτοΰ νά έκτεθεΐ καθαρά πρός μιάν ώρισμένη κατεύθυνση, προτιμάει νά παίξει διπλό πα ιχνίδι. (Ό τα ν σκέφτηκε νά κά­μει τοΰ κεφαλιού του, σύμφωνα μέ τίς άρχές του, ή δουλειά

162

πάντοτε τοΟ πή γε χαλά). Τόν Αδγουστο τοΟ 1914, ώς διευ­θυντής τής σοσιαλιστικής έφημερίδας «’Αβάντι» (Εμπρός), είχε υποστηρίξει τήν Αντιπολεμική σοσιαλιστική πολιτική. Ε π ε ιδ ή δμως άπό τότε τοϋ φάνηκε πώς ή ’Ιταλία δέν θά μποροΟσε νά μείνει ούδέτερη γ ιά πολύ καιρό άκόμη, άπο- κρούοντας τό δραστήριο πνεΟμα του τήν συντηρητική θέση ειρήνης, έξακολούθησε άπό τό ένα μέρος νά γράφει στήν έφη- μερίδα άρθρα κατά τοΟ πολέμου καί άπό τήν άλλη φρόντισε νά άποκτήσει έπαφές μέ στοιχεία πού έργαζόταν γ ιά τήν έπέμβαση τής ’Ιταλίας στόν πόλεμο στό πλευρό στήν ’Αν- τάντ. Μιά άντίθετη έφημερίδα κατάγγειλε τό διπλό αύτό πα ιχνίδι μ’ ένα άρθρο πού είχε γ ιά τ ίτ λ ο : «6 άνθρωπος χω ­ρίς χαραχτήρα», κ ι άνάγκασε τόν Μουσολίνι νά παρατήσει τήν διπλοπροσωπία καί βιαστικά νά κηρυχτεί ύπέρ τοΟ πο­λέμου. Στήν μεταπολεμική περίοδο, δταν δλοι στήν ’Ιταλία περίμενανμιά προλεταριακή έπανάσταση, καιροσκοποΟσε γύ ­ρω άπό τήν ήττα καί τή νίκη τοΟ σοσιαλισμοΟ. "Οταν, τόν Σεπτέμβριο τοΟ 1920, οί έργάτες μεταλλουργοί, πού τούς άκολουθοΟσαν έργάτες κ ι άλλων κατηγοριών, κατέλαβαν τά έργοστάσια καί πολλοί φαντάστηκαν πώς τίποτε πιά δέ θά μποροΟσε νά σταματήσει τό έπαναστατικό κίνημα τών έργα- τών, ό Μουσολίνι, δπως τό ξαναείπα, δέν έχασε καιρό. Ζή­τησε νά συνεννοηθεΤ μέ τήν έπιτροπή πού ε ίχε τήν διεύθυν­ση τοΟ κινήματος καί τής δήλω σε: «Παρακολουθώ μέ συμ­πάθεια τήν κατάληψη τών έργοστασίων. Γ ιά μένα είναι άδι- άφορο άν τά έργοστάσια άνήκουν στούς ιδιοκτήτες ή στούς έργάτες. Ε κ ε ίνο πού μ’ ένδιαφέρει, είναι ό ήθικός βίος τής χώρας». "Οταν δμως τό κίνημα άπέτυχε κ ι ό φόβος τής τά ­ξης τών ιδιοκτητών μεταβλήθηκε σ’ έπαρση, τότε ό Μουσο­λίνι έπαναστάτησε έναντίον τής άπόπειρας «νά ρ ιχτεί ή ’Ι ­ταλία στό βάραθρο τοΟ μπολσεβικισμοΟ» καί πρόσφερε τόν έαυτό του στούς βιομηχάνους, τούς σωτήρες τής χώρας, «άπ’ τήν άσιατικήν άπειλή τοΟ σοσιαλισμού». Έ π ε ιτ ’ άπό τήν κα- τάκτηση τής έξουσίας, ξεκαθάρισε διαδοχικά δλα τ ’ άλλα

163

κόμματα μ έτό διπλό πα ιχνίδι πού 6 Ιδιος ονόμαζε τής Ιληάς καί τοΟ καταπέλτη. Α ξ ίζ ε ι Ινα πα ρά δειγμ α : Ό Καίσαρας Ρόσσι, προϊστάμενος τοΟ γραφείου τύπου τής φασιστικής κυ­βέρνησης, άποκάλυψε πώς ό Μουσολίνι, τόν ’Ιούλιο τοΟ 1923, έδωσε διαταγές στούς φασίστες τής Φλωρεντίας, τής Πίζας, τοΰ Μιλάνου καί τής Μόντζα καθώς καί άλλων μικρών π ε ­ριφερειών, νά καταστρέψουν στό διάστημα τής νύχτας τίς Εδρες τών συλλόγων τών ρωμαιοκαθολικών. Συγχρόνως, σύμ» φωνα μ’ Ενα ντοκουμέντο πού δημοσίευσε ό Ιστορικός Σαλ- βέμινι, έστειλε ό Ιδιος τηλεγράφημα στούς νομάρχες αύτών τών επαρχιών γ ιά νά έκφράσουν στούς έπισκόπους τήν πιό ειλικρινή λύπη τής φασιστικής κυβέρνησης γ ιά τις καταστρο­φές πού είχαν γίνει. "Οταν ό Μουσολίνι μετάθεσε σέ διεθνές επίπεδο τήν τακτική αύτή, πού τήν είχε δοκιμάσει, πλούσια σέ καρπούς, στήν έσωτερική πολιτική , πέτυχε εύκολα νά έπηρεάσει τήν Κοινωνία τών ’Εθνών, ώστε νά τήν κάνει ν’ άποτύχει. "Οποιος παραβάλει προσεκτικά τό χρονικό τοΟ πο­λέμου στήν ’Αβησσυνία, 8πως φαίνεται στό βιβλίο τοΟ στρα­τηγού Ντέ Μπόνο καί τό συγκρίνει μέ τήν παρελκυστική πο­λιτική τοΰ φασιστικού άντιπροσώπου στή Γενεύη, θά κατα­λάβει πώς δλες οί φαινομενικά συμβιβαστικές προτάσεις, συμ­πίπτουν πάντοτε μέ τήν λήψη καινούριων πολεμικών μέτρων. Κανείς δέν μπορεΐ ν’ άρνηθεΐ πώς τό πα ιχνίδι δέν πέτυχε καλά κα ί πώς, άν δέν ήταν στή μέση οί δυστυχισμένοι οί ’Α- βησσυνοί, τίποτε δέν θά μ’ εμπόδιζε νά νιώσω χαρά γ ιά τό δτι έκεΐνοι πού κυβερνούσαν τήν ’Α γγλία, τόσο άνοιχτοχέ- ρηδες σέ βοήθειες κ ι έπαίνους στόν Μουσολίνι, δσο έκεΐνος έφάρμοζε τήν πολιτική του πάνω στούς δυστυχισμένους Ι τ α ­λούς δημοκρατικούς, έλαβαν τήν εύκαιρία νά δοκιμάσουν τήν πίστη του μέ έξοδα δικά τους.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ή προχειρότητα τής κρίσης δημιουργεί εύκολα έντυπώ- σεις δπου τά πάντα φαίνονται λογικά καί καμωμένα μέ πρό-

164

βλέψη. Τά καμώματα δμως έκείνου πού βρίσκεται έξω άπδ τήν πραγματικότητα είναι Γσως λιγότερο σταθερά.ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ναί, σέ στιγμές ριψοκίνδυνες καί μ’ έπιταχτική τήν άνάγ­κη νά κάμει κανείς σφυγμομετρήσεις, μέ προσεχτικό μάτι, στίς κινήσεις τών άντιπάλων. Γ ιά κάθε περίπτωση άπρόο- πτης περιπέτειας πρέπει νά κρατάει ό καθείς μιάν έξοδο άσφάλειας. Δέν ξεφεύγει δμως άπό σφάλματα καί ζημιές, δση κι άν δείξει φρονιμάδα. ΜοΟ φαίνεται πώς έχει κάποιο ένδιαφέρονκάθε ευδιάκριτη στροφή στό δρομολόγιο τοΟ Μου­σολίνι. Μπορεΐ κανείς νά υποστηρίξει πώς ό ιταλικός φα­σισμός, σέ κάθε φάση τής άνάπτυξής του, πήρε πάντοτε κα ­τεύθυνση διαφορετική άπό κείνην πού ε ίχε προβλέψει ό άρχη- γός του. "Ομως ε ίχε κάθε φορά τήν έξυπνάδα νά ύποχωρεί θυσιάζοντας τήν ματαιοδοξία του στήν άλαζονεία του. θ ά σάς ύπενθυμήσω δυό μόνον έπεισόδια αύτοΰ τοΟ είδους : Στό τ έ ­λος τοϋ 1920 ό Μουσολίνι πίστευε πώς ό φασισμός θά π ε ­ριοριζόταν σ’ ένα κίνημα άποκλειστικά άστικό. 'Α ντίθετα , τό κίνημα άπλώθηκε στήν ύπαιθρο χωρίς νά τό νιώσει. Ε κ ε ί ­νο τό καλοκαίρι τοΰ 1921, δταν κατάλαβε πώς ό φασισμός δέν ήταν π ιά ένα δργανο ύπάκουο στά χέρια του, ζήτησε «νά ξαναγυρίσει στήν άφετηρία» κι έκλεισε μάλιστα μιά συμ­φωνία συνδιαλλαγής μέ τό σοσιαλιστικό κόμμα. Τότε οί φα­σιστικές όργανώσεις τών άγροτικών περιοχών έξεγέρθηκαν, ή συμφωνία συνδιαλλαγής άκυρώθηκε κ ι αύτός συμμορφώ­θηκε. Τόνέπόμενο χρόνο, ό ίδιος περιγελοΰσε τΙς «ίδεαλι- στικές» έκεΐνες φασιστικές όργανώσεις πού ζητοΰσαν τήν «έπιστροφή στήν άφετηρία*. «’Επιστροφή στήν άφετηρία, δπως τήν ένιωθαν πολλοί, σήμαινε πτώση σέ παιδιαροκαμώ- ματα καί σέ γεροντικήν άναπηρία» έγραψε. « Ό φασισμός ε ί­ναι καί πρέπει νά είναι ή όργανωμένη έκφραση τής τάσης πού δείχνει τό σύγχρονο πνεΰμα, αύτής τής κλασικής άναδη- μιουργίας τής ζωής έναντίον δλων τών θεωριών καί τών δια- λυτικών έκφράσεων».

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ε π ιτρ έπ ετε μιά δ ια κ ο π ή ; ΤΙ σημαίνει «κλασική άναδη- μιουργία τής ζωής» ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τίποτε. Τά έπίθετα «κλασικός» καί «ιστορικός», στήν ιταλική πολιτική φρασεολογία, είναι άπλοΐ πλεονασμοί ποί> χρησιμεύουν γ ιά νά πάρει ή κουβέντα έπισημότητα καί με­γαλοπρέπεια. “Αν είμαστε τώρα στήν ’Ιταλία, ό άξιότιμος καθηγητής μας θά μπορούσε νά μέ οιακόψει, άρχίζοντας έ τ σ ι: Σ ’ αύτή τήν ιστορική στιγμή, μπροστά σέ τούτο τό κλασι­κό τοπ ίο...

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Αντί γ ι ’ αύτό, θά περιοριστώ νά παρατηρήσω πιό πεζά, πώς ή προσποίηση, πού γ ι’ αύτή μόλις μιλήσατε, βρίσκεται στόν Μουσολίνι κ ι δχι στόν Χίτλερ.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καί σ’ αύτόν, άλλά σέ διαφορετικό μέτρο. Σχετικά , οί δυό δικτατορίες άντικαθρεπτίζουν πολύ πιστά τΙς άδυναμίες τής κάθε μιάς άπό τΙς δυό χώρες. Μοΰ φαίνεται πώς στήν ιταλική τάξη, μέ σχετική μόρφωση, οί άντιλήψεις γ ιά πολι­τική, ίστορία, κράτος, έκκλησία, κοινωνία, έθνος, φυλή, είναι πιό διαφορετικές καί πιό καθαρές παρ’ δτι στόν γερμανικό κόσμο σχετικής μόρφωσης. Ε ίναι άλήθεια πώς οί Γερμανοί είχαν έναν Κάρολο Μάρξ κι έναν Μάξ Βέμπερ πού έμαθαν άπ’ αύτούς πολλά οί μορφωμένοι άνθρωποι. ’Αλλά είχαν άκό­μα (γιά νά μή μιλήσουμε παρά γ ιά τούς τελευταίους κα ι­ρούς) κ ι έναν Στέφαν Γκεόργκε κ ι’ ένα Σπέγκλερ, πού οί ψευτοαντιλήψεις τους είναι άδιανόητες έξω άπό τήν γερμα­νική πνευματική αύταρχικότητα. ‘Ο Χίτλερ γ ιά λογαριασμό του μπόρεσε, άκόμα άπό τήν άρχή τής έθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας, νά στηριχτεί πάνω σ’ έναν ώρισμένο άριθμό άπό λαϊκές προλήψεις γ ιά τό αίμα, τήν τιμή, τό πεπρωμένο

1G6

κα ί τά παρόμοια καί μπόρεσε νά τά χρησιμοποιήσει άδιάκο- πα , ώς τήν τελευταία στιγμή, μ’ δλο που έπρόκειτο γ ιά διεκ­δικήσεις μυθικοϋ χαραχτήρα. Ά λ λ ά γιά τά δπόλοιπα, Εδρα­σε κι" αυτός σάν τσαρλατάνος, χωρίς έπιφυλάξεις. "Οπως ό Μουσολίνι, άπό τόν Νοέμβριο τοΟ 1920, άναγκάστηκε νά κα­ταργήσει τά 13 δημαγωγικά σημεία πού ε ίχε υιοθετήσει ώς πρόγραμμα τών φασιστικών όργανώσεων τόν Μάρτιο τοΟ 1919, έτσι κ ι ό Χ ίτλερ δέν σεβάστηκε γ ιά πολύ τά 25 σημεία πού είχε υιοθετήσει ώς πρόγραμμα τοΟ Γερμανικού Έθνικοσο- σιαλιστικοϋ "Εργατικού Κόμματος τόν Φεβρουάριο τοΟ 1920. Ή διαφορετική έννοια πού δόθηκε στή λέξη «σοσιαλισμός» στή προπαγάνδα τοΟ Χίτλερ, σ ιγά σ ιγά, μέ τήν έξέλιξη τοΟ ναζιστικοΟ κινήματος, θά μποροΟσε νά χρησιμοποιηθεί ώς άφορμή άπό δποιον θά ήθελε νά έλέγξει τίς προσαρμογές πού έγιναν στήν ναζιστική ιδεολογία πού ϊσχυε πρίν άπό τήν κα­τάχτηση τής έξουσίας. Πολύ χαρακτηριστικό είναι τό γεγο- γός δτι σήμερα, 1939, στήν "Ιταλία καί σιήν Γερμανία άπα· γορεύεται ή κυκλοφορία τών άρχικών προγραμμάτων τών κ ι­νημάτων πού κρατοΟν τήν έξουσία.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πραγματικά' τόσο στή Ρώμη δσο καί στό Βερολίνο, κ α ­νείς δέν μας μίλησε γι" αύτά. Ωστόσο, είναι κάτι στόν τρό­πο πού μιλάτε, κύριε Κυνικέ, πού δέν μέ ικανοποιεί κ ι αύτό είναι τό δτι, ύποτιμώντας τόν φασισμό στήν πρακτική του έμφάνιση, φτάνετε νά έκμηδενίζετε τήν ιστορική άξία του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ σημασία τών γεγονότων ήταν πάντοτε ξένη πρός τήν ένδόμυχη διάθεση τών πρωταγωνιστών τών κινημάτων αυ­τών καί, γ ια τί νά μή τό προσθέσω ; κα ί πρός τούς άφανι- σμούς τών άθώων. Οί Ρωμαίοι στήν άρχαίαν έποχή κι" οί ΒρεταννοΙ στήν σύγχρονη, έφτασαν νά συγκροτήσουν δυό δυ­νατές αύτοκρατορίες χωρίς προηγούμενο σχέδιο καί σχεδόν χωρίς νά τό νιώσουν. Μέ λίγη ρητορική. ΙΙοιές θά είναι οί

167

Ιστορικές συνέπειες τόσο τοό φασισμοΟ 8σο καί τοΟ Ιθνικο* σοσιαλισμοΟ ; Δέν είναι εύκολο νά τό π ε ι κανείς. Ά λ λά , γιά νά ένισχύσει ή γ ιά νά πολεμήσει τίς δικτατορίες αυτές, δέν είναι άπαραίτητο νά περιμένει κανείς τήν άπάντηση.

168

Ή αποστροφή πρδς το δημόσιο λειτούργημα κι’ οί νοσταλγίες γιά την ιδιωτική ζωή.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Σήμερα θά τά βολέψουμε χωρίς τήν λογοκρισία τοϋ καθη­γητή τής παν-ταυτολογίας. Κατέβηκε στήν πόλη νά ξεμπερ­δέψει μέ μερικές δουλίτσες, σχετικά μέ τήν συνέχιση τοΟ τα ­ξιδιού μας. Αύτός ό σταθμός πού κάναμε στήν Ε λ βετ ία καί πού δέν ήταν στό δρομολόγιό μου, γενικά, τώρα δέν μοΰ κ α ­κοφαίνεται τόσο. Έ δημόσια ζωή είναι Ισως άνιαρή, ή ιδιω­τική δμως είναι ζηλευτή.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτή είναι ή αίτια πού μέ κάνει νά λέω, πώς τόνά είναι κανείς Ε λβετός, σημαίνει πιό πολύ μιάν άσχολία παρά μιάν ίδιότητα έθνική. Κάνει κάποιος τόν 'Ελβετό δπως κάνει τόν μηχανικό καί τόν φωτογράφο.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Χτές βράδυ δείπνησα μέ τήν οίκογένεια ένός Έ λβετοΰ, γνωστού μου άπό τά νιάτα μας, πού ίχ ε ι μιάν ωραία έπιχεί- ρηση έδώ κάπου, στή γειτονιά. Μ’ δλο πού είναι πλούσιος, τό σπίτι του είναι απλό, σχεδόν σοβαρό. 'Ολάκερη τή βραδιά μας δέν 2καμε τίποτε άλλο παρά νά μοΰ μιλάει γ ιά κτηνοτροφία καί γ ιά καινούργιες μεταμοσχεύσεις όπωροφόρων δέντρων. Στό τραπέζι μάς σέρβιραν οί κόρες του. Στό σπίτι βασίλευε ήσυχία κι §να άρωμα χόρτου γ ιά νομή, πού κόπηκε στό δ ιά ­στημα τής ήμέρας. "Οταν τό ξανασκέφτομαι, δέν κατορθώνω νά συγκρατήσω 2να δυνατό αίσθημα ζήλειας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό είναι άνθρώπινο, πολύ άνθρώπινο. Συγχωρήστε μου

μιάν έρώτηση: Σάς συμβαίνει συχνά νά νοσταλγήσετε μιά ζωή δλως διόλου ιδιωτική ;

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

"Οχι, δχι. Μοΰ συμβαίνει στήν τύχη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δ ένθά είχατε νά ντραπείτε γι* αύτό.Ά λλά, προσέξτε. Ε ί­ναι Ενας πειρασμός πού δέν θά μπορέσετε νά τόν άποφύγετε καί πού θά σάς συνοδεύει γ ιά πολύ άκόμη διάστημα.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ξέρω πώς έξω άπό τήν πολιτική θά ξοφλοΰσα σάν £να ψάρι έξω άπό τό νερό. θ ά ήταν Sva είδος αυτοκτονίας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά λ λά σέ περιπτώσεις σάν τή δική σας, δ πειρασμός μπο- ρεί νά πάρει χαραχτήρα διπλό. Δέν θά σάς σπρώξει νά έγ- καταλείψετε δλως διόλου τήν πολιτική καριέρα, θά σάς υπο­βάλει δμως νά κάμετε κάποια νόμιμη παραχώρηση στά δ ι­καιώματα τοΰ άνθρώπου πού ιδιωτεύει. Νά ξέρετε δμως πώς 6νας υποψήφιος δικτάτορας, άνοίγοντας gva μέρος τής καρ­διάς του στά συνηθισμένα έκεΐνα πράγματα πού μποροΰν ν’ άγαπηθοΰν, ριψοκινδυνεύει νά χάσει τήν ξεχωριστή ιδιότητά του καί νά ξεπέσει στό έπίπεδο τών δημοκρατικών πολ ιτι­κάντηδων. Μοΰ έπιτρέπετε νά έπιμείνω σ’ αύτή την υπόδειξη; Νά, έπειτα άπό τίς πρώτες κομματικές νίκες του, πού θά τόν κάμουν §ναν άνθρωπο άξιοπρόσεχτο, δ ύποψήφιος δικτά­τορας μπορεΐ νά παρακινηθεί νά μείνει μόνιμα σέ κείνο τό σύστημα πού θά τό κρίνει ώς τό έπικρατέστερο, χωρίς νά έκτεθεΐ σ’ άλλους κινδύνους. Μπορεΐ νά πε ι κανείς, καλύ­τερα ?να σπουργίτι στά σίγουρα, στό χέρι, παρά £να περ ι­στέρι στή στέγη, θ ά ήταν ?νας τρόπος σκέψης βλακώδης. Ή λογική τής μηχανής πού δ ίδιος έβαλε σέ κίνηση δένθά τοΰ τό συγχωροΰσε κ ι ή τυχόν άρνησή του νά συνεχίσει τόν

170

άγώνα γ ιά τήν πλήρη πραγματοποίηση τοΟ σκοπού του, θά ε ίχ ε ώς άποτέλεσμα μ ιάγοργήνάπώ λεια , άκόμη κιαύτοΟτοΟ λίγου πού μπόρεσε ν’ άποχτήσει. Τό σημείο αύτό πρέπει, άλήθεια, νά ξεκαθαριστεί καλά. "Οπως κάθε πειρασμός, κι έκεΐνος, τοΟ συμβιβασμοΟ, δέν κρατάει τήν υπόσχεσή του. Ό προορισμός τοϋ υποψήφιου δικτάτορα είναι ή Ολοκληρωτικός ή τίποτε.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Φαντάζομαι πώς θυμάμαι άπό τήν διδασκαλία τής κατή­χησης πώς ό καλός θεός δέν βάζει κανένα σέ πειρασμό πιό πέρα άπό τΙς δυνάμεις του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γιά νά μπορέσει δμως κανείς ν’ άντισταθεΐ στόν πειρα­σμό, πρέπει νά μή φανταστεί τόν διάβολο πιό άσκημο άπό κείνο πού είναι. Ά ς έπωφεληθοΟμε άπό τήν άπουσία τοΟ κα­θηγητή, γ ιά νά μιλήσουμε γ ιά τοΟτο τό ζήτημα είλικρινά. Ά ς πάρουμε ένα παράδειγμα : Ξέρετε μέ ποιό τρόπο παρά- στησαν συχνά τόν τελευταίο πειρασμό τοΟ Α γ ίο υ Α ντωνίου στήν έρημο. Διάφοροι ζωγράφοι στό μεσαίωνα μάς είχαν δώ­σει τήν εικόνα τοΰ άγίου έρημίτηπού τοΰ είχαν έπιτεθεΤ τέ­ρατα άποκρουστικά. Τ ί άφέλεια δμ ω ς! Χρειάζεται νά είναι κανείς προικισμένος μέ μεγάλην άρετή γ ιά νά μήν άφήσει νά παρασυρθεϊ ή νά νικηθεί άπό τερατώδεις έμφανίσεις; Ά ντΙ γ ι’ αύτό, άς φανταστούμε τόν γέρο έρημήτη μέ πυρετό, ξα­πλωμένο πάνω σ’ ένα σωρό άμμο. Τό κακό πνεύμα τοΟ π α ­ρουσιάζεται κάτω άπό τά ράκη ένός θείου προσκυνητή καί τού έκθέτει τήν έξής σκέψ η: «Φτωχέ γέροντα, ήρθες στήν έρημο γ ιά νά προσευχηθείς κ ι οί άναποδιές πού συναντάς σ’ έμποδίζουν νά κάμεις έκεΐνο πού θά ήθελες. Ε ίχες έρθει έδώ γ ιά νά συλλογιστείς κ ι ό πυρετός δέν σ’ άφήνεινά συγκεν­τρωθείς. Σ ’ αύτό πρέπει νά προστεθεί καί δτι ή άγιότητά σου στήν έρημο δέν χρησιμεύει σάν καλό παράδειγμα γ ιά κα- νέναν. ’Εδώ, ποιός σέ β λ έπ ε ι; Κάθησε λίγο νά κρίνεις. Δέ

171

νομίζεις πώς θά ήταν πιό σύμφωνο μέ τή θέληση τοϋ θεοϋ Αν γύριζες νΑ ζήσεις άνάμεσα στούς άνθρώπους ;» Γιά νά φυ­λαχτεί ό <£γιος έρημήτης, πρέπει νά βουλώσει τ ’ αύτιά του καί ν’ άρνηθεΐ νά συζητήσει. Ή μυστικιστική Αφιέρωση δέν παραδέχεται τά λογικά έπιχειρήματα. Ε ίναι ουσιαστικά Α­πάνθρωπη καί παράλογη. Α πόλυτη άγάπη στόν θεό . Ή πο­λιτική δμως άφιέρωση τοΟ υποψήφιου δικτάτορα, στήν τέ ­λεια μορφή της, τήν άπρόσωπη, έχει τόν Ιδιο χαρακτήρα.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν ίχω τήν Αξίωση πώς είμαι Ινας Αγιος τής πολιτικής, ΑλλΑ είμαι δύστροπος σέ συναισθηματικούς έπηρεασμούς. Γ ι’ αύτό μπορεΐτε νά είστε βέβαιος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μήν είστε, σάς παρακαλώ, άλαζονικός. “Αλλοι, πού ή Οπαρξή τους μάς φαίνεται τώρα χωρίς έξήγηση, είχαν δείξει δισταγμό, θ ά περιοριστώ νά θυμίσω τόν Λένιν.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κ ι’ α ύ τός;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στ* Απομνημονεύματα τής γυναίκας του Αναφέρεται πώς δ Λένιν, στό διάστημα τής έξορίας του στή Γενεύη, έπειτα άπό τό σχίσμα του μέ τούς Μενσεβίκους, δοκίμασε μιΑ βα- ρειΑν Απογοήτευση. Κι έξ αιτίας της πέρασε Από τήν σκέψη του ή ιδέα νά έγκαταλείψει γ ιά πάντα τήν πολιτική.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

θ ά είχε προσφέρει μιά μεγάλην υπηρεσία στήν Ανθρωπό­τητα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

ΙΙιστεύετε ; Τό παράδειγμα τοϋ Χίτλερ δμως έχει πιό πολ­λή σχέση μέ τό παράδειγμα πού φέρνετε. “Οταν τό 1922 «ό Λαϊκός Παρατηρητής», πού ήταν άκόμη δργανο έβδομα-

172

διαϊο καί πού σιγά - σιγά αύξήθηκεν ό άριθμός τών άνα- γνωστών του τόσο, ώστε νά φτάσει ή κυκλοφορία του τίς εΐ* κοσι χιλ ιάδες φύλλα, ό Χ ίτλερ έγραψε σέ φίλους του : «Δέν ζητώ πολλά άπ’ τή ζωή. ΜοΟ φτάνει τό κίνημα νά κρατή­σει κι έγώ νά μπορέσω νά κερδίζω τή ζωή μου σάν διευ­θυντής τοΟ «Λα'ικοΰ Παρατηρητή». Ό ταπεινός βιεννέζοςδι- ακοσμητής θεωροΟσε π ιά τόν έαυτό του «φτασμένο» έπειδή θά μποροΟσε επί τέλους νά καυχηθεΐ πώς κάνει Ινα επάγ­γελμα διανοητικό. Γιά τήν τύχη του, ή έξέλιξη τών γεγονό­των, μέ καταπληκτική ταχύτητα, τόν πέταξε πιό μακριά κα^ πιό ψηλά άπ’ δ,τι έκεΐνος είχεν υπολογίσει. Τότε φάνηκε Ετοιμος νά προσαρμοστεί στίς προοπτικές, τις πάντοτε πιό πλατειές, πού άνοίγονταν μπροστά στό κίνημά του καί, τρα­βώντας μπροστά, ν’ άπαλλαγεί άπό τις ένδόμυχες βλέψεις πού τοΰ είχαν γεννηθεί στά άθλια παιδικά του χρόνια. Δη­λαδή, ή έπιθυμία του νά παντρευτεί Ινα κορίτσι άπό καλήν οικογένεια, ή βλέψη του γ ιά Ινα διανοητικό έπάγγελμα πού νά τό εκτιμήσει ή κοινή γνώμη, Ινα άνετο σπίτι στήν έξοχή καί μιά αρμονική ιδιωτική ζωή. Έ φ τασ ε κ ε ΐ πού εφτασε, γ ια τί ήξερε ν’ άπαρνηθεΐ χωρίς δισταγμό τά πράγματα αύτά, μέ τήν έπιθυμία νά πάρει στά χέρια του όλάκερη τήν έξου- σία. Ά ν ε ίχε σταματήσει στή μέση τοΰ δρόμου, τώρα όχι μονάχα δέν θά ήταν διευθυντής έφημερίδας, άλλά θά ήταν καί στή φυλακή.

Ό Μουσολίνι πέρασε κινδύνους άκόμα πιό μεγάλους, πριν καταλάβει πώς ό φασισμός ήταν Ινα κίνημα έλοκληρωτικό. Σάς μίλησα σχετικά μέ τίς περασμένες μέρες, άλλά νομίζω πώς καλό είναι νά ξανάρθω στό Ιδιο θέμα μέ πιό πολλές λε­πτομέρειες. Ά νάμεσα στόν Μάϊο κα ί τόν Σεπτέμβριο τοΟ1921, ό Μουσολίνι δοκίμασε νά μεταβάλει τό φασιστικό κ ί­νημα σ’ Ινα κόμμα σάν τά συνηθισμένα μέ τό νά έγκαταλεί- ψει τήν μέθοδο τής τρομοκρατίας τών άντιπάλων του καί μέ τό νά κλείσει μιά συμφωνία ειρήνευσης μέ τούς σοσιαλιστές. Ή άπόπειρα δμως αύτή είχεν άποτύχει, έπειδή οί περισσό­

173

τερες άπ’ τίς φασιστικές Οργανώσεις έξεγέρθηκαν καί δή­λωσαν πώς ήταν Ετοιμες νά έξακολουθήσουν τόν άγώνα χω ­ρίς τόν Μουσολίνι, κα ί μάλιστα νά στραφοϋν κ ι’ έναντίον του. ΤΙ είχε σ υμβεΐ; Στό διάστημα τοΟ δεύτερου έξάμηνου τοϋ 1920 κα ί στούς πρώτους μήνες τοΟ 1921, έντελώς διαφορε­τικά άπ’ δ,τι περίμενε 6 Μουσολίνι, που είχε π ιά γράψει πώς ό φασισμός θά Ιμενε ένα κίνημα άστικό, τό κόμμα, στίς έξοχές τής κοιλάδας τοΟ Πάδου κα ί στήν Τοσκάνη, ξέσπα­σε σέ τρομοκρατία έναντίον τών σοσιαλιστών κ ι ειδικά μάλι­στα, έκείνων πού ήταν οί πιό συντηρητικοί. Ό φασισμός ε ίχε βρει μόνος του «τόν δρόμο του» έξω άπότά συντηρητι­κά σχέδια τοϋ ΝτοΟτσε, σάν όργανο πάλης τών άγροτών καί τών βιομηχάνων γ ιά τόν άφανισμό τών σοσιαλιστών. Ή τα ν ένας άτακτος πόλεμος τοπικός κα ί πιό πολύ κατά περιοχές, οχι μονάχα μέ πρακτικά άποτελέσματα άλλ’ άκόμα καί στόν τρόπο πού τόν είχαν φανταστεί κα ί τόν είχαν κατευθύνει. Οί φασιστικές όργανώσεις πολλαπλασιάζονταν καί δροΰ- σαν, χωρίς νά περιμένουν ίδηγίες άπό τό κέντρο. Οί Ιδιοι οί ιδιοκτήτες πού χρηματοδοτοΟσαν κ ι δπλιζαν τούς φασί­στες γ ιά ν’ άπαλλαγοΟν στήν περιοχή τους άπό τό συνδικά­το κ ι άπό τόν σοσιαλιστικό συνεταιρισμό, έξακολουθοΟσαν, σύμφωνα μέ τό πολιτικό σχέδιο, νά ύποστηρίζουν τό φ ιλε­λεύθερο καί τό συντηρητικό κόμμα. Τήν άνοιξη τοΟ 1921, ό Μουσολίνι κατάλαβε πώς ό φασισμός, πού γιγαντώνονταν, τοϋ Ιφυγε ά π’ τά χέρια. Δέν ε ίχε γ ίνει τό πολιτικό όργανο πού αυτός ήθελε κ ι οί βιαιοπραγίες, πού πάντοτε όϋδιος φα­νερά τις έπιδοκίμασε καί τίς ένθάρρυνε, χρησίμευαν πιά στήν πράξη γ ιά σκοπούς άλλους κ ι είχαν άποτελέσματα διαφορε­τ ικά άπ’ δ ,τι έκεΐνος είχεν υπολογίσει. Στήν έξέλιξη αύτή τοΰ φασισμοΟ, πού ήταν άνεξάρτητη άπό τόν έλεγχο τοΟ Ιδιου τοΟ Μουσολίνι, στόν «έκφυλισμό» αύτό τοΰ φασισμοΰ, πού άπό κίνημα πατριωτικό έγινε πολιτοφυλακή κεφαλαιο­κρατική, ό Μουσολίνι γελάστηκε καί πίστεψε πώς, σύμφω­να μέ τήν άντίληψή του, αύτό ήταν ή άρχή τής άποσύνθε-

174

σης τοΰ κινήματος καί τοΟ γρήγορου άφανισμοΰ του.Συγχωρήστε μου μερικές παρεμβολές. Στό τέλος Μαΐου

έκεΐνου τοϋ χρόνου 6 Μουσολίνι έγρα φ ε: «Αυτό πού συνέβη στό σοσιαλιστικό κόμμα τόν Νοέμβρη τοΰ 1919, συμβαίνει τώρα καί σέ μάς, δπως ήταν μοιραίο. Στόν φασισμό κρύβον­ται φοβερές άνηθικότητες προσώπων πού φοβόταν κα ί τούς άλλους κ ι έμάς. Στόν φασισμό έχουν σημειωθεί άρπαχτικοΐ έγωϊσμοί κι άνυπακοή στό πνεΰμα τής έν γένει έθνικής συν­διαλλαγής. Κ αί δέν λείπουν άπ’ αύτόν έκεΐνοι πού χρησιμο­ποίησαν τό κύρος τής φασιστικής βίας γ ιά τούς δικούς τους άθλιους προσωπικούς ύπολογισμούς ή πού άλλάζουν τήν βία σάν κοινό μέσον, σέ βία γ ιά δικούς τους σκοπούς». Λέγον­τας έθνική συνδιαλλαγή, δ Μουσολίνι έννοοΰσε μιά συμφω­νία γ ιά ειρήνευση άνάμεσα στίς φασιστικές δργανώσεις καί στίς σοσιαλιστικές, συμφωνία πού θά έδινε τέλος στόν άτα­κτο έμφύλιο πόλεμο κα ί θά βοηθούσε στόν σχηματισμό μιας κυβέρνησης συνασπισμού πού σ’ αύτή, σύμφωνα μέ τά δικά του λόγια, «θά μπαΐναν οί τρεΤς πιό ύπολογίσιμες δυνάμεις τής χώρας», οί σοσιαλιστές, οί ρωμαιοκαθολικοί κ ι οί φασί­στες. Ό Ντούτσε φαινόταν βιαστικός νά σταθεροποιήσει τά πολιτικά άποτελέσματα τής φασιστικής δραστηριότητας, γ ι­ατί πρόβλεπε πώς θά έπαναστατοΰσε ή κοινή γνώμη ένά ν τια στό κίνημά του καί πώς, άν δέν έξασφάλιζε Ενα συμβι* βασμό μέ τΙς άλλες πολιτικές δυνάμεις, γρήγορα θά ήταν γι_ αύτόν πιά άργά. Τόν μήνα ’Ιούλιο είχαν άρχίσει διαπραγμα τεύσεις άντιπροσώπων τού φασισμοΰ καί τού σοσιαλισμού καί στίς 2 Αύγούστου κλείστηκε συμφωνία, πού, σύμφωνα μ’ αύ­τή, οί συμβαλλόμενοι άναλάβαιναν τήν υποχρέωση νά φρον­τίσουν νά σταματήσει ή χρήση βίας στούς πολιτικούς καί στούς συνδικαλιστικούς άγώνες. Τό πιό μεγάλο δμως μέρος άπό τίς φασιστικές όργανώσεις έξεγέρθηκε καί δήλωσε πώς δέν άναγνωρίζει τήν συμφωνία αύτή. Έ π ε ιτ α άπ’ αύτό, άκο- λούθησε μιά περίοδος άπό βίαιες πολεμικές, πού άπ’ αύτές μπόρεσε δ Μουσολίνι ν’ άντιληφθεϊ πώς ή έπιβολή του στούς

175

ίδιους τους δπαδούς του είχε πιά περιοριστεί στό έλάχιστο. Καλό είναι νά σάς διαβάσω μιά περικοπή άπό ένα άρθρο πού ό ίδιος έγραψε τότε στήν έφημερίδα του, γ ιά νά σχηματί­σετε μιάν ίδέα άπό τήν έλλειψη κατανόησης πού παρουσία­ζε έκείνη τήν έποχή, άναφορικά μέ τόν φασισμό. «Γιά μένα, έγραφε, ό φασισμός δέν έχει ώς σκοπό τόν ίδιο τόν έαυτό μου, άλλά είναι ένα μέσο γ ιά τήν άποκατάσταση μιάς εθνι­κής ισορροπίας, πού θά έμψυχώσει πάλι ώρισμένες παραμε- λημένες άξίες. Τούς σκοπούς αυτούς τούς έχουμε πετύχει κα ­τά ένα μεγάλο μέρος. 'Ο φασισμός μπορεΐ τώρα νά διχα ­στεί, ν’ άποσυντεθεΐ, νά συντρίβει, νά παρακμάσει, νά έξαφα- νιστεΐ. Ά ν είναι χρήσιμο νά δοθούν χτυπήματα γερά γ ιά νά γ ίνει γρήγορη ή κατάρρευσή του, θά προσαρμοστώ στό άχαρες αύτό έργο. Ό φασισμός δέν είναι πιά άπελευθέρωση, άλλά τυραννία. Δέν είναι προστασία τού έθνους, άλλά άμυνα συμ­φερόντων ιδιωτικών καθώς κα ί άμυνα τών όμάδων έκείνων, τών πιό κλειστών, άποκρουστικών καί άθλιων πού ζοΰν στήν ’Ιταλία. Ό φασισμός πού κρατάει τήν θέση πού δείχνει αύτή ή εικόνα, θά έξακολουθήσει νά είναι ό φασισμός, όχι δμως ό φασισμός δπως έγώ τόν φαντάστηκα σέ μιάν άπό τις πιό θλιβερές στιγμές τής χώρας μας. Δέν πήραμε λοιπόν ε ί­δηση τής στεφάνης τοΟ μίσους πού άπειλοΰσε νά πνίξει συγ­χρόνως τόν καλό κα ί τόν κακό φασισμό; Δέν πήραμε είδηση πώς ό φασισμός, άκόμα καί στίς μή σοσιαλιστικές όμάδες, έχει γ ίνει συνώνυμος μέ τήν τρομοκρατία;»

»’Εγώ , συνέχιζε, έσπασα τήν στεφάνη αύτή, άνοιξα μιά διέξοδο πέρα ώς πέρα στό άγκαθωτό σίδερο αύτοΟ τού μ ί­σους, εκείνης τής έξαλλοσύνης πού έχει πιά ξεσπάσει άνάμε­σα σέ πλατειές λαϊκές μάζες καί πού θά μάς συντρίψει. Έ γ ώ ξανάδωσα στόν φασισμό δλες τις δυνατότητες, έγώ τοΟ έδει­ξα τούς δρόμους δλων τών μεγαλείων μέ μέσο μιάν έντιμη άνακωχή, δπως τήν άπαιτοΟσαν τά άνώτερα συμφέροντα τοΰ έθνους καί τής άνθρωπότητας. Κ αί νά, πού παίρνουν θέση έναντίον μου - βπως στίς προστριβές τών παληών κομμάτων -

176

μέ τό βαρύ πυροβολικό τής πολεμικής καί τής δυσφήμισης. ΜιλοΟν γ ι’ άπάρνηση, γ ιά δπ οταγή ,γιά προδοσία καί γ ι ’ άλ­λες παρόμοιες θλιβερές βρωμοκουβέντες. Μπορεί 6 φασισμός νά κάμει χωρίς έμενα ; Χωρίς άμφίβολία, ναί, άλλά κι* έγώ μπορώ νά κάμω χωρίς τόν φασισμό».

Φαινόταν μιά κουβέντα ξεκάθαρη, καθαυτό Ενα τελεσί­γραφο. 'Ωστόσο, ή άντιπολίτευση, μ’ έπικεφαλής τόν Ντίνο Γκράντι, κέρδιζε μέ τό μέρος της τΙς πιό σοβαρές Επαρχια­κές όμοσπονδίες, πού οί άντιπροσωπείες τους μαζεύτηκαν σέ μιάν έθνική συνέλευση. Σ ’ αύτήν, ή διπλοπροσωπία τοϋ Μου­σολίνι καταδικάστηκε μέ τρόπο βίαιο. Υπάρχουν, δηλώθηκε στήν συνέλευση αύτή, δυό λύσεις : ή μία κοινοβουλευτική κι ή άλλη έθνική. Ό Μουσολίνι είναι κηρυγμένος ύπέρ τοΰ κοι­νοβουλευτικού συμβιβασμού, έμεΐς υπέρ τής έθνικής λύσης.

θ ά μποροϋσε έ φασισμός νά κάμει χωρίς τόν Μουσολίνι; Ε ίναι άδύνατο νά τό ύποστηρίξει κανείς. Ε ίναι δμως φανε­ρό πώς αυτός δέν μποροϋσε νά κάμει χωρίς τόν φασισμό, χ ω ­ρίς νά ριψοκινδυνεύσει νά καταντήσει ξανά Ενας μέτριος δη­μοσιογράφος. Πραγματικά λοιπόν, δέν πέρασαν δυό μήνες κι ό Ντοΰτσε υποτάχτηκε μέ τό νά δεχτεί τήν πολιτική πού ζη· τοΰσε ή άντιπολίτευση, δηλαδή τήν συνέχιση τοΰ τρομοκρα­τικού άγώνα. Αύτό τοϋ είχε λάχει κ ι άλλες φορές άκόμα.

X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γιατί τά δημοκρατικά κόμματα δέν έπωφελήθηκαν άπ’ αύτή τήν διαφ ω νία ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν είχαν άντιληφθεΐ τήν σοβαρότητά της. Έ πέμεναν νά μετρήσουν τά καινούργια γεγονότα μέ μέτρα παληά.

12177

"I Ο Οί κίνδυνοι που έχουν οί συνωμοσίες ^ και οί επαναστάσεις χωρίς τήν υποστήριξη

τής αστυνομίας και τοΰ στρατού.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στή βιογραφία σας γ ιά τόν κύριο Ντάμπλ Γιου, άξιότιμε Καθηγητή, σταμάτησα στίς σελίδες δπου έξαίρεται ή τολ­μηρή συμπεριφορά του στόν πόλεμο. Ά ς εξηγηθούμε: Κι εγώ θαυμάζω τό θάρρος, άλλά τό θάρρος ένός υποψήφιου δ ι­κτάτορα δέν θάπρεπε νά έχει τίποτε τό ρομαντικό καί τό αύθόρμητο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φοβούμαι πώς πήρατε τήν αφήγησή μου κατά γράμμα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τόσο τό καλύτερο, θ ά μού είναι εύκολώτερο ν’ αναπτύξω τΙς σκέψεις μου πάνω σ’ αύτό τό ζήτημα. Τό θάρρος ένός ύ· ποψήφιου δικτάτορα, σέ περίπτωση έμφύλιου πολέμου, φαί­νεται κυρίως στήν ψυχρή ήρεμία του νά έκθέσει στόν κίνδυ­νο τούς όπαδούς του καί τούς άντιπάλους, προφυλάγοντας τόν ίδιο τόν έαυτό του, χωρίς, φυσικά, νά τό δείχνει. Δέν πρέ­πει νά λησμονούμε πώς στόν έμφύλιο πόλεμο, καθώς έπίσης καί στούς πολέμους μεταξύ τών κρατών, δημιουργήθηκε μέ τό πέρασμα τών αιώνων μιά καθαρή διάκριση καθηκόντων άνάμεσα στούς άρχηγούς καί στούς στρατιώτες πού τούς ά- κολουθούν. Κοντά στίς άλλες συνέπειες πού ε ίχε τό γεγονός αύτό, είναι κ ι ή αξίωση, γ ιά μιά μεγαλύτερην ασφάλεια ε­κείνων πού διοικούν. Μ’ δλο πού αύτό είναι κάτι πού τό 6- ρίζουν οί Γδιες οί διαστάσεις τών συγκρούσεων, δέν είναι δ­μως άκόμα όλοκληρωτικά παραδεγμένο άπό τήν λαϊκή συ­νείδηση, πού Εξακολουθεί νά τρέφει άπέναντι στίς άρχές τήν ίδ ια άφοσίωση πού τρέφουν τά παιδιά πρός τούς γονείς. ΠοιοΙ

178

άπ’ αυτούς θ’ Απομακρύνονταν άπό τά παιδιά τους τήν στιγμή τοΟ κινδύνου ; Πόσα παιδιά δέν 0’ άφήνονταν νά παρασυρθοΟν άπό τόν πανικό, δταν θά ήξεραν πώς είναι έγκαταλειμμένα άπό τούς γονείς ; Αύτό έξηγεί τήν φροντίδα πού παίρνουν οί προπαγανδιστές τοϋ πολέμου γ ιά νά δραματοποιοΰν τΙς σπάνιες κ ι άνετες έπισκέψεις πού άναλαβαίνουν νά κάνουν στό μέτωπο οί άρχηγοί τοΟ κράτους μέ μιά πολυάριθμη ά· κολουθία αύλικών, δημοσιογράφων καί φωτογράφων. 'Ό λοι θυμούμαστε τήν εικόνα τοϋ πολεμιστή βασιληά, που παρα­κινεί τό πεζικό σ’ επίθεση, στό έχθρικό χαράκωμα ή έκείνη τοΰ προέδρου τής δημοκρατίας, πού, σ’ ίνχ χαράκωμα πού δέχεται έπίμονα τά πυρά τοϋ έχθρικοΰ πυροβολικοϋ, μοιρά­ζεται τό συσσίτιο ένός μικροϋ στρατιώτη κα ί δηλώνει πώς ποτέ του δέν έφαγε Sva φαγητό τόσο όρεκτικό ή τήν τρα­γική μοίρα τοϋ αυτοκινήτου τοΰ πρωθυπουργοϋ, πού χτυπή- θηκε κ ι έγινε κομμάτια άπό μιά βόμβα άεροπλάνου, σέ μιά στιγμή δμως πού ό πρωθυπουργός είναι κάπου άλλοϋ. Σ ’ αύτά τά παραμύθια, πού λέγονται γ ιά νά κρατηθεί ψηλά τό ήθικό τής χώρας, έδωσαν πάντοτε άπάντηση οί κοροϊδίες τών άντι- μιλιταριστών έναντίον τών στρατηγών «πού πεθαίνουν στά κρεβάτια τους». Μιλιταριστές κ ι άντιμιλιταριστές κερδοσκο­πούν πάνω σ’ αύτό άκριβώς τό λαϊκό αίσθημα, πού λίγο συμ­βιβάζεται μέ τήν μορφή ένός σύγχρονου πολέμου. 'Ο άτα­κτος έμφύλιος πόλεμος, πού χρησιμοποιεί στούς πολιτικούς άγώνες τούς τρόπους, τΙς συνήθειες καί τΙς πλάνες τών πο­λέμων μεταξύ τών κρατών, δέν είναι διαφορετικός. "Οπου κι άν συμβαίνει αύτό, ό φασισμός μπορεϊ σχεδόν πάντοτε νά έπιβάλεται στ’ άντίθετα κόμματα χάρη σέ ώρισμένες του ιδιότητες καί μέ τήν βοήθεια άλλων συνθηκών πού θά ήθελα νά σάς εξηγήσω.

Πρώτ’ ά π’ δλα, πρέπει νάχετε ύπ’ δψη σας πώς τά δημο­κρατικά κόμματα, κα ί γενικά οί έργατικές όργανώσεις, είναι φτιαγμένες γ ιά τόν καιρό τής είρήνης κα ί γ ιά σκοπούς ει­ρηνικούς. Οί μόνες μάχες γ ιά τΙς όποιες είναι όπλισμένες,

170

είναι οΕ μάχες μ’ εκείνα τά παληόχαρτα τών έκλογών. Έ τ σ ι έγινε, τόσο στήν ’Ιταλία δσο καί στήν Γερμανία, δπου ύπέ- ροχες πολιτικές προσωπικότητες παραμέρισαν στήν πρώτη έκδήλωση τής μεταστροφής τοΰ πολιτικοΟ άγώνα σέ άτακτο, ένοπλον άγώνα. ΟΕ συνάδελφοί τους πού έμειναν στόν στίβο γ ιά νά συζητήσουν καί ν’ άντιλογήσουν, δπως στούς άρχαί- ους καλούς καιρούς, έκαμαν φιγούρα γελοία καί παθητική προσωπικοτήτων ξεπερασμένων, σάν έκεΐνον πού στόν σημε­ρινό πόλεμο θά έρχόταν νά χτυπηθεί μέ κοντάρι καί μ’ ά- σπίδα. Στήν κοινωνία πού βγήκε άναστατωμένη άπό τόν πό­λεμο, αύτοί βρέθηκαν πραγματικά άκατατόπιστοι. ΟΕ πραγ­ματικές ή οί υποθετικές Ικανότητες τους (ή πείρα πάνω στήν δημόσια ύπόθεση, ή μελέτη τών οικονομικών προβλημάτων, ή γνώση τους πάνω στίς ξένες χώρες) είχαν χάσει τήν άξία τους. ΟΕ παληοΐ πολιτικοί δέν ήξεραν νά μιλήσουν μπροστά στό κοινό μέ κάποια πειστικότητα, άφού δέν ήξεραν πώς ή χρήση τοΟ μεγαφώνου άπ α ιτε ΐ ένα καινούργιο είδος έκφρα­σης, κα ί φυσικά, καί σκέψης. ΟΕ θρηνωδίες τους γ ιά τήν έ- ξαχρείωση τοϋ πολιτικού άγώνα θύμιζαν τίς βρισιές τοΟ Ά - ριόστο κατά τής έφεύρεσηςτοϋ ντουφεκιού. Διαφορετικά συμ- περιφέρονταν οΕ άρχηγοί τών φασιστών. ΑύτοΙ ήταν προϊόν­τα πολέμου. Ά κόμ α καί κείνοι πού τούς Ακολουθούσαν ή­ταν παληοΐ πολεμιστές, πρώην έθελοντές, πρώην Αξιωματι­κοί χωρίς δουλειά, άσυνήθιστοι νά ζοΰν κάτω άπό ειρηνικές συνθήκες. Έ πολιτική ήταν γ ι ’ αύτούς ένας τρόπος γ ιά νά συνεχίσουν τόν πόλεμο μέ άλλες συνθήκες, μιά ένέργεια συν­δυασμού βίας καί προπαγάνδας. Ή τα ν δμως ένας ιδιότυπος πόλεμος, πού δέν μπορούσε νά βρίσκεται κάτω άπό τή διοί­κηση στρατηγών πού είχαν κάμει έκπαιδευτές σέ στρατιω­τικές σχολές. Καί δέν ήταν ούτε άπαραίτητο ό άρχηγός νά είναι ήρωας πολέμου, θ ά ήταν άρκετό, γ ιά νά δημιουργήσει έπαφή καί νά κερδίσει τήν έμπιστοσύνη, νά είναι ένας άν­θρωπος γερά προσγειωμένος καί μακριά άπό συμβιβασμούς μέ τήν καινούργια κατάσταση, ένας άνθρωπος πού πάνω ά π’

180

δλα θά είχε, σάν φυσικό δώρο, τόν διάβολο μέσα τοϋ.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ.ΠΙΚΑΠ

Δέν θά θελήσετε βέβαια ν’ άμφισβητήσετε, κύριε Κυνικέ, τά πολεμικά τραύματα καί τΙς άλλες άντραγαθίες τοϋ Μου­σολίνι καί τοϋ Χ ίτλ ερ ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ό Μουσολίνι, τό 1914-191Γ), ήταν άνάμεσα στούς πιό δραστήριους όργανωτές τής έκστρατείας γ ιά τήν Ιπέμβαση τής ’Ιταλίας στά πλευρό τής Ά ντάντ. Μ’ δλο δμως πού πολ­λοί άπό κείνους πού τούς είχε άλλάξει τή γνώμη μέ τήν προ­παγάνδα του, πήγαν καί κατατάχτηκαν έθελοντές μόλις ξέ- σπασεν ό πόλεμος, αύτός περίμενε νά προσκληθεί στά δπλα ή κλάση του. 'Η παραμονή του στό μέτωπο κράτησε άκρι­βώς τριανταοχτώ μέρες. Τραυματίστηκε, σ’ Ινα κοινό έπει- σόδιο, στό διάστημα μιας σειράς άπό άσκήσεις γ ιά τήν ρίψη βομβών, καί μόλις γιατρεύτηκε γύρισε στό Μιλάνο, δπου έμεινε στήν σιγουριά ώς τό τέλος τοϋ πολέμου. 'Ο Χίτλερ άν- τίθετα, περίμενε τόν πόλεμο μέ τήν άγωνία Εκείνου πού ή τάξη καί ή ειρήνη τοϋ προκαλοϋσεν άσφυξία. Διηγήθηκε στό βιβλίο «ό ’Αγώνας μου» πώς, στήν μακρυάν άναμονή, ή καρ­διά του ήταν γεμάτη νοσταλγία γ ιά τούς ήρωϊκούς έκείνους χρόνους πού οί άνθρωποι πολεμούσαν άδιάκοπα. Ε ίναι εύ­κολο λοιπόν νά φανταστεί κανείς, πώς ή έκρηξη τοϋ πολέ­μου φάνηκε σ’ αύτόν σάν μιά πράξη ιδιαίτερης καλωσύνης τής θείας Πρόνοιας γ ιά τό πρόσωπό του. Μόλις πήγε έθε- λοντής, έξαιρέθηκε, τήν πρώτη φορά, γ ιά λόγους πολύ κα­κής ύγείας. ’Αργότερα, Εγινε δεκτός καί χρησιμοποιήθηκε ώς δεκανέας · σύνδεσμος στήν διοίκηση ένός συντάγματος. Δέν Ελαβε λοιπόν τήν εύκαιρία νά πάρει άπ’ εύθείας μέρος σέ κάποια μάχη. Ό πολεμικός σταυρός πρώτης τάξης τοϋ δόθηκε γ ιά Ενα Επεισόδιο πού δέν άφησε κανένα Γχνος στήν ίστορία τοϋ συντάγματός του, ούτε στήν μνήμη κάποιου άπό τούς συστρατιώτες του.

181

Τ£ ένδιαφέρει; Επαναλαμβάνω πώς δέν είναι διόλου Απα­ραίτητο νά χάνει ό άρχιφασίστας τολμηρές πράξεις. Μάλιστα, χρήσιμο είναι νά μή τόν έγκαταλείπει ούτε στιγμή ή φρό­νηση καί τό πνεύμα τής προφύλαξης, γ ιά νά μήν έκτεθεϊ ό ίδιος καί τό κίνημα σ' άνεπιθύμητες περιπέτειες. Δέν άρνοΰ- μαι πώς γ ιά νά συγκινηθοΟν τά πλήθη καί νά τρομοκρατη­θούν οί άντίθετοι, χρειάζεται στον άρχηγό μιά φήμη τολ­μηρού άνθρώπου, άτρομου μπροστά στους κινδύνους κι Ιτοι- μου κάθε στιγμή γ ιά τήν υπέρτατη θυσία, γ ιά τήν σωτηρία τής πατρίδας κα ί τού πολιτισμού. Ά λ λά ή φήμη είναι ζήτη ­μα έξυπνης προπαγάνδας. Ά ν τ ό παραμύθι γ ιά τήν τόλμη τού Α ρχηγού πιάσει, τόσο στίς μάζες 8σο καί στούς άντίπαλους, είναι πάρα πολύ φυσικό ό άρχηγός νά φτάσει νά τό π ιστέ­ψει μέ άπόλυτα καλή πίστη καί νά γίνει τότε Ενας άνθρω­πος άληθινά θαρραλέος. Ά π ό κείνη δμως τήν στιγμή άρχί- ζουν γι* αύτόν οί κίνδυνοι πού μπορούν νά τόν φέρουν στήν καταστροφή, κάνοντας τον αυθάδη καί άπερίσκεπτο. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό θάρρος τοΰ άρχιφασίστα δέν πρέπει άπαραίτητα νά είναι φυσικό. Αύτό είναι μιά ιδιότητα έντελώς πρωτόγονη. Τοΰτο είναι άληθινά, διδακτικό, θάλεγα, σχεδόν πα παδίστι­κο. Μή χαμογελάτε, σάς παρακαλώ. Δέν υποστηρίξατε πολ­λές φορές πώς βρισκόμαστε σέ μιάν έποχή πολέμου κ ι έμφύ- λιων σπαραγμώ ν; Λοιπόν, τό πρώτο καθήκον ένός άρχηγοΰ είναι νά κάμει νά συνηθίσουν οί μάζες του μέ τήν ιδέα τοΰ θανάτου. Έ δουλειά αύτή ήταν μιά φορά δουλειά τών π α πά ­δων, άλλά τώρα δέν είναι π ιά σέ θέση ν’ άνταποκριθοΰν. Α π ’ αύτό προέρχεται ή αιτ ία τής σημερινής κοινωνικής κα ­τάπτωσης. Μήν πιστέψετε πώς ό πολιτισμός τής μάζας είναι ξένος στήν ιδέα τοΰ θανάτου. Τό άντίθετο. Α π α ιτε ί δμως μιάν άνάλογη προσπάθεια. Οί μαΟρες σημαιούλες καί τά νε­κρώσιμα σύμβολα τοΰ ίταλικοΰ φασισμοΰ είναι έξαιρετικά παραδείγματα. «Ζεΐν έπικινδύνως». Τό θαυμάσιο αύτό φα­σιστικό παράγγελμα δέ σημαίνει τίποτε άλλο. Ή πιό μεγά­

λη άδυναμία τής δημοκρατίας καί τοΟ σοσιαλισμοΟ στίς μέ­ρες μας, κατά βάθος, είναι άκριβώς έτούτη. Πρόκειται γ ιά δύο έπικούρεια ιδεώδη. Ά λ λ ά σέ μέρες τραγικές, σάν τΙς δ ι­κές μας, σέ τΐ μπορεΐ νά όδηγήσει Ενα ιδεώδες χαρωπό ; Φυ­σικά, στό νά αυξηθεί ό άριθμός τών λιποτακτών. ΤοΟτο δ ί­νει τήν έξήγηση γιατί, άν γινόταν μιά σύγκρουση άνάμεσα σέ μιά μάζα σοσιαλιστών έργατών καί μιά μικρή όμάδα φα­σιστών, ή μάζα, άπό ένστιχτο, θά τόβαζε στά πόδια, δπως μάς διηγήθηκαν, μιά κ ι’ άποτελεΐται άπό άτομα μαθημένα νά ζοΟν κι δχι νά πεθαίνουν, θ ά ξέρατε Ισως νά μοΟ πήτε, τΐ θέση ίχ ε ι ή ίδέα τοΟ θανάτου στίς δημοκρατικές καί στίς σοσιαλιστικές ιδεολογίες; Ε ίναι ιδεολογίες καθαρά πολ ιτι­κές, πού δέν δίνουν κανένα προσανατολισμό σχετικά μέ τήν τύχη τοΟ άνθρώπου. Πώς γίνεται δμως νά όδηγοΰνται άνθρω­ποι ν’ άντιμετωπίσουν τόν θάνατο μέ τή θέλησή τους, άν έχουν διδαχτεί μόνο νά ζοΰν, καί μάλιστα, νά ζοΟν άπολαυστικά ;

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Α γα π η τέ, μή λές υπερβολές. Ξέρεις καλά πώ ; ύπήρξαν άνθρωποι μέ θάρρος σ’ δλα τά κόμματα, άκόμη κ ι’ άνάμεσα στούς δημοκρατικούς καί στούς σοσιαλιστές.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Δέν τό άγνοώ, άλλ’ άμφιβάλλω άν ή Ιδεολογία του; τού; συγκράτησεώς τά έσχατα διαβήματα. ’Εκείνοι άνάμεσά τους πού μπροστά στόν θάνατο δέν ϊνιωσαν άπελπισία , Ισως πα- ρηγορήθηκαν άπό κανένα παληό θρησκευτικό κατάλοιπο πού είχε άπομείνει κρυμένο στίς πτυχές τής ψυχής τους. ’Α ντί­θετα, <5 φασισμός είναι άνοιχτή έξαρση τής θυσίας. *0 Μου- σολίνι είπε πώς μονάχα ό πόλεμος φέρνει στήν πιό μεγάλη ένταση δλες τις άνθρώπινες ένέργειες καί σφραγίζει μ’ Ινα διακριτικό ευγένειας τού; λαούς πού έχουν τό θάρρος νά τόν άντιμετωπίσουν. Σ ’ άλλην ευκαιρία πρόσθεσε, πώ ; ό πόλεμος είναι γ ιά τόν άνθρωπο έκείνο πού γ ιά τήν γυναίκα είναι ή μητρότητα. “Οσο, έδώ καί λίγην ώρα, άφησα τήν σκέψη μου

183

νά έμβαθύνει Λάνω στήν ικανότητα τοΟ κ. Ντάμπλ Γιου στό νά μπεϊ έπικεφαλής τρομοκρατικών συμμοριών, υπολόγι­σα, πρώτα άπ’ δλα, στήν έλλειψη θρησκευτικής αντίληψής του γ ιά τήν θυσία. Καί νά σκεφτεΤ κανείς πώς μιά άχτίδα άπ’ αύτό τό αίσθημα έφτασε νά φωτίσει τόν Κάρολο Μάρξ δταν χαρακτήρισε τήν βία «μαμή τής ιστορίας».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

«Μαμή», έξοχε καθηγητή, δχι «μητέρα» κ ι άκόμα λιγό- τερο, «πατέρα». Στήν συγκεκριμένη περίπτωση τοΟφασισμοΟ είναι εύκολο ν’ άποδειχτεΤ πώς ή βιαιότητά του δέν χρησί­μευε γ ιά νά ’ρθει στό φώς μιά καινούργια κοινωνία, άλλά προσπάθησε νά σκοτώσει τό έμβρυο τής καινούργιας τάξης, πού ή σύγχρονη κοινωνία είχε στά σπλάχνα της. Τό άποτέ- λεσμα λοιπόν δέν ήταν μιά γέννα, άλλά περισσότερο μιά τρα­γική άποβολή.

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Σάς παρακαλώ, ν’ άφήσουμε τήν γυναικολογία καί νά γ υ ­ρίσουμε στήν πολιτική.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

« V ita h o m in is m i l i t ia e st» . Ό ήρωϊσμός δέν είναι πο­τέ περιττός, έστω κ ι’ άν ή χρησιμότητά του δέν είναι πάν­τοτε γ ιά νά έξυπηρετεί υλικά. Ά π ’ τόν ήρωϊσμό γεννιούν­ται οΕ μύθοι. Ά λ λά , κ ι’ άν άκόμη δ ήρωϊσμός μένει χωρίς ιστορία, ή Εστορία έχει μέσα της τήν άνταμοιβή της. ΙΙάνω σ’ αύτή τήν έννοια, δ φασιστικός ήρωϊσμός άποδείχνεται πιό άγνός καί λιγότερο συμφεροντολόγος άπό τόν χριστιανι­κό, γ ια τί ό χριστιανός μάρτυρας, δίνοντας τήν ζωή του γ ιά τήν πίστη, έλπίζει νά κλείσει μιά καλή δουλειά, κερδίζον­τας τήν αίώνιαν εύτυχία. Α ντίθετα , δ φασίστας μάρτυρας δέν έχει έλπίδες πιό πέρα άπό τή γή. Ή θρησκευτικότητά του είναι πιό άγνή.

184

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Πιστεύεις στήν τέχνη γ ιά τήν τ έ χ ν η ; Ά ν μιά μέρα στα­ματήσουν καί σέ μάς οί φλυαρίες και γίνει άγώνας στούς δρόμους, έλπίζω νά έχω κι έγώ όπαδούς σβέλτους, ικανούς νά χτυπηθοΟν.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιά ποιό λόγο ο£ όπαδοί σου θάπρεπε νά χτυπηθούν γιά νά πάς έσύ στήν έξουσία, στήν θέση κάποιου άλλου ;

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Αύτοΐ θά είναι πληρωμένοι. Ά ν κερδίσω, θά πάρουν θέ­σεις.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πιστεύεις πώς πολλοί άνθρωποι Ιχουν τήν διάθεση νά π α ­λέψουν σ’ Svav εμφύλιο πόλεμο μακροχρόνιο κ ι’ αιματηρό, Αποκλειστικά καί μόνο γ ιά τό χρήμα ; Ά ν πεθάνουν, τι νά τό κάμουν τό χρήμα σου ;

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

ΤοΟτο δέν θά δχει συμβεί γ ιά πρώτη φορά. Αύτή είναι ή μοίρα τών μισθωτών.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κάνεις λάθος. Αύτή είναι ή άδυναμία σου. Υ ποτιμάς τόν άνθρωπο. Ά κόμ α κ ι’ δ τελευταίος τών μισθωτών, τήν στι­γμή πού έκθέτει τή ζωή του γ ιά κείνον πού τόν πληρώνει, ί χ ε ι άνάγκη νά αύτοεπαινεθεΐ γ ιά τήν αίτία πού τόν δδή- γησε στή θυσία. Διαφορετικά, τσεπώνει τήν τιμή τοΰ άγκα- ζαρίσματος καί στή στιγμή τοΰ κινδύνου γίνεται άφαντος καί πάει μέ τόν έχθρό. Βάλε καλά στό νού σου πώς δέν όργα- νώνεται ϋνας Ιμφύλιος πόλεμος χωρίς νά δριστεΐ στούς ίδιους τούς όπαδούς μιά αίτία θανάτου πού νά μεθάει. Άναφέρομαι, κατά κύριο λόγο, στίς δμάδες έπίθεσης, σέ κείνους πού θά μποροΰσε κανείς νά δνομάσει «έθελοντές τού θανάτου».

185

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Καί ποιό θά μποροΟσε νά είναι τό μεθυστικό πιοτό γ ιά τούς δικούς μου έθελοντές;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μπορώ ν’ άπαντήσω έγώ ; Λοιπόν, αύτό τό Γδιο πού πα ­ρακίνησε τούς φανατικούς σ’ δλες τίς άνθρώπινες σφαγές καί πιό πρόσφατα, στήν Ιτ α λ ία καί στήν Γερμανία. Ή είδωλο- λατρική άφομοίωσή τους μέ τόν άρχηγό καί τό παραμύθι πού έκεΐνος ένσαρκώνει. Οί άποτυχημένοι τής ζωής, έκείνοι πού γ ι’ αύτούς ή ζωή δέν έχει π ιά νόημα κ ι’ άξία καί πού ωστόσο άποστρέφονται τήν αύτοκτονία, γ ια τί ή άπελπισία τους δέν είναι άτομική καί γ ια τί αισθάνονται έσωτερικά τήν διέγερση μιας ζωτικότητας πού ζητάει νά χρησιμοποιηθεί γ ιά κάποιαν έξαιρετική δοκιμή, αύτοί είναι οί ιδεώδεις νε­οσύλλεκτοι τών έργολάβων τής τρομοκρατίας. Ή όλοκληρω- τική πολιτική είναι γ ι’ αύτούς κάτι τό καταπληκτικό. Τό χρήμα στά μάτια τους δέν χάνει τήν έλκυστικότητά του. Έ τόλμη τους δμως στούς άγώνες τοΰ πεζοδρομίου,—κι έχ ε ιδ ί· κηο ό καθηγητής μας,— έξαρτάται άπό κάτι ά λ λο : Χρήμα, φαγητό, οινόπνευμα, γυναίκες υπήρχαν καί πρίν άπό τόν πό ­λεμο, κι δμως τότε, φαινόμενα σάν τήν φασιστική όργάνωση σέ όμάδες καί σάν τά έθνικοσοσιαλιστικά Έ ς - Έ ς , θά ήταν δ­λως διόλου άσύλληπτα στήν σκέψη. Έ λ ε ιπ ε έκείνη τήν έπο­χή τό κατάλληλο άνθρώπινο υλικό. Οί άνθρωποι ήταν άκόμα τότε άτομα μέ ιδανικά, άπό παράδοση ή προσωπικά. Ό μα­ζικός πολιτισμός κ ι δ πόλεμος δέν είχαν άκόμη ώριμασμέ- νους τούς καρπούς τους.

X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Αύτοί δμως έχουν μονοπωληθεΐ άπό τόν φασισμό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Αύτό έξηγεΐ πολλές περιπλοκές τών προσφάτων έμφύλιων πολέμων, θ ά σας υποδείξω τις κυριώτερες. Πρώτα άπ’ δλα

186

είναι έξώφθαλμο πώς τό παρελθόν δέν είναι δλως διόλου ξε· γραμένο. Δεύτερο, οί θεσμοί, μ’ δλο πού π ιά δέν τούς Υπο­λήπτονται, δέν είναι παροπλισμένοι κα ί έγκαταλειμμένοι. Τέλος, στοιχεία δυναμικά τής μάζας μπορούν νά ρίξουν τό βάρος τους σέ άντιφασιστικά συγκροτήματα πού νά έχουν μέ τή σειρά τους χαρακτήρα περισσότερο ή λιγότερο όλο- κληρωτικό.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κι δμως, στήν ’Ιταλία ή λύση έρχεται άρκετά γρήγορη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Επειδή οί παληοί θεσμοί προτιμούν τόν φασισμό.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Είχαν προσβληθεί άπό μανία αυτοκτονίας;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ε ίχαν τήν ψευδαίσθηση πώς & φασισμός θά είχε μικρή ζωή κι δτι θά χρησίμευε άποκλειστικά γ ιά σκοπούς άνασυγ- κρότησης.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

θ ά είχαν κάμει καλύτερη χρήση τής ένεργητικ ίτητας πού τούς άπομένει άν είχαν προβλέψει οί ίδιοι γ ιά τήν σωτηρία τους.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κυριολεκτικά καί μέ τρόπο έπίσημο, οί παληοί θεσμοί είχαν τά χέρια δεμένα άπό τόν νόμο. Σέ μιά κοινωνία πού είναι σέ άταξία, ό παληός φιλελεύθερος νόμος διευκολύνει τήν άνατροπή. Συμβαίνει τότε, τμήματα δλο καί πιό πυκνά άπό τόν στρατό, τήν άστυνομία, τήν γραφειοκρατία ν* άρχί- ζουν, πρώτα μυστικά κ ι έπειτα άνοιχτά, νά υποστηρίζουν τό φασιστικό κόμμα. Τό άλλοθι τών υπαλλήλων αυτών είναι πώς προδίνουν μόνο φαινομενικά τούς νόμους, άλλά, προσφέρον-

187

τας ύπηρεσία στήν πατρίδα, ύπακουουν στό πνεΟμα τους. ΙΙίσω Απ’ τήν έμπράγματη προστασία τών θεσμών πού θέλει νά καταστρέψει 6 φασισμός, μπορεΐ ν’ Αντιμετωπίσει μέ συν­θήκες συντριπτικής υπεροχής τούς Αντίθετους καί τούς άμε­σους συναγωνιστές. Προσέξτε! Δέν πρόκειται γ ιά υπαιν ιγ­μούς δήθεν ή γ ιά υποτίμηση Αντιπάλων. "Επειτα Από τήν πορεία κατά τής Ρώμης, οί Ιδιοι οί ένδιαφερόμενοι, (Αξιω­ματικοί τοΟ στρατού, Αρχηγοί τής Αστυνομίας, υπάλληλοι) δέν είχαν δρια σέ αύτοεπαίνους γ ιά τις υπηρεσίες πού πρόσφε- ραν. Τό πιό σπουδαίο έπεισόδιο, Από πολλές Απόψεις, είναι ένός συνταγματάρχη, έμπειρου σέ ζητήματα έμφύλιου πολέ­μου, πού στάλθηκε άπό τό Υ πουργείο τών Στρατιωτικών σ’ 6λες τις διοικήσεις μεραρχιών γ ιά νά διαβιβάσει ένδιαφέρου- σες όδηγίες γ ιά τόν τρόπο μέ τόν όποιο θά έπρεπε νά βοη- θηθεΐ τό φασιστικό κίνημα. Ή Ικθεση πού σύνταξε 6 συν­ταγματάρχης αύτός, δταν τέλειωσε ή Αποστολή του, δημο­σιεύτηκε καί ποτέ δέν διαψεύστηκε.

Ά ς πάμε στήν Γερμανία. Ό πρώτος έθνικοσοσιαλιστικός πυρήνας είχε τήν έμπνευσή του, σάν κίνημα πολιτικό, άπό τήν Ραϊχσβέρ τού Μονάχου καί σφυρηλατήθηκε άπό τόν Χ ί­τλερ καί τόν Ρέμ.

Αύτό συνέβη στό 1921. Ή Γερμανία ήταν τότε ένα στρα­τόπεδο Από έλεύθερα σώματα πού Ανάμεσά τους φτάνει νά θυμίσουμε τήν Ταξιαρχία Έ ρ χα ρ τ , τήν Λαντσβέρ τής Βαλ­τικής, τούς κυνηγούς τοΰ Νεϊντεμπρέκ, τά έλεύθερα σώματα τοΰ ΙΙφέφερ, τοΰ Ρόσμπαχ, τοΰ Λέβενφελντ, τοΰ Έ π . Ή πο­λιτική έκπαίδευση τού Χίτλερ γ ίνεται μέσα στήν Ραϊχσβέρ δπου, έπειτα άπ’ τήν Ανακωχή, Ακολούθησε μιά σειρά μαθη­μάτων πολιτικής έκπαίδευσης πού τόν βοήθησε ν’ άφομοιώσει Ινα μεγάλο μέρος προβλημάτων τακτικής, πού πιό άργά τοΰ χρειάστηκαν πολύ. Πρώτα ά π’ δλα, δτι ή συγκατάθεση τών μαζών είναι Αποτέλεσμα τής ταυτόχρονης χρησιμοποίησης προπαγάνδας καί βίας. Ά λ λά , θά ήταν Απώλεια χρόνου ν’ Ασχοληθούμε τώρα μέ λεπτομέρειες. Ή συνεργασία τών στρα­

18»

τιωτικών υπάρχει σ’ δλες τΙς ιστορίες πού μιλάνε γ ιά δικτα- τορικές άπόπειρες, σ’ δλους τούς τόπους καί σ’ δλους τούς καιρούς.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ε ίναι άνάγκη νά δηλώσω άμέσως, πώς δυστυχώς εμείς δέν φτάσαμε άκόμη σ’ αύτό τό σημείο. Υ πολογίζω στή συμπά­θεια κάποιων αξιωματικών, άλλ’ ή βοήθεια πού Ιχω άπ’ αυ­τούς είναι λιγοστή καί πιστεύω πώς οί άλλες ’Αρχές μέ ά- γνοοΟν.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

'Α ν είναι έτσι, τότε θά π ε ι πώς δέν είστε άκόμα ώρι­μοι στόν τόπο σας. Ε ίναι άδύνατο ένα φασιστικό κίνημα νά μπορέσει νά πατήσει πόδι καί νά προοδεύσει, χωρίς νά πα · ραλύσει τά όργανα τοΟ κράτους καί χωρίς έκείνοι πού θάτό άκολουθήσουν νά δράσουν αύτόνομα άπέναντι τών κορυφαίων εκτελεστικών οργάνων καί ιδιαίτερα έκείνων πού Ιχουν πο­λιτική συνείδηση πιό ζωντανή" ειδικά, ή άστυνομία κ ι ό στρατός.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ή παράλυση τοΰ κράτους, έξ άλλου, δέν θά έπρεπε νά έχει τόσο μεγάλη έκταση, δπως λέτε σείς, άν έναντίον τόσο τοΰ ίταλικοΰ φασισμού δσο καί τού γερμανικού ναζισμού, θεσπί­ζονταν ειδικοί νόμοι. *Η άλήθεια είναι πώς τά πιεστικά μέ­τρα ποτέ δέν έμπόδισαν τΙς έπαναστάσεις.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Οί ειδικοί νόμοι είχαν ψηφιστεί άπό κοινοβούλια πού οί δημοκρατικοί, οί σοσιαλιστές κ ι οί κομμουνιστές άντιπροσώ- πευαν τήν μεγάλη πλειοψηφία. Οί νόμοι πρόβλεπαν τόν ά- φοπλισμό, τήν άπαγόρευση τοΰ σχηματισμού ιδιωτικού στρα­τού, ποινές πρόσθετες σ’ αύτούς πού καλλιεργούσαν τό μ ί­σος άνάμεσα στούς πολίτες. "Ομως, δέν πρέπει νά ξεχάσετε μιά λεπτομέρεια, δηλαδή δτι ή έφαρμογή τών νόμων, τών δι­

189

αταγμάτων, τών διαταγών καί τών ^pcweXtwy βΐχεν άναχε-θεΐ σέ μιάν αστυνομία, σ’ Ινα στρατό καί σέ μιά διοίκηση πού είχαν γίνει πολύ φασιστικές. Γ ι’ αύτό τόν λόγο, πρακτικά, οί νόμοι πού στρέφονταν έναντίον τών φασιστών, καί στίς πιό άπλές περιπτώσεις, έμεναν γράμμα νεκρό ή, πιό συχνά, έφαρ- μόζονταν λεπτομερώς έναντίον τών άντιφασιστών. Δέν σάς φέρνω παραδείγματα, γ ια τί θά βρήτε άφθονα σέ κάθε είδη- σεογραφία πάνω στά ιταλικά κα ί τά γερμανικά μεταπολε­μικά συμβάντα. Ά ν άκόμα θά ήταν χρήσιμο, ή πείρα τής «δη­μοκρατικής» νομοθεσίας κατά τού φασισμού θάφτανε, αύτή καί μόνη, ν’ άποδείξει πώς οί νόμοι είναι φιλελεύθεροι κ ιάν- τιφιλελεύθεροι, άνάλογα μέ τόν τρόπο πού θά εφαρμοστούν.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

"Εχω διαβάσει πολλές τρομαχτικές ιστορίες γ ιά τΙς φρι­καλεότητες τών έμφύλιων πολέμων, στίς διάφορες χώρες τής Ευρώπης, τις τελευταίες δεκαετίες. "Ομως, σχεδόν πάντο­τε, είναι καταγγελίες τών θυμάτων ή τών φίλων τους κ ι ά- φήνουν αμφιβολίες σχετικά μέ τήν άκρίβειά τους.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τίποτε δέν ξεπερνάει σέ σκληρότητα τήν μπολσεβικική βία.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Χάσατε μιά καλήν εύκαιρία, άξιότιμε καθηγητή, γ ιά ν’ ά- ποφανθήτε σύμφωνα μέ τήν παν - ταυτολογία. Ή τρομοκρα­τία , είναι πάντοτε τρομοκρατία. Αύτό πιά ισχύει τόσο γ ιά τόν πόλεμο μεταξύ κρατών, δσο καί γ ιά τούς έμφύλιους πο ­λέμους. Σ’ Ινα βιβλίο τού άρχιστράτηγου Φούλερ, διάβασα τήν έξής δήλωση : « Έ καινούργια τεχνική τού πολέμου στη­ρίζεται στήν άρχή τής τρομοκρατίας, έχει σκοπό νά τρομο­κρατήσει, νά κάμει τόν έχθρό τρελό γ ιά δέσιμο, Ιστω καί προσωρινά». Έ τρομοκρατία αρχίζει δταν ή πάλη δέν άπο. κλείει π ιά κανένα είδος σκληρότητας, δέν υπάρχουν π ιά κα­

190

νόνες, ουτε νόμοι, οδτε Ιθιμα. Πολιτικοί αντίπαλοι εισβά­λουν τήν νύχτα στό σπίτι σας καί σείς δέν ξέρετε τί νά υ­ποθέσετε. Τήν φυλακή ; τόν τουφεκισμό ; Εν αν άπλό ξυλοδαρ­μό ; τό κάψιμο τοΟ σπιτιοΟ; τήν σύλληψη τής γυναίκας καί των παιδιών σ α ς ; ή θά είναι άρκετό νά σάς ακρωτηριάσουν τά μπ ράτσα ; νά σάς βγάλουν τά μάτια καί νά σάς κόψουν τ ’ αύτιά ; νά σάς πετάξουν άπ’ τό παράθυρο; Δέν τό ξέρε­τε. Δέν μπορείτε νά τό ξέρετε. Ε ίν α ι ό πρόλογος τής τρο­μοκρατίας. Ή τρομοκρατία δέν έχει νόμους καί κανονισμούς. Ε ίναι καθαρή προτίμηση καί δέν Αποβλέπει παρά στό νά τρομοκρατήσει. Δέν σκοπεύει τόσο νά καταστρέψει φυσιολο­γικά Ιναν ώρισμένον άριθμό άντίπαλων, δσο νά καταστρέ­ψει ψυχικά τούς περισσότερους άπ’ αύτούς, νά τούς τρελά­νει καί νά τούς κάνει δειλούς, νά τούς στερήσει άπό κάθε κατάλοιπο Ανθρώπινης άξιοπρέπειας. ΑύτοΙ οί ϊδιοι πού ε ί­ναι οί δράστες κ ι οί έμψυχωτές, παύουν νά είναι άνθρωποι όμαλοί. Στήν τρομοκρατία, οί σκληρότητες, οί πιό άποτελε- σματικές κι οί πιό συχνές, είναι άκριβώς έκεΐνες πού θά φαίνονταν ώς οί πιό περιττές, οί πιό έπιπόλαιες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Στό Μπουένος Ά ϊρ ε ς , μοΰ διηγήθηκαν πώς ί δικτάτο­ρας τής ’Αργεντινής ό περίφημος ντέ Ρόζας, είχε σχετικά μιάν επινοητικότητα μεγάλου καλλιτέχνη. Έ ν α πρωί, παρα­δείγματος χάρη, πρόβαλαν στούς δρόμους τής πόλης περίερ­γοι μεταπράτες φρούτων πού φώναζαν «Φρέσκα ροδάκινα* κι δταν οί πελάτες πλησίαζαν γ ιά ν’ Αγοράσουν, ξεσκέπα­ζαν τά καλάθια τους καί παρουσιάζονταν άνθρώπινα κεφά­λια μόλις κομμένα. Φαίνεται πώς ό ντέ Ρόζας είχε απλοποιή­σει πολύ τήν δικαστική διαδικασία. Ό ίδιος άσχολεΐτο μέ τίς δικαστικές υποθέσεις πού δμως γ ι ’ αύτές δέν έχανε καιρό νά τίς διαβάσει καί πού τοΰφτανε νά σημειώσει στό περιθώ­ριο «μαχαίρι» ή «σπαθί», άνάλογα μέ δ,τι θά τούλεγε τό κέφι του.

191

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτός ό ίδ ιος ό ντέ Ρόζας καυχιόταν μέ τόν τίτλο «’Ανορ­θωτής τοΟ νόμου» καί τό σύνθημα πού οί δπαδοί του φώνα­ζαν, δλοι μαζύ, ήταν : «Ζήτω ή άγια όμοσπονδία καί νά πε- θάνουν οί βρώμικοι άγριοι ένωτικοί». Ή άγριότητά του γε. νικά άποδοκιμάζεται σήμερα, άλλά δσο αύτός κρατιόνταν στήν έξουσία, υπήρχαν παπάδες πού έψαλαν έπίσημες δοξο­λογίες πρός τιμήν του στίς έκκλησίες τοΰ Μ πουένοςΆ ϊρες. Αύτό δμως δέν είναι μιά άδυναμία μονάχα κληρική. Έ βι­αιότητα τών άντιπάλων φυσικά μάς φαίνεται άγρια, πρόστυ­χη , άντιανθρώπινη. ’Εκείνη ώστόσο τών φίλων μας, άκόμη κι δταν έκδηλώνεται μέ τον ίδιο τρόπο, μάς φαίνεται ήρωϊ- κή, θαρραλέα, ιδεαλιστική. Κατά τή γνώμη μου, δέν υπάρ­χει τίποτε πιό βλακώδες άπό τίς έκφράσεις: τρομοκρατία λευκή, τρομοκρατία κόκκινη, τρομοκρατία μαύρη. Τό πρό­σωπο στίς τρομοκρατημένες μάζες έχει ένα χρώμα πού δέν έχει π ιά καμιά σχέση μέ τήν πολιτική.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό έμφύλιος πόλεμος, χωρίς άμφιβολία, μεγαλώνει τήνά- πόσταση πού χωρίζει τήν μάζα άπό τις μειοψηφίες πού πο- λεμοΟν. Έ χ ε τ ε δίκηο μόνο άν τοποθετηθείτε σύμφωνα μέ τίς άπόψεις τής μάζας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κι δμως· έδώ καί σαράντα ή πενήντα χρόνια, άν διαβα­στούν τά χρονικά τού έργατικοΰ κινήματος, θά φανεί πώς ή μάζα ήξερε νά δώσει άνθρώπους τολμηρούς, πού έκαναν ά- πόπειρες έναντίον έκείνων πού βασίλευαν, κι άκόμη όμάδες πού έδιναν βίαιο χαρακτήρα στίς άπεργίες. Πώς έξηγεΐτε, κύριε Κυνικέ, τήν έλλειψη αύτοΰ τού δυναμισμού, αύτής τής πνευματικής διάθεσης;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τούτο είναι ίσως μιά συνέπεια τής έπέκτασης τής μεγά­

192

λης βιομηχανίας. 'Ο έργάτης, περνώντας άπό τήν βιοτεχνία κι άπό τό έργαστήριο ατό μεγάλο έργοστάσιο, παθαίνει, μέ τόν καιρό, μιά σημαντική μεταβολή.

Μαζύ μέ τήν διεύρυνση τοϋ διανοητικοϋ του όρίζοντακαί τής ταξικής του συνείδησης, χάνει τήν δρεξη τής έλευθερίας καί τήν διάθεση γ ι’ άτομική δράση. Ό έργάτης τοΟ μεγά­λου έργοστάσιου κατορθώνει, εύκολώτερα, νά είναι δυνατός καί θαρραλέος σέ δράση μαζική, είτε ειρηνική, είτε βίαιη, ένώ, γενικά, είναι άκατάλληλος γ ιά νά δράσει μόνος του ή μέ μικρές δμάδες. “Αν συμβουλευτείτε τά χρονικά τών συν­δικαλιστικών ή τών άναρχικών άποπειρών, πού συχνά γ ινό­ταν σέ διάφορες χώρες καί μαζύ κα ί στή δική σας, στίς τε ­λευταίες δεκαετίες τοΟ περασμένου αιώνα καί στίς άρχές τοΟ δικοΟ μας, θ’ Ανακαλύψετε πώς ήταν έργα τεχνιτών, διανο­ούμενων, περισσότερο φοιτητών ή χωρικών. Ά ν τυχόν βρή- τε έκεΐ καί κανέναν έργάτη έργοστασίου, θά πρόκειται ίσως γ ιά κάποιο πρώην χωριάτη ή πρώην βιοτέχνη. Ό έργάτης έργοστασίου είναι κα τ’ έξοχήν Ενας άνθρωπος— μάζα. Ό χ ι συμπτωματικά, στήν Ιτ α λ ία ό φασισμός άντιμετώπισε μιάν ένοπλη άντίσταση κ ι’ είχε μεγαλύτερον άριθμό θυμάτων στίς περιοχές καί στίς πόλεις δπου δέν υπάρχει μεγάλη βιομηχα­νία κ ι’ οί έργάτες δουλεύουν σέ μικρά έργοστάσια. Παρα­βάλλετε κα ί τήν διαφορετική στάση άπέναντι στό φασισμό τών 'Ισπανών καί τών Γερμανών έργατών. Έ διαφορετική έθνική ψυχολογία μπορεΐ νά δώσει μόνο μερική έξήγηση γιά τόν διαφορετικό τρόπο Αντίδρασης στήν έπίθεση τοΟ άντι- πάλου. Ή Ανάπτυξη τής μεγάλης βιομηχανίας ήταν σπουδαία συμβολή γ ιά νΑ δυναμώσει ή τάση τών Γερμανών, Ακόμη κ ι’ έργατών, στό «ΝΑ βαδίσουμε μαζύ* (Z usam m en — m a rs C h ieren ). ΟΕ Αγώνες μεταξύ τών κομμάτων είναι ούσιαστι- κά Αγώνες μεταξύ μηχανημάτων. Ή πρωτοβουλία τοΟ Ατό­μου Ιφτασε πιά στό μηδέν. Έ ν α ς άλλος σπουδαίος συντε­λεστής, πού δίνει τήν έξήγηση τής υποχώρησης τών έργα­τών τής μεγάλης βιομηχανίας, δχι μόνον στήν Γερμανία,

198

έμπρός στήν φασιστική τρομοκρατία, έπειτα άπό τόν πρώ­το παγκόσμιο πόλεμο, είναι δτι πολλοί άπ’ αύτούς, άπασχο- λημένοι μέ τήν κατασκευή έφοδίων πολέμου ή προσκολλη- μένοι στίς μεταφορές ή σέ άλλες ουσιώδεις άσχολίες, είχαν άπαλλαγεΐ άπό τήν ύποχρέωση τής συμμετοχής στόν πόλε­μο. Ή τα ν άκριβώς οί λεγόμενοι «Ένεδρες» που έπειτα άπό τόν πόλεμο συγκρότησαν τά πιό δυναμικά στελέχη τών έργα- τικών δργανώσεων. Μή Εχοντας πολεμήσει στόν πόλεμο, άκό­μη κ ι’ άν έκαναν έπίδειξη άδιαλλαξίας, τους χώριζε άβυσ­σος άπ’ τούς φασίστες. Έ δ ινα ν τήν έντύπωση άνθρώπων άπό δυό διαφορετικές ράτσες. Τόν Φεβρουάριο τοΟ 1920, ό Μου­σολίνι άναγκάστηκε νά παρουσιαστεί στό Μιλάνο μπροστά σ’ £να συμβούλιο τιμής γ ιά ν’ άπαντήσει στίς κατηγορίες δυό πρώην συντακτών τής έφημερίδας του. Ά νάμεσα στ’ άλλα τόν κατηγοροΟσαν πώς συγκρότησε τρομοκρατικές συμμορίες «πού ήταν καμωμένες άπό μισθοφόρους πού είχαν προσκλη­θεί άπό τό ΦιοΟμε κ ι’ άπό διάφορες άλλες ιταλικές πόλεις, πού πληρώνονταν τριάντα λιρέττες τήν ήμέρα, χωρίς νά λο- γαριαστοΟν τά έξοδα έπιστροφής, κα ί πού όργανώθηκαν μέ σκοπό τήν τρομοκράτηση κα ί τή βία». Ό Μουσολίνι δήλω­σε στό συμβούλιο: «Ή ταν δλοι - δλοι μερικές έκατοντάδες άνθρωποι, χωρισμένοι σέ όμάδες, πού έπικεφαλής τους ήταν άξιωματικοί καί, φυσικά, δλοι μέ δπάκουαν. Έ γ ώ ήμουνα ένα είδος άρχηγοΟ τοΟ μικρού αύτοΟ στρατοϋ». Ή τα ν , λοι­πόν, μερικές έκατοντάδες μισθοφόροι, μόνο στήν πόλη τοΟ Μιλάνου, πού κυκλοφορούσαν σέ όμάδες, άπό τρεις ή καθε­μιά, καί πού, τό πρωί ως τό βράδυ, δέν έκαναν άλλο τίπ ο ­τε παρά νά έπιτηροϋν τούς άντιπάλους, νά τούς κακοποιοΟν, νά έτοιμάζουν κα ί νά έκτελοΟν άπόπειρες, άφοΟ ήταν πλη­ρωμένοι γ ι ’ αύτό κ ι’ άφοϋ είχαν έξασφαλισμένη τήν άσυδο- σία τους άπό τήν άστυνομία. Ή διαφορετική κοινωνική καί ψυχολογική σύνθεση τών δυνάμεων αύτών ε ίχε ώς συνέπεια καί τήν διαφορετική τεχνική στήν άμυνα καί στήν έπίθεση. Ή φασιστική τακτική εύκολα άποδείχτηκε άνώτερη ά π’ τήν

194

άντίπαλη. Σέ κάθε φασιστική άπόπειρα, άνάλογα μέ τή σο· βαρότητά της, of έργατικές όργανώσεις άπαντοΟσαν μέ μιά συγκέντρωση διαμαρτυρίας ή μέ μιά γενική τοπικήν άπεργία. Ε ίναι άλήθεια πώς καί οί μέν καί οί δέ, ίβαζαν σ’ άρκετές σκουτούρες τΙς άρχές καί τόν πληθυσμό, δχι δμως τούς φασί­στες. Έ άποσύνθεση τής δημόσιας ζωής πού δημιουργούν ταν ά π ότίς συχνές πολιτικές απεργίες, κατάληξε στό νά στε­ρηθούν οί έργατικές όργανώσεις τήν συμπάθεια δλο καί π ε ­ρισσότερων τάξεων τοΰ λαού. Οί ίδ ιοι οί έργάτες έχαναν τό ήθικό τους κ ι’ άπεργοΰσαν δλο καί σέ μικρότερον άριθμό. Πρέπει νά προστεθεί πώς, δπου οί άντιφασίστες σχηματί­ζανε κ ι’ αύτοί όμάδες καί προμηθεύονταν όπλα γ ιά ν’ άντι- τάξουν βία στή βία, έπέμβαινε άμέσως ή άστυνομία γ ιά νά τούς άφοπλίσει, νά τούς συλλάβει καί νά τούς δικάσει. Γ ιά τούτο, δταν οί φασίστες πέρασαν άπό τό σύστημα τών έπι- θέσεων έναντίον άτόμων, στό σύστημα τών όμαδικών άπο- στολών μεγάλης άκτίνας, οί όμάδες τους συνήθως συγκρούον­ταν μέ μιά μάζα άφοπλισμένη καί γυμνωμένη άπό τά πιό μαχητικά τους στοιχεία. Έ τ σ ι, οί φασίστες είχαν εύκαιρίες νά κάνουν εύκολην έπίδειξη ήρωϊσμοΰ. "Οσο ή φασιστική επιρροή μεγάλωνε, έγινε πλέον άπροκάλυπτη κ ι’ άμεση ή ύπο- στήριξη τών στρατιωτικών άρχών. Έ τ σ ι, οί φασιστικές όμά­δες μπορούσαν εύκολα ν’ άνεφοδιαστούν μέ δπλα καί νά κά­νουν, μέ είδικά τραίνα κ ι’ αύτοκίνητα, μετακινήσεις μεγά­λες άπό μιά περιφέρεια σέ άλλη, κινητοποιώντας δεκάδες χιλιάδες όπλισμένους γ ιά νά έπιτεθοΰν στίς τελευταίες έκεΐ- νες πόλεις, δπου οί πολιτικοί άντίπαλοι μπορούσαν άκόμα νά μαζεύονται έλεύθερα κα ί νά κυκλοφορούν τΙς έφημερίδες τους.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Είναι άλήθεια πώς άνάμεσα στά μέλη τών φασιστικών ο­μάδων καθώς καί τών γερμανικών, δχι λίγοι ήταν πρώην κομ­μουνιστές ;

195

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στήν ’Ιταλία, δχι. Οί περιπτώσεις τοΟ νά μεταπηδήσουν ’Ιταλοί κομμουνιστές στόν φασισμό ήταν σπάνιες κ ι είχαν χαραχτήρα σποραδικό, άν λάβουμε υπ’ δψη δτι δ Μουσολίνι ίφτασε στήν έξουσία τόν Ό κτώβρη τοΰ 1922 κ ι δ κομμου­νισμός, πού τότε είχε ζωή μόλις ένός χρόνου, μ’ δλο πού ε ί­χε χτυπηθεί σκληρά στόν έμφύλιο πόλεμο, δέν είχε δοκι­μάσει άκόμη τίς έσωτερικές κρίσεις πού ζημίωσαν τό ήθικό του άργότερα. Ά ν ιίθ ε τα , στήν Γερμανία, άπό τό 1930 ώς τό 1933, μεγάλες δμάδες τών στρατιωτικών κομμουνιστικών όργανώσεων πέρασαν, καθώς λένε, μέ τά δπλα καί τίς άπο- σκευές τους, στά ναζιστικά σώματα. Ά λ λά γ ιά νά καταλά­βετε τό φαινόμενο αύτό, πρέπει, Ιστω καί τροχάδην, νά σάς άναφέρω μερικά πράγματα πού Ιχουν σχέση μέ τήν πολιτι­κή του γέννηση. Ά ν φέρουμε στή μνήμη μας τώρα τήν πο­λιτική πού έφάρμοσε ή κομμουνιστική Διεθνής στήν Γερμα­νία ώς τό 1933, θ’ άναγκαστοΟμε νά καταλήξουμε στό συμπέ­ρασμα πώς πρόσφερε μιά πολύτιμη κι άπαραίτητη βοήθεια στή νίκη τοΟ Χίτλερ. Ά π ό τό 1926 ώς τό 1929, σέ πλήρη έπανάληψη τής οικονομικής δραστηριότητας, ή κομμουνιστι­κή Διεθνής Ιβγαλε τό συμπέρασμα πώς ή κεφαλαιοκρατική κοινωνία μπήκί στήν «τρίτη περίοδο* τής θανάσιμης κρίσης της, δηλαδή σ’ £ναν κίνδυνο καινούργιων Ιπαναστάσεων καί προλεταριακών έξεγέρσεων, πού, στή διάρκειά τους, ή δρα­στηριότητα τών κομμουνιστικών κομμάτων δπρεπε νά συγ­κεντρωθεί στήν προετοιμασία γενικών άπεργιών καί στόν ά­γώνα γ ιά τήν δικτατορία τοΟ προλεταριάτου. Έ νώ στίς άλ­λες χώρες οί συχνοί πολιτικοί έλιγμοί τής κομμουνιστικής ΔιεθνοΟς δέν είχαν παρά άπήχηση καθαρά δημοσιογραφική, στήν Γερμανία άρχισε νά συγκροτείται, έκείνη τήν έποχή, τό άληθινό στρατόπεδο γ ιά τό πείραμα τής ταχτικής τής Μόσχας. Έ τρελή θεωρία τής «τρίτης περιόδου» καί τοΟ νέου έπαναστατικοΰ κύκλου, δδήγησε τό γερμανικό κομμου­νιστικό κόμμα σέ μιά πυρετώδη δραστηριότητα γ ιά τήν πρό-

196

-Ληση φανερών καί θορυβωδών έπαναστατικών γεγονότων. Ε π ε ιδ ή οί έργάτες τών έργοστασίων δείχνονταν άλύγιστοι σ’ αύτό, κινητοποιήθηκαν άμέσως οί άνεργοι έργάτες μέ τά χοντρά μέσα πού διάθετε έ γερμανικός κομμουνισμός. Οί θεω­ρητικοί τοΟ κόμματος σκέφτηκαν νά τιμωρήσουν τούς έργά­τες τών έργοστασίων, πού ήταν φανερά άντίθετοι στήν κα ι­νούργια ταχτική, μέ τό νά διακηρύξουν πώς στήν καινούρ­γ ια έποχή μόνον οί άνεργοι άντιπροσώπευαν τήν άληθινή κ ι­νητήρια δύναμη τής έπανάστασης, ένώ οί έργάτες, πού ήταν άκόμα άπασχολημένοι στά έργοστάσια, έπρεπε νά θεωρη­θούν άτόφιο μέρος τής λεγάμενης «έργατικής άριστοκρατίας». Ή στρατιωτική όργάνωση λοιπόν τοΰ κομμουνιστικού κόμ­ματος άφοσιώθηκε στό νά προκαλεΐ διαδηλώσεις «αύθόρμη­τες» τών άνέργων, «πορείες πείνας», καί κατάστρωσε μιάν όλόκληρη στρατηγική γ ιά τΙς «αύθόρμητες» συγκρούσεις με­ταξύ άνέργων τής άστυνομίας, πού τότε είχε στήν διοίκησή της, ύπουργούς καί άξιωματικούς άστυνομικούς, σοσιαλδημο­κράτες. Έ πολιτικοστρατιωτική δημοσιογραφική έπιθεώρη- ση τοΰ κομμουνιστικού κόμματος «Ό χτώβρης», μάζευε, ά- νάλυε κ ι έβγαζε καινούργιους κανόνες άπό τήν πείρα τοΟ ψυ- χροΰ αύτοΟ άτακτου πολέμου κι έδινε λεπτομερείς τεχνικές όδηγίες γ ιά τό πώς νά προκαλοΟνται «αύθόρμητες» διαδη­λώσεις. ΙΙώς θά έπρεπε νά γίνει γ ιά ν’ άφοπλιστοΟν άστυνο- μικοΐ μεμονωμένοι, πώς θά έπρεπε ν’ άκινητοποιηθοΟν τά αυτοκίνητα τής άστυνομίας πού είχαν κληθεί γ ιά ένίσχυση καί τά παρόμοια. ΣτΙς στρατιωτικές κομμουνιστικές όργα- νώσεις είχε δοθεί τό σύνθημα «Χτυπήστε τούς φασίστες δπου κι άν τούς συναντήσετε».

Δέν περνοΟσε μέρα χωρίς ή είδησεογραφία νά μήν άνα- φέρει συγκρούσεις αιματηρές άνάμεσα στούς δυό στρατιωτι­κούς σχηματισμούς, τοπικούς έμπρησμούς καί συμβούλια πού διακόπηκαν άπό τήν έπέμβαση άντιθέτων ένοπλων. Έ τα­χτική αύτή έφτασε στήν πλήρη άνάπτυξή της μέ τήν «αύ- θόρμητη» λεηλασία άπό μέρους όμάδων άνέργων, έμπορικών

19Ϊ

κ α ί αστημάτων είδών τροφίμων, θ ά μπορούσαμε νά κριτικά­ρουμε λίγο δλα αύτά, άπό άποψη κομμουνιστική, άν ή θεω_ ρία τής «τρίτης περιόδου», -ο ύ προβλήθηκε καί διαφημί. στηκε, ήταν σωστή κ ι άν οί άνεργοι είχαν υποστηριχτεί ένεργά άπό τούς έργάτες τών έργοστασίων κι άπό τήν συμπά­θεια τών άλλων τάξεων τοϋ λαοϋ. Α ντίθετα , τ ’ άποτελέσματα ήταν καταστρεπτικά γ ιά τό κομμουνιστικό κόμμα κα ί τήν δημοκρατία.

"Οταν ξέσπασε ή οικονομική κρίση, ό κομμουνισμός βρέ­θηκε άπομονωμένος, δχι μονάχα άνάμεσα στούς έργάτες πού έργάζονταν άκόμα, άλλά κι άνάμεσα στήν πλειοψηφία τών άνέργων, πού είχαν κουραστεί κ ι είχαν άπογοητευτεΐ άπό τήν έπανάσταση πού δέν έγινε καί πού τήν είχαν Αναγγεί­λει ώς προσεχή.

Γιά νά ξανακερδίσει τό χαμένο έδαφος, τό κομμουνιστι­κό κόμμα έκανε τό 1930 Εναν καινούργιο πολιτικόν έλιγμό. Ή ταχτική τοϋ ψυχροΰ άτακτου πολέμου καταδικάστηκε αυ­στηρά καί καθορίστηκε ή έπιστροφή στήν πολιτική προ­σπάθεια γ ιά τήν έκλογική κατάκτηση τών μεγάλων μαζών καί τής περιφρονημένης έργατικής άριστοκρατίας. Τότε ήταν πού έλόκληρα κα ί πολυάριθμα τμήματα τής κομμουνιστικής στρατιωτικής όργάνωσης πέρασαν στόν έθνικοσοσιαλισμό, προσθέτοντας γρήγορα καινούργιες δάφνες στίς παληές, μέ τήν έφαρμογή τών «αύθόρμητων» έπιθέσεων στίς Ιδρες καί στίς συνελεύσεις τοΰ πρώην δικοϋ τους κόμματος. Ή τα ν μιά άληθινή έκπληξη γ ιά τούς βερολινέζους πού είδαν μιά μέρα τίς χαρακτηριστικές «S ch a lm e ien K apellen» τών κομμου­νιστών νά παρελαύνουν στούς δρόμους μέ στολή σταχτιά. Στήν Γερμανία τοϋ βορρά ήταν δύσκολο νά βρεθεί ένα μέλος τών έθνικοσοσιαλιστικών στρατιωτικών όργανώσεων πού νά μή προερχόταν άπό τις τάξεις τοϋ κομμουνιστικού κόμματος.

Ή πάρα πέρα δμως ταχτική τοΰ κόμματος αύτοΰ πρόσφερε καινούργιες εύκολίες στόν έθνικοσοσιαλισμό γ ιά τήν στρα- τολόγηση στοιχείων τοΰ προλεταριάτου. Τό καινούργιο σύν­

θημα πού δόθηκε άπ’ τή Μόσχα ή τα ν : «Παλέψτε ένάντια στόν σοσιαλφασισμό*. (Μέ τόν δρο αύτό ξεχωριζόταν ή σο­σιαλδημοκρατία κι 6 ρεφορμιστικός συνδικαλισμός).

«Πρώτα πρέπει νά καταβάλετε τήν σοσιαλδημοκρατία κι έπειτα τόν φασισμό*. Τό κομμουνιστικό κόμμα δοκίμασε ν’ Αναχαιτίσει τήν διείσδυση τοΰ έθνικοσοσιαλισμού στίς έρ- γατικές γραμμές, παλεύοντας νά τόν ξεπεράσει σέ πατριω­τική δημαγωγία, διαφημίζοντας τήν κατάργηση τής συνθή­κης τών Βερσαλλιών καί τήν μή έφαρμογή τοΟ σχεδίου Γιάγκ κι έπί πλέον, — έκεΐνο πού ό Χίτλερ δέν μπορούσε νά έπι- τρέψει στόν έαυτό του, — τήν έκκένωση τού νοτίου Τυρό­λου άπό τόν ’Ιταλό εισβολέα. Ούτε έλειψαν οί ευκαιρίες πού ή σύμπτωση τών πολιτικών συνταγών τούς συναδέλφωσε σέ πρακτικές, κοινές ένέργειες. Αύτό συνέβη στό δημοψή­φισμα κατά τής σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης τής Πρωσ- σίας, πού στήν άφετηρία της ήταν μιά πρωτοβουλία έθνικο- σοσιαλιστική καί πού οί Γερμανοί κομμουνιστές τήν άντιμε- τώπισαν άπό πριν καί τήν χαρακτήρισαν ώς δημαγωγία, κι ίπ ειτα , κατά διαταγή τής Μόσχας, τήν υποστήριξαν, δικαιο­λογώντας τόν τρόπον αύτό μέ τήν άρχή πώς γ ιά νά μπορέσουν νά χτυπήσουν τόν φασισμό ήταν πρό παντός άνάγκη νά πε- ράσουν πάνω άπό τό άποσυντεθειμένο πτώμα τής δημοκρα­τίας. Αύτή ήταν μιά εύκαιρία γ ιά νά έμφανιστοΰν ομάδες κομμουνιστών πού συγκρότησαν μαζύ μέ όμάδες έθνικοσο- σιαλιστικές καλά όργανωμένες χορωδίες πού στίς έργατικές πολυκατοικίες κα ί στούς δρόμους, κζλοϋσαν τούς έκλογεΐς νά ψηφίσουν κατά τής σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης.

Μιά καινούργια εύκαιρία γ ιά συναδέλφωση κομμουνιστών καί ναζιστών δόθηκε στό Βερολίνο τό 1932, δταν έγινε ή μεγά­λη άπεργία τών μεταφορών, πού είχαν ένεργητική συμμε­τοχή έθνικοσοσιαλιστές καί κομμουνιστές. Έ π ε ιτ ’ άπ’ αύτά τά έπεισόδια, οί στρατιωτικοί ναζιστές άρχισαν νά κυκλοφο­ρούν έλεύθερα στίς προλεταριακές συνοικίες καί φάνηκε πώς έκλεισε ή άβυσσος πού στούς πρώτους καιρούς ε ίχε χωρίσει,

δάν δυό δυνάμεις άάυμβίβαστες, τό προλεταριάτο χα ί τόν έθνικοσοσιαλισμό. 'Η πεποίθηση γ ιά τήν διάλυση τών δημο­κρατικών θεσμών, άκόμη καί σάν ένέργεια τοΟ φασισμού, πού ίπ ρεπ ε νά έχει άφ’ έαυτοΰ της τήν σημασία ένός συμβάντος εύνοϊκοΟ γ ιά τήν όπόθεση τοΟ κομμουνισμού, ήταν ριζωμένη σέ τέτοιο σημείο στους όπαδούς τής Μόσχας πού, στίς άρχές τοΰ 1933, δταν ό Χίτλερ ίφτασε στήν έξουσία, ό κομμουνι­στικός τύπος, στό πρώτο του σχόλιο, δέν άνάφερε τό γεγονός σάν αύτό πού πραγματικά ήταν, δηλαδή μιά σκληρή ήττα, άλλά τό έκρινε σάν Ινα μεγάλο βήμα πρός τά έμπρός, πρός τήν τελική νίκη τοΰ προλεταριάτου.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κρίμα, άλήθεια κρίμα πού τό κομμουνιστικό κόμμα στήν ’Αμερική είναι τόσο άνίσχυρο. Ά ν , άντί νά χάσουμε καιρό στή Ρώμη καί στό Βερολίνο, άνιαρότατε καθηγητή ΙΙικάπ, είχαμε πάει στήν Μόσχα, πιθανόν νά είχαμε μπορέσει νά έ- ξασφαλίσουμε τήν βοήθεια τού Στάλιν γ ιά νά ξυπνήσουμε τόν άμερικανικό κομμουνισμό. Πώς ένεργώ έγώ γ ιά νά προ- φυλάξω τήν Α μερική άπό τόν μπολσεβικικό κίνδυνο, άν ό 6 κίνδυνος αυτός δέν υπάρχει ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μήπως εϊπώθηκε πώς ό Στάλιν, γ ιά νά βλάψει τήν με­γαλύτερη δύναμη πού είναι έχθρά τής Ρωσίας, δέν θά είχε άλλο τίποτε νά προτιμήσει άπό τό νά βοηθήσει τό άμερικα- νικό κομμουνιστικό κόμμα ; Νά είστε βέβαιος πώς αύτός δέν είναι τύπος πού νά έχει δισταγμούς στό νά σδς βοηθήσει, φυσικά μέ τήν φρόνηση πού είναι άναγκαία, μόλις πεισ θ ϊί γ ιά τήν άποτελεσματικότητα τών ένεργειών σας.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Σ ίς Ιπαναλαμβάνω πώς στόν άμερικανικό φασισμό, π ε ­ρισσότερο άπό τά ρούβλια, θά ήταν χρήσιμο gva καλό κομ­μουνιστικό κόμμα, σάν έκεΐνο τής Γερμανίας.

200

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

“Εχετε σκοπό νά συνεχίσετε γ ιά πολύ αύτό τόν άνταγω- νισμό κυνισμοΰ ;

η. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

“Οχι, δχι μπροστά σου. Γ ιατί μιλούσαμε προηγουμένω ς;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γιά τήν υποστήριξη τών στρατιωτικών, πού θά ήταν ά- νάγκη νά δοθεϊ στήν σωστή στιγμή.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ναί, άλλά έπειτα, στήν πιό κατάλληλη στιγμή, δέν θά τούς είναι βολετό ν’ άπαλλαγοΰν άπό μένα καί νά πάρουν τή θέση μου ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Βέβαια. "Οταν Ενας άγώνας προχωρεί πρός τήν έπιτυχία , πρέπει κανείς νά φυλαχτεί άπό τούς συμμάχους του. ’Αξίζει λοιπόν τόν κόπο νά κουβεντιάσουμε στά σύντομα γ ιά τόν κ ίν ­δυνο τοΟ στρατιωτικού πραξικοπήματος.Κ ατάτήν γνώμη μου, τοΰτο δέ μπορεί νά συγχέεται μέ τήν τυπική όλοκληρωτική δικτατορία τοΰ καιροΰ μας. Ή στρατιωτική άνυπακοή (προ- νουντσιαμέντο) είναι ώστόσο άπίθανη σέ μιά χώρα προοδευ- μένη. Τό πρώτο έμπόδιο πού προβάλλει, είναι δτι ή διαφορά τών πολιτικών γνωμών πού έπικρατοΰν στήν χώρα άντικα- θρεφτίζεται καί στό στρατό, θ ά παρουσιάζονταν λοιπόν κ ίν­δυνος άπό στρατιωτικές ένέργειες άντίθετες. Πρέπει νά προ­στεθεί, έξ άλλου, πώς μιά στρατιωτική δικτατορία θά ήταν δλως διόλου άνίκανη νά βρει μιά λύση, έστω καί προσωρινή, τών πολιτικών καί τών κοινωνικών προβλημάτων πού βρί­σκονται στήν ρίζα τής άναταραχής. Δέν μπορεί νά έχει παρά τήν καθαρά άρνητική άποστολή νά έξουδετερώνει τούς άγώ- νες τών κομμάτων καί νά περιμένει νά ήρεμήσουν τά πνεύ­ματα γ ιά τήν έπιστροφήστό προηγούμενο καθεστώς, δηλαδή μιάν άποστολή καθαρά συντηρητική καί κατευναστική. 'Α ν

201

δμως οί δυσκολίες άνάμεσα στούς πολιτικούς δέν έχουν μό­νο χαρακτήρα προσωπικό, αν υπάρχουν σοβαρά ζητήματα ν’ άντιμετωπιστοΟν, πολιτικού, οικονομικού καί κοινωνικού χ α ­ρακτήρα, τότε, ή στρατιωτική δικτατορία δέν χρειάζεται σέ τίποτα. Δέν είναι ικανή ν’ άναλάβει ούτε τΙς φαινομενικές λύ­σεις πού γι* αυτές καυχιέται δ φασισμός. Σέ καταστάσεις έ- πείγουσας άνάγκης, οί στρατιωτικοί μπορούν ν’ άφαιρέσουν τήν Εξουσία άπό τούς πολίτες μέ τήν νόμιμη κήρυξη τοΰ στρα­τιωτικού νόμου. Ε ίναι Ενα μέτρο συντηρητικό πού δέν πρέ­πει νά συγχέεται μέ τό πραξικόπημα. Μάλιστα, καμιά φορά προσφεύγουν σ’ αύτό γιά νά κάμουν νά κατασταλεΐ Ενα πρα­ξικόπημα.

Έ στρατιωτική δικτατορία δμως είναι πιό πιθανή σέ μιά χώρα κοινωνικά καθυστερημένη, δηλαδή σέ μιά χώρα πού δέν υπάρχει μιά άληθινή καί τέλεια σύγχρονη άστική κοι­νωνία ή, άν υπάρχει, είναι άδύναμη καί ανοργάνωτη, χω ρι­σμένη σέ διάφορα κομμάτια, ένώ, τόν ίδιο καιρό, όπάρχουν άκόμη άξιόλογα κατάλοιπα φεουδαρχισμοΰ. *0 στρατός μέ τό Επιτελείο του άποτελεΐ τόν πιό δυνατό πολιτικό όργα- νισμό σ’ αυτές τίς χώρες, τόν μόνο συγκεντρωμένο Οργανι­σμό, μέ διακλαδώσεις σ’ δλο τό κράτος. Σέ μιά σύμπτωση άταξιών καί άδυναμίας τών παληών πολιτικών κομμάτων δ στρατός μπορεΐ νά έπέμβει, σέ τέτοιες χώρες, ώς δ μόνος φραγμός κατά τής λεγόμενης άναρχίας τών λαϊκών μαζών καί τής διαφθοράς τών πολιτικάντηδων. Τό στρατιωτικό πραξικόπημα έχει πολλές καλές πιθανότητες δταν γ ίνεται μαζί μέ μιάν άνακτορικήν έπανάσταση. ’Ανάμεσα στ’ άλ­λα, Εχει μιά μυστική προπαρασκευή καί μιάν Εξέλιξη εύκο­λη καί γρήγορη. Ό μόνος κίνδυνος πού μπορεΐ νά γεννή­σει τήν στρατιωτικήν άνυπακοή είναι δ πιθανός φθόνος άνά­μεσα στούς στρατηγούς πού συναγωνίζονται, ένώ Εχουν Ελά­χιστο φόβο άπό τά παληά πολιτικά κόμματα. Έ ν α τηλε­φώνημα άπό τόν γειτονικό στρατώνα, συνήθως φτάνει γ ιά νά τούς κάμει λογικούς.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Αύτό είναι ένα σχέδιο που θά είχε άνάγκη άπό τόσες με­ταλλαγές, δσες είναι οί χώρες πού Ικδηλώνεται ή στρατιωτι­κή άπείθεια.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ς γυρίσουμε στήν περίπτωση πού ό ρόλος τών στρατιω­τικών πολιτικάντηδων είναι περιορισμένος νά υποβοηθήσει τήν έπιχείρηση τής μεταβολής τοϋ Κράτους σέ όλοκληρωτι- κό. Γιά τούς λόγους πού εΓπαμε, πρωταγωνιστής στήν με­ταβολή δέν μπορεΐ νά είναι παρά ένα κόμμα, έστω κ ι’ ένα κόμμα ιδιόρρυθμο, θ ά έχει άνάγκη άπό τήν βοήθεια, τό λι- γότερο, ένός μέρους τών άνωτέρων άξιωματικών τοΰ στρα- τοΟ. Αυτοί δμως δέν μπορούν νά μή δείξουν μιά κάποια φρό­νηση στήν ένέργεια τους καί θά τολμήσουν νά παρουσιαστούν ά/οιχτά στό πλευρό τοΰ υποψήφιου δικτάτορα μόνον δταν τό άποτέλεσμα τού άγώνα θά φανεί πώς άποβαίνει άποφασιστι- κά σέ δφελός του. Ά φοΰ διαλέξατε σάν θέατρο τής έπιχεί- ρησής σας τήν βόρεια κ ι’ δχι τή νότια Α μερικ ή , θά έχετε λιγότερο νά φοβηθήτε μήπως κάποιος στρατηγός σάς κλέψει τό πόστο, άκόμη δμως λιγότερο θά έχετε τήν έλπίδα νά θέ­σει στήν διάθεσή σας όλόκληρα συντάγματα, θ ά μπορέσετε νά έχετε άπ’ αύτόν συμβουλές καί πληροφορίες, θ ά μπορέ­σετε νά δεχτήτε ένα δώρο δπλων, πού ή έξαφάνισή τους άπό τίς στρατιωτικές άποθήκες θά σημειωθεί σάν «κλοπή άπό άγνωστους», θ ά μπορέσετε άκόμη νά έχετε τήν προσωπική προσχώρηση πολλών στρατιωτικών γ ιά τόν σχηματισμό τών πυρήνων τρομοκρατικών όμάδων, τίποτε δμως περισσότερο άπ’ αύτά.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ π ί τέλους, παραδεχτήκατε τήν Οπαρξη ένός ιδεώδους τρόπου ένέργειας. Μή, παρακαλώ, μήν πάρετε πίσω αύτό πού είπατε.

203

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά σάς άφήσω αύτή τήν ευχαρίστηση. Ά λ λά γ ιά τήν σα­φήνεια τών σκέψεών μου θά ήθελα οί σχέσεις άνάμεσα στούς στρατιωτικούς καί στούς φασίστες νά μή γίνουν παραδεκτές σάν σχέσεις άνάμεσα σ’ εύεργέτεςκαί εύεργετούμενους. Έ τ σ ι γίνονται πλέον περίπλοκες. Οί ’Ιταλοί στρατιωτικοί πού βοή­θησαν πιό καλά τόν φασισμό στήν Εκδήλωσή του, έγιναν δύ­σπιστοι μόλις κατάλαβαν άπό ποιους δρόμους, μέ ποιά συνο­δεία καί μέ ποιάν όρεξη προχωρούσε ό φασισμός στήν έξου­σία. Στήν συνέχιση δμως τής συνρργασίας τους, γρήγορα στα- θεροποιήθηκε μεταξύ τους μιά τάση άμοιβαίας δυσπιστίας, πού μπορεί κανείς νά π ε ϊ πώς δέν διαλύθηκε ποτέ. 'Η πρό­θεση τοΟ Χίτλερ τήν στιγμή τής τοποθέτησης τών θεμελίων τοΟ Εθνικοσοσιαλισμού, ήταν νά βαδίσει πάνω στά Γχνη τής Ράϊχσβερ, νά είναι κατά κάποιο τρόπο, ό προπαγανδιστής κ ι ό πολιτικός της σύμβουλος. "Οταν, κολακευμένος άπ’ τίς πρώτες Επιτυχίες του, δοκίμασε ν’ άνοίξει δρόμο γ ιά δικό του λογαριασμό καί ν’ άναγκάσει τήν Ράϊχσβερ νά τόν άκολου- θήσει, κάνοντάς την ν’ άντιμετωπίσει γεγονότα τετελεσμένα, ή άπογοήτευση πού δοκίμασε ήταν χωρίς προηγούμενο. Ή Εξέγερση τής 1ης Μαίου τοΰ 1923 καί τής 9 Νοεμβρίου τοΰ ίδιου χρόνου άπέτυχαν οΐκτρά άπ’ αύτή τήν αιτία καί γιά μιά στιγμή, ό Χίτλερ σκέφτηκε άκόμα καί ν’ αύτοκτονήσει.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Οί άνταγωνισμοί πού μάς θυμίζετε φαίνεται πώς ήταν, περισσότερο, τό άποτέλεσμα μιάς διαφοράς ιδιοσυγκρασίας. Οί έπαγγελματίες στρατιωτικοί, δπως είναι γνωστό, είναι ή ­ρεμοι, ψυχροί, φρόνιμοι, Ενώ ό άρχηγός τών φασιστών είναι ρομαντικός άπό φυσικό του.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό θέμα άξίζει Εναν σχολιασμό πιό σοβαρό. Ό υποψή­φιος δικτάτορας ποτέ δέν θά είναι άρκετά προετοιμασμένος ν’ άντιμετωπίσει κινδύνους συνωμοσιών κι Επαναστάσεων χω ­

ρίς νά έχει τήν ύποστήριξη τής άστυνομίας καί τοΰ στρατοΰ. Ά νάμεσα στό Ινα καί στό άλλο πού δοκίμασε ό Χ ίτλερ στό διάστημα τοΟ 1923 καί πού ή άποτυχία τους τόν έφερε στό χείλος τής άπελπισίας, είχε λάβει κ: Ινα υπόμνημα άπό τόν φίλο του Σούμπνερ Ρ ίχτερ, δπου τοΟ γινόταν υποδείξεις γ ιά φρονιμάδα. « Έ Ε θ ν ικ ή έπανάσταση δέν μπορεί νά προπορευ­τε ί άπό τήν άνάληψη τής πολιτικής έξουσίας. Σέ άντίθετη περίπτωση, ή κατοχή τοΟ άστυνομικοΟ μηχανισμού τοΟ κρά­τους άντιπροσωπεύει τήν προϋπόθεση τής έθνικής έπανάστα- σης. Μέ άλλα λόγια, πρέπει νά δοκιμάσετε νά πάρετε ατά χέρια, τουλάχιστο τήν άστυνομία τοϋ κράτους, μέ μέσα φαι­νομενικά νόμιμα, έστω κι άν παραδεχτούμε πώς τά νόμιμα μέσα δέν άποκλείουν μιά πίεση περισσότερο ή λιγότερο νό­μιμη... Ό κίνδυνος θά γίνει τόσο μικρότερος, δσο ή έπιχεί- ρηση θά έχει περισσότερο κινηθεί άπό τήν ψυχική διάθεση τού λαού κι δσο φανεί νομιμώτερη». Ό Χίτλερ δέν έδωσε σ’ αύτή τήν ειδοποίηση τήν προσοχή πού τής άξιζε καί δέν μπόρεσε ν’ άποφύγει μερικές πικρές άπόπειρες, πού τού ήταν δμως χρήσιμες γ ιά τό ύπόλοιπο τής ζωής του. Ό τ α ν , δέκα χρόνια πιό άργά, τήν άνοιξη τού 1932, οί άρχηγοΐ τών να- ζιστικών όργανώσεων καί κυρίως 6 Ρέμ άνάμεσά τους, τόν κάλεσαν έπίμονα νά δοκιμάσει μιάν ένοπλην έξέγερση, άρνή- θηκε. Έ άστυνομία, άπάντησε, είναι άκόμη στά χέρια τών άντιπάλων μου. Πιό άργά, ό έθνικοσοσιαλισμός έλαβε τήν δυνατότητα νά έφαρμόσει στήν Αύστρία τΙς δυό τακτικές τής ένοπλης έξέγερσης καί τοΰ πολιτικού τελεσιγράφου, μέ προη­γούμενη έσωτερική κατάκτηση τών σπουδαιοτέρων θέσεων τοΰ άντιπάλου. Τ ’ άποτελέσμα’α είναι γνωστά καί δέν έπι- τρέπουν άμφισβητήσεις γ ιά τό ποιά άπό τΙς δυό τακτικές ε ί­ναι ή άνώτερη. Ό Μουσολίνι, (είναι μιά έξοχότητα σ’ αύτό, πού έγώ, σάν Ιτα λ ό ς , πρόθυμα θά τοΰ τ ’ άρνιόμουνα), ε ί­χε τήν σωστή αίσθηση αύτής τής άλήθειας άπό τήν άρχή τοΰ κινήματός του. Δέν σκέφτηκε ποτέ στά σοβαρά μιάν έ­νοπλη έξέγερση έστω κι άν, μερικές φορές, γ ιά νά δόκιμά-

σει τίς αντιδράσεις τών άντιπάλων, άφησε νά κυκλοφορήσει ή διάδοση πώς οί φασίστες έτοιμάζονταν γ ιά κάτι τέτοιο. Τό περίφημο έπεισόδιο τής Σαρτζάνα, δπου έκατό πενήντα άτα­χτοι φασίστες, πού τούς άντιμετώπισαν δκτώ καραμπινιέροι καί τρεΤς στρατιώτες, τόβαλαν στά πόδια καί κυνηγημένοι άπό τόν πληθυσμό, άφησαν καμιά δεκαριά νεκρούς κα ί πολ­λές δεκάδες τραυματίες στούς κάμπους ή κρεμασμένους στά δέντρα ή πνιγμένους μέσα στά τρεχούμενα νερά, άπόδειξε σ’ δλους έκείνους πού δέν είχαν άκόμη πεισθεΐ, πώς ή πραγ­ματική δύναμη τών φασιστικών όμάδων ήταν μηδαμινή χω ­ρίς τήν υποστήριξη τής άστυνομίας καί τοΰ στρατοΰ. ‘Ο Μου­σολίνι τό ήξερε. Γ ι’ αύτό, χωρίς δισταγμό, άπάντησε «δχι» στήν πρόσκληση πού τούστειλε ό Ν τ’ Άννούντσιο άπό τό Φιούμε. Σέ κείνους πού τον κατηγόρησαν γ ι ’ αύτή τήν άρ­νηση, ό Μουσολίνι άπ άντησε: « Έ γ ώ προσωπικά ποτέ δέν έγραψα ούτε δήλωσα στόν Ν τ’ Άννούντσιο πώς ή έπανάστα- ση στήν ’Ιταλία έξαρτιόνταν άπό τό κέφι μου. Έ έπανάστα- ση δέν είναι Ενα κουτί έκπλήξεων, πού μπορεί κανείς γ ιά κέφι νά τοΰ χαλαρώσει τά έλατήρια. Τά χρονικά μάς λένε πώς οί έπαναστάσεις γίνονται μέ τόν στρατό μαζύ κ ι δχι έ- νάντια στόν στρατό. Μέ τά δπλα, κ ι δχι χωρίς δπλα...»

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ ι’ ή πορεία κατά τής ΙΡώμης ; Πώς συμβιβάζονται αύ­τά πού λέτε τώρα, κ ίριε Κυνικέ, μ’ έκείνη τήν φασιστική έπανάσ τασ η^έ κάθε πόλη τής ’Ιταλίας καί τήν πορεία τών σχηματισμών μέ πολεμικήν έξάρτυση κατά τής Ρώμης, πού ό Μουσολίνι τήν έξύμνησε σάν έπικίνδυνο πολεμικέ κατόρ­θω μα ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ι’ αύτό, άν είστε σύμφωνοι, θά μιλήσουμε στήν προσε­χή συνάντηση.

206

13 Γιά τήν έπιχείρηση «πιάτο φάκες» και γιά τό πραξικόπημα με τήν βοήύεια τών αρχών.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

“Οσο κ ι’ άν ή άντίθετη προπαγάνδα ζητάει νά φουσκώ­σει τούς άριθμούς τών θυμάτων τής φασιστικής βίας, σείς, κύριε Κυνικέ, θά συμφωνήσετε πώς μένουν άσύγκριτα πιό κάτω άπό κείνους τής μπολσεβίκικες έπανάστασης.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ν θέλουμε νά κουβεντιάσουμε σοβαρά, πρέπει νά ξεκι­νήσουμε μέ τό νά κάμουμε καθαρό διαχωρισμό ένός πραξι­κοπήματος άπό μιάν έπανάσταση. Καλό είναι, μιά πολιτική μεταβολή, στό πρώτο της στάδιο, νά μή φαίνεται άντίθετη στήν κοινωνική κατάσταση που έχει έπικρατήσει κ ι’ οί όργα- νωτές της νά δηλώσουν έπίμονα πώς τήν κατάσταση αυτή θέλουν νά τήν άνορθώσουν, φέρνοντάς την πάλι, κατά κά­ποιον τρόπο, στήν άρχική της μορφή. ΤοΟτο, δπως είδαμε, εύκολύνει τήν προσχώρηση στό πραξικόπημα ένός, τουλάχι­στο, μέρους τοΟ παληοΟ κυβερνητικοΟ μηχανισμοΟ κα ί τήν συμπάθεια ή τήν παθητική στάση τοΟ υπόλοιπου. Ά ν έπει­τα, πηγαίνοντας μπροστά, τό άποτέλεσμα τοΟ πραξικοπήμα­τος ξεπεράσει τΙς γενικές προσδοκίες, δέν πιστεύω πώς αυ­τό θά πρέπει ν’ άποδοθεΐ στήν έπιδεξιότητα τοΟ δικτάτορα. Τό φασιστικό ή τό ναζιστικό πραξικόπημα, μέ τή σειρά τους, ξεχωρίζουν άπό πολλές πλευρές, άπό έκεΐνα τά συνηθισμέ­να, πρό πάντων μάλιστα έπειδή συγχρονίζουν τήν άποκορύ- φωση τής συνωμοσίας μέ μιά δυνατή πίεση πάνω στόν λαό.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ή παρατήρησή μου θά ήθελα νά μή γίνει δεκτή άπό συ·

ναισθηματικούς λόγους άλλά νά είναι μιά άπλή άντιδικία στήν συζήτησή μας. Διαφορετικά, τό ξέρω κ ι’ έγώ πώς κά­θε βήμα τής άνθρώπινης ιστορίας στάζει αίμα καί νομίζω πώς είναι άξιοκατάκριτο τό γεγονός, δτι ή έκπαίδευση στά σχολεία παραμελεί νά έμποτίσει τήν συνείδηση τών νέων μέ τήν βασικήν αύτή άλήθεια. Ε ίναι όλοφάνερο πώς ή παρακμή τών σύγχρονων θρησκευμάτων είναι άποτέλεσμα τής έγκα- τάλειψης τών αιματηρών θυσιών. “Αν σήμερα οί μάζες δέν συχνάζουν στίς έκκλησιές καί παρακολουθοΟν τΙς διάφο­ρες λειτουργίες μέ άδιαφορία, τοΟτο όφείλεται στό δτι έ- κεΤ, ή θυσία είναι μονάχα συμβολική. ’Από τούς βωμούς τοϋ Κυρίου δέν άφαιροϋν π ιά τήν στάχτη τών θυμάτων πού κάηκαν. Τό λιβάνι είναι Ινα γελοίο υποκατάστατο. Ά π ό τ Ις άρχαΐες θρησκείες έχει μείνει στούς άνθρώπους τό θλιβερό συναίσθημα πώς τό χύσιμο αΓματος είναι ό μόνος τρόπος γιά νά καταπραϋνθεΤ ή όργή τών υπερφυσικών δυνάμεων καί νά έκδηλωθεΖ ή συμπόνοια τους. ΙΙρέπει ν’ άναγνωρίσετε καί σείς δτι τό μειονέκτημα τοϋ δυτικοϋ σοσιαλισμού είναι ό φιλειρηνισμός του. Τοΰτο σημαίνει πώς δέν υπάρχει κατα­νόηση τών ένδομύχων άναγκών τής λαϊκής ψυχής πού προ­κύπτουν άπό τήν έρώτηση : «ΙΙώς έξηγεΐται τό γεγονός, δτι ό φασισμός κ ι’ ό μπολσεβικισμός κρατάνε άκόμη έκατομμύ- ρια όπαδούς μ’ δλη τήν/τόση σπατάλη αΓματος;* Αύτό δέν είναι άδυναμία τους άλλά ή δύναμή τους, ή πνευματική δύ­ναμή τους. Οί άρχηγοΐ τοϋ κινήματος δέν τό κρύβουν, καί σ’ δλες τ ΐ / έπίσημες εύκαιρίες τούς άρέσει νά έξυμνοΰν «τούς νεκρούς τής έπανάστασης», νά θυμίζουν πώς τό καινούργιο καθεστώς έχει πληρώσει τήν «τιμή τοΰ αΓματος* πού δφει- λε καί γ ι’ αύτό πρέπει νά θεωρηθεί πώς είναι έν τάξει.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

'Ο άριθμός τών φασιστών πού σκοτώθηκαν σέ πολιτικές συγκρούσεις άπό τό 1919 ώς τό 1926 είναι γύρω στούς τε- τρακόσιους πενήντα. Στό Ιδιο χρονικό διάστημα, ό άριθμός

τών νεκρών αντιφασιστών είναι γώρω στίς δυό χιλιάδες. ’Ε ­πειδή πρόκειται γ ι ’ άνθρώπινες ψυχές, καί οί δυό άριθμοί είναι σημαντικοί. Γ ιατί δμως ή φασιστική προπαγάνδα νιώ­θει τήν άνάγκη νά μεγαλώνει τόν άριθμό τών θυμάτων τοΟ δικοΟ της κόμματος καί σέ κάθε ευκαιρία συνηθίζει νά μ ι­λάει γ ιά «χιλιάδες μάρτυρες φασίστες* ; Δέν νομίζει πώς σ’ αύτό τό χιλιοειπωμένο ψέμα υπάρχει πρόθεση νά ξεγελάσει τους θεούς.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

θ ά μ’ ένδιέφερε νά μάθω τήν δική σας εκδοχή γ ιά τήν πορεία κατά τής Ρώμης.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιά ποιό σ κοπό; Κανείς άπό μάς δέ νιώθει άπό ζητήμα­τα στρατιωτικά.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μά, μιά έπανάσταση, έξοχε καθηγητή,πάντοτε, στήν πρώ­τη της έκφραση, είναι μιά έπιχείρηση πολιτική καί κατά δεύτερο μόνο λόγο μιά έπιχείρηση στρατιωτική. Έ χρήση βίας στόν φασισμό ήταν άπαραίτητη γ ιά νά τρομοκρατηθοϋν οί σοσιαλιστές κ ι’ οί δημοκρατικοί τής χώρας. Μιά φορά δμως, στό τέλος τής ένέργειας αυτής, ό φασισμός πέτυχε νά έκτο- πίσει άπό τις διοικητικές θέσεις τοΰ κράτους τους έπιζών- τες τοΰ παληοϋ πολιτικού καθεστώτος που παράμεναν άκόμη αρπαγμένοι ά π ’ αύτές. Έ ξαρτάται άπό τήν ικανότητα που θά έχει ό υποψήφιος δικτάτορας στό νά μεταμφιέσει τήν χω ­ρίς πάλη υποταγή τών παληών πολιτικών σέ μιά λαμπρή στρατιωτική έπιχείρηση καί νά παρουσιαστεί ό Γδιος μπρο­στά στήν κοινή γνώμη σάν Ενας Καίσαρας πού άναστήθηκε. Έ άπάτη θά είναι τόσο εύκολώτερη, δσο ή ψεύτικη έπανά. στάση τού φασισμού θά έκδηλωθεΐ κάτω άπό άτμόσφαιρα άγωνίας καί πανικού πού νά θυμίζει άπό κοντά τις άληθι- νές έπαναστάσεις.

20914

Ό Λένιν, τον ’Οκτώβριο τοΟ 1917, στήν «’Επιστολή στούς συντρόφους* βρίσε μέ τΙς άκόλουθες λέξεις τούς δρους πού κάνουν δυνατή μιάν έπανάσταση: Πρέπει νά είναι έκδηλη ή άνικανότητα τών τάξεων πού διευθύνουν, στό νά κυβερνή­σουν. Πρέπει νά υπάρχει μιά έχθρότητα γενική καί ξέφρε­νη έναντίον τής σταθεροποιημένης τάξης. Καί γ ιά μιάν έπα­νάσταση κομμουνιστική, πρέπει οί μεσαίες τάξεις νά δείξουν πώς συμπαθοΟν τό κίνημα τών έπαναστατημένων έργατών. Ό Τρότσκυ δρισε τήν άποφασιστικήν ένέργεια τής έπανάστα­σης σάν «γροθιά σ’ Ιναν παράλυτο». Οί άληθινές δμως έπα- ναστάσεις δέν περιορίζονται στό νά καταβάλουν τήν άνίσχυ- ρη παληά κυβέρνηση. Κομματιάζουν άκόμη τόν κρατικό μη­χανισμό, τόν άντικαθιστοϋν μ’ ένα καινούργιο καί κάνουν άνω κάτω τίς κοινωνικές καί τίς πολιτικές σχέσεις μεταξύ τών πολιτών. ’Αντίθετα, ό φασισμός πραγματοποιεί τό πρα­ξικόπημά του μέ τήν βοήθεια τών άρχών έκείνων πού τόν βοήθησαν νά τρομοκρατήσει τήν χώρα. Στό τέλος, ή μοιραία πορεία τοΟ άρχηγοΟ κατά τής πρωτεύουσας μπορεΐ νά γίνει καί μ’ ένα βαγόνι Βπνου.

Η- ν τα μ π λ γιο υ

ΜοΟ φαίνεται σάν μιάν ίστορία άπόάνιθο. Κυττάξτε, δέν έχω διόλου διάθεση νά σας άποπάρω. Τόν άνιθο τόν λατρεύω.

ΘΩΜΑΣ & ΚΤΝΙΚΟΣ

“Ο χι, ήθελα νά ξεκαθαρίσω πώς, γ ιά τήν ευνοϊκή γενική έκβαση τής έπανάστασης, ό ύποψήφιος δικτάτορας πρέπει νά ένεργήσει πιό πολύ μέ τήν έπιδεξιότητά του παρά μέ τήν δύναμη. Τώρα θά ήθελα νά έλκύσω ειδικά τήν προσοχή σας σέ τρία ζητήματα: Τό πρώτο ένδιαφέρει τήν άνάγκη νά έξα- σφαλιστοΰν οί βασικές οικονομικές δυνάμεις τής χώρας, άκρι­βώς μέ τήν πρόβλεψη τοΟ πραξικοπήματος.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

θέλ ετε ν’ άναφερθήτε σέ κείνο πού σάν άξίωμα λέγεται

210

στά γαλλικά : « L ’ a rg e n t f a i t la gu e rre» , τό χρήμα κάνει τόν πόλεμο.

ΘΩΜΑ! Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ε ίναι μιά σίγουρη άπόδειξη γ ιά κείνο πού θά σάς πώ.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Μήν άνησυχήτε. θ ά ξέρω νά φροντίσω μόνος μου.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΠ

’Αγαπητέ μου, έσύ πάς νά μέ τρελάνεις. Οί οικονομικές σου πηγές περιορίζονται στίς εισφορές έταιριών πού είναι ήμινόμιμες ή δλως διόλου παράνομες κ ι’ έλέγχουν καταστή­ματα χαρτοπαιξίας, οίκους άνοχής κα ί μαγαζάκια στοιχημά­των. Δείχνεις πώς δέν έχεις ίδέα τ ΐ μπορεΐ νά στοιχίσει ένα πραξικόπημα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τό πρωταρχικό είναι εκείνο πού μάς θύμισε κι* ανάλυ­σε λεπτομερώς στήν προηγούμενη συζήτησή μας ό κύριος Κυνικός: Μιά γενική εύνοϊκή έκβαση τοΰ πραξικοπήματος. Σέ μιά τέτοια περίπτωση, δέν έχω τήν ελάχιστη άμφιβολία γιά δ,τι αφορά στή στάση τών έπιχειρηματιών πού έχω ύπ’ δψη μου.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μιλάς κα ί γ ιά τούς μεγάλους έπιχειρηματίες, πού δμως ή φρονιμάδα τους είναι προβληματική ;

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Υ πολογίζω άκριβώς ατό πνεύμα τής φρονιμάδας τους. Μιά άπό τις πιό ενδιαφέρουσες προσωπικότητες τής βιομηχανίας ζάχαρης, πρόσφατα, σέ μιά δίκη στήν Ούάσιγκτον, δήλω­σε πώς ή έταιρία της υποστήριξε σέ κάθε κράτος τήν πλειο- ψηφία, δποιαδήποτε κ ι’ άν ήταν. ΤοΟ παρατήρησαν τ ό τ ε :

211

Καί σέ περίπτωση Αβεβαιότητας ; Σ ’ αύτές τίς περιπτώσεις, άπάντησε, χρηματοδοτούμε καί τά δυό κόμματα. Σδς Επα­ναλαμβάνω, λοιπόν, πώς σέ περίπτωση εύνοϊκή, Εκείνο πού μ ’ άπασχολεΐ δέν είναι τό πώς θά βρώ χρήματα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά κόμ α μιά φορά νιώθω τόν έαυτό μου άνίκανο νά δώσει μαθήματα σ' Ενα δάσκαλο.

η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Είχατε ύπ’ όψη σας νά θίξετε τρία θέματα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό δεύτερο μπορεί νά ονομαστεί : ή έπιχείρηση «τοϋ π ιά ­του φακές». Αύτή Ενδιαφέρει τήν συμπεριφορά τοΟ υποψή­φιου δικτάτορα άπέναντι στό παληό πολιτικό προσωπικό πού διευθύνει. Ε ίναι γενικά άνθρωποι πονηροί, συνηθισμένοι σέ κάθε είδος άνακατεψιές, πού άπαιτοΰν νά Εχουν Ενα είδος δικαιωμάτων άπό πρωτοτόκια στήν έξουσία. Έ φρόνηση τούς ειδοποιεί πώς πέρασε ή Εποχή τους, Εκείνοι δμως δέν ύπο- τάσσονται. Κατά τόν Ιδιο τρόπο, Ενας βαριά άρρωστος, λ ί­γες ώρες προτού ν’ άρχίσει ή άγωνία του, δίνει σημεία κα- λυτέρεψης, ζη τε ί νά φάει καί νά π ιε ι, άναγνωρίζει τούς συγ­γενείς κα ί δείχνει δλα Εκείνα τά φανταστικά συμπτώματα πού οί γρηές χωριάτισσες τά λένε «ή καλυτέρεψη τοΟ θα­νάτου». Τό Ιδιο συμβαίνει καί σ’ Ενα καθεστώς πού Εχει με­τρημένες τΙς μέρες του. Νιώθοντας νά πλησιάζει τό τέλος του, καίει τά τελευταία φυσίγγια πού τοΰ μένουν, πολλα­πλασιάζει τΙς μανούβρες του, τΙς προσφορές, τ ’ άνακατώμα- τα, τΙς άπειλές καί νιώθει μιάν άπατηλήν εύεξία. Οί δημο­σιογράφοι, «οί καλά πληροφορημένοι», σκορπούν τότε ειδή­σεις καθησυχαστικές. « Ό κίνδυνος πραξικοπήματος όριστι­κά άποκλείεται μπροστά στήν κυβερνητική δραστηριότητα», «ή άπειλή τής κυβέρνησης τής Ρώμης νά χρησιμοποιήσει τόν στρατό έναντίον τών μελανοχιτώνων, άνάγκασε τόν Ντοΰτσε

212

νά ματαιώσει τήν πορεία του κατά τής Ρώμης», «όδπουργός Σλάϊχερ μέ τήν υποστήριξη τοϋ Χίντεμπουργκ, τής Ρ ά ϊχ . σβερ καί τών σοσιαλιστικών συνδικάτων, κλείνει στόν έθνι- κοσοσιαλισμό τόν δρόμο γ ιά τήν έξουσία», «τό δημοψήφι­σμα πού άνάγγειλε ό Σούσνικ θά έξασφαλίσει, κατά τρόπο διαρκή, τήν άνεξαρτησία τής Αυστρίας». Έ ν α ς άληθινός δμως πολιτικός πού νά £χει άπό τήν πολιτική τήν πείρα πού 2χει κάθε γρηά χωριάτισσα γ ιά τή ζωή καί τόν θάνα­το, καταλαβαίνει άμέσως πώς δλη αύτή ή άγωνία πρέπει ν’ άποδοθεΐ στήν ψεύτικη καλυτέρεψη πού προηγείτα ι άπό τό θάνατο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠΜοΰ έπιτρέπετε, μόνο γ ιά νά δοθεί 6 χαρακτήρας αύτοϋ

τοϋ φαινόμενου, νά σάς θυμίσω τήν ποιητική εικόνα τοϋ άσ­ματος τοϋ κύ κνου ;

ΘΩΜΑ! Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό είχαμε κ ι’ αύτό στήν ’Ιταλία. Μερικοί παληοί πολι­τικάντηδες, στήν ψευδαίσθησή τους νά σταματήσουν τήν έ- ξέλιξη τών γεγονότων τήν παραμονή τής πορείας κατά τής Ρώμης, θυμήθηκαν στ’ άλήθεια τόν ποιητή Ντ’ Άννούν- τσιο, πού τό φυσικό του, καθώς είναι γνωστό, συγγενεύει πολύ μέ κείνο τοϋ κύκνου. ’Επειδή ύπήρχε ή δυνατότητα νά βγάλει μακρύ λόγο, ό Ντ’ Άννούντσιο, φυσικά, δέχτηκε. Ε ί­χε συμφωνηθεΤ πώς θά έμπαινε αύτός ό ίδιος έπικεφαλής ένός κινήματος παληών πολεμιστών «γιά τήν έθνική συν­διαλλαγή» κι ί ποιητής άνάλαβε τή φροντίδα νά τό σκηνο­θετήσει <5 ίδιος. Τόν ίδιο τόν καιρό, στά τοϋνελ τής Βουλής, πού δχι άσκοπα τά λένε «διάδρομοι τών χαμένων βημάτων», μελετιοϋνταν δλοι οί δυνατοί συνδυασμοί γ ιά νά τρομοκρα­τηθεί, νά μαλακώσει ή νά παρασυρθεΐ δ Μουσολίνι. Δέν I- λειψαν οδτε κ ι’ οί φασίστες πού πιέζαν νά γίνει δεκτή μιά συμφωνία, άπό φόβο πώς θά μποροϋσε άργότερα νά είναι πολύ άργά.

213

'Η Ιδια κατάσταση ήταν στή Γερμανία τό 1932, δταν μιά πτέρυγα τοϋ έθνικοσοσιαλισμοΰ, κάτω άπό τήν άρχηγία τοϋ Γκρέγκορ Στράσερ, άξίωσε νά πάρει π ιά τό κίνημα τήν κα­θοδική του στροφή καί συμφώνησε νά λάβει μέρος άμέσως κ ι’ ό Ιδιος, σάν μειοψηφία, σέ μιά κυβέρνηση συνεργασίας. Ό Χίτλερ, γ ιά τελευταία φορά, λίγους μήνες πρίν, πολύ σωστά άρνήθηκε κ ι’ άπόκρουσε τΙς υποδείξεις τοΰ Ρέμ καί τών άρχηγών τών στρατιωτικών σχηματισμών γ ιά μιάν ά ­μεση έξέγερση.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τώρα είναι εύκολο νά πεΤ κανείς, ποιός άπό αυτούς τούς τρείς είχε δίκηο καί ποιός άδικο. Τά πράγματα δμως θά μπορούσαν νά είχαν καί μιά διαφορετικήν Ιξέλιξη.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

"Οταν τά πράγματα θά έχουν φτάσει σέ τέτοιο σημείο, μόνον ή βλακεία σας θά μπορούσε νά βάλει τά πάντα σέ κίνδυνο. Δέν πρέπει νά σχηματίζετε παραισθήσεις άκούόν­τας τΙς πολυλογίες τών παληών πολιτικών. Ό καθένας ά π’ αύτούς θά έλπίζει νά σώσει τόν έαυτό του θυσιάζοντας τούς φίλους. Νά μήν είστε άνυπόμονος, ούτε σκληρός, ούτε καί σπλαχνικός μαζύ τους. θ ά προσποιηθήτε πώς τούςάκοϋτεκαί θά τούς άφήνετε στήν άβεβαιότητα. ΙΙροσφορές σώεργασίας θά σάς έρθουν άπό μέρος τους. θ ά σάς προσφερθοϋν συμμα- χίες σέ διάφορα σχήματα, θ ά έπινοηθοϋν σχέδια Ιθνικής ανασυγκρότησης καί σχέδια γ ιά άνακοινώσεις άνάμεσα στίς συμμαχικές όμάδες καί στά κομιτάτα κοινής σωτηρίας, κάτω άπό τήν άρχηγία ουδετέρων προσωπικοτήτων, θ ά προσποιη­θήτε πώς δίνετε προσοχή σέ κάθε πρόταση, σείς δμως θά τΙς κρίνετε στις λεπτομέρειες τους. “Οταν ένα σχέδιο τρο­ποποιηθεί σύμφωνα μέ τήν έννοια πού σείς έχετε ζητήσει, θά δηλώσετε πώς στό ένδιάμεσο, ή κατάσταση άλλαξε καί θά προβάλετε νέες άξιώσεις. θ ά ένισχύσετε σέ κάθε όμάδα

214

φ > ψευδαίσθηση πώς στό προσεχές κ ι άναπόφευχτο πραξι­κόπημα μόνον ή δμάδα αύτή θά γλυτώσει, θ ά παρουσιαστοΟν τί^ε παληοί καί σεβαστοί κοινοβουλευτικοί ήγετες νά κα­ταδικάσουν δημόσια «κάθε Ζδεολογικήν αντίδραση έναντίον τού φασισμού* καί θά έξυμνήσουν «τήν νεότητα καί τόν δυ­ναμισμό του». Τότε κανείς δέν θά μπορέσει π ιά νά σάς άμ· φισβητήσει τό δικαίωμα ν’ άνεβήτε στήν κυβέρνηση. Σ υζή­τηση θά γίνει άποκλειστικά γ ιά τήν ήμερομηνία, γ ιά τόν τρόπο καί γ ιά τούς συνεργάτες. *Η άντίθεση τών άδιάλλα- κτων άντιφασιστών θά καταδικαστεί άπό τούς περισσότερους σάν προσφορά ύπηρεσίας στούς ξένους. Οί παληοί πολιτικοί άρχηγοί θά έξοικειώσουν τήν κοινή γνώμη μέ τήν ιδέα τής χρησιμότητας τής συμμετοχής τών φασιστών στήν έξουσία. Σείς θ’ άποκρούσετε κάθε πρόταση, χωρίς δμως νά άπομα- κρύνετε άπό τά τρεμουλιαστά ρουθούνια τους τό π ιάτο μέ τή φακή γ ιά τήν σύμπραξη.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πιστεύετε πώς αύτές οί γρηές άλεποΟδες θ’ άφήσουν τόσο εύκολα νά τις χώσουν στό κλ ο υ β ί;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ναί. Ε ίναι, βέβαια, πα ίχτες μέ μεγάλη πείρα στήν πολ ιτι­κή. Μερικοί άνάμεσα σ’ αυτούς είναι καί δηλωμένοι χαρτο­κλέφτες. Τό πα ιγνίδ ι δμως πού γνωρίζουν τέλεια είναι τό κοινοβουλευτικό, ένώ δέν γνωρίζουν τούς σκληρούς νόμους τοΟ μηχανισμού τού πραξικοπήματος. *0 υποψήφιο; δικτά­τορας θά παίξει μαζύ τους δπως ή γάτα μέ τά ποντίκια, θ έ ­λετε Ενα παράδειγμα ; Τόν Νοέμβριο τού 1849 ό Λουδοβίκος Βοναπάρτης δήλωσε πώς θά ήταν εύχαριστημένος άπό μιά κυβέρνηση μή κοινοβουλευτική. Τό 1851, τού ϊφτανε μιά κυβέρνηση ύπερκοινοβουλευτική. Στις 11 ’Απριλίου άξίωσε 2να ύπουργεΐο άντικοινοβουλευτικό. Προτιμάτε 6να παράδει­γμα πιό πρόσφατο; Στό τέλος Ίχνουαρίου τού 1933, τήν παραμονή τών γερμανικών έκλογών, 6 Χίτλερ έδωσε έπισή-

215

μως τόν λόγο τής τιμής του πώς δπ ο ιοκ ι’ άν ήταν τ& άπ οτέ.; λ εσ μ α τών Εκλογών αύτών, θά διατηρούσε στή θέση τοψς τούς υπουργούς πού ήταν στήν υπηρεσιακή. Τό κόλπο τΙ^ς 27ης Φεβρουάριου δημιούργησε μιά κατάσταση τέτοια, Λού ή υπόσχεση πού δόθηκε ε ίχε χάσει κάθε άξία. Σ τις συνε­δριάσεις τοΟ υπουργείου Χίτλερ · Χ ούγκεμπεργκ, δπως διη­γήθηκε ό ΓκαΤμπελς, είχαν σταματήσει νά συζητούν καί νά ψηφίζουν, έπειδή ό Χίτλερ άποφάσιζε μόνος του γ ιά λο­γαριασμό δλων. Τόν Ιούνιο , ό Χούγκεμπεργκ στάλθηκε πάλι στό σπίτι του. Τό πιάτο μέ τίς φακές είχε τελειώσει. Στό ένδιαμέσο διάστημα,είχε δοκιμάσει ή σοσιαλδημοκρατία μιά τύχη πιό δδυνηρή. Στήν ψευδαίσθηση πώς θά Εσωζε τό κόμμα άπό τήν διάλυση, έ άρχηγός της “Οττο Βέλς παραιτήθηκε στίς 30 Μαρτίου άπό τό Εκτελεστικό Συμβούλιο τοΰ Διεθνοΰς Σοσιαλισμοΰ, πού είχε άποδεχτεΐ ψήφισμα καταδίκης τοΰ χ ι ­τλερικού καθεστώτος. Στίς 27 ’Απριλίου τό κόμμα έκαμε μιά καινούργιαν άπόπειρα νά Επιζήσει, όρίζοντας μιά καινούρ­για Διεύθυνση καί συμβουλεύοντας τά μέλη νά συνεχίσουν τήν δραστηριότητά τους μέσα στά πλαίσια τών νέων νόμιμων δυ­νατοτήτων. Τοΰτο δμως δέν χρειάστηκε καθόλου. Στίς 10 Μαΐου ό Γκαΐριγκ διέταξε νά καταληφθούν οί Εδρες καί τά γραφεία τών σοσιαλδημοκρατικών Εφημερίδων. Σά νά μήν Εφτανε τοΰτο, ή σοσιαλδημοκρατική όμάδα ταπεινώ(/ηκε ώς τό σημείο νά Επιδοκιμάσει στό Ράϊχσταγκ, στίς 17 Μαίου, μιάν άγόρευση τοΰ Χίτλερ πάνω στήν καινούργια Εξωτερική πολιτική τής Γερμανίας. Πριν άπό τήν άγόρευση, οί βουλευ­τές είχαν ειδοποιηθεί πώς μιά ψήφος άντίθετη θά ε ίχε ώς συνέπεια Εναν θανάσιμο κίνδυνο. Οί βουλευτές Εδωσαν τήν εύνοϊκή ψήφο, ό κίνδυνος δμως δέν Επαψε νά υπάρχει.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τό τρίτο θέμ α ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Πρέπει νά κάμω Ενα βήμα πρός τά πίσω. Στήν προτε­

216

λευταία σκηνή τής τελευταίας πράξης τοΟ πραξικοπήματος, Αποκαλύπτεται κανονικά μιά συνωμοσία ή γ ίνεται μιά άπό- πείρα πού γεμίζει αίσχος όλόκληρο τό έθνος καί άνοίγει δ ιά ­πλατα τις πόρτες στό h a p p y end .

ΚΑΘΗΓΗΤΗ! ΠΙΚΑΠ

Ή θεία πρόνοια έκδηλώνεται πάντοτε μέ τόσην άκρίβεια ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ή τέχνη γ ι ’ άπόπειρες καί συνωμοσίες είναι κυρίως τ έ ­χνη λεπτή καί δέν μπορεΐ ν’ άφεθεί στήν τύχη. Οί συνωμο­σίες κι* οί άπόπειρες, οί πιό πετυχημένες φυσικά, είναι κ ε ί­νες πού έτοιμάζει ή άστυνομία. θ ά έφταναν αύτές γ ιά νά δικαιολογήσουν τήν ύπαρξη τοΰ καλοκάγαθου αύτοΟ θεσμοΟ. ’Ανήκει δμως στόν υποψήφιο δικτάτορα νά ξέρει νά έκμε- ταλλευτεί άμέσως τ ’ άποτελέσματα. Συνήθως, ή συνωμοσία ή ή άπόπειρα, ή πιό άποτελεσματική, είναι κείνη δπου ό «έσωτερικός έχθρός», έχθρός άδιάλλαχτος τής ιδιοκτησίας, τής πίστης καί τών καλών έθίμων, άποκαλύπτεται πώς έχει έπαφές μέ τόν «έξω άπό τά σύνορα προαιώνιον έχθρό».

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Λησμονάτε πώς σ’ έμάς δέν υπάρχει ένας πραγματικός κομμουνιστικός κίνδυνος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τόσο τό καλύτερο. Μιά ψεύτικη συνωμοσία, καλά όργα- νωμένη, έχει 6λα τά πλεονεκτήματα καί κανένα άπό τά μειο­νεκτήματα τής άληθινής συνωμοσίας. Έ ξ άλλου, ούτε στήν Ιτα λ ία , τόν ’Οκτώβριο τοΟ 1922, ούτε στήν Γερμανία, τόν Μάρτιο τοΟ 1933, υπήρχε κίνδυνος μιάς κομμουνιστικής έπα- νάστασης. ’Αλλά, ό Μουσολίνι κ ι’ ό Χίτλερ ήξεραν νά τόν δημιουργήσουν κ ι άμέσως νά τόν έκμεταλλευτοΟν. Πιό μπρο­στά άκόμα, καί κάθε φορά πού τούς έκανε κέφι, οί ίδ ιοι τόν ξαναδημιούργησαν καί τόν ξαναεκμεταλλεύτηκαν. Στήν τε ­χνική κάθε πραξικοπήματος, ή σωτηρία τής πατρίδας άπό

217

ϊναν άμεσο κίνδυνο elvai μιά έπιχείρηση Αποφασιστική σέ τέτοιο βαθμό, πού θά ήταν έπιπολαιότητα ασυγχώρητη άπό μέρος μου άν δέν έπέμενα σ’ αύτή.

Γ ιά νά έκτεθοΟν ιστορικά παραδείγματα, ή μόνη δυσκο­λία είναι τής έκλογής τους. Τό ίδιο συμβαίνει μέ κάθε τύ­πο πραξικοπήματος. Ά π ό βοναπαρτιστές, άπό στρατιωτι­κούς, άπό φασίστες, κ ι έννοεΤται, κ ι άπό άντιφζσίστες. Ό Ναπολέων Βοναπάρτης είχε δώσει διαταγή στά στρατεύμα- τά του νά καταλάβουν τήν αίθουσα τοΰ Συμβουλίου τών Πεν- τακοσίων κ ι άνακηρύχτηκε ό ίδιος Οπατος «γιά ν’ άπαλλα- γ ε ί ή πλειοψηφία άπό μιά χούφτα προδότες πού ήταν στήν υπηρεσία τής Α γγλ ία ς» . Γιά νά μεταθέσει δμως τό Συμβού­λιο άπό τό Παρίσσι στό Σαίν-Κλού καί νά διευκολύνει τό πραξικόπημα, ήταν άπαραίτητο νά φανεί πώς ή δημοκρατία ήταν σέ κίνδυνο. Γιά τοΰτο έπιφορτίστηκε ό πρόεδρος Σιε- γιές. Τό βράδυ τής 24 Δεκεμβρίου 1800, ένώ ό Ναπολέων, πρώτος π ιά Οπατος, πήγαινε στό θέατρο τής "Οπερας, £να καταχθόνιο μηχάνημα έξερράγη κοντά στ’ άμάξι του. 'Η άστυ- νομία ένοχοποίησε τούς ’Ιακωβίνους πού πέντε άπ’ αύτούς τουφεκίστηκαν κ ι ένενήντα όχτώ έκτοπίστηκαν στήν Γουιά­να. Στίς 9 Μαρτίου 1804 άνακαλύφθηκε άπό τήν άστυνομία μιά άλλη άπόπειρα προτοΟ προλάβει νά γίνει. Ό Ναπολέων έπωφελήθηκε άπ’ αύτό γ ιά νά διατάξει τόν τουφεκισμό τοϋ Δούκα τοΰ Ά γκ ιέν μαζί μ’ έναν άριθμό άλλων πολιτικών άντιπάλων. Αύτό διευκόλυνε τήν άνακήρυξη τής Αύτοκρχ τορίας. *Η Παλινόρθωση δέν έμεινε πίσω. Φ τάνει νά θυμη­θούμε τΙς συνωμοσίες τής «Μαύρης καρφίτσας» καί τών «ΙΙα- τρίστ* τό 1916.

Τό γεγονός πώς παληές άπάτες, πού ξεμασκαρεύτηκαν έκατό φορές, έξακολουθοΰν νά ξεπλανεύουν εύκολα τήν κοι­νή γνώμη, δίνει πολλές έλπίδες στούς υποψήφιους δικτάτο­ρες. Ή μεγάλη μάζα, είναι άλήθεια πώς είναι μιά μεγάλη άγέλη κτηνών χωρίς μνήμη. Τόν ’Ιούλιο τοΰ 1921, σέ μιά πολεμική μέ τούς έξτρεμιστές τοΰ κόμματός του, ό Μουσο-

218

χίν ι £γραψε πώς στήν ‘Ιταλ ία δέν υπήρχε π ιά κομμουνιστι­κές κίνδυνος. «Τό νά έπιμένει κανείς πώς στήν Ιτ α λ ία υπάρ­χει άκόμη μπολσεβικικός κίνδυνος, σημαίνει πώς Ιχε ι σφα· λερήν άντίληψη τής πραγματικότητας. Ό μπολσεβικισμός νι- κήθηκε». Ά λ λά , τόν έπόμενο χρόνο, ό κομμουνιστικός κίν­δυνος χρησιμοποιήθηκε ά π’ αύτόν σάν πρόφαση γ ιά ένα πρα­ξικόπημα. Πρέπει ν’ άναγνωριστεί στούς Γερμανούς ή έξυπνά- δα νά ξέρουν νά δίνουν, στό κάθε τ ι που τούς συμφέρει, τόν συστηματοποιημένο τρόπο του, χωρίς ν’ άφήνουν τίποτε πού νά μήν έχει προβλεφτεί, τίποτε τό άπρόοπτο. Τό πραξικό­πημα τοΟ Χίτλερ σχεδιάστηκε κ ι έκτελέστηκε μέ τήν άκρί- βεια καί τήν ψυχραιμία έκείνη πού είναι ή βάση τής πρωσ- σικής στρατιωτικής τέχνης. Ή κομμουνιστική συνωμοσία «χρησιμοποιήθηκε σάν τό κλειδί τοΟ στρατηγικού σχεδίου». Στά «Απομνημονεύματα τοΟ Ρέμ» βρισκόταν μιά προκατα­βολική έκμυστήρευση γ ι ’ αύτό. Μιλώντας γ ιά τις στρατιω­τικές έπιχειρήσεις τών χιτλερικών όργανώσεων κα ί γ ιά τήν πιθανή κατάληψη τής έξουσίας, είδοποιοΰσε πώς «οί Ιπ ι- χειρήσεις αυτές πρέπει νά είναι καλυμένες άπό τή προπα­γάνδα τοΟ κόμματος μέ μιά βίαιην έξέγερση τών κομμουνι­στών». Στήν ειδοποίηση δόθηκε προσοχή καί τό σχέδιο έφαρ- μόστηκε άμέσως μόλις φάνηκε πώς ή κατάσταση ήταν πιά ώριμη.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στό Βερολίνο μάς βεβαίωσαν πώς τόν Φεβρουάριο τοΟ 1933 ή άστυνομία είχε άνακαλύψει στά δπόγεια τοΟ οίκου «Κά­ρολος Λίμπκνεχτ» τόνους όλόκληρους συνωμοτικοΟ υλικοΟ, πού ήταν ή άπόδειξη πώς οί κομμουνιστές έτοίμαζαν γιά τις ερχόμενες μέρες μιάν έξέγερση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά π ό τότε—κι έχουν περάσει άρκετά χρόνια—δέν έχει γ ί ­νει μιά άνακοίνωση γ ιά έκεΐνες τίςάποδείξεις, ούτε τις έξέ- τασε ποτέ κάποιο γερμανικό δικαστήριο. Νά ποΰμε τήν ά·

219

λήθεια, θά ήταν καί περιττέ, άφοΰ έκείνη ή μεγάλη ποσό­τητα κατασχεμένου ΰλικοϋ δέν ήταν παρά συλλογές περιοδι­κών, βιβλίων κι έφημερίδων, δηλαδή υλικά γνωστά, δχι μο­νάχα στό γερμανικό κοινό. Τ ποθέτω πώς καί γ ιά τή δική σας άστυνομία δέν θά είναι δύσκολο, στήν κατάλληλη σ τιγ­μή, ν’ άνακαλύψει άποθήκες ϋποπτων βιβλίων.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ βιβλιοθήκη τής Συγκλήτου θά προσφέρει πολλά άπ’ αύτά. Γιά τούς απλούς πολίτες δέν χρειάζεται άπόδειξη πιό πειστική γ ιά τήν προδοσία τής δικής μαςπαληάςδιευθύνου- σας τάξης.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ν οί άντίθετοι ζητήσουν τήν δημοσίευση αύτών τών άπο- δείξεων ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

θ ά μπορούσατε νά δεχτήτε τήν πρόκληση. Ή ποσότητα τοΟ ύλικοΟ πού θά καταγγείλουν πώς υπάρχει, αύτονόητο ε ί­ναι πώς θά σάς άπαλλάξει άπό 6να όλάκερο ξανατύπωμα. Δέν είναι δύσκολο νά ποΰν γ ιά τό κάθε £να βιβλίο έκεΐνο πού τούς έξυπηρετεί, παίρνοντας δώ καί κεΐ φράσεις άπομονω- μένες πού θά συνδεθοΰν κατάλληλα άπό τούς ίδιους. Α π ’ αύτό δέν θά ξέφευγε ούτε ή Βίβλος. Ξέρετε, βέβαια, τό π ε ­ρίφημο ρητό «Δόστε μου μιά μονάχα φράση ένός βιβλίου καί θά κρεμάσω τόν συγγραφέα». Μέ τόν ίδιο τρόπο, θά μπορέ­σετε νά δικαιολογήσετε τήν κατάπνιξη τής έλευθερίας τοΰ τύπου. Δέν ίκαμε διαφορετικά ό Στάλιν, πού πέτυχε νά ξε­καθαρίσει τΙς διάφορες έσωτερικές αντιδράσεις μέ τΙς περί­φημες δίκες του, πού στηρίχτηκαν πάνω σέ καταγγελίες τε- χνουργημένες άπό τήν άστυνομία. 'Η έκκαθάριση χιλιάδων άν- τίθετων, ίπ ε ιτ ’ άπό τήν έπιδέξια δολοφονία τοΰ Κυρώφ στό Λένινγκραντ, μόνον αύτό, είναι 2να μικρό άριστούργημα.

Έ όργάνωση δμως μιάς συνωμοσίας δέν έξυπηρετεί σέτί-

220

ποτε Αν δέν γίνει ή έκμετάλλευσή της σέ διάστημα λίγων ϋ)ρών, χωρίς νά χαθεί οδτε Ενα λεπτό, μέ τδ νά έπωφεληθεΐ κανείς άπό τήν άμηχανία τδν άντιθέτων. Ά νάλογα μέ τήν κατάσταση, ή «άνακάλυψη τής συνωμοσίας» μπορεί νά χρεία· στεί γ ιά νά έξαπολυθεΐ ό υποψήφιος δικτάτορας σέ αρπαγή τής έξουσίας ή γ ιά ν’ άλλάξει σέ προσωπική του δικτατορία τήν κυβέρνηση κοινής σωτηρίας, στήν όποία άνήκει κ ι ό Ι­διος. Δέν πρέπει δμως νά λησμονηθούν δυό σπουδαίοι δροι: Ή «άνακάλυψη τής συνωμοσίας* πρέπει νά γίνει στήν πρω­τεύουσα, πράγμα πού προϋποθέτει πώς ή διεύθυνση τής α­στυνομίας είναι π ιά στά χέρια τοΟ φασιστικού κόμματος. Μό­νη δμως ή καταγγελία τής «συνωμοσίας» δέν φτάνει πάντο­τε. Μπορεί νά χρειαστεί νά ένισχυθεΐ ή Αποτελεσματικότη- τά της μέ τό νά φανεί πώς άρχισε κιόλας ή έκδήλωσή της, μέ τό ν’ Αποδοθεί στους συνωμότες κάποια άπόπειρα τόσο κτηνώδης, ώστε νά φρίξει κάθε τίμιος άνθρωπος, υποκινών­τας Ετσι στή χώρα τήν δημιουργία μιας ατμόσφαιρας άπό «πογκρόμ» κατά τοΰ «έσωτερικοΰ έχθροΟ» καί μιάν ευχή γ ιά Εναν δικτάτορα μέ γροθιά σιδερένια, ικανό νά έλευθερώ- σει τόν τόπο άπό τήν όχλοκρατία.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Θά μάς φέρετε τώρα γ ιά παράδειγμα τόν έμπρησμό τού Ράϊχσταγκ.ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ή ιδέα ήταν έξαιρετική, ή εκτέλεση δμως ήταν, σέ πολ­λά σημεία, έλαττωματική. Ε π ιτρ έψ τε μου νά σάς κατατο­πίσω πάνω σ’ αυτά τά λάθη. Ε ίναι σκόπιμο, χωρίς άμφιβο- λία, νά είναι Ανακατωμένος σ’ αυτή τήν άπόπειρα κάποιος ξένος. Ά ν είναι βολετό, Ενας Σλάβος ή τουλάχιστο, Ενας άν­θρωπος μέ μαλλιά κόκκινα, γ ιά νά φανεί πώς είναι Ανακα­τεμένο στήν άπόπειρα τό «χέρι τής πέμπτης φάλαγγας». Ν’ άποφύγετε δμως νά καταγγείλετε Εναν πραγματικΑ Αντίθε­το πού νά Εχει πάθει σκλήρυνση άπό τήν έκτόπιση κ ι άπό τίς Αστυνομικές καταδιώξεις, θ ά είναι Απαραίτητο, στήν πε­

221

ρίπτωση έμπρησμοΟ, νά έχουν ειδοποιηθεί οί πυροσβέστες. Ή άστυνομία δμως θά πρέπει νά τούς έμποδίσει νά σπεύ- σουν καί ν’ άνακαλύψουν στοιχεία άνεπιθύμητα γιά τήν προέ­λευση τής πυρκαγιάς. Δέν ύπάρχει έγγύηση πώς τά άτομα, τά έπιφορτισμένα μέ τό μοντάρισμα τής άπάπειρας δέν θά διηγηθοΟν έπειτα στούς φίλους τους τήν γενναιότητά τους. Γι* αύτό, άπαραίτητο θά είναι νά τούς κάμετε, άμέσως έπει­τα, νά έξαφανιστοΟν άπό τήν κυκλοφορία. “Αν δέν είναι βο­λετό ν* άποφευχθεΤ μιά δίκη, τότε αύτή νά γίνει τουλάχι­στο άπό ένα ειδικό δικαστήριο, πού νά είναι ίκανό νά π ε ­ριορίσει προκαταβολικά τόν άριθμό τών κατηγορουμένων, τών μαρτύρων καί τών δύστροπων δικηγόρων καί νά έξασφαλίσει στούς άντίδικους Ινα χαρακτήρα συνεδρίασης δικαστηρίου πού γίνεται έναντίον τοΰ «έσωτερικΰ έχΟροϋ» καί τής «ξέ­νης έπέμβασης*.

Οί πολιτικές δίκες τής Μόσχας μπορούν νά σάς χρησι­μεύσουν σάν τέλεια παραδείγματα άπονομής δικαιοσύνης μέ τρόπο τέτοιο πού νά έξυπηρετεΐται ή προπαγάνδα. Μ’ δλες δμως αυτές τίς υποδείξεις δέν θά ήθελα νά σάς κάμω νά χ ά ­σετε τό θάρρος σας. ΆφοροΟν μόνο στίς λεπτομέρειες. Έ κ ε ϊ· νο πού είναι ούσιώδες, τήν στιγμή πού όλόκληρη ή χώρα Οά έχει φρίξει άπό τήν είδηση τής άπόπειρας, είναι νά μή χα ­θεί στιγμή γ ιά τήν έξασφάλιση δλων τών έξουσιών. 'Η ανά­μνηση αύτών τών στιγμών δίνει Ιναν τόνο έπικό σ’ δλους τούς χρονικογράφους τοΟ έθνικοσοσιαλισμοΟ. Στό ήμερολό- γ ιό του ό Γκαΐμπελς σημείωσε: « Έ π ί τέλους, τό νά ζε ΐ κα­νείς είναι καί πάλι μιά εύχαρίστηση». Μόλις έφτασε στόν τόπο τής πυρκαγιάς ό Χίτλερ, φώναξε στόν ρωμαιοκαθολι­κό Φόν ΙΙάπεν, πού καθόταν στό πλευρό το υ : «Αύτό είναι Ινα σημάδι τοΟ θεοΟ. Τώρα, κανείς δέν θά μάς έμποδίσει νά καταστρέψουμε τούς κομμουνιστές μέ μιά σιδερένια γροθιά*.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

θ ά πρόσθετα κ ι εγώ, γ ιά λογαριασμό μου, μιά κριτική

222

στίς δικές σας. Σέ μιά κατάσταση τέτοια πού ό κοινοβου­λευτισμός πέφτει σέ πλήρη άνυποληψία, δέν θά μποροΟσε νά είχε παραδοθεΐ στίς φλόγες Ινα οικοδόμημα πού νά είναι πιό κοντά στίς καρδιές τής μ ά ζ α ς ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σάς συγχαίρω, κύριε Ντάμπλ Γιου. ’Ακριβώς, αύτό πού λέτε είναι τό πρόβλημα πρός λύσιν. Ε ίναι Ενα πρόβλημα ψυχολογίας τής μάζας. Έ χου μ ε ίδεΐ Ιθνη πού ίμειναν άδιά- φορα στήν αναγγελία μεγάλων άνθρώπινων σφαγών καί συγ- κινήθηκαν γ ιά τήν τύχη ένός άθώου πού καταδικάστηκε σέ θάνατο. Δέν πρέπει νά πιστεύετε πώς οί άπόπειρες, οί πιό εντυπωσιακές, είναι έκεϊνες πού προκαλοΟν εναν μεγάλον άριθμό θυμάτων. ΙΙολλοΙ φίλοι κι ύποστηριχτές τής Κομμού­νας τοΰ ΙΙαρισιοΰ, πού ύπεραμύνθηκαν και δικαιολόγησαν τά πιό ένεργητικά μέσα πού χρησιμοποίησε ή έκτακτη αύτή Κυ­βέρνηση, δέν μπόρεσαν νά τής συγχωρήσουν τήν άπόπειρα νά ρίξει κάτω τή στήλη Βαντόμ. Ό Βίκτωρ Ούγκώ, πού σάν ποιητής συμμερίζονταν τΙς αισθηματικές άδυναμίες τοΰ λαοΰ, ονόμασε τήν περιττή κ ι άβλαβή αύτή πράξη «Ινα Ιγκλημα εθνικής προσβολής» καί γ ιά πολύν καιρό ϊδειχνε τήν πίκρα του στούς άνθρώπους τής Κομμούνας, άκόμα κι Ιπειτα άπό τό αιματηρό ξεκαθάρισμά τους.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τό παράδειγμα τής στήλης Βαντόμ φέρνει στήν σκέψη μου σχέδια. ΤΙ θά λέγατε άν άφηνα τήν «πέμπτη φάλαγγα» νά κλέψει τό φέρετρο πού κλείνει μέσα του τά λείψανα τοΰ “Αγνωστου Στρατιώτη ; Κ ι’ άν κρατοΰσα γ ιά μένα τήν τιμή νά τό ξαναβρώ σέ καμιά σπηλιά, σέ μιά τοποθεσία όρεινή; “Η ,άν Ικανα νά τιναχτεί στόν άέρα τό άγαλμα τής Ε λ ευ θ ε­ρίας, πού βρίσκεται στήν είσοδο τοΰ λιμανιού τής Νέας Ύόρ- κης, άποδίνοντας τό φταίξιμο στήν ίδ ια τήν «πέμπτη φάλαγ­γα» : Μεταξύ μας, τό άγαλμα αύτό μοΰ χτυπάει πάντοτε στά νεύρα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτές είναι ιδέες πού άξίζει νά μελετηθούν. Ή πρώτη, θά είχε τό πλεονέκτημα νά κάμει νά πλαισιωθεί ή πορεία σας κατά τής Ούάσιγκτον μέ μιάν άπέραντι πατριωτική συ­νοδεία πού όργανώθηκε μέ τό πρόσχημα νά συνοδευτεί ξανά ή στάχτη τοΰ “Αγνωστου Στρατιώτη στό έπίσημο μνημείο του. 'Η δεύτερη, θά ίδινε τήν δυνατότητα τοΰ συνδυασμού τής καταπίεσης τών δημοκρατικών θεσμών καί τών πολιτι­κών έλευθεριών μέ τήν Αποκατάσταση τού Αγάλματος τής Ελευθερίας στήν θέση του. θ ά μπορούσε μάλιστα νά βγει άκί* αύτό κ ι’ Ενας ώραΐος τίτλος : «Κύριος Ντάμπλ Γιου, Ανορ­θωτής τής έλευθερίας» πού θά μπορούσε νΑ στολίσει τήν ει­κόνα τού δικτάτορα στίς καινούργιες έκδόσεις χαρτονομι­σμάτων καί γραμματοσήμων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πριν μιλήσουμε γ ιά τίς γραφικές τροποποιήσεις πού θά γίνουν στά γραμματόσημα, πρέπει, νομίζω, νά έξαντλήσουμε τό θέμα σχετικά μέ τό πραξικόπημα. Έ πείρα δείχνει πώς οί πολιτικές μανούβρες πού μάς περιγράψατε, κύριε Κυνικέ, δέν είναι πάντοτε Αρκετές γιΑ τήν κατάληψη τής έξουσίας. ΓιΑ νΑ φτάσει κανείς έκεΐ, πρέπει, καμιά φορά, νά κινήσει σέ πορεία κατά τής πρωτεύουσας λεγεώνες όπλισμένες καί ν’ Αντιμετωπίσει τΙς δυνάμεις πού είναι πιστές στήν κυβέρνηση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ή τελευταία πράξη τοΰ πραξικοπήματος (έτοΰτο είναι τό τρίτο θέμα, πού ε ίχα γ ι ’ αύτό σκοπό νά σάς μιλήσω) είνα1 μιΑ στρατιωτική παρέλαση. Αύτή δμως δέν έχει παρΑ μόνο άποθαρρυντική έπίδραση πάνω στούς Αντιπάλους πού ύπάρ. χουν άκόμα, καί στίς συνταγματικές Αντιδράσεις πού έξακο- λουθοΰν νά έκδηλώνονται στήν χώρα, δέν είναι δμως μιΑ πο­λεμική ένέργεια. Ε ίνα ι μιά έπίδειξη δύναμης πού πρέπει νά κάμει περιττή τήν χρησιμοποίηση δύναμης. Διάφοροι συγ­γραφείς θέλησαν νά βροΰν μιά διαφορά Ανάμεσα στό πραξι-

334

κόπημα τοΟ Μουσολίνι καί σέ κείνο τοΟ Χίτλερ, διαφορά πού στηρίζεται στό γεγονός πώς ή παρέλαση τοΟ φασιστικοϋ στρατοϋ στήν ’Ιταλία ϊγ ινε πρίν άπό τήν όνομασία τοΟ Μου­σολίνι ώς άρχηγοΟ τής κυβέρνησης, ένώ στήν Γερμανία ίγ ι- νε μετά. Αύτό δμως δέν είναι σωστό.

Οί μελανοχίτωνες μπήκαν κ ι’ έκαμαν παρέλαση στή Ρώ­μη μονάχα άφοΟ ό Μουσολίνι έγινε δεκτός άπό τόν βασιληά κ ι’ έξουσιοδοτήθηκε άπ’ αύτόν νά σχηματίσει τήν καινούργια κυβέρνηση. Ά ν , γ ιά νά τρομοκρατηθεί ή δημοκρατική κυ­βέρνηση στήν ’Ιταλία, ήταν άπαραίτητη ή προκαταβολική κινητοποίηση τών μελανοχιτώνων κ ι’ ή σκηνοθέτηση μι&ς πο­ρείας κατά τής Ρώμης, πρέπει νά έχουμε ύπ’ δψη μας πώς ό Μουσολίνι βρέθηκε άντιμέτωπος στό πρόβλημα τής έξου· σίας μόλις δυό χρόνια μετά τήν Ιδρυση τών φασιστικών όρ- γανώσεων. Έ ν ώ ό Χίτλερ Ιφτασε κ ε ί έπειτ’ άπό δώδεκα χρό­νια, δταν ή άπώλεια τοΟ ήθικοΟ τών άντιπάλων ήταν πιά προχωρημένη κ ι’ οί χιτλερικοί σχηματισμοί είχαν άναγνω- ριστεί άπό τό «δημοκρατικό» καθεστώς ώς βοηθητικά στρα­τεύματα τής άστυνομίας. Καί στίς δύο δμως περιπτώσεις, ή άλλαγή τής κυβέρνησης έγινε τυπικά πάνω στ’ άχνάρια τής νομιμότητας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στήν ‘Ισπανία, τόν ’Ιούλιο τού 1936...

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στήν 'Ισπανία δέν έγινε πραξικόπημα άπό ένα πολιτικό κόμμα άλλ’ άπό μιά στρατιωτική στάση, πού ήταν συνδεμένη μέ μιάν έπέμβαση δυνάμεων τοΟ έξωτερικοΟ.

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κατά τήν άντίληψή μου, τό Ισπανικό παράδειγμα είναι έξω άπό τό θέμα μας. Παρ’ δλη τήν παρουσία έθελοντών, ήταν ένας μικρός πόλεμος μεταξύ κανονικών στρατών. 'Ω στό­σο, ποιός μπορεΐ νά έγγυηθεΐ πώς στίς άλλες χώρες τό πρα-

22515

ξικόπημα θά πάει μπροστά μέ τρόπο τόσον όμαλό δσο στήν ’Ιταλία κα ί στήν Γερμανία ;

6ΩΗΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Έ χ ε τ ε δίκηο. Κάτω άπό κάθε διάβημα μπορεΐ νά κρύ­βεται κάτι τό άπρόοπτο. Ό Μουσολίνι, γνωρίζοντάς το, δ ί­στασε ώς τήν τελευταία στιγμή. Ό τ α ν άποφάσισε νά κα- ταφύγει στήν ένοπλη άπειλή, δέν παράλειψε νά πάρει τ ’ άπα- ραίτητα προφυλακτικά μέτρα γ ιά τήν άσφάλειά του σέ πε­ρίπτωση άποτυχίας. Δέν έβαλε στό νοΟ του τήν πορεία κατά τής Ρώμης σάν £να άντισυνταγματικό κίνημα. Ό “Ιταλό Μπάλμπο στό «'Ημερολόγιό» του έδωσε πληροφορίες γ ιά τήν συγκέντρωση τών άρχηγών τοΟ φασιστικού κινήματος, στίς 16 ’Οκτωβρίου τοΟ 1922, πού σ’ αύτή λήφθηκε ή άπόφαση γιά τήν πορεία κατά τής πρωτεύουσας. Ά ποφασίστηκε κεΐ, πώς σκοπός τής έπιχείρησης θά ήταν «ν’ άναγκάσουν τήν κυβέρνηση νά παραιτηθεί άπό τήν έξουσία καί νά πιέσουν τό στέμμα γ ιά τόν σχηματισμό μιάς κυβέρνησης φασιστικής». Τό βάρος τής παρανομίας περιορίστηκε, μ’ αύτό τόν τρόπο, στό έλάχιστο. Σ ’ αύτή τή συγκέντρωση ό Μουσολίνι ρώτησε τούς παρόντες άν πίστευαν πώς οί στρατιωτικές δυνάμεις τοΟ φασισμού θά ήταν σέ θέση νά βαδίσουν κατά τής Ρώμης. Οί στρατηγοί Ντέ Μπόνο καί Ντέ Βέκκι άπάντησαν άρνητικά καί τά έπιχειρήματά τους δέν τά άντίκρουσε κανείς. 'Ωστό­σο, γ ιά πολλούς πολιτικούς λόγους, άποφασίστηκε νά γίνει ή πορεία κατά τής Ρώμης, γ ια τ ί «άν δέν δοκιμάσουμε άμέ­σως τό κίνημα — δπως δήλωσε ό Μπάλμπο — τήν άνοιξη θά είναι πολύ άργά». Π ραγματικά1 δέν ήταν π ιά καιρός γ ιά χ ά ­σιμο. Ό φασισμός θά μπορούσε νά κρατήσει γύρω του τις μάζες τών όπαδών του, μόνο παίρνοντας τήν έξουσία.

Μέ άνάλογο τρόπο έδρασε κ ι’ ό έθνικοσοσιαλισμός. Προ­σέχοντας τά νικηφόρα πραξικοπήματα τών τελευταίων δε­καετιών, παρατήρησε πώς άκολουθοΰσαν τήν γραμμή πρός τήν κορυφή μιάς γεωμετρικής παραβολής. Τό φασιστικό

κόμμα έφτασε πιά στό δψος τής δύναμής του καί, ώς φαί­νεται, ταλαντεύονταν τώρα πάνω στό τ ΐ θά έπρεπε νά κάμει' στό τέλος θά ήταν Αναγκασμένο νά λάβει Αποφάσεις βιαστι­κές για τί έβλεπε στήν παραβολή νά παρουσιάζονται τά πρώτα συμπτώματα τής Ανατροπής του. Ό έμπειρος πολιτικός φαί­νεται πώς είναι ικανός, μέ μιά ματιά, νά ξεχωρίζει τΙς Απο­φασιστικές αύτές στιγμές κ ι’ έχει τήν ψυχραιμία νΑ προσαρ­μόζεται στίς Απαιτήσεις τους. Οί δισταγμοί τοΰ Μουσολίνι είχαν γ ιά δικαιολογία τήν Αβεβαιότητα γ ιά τήν στάση τοΰ βασιληδ, Αφού Απ’ αυτήν έξαρτιόνταν μέ τή σειρά της κ ι’ ή στάση τοΟ ΓενικοΟ ’Επιτελείου τοΰ ΣτρατοΟ. "Οταν οί έγ- γυήσεις πού έδωσε ό Μουσολίνι γ ιά τόν σεβασμό τής συν­ταγματικής μορφής τοΟ κράτους δέν φαινόταν άκόμα Αρκε­τές, ό στρατηγός Μπαντόλιο δήλωσε : «πέντε λεφτΑ ν’ Ανά­ψει φωτιά, κ ι’ ό φασισμός κατάρρευσε». 'Η δήλωση αύτή ήταν ειλικρινής, κ ι’ ό Μουσολίνι ήταν βέβαιος γ ι’ αύτό πιό πολύ άπό κάθε Αλλον. Έ τ σ ι, έγραψε στό ήμερολόγιό τ ο υ : «Δέν πιστεύουμε πώς οί κοντόφθαλμες αύτές Αντιλήψεις τοϋ στρα­τηγού Μπαντόλιο θά πραγματοποιηθούν. Ό έθνικός στρατός δέν θά βαδίσει ποτέ έναντίον τοΰ στρατοΰ τών μελανοχιτώ- νων, γ ιά τόν Απλούστατο λόγο πώς κ ι’ οί φασίστες δέν θά βαδίσουν ποτέ έναντίον τοΟ έθνικοΟ στρατοΰ, πού σέβονται καί θαυμάζουν Απεριόριστα». Χρησιμοποιήθηκαν λοιπόν δλα τά μέσα γιΑ νά κερδηθούν οί συμπάθειες τοΰ βασιληα στήν υπόθεση τοΰ φασισμού καί τ ’ άποτελέσματα ήταν ένθαρρυν- τικά. Στις 24 ’Οκτωβρίου, στίς έδηγίες πού έτοιμάστηκαν στήν Νεάπολη γ ιά τήν πορεία πού θά δπρεπε ν’ Αρχίσει έπειτα Από τέσσερις μέρες, κανονίστηκε πώς «στήν περί­πτωση πού θά συναντοΰσαν μιάν ένοπλη άντίσταση άπό μέ­ρους τοΟ κράτους, ν ’ άποφύγουνδσο είναι δυνατό νάσυγκρου- στούν μέ τόν στρατό' σ’ αυτόν πρέπει νά έκδηλωθοΟν αισθή­ματα συμπάθειας καί σεβασμοΟ». Ή τα ν συντάγματα πού ε ί­χαν Αξιωματικούς φασίστες. Ά ποφασίστηκε δμως να μή χρη­σιμοποιηθούν αύτοί, μή τυχόν Αναγκαστούν στοιχεία πιστά

227

στήν κυβέρνηση νά λάβουν μέτρα άντίθετα. Σέ μιά χώρα άο­πλη, γ ιά νά κερδίσει ό φασισμός, άρκετό θά ήταν νά έμενε ό στρατός ούδέτερος. Γιά κάθε δμως ένδεχόμενο, δ Μουσο­λίνι διόρισε στήν διεύθυνση τοΟ «έπαναστατικοΟ» κινήμα­τος μιά μυστική στρατιωτική έπιτροπή, μένοντας έξω δ Ιδιος, άφοΟ δέν γνώριζε πώς θά τέλειωναν τά πράγματα. Ή στρα­τιω τική έπιτροπή πού θά διεύθυνε τήν έπιχείρηση, στάθμευσε στήν Περούτζια, ένώ δ Μουσολίνι έμεινε στό Μιλάνο, μιάν ώρα δώθε άπό τά έλβετικά σύνορα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Στήν ’Αμερική θά ήταν δύσκολο νά βάλουμε μπροστά μιά μυστική συνωμοσία έξ αιτίας, δχι τής άστυνομίας, άλλά τών δημοσιογράφων.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό μυστικό τής πορείας κατά τής Ρώμης ήταν σάν έκεϊ- νο τοΟ Πουλτσινέλλα πού είναι γραμμένο στούς τοίχους τής πόλης. Έ ξ άλλου, είναι άδύνατο νά κρατήσεις μυστική άπό τΙς μάζες τήν κινητοποίηση. ’Ακόμα καί στά σοβαρά έπανα- στατικά κινήματα, στήν έποχή μας, τό στοιχείο «αιφνιδια­σμός» έχει περιοριστεί στό έλάχιστο. Μιά έπανάσταση έχει έπιτυχία δταν ή πλειοψηφία τοϋ λαοϋ τήν περιμένει σάν ά- ναπόφευχτη κ ι άναγκαία. Μόνον οί τεχνικές λεπτομέρειες τοΰ κινήματος μποροϋν καί πρέπει νά κρατηθούν μυστικές. 'Ο Μουσολίνι δέν είχε αύτή τήν πρόνοια. ’Ακόμη κάμποσες βδομάδες πρίν άπό τήν πορεία έναντίον τής Ρώμης, δημοσί­ευσε στήν έφημερίδα του τίς γεωγραφικές καί τΙς στρατιω- κές προϋποθέσεις της. Έ ίδέα τής πορείας, τέλος πάντων, κυκλοφορούσε διάχυτη . “Ολοι μιλούσαν γ ι ’ αύτή. «"Οταν θέ­λει κανείς νά κάμει έπίθεση κατά τοΟ κράτους, δέν μπορεΐ νά υπολογίσει στήν μικρή συνωμοσία πού, λίγο ή πολύ, μένει μυστική ώς τήν τελευταία στιγμή», έγραψε δ Μουσολί­νι τό τέλος Σεπτεμβρίου. « Έ χου μ ε χρέος νά δώσουμε δια­ταγές σ’ έκατοντάδες χιλιάδες άτομα καί θά ήταν μιά προ­

ϋπόθεση καί μιά Ελπίδα βλακώδης ν’ άξιώσουμε νά διαφυ- λαχτεΤ τό μυστικό», θέλετε νά σάς διαβάσω Εκείνο πού Ε­γραψε ό Μάρξ γ ιά τό πραξικόπημα τοΟ Λουδοβίκου Βονα- πάρτη; «Τό πραξικόπημα ήταν ή Εμμονη ίδέα τοΟ Βοναπάρτη. Μ’ αύτή τήν ίδέα ξαναπάτησε στό γαλλικό Εδαφος. Ή τα ν κυ­ριευμένος άπό τήν ίδέα αύτή σέ τέτοιο βαθμό, πού διαρκώς τήν συζητούσε καί τήν κουβέντιαζε. Ή τα ν δμως τόσο άδύ- ναμος πού, κάθε φορά, τήν άφηνε νά πέσει. Ή σκιά τού πρα­ξικοπήματος ε ίχε καταντήσει σά φάντασμα κι είχε γ ίνει τό­σο συνηθισμένη στούς Παριζιάνους, πού κανείς π ιά δέν ήθε­λε νά πιστέψει σ’ αύτή, ώσπου, τέλος, παρουσιάστηκε μέ σάρ­κα καί όστά. Δέν ήταν λοιπόν ούτε ή κλειστή έπιφυλακτι- κότητα τού άρχηγοΰ τής έταιρίας τής Δεκάτης Δεκεμβρίου, ούτε ή άπρόοπτη άνατροπή τής Ε θν ικ ή ς Συνέλευσης πού βοή­θησε νά πετύχει τό πραξικόπημα. Ά ν πέτυχε, τοϋτο όφεί- λεται, σάν άναπόφευκτο κ ι’ άναγκαΐο άποτέλεσμα, στήν προη­γούμενη άνάπτυξή του, Εστω καί χωρίς τίς άκριτομύθιες καί τό στοιχείο τοΰ αιφνιδιασμού».

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στήν Ρώμη μάς Εδειξαν μιά ταινία άπό τήν πορεία τών φασιστικών λεγεώνων πρός τήν Ρώμη, στίς 28 ’Οκτωβρίου 1922. Νά πούμε τήν άλήθεια, μάς άφησε βαθειάν Εντύπωση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Είστε Α μερικανοί κ ι άκόμα πιστεύετε στόν κινηματό- γραφο; Ή πραγματικότητα είναι λιγότερο άξια λόγου. Τό στρατιωτικό φασιστικό σχέδιο Εκδηλώθηκε σέ τρεϊς διευ­θύνσεις. Στις βιομηχανικές πόλεις Τορίνο, Μιλάνο, Γένοβα καί Τεργέστη. Στή μεσημβρινή ’Ιταλία οί φασιστικές όμά- δες πήραν θέση άμυντική. Στήν κεντρική ’Ιταλία, κα ί σ’ δλη τήν κοιλάδα τοΰ Πάδου, οί φασίστες κατέλαβαν τις το­πικές Εξουσίες χωρίς νά συναντήσουν άντίσταση κα ί μάλ ι­στα, είχαν τήν βοήθεια τών στρατιωτικών άρχών καί τής άστ υνομίας. Ά π ό τις τελευταίες αύτές περιοχές στάλθηκαν

τρεΤς φάλαγγες μέ τήν έντολή νά στρατοπεδεύσουν σέ μιάν ώρισμένην Απόσταση άπό τήν Ρώμη. Ή τα ν δεκατέσσερις χ ι ­λιάδες άνθρωποι, πού Ινα μέρος τους μόνον ήταν όπλισμέ- νο μέ τουφέκια καί περίστροφα. ΟΕ φάλαγγες δέν είχαν μυ­δραλιοβόλα, ούτε κανόνια κι άεροπλάνα. Δέν είχαν ούτε σκη­νές, ούτε τρόφιμα. ’Αρκετό θά ήταν §να ζευγάρι άεροπλά­να βομβαρδιστικά γ ιά ν’ άποδεκατιστοϋν καί νά τό βάλουν στά πόδια. 'Ωστόσο, ή μεγαλύτερη ένόχληση πού δοκίμα­σαν αύτοί οί γενναίοι, ήταν ή βροχή. Οί λίγες πληροφορίες πού πέτυχαν ν’ άνταλλάξουν μεταξύ τους οί διοικητές τών τριών φαλάγγων, δπως δημοσιεύτηκαν πιό άργά, δέν μιλοΟ- σαν παρά γ ιά τήν βροχή. Έ ν α ς άπό τούς διοικητές, Ίλ ιό - ρο, Ιγραψε στόν πιό κοντινό συνάδελφό του, Μ ποττάϊ, πώς έπειδή τοΰ ήταν άδύνατο νά μείνει στό ύπαιθρο μέ τήν βρο­χή, ήταν Αναγκασμένος νά μπει στήν Ρώμη γ ιά νά προφυ- λάξει τούς άντρες του άπό τήν υγρασία. 'Ο Μ ποττάϊ, πού ήταν κάτω άπό στέγη, τοΟ άπάντησε καί τοΟ σύστησε νά κά­μει υπομονή καί νά μήν ένοχλήσει μέ μιά θυελλώδη είσοδό του στή Ρώμη, τίς πολιτικές διαπραγματεύσεις πού γίνον­ταν άνάμεσα στόν βασιληά κα ί στούς Αντιπροσώπους τοΟ φα­σισμού. Στίς 30 ’Οκτωβρίου ό Μουσολίνι, καλεσμένος Από τόν βασιληά, έφυγε άπό τό Μιλάνο γ ιά τήν Ρώμη, σέ βα­γόνι ύπνου. Τό ίδιο βράδυ δόθηκε ή άδεια στίς φασιστικές όμάδες πού είχαν μουσκέψει άκόμη περισσότερο άπό τήν βρο­χή , νά μποΟν στίς περιφερειακές συνοικίες τής Ρώμης, γ ιά ν’ άναλάβουν δυνάμεις καί νά στεγνώσουν τά ροΰχα τους. Τήν Αλλη μέρα, ή είδηση τοΰ διορισμού τοΰ Μουσολίνι σάν Αρχηγοΰ τής κυβέρνησης διαδόθηκε σ’ δλη τή χώρα καί μό­νο τότε οί φασιστικές όμάδες άρχισαν νά μαζεύονται στήν πρωτεύουσα, Ακόμα καί κείνες Από τις πιό μακρινές έπαρ- χίες, γιΑ νά παρελάσουν μπροστά στόν Ντοΰτσε, στό βασι- ληά καί στούς κινηματογραφιστές.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

"Οπως είναι γνωστό, στά μάτια τών σύγχρονων, τό χρο-

νικ& συχνά παρουσιάζεται φτωχέ. Ε ίναι συμβάντα πού δεί­χνουν τήν μεγαλοπρέπειά τους μονάχα δταν τά κοιτάζει κα­νείς άπό άπόσταση αίώνων. Πώς είχε κριθεΤ άπό τους στρα­τιωτικούς κριτικούς τής έποχής ή κατάληψη τής 'Ιερ ιχώ άπό τόν Ί ω σ ία ; Ίσ ω ς δχι μέ τρόπο κολακευτικό. Σέ μάς δμως άνακοινώϋηκε σάν ενα θαΟμα. Γύρω στά τείχη τής πολιορ- κημένης πόλης, ήχησαν έφτά φορές οί σάλπιγγες έφτά ιε­ρέων έπιφορτισμένων άπό τόν Ίω σ ία . "Οταν τελείωσε ή λει­τουργία, ό Ίω σ ίας έδωσε διαταγή στούς στρατιώτες τ ο υ : «Βάλτε πολεμικές φωνές». Καί μ’ αυτές τΙς φωνές έπεσαν τά τείχη τής πόλης, πού άμέσως δέχτηκε τήν εισβολή καί λεηλατήθηκε. Τό μόνο πρόσωπο πού σεβάστηκαν ήταν ή πόρνη Ραχάχ, γ ια τί αύτή είχε φιλοξενήσει μυστικά τούς κή- ρυκες τοΟ Ίω σ ία .

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στό πραξικόπημα τών φασιστών ή γενναιόδωρη κυρία Ρ α­χάχ άντιπροσωπεύεται άπό τό κοινοβούλιο.

2Β1

1 Λ Για τήν συναίνεση που δίνεται μέ ^ δημοψήφισμα, τήν άλληλοδιείσόνση

κράτους-κόμματος και τήν εντατική εκτροφή αποδιοπομπαίων τράγων.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ε πιτρέπετε , κύριε Κυνικέ, αύτή τήν φορά νά θέσω έγώ τά ζητήματα. Έ ν α χρόνο πρίν άνεβεΐ στήν έξουσία ό να­ζισμός, στίς προεδρικές έκλογές τής 10ης ’Απριλίου 1932, ό Χίτλερ βγήκε χαμένος μέ 13 έκατομμύρια ψήφους, μέ άν- τίπαλο τόν Χίντεμπουργκ πού πήρε 19 έκατομμύρια. ΣτΙς έκλογές τοΟ Μαρτίου 1933 τό ναζιστικό κόμμα συγκέντρω­σε μόνο τό 43,8 % άπό τούς ψήφους. Μπορείτε νά μοΟ πήτε τ ΐ νά έγιναν έπειτα τά έκατομμύρια ψήφοι τών άντιπάλων τοΰ ναζισμού ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά π ’ αύτούς, τό πιό μικρό μέρος βρίσκεται τώρα σέ στρα­τόπεδα συγκέντρωσης, σ’ έξορία ή, δπως λένε, σ’ έσωτερική μετανάστευση, - δπως συνηθίζουν νά δνομάζουν τό νά μή συ­νεργάζεται κανείς μέ τό καθεστώς καί νά ιδιωτεύει. Τό πιό μεγάλο, κόλλησε στήν ούρά τοΰ δρματος τοΰ νικητή.

Μ· ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

ΙΙώς έξηγεΐτε τήν συμπεριφορά αύτής τής πλειοψηφίας ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Βλέπω πώς σήμερα σάς άρέσει νά μοΰ κάνετε έρωτήσεις ρητορικές. Δέν ξέρετε πώς ή έξουσία εύκολα δημιουργεί τήν συναίνεση ; Σ ’ αύτό, άς προστεθεί πώς οί μάζες αύτές είχαν διδαχτεί άπό τούς δημοκρατικούς άρχηγούς τους νά ύπακοΰν χωρίς συζήτηση.

•κ. ΝίΓΑΜΠΛ ΓΙΟΫ

Αύτό είναι ώραΐο. θ ά έπιμένατε στήν γνώμη πώς οί πο­λιτικοί άρχηγοί θζ μάθαιναν τού; δπχ5ο6ς τους θά σκέφτον­ται μέ τά δικά τους μυαλά ; Μζ, αύτό θά ήταν άντίθετο στά συμφέροντά τους. Κι έπειτα , ή μάζα δέν μπορεΐ παρά νά υ­πακούει. Δέν είναι σωστό νά τό δεχτοΰμε αύτό σάν πρόσχη­μα γ ιά νά δικαιολογήσουμε τόν πληθωρισμό τών κομμάτων. Οί πολιτικές κατατάξεις ύπαγορεύονται στήν μάζα άπό έπι- δράσεις έξωτερικές. “Οπως άποδεικνύεται άπό τίς δικτατο- ρικές χώρες, ή μάζα μπορεΐ νά κάμει άριστα, στ’ άλήθεια, καί χωρίς δικτατορία.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό πρόβλημα είναι άπλό, μ ϊ ; ε ίπ ε 6 Μπέρναρ Σώ, πού τόν συναντήσαμε στή Στρέζα, δπου παραθερίζει. Πρόκειται γ ιά τό έξή ς : Ν ’ άγνοηθοΰν οί μικρές μειοψηφίες πού συγ. κροτοΟνται άπό κομματάρχες φιλελεύθερους, δημοκρατικούςι συνδικαλιστές, σοσιαλιστές, μπολσεβίκους, άναρχικούς, έλεύ- θέρους διανοούμενους κλπ. καί χωρίς αυτές, νά όργανωθεΐ ή άπέραντη πλειοψηφία πού ποτέ δέν δνειρεύεται νά συνομω- τήσει έναντίον τής τάξης πού έχει έπικρατήσει, πού π η γα ί­νει στήν έκκλησία κάθε Κυριακή φορώντας τά καλύτερα ρά. κη της ή πού πα ίζει γκόλφ, πού πα ίζει τέννις μέ κομψά φο­ρέματα σπόρ, πού μαζεύεται πυκνή στίς στέψεις, στούς βα­σιλικούς γάμους καί στίς στρατιωτικές παρελάσεις, πού βα­δίζει πέντε μίλια δρόμο γ ιά νά πάει νά δει 6ναν πεθαμένο μονάρχη στό καταφώτιστο παρεκκλήσι του, πού πιστεύει πώς έχει 2να «πιστεύω» κι Ιναν κώδικα, στήν πραγματικότητα δμως κάνει δ,τι κάνουν δλοι καί σκανδαλίζεται μέ κείνους πού δέν κάνουν τό Ιδιο, πού τροχίζει τό μυχλό της στό σταυ­ρόλεξο, στίς παρτίδες τοΰ μπρίτζ καί στά παρόμοια. ’Ανα­νεώνεται δτσι ή σημασία τής συμβουλής πού Ιδωσε ό Περίαν­δρος στόν Θρασύβουλο, λέγοντάς του νά κοντήνει τά στάχυα πού έξείχαν πάνω άπ’ τ ’ άλλα. *Η κατάργηση τών μηχανι­

233

σμών πού καταπιάνονται μέ πολλά, ξαναδίνει στήν μάζα τή φυσική της ένότητα. Αύτό είναι τό πρώτο καθήκον κάθε δικτατορίας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μήν έχετε δμως τήν ψευδαίσθηση πώς ή χρήση βίας μπο- ρεΐ νά περιοριστεί στήν άρχική περίοδο τής δικτατορίας καί στήν καταστροφή τού μηχανισμού τών άντιπάλων. Οί δ ια­φορές σέ γνώμες καί σέ συμφέροντα δέν είναι δλες φκιαχτές- Γιά νά διατηρηθεί ή συναίνεση ή τουλάχιστον ή πειθαρχία, ή τρομοκρατία πρέπει νά έξακολουθήσει Αδιάκοπα. Αύτός ό κάποιος Μπέρναρ Σώ, πού παρασταίνει τόν έργατικό καί πού δ θαυμασμός του άγκαλιάζει τόν Μουσολίνι καί μαζύ καί τό Στάλιν καί τόν ΙΙιλδσούσκυ, είναι 2νας διεστραμμένος δια- νοουμένος πού άπ’ αύτά δέν ξέρει παρά έλάχιστα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σάς παρακαλώ. Μήν λέτε κουβέντες στό βρόντο. Ή δ ια­φορά άνάμεσα στήν συναίνεση πού έκδηλώνεται σάν έσωτε- ρική πεποίθηση καί σέ κείνη πού είναι Αποτέλεσμα πίεσης είναι μόνον έντεχνη καί δέν κυριαρχεί πάνω στά πραγμα­τικά συναισθήματα. Γ ι’ αύτό τό θέμα συζητήσαμε ώρα πολλή μέ τόν φασίστα φιλόσοφο Τζιοβάννι 'Γζεντίλι, πού συναντή­σαμε στή Ρώμη. Έ διαφορά, μας είπε, άνάμεσα στήν ήθική καί στήν υλική βία είναι Ασήμαντη. Κάθε βία είναι βία ή ­θική, γ ια τί Απευθύνεται στή θέληση. “Οποιο κι Αν είναι τό μέσο πού θά χρησιμοποιηθεί, διδαχή ή πίεση, ή άποτελε- σματικότητά του δέν μπορεί νά είναι Αλλη άπό κείνη πού σπρώχνει έσωτερικά τόν Ανθρωπο καί τόν πείθει νά δώσει τήν συναίνεσή του. Ποιά πρέπει νά είναι ή φύση τών μέσων πειθαναγκασμού, ή διδαχή ή ή πίεση, τούτο δέν είναι θέμα μιδς Αόριστης συζήτησης. Τό πέρασμα Από ?να πολιτικό κ α ­θεστώς σ’ £να Αλλο, μοιάζει σά νά διαλύσεις μιάν οίκοδομή καί μέ τά υλικά της νά οικοδομήσεις μιάν Αλλη. Τά χ τυ ­πήματα μέ σκαπάνη είναι άναπόφευχτα.

234

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ωστόσο, προσέξτε. Στόν καινούργιο δικτάτορα δέ συμφέ­ρει νά δε ιχτεί πώς είναι στερημένος καλών σκοπών. Στήν δ ι­κτατορία είναι ωφέλιμο άκόμα νά κάνει Επίδειξη τίτλων νομι­μότητας. Κι άνάμεσα σ’ αυτούς, πέραση ίχουν σήμερα δσοι άπευθύνονται στήν λαϊκή θέληση. Ε ίμαστε σύμφωνοι πώς αύτό είναι 2να ψέμα, ή Ολοκληρωτική δμως δικτατορία δέν μπορεΐ νά κάμει διαφορετικά. Τούτο μάλιστα είναι Ινα άπό τά ούσιώοη Εκείνα χαραχτηριστικά, πού δίνουν τό νόημα τής διαφοράς πού υπάρχει άνάμεσα στίς σύγχρονες δικτατορίες καί στά άπολυταρχικά καθεστώτα άλλων, περασμένων κα ι­ρών. Ό νέος δικτάτορας, λοιπόν, θ ’ άφήσει στή φροντίδα τών φιλοσόφων του τήν ήθική άποκατάσταση τών ξυλοδαρμών κι ο ίδιος θά φροντίσει νά παρουσιάσει ώς αυθόρμητες καί ει­λικρινείς τις συναινέσεις πού τού προμήθευσε ή τρομοκρα­τία. ’Αφού σκοτώσει ή φιμώσει τούς άντίπαλους, ό σύγχρο­νος δικτάτορας έχει άνάγκη νά δώσει στό καθεστώς του τό γνώρισμα ένός άνώτερου τύπου δημοκρατίας, τής δημοκρα­τίας Εκείνης πού βγαίνει άπό λαϊκή θέληση καί γ ι ’ αύτό τόν σκοπό θά φροντίσει νά γίνονται καθημερινές διαδηλώσεις λαού, κάθε τόσο δέ καί κανένα δημοψήφισμα. Αύτό είναι μιά έπίδειξη σεβασμού καί στίς άρχές τών άντίπαλων πού δέ μπορούμε νά τήν άποφύγουμε. Γιά τούτο δμως δέν είναι άνάγκη νά σκοτιστεί κανείς. Στό κά τω -κάτω , καί γ ιά τούς άντίπαλους ήταν ζήτημα μιάς μονάχα φράσης, άπό εκείνες πού είναι άδειες άπό περιεχόμενο καί πού δέ σκανδαλίζουν κανένα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ω στόσο, είναι Ινας τρόπος Επικίνδυνος γ ιά νά τά βγά­λει κανείς πέρα. Δέν μπορεΐ κανείς νά τόν άπ οφ ύγει; Στήν διαφωνία άνάμεσα στόν Βονιφάτιο τόν Ό γδ ο ο καί στόν Φ ί­λιππο τόν 'Ω ραίο, ό ’Ιωάννης τών ΙΙαρισίων πρόφερε τήν περίφημη Εκείνη φράση «ό λαός δρά κ ι ό θεός Εμπνέει*.

235

MoD φαίνεται πώς αυτή θά ήταν μιά πανοπλία άξια νά ξα- ναχρησιμοποιηθεΐ.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

ΟΕ πολυλογίες σας, κύριοί μου, στά σοβαρά, μοΰ προξε- νοΟν βαριεστημάρα. ‘Η λαϊκή θέληση είναι, τουλάχιστο, μιά όντότητα μέ μυστήριο τόσο, 8σο κ ι 6 θεός. Ή ούσία είνχι νά μπορέσεις νά μανουβράρεις τόν κατάλληλο μηχανισμό γ ιά νά τήν πετύχεις. Ά ν τό αυστριακό δημοψήφισμα τής άνοι­ξης τοΟ περασμένου χρόνου τό ε ίχε διατάξει 6 Σούσνικ, θά είχε βέβαια δώσει μιά πλειοψηφία γ ιά τήν Ανεξαρτησία τής Αύστρίας. ΆφοΟ δμως προκηρύχτηκε άπό τόν Χίτλερ, έδωσε πλειοψηφία γ ιά τήν Ενωση μέ τήν Γερμανία. Φ αν:αστήτε μιά στιγμή, τόν μηχανισμό τών γενικών έκλογών στή Ρωσία νά τόν είχε κινήσει ό Τρότσκυ άντί τοϋ Στάλιν. Έ κ εΐνος πού είναι σήμερα έξόριστος στό Μεξικό, θά ε ίχε πίσω του έλάκερο τό κόμμα κι δλη τή χώρα καί θά ’πρεπε νά δώσει αυστηρές όδηγίες γ ιά ν’ άπαγορευτεί ν’ Αποδίδουν οί «έλεύ· θερες ψηφοφορίες» ψήφους περισσότερους άπό τό σύνολο.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέ θ’ άγνοεΐτε πώς υπάρχουν χώρ»ς, δπ ίυ ή κυβέρνηση βγαίνει χτυπημένη στις έκλογές, χωρίς μέ τοΰτο νά συμβεΐ ή συντέλεια τοΟ κόσμου.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Βγαίνει χτυπημένη άπό ποιόν ; Ά π ό τόν μηχανισμό τής Αντιπολίτευσης, δχι άπό τήν μάζα. ΓΙοιός Επιχορηγεί τήν έ- κλογικήν έκστρατεία ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

'Ο Α ριστοτέλης κατηγόρησε τήν μέθοδο τής έκλογής τών υπαλλήλων τής διοίκησης πού συνηθίζονταν στήν Κρήτη καί πού βασίζονταν στόν άριθμό τών χειροκροτημάτων πού ά- κούονταν στήν συνέλευση πάνω στήν πρόταση γ ιά κάθε ύ·

ποψήφιο. Κατηγόρησε άκόμα έκεΐνο πού γινόταν ατήν Σπάρ­τη, δπου, γ ιά ν’ άποχτήσει κανείς δικαίωμα έκλογής, έπρε- πε νέ πάρει μέρος σέ συχνά δημόσια συμπόσια καί νά πλη­ρώσει τό δικό του πιάτο, πού ήταν έξοδο δχι γ ιά τόν κα­θένα. ΤΙ θαυμάσια απλότητα! Τά χειροκροτήματα καί τά συμπόσια στίς σύγχρονες δημοκρατίες δέν παίζουν ρόλο κα­τώτερο άπ’ δ,τι στά χρόνια τοΟ ’Αριστοτέλη. Γ ι’ αύτά δμως δέ γ ίνεται λόγος στίς πολιτικές συμφωνίες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τί άνάγκη είναι νά βγάζουμε πάντοτε στό χορό αυτούς τούς Έ λ λ η ν ε ς ; Στά πρώτα χρόνια τής άμερικανικής δημο­κρατίας, ή έκλογή διευθυνόταν έπίσημα άπό τά νομοθετικά σώματα, πού διόριζαν είδικές έπιτροπές, βουλευτικό ή νομο­θετική έκλογική συνέλευση (C ongressional ή διαφορετικά, L e g is la tiv e C aucus) γ ιά τήν έκλογή καί τήν παρουσίαση τών ύποψηφίων. “Οταν πιά, στά 1825, τό καθήκον τοϋ «νά κάνουν» τίς έκλογές άφέθηκε στήν έλεύθερη πρωτοβουλία τοΰ λαοΟ, πρόβαλαν τότε θεατρίνοι τοΰ είδους ’Αβραάμ Μπούρ. Οί έκλογές κατάντησαν ύπόθεση πολυδάπανη, άφοΟ τΙς δια­χειρίζονταν μηχανισμοί έπαγγελματιών πολιτικάντηδων χω* ρίς άρχές καί χωρίς προγράμματα, πού έπιβάλλονται στήν κοινή γνώμη δπως τά τράστ στήν άγορά. Δέν μπορεΐ νά πει κανείς πώς ά π’ αύτό κέρδισαν κάτι ή έλευθερία κι ή δημό­σια ήθική. Ά νάμεσα στά δυό συστήματα, τό παληό ήταν βέ­βαια τό πιό άπλό.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ τ σ ι, δικαιολογείται τό σύνθημά μ α ς : «Νά γυρίσουμε στίς πηγές».

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό είναι, χωρίς άμφιβολία, υποβλητικό. 'Η έπιστροφή στίς πηγές τραβά τήν φαντασία πρός τήν καθαρή πηγή τών ποταμών, σ’ Ενα τοπίο δρεινό, στήν άθώα άνάμνηση τής

237

κοιτίδας, δπου κάθε νεογέννητο περνά τούς πρώτους μήνες τής ζωής του, στήν ευτυχισμένη άνάμνηση τής χρυσής ήλι- κίας. Έ χ ε ι άκόμη §να νόημα άριστοκρατικό καί, φυσικά, καί παραδοσιακό. «Νά γυρίσουμε ξανά στίς πηγές» είναι μιά άπάντηση θαυμάσια καί σοφιστική σέ κάθε πρόβλημα, άκόμα καί άν πρόκειται γ ιά ζητήματα πού δέν είναι ή π η ­γή τους γνωστή καί πού δέν μπορεΐ παρά νά έχουν μιά.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

"Οσο γ ιά τήν έπιστροφή στό σύστημα τοΟ C ongressiona l ή L e g is la tiv e C aucus, δέν βλάπτει νά μιλήσουμε γ ι’ αύτό άπό τώρα, άλλά δέν θάθελα νά ζέψουμε τό κάρρο έμπρός άπό τά βόδια. Γιά τό τ ΐ πρέπει νά γίνει, θά μιλήσουμε πιό μπρο­στά.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τούτη είναι ή πιό σωστή σκέψη πού άκουσα άπό σάς στό διάστημα πού συζητούμε. Γιά τόν νέο δικτάτορα ή μορφή τής έξουσίας άπό τήν πλευρά θεσμών ένδιαφέρει πολύ λιγό- τερο, άπ’ δ ,τι ένδιαφέρει άπό τήν πλευρά τής άπάρνησής των. Μ’ άλλα λόγια, ή πιό καλή μορφή είναι τής πιό πλα- τειάς καί πιό θετικής άπάρνησης. Τήν βεβαίωση γ ι ’ αύτό θά τή βρήτε στήν Ιστορία δλων τών δικτατοριών. Ε κ ε ίν ο πού μπορεΐ καμιά φορά νά θεωρηθεί άστάθεια καί διανοητική δυστροπία, είναι, άντίθετα, σημείο φρόνιμου πειραματισμοϋ. Τό πιό διδακτικό παράδειγμα πάνω στό θέμα τής έκλογής τοϋ θεσμοϋ, μάς τόδωσε ό Λένιν, πού συγκέντρωνε σέ βαθμό ίσως άφθαστο, μιά συγκεκριμένην άντίληψη γιά τήν έξου­σία καί μιάν άπροκαταληψία χωρίς δρια. Ά ρ χ ισ ε τό 1917, δηλώνοντας πώς ήταν πρόθυμος νά δεχτε ί τήν άπόφαση τής Συντακτικής συνέλευσης, πράγμα πού άρνήθηκε μόλις μπό­ρεσε νά έξακριβώσει πώς θά γινόταν ό ίδιος μειοψηφία. Δ ιά ­λυσε τότε τήν Συντακτική μέ τήν βία, άντιτάσσοντας τό συν. θημα «'Ολάκερη ή έξουσία στά σοβιέτ». Ό τα ν δμως βε. βαιώθηκε πώς θά ήταν άδύνατο νά έκτοπίσει άπό τά σοβιέι

τούς Μενσεβίκους, τους σοσιαλεπαναστάτες καί τούς αναρχι­κούς, ξεκαθάρισε καί μέ τά σοβιέτ, κρατώντας μόνο τό όνο­μά τους, γ ιά νά κρύψει πίσω άπ’ αύτό τήν γυμνή κ ι ώμή ήγε- μονία τοΟ κόμματός του.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Καλά, καλά. Αύτός δμως ε ίχε πίσω του Ινα κόμμα ισορ­ροπημένο κ ι ικανό νά κυριαρχήσει πάνω σ’ δλους τούς μο­χλούς τής δημόσιας διοίκησης καί νά τούς κάμει νά λειτουργή­σουν.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ποτέ, καμιά δικτατορία δέν δυσκολεύτηκε νά βρεϊ όργα­να γ ιά τήν διοίκηση.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Σχετικά μ’ αύτό, έμεΤς δέν Ιχουμε τίποτε νά έφεύρουμε. ’Από τήν έποχή τοΟ ’Αντρέα Τζάκσον ή ρουσφετολογία ε ί­ναι Ενας κανόνας τοΟ δημόσιου βίου μας. Στόν νικητή τό λά­φυρο ! Μ’ δλο πού μέ τόν περιορισμό πού έχει έπιβληθεΐ τό 1881 μέ τό C iv ile S e rv ic e A ct, οί θέσεις πού άνταμείβον- ται πιό καλά, ιδιαίτερα μάλιστα έκεΐνες τών τμημάτων οικο­νομικών ύπηρεσιών καί ταχυδρομείων, προσφέρουν άκόμη μιά θαυμάσια λεία στούς φίλους τοΟ νικητή, χωρίς νά λογαριά­σουμε καί τά τυχερά τών δημοτικών διαχειρίσεων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μέ τήν κατάργηση δλων τών κομμάτων καί τών ομάδων τής άντιπολίτευσης αύτονόητο είναι πώς ό σεβασμός στό C i­v i l S e rv ic e A ct καθώς κα ί σέ κάθε άλλο μέτρο γ ιά τόν πε­ριορισμό τής έξουσίας, θά έξαρτηθεΐ άπό τήν καλή θέληση τοϋ κόμματος τής νίκης.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ναί, άλλά μή νομίσετε πώς έπειτα, τό μοναδικό κόμμα

239

θά είναι Εκείνο τοΟ «Σουσάμι, άνοιξε». * 'Η κατάργηση των άντίθετων όργανώσεων, χωρίς άμφιβολία περιορίζει Εναν ώρι- σμένο άριθμό δυσκολιών, δημιουργεί δμως άλλες, πιό Ενο- χλητικές. Πρέπει νά ξεκινήσει κανείς άπό τήν άρχή πώς ή δικτατορία τοΟ ένός μονάχα κόμματος είναι κάτι τό χωρίς νόημα. Ά π ό τήν στιγμή πού Ενα κόμμα κάμει χρήση βίας γ ιά νά καταργήσει τ ’ άλλα, καταργεί κα ί τόν Ιδιο του τόν έαυτό σάν κόμμα. Πιστεύω πώς δέν θά κάμετε τό λάθος νά πιστέψετε πώς οί άντιθέσεις γνωμών είναι κάτι τό τεχνητό κα ί πώς Εξαφανίζονται μαζύ μέ τήν κατάργηση τών άντίθε­των Εφημερίδων ή μέ τήν ίσοπέδωση τών τάξεων. “Οσο οί άνθρωποι θά Εχουν τήν ικανότητα νά σκέφτονται, δέν θά μπορέσουν ποτέ νά είναι σύμφωνοι πάνω σ’ δλα τά προβλή­ματα τής ύπαρξης, θ ά συμβεί λοιπόν, ή άντίθεση συμφερόν­των καί άπόψεων, μέ τήν Ελλειψη άλλων δυνατοτήτων Εκ­φρασης, νά γεννηθεί στό Εσωτερικό τοΟ μοναδικοΟ κόμμα­τος, προκαλώντας τόν σχηματισμό τάσεων κ ι Εχθροτήτων άνάμεσα στους Ιδιους έκείνους πού διευθύνουν. ΤΙ νά κάνου­με ; Ν’ άνοίξουμε συζήτηση ; Αύτό θά ήταν καταστροφή. 6 ά χρειαστεί, λοιπόν, νά κατασταλοΟν άπόπειρες έναντίον τής άσφάλειας τοΟ κράτους. Επομένω ς, τό μοναδικό κόμμα πρέ­πει νά υποταγεΐ σέ μιά κατάσταση μόνιμου Ελέγχου. Ή άνάγκη αύτή θά μπορέσει νά δικαιολογήσει σκόπιμες προ­σαρμογές στήν συγκρότηση τοΟ κόμματος. Δέν δπάρχει άμφι- βολία πώς ή άρνηση τών κομμουνιστών νά διατηρήσουν σάν βασική συγκρότηση τά παληά άστικά τμήματα ή διαμερί­σματα, μέ τήν Επακόλουθη παραδοχή, άντί γ ι ’ αύτά, τοΟ συστήματος τών κελιών γραφείου, Εργαστηρίου, διαμερισμά­των καί πολυκατοικιών, δέν υπαγορεύτηκε μονάχα άπό λό­γους άποτελεσματικότητας άλλά καί πειθαρχίας. Μέ τό σύ­στημα τών κελιών, εύκολα, άλήθεια, κάθε άντιδραστικό στοι­χε ίο βρίσκεται κ ι άπομονώνεται.

* Σ . Μ·τ. Άπό τό παραμύθι τοΰ Άλή - Μπαμπά.

240

Σ τ’ άπολυταρχικά καθεστώτα, ή οργανωτική συγκρότηση τοΟ μοναρχικού κόμματος Ιχ ε ι μιά πρώτης τάξεως σημασία. ΤοΟτο παρουσιάζεται πιό καθαρά στόν άνταγωνισμό άνάμε­σα σέ δυνάμεις που είναι δεμένες μεταξύ τους μέ συμμαχία. Ή υπεροχή τών ’Ιησουιτών πάνω στά άλλα θρησκευτικά ρω­μαιοκαθολικά τάγματα, ή νίκη τοΟ Μάρξ πάνω στόν Μπα- κουνίν στήν πρώτη Διεθνή, τοΟ Λένιν πάνω στόν Μαρτόφ, στήν ρωσική σοσιαλδημοκρατία, τοΟ Στάλιν πάνω στόν Τρότσ- κυ, στόν μπολσεβικισμό, τοΟ Χίτλερ πάνω στον Λούντεν- τορφ καί τούς άλλους συναγωνιστές τής γερμανικής δεξιάς, διευκολύνθηκαν πάρα πολύ άπό τήν άνωτερότητα τής Οργα­νωτικής μεθόδου. Τό πιό καθυστερημένο άπό τά Ολοκληρω­τικά κόμματα θά είναι έκεΐνο, πού θά έπωφεληθεΐ άπό τά μαθήματα τών Σάντ Ίν ιάτσ ιο , Μάρξ, Στάλιν καί Χίτλερ. Ή Οργάνωση δέ μπορεΐ νά μήν είναι ίεραρχική. Κι αύτή θά πάρει τήν διάρθρωσή της διά μέσου κομιτάτων καί άλλων συναδελφίκών Οργανισμών, άλλά μέ μεμονωμένες ύπεύθυνες άτομικότητες. Ό Βοναπάρτης ε ίπ ε : «Προτιμότερος ένας στρατηγός κακός παρά δυό καλοί». Καθένας πού διευθύνει, θά διοριστεί άπό τόν ά π’ ευθείας άνώτερό του. Γ ιά ν’ άπο- κλειστεϊ τό νά ρίξει ένας διευθύνων ρίζες σέ μιά περιοχή καί ν’ άποχτήσει δημοτικότητα, θά πρέπει νά μετατίθεται περιοδικά, καί μάλιστα, κατά προτίμηση, σέ μέρη πού νά είναι δλως διόλου άγνωστος. ’Εννοείται πώς δέν γ ίνεται συ­ζήτηση γ ιά τά τοπικά τμήματα. ’Ε κ ε ί γίνεται δουλειά. *Η πρωταρχική άπασχόληση θά είναι ή βοήθεια πού θά δοθεί στούς υποψήφιους. Οί συγκεντρώσεις ποτέ δέ θά έχουν χ α ­ρακτήρα λήψης άποφάσεων. Οί άποφάσειςάνήκουν μόνο στούς άρχηγούς. Δέν αρμόζει στά μέλη τοΟ κόμματος νά έπεξερ- γάζονται τήν πολιτική γραμμή πού θ’ άκολουθήσουν, άλλά μόνο νά κάνουν προπαγάνδα γ ι’ αύτή άνάμεσα στίς μάζες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν πιστεύω νά θέλετε νά τό χάψουμε πώς τοΟτο είναι

24116

ειδικότητα τοϋ δλοκληρωτικοΟ κόμματος; Ά π ό πείρα προ­σωπική γνωρίζω πώς δέν είναι διαφορετική ή βασική άπο- στολή ένός δημοκρατικοϋ κόμματος. Έ κ α μ α τήν πρώτη πο­λιτική μαθητεία μου σάν P re c in c t le ad e r (περιφερειακός άρχηγδς) ένός άπ’ αύτά. Δέν τδ λέω γ ιά νά παινευτώ, άλλά κατόρθωνα πάντοτε νά έξασφαλίζω άπδ πρίν, τουλάχιστο τά δυδ τρίτα τών ψήφων ένδς τμήματος δρόμου πού μοΟ είχαν έμπιστευτεϊ. Μέ βοηθούσε Ενας θείος μου κι Ινας Ιτα λ ό ς κουρέας, πού ήταν, στ’ άλήθεια, τρομερός στήν τέχνη νά πείθει κα ί τούς πιό καυγατζήδες. “Οχι πώς ήταν Ενας πο- λ ιτικός συζητητής · μάλιστα, άπό πολιτική είχε μεσάνυχτα - άλλά τούς έκανε νά γελάνε. Ό καϋμένος δ κόσμος ε ίχε ά- νάγκη άπό βοήθεια κ ι έγώ διόριζα, έκείνους πού μπορούσα, πυροσβέστες, θυρωρούς σέ σχολεία καί σέ παρόμοιες θέσεις. Έκείνους πού δέ μπορούσα νά βοηθήσω, τούς έμπιστευό- μουνα στόν ’Ιταλό κουρέα πού τούς έκανε νά γελάνε. Α ­ναγκάστηκα νά χαλάσω έφτά πουκάμισα γ ιά νά γίνω W a rd le a d e r (άρχηγός συνοικισμού) μέ πάνω κάτω τριάντα p re ­c in c ts (περιοχές) ύπό τόν ϊλ εγχό μου. Ά λ λά , μ’ δλο πού ή ­μουν αύτός, κανείς ποτέ δέν μέ κάλεσε νά συζητήσουμε π ά ­νω στήν πολιτική τοΟ κόμματος. Ε ίχα άπό πάνω μου ϊναν boss (προϊστάμενο), πού όδηγοΟσε τήν «μηχανή» τού κόμ­ματος σάν νά ήταν 8να αύτοκίνητο Φόρντ δικό του. Ά ν θά είχα ύπομονή, θά μπορούσα νά περιμένω νά πεθάνει αύτός γ ιά νά έλπίσω νά πάρω τήν θέση του. Ά λ λά , έκτός τοΟ δτι δέν ε ίχα ύπομονή, είχε μιάν ύγεία σιδερένια, κι ήταν κ ι αύ­τός, μέ τή σειρά του, ένας τροχός τής «μηχανής», άν δχι τί- ποτ’ άλλο, λίγο δμως πιό μεγάλος. "Ομως, μόνον ϊνας τροχός.

ΘΩΜΑΧ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό πού θυμήσατε τώρα, κύριε Ντάμπλ Γιου, τό είχαμε π ιά βάλει έμεΤς στόν κατάλογο τών προϋποθέσεων πού εύ· νοούν στήν έποχή μας τΙς όλοκληρωτικές πρωτοβουλίες. Μάς μένει ώστόσο νά ξεκαθαρίσουμε άν, σέ καθεστώς ένός μονα-

242

δικοϋ κόμματος, τό κράτος είναι κείνο πού άπορροφϊ τό κόμ­μα ή άνάποδα. Κατά τήν γνώμη μου, συμβαίνει καί τό Ινα καί τό άλλο, διά μέσου τοΟ προσώπου τοϋ άρχηγοϋ καί τής όμάδας, τής πιό έξέχουσας άνάμεσα σέ κείνες πού τόν έμπι· στεύονται. Ό άρχηγός διευθύνει κα ί τό κόμμα καί τό κρά­τος. Χρησιμοποιεί τό κράτος γ ιά νά έχει τό κόμμα σέ ύπο- ταγή καί τό κόμμα γ ιά τόν πολιτικό έλεγχο τοϋ κράτους. Έ πειθαρχία τοΰ κόμματος θά θεωρηθεί σάν τό πολυτιμό­τερο άγαθό τής δικτατορίας. Τά στελέχη της θά έξασκηθοϋν μ’ αύστηρότητα.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γιά τό σχολείο τοΰ κόμματος έχουν πιά καταρτίσει Ενα σχέδιο πλήρες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Έ παν - ταυτολογία πρέπει νά γίνει ή έπίσημη έπιστήμη μας ; Πριν δεσμευτώ, θέλω νά μάθω τήν γνώμη κι άλλων πού νά είναι αρμόδιοι.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά φοΰ, κύριε Ντάμπλ Γιου, έκεΐνο πού κυνηγάτε δέν ε ί­ναι ή άλήθεια άλλά ή άποτελεσματικότητα, λίγο ένδιαφέρει άν είναι τούτη ή έκείνη ή ιδεολογία. Σέ κάθε έποχή, κάτω άπό καθεστώτα όλοκληρωτικά, πραγματοποιήθηκαν άποτε­λέσματα θαυμάσια μέ τήν διδασκαλία τών πιό παράξενων θεωριών. Τώρα, χάρη στίς μορφές πού παίρνει ό μαζικός πολιτισμός, ή έπιχείρηση διευκολύνεται πολύ. Ά π ό τήν στι­γμή πού ή άλήθεια έχασε τό κύρος της καί πού ή έλεύθερη έρευνα κηρύχτηκε άσυμβίβαστη μέ τήν δημόσια τάξη, ή π ε ι­στική ικανότητα τής έπίσημης ιδεολογίας στηρίζεται πιά στό γόητρο τής άστυνομίας. Ή έπίσημη ιδεολογία θά έχει, ωστόσο, μιάν άναγκαστική πέραση, σάν τό κρατικό νόμισμα, κ ι ή άρνηση τής ιδεολογίας θά είναι ένα έγκλημα κολάσιμο, 3μοιο μέ τήν μή άναγνώριση τής άξίας πού τό Υ πουργείο

243

τών Οικονομικών δίνει στό ρούβλι ή στό δολλάριο. Ε ίναι δμως απαραίτητο, ή διδασκαλία νά γ ίνεται μέ τρόπο δογμα­τικό κα ί τέτοιο πού νά μήν άφήνει Ιχνος άμφιβολίας. Έ άμ- φιβολία : Νά, ό έχθρός.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ναί, άλλά σέ μάς τό δυστύχημα είναι μιά τάξη καθηγη­τών, καλλιτεχνών κα ί διανοουμένων πού είναι ειδικά δύσπι­στοι. Ε ίναι δντα άλαζονικά πού, γ ιά νά διακρίνονται, δέ­χονται κάθε υπερβολή πού έρχεται άπό τό έξωτερικό.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ε κείνους άνάμεσά τους πού είναι, δπως λέτε, δηλαδή ούσιαστικά ματαιόδοξοι, δέ θά ήταν δύσκολο νά τούς πιά* σετε άπό τήν άδύνατη πλευρά μέ τό μέσο τών βραβείων, στεφανιών δάφνης, άκαδημαϊκών έδρών, κρατικών άργομι- σθιών. Λογαριάστε πώς ή άποκλειστική άσκηση μιάς πνευ­ματικής δραστηριότητας, πολύ συχνά άλλοιώνε: τήν κανονι­κή ψυχικήν ισορροπία, γεννώντας τόν ναρκισσισμό.Μόνο λίγοι διανοούμενοι καί καλλιτέχνες ξεφεύγουν πραγματικά άπό τούτη τήν έπαγγελματικήν άρρώστια. ’Ε φ ’ δσον στήν άνα- πέφευχτη μόνωσή του ό νάρκισσος είναι φουσκωμένος άπό άποστροφή γ ιά τήν κοινωνία, μένει βαθιά συγκινημένος άπό ένδεχόμενα δείγματα έκτίμησης τοΟ καινούργιου άρχηγοΟ τοϋ κράτους. Γενικά, μπορεΐ κανείς νά πε ϊ πώς ό διανοού­μενος κι 6 καλλιτέχνης, άπό ένστιχτο, ευχαριστιέται άπό δλα έκεΐνα πού εύνοοΟν τήν φήμη του καί περιφρονεί έκεΐνα πού τήν ζημιώνουν. Στόν έσωτερικό του κόσμο, ή άναγνώριση τοΟ τ ί είναι καλό κα ί τ ι κακό, στηρίζεται σ’ αύτές τις προϋπο­θέσεις. "Οπωσδήποτε, κάθε ένδεχόμενη ταλάντευσή του θά εξαφανιστεί, μόλις θάχει ένδείξεις πώς θά ήταν δυνατό ή αύθεντική έκτίμηση νά εύνοήσει, άντί τόν Ιδιο, κάποιον συ­νάδελφό του.

244

ΚΑθΗΐΉΓΗΣ ITlKAtl

Ό Βίσμαρκ είπε πώς οί ποιητές κι οί πόρνες μποροΟν ν* άποχτηθοΟν πάντοτε μέ χρήματα.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό χρήμα, γ ιά τούς άνθρώπους πού μιλάμε, δέν είναι πάντοτε τό πιό αποτελεσματικό μέσο. Πολύ άνώτερη είν’ ή κολακεία. Δέν θά είναι κακό νά έπεκτείνετε τήν προτίμησή σας σέ κανέναν περίφημο ξένο καλλιτέχνη, ή διανοούμενο. Μή σας φοβίσουν οί άρνήσεις. Έ φήμη πώς είναι άπρόσιτοι, χρησιμοποιείται σχεδόν σάν μέσον έκμετάλλευσης. Αυτοί ψο· φοΟν νά βλέπουν τήν φωτογραφία τους σέ ξένες έφημερίδες. Κ ι ή διαμονή δωρεάν σέ μεγάλα πολυτελή ξενοδοχεία, μέ καλή κουζίνα καί μέ έκλεκτή καντίνα, άρέσει σ’ δλους. Δέν πρέπει ποτέ νά φοβηθήτε νά κάνετε σπατάλη χρημάτων γιά τό γόητρο τοΟ καινούργιου καθεστώτος, γ ια τί ή γοητεία πού άσκοΟν τέτοιες προσωπικότητες στίς μεγάλες μάζες τώρα, δέν είναι θέμα μόνον αϊσθητικό. ’Αφ’ δτου οί έκκλησίες ξέπε- σαν, σέ τέτοιους Κάτωνες άνήκει 6 ρόλος τών πνευματικών έδηγών. Δέν θά λείψει άνάμεσα σ’ αυτούς κάποιος άποκρου- στικός, παραστρατημένος στήν διαφθορά καί στά γλυψίμα- τα. Νά τόν δποδείξετε στήν άστυνομία μέ τήν διαταγή νά τόν μεταχειριστεί σάν τόν χειρότερο Ιγκληματία .

Η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν θάλεγα πώς ή έπίδραση τών έκκλησιών στόν τόπο μας είναι όπισθοδρομική. Τό άντίθετο. Έ ν α παρά πάνω ά- σύμφορο γεγονός είναι πώς αυτές είναι πάρα πολλές.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό είναι μιά συμφορά πού μπορεΐ νά γ ίνει Ενα πλεο­νέκτημα, άν ξέρει ή δικτατορία νά έκμεταλλευτεΐ τις έχθρό- τητές τους. Στούς άνθρώπους τής έκκλησίας, δπως κα ί στούς θεούς, άρέσουν οί νικητές. 'Η άστική τους όπακοή, σέ σύγ­κριση όποιασδήποτε έξουσίας, στηρίζεται σταθερά πάνω στήν

245

πίστη πώς κάθε άρχή προέρχεται άπ* τόν θ εό καί στήν σύ­σταση ν’ άποδίδονται «τά τοΟ Καίσαρος τώ Καίσαρι». Τέ­λος πάντων, είναι κόσμος μέ διάθεση καλή. Ά π ό τό άλλο μέρος, τό σύνορο άνάμεσα στό θείο καί στό άνθρώπινο δέν είναι χαραγμένο τόσο καθαρά, ώστε νά έμποδίζει τό νά δ ί­νουν καμιά φορά στόν Καίσαρα καί κείνο πού άνήκει στόν θεό καί νά διεκδικοΟν άπό τόν θεό έκεϊνο πού άνήκει στόν Καίσαρα. Αύτά είναι άνακατώματα πού δέν πρέπει νά σκαν­δαλίζουν. Ό νέος δικτάτορας πρέπει νά έκτιμήσει τό πλεο­νέκτημα πού τοΟ προσφέρει ή δήλωση πώς ό ίδιος είναι άν­θρωπος τής θείας Πρόνοιας καί νά προστεθεί στήν λειτουρ­γ ία μιά παράκληση γ ιά τήν έπίκληση τής θείας προστασίας πάνω στό πρόσωπό του.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν πιστεύω στήν μεταθανάτια ζωή.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ούτε ό Μουσολίνι πιστεύει, ή θρησκευτική δμως έπικύ- ρωση πού δόθηκε σ* αυτόν, διευκόλυνε τήν θριαμβευτική έκ­βαση τοΰ δημοψηφίσματος πού αναγγέλθηκε άπό τόν Ιδιο έ­πειτα άπό τήν συνδιαλλαγή.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στήν άντιμετώπιση τών παπάδων, αύτός φάνηκε άσφαλώς πιό έπιδέξιος άπό τόν Χίτλερ. Κι δμως' καί στήν Γερμανία οί δύο κλήροι, ό ρωμαιοκαθολικός κ ι ό προτεσταντικός, είχαν μεγάλη διάθεση νά συνεργασΟοΰν.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

θάλεγε κανείς πώς δ Χίτλερ περιφρονεϊ τόν νόμο τοΰ έ- λάχιστου κόπου.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Περισσότερο ή λιγότερο, αύτό είναι τό ιδιαίτερο γνώρι­σμα κάθε δικτατορίας. *0 Μοντεσκιέ έδωσε τόν δρισμό τοΰ

δικτάτορα Ι τ σ ι : «Ε κείνος που βάζει νά κόψουν ?να δέντρό γ ιά νά πάρει 6να μήλο*.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν είναι τόσο γ ιά τό μήλο, πιστεύω, δσο γ ιά μιάν έπί- δειξη δύναμης. Υ πάρχουν άνθρωποι άφηρημένοι πού σ’ αύ- τούς μιά συχνή έπίδειξη δυνάμης μπορεΐ νά χρησιμεύσει σάν προηγούμενη ύπόμνηση.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κάθε δικτατορία, στήν πρώτη περίοδο, περνάει άναπό- φευκτα άπό μιά φάση τακτοποίησης κ ι δργάνωσης. Αύτό ε ί­ναι ?να καθήκον άπάνθρωπο. 'Ολόκληρη ή κοινωνία πρέπει νά περάσει κάτω άπό τόν έλεγχο τοΰ κράτους - κόμματος. Δέν θά μείνει διόλου περιθώριο στόν αυθορμητισμό καί στήν πρωτοβουλία ένδιάμεσων έξουσιών, δμάδων ή Ιδιωτών. Ό χ ι μονάχα ή κοινωνική ζωή τών έργατών καθώς καί τών έπι- χειρηματιών, άλλ’ άκόμα καί κείνες οί άσχολίες, σάν τήν καλλιτεχνική δημιουργία, τό ξεκούρασμα, τήν διασκέδαση, θά γίνονται κάτω άπ’ τήν έπίβλεψη τοΰ κράτους - κόμματος. Έ ν α πυκνό δίχτυ άνθρώπων έμπιστοσύνης θά έλέγχει κάθε πολίτη. Στούς τόπους τής δουλειάς, στούς τόπους άναψυχής, στά μέσα μεταφοράς, στό σπίτι, τό άτομο πρέπει νά νιώσει τόν έαυτό του κάτω άπό τό άγρυπνο μάτι τής έξουσίας. Ό άνθρωπος τής κομματικής έμπιστοσύνης συγκεντρώνει τΙς αρ­μοδιότητες τοΟ σπιούνου, τοΰ κοινωνικοΟ συμπαραστάτη καί τοΰ θυρωροΰ ξενοδοχείου. Τ ί πράγμα θά μποροΟσε κανείς νά σκεφτεΐ πιό ίδιωτικό άπ’ τόν έρωτα άνάμεσα στό άντρόγυνο ; Ό Μουσολίνι έπινόησε διάφορα μέσα γ ιά νά έπηρεάσει κ ι’ αύτό. Οί ’Ιταλοί άγαμοι πρέπει νά πληρώσουν ίναν ειδικό φόρο. Τά άντισυλληπτικά φάρμακα κηρύχτηκαν έκτός νόμου κι άπαγορεύτηκε στούς φαρμακοποιούς νά τά πουλοΟν. 0£ γυναίκες οί εύκολόγενες, παίρνουν ένα βραβείο χρηματικό καί τήν φωτογραφία τοΟ ΝτοΟτσε μέ υπογραφήν αύτόγραφη.

247

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Αναρωτιέμαι μήπως τά παραλέτε. Πώς γίνεται Ενα πολι­τικό κόμμα ν’ άναλαβαίνει δλες αυτές τΙς σκοτούρες;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Βέβαια, δέν θά μπορ&Οσε νά τ ’ άνχλάβει τό κόμμα πού όδήγησε τό πραξικόπημα στό σκοπό του. ΙΊρέπει νά υπο­λογιστεί ή άνάγκη ξεκαθαρίσματος κι Ανασυγκρότησής του άπό τήν Αρχή ώς τό τέλος. Ά φοΰ περιορίσει τούς άντιπά­λους του, οί πιό μεγάλες δυσκολίες πού θά Εχει ν’ Αντιμε­τωπίσει ό νέος δικτάτορας, θά προέλθουν άπό έκείνους ά­κριβώς πού τόν βοήθησαν πιό πολύ στήν κατάκτηση τής έξουσίας. θ ά γλυτώσει άν ξέρει νά Ενεργήσει άπέναντί τους μέ γρηγοράδα καί χωρίς οίκτο.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ό Μουσολίνι, ό Χίτλερ καί ό Στάλιν βρέθηκαν Αντιμέ­τωποι σ’ Ενα τέτοιο οδυνηρό καθήκον. Πιστεύετε δμως πώς αύτό μπορεΐ νά γεν ικ ευ τε ί;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Χωρίς τήν παραμικρήν αμφιβολία. Ωστόσο, πρέπει νά προσέξει κανείς πώς ή Επικοινωνία καί ή Εκτέλεση ένός πραξικοπήματος άπαιτοΰν ικανότητες πολύ διαφορετικές άπό κείνες πού είναι άπαραίτητες γ ιά τήν άσκηση τής έξουσίας. Ε ίναι δμως καί κάτι άλλο. Τά κομματικά πρωτοτόκια θά δημιουργήσουν σέ μερικούς τήν προκατάληψη πώς Εχουν άξίες καί δικαιώματα Εξω άπό τήν καλοσύνη τοΰ άρχηγοϋ. θ ά θεωρήσουν τόν έαυτό τους Αδικημένο στή μοιρασιά τών λαφύρων, θ ά υπάρξουν άλλοι πού είχαν πάρει στά σοβαρά τά συνθήματα τής συνωμοσίας καί δέν θ’ ΑνεχτοΟν νΑ τούς παραμερίσει ό Αρχηγός Επειτα Από τήν κατάκτηση τής έξου­σίας ή νά κηρύξει συνθήματα δλως διόλου Αντίθετα. Τέλος, πιό Επικίνδυνοι είναι Εκείνοι πού Εχουν μεγάλη δημοτικό­τητα καί πού δέν άφήνουν νά τούς ξεφύγουν οί εύκαιρίες

24S

γιά νά τήν αυξήσουν. "Ολοι αυτοί είναι κόσμος Λου πρέπει νά βρίσκεται πάντα κάτω άπό έπιτήρηση καί νά λιγοστεύει. ΟΕ προηγούμενοι, πού μόλις άναφέρχτε, προσφέρονται γ ιά πλατύ ξεδιάλεγμα κατά τόν τρόπο πού θά Ινεργήσετε. Σέ μερικές περιπτώσεις μπορεί νά είναι άρκετή ή σύλληψη ή ή έκτόπιση. Σ ’ άλλες, ή δολοφονία μέ δράστες άγνωστους αντίθετους. Σ ’ άλλες, ή εισαγωγή σέ είδικό δικαστήριο μέ τήν κατηγορία συνωμοσίας, προδοσίας, διαφθοράς καί τά παρόμοια. Άνάμεσα στά πλεονεκτήματα τής έκκαθάρισης πρέπει νά προσέξει κανείς τούς έπαίνους πού 6 νέος δικτά­τορας θά μαζεύει άπό πολλούς πρώην άντιπάλους πού θ’ ά- νακαλύψουν σ’ αύτόν τά πλεονεκτήματα, τά πιό άγνά, τοΰ πολιτικοΰ πού δέν διστάζει νά θυσιάσει άκόμα καί τούς φ ί­λους του γ ιά τό καλό τής πατρίδας. Τόν ίδιο καιρό, ό νέος δικτάτορας θά έχει τήν φροντίδα νά έλκύσει καινούργια στοιχεία στό κόμμα, έφοδιασμένα μέ τά χαρίσματα πού άπαιτεί £να κόμμα πού θά κυβερνήσει, δηλαδή άνθρώπους ήρεμους, άνθρώπους πού συμμορφώνονται, άφοσιωμένους, άν μή τέλεια βλάκες.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μή λέτε, σάς παρακαλώ, κακό γ ιά τούς βλάκες. Προσω­πικά, ένιωσα πάντοτε άδυναμία γ ι’ αύτούς. Ό ιδιοκτήτης ένός μεγάλου έργοστασίου μοΟ έμπιστεύτηκε πώς τό τμήμα τής έπιχείρησής του, τό πιό άποδοτικό, είναι κείνο πού τό άποτελουν έργάτες πού προέρχονται άπό σχολείο παιδιών έλαττωματικών. Δυστυχώς, δέν δπάρχει άκόμη ένας μηχα­νισμός άσφαλής γ ιά τήν αύξηση τής ήλιθιότητας.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Είστε άληθινά άχόρταγοι. Έ χ ε τ ε τό ραδιόφωνο, τόν κι· νηματόγραφο, τόν κίτρινο τύπο, τά σπόρ. Τ ί άλλο θέλετε; Τό παν έξαρτάτα; άπό τήν έξυπνη χρήση πού θά τούς κάνετε.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά λ λ ά ή πιό καλή προπαγάνδα είναι πάντοτε ή προπα­

γάνδα τών έργων. Δέν μπορείτε ν’ άρνηθήτε πώς ό Χίτλερ πραγματοποίησε μεγάλα πράματα, χαθώ ; έπίσης κ ι ό Μου­σολίνι.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό ξέρω. Τά ιταλικά τραίνα φθάνουν τώρα στήν ώρα τους. Ε ίναι μιά παληά ίστορία. Ά π ό τούς Φαραώ ώς τόν Στάλιν, δλοι οί τύραννοι πραγματοποίησαν πάντοτε μεγά­λα πράματα. Δέν φθάνουν δμως οί θαυμαστοί άνθρωποι γ ιά νά άποδειχτεΐ έκεΐνο πού είναι λογικό.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

Τ£ μπαίνει στή μέση τό λ ο γικ ό ; θρησκεία τής έποχής μας είναι ή Ικανότητα. Μέ τήν καθοδήγηση τοΟ Χίτλερ, ή γερμανική οικονομία ρούφηξε ξανά τά έκατομμύρια τών άνερ­γων πού άφησε κληρονομιά ή δημοκρατία τή ; Βαϊμάρης. Τ ί περισσότερο θέλετε ;

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό Χίτλερ έκαμε δ,τι μποροΟσε. ΓΙήρε άπό τόν παραδο­σιακό σοσιαλισμό τά σύμβολά του, Ονομάζοντας έθνικοσο- σιαλιστικό τό κόμμα του, χρησιμοποίησε τίς σημαίες του, τό κόκκινο χρώμα του καί δρισε μέρα γιορτής τήν πρώτο- μαγιά .

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τό άναγνωρίζω, είναι χαριστική βολή έναντίον κάθε άν- τίδρασης, γ ιά νά τοποθετηθεί έκτός νόμου κι έπειτα νά χρησιμοποιηθεί τό πρόγραμμά της. Ά π ’ αύτές, δέν μένει τίποτε πιά. Τό 1917 ό Λένιν έκαμε, πετυχημένα, χρήση αύτής τής τακτικής έναντίον τών έπικίνδυνων άνταγωνιστών του, τών έπαναστατών - σοσιαλιστών. Ε ίχαν αύτοί μαζί τους τούς χωριάτες καί γ ιά τήν προλεταριακή έπανάσταση, πού τήν είχαν προωθήσει οί Μπολσεβίκοι, δέν υπήρχε άπειλή πιό μεγάλη άπό ένα αύτόνομο κίνημα τών έργατών τής γής. Ό

260

αντικειμενικός σκοπός τής άπαλλαγής άπό τους έπαναστά- τες · σοσιαλιστές κυνηγήθηκε μ’ Εναν κατάλληλο συντονισμό τής τρομοκρατικής ένέργειας τής άστυνομίας μέ τήν υιοθέ­τηση τοΟ δικοΟ τους άγροτικοϋ προγράμματος.

’Εμπρός στήν άνάγκη, δ Λένιν δημοσίευσε τό περίφημο διάταγμά του γ ιά τήν κατάσχεση τών μεγάλων ιδιοκτησιών τής γής πρός όφελος τών τοπικών άγροτικών κομιτάτων καί τών χωριάτικων περιφερειακών σοβιέτ. Οί μπολσεβίκοι φυ­σικά, μή έχοντας πιά άντιπάλους στήν ύπαιθρο, γύρισαν ξανά στήν δική τους άγροτική πολιτική, θεωρώντας τούς χωριάτες σάν πολίτες δεύτερης κατηγορίας πού τούς έκμε- ταλλευόταν σ’ όφελος τής έκβιομηχάνισης. Τό μεγαλειώδες αύτό παράδειγμα άκολούθησε ό Στάλιν στήν πάλη του έναν­τίον τοϋ Τρότσκυ. ΙΙρώτα αύτός τόν κατηγόρησε γιά βιομη­χανικό παραστράτημα κ ι άφοΟ τόν έξόρισε, Ισπευσε νά υιο­θετήσει τό πρόγραμμα τής έκβιομηχάνισης. "Οταν, έξ α ι­τίας ίδεολογικοΟ ή πολιτικοΟ άσυμβίβαστου, ό νέος δ ικτά­τορας δέν μπορεΐ νά τολμήσει νά κάμει τό Ιδιο, θά τό δοκι­μάσει, τουλάχιστο, μέ λόγια ή μέ τρόπο συμβολικό. Δέν υπάρ­χει μέσο πιό οικονομικό κ ι άκίνδυνο γ ιά τή λύση τών προ­βλημάτων, άπό τό νά τούς άλλάξεις τήν όνομασία. Έ τ σ ι, κά­τω άπ’ τόν ιταλικό φασισμό, τά δικαιώματα καί τά προνό­μια τών κεφαλαιούχων έγιναν στήν πραγματικότητα πιό ι­σχυρά, ένώ στό καταστατικό τής έργασίας, πού δημοσιεύτη­κε άπό τό καθεστώς, ό καπιταλισμός χαρακτηρίζεται σάν υποτακτικός. Δόθηκε σ’ αύτόν άπλούστατα ή όνομασία co r- p o ra tiv ism o (σωματείωση), σύμφωνα μέ τό παράδειγμα έκεί- νου τοΟ μοναχοΟ πού, άπό σεβασμό στόν κανόνα τής νη­στείας, πρίν φάει τά μπιφτέκια, τά βάφτιζε μπακαλιάρο.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Εύκολο, πολύ εύκολο Ά ν θά ήταν δλες οί άλλαγές μέ λόγια, δέν φαντάζεστε πώς οί δικτατορίες θά είχαν λιγότε- ρους έχθρούς;

251

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ γ ώ νομίζω πώς ή δικτατορία είναι τό κατάλληλο φάρ­μακο γ ιά κάθε άρρωστη κοινωνία.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

“Ισως, πιό πολύ άπό μιάν ιατρική θεραπεία, ή δικτατορία άξίζει νά παραβληθεί μέ τήν Ιφαρμογή ένός όρθοπεοικοΟ συ­στήματος.

*. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γ ιατί δ χ ι ; Τρέφω τόν πιό μεγάλο σεβασμό στήν Ορθοπε­δική. Ά π ’ δλους τούς κλάδους τής ιατρικής, μοΟ φαίνεται πώς είναι ό πιό νόμιμος.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τά προβλήματα δμως μένουν. Ή πολιτική ήττα τών σο­σιαλιστικών κομμάτων δέν περιορίζει τά συγκεκριμένα προ­βλήματα παραγω γής καί κοινωνικής Οργάνωσης, πού είχαν σκοπό νά λύσουν. Ούτε καταστρέφει τήν έργατική τάξη, πού στίς σύγχρονες χώρες άποτελεΐ τό πιό μεγάλο μέρος τοΟπλη- θυσμοΟ καί πού τά συμφέροντά της υπερασπίστηκε, άπό πολ­λές δεκαετίες, καί τ ’ άντιπροσώπευσε τό σοσιαλιστικό κ ίνη­μα. Έ πρωτοτυπία τοΟ φασισμοΟ, συγκρινόμενου μέ τά προη­γούμενα άντιδραστινά κινήματα, είναι δτι πολεμάει τήν έ- πανάσταση μέ τΙς Ιδιες μεθόδους τής έπανάστασης, κάνον­τας δικά του τά σύμβολά της, τήν τεχνική της, τήν τα κ τι­κή της, κα ί δ ,τι άλλο τήν κάνει έμφανίσιμη, άλλά δέν δίνει λύση στά προβλήματά της. Α ν τ ί γ ιά λύση, προσφέρει κά ­ποιο ύποκατάστατο, δηλαδή τήν συλλογική Οργάνωση, τήν άσφάλιση, τίς άμοιβόμενες άδειες, τήν προστασία τής μητρό­τητας καί τής παιδικής ήλικίας. Κ ατά τόν ίδιο τρόπο, τό δημοψήφισμα είναι τό ύποκατάστατο τής δημοκρατίας καί ή θρησκεία τής πατρίδας ή τής φυλής, τό ύποκατάστατο τής έλλειψης άληθινής πίστης.

252

Κ- ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν πρέπει νά πε ί κανείς κακό λόγο γ ιά τό υποκατάστα­το, άν άποτελεΤ μιάν Ανάγκη. "Οταν λείπει £να Απαραίτητο προϊόν, πρέπει κατά κάποιον τρόπο ν ’ άντικατασταθεΐ. Καμιά φορά, τό είδος τής Αντικατάστασης Αξίζει πιό πολύ ή χρειά­ζεται περισσότερο άπό τό φυσικό προϊόν.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κι έπειτα , τί είναι αύτή ή μανία τών προβλημάτων πρός λ ύσ η ; Ή κοινωνία δέν είναι πρόβλημα άλλά μιά πραγμα­τικότητα πού δέν χρειάζεται παρά νά βεβαιωθεί κανείς γ ι’ αύτή.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ά ς μήν ΑοριστολογοΟμε. ΟΕ πιό μεγάλες δυσκολίες δλων τών καθεστώτων άφοροΟν τήν καλή διοίκηση. Πώς νά π ά ­ρει κανείς τά μέτρα του άπό πρίν, μέ ένα έκτακτο προσω­πικό πού θά διευθύνει, έναντίον τής βλακείας, τής Απρονοη· σίας, τής δολιοφθοράς, τής διαφθοράς; Χωρίς νά λογαρια­στούν οί φυσικές Αναποδιές, ή ξηρασία, οί θεομηνίες, οί έπι- δημίες πού έχουν άναπόφευκτες κοινωνικές συνέπειες.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Λοιπόν, έναντίον τών κακών κάθε είδους, οι δικτατορίες γνωρίζουν μιά σπουδαία πανάκεια. Τήν Αμεση θυσία κατάλ­ληλων άποδιοπομπαίων τράγων. Ε ίναι μιά μέθοδος πού μ’ αύτή ξεμπερδεύει κανείς, άπαλλαγμένος άπό τ ’ άσύμφορα τής δημοκρατικής μεθόδου, μέ τις συνδικαλιστικές έκστρα- τεΐες της, τίς άτέλειωτες κοινοβουλευτικές συζητήσεις, τις εξεταστικές έπιτροπές πού δέν βγάζουν συμπέρασμα, καί μέ τίς δίκες πού τραβούν δεκαετίες. Έ ξ άλλου, ή θυσία Απο­διοπομπαίων τράγων δίνει τήν ψευδαίσθηση ένός αυστηρού έλέγχου τής δημόσιας διοίκησης. Μαζί μέ τήν Ανάγκη δ ι­καιοσύνης, ικανοποιεί τήν Ανάγκη, τήν λιγότερο εύγενική καί πιό πολύ διάχυτη , τής έκδίκησης. Γ ιά τούτο, παίρνω

263

τό θάρρος νά υποστηρίξω, πώς Ενα άφθονο άπόθεμα άπό άποδιοπομπαίους τράγους, ταξινομημένους γ ιά τΙς πιό δια­φορετικές χρείες, είναι άπαραίτητο γ ιά τήν άσφάλεια τοΟ όλοκληρωτικοΟ κράτους, τουλάχιστον βσο · φέρνω παράδειγ· μ α - ή έκτροφή τών βοοειδών είναι άπαραίτητη γ ιά μιά κα­λή καλλιέργεια.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Δέν πιστεύω νά σκέπτεσθε γ ιά έναν προετοιμασμένο κα­τάλογο υποψηφίων γ ιά θυσία ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ό χ ι , γ ια τ ί αύτό θά ε ίχε σάν συνέπεια άδικες κι άσκο­πες έξαιρέσεις, ένώ μπορεΐ νά π ε ι κανείς, πώς μέ μόνη τήν έξαίρεση τοΟ άρχηγοΟ, ή τύχη αύτή μπορεΐ νά λάχει σέ κά­θε πολίτη. Αύτό, έννοεΐται, δέν άποκλείει τό νά υπάρχουν κατηγορίες άτόμων προορισμένων γ ιά τή θυσία αύτή άπό τό πεπρωμένο τους, πρίν άκόμη άπό τή γέννησή τους, δπως οί Ε δρ α ίο ι, οί μαϋροι, οί άναρχικοί, οί ξένοι. Έ ν α ς δμως διο­ρατικός δικτάτορας θά ξέρει νά κερδίσει, στήν κατάλληλη στιγμή, άπό τήν τάξη τών άποδιοπομπαίων τράγων διπλήν ώφέλεια, προορίζοντας γ ιά θυσία σάν ένόχους κάποιας έθνι- κής καταστροφής τά πρόσωπα έκεΐνα πού τρέφει άπέναντί τους παληές μνησικακίες. Υ πάρχουν δμως καί περιπτώσεις όδυνηρές, πού σ’ αύτές τό δίκηο τοΟ κράτους μπορεΐ νά τόν άναγκάσει νά στερηθεί άκόμα καί τούς πιό καλούς φίλους καί συνεργάτες του. Αύτό είναι σκόπιμο κάθε φορά πού ή κοινή γνώμη θά ύποπτευθεΐ τόν ίδιο τόν δικτάτορα σάν άμε­σο υπεύθυνο κάποιας κακής ένέργειας.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μήν πιστέψετε πώς θά στοίχιζε μεγάλη προσπάθεια στόν κ. Ντάμπλ Γιου νά θυσιάσει τούς πιό καλούς φίλους του.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Βέβαια, π ιό λίγο άπό τό νά θυσιάσω τόν έαυτό μου.

264

ΘΩΜΑ! Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πρέπει νά έλπίσει κανείς, πώς οί φίλοι που διαλέχτηκαν άπό πρίν, θά είναι άξιοι τής μεγάλης αυτής τιμής κ ι δτι, μπροστά στό δικαστήριο δπου θά μεταφερθοΟν γ ιά νά κατα· οικαστοϋν στήν ήλεκτρική καρέκλα, θά ξέρουν νά κηρύξουν τόν εαυτό τους ένοχο μέ τρόπο πειστικό.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ν άρνηθοΟν ; Ά ν διακηρύξουν τήν άθωότητά τους ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

θ ά ξεσκεπαστοΟν πώς είναι μεγάλοι προδότες καί θ* άξί- ζει γι* αυτούς δυό φορές ό άτιμωτικός θάνατος. Δέν είναι έξ άλλου δύσκολο, σέ καθεστώς δικτατορίας, νά τεχνουργηθοΟν εκμυστηρεύσεις άπόκρυφες καί νά ένισχυθοΟν μέ μαρτυρίες κι έγγραφα, πού νά ληφθοϋν ύπ’ δψη.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ χ ε τ ε βρεϊ μιάν έξήγηση γ ιά τΙς «αύθόρμητες* όμολο- γίες πού έκαμαν ο£ κατηγορούμενοι στίς μεγάλες δίκες τής Μόσχας, τά περασμένα χρόνια ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν πιστεύω νά ύπάρχει γ ι’ αύτές τΙς δίκες έξήγηση δια­φορετική άπό έκείνη πού προκύπτει άπό τήν σημερινή ρω­σική πραγματικότητα στό σύνολό της. θέλω νά πώ πώς, άκόμα κι άν είναι γνωστή ή τεχνική πού άνάγκασε τούς κα­τηγορούμενους νά όμολογήσουν αυθόρμητα, έγκλήματα φαν­ταστικά, δέν θά ήταν εύκολο νά έφαρμοστεϊ ή τεχνική αύτή κάπου άλλοΟ καί νά πραγματοποιηθοΟν οί Ιδιες τρομαχτικές συνέπειες. Ε ίναι φυσικό νά μή φτάνει σ’ αύτό τό σημείο ένα όποιοδήποτε πραξικόπημα. ‘Ωρισμένα άριστουργήματα δικα­στικής τέχνης, είναι βολετό νά δημιουργοΟνται μονάχα άπό μιάν αύθεντικήν έπανάσταση, πού είναι σπρωγμένη άπό μιάν άσυγκράτητη ιδεολογική παρακίνηση. Δέν πρέπει δμως ν’

265

Απογοητεύεται κανείς, κύριε Ντάμπλ Γιου. Ε κ ε ίν ο πού δέν μπορεί νά έπαναληφθεΤ, μπορεί νά γίνει μίμηση. Ε ίναι δια­φορετική ή πρώτη Ολη, άλλά ή κατάληξη είναι παρόμοια. Μιά άξιοποίηση, έπιδέξια καί συστηματική, άποδιοπομπαίων τράγων Αποβλέπει πραγματικά στήν ένίσχυση Ακόμα πιό πολύ τοΟ γοήτρου τοΟ ΑρχηγοΟ. Ά νάμεσα σέ τόσα καθάρματα, αύτός είναι ό μόνος πού δέν σφάλλει. “Ολο τό καλό μένει γ ιά κείνον. Έ τ σ ι βγαίνει τό παραμύθι τοΰ Καλοΰ Τύραν­νου, πού ή μορφή του Ακτινοβολεί πολύ πέρα άπό τό κόμμα του. Στήν Ρωσία ήταν άντιμπολσεβίκοι πού πρόσεχαν μή τυχόν καί παρασύρουν τόν Λένιν στήν άντιπολίτευσή τους καί φαίνεται πώς στήν ’Ιταλία ύπάρχουν Αντιφασίστες μου- σολινικοί.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γιατί μιλάτε μέ ειρωνεία γ ιά τήν δημοτικότητα τοΰ δ ι­κτάτορα ; Τόν φαντάζομαι πολύ πιό κοντά στόν λαό, παρά τούς άπό παράδοση πολιτικούς.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ σιωπή τών Αντίθετων κομμάτων τόν διευκολύνει μάλι­στα στό νΑ Ακούει καί τά πιό χαμηλόφωνα παράπονα. Στήν Ρώμη μας έδειξαν τό περίφημο «Στόμα τής Αλήθειας», δπου, τήν έποχή τής βασιλείας τοΟ Πάπα, ήταν δυνατό νά κατα­τίθενται οί Ανώνυμες καταγγελίες. Ό Μουσολίνι, άπ’ τό μέ­ρος του, άναγνώρισε τήν νομιμότητα τοΰ «Jus m u rn iu ra - nd i» (Τό δίκηο έκείνων πού παραπονιούνται). Κ ι ό Στάλιν, δπως είναι γνωστό, όργανώνει περιοδικά έκστρατεΐες κομ­μουνιστικής αύτοκριτικής.

ΘΩΜΑ! Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μέ περιωρισμένην δμως Αξία. Οί καταγγελίες καί οί κρ ι­τικές πού επιτρέπονται, μπορεί ν’ Αφοροΰν μόνο πρόσωπα, γεγονότα, περιπτώσεις, στό περιθώριο τής δημόσιας ζωής, ποτέ δμως τήν γενική πολιτική καί, Ακόμα λιγότερο, τό πρόσωπο τοΰ Αρχηγοΰ.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

"Οποιες κ ι άν είναι οί προσωπικές άδυναμίες του, ή πρά­ξη τοΟ Ά ρχηγοϋ πρέπει νά είναι ίερή καί πάνω άπό κάθε συζήτηση. Τό κόμμα ίχ ε ι καθήκον νά καλλιεργήσει μιάν ά- ληθινή καί καθαρή λατρεία τοΟ προσώπου του. Δέν είναι ά- νεκτή ή παραμέληση κανενός μέσου γ ιά νά δημιουργηθεΤ, γύρω άπό τό πρόσωπο έκείνου, Ενα κλίμα είδωλολατρείας. Ε ίναι δρος γ ιά ν’ άποχτήσει ό Ιδιος τήν εύχέρεια νά ζητήσει άπό τούς πολίτες άκόμα καί τήν θυσία τής ζωής τους.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ λατρεία τοΟ ΆρχηγοΟ είναι τό κύριο λειτούργημα τοΟ μονοπώλιου τών μέσων πληροφοριών καί προπαγάνδας. Αύ­τός πρέπει, γ ιά νά φτάσει στόν σκοπό του, νά προφυλαχτεΐ μέ τήν άπαγόρευση τών ξένων βιβλίων κι έφημερίδων πού είναι έχθρικές, κ ι άπό τήν συστηματική ένόχληση τών ξένων ραδιοφωνικών έκπομπών. Μ’ δλο τοϋτο, δπως δείχνει ή π ε ί­ρα, τό μονοπώλιο αύτό, έξ αιτίας τής άλλόκοτης φύσης τών Ανθρώπων, δέν μπορεΐ νά έμποδίσει άπρόοπτες διαταραχές τής κοινής γνώμης, πού όφείλονται σέ α ιτ ίες άπρόβλεπτες. Μήν άπατ&σθε. Ή άσφάλεια τοΟ καθεστώτος περνάει στήν φροντίδα τοΟ άλλου μονοπώλιου : εκείνου τών δπλων. Ό Κρό- μβελ έλ ε γ ε : τά έννέα δέκατα τών πολιτών μέ μισοΟν, άλλά αύτό τ ι μέ νοιάζει, άν μόνο τό Ενα δέκατο είναι όπλισμένο ; 'Ωστόσο, δπως είναι φανερό, ούτε οί όλοκληρωτικές δικτα­τορίες μπορεΐ νά είναι αιώνιες.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τ ί είν’ αύτό, λοιπόν, πού μπορεΐ νά τΙς ρίξει, άν οί άντί- παλοι είναι άοπλοι κ ι οί κινήσεις τής κοινής γνώμης άνί- σ χυ ρες;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ε ίναι μιά έρώτηση πού σ’ αυτήν ή πείρα δέν έδωσε ακόμη άπάντηση. *0 όλοκληρωτισμός είν’ Ενα φαινόμενο πρόσφατο,

25717

που βρίσκεται μόλις στήν άρχή τής άνάπτυξής του. Γ ιά τήν στιγμή, δέν είναι δυνατό νά προβλεφθεΐ ή έξάντληση τών συνθηκών πού τόν εύνοοϋν. Μπορεί κανείς νά μάς ρωτήσει άν ό σημερινός μαζικός πολιτισμός δέν θά πεθάνει μέ τό νά χάσει τούς άρνητικούς χαρακτήρες του κ ι άν σέ μιά μακρό­χρονη ιστορική προοπτική, άπ* τήν υπερβολική λατρεία πρός τό κράτος, δέν θά μπορέσει, άπό άντίδραση, νά προκόψει Ενας έλευθεριάζων Ανθρωπισμός. Πρόκειται γ ιά Υπολογισμούς ά· φηρημένους.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Είναι λιγότερο άφηρημένο τό νά έξεταστεί άν τό πραξι­κόπημα, άκόμη κ ι άν προχωρεί μέ τόν σκοπό νά διατηρή­σει κα ί ν’ άνορθώσει τήν παληά κοινωνική τάξη, τείνει νά δημιουργήσει μιά καινούργια.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Αμφιβάλλω άν θά έχει καιρό. Νομίζω πώς τά Ολοκληρω­τικά καθεστώτα σύρονται άπό τόν πόλεμο, δπως τό σίδερο άπό τόν μαγνήτη. Καί είναι πιθανό πώς καμιά δικτατορία δέν θά μπορέσει νά έπιζήσει σέ μιά στρατιωτική ήττα.

*·. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν πιστεύω νά ίχ ετε τήν γνώμη πώς ό σύγχρονος πόλε­μος θά διδάξει τΙς μάζες ν* αύτοκυβερνιοΟνται;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν τολμώ νά τό προεξοφλήσω.

Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τότε, θέλετε νά πήτε πώς ώρισμένες μορφές όλοκληρω- τισμοΟ θά μπορέσουν νά τΙς Ακολουθήσουν Αλλες;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν μοΟ φαίνεται μοιραίο, ΑλλΑ ενδεχόμενο. Έ τ σ ι, ό να­ζισμός ΘΑ μπορέσει νΑ έπιστρέψει στόν κομμουνισμό τΙς μά·

ζες πού πήρε προηγουμένως δωρεάν άπ’ αυτόν. Ή τό άντί- θετο. Καί τίποτε δέν έμποδίζει τό νά λάβει μέρος στήν δη­μοπρασία γ ιά τήν έξουσία άκόμη καί κάποιος όλοκληρωτι- κός σχηματισμός μ’ έτικέττα δημοκρατική. Στό πέρασμα, δέν πρόκειται ν’ άντιμετωπιστοϋν παρά τά έξοδα γ ιά τήν άντικατάσταση τών συμβόλων καί τών στολών. Ά λ λά , δπως είναι τό σωστό, τά έξοδα αυτά θά καλυφθούν, κάθε φορά, άπό τό δημόσιο ταμείο.κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέ νομίζετε πώς μιά σύμπτωση οικονομικής εδημερίας καί καμιά λαμπρή έπιτυχία στίς διεθνείς σχέσεις θά μπορέ­σουν νά συγχωρήσουν σέ μιά δικτατορία νά παραιτηθεί άπό τήν τρομοκρατία καί, άς ποΟμε, νά δημοκρατικοποιηθεΐ ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό Ά λέξ ις ντέ ΤοκεβΙλ ειδοποίησε κιόλας πώς οί δικτα­τορίες περνοΟν τούς πιό μεγάλους κινδύνους, δχι δταν σφίγ­γουν τά λουριά, άλλά δταν τά χαλαρώνουν. Τότε είναι δύ­σκολο νά συγκρατηθεϊ ή κεντρόφυγα κίνηση πού πιέστηκε πολύ καί ν* άποφευχθεΐ ή καταστροφή.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ή τελευταία συνάντησή μας, κύριε Κυνικέ, προχωρεί στό τέλος της. Οί γιατροί έπιτρέπουν στόν κ. Ντάμπλ Γιου ν* άναχωρήσει. Πρίν δμως νά χωριστοΟμε, θά ήθελα νά σάς άπευθύνω μιάν έρώτηση προσωπική: Ά ν , δπως λέτε, ή πιό ίσχυρή ροπή τής έποχής μας, χάρη στόν μαζικό πολιτισμό, είινοεΐ τ ίς δλοκληρωτικές τάσεις κάθε είδους, σείς γ ια τί τΙς έχθρεύεστε δ λ ες ;ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν πιστεύω πώς ό τίμιος άνθρωπος έχει άπαραιτήτως χρέος νά ύποτάσσεται στήν ‘Ιστορία.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

θεο ί τών ούρανών, άκούσατε ποτέ πιό βλάστημο συλλο­γισμό ;

μ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Of έπισκέψεις σας, κύριε Κυνικέ, έκαμαν τή διαμονή μου σ’ αύτή τήν πόλη λιγότερο άνιαρή. Σάς εύχαριστώ γ ι ’ αυ­τό. Ά ν μέ βοηθήσει ή τύχη, μπορώ νά έλπίσω πώς θά σάς φιλοξενήσω στήν Α μερική ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γιατί δ χ ι ; θ ά είναι δμως έπικίνδυνο καί γ ιά τούς δυό μας. Σίγουρα θά ταχτώ μέ τούς άντιπάλους σας γ ιά νά σάς πολεμήσω, κα ί σείς, σύμφωνα μέ τίς συμβουλές μου, θά πρέ­πει νά δώσετε διαταγή νά μέ χώσουν στήν φυλακή.

ΤΕΛΟΣ

Η ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟ­ΡΩΝ ΤΟΥ ΙΝΙΛΤΣΙΟ ΣΙ- ΛΟΝΕ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Μ. ΜΠΟΥΑ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΘΗ­ΝΑ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ Χ ΙΛ ΙΑ ΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑ Ε- ΞΗΝΤΑΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΟ ΤΥ­ΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Α. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ