Download - ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

Transcript
Page 1: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

1

ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΗ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ

ΘΔΟΛΟΓΗΚΖ ΥΟΛΖ - ΣΜΖΜΑ ΘΔΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΗΣΟΡΗΚΟ

ΟΙ ΠΔΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΔΙ ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ

ΝΤΗ ΜΔ ΑΦΟΡΜΗ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΣΗ ΑΓΔΡΦΗ ΣΟΤ

ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

ΦΔΒΡΟΤΑΡΙΟ 2006

ΦΡΟΝΣΗΣΖΡΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ

ΠΑΠΑΝΗΚΟΛΑΟΤ ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ

ΤΠΔΤΘΤΝΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΠΡΩΣ ΓΖΜ ΣΕΔΡΠΟ

ΛΔΚΣΟΡΑ ΣΜΖΜΑΣΟ ΘΔΟΛΟΓΗΑ ΣΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΑΘΖΝΩΝ

ΦΔΒΡΟΤΑΡΗΟ 2006

2

ΠΡΟΛΟΓΟ

Θ ανάκεςθ μιασ εργαςίασ με κζμα τθ ςτάςθ μιασ Οςίασ ζναντι του κανάτου θ οποία περιγράφεται από ζναν επίςθσ Άγιο υπιρξε παρά τθν εξωτερικι κεϊρθςθ του κζματοσ μια ευχάριςτθ εργαςία Οι όποιοι ενδοιαςμοί που ενδεχομζνωσ κα μποροφςαν να υψωκοφν για το δικεν απζλπιδο του κζματοσ από τουσ αδαείσ τθσ ορκόδοξθσ κεολογίασ καταρρίπτονται ςυλλιβδθν από το ελπιδοφόρο μινυμα τθσ Εκκλθςίασ περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ Ο κάνατοσ δεν είναι παρά θ αρχι και θ θμζρα του κανάτου ενόσ αγίου μεταμορφϊνεται ςτθ γενζκλια θμζρα του ςτθν ουράνια ndash και πάντα εςχατολογικά παροφςα ndash Βαςιλεία Κι αυτό υπιρξε το ζναυςμα και θ κινθτιριοσ δφναμθ για τθ κεϊρθςθ και τθν εντρφφθςθ ςτισ πτυχζσ ενόσ κζματοσ τόςο ευρζοσ τόςο κοινοφ που απαςχολεί όλουσ τουσ ανκρϊπουσ ανεξαιρζτωσ αλλά και τόςο διαφορετικοφ ςτθν αντιμετϊπιςι του από τον κακζνα Βζβαια δεν είμαςτε οι πρϊτοι που αςχολθκικαμε με ζνα κζμα ςαν κι αυτό και μια απλι φροντιςτθριακι εργαςία δε φιλοδοξεί να καλφψει όλο το ευρφ πεδίο του κζματοσ οφτε και διεκδικεί κάποια πρωτοτυπία ι κάλυψθ κενϊν ςτθν ζρευνα Καταβλικθκε όμωσ κάκε δυνατι προςπάκεια μζςα ςτα ςτενά χρονικά πλαίςια και το περιοριςμζνο τθσ ζκταςθσ ενόσ φροντιςτθρίου να τονιςτοφν τα πιο καίρια ςθμεία Κι αυτι ιταν θ ςθμαντικότερθ δυςκολία μασ και ζνασ ςυνεχισ εκ δεξιϊν πειραςμόσ κακrsquo όλθ τθ διάρκεια τθσ ςυντάξεωσ τθσ παροφςασ εργαςίασ θ τάςθ από τθ μια για επζκταςθ μια και τα αναδυόμενα ςτοιχεία ιταν τόςο πολλά και τόςο βακιά ςε νοιματα που προςφζρονταν για κεολογικζσ αναλφςεισ ςε βάκοσ και από τθν άλλθ ο επιβεβλθμζνοσ περιοριςμόσ ενόσ απλοφ φροντιςτθρίου

Οφείλονται όμωσ κερμζσ ευχαριςτίεσ ςτον π Δ Τηζρπο που διαβλζποντασ το προςωπικό μασ ενδιαφζρον για κζματα που άπτονται τθσ ηϊςασ αποκάλυψθσ τθσ Εκκλθςίασ μασ μζςα ςτον κόςμο όπωσ είναι θ ηωι των αγίων και θ ςτάςθ τουσ ςτα μεγάλα προβλιματα τθσ ηωισ μασ ανζκεςε τθν παροφςα εργαςία ςτεκόμενοσ ςτθν πορεία αρωγόσ με τισ καίριεσ υποδείξεισ του Το προςωπικό όφελοσ απrsquo αυτι τθν εναςχόλθςθ δεν μπορεί νrsquo αξιολογθκεί πλιρωσ όμωσ θ ευωδία από τθ ηωντανι παρουςία δφο

3

μεγάλων Αγίων που αναδυόταν μζςα από τθν κάκε ςελίδα των ζργων του αγίου Γρθγορίου ιταν και θ προςωπικι μασ αμοιβι πζρα από τθν αποτυχία ι μθ τθσ προςπάκειασ αυτισ

Ευαγγελία Παπανικολάου

4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΡΕΛΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΕΛΣΑΓΩΓΘ ΤΟ ΡΟΒΛΘΜΑ ΤΟΥ ΚΑΝΑΤΟΥ ΚΑΛ ΟΛ ΑΔΕΦΟΛ ΑΓΛΟΛ ΓΘΓΟΛΟΣ ΚΑΛ ΜΑΚΛΝΑ

1 Το πρόβλθμα του κανάτου 5 2 Άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςθσ ndash Οςία Μακρίνα 7

ΟΛ ΡΕΛ ΚΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΛΛΘΨΕΛΣ ΤΟΥ ΑΓΛΟΥ ΓΘΓΟΛΟΥ ΝΥΣΣΘΣ ΜΕ ΑΦΟΜΘ ΤΟ ΚΑΝΑΤΟ ΤΘΣ ΑΔΕΦΘΣ ΤΟΥ ΟΣΛΑΣ ΜΑΚΛΝΑΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

1 Μακρίνια helliphellip9 2 Θ οςία Μακρίνα μπροςτά ςτο κάνατο αγαπθμζνων τθσ

προςϊπων helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15 3 Ρεριςτατικά του κανάτου τθσ Οςίασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 4 Θ επικανάτια προςευχι τθσ οςίασ Μακρίνασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

ΕΡΛΛΟΓΟΣ 31 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ 33

1 Ρθγζσ 33 2 Βοθκιματα helliphellip 34

5

ΔΙΑΓΩΓΗ

ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

ΚΑΙ

ΟΙ ΑΓΔΡΦΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ

1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

Τι μπορεί νrsquo αντιτάξει ο άνκρωποσ απζναντι ςτο κάνατο Τι είναι αυτό που κα ςτακεί μπροςτά ςτθ φρίκθ του κανάτου και κα παραμείνει όρκιο αλφγιςτο Ο μφκοσ του Ορφζα θ οδφνθ του Θρακλι το κονταροχτφπθμα του Διγενι με το Χάρο οι ατζλειωτεσ ςειρζσ των ελπίδων των μάταιων ελπίδων μιασ ανκρωπότθτασ που ζχαςε το δρόμο που ξζφυγε από τθν πορεία προσ το αιϊνιο Φωσ οι αναηθτιςεισ κάκε κνθτισ λογικισ φπαρξθσ ςτρζφονται ςτθν αναηιτθςθ τθσ νίκθσ μπροςτά ςτο κάνατο Και τι είναι ο κάνατοσ Μπορεί να οριςτεί από λογικζσ κατθγορίεσ Κι αν ακόμθ τον ορίςουμε ωσ τθν πρόςκαιρθ ι παντοτινι απουςία τθσ ηωισ φτάνει αυτό για να ςτακεί κάποιοσ μπροςτά ςτθ φρίκθ του αλφγιςτοσ Φτάνει για να μπορζςει κάποιοσ να διειςδφει ςτα άδυτά του να τον αναλφςει να τον περιγράψει Ρεριγράφεται το ςκοτάδι περιγράφεται το ανφπαρκτο το ανυπόςτατο και με τι λζξεισ με ποια ςχιματα Αν laquoουχί Κεόσ ζκτιςε κάνατονraquo1 και το laquoκακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εςτίνraquo2 μπορεί να ειςζλκει κάποιοσ ςτθν φπαρξθ του ανυπάρκτου Σχιμα οξφμωρο Κι αν μόνο αρνθτικό οριςμό μποροφμε να του δϊςουμε ωσ τθ ςτζρθςθ τθσ ηωισ γιατί laquoΗωι γαρ ο Κεόσ ςτζρθςισ δε τθσ ηωισ

1 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 2 Βαςιλείου Μ Ομιλία 5 PG 31 341C

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 2: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

2

ΠΡΟΛΟΓΟ

Θ ανάκεςθ μιασ εργαςίασ με κζμα τθ ςτάςθ μιασ Οςίασ ζναντι του κανάτου θ οποία περιγράφεται από ζναν επίςθσ Άγιο υπιρξε παρά τθν εξωτερικι κεϊρθςθ του κζματοσ μια ευχάριςτθ εργαςία Οι όποιοι ενδοιαςμοί που ενδεχομζνωσ κα μποροφςαν να υψωκοφν για το δικεν απζλπιδο του κζματοσ από τουσ αδαείσ τθσ ορκόδοξθσ κεολογίασ καταρρίπτονται ςυλλιβδθν από το ελπιδοφόρο μινυμα τθσ Εκκλθςίασ περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ Ο κάνατοσ δεν είναι παρά θ αρχι και θ θμζρα του κανάτου ενόσ αγίου μεταμορφϊνεται ςτθ γενζκλια θμζρα του ςτθν ουράνια ndash και πάντα εςχατολογικά παροφςα ndash Βαςιλεία Κι αυτό υπιρξε το ζναυςμα και θ κινθτιριοσ δφναμθ για τθ κεϊρθςθ και τθν εντρφφθςθ ςτισ πτυχζσ ενόσ κζματοσ τόςο ευρζοσ τόςο κοινοφ που απαςχολεί όλουσ τουσ ανκρϊπουσ ανεξαιρζτωσ αλλά και τόςο διαφορετικοφ ςτθν αντιμετϊπιςι του από τον κακζνα Βζβαια δεν είμαςτε οι πρϊτοι που αςχολθκικαμε με ζνα κζμα ςαν κι αυτό και μια απλι φροντιςτθριακι εργαςία δε φιλοδοξεί να καλφψει όλο το ευρφ πεδίο του κζματοσ οφτε και διεκδικεί κάποια πρωτοτυπία ι κάλυψθ κενϊν ςτθν ζρευνα Καταβλικθκε όμωσ κάκε δυνατι προςπάκεια μζςα ςτα ςτενά χρονικά πλαίςια και το περιοριςμζνο τθσ ζκταςθσ ενόσ φροντιςτθρίου να τονιςτοφν τα πιο καίρια ςθμεία Κι αυτι ιταν θ ςθμαντικότερθ δυςκολία μασ και ζνασ ςυνεχισ εκ δεξιϊν πειραςμόσ κακrsquo όλθ τθ διάρκεια τθσ ςυντάξεωσ τθσ παροφςασ εργαςίασ θ τάςθ από τθ μια για επζκταςθ μια και τα αναδυόμενα ςτοιχεία ιταν τόςο πολλά και τόςο βακιά ςε νοιματα που προςφζρονταν για κεολογικζσ αναλφςεισ ςε βάκοσ και από τθν άλλθ ο επιβεβλθμζνοσ περιοριςμόσ ενόσ απλοφ φροντιςτθρίου

Οφείλονται όμωσ κερμζσ ευχαριςτίεσ ςτον π Δ Τηζρπο που διαβλζποντασ το προςωπικό μασ ενδιαφζρον για κζματα που άπτονται τθσ ηϊςασ αποκάλυψθσ τθσ Εκκλθςίασ μασ μζςα ςτον κόςμο όπωσ είναι θ ηωι των αγίων και θ ςτάςθ τουσ ςτα μεγάλα προβλιματα τθσ ηωισ μασ ανζκεςε τθν παροφςα εργαςία ςτεκόμενοσ ςτθν πορεία αρωγόσ με τισ καίριεσ υποδείξεισ του Το προςωπικό όφελοσ απrsquo αυτι τθν εναςχόλθςθ δεν μπορεί νrsquo αξιολογθκεί πλιρωσ όμωσ θ ευωδία από τθ ηωντανι παρουςία δφο

3

μεγάλων Αγίων που αναδυόταν μζςα από τθν κάκε ςελίδα των ζργων του αγίου Γρθγορίου ιταν και θ προςωπικι μασ αμοιβι πζρα από τθν αποτυχία ι μθ τθσ προςπάκειασ αυτισ

Ευαγγελία Παπανικολάου

4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΡΕΛΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΕΛΣΑΓΩΓΘ ΤΟ ΡΟΒΛΘΜΑ ΤΟΥ ΚΑΝΑΤΟΥ ΚΑΛ ΟΛ ΑΔΕΦΟΛ ΑΓΛΟΛ ΓΘΓΟΛΟΣ ΚΑΛ ΜΑΚΛΝΑ

1 Το πρόβλθμα του κανάτου 5 2 Άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςθσ ndash Οςία Μακρίνα 7

ΟΛ ΡΕΛ ΚΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΛΛΘΨΕΛΣ ΤΟΥ ΑΓΛΟΥ ΓΘΓΟΛΟΥ ΝΥΣΣΘΣ ΜΕ ΑΦΟΜΘ ΤΟ ΚΑΝΑΤΟ ΤΘΣ ΑΔΕΦΘΣ ΤΟΥ ΟΣΛΑΣ ΜΑΚΛΝΑΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

1 Μακρίνια helliphellip9 2 Θ οςία Μακρίνα μπροςτά ςτο κάνατο αγαπθμζνων τθσ

προςϊπων helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15 3 Ρεριςτατικά του κανάτου τθσ Οςίασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 4 Θ επικανάτια προςευχι τθσ οςίασ Μακρίνασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

ΕΡΛΛΟΓΟΣ 31 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ 33

1 Ρθγζσ 33 2 Βοθκιματα helliphellip 34

5

ΔΙΑΓΩΓΗ

ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

ΚΑΙ

ΟΙ ΑΓΔΡΦΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ

1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

Τι μπορεί νrsquo αντιτάξει ο άνκρωποσ απζναντι ςτο κάνατο Τι είναι αυτό που κα ςτακεί μπροςτά ςτθ φρίκθ του κανάτου και κα παραμείνει όρκιο αλφγιςτο Ο μφκοσ του Ορφζα θ οδφνθ του Θρακλι το κονταροχτφπθμα του Διγενι με το Χάρο οι ατζλειωτεσ ςειρζσ των ελπίδων των μάταιων ελπίδων μιασ ανκρωπότθτασ που ζχαςε το δρόμο που ξζφυγε από τθν πορεία προσ το αιϊνιο Φωσ οι αναηθτιςεισ κάκε κνθτισ λογικισ φπαρξθσ ςτρζφονται ςτθν αναηιτθςθ τθσ νίκθσ μπροςτά ςτο κάνατο Και τι είναι ο κάνατοσ Μπορεί να οριςτεί από λογικζσ κατθγορίεσ Κι αν ακόμθ τον ορίςουμε ωσ τθν πρόςκαιρθ ι παντοτινι απουςία τθσ ηωισ φτάνει αυτό για να ςτακεί κάποιοσ μπροςτά ςτθ φρίκθ του αλφγιςτοσ Φτάνει για να μπορζςει κάποιοσ να διειςδφει ςτα άδυτά του να τον αναλφςει να τον περιγράψει Ρεριγράφεται το ςκοτάδι περιγράφεται το ανφπαρκτο το ανυπόςτατο και με τι λζξεισ με ποια ςχιματα Αν laquoουχί Κεόσ ζκτιςε κάνατονraquo1 και το laquoκακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εςτίνraquo2 μπορεί να ειςζλκει κάποιοσ ςτθν φπαρξθ του ανυπάρκτου Σχιμα οξφμωρο Κι αν μόνο αρνθτικό οριςμό μποροφμε να του δϊςουμε ωσ τθ ςτζρθςθ τθσ ηωισ γιατί laquoΗωι γαρ ο Κεόσ ςτζρθςισ δε τθσ ηωισ

1 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 2 Βαςιλείου Μ Ομιλία 5 PG 31 341C

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 3: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

3

μεγάλων Αγίων που αναδυόταν μζςα από τθν κάκε ςελίδα των ζργων του αγίου Γρθγορίου ιταν και θ προςωπικι μασ αμοιβι πζρα από τθν αποτυχία ι μθ τθσ προςπάκειασ αυτισ

Ευαγγελία Παπανικολάου

4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΡΕΛΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΕΛΣΑΓΩΓΘ ΤΟ ΡΟΒΛΘΜΑ ΤΟΥ ΚΑΝΑΤΟΥ ΚΑΛ ΟΛ ΑΔΕΦΟΛ ΑΓΛΟΛ ΓΘΓΟΛΟΣ ΚΑΛ ΜΑΚΛΝΑ

1 Το πρόβλθμα του κανάτου 5 2 Άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςθσ ndash Οςία Μακρίνα 7

ΟΛ ΡΕΛ ΚΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΛΛΘΨΕΛΣ ΤΟΥ ΑΓΛΟΥ ΓΘΓΟΛΟΥ ΝΥΣΣΘΣ ΜΕ ΑΦΟΜΘ ΤΟ ΚΑΝΑΤΟ ΤΘΣ ΑΔΕΦΘΣ ΤΟΥ ΟΣΛΑΣ ΜΑΚΛΝΑΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

1 Μακρίνια helliphellip9 2 Θ οςία Μακρίνα μπροςτά ςτο κάνατο αγαπθμζνων τθσ

προςϊπων helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15 3 Ρεριςτατικά του κανάτου τθσ Οςίασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 4 Θ επικανάτια προςευχι τθσ οςίασ Μακρίνασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

ΕΡΛΛΟΓΟΣ 31 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ 33

1 Ρθγζσ 33 2 Βοθκιματα helliphellip 34

5

ΔΙΑΓΩΓΗ

ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

ΚΑΙ

ΟΙ ΑΓΔΡΦΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ

1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

Τι μπορεί νrsquo αντιτάξει ο άνκρωποσ απζναντι ςτο κάνατο Τι είναι αυτό που κα ςτακεί μπροςτά ςτθ φρίκθ του κανάτου και κα παραμείνει όρκιο αλφγιςτο Ο μφκοσ του Ορφζα θ οδφνθ του Θρακλι το κονταροχτφπθμα του Διγενι με το Χάρο οι ατζλειωτεσ ςειρζσ των ελπίδων των μάταιων ελπίδων μιασ ανκρωπότθτασ που ζχαςε το δρόμο που ξζφυγε από τθν πορεία προσ το αιϊνιο Φωσ οι αναηθτιςεισ κάκε κνθτισ λογικισ φπαρξθσ ςτρζφονται ςτθν αναηιτθςθ τθσ νίκθσ μπροςτά ςτο κάνατο Και τι είναι ο κάνατοσ Μπορεί να οριςτεί από λογικζσ κατθγορίεσ Κι αν ακόμθ τον ορίςουμε ωσ τθν πρόςκαιρθ ι παντοτινι απουςία τθσ ηωισ φτάνει αυτό για να ςτακεί κάποιοσ μπροςτά ςτθ φρίκθ του αλφγιςτοσ Φτάνει για να μπορζςει κάποιοσ να διειςδφει ςτα άδυτά του να τον αναλφςει να τον περιγράψει Ρεριγράφεται το ςκοτάδι περιγράφεται το ανφπαρκτο το ανυπόςτατο και με τι λζξεισ με ποια ςχιματα Αν laquoουχί Κεόσ ζκτιςε κάνατονraquo1 και το laquoκακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εςτίνraquo2 μπορεί να ειςζλκει κάποιοσ ςτθν φπαρξθ του ανυπάρκτου Σχιμα οξφμωρο Κι αν μόνο αρνθτικό οριςμό μποροφμε να του δϊςουμε ωσ τθ ςτζρθςθ τθσ ηωισ γιατί laquoΗωι γαρ ο Κεόσ ςτζρθςισ δε τθσ ηωισ

1 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 2 Βαςιλείου Μ Ομιλία 5 PG 31 341C

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 4: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΡΕΛΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΕΛΣΑΓΩΓΘ ΤΟ ΡΟΒΛΘΜΑ ΤΟΥ ΚΑΝΑΤΟΥ ΚΑΛ ΟΛ ΑΔΕΦΟΛ ΑΓΛΟΛ ΓΘΓΟΛΟΣ ΚΑΛ ΜΑΚΛΝΑ

1 Το πρόβλθμα του κανάτου 5 2 Άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςθσ ndash Οςία Μακρίνα 7

ΟΛ ΡΕΛ ΚΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΛΛΘΨΕΛΣ ΤΟΥ ΑΓΛΟΥ ΓΘΓΟΛΟΥ ΝΥΣΣΘΣ ΜΕ ΑΦΟΜΘ ΤΟ ΚΑΝΑΤΟ ΤΘΣ ΑΔΕΦΘΣ ΤΟΥ ΟΣΛΑΣ ΜΑΚΛΝΑΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

1 Μακρίνια helliphellip9 2 Θ οςία Μακρίνα μπροςτά ςτο κάνατο αγαπθμζνων τθσ

προςϊπων helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15 3 Ρεριςτατικά του κανάτου τθσ Οςίασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 4 Θ επικανάτια προςευχι τθσ οςίασ Μακρίνασ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

ΕΡΛΛΟΓΟΣ 31 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ 33

1 Ρθγζσ 33 2 Βοθκιματα helliphellip 34

5

ΔΙΑΓΩΓΗ

ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

ΚΑΙ

ΟΙ ΑΓΔΡΦΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ

1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

Τι μπορεί νrsquo αντιτάξει ο άνκρωποσ απζναντι ςτο κάνατο Τι είναι αυτό που κα ςτακεί μπροςτά ςτθ φρίκθ του κανάτου και κα παραμείνει όρκιο αλφγιςτο Ο μφκοσ του Ορφζα θ οδφνθ του Θρακλι το κονταροχτφπθμα του Διγενι με το Χάρο οι ατζλειωτεσ ςειρζσ των ελπίδων των μάταιων ελπίδων μιασ ανκρωπότθτασ που ζχαςε το δρόμο που ξζφυγε από τθν πορεία προσ το αιϊνιο Φωσ οι αναηθτιςεισ κάκε κνθτισ λογικισ φπαρξθσ ςτρζφονται ςτθν αναηιτθςθ τθσ νίκθσ μπροςτά ςτο κάνατο Και τι είναι ο κάνατοσ Μπορεί να οριςτεί από λογικζσ κατθγορίεσ Κι αν ακόμθ τον ορίςουμε ωσ τθν πρόςκαιρθ ι παντοτινι απουςία τθσ ηωισ φτάνει αυτό για να ςτακεί κάποιοσ μπροςτά ςτθ φρίκθ του αλφγιςτοσ Φτάνει για να μπορζςει κάποιοσ να διειςδφει ςτα άδυτά του να τον αναλφςει να τον περιγράψει Ρεριγράφεται το ςκοτάδι περιγράφεται το ανφπαρκτο το ανυπόςτατο και με τι λζξεισ με ποια ςχιματα Αν laquoουχί Κεόσ ζκτιςε κάνατονraquo1 και το laquoκακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εςτίνraquo2 μπορεί να ειςζλκει κάποιοσ ςτθν φπαρξθ του ανυπάρκτου Σχιμα οξφμωρο Κι αν μόνο αρνθτικό οριςμό μποροφμε να του δϊςουμε ωσ τθ ςτζρθςθ τθσ ηωισ γιατί laquoΗωι γαρ ο Κεόσ ςτζρθςισ δε τθσ ηωισ

1 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 2 Βαςιλείου Μ Ομιλία 5 PG 31 341C

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 5: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

5

ΔΙΑΓΩΓΗ

ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

ΚΑΙ

ΟΙ ΑΓΔΡΦΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ

1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ

Τι μπορεί νrsquo αντιτάξει ο άνκρωποσ απζναντι ςτο κάνατο Τι είναι αυτό που κα ςτακεί μπροςτά ςτθ φρίκθ του κανάτου και κα παραμείνει όρκιο αλφγιςτο Ο μφκοσ του Ορφζα θ οδφνθ του Θρακλι το κονταροχτφπθμα του Διγενι με το Χάρο οι ατζλειωτεσ ςειρζσ των ελπίδων των μάταιων ελπίδων μιασ ανκρωπότθτασ που ζχαςε το δρόμο που ξζφυγε από τθν πορεία προσ το αιϊνιο Φωσ οι αναηθτιςεισ κάκε κνθτισ λογικισ φπαρξθσ ςτρζφονται ςτθν αναηιτθςθ τθσ νίκθσ μπροςτά ςτο κάνατο Και τι είναι ο κάνατοσ Μπορεί να οριςτεί από λογικζσ κατθγορίεσ Κι αν ακόμθ τον ορίςουμε ωσ τθν πρόςκαιρθ ι παντοτινι απουςία τθσ ηωισ φτάνει αυτό για να ςτακεί κάποιοσ μπροςτά ςτθ φρίκθ του αλφγιςτοσ Φτάνει για να μπορζςει κάποιοσ να διειςδφει ςτα άδυτά του να τον αναλφςει να τον περιγράψει Ρεριγράφεται το ςκοτάδι περιγράφεται το ανφπαρκτο το ανυπόςτατο και με τι λζξεισ με ποια ςχιματα Αν laquoουχί Κεόσ ζκτιςε κάνατονraquo1 και το laquoκακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εςτίνraquo2 μπορεί να ειςζλκει κάποιοσ ςτθν φπαρξθ του ανυπάρκτου Σχιμα οξφμωρο Κι αν μόνο αρνθτικό οριςμό μποροφμε να του δϊςουμε ωσ τθ ςτζρθςθ τθσ ηωισ γιατί laquoΗωι γαρ ο Κεόσ ςτζρθςισ δε τθσ ηωισ

1 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 2 Βαςιλείου Μ Ομιλία 5 PG 31 341C

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 6: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

6

κάνατοσraquo3 μποροφμε μπροςτά ςrsquo αυτι τθν άρνθςθ να διειςδφςουμε ωσ βακείσ γνϊςτεσ

Eρωτιματα ατζλειωτα τόςο παλιά όςο ο άνκρωποσ τόςο ςφγχρονα όςο θ φπαρξι μασ ςτζκεται μετζωρθ μεταξφ ηωισ και κανάτου Κι αν όμωσ δεν μπορείσ να ορίςεισ το ανφπαρκτο μπορείσ να το νικιςεισ Kι είναι τόςο απλό Πςο απλό είναι το Φωσ που ειςζρχεται ςτο ςκοτάδι και το διαλφει Χριςτόσ ανζςτθ εκ νεκρϊν κανάτω κάνατον πατιςασ4 Θ νίκθ κατά του κανάτου Το Φωσ που διαλφει το ςκοτάδι laquoΛάηαροσ ο φίλοσ θμϊν κεκοίμθταιraquo5 δθλϊνει ο Λθςοφσ ονομάηοντασ το κάνατο κοίμθςθ6 ςθμαίνοντασ τθν αλλαγι που ζρχεται προοιωνίηοντασ laquoτθν κοινιν Ανάςταςινraquo7 ο Νικθτισ του κανάτου Και θ νίκθ του Νικθτι του κανάτου γίνεται νίκθ όλων των του Χριςτοφ των χριςτοποιθμζνων αυτϊν που ζγιναν ςφμμορφοι τθσ εικόνασ του Και πϊσ αλλιϊσ μπορεί να ςτακεί ζνασ άγιοσ ζνασ όςιοσ μπροςτά ςτο κάνατο Από τον πρωτομάρτυρα Στζφανο ο οποίοσ λίγο πριν από το μαρτυρικό του κάνατο laquoατενίςασ εισ τον ουρανόν είδε δόξαν κεοφraquo8 ο κάνατοσ χάνει τθ φρίκθ του για τουσ οςίουσ και γίνεται πζραςμα θ οδφνθ του κανάτου μεταςχθματίηεται ςε χαρά τθσ αναςτάςεωσ και το κλείςιμο το ςκοτάδι των ςωματικϊν οφκαλμϊν γίνεται πρόξενοσ φωτόσ αιωνίου Οι του Χριςτοφ οι χριςτοποιθμζνοι αυτοί που πζραςαν από τθν κάκαρςθ και το φωτιςμό και πορεφονται προσ τθ κζωςθ προσ το κακrsquo ομοίωςιν προςβλζπουν μζςω του κανάτου τουσ προσ το laquoατζλεςτον τζλοσraquo9 όπου κα βλζπουν το πρόςωπο αυτοφ αιωνίωσ10 Και αυτι είναι θ χαρά τουσ που ξεπερνά όλθ τθν οδφνθ του κανάτου και θ ευχι τθσ Κείασ Λειτουργίασ για ανϊδυνα χριςτιανικά τζλθ βρίςκει τθν πραγματοποίθςι τθσ αν όχι ςτο ςϊμα τουλάχιςτον και ςίγουρα ςτθν ψυχι που πεφωτιςμζνθ ατενίηει μπροςτά ςτο κατϊφλι του κανάτου προσ τον Κφριο τον αεί ερχόμενο

3 Βαςιλείου Μ Ομιλία 7 PG 31 345A 4 Απολυτίκιον Ράςχα Ωρολόγιον ς 461 5 Λω ιαϋ 11 6 Λω ιαϋ 13 7 Απολυτίκιον του Σαββάτου του αγίου και δικαίου Λαηάρου Ωρολόγιον ς 454 8 Ρραξ ηϋ 55 9 Συμεϊν του Νζου κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 10 Αποκ κβϋ 4 laquoκαι όψονται το πρόςωπον αυτοφraquo ΑϋΛω γϋ 2 laquoκαι οψόμεκα

αυτόν κακϊσ εςτίraquo

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 7: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

7

2 ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΤΗ ndash ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Θ οςία Μακρίνα ιταν θ μεγαλφτερθ αδερφι του Μεγάλου Βαςιλείου και του Γρθγορίου Νφςςθσ θ οποία ανατράφθκε από τθν ευςεβζςτατθ μθτζρα τθσ τθν Εμμζλεια Μετά από το κάνατο του μνθςτιρα τθσ αποςφρκθκε με τθ μθτζρα τθσ ςε μια γυναικεία μονι απrsquo όπου αφοφ ζηθςε αςκθτικά και οςιακά εκδιμθςε προσ τον Κφριο Θ μνιμθ τθσ εορτάηεται ςτισ 19 Λουλίου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο βιογράφοσ τθσ οςίασ Μακρίνασ αναδείχκθκε από τουσ ςυςτθματικότερουσ και πιο βακυςτόχαςτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ και ςιμερα αναγνωρίηεται ωσ laquoθ μεγαλφτερθ πατερικι διάνοια τθσ Ανατολισraquo11 Πμωσ θ παρζκκλιςι του ςε κάποια ςθμεία από τθν παραδεγμζνθ πίςτθ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ για παράδειγμα θ κζςθ του περί των εςχάτων υπιρξε θ αιτία να μθν καταλάβει αυτόσ τθν πρϊτθ κζςθ μεταξφ των κεολόγων τθσ εποχισ του παραμζνοντασ ςτθ ςκιά των άλλων Καππαδοκϊν Ρατζρων12 Θ μνιμθ του τιμάται ςτισ 10 Λανουαρίου

Σε δυο ζργα φψιςτου κάλλουσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςτο laquoΔιάλογο περί ψυχισ και αναςτάςεωσ το λεγόμενο τα Μακρίνιαraquo και laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo αφινεται να χαραχκεί με αδρζσ πινελιζσ μζςα από το πρόςωπο τθσ Μακρίνασ όλθ θ φιλοςοφία του αγίου Γρθγορίου για το κάνατο διαπνεόμενθ από ζναν αζρα αιςιοδοξίασ και ζντονθσ εςχατολογικισ ελπίδασ

Από τα laquoΜακρίνιαraquo ςταχυολογοφνται και παρουςιάηονται ενδεικτικά κάποια κεντρικά ςθμεία όπου φαίνονται οι κζςεισ του αγίου Γρθγορίου οι οποίεσ προβάλλονται μζςα από τα λόγια τθσ οςίασ Μακρίνασ ςχετικά με το πρόβλθμα του κανάτου Το ίδιο και από τθ βιογραφία τθσ περιγράφεται θ ςτάςθ τθσ Μακρίνασ μπροςτά ςτο κάνατο των ςυγγενϊν τθσ και θ αντιμετϊπιςθ από τθν ίδια του επερχόμενου δικοφ τθσ κανάτου Τζλοσ γίνεται προςπάκεια νrsquo αναλυκεί θ φςτατθ επικανάτια προςευχι τθσ θ οποία απευκφνεται προσ τον Κφριο τθσ ηωισ και του κανάτου

11 Χριςτου Γραμματολογία ςς 184 193 12 Χριςτου Γραμματολογία ς 192-193

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 8: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

8

ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΣΟΤ ΑΝΣΙΛΗΨΕΙ

ΣΟΤ ΑΓΙΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΝΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ

ΣΗ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΤ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 9: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

9

1 ΜΑΚΡΙΝΙΑ

Οι αντιλιψεισ του αγίου Γρθγορίου και τθσ οςίασ Μακρίνασ για το ηιτθμα του κανάτου περιγράφονται με τον πιο εφγλωττο τρόπο ςrsquo laquoζνα από τα καλφτερα ζργα τθσ Χριςτιανικισ γραμματείασ ωσ προσ τθ βακφτθτα και τον πλοφτο των ςκζψεωνraquo13 ςτο ζργο laquoΡερί ψυχισ και αναςτάςεωσraquo ι τα laquoΜακρίνιαraquo του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ Ο άγιοσ Γρθγόριοσ περιγράφει ςτο ανωτζρω ζργο τθ ςυηιτθςθ που διεξιχκθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του τθν παραμονι του κανάτου τθσ14 Αφορμι για το διάλογο αυτό υπιρξε το ξζςπαςμα λφπθσ του Γρθγορίου όταν ζγινε λόγοσ για τον αδερφό τουσ το Μ Βαςίλειο που είχε πεκάνει πρόςφατα Θ Μακρίνα όμωσ αντί να παραςυρκεί ςτο πάκοσ τθσ λφπθσ υπενκυμίηει ςτον αδερφό τθσ τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ για τουσ κεκοιμθμζνουσ αναγόμενθ ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Θ ίδια παρουςιάηεται εδϊ ωσ διδαςκάλιςςα θ οποία γνωρίηει ςε βάκοσ τισ χριςτιανικζσ αλικειεσ και ο Γρθγόριοσ εμφανίηεται ωσ αδιαφϊτιςτοσ και διερευνθτικόσ15 Το ςυγκινθτικό είναι ότι γενόμενθ θ ςυηιτθςθ όπωσ προελζχκθ τθν παραμονι του κανάτου τθσ θ Οςία είχε τθν ευκαιρία νrsquo αποδείξει ζμπρακτα με αυτι τθσ τθ ςτάςθ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο ότι τα λόγια τθσ δεν ιταν μόνο κεωρθτικζσ αντιλιψεισ αλλά ότι ιταν θ ίδια θ πράξθ τθσ ηωισ τθσ Σε ςκθνικό που κυμίηει το Φαίδωνα του Ρλάτωνα γίνεται θ ςυηιτθςθ για τα μεγάλα κζματα τθσ ηωισ για τθν ψυχι το κάνατο τθν ανάςταςθ τθν αποκατάςταςθ Οι απόψεισ κατοχυρϊνονται κατά τθ μζκοδο του Γρθγορίου με διάφορουσ φιλοςοφικοφσ ςυλλογιςμοφσ αλλά και με βιβλικζσ μαρτυρίεσ16 Για μεν τθν ψυχι παραδζχεται τθ ςωςτι χριςτιανικι άποψθ ότι είναι laquoουςία γεννθτι ουςία ηϊςα νοεράraquo θ οποία μεταδίδει ςτο οργανικό και αιςκθτό ςϊμα ηωτικι δφναμθ ζωσ ότου ο ςωματικόσ οργανιςμόσ ςυγκρατείται17 Δεν αμφιβάλλει κακόλου για τθν ακαναςία τθσ

13 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 14 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 15 Χριςτου Γραμματολογία ς 191 16 Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και

αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί Εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 130

17 Μακρίνια PG 46 29B

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 10: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

10

ψυχισ laquoπερί του είναι μετά τθν εν ςαρκί ηωιν τασ ψυχάσraquo18 όμωσ διατυπϊνει τθν περίεργθ άποψθ θ οποία δεν είναι αποδεκτι από τθν Εκκλθςία ότι όταν διαλυκοφν τα ςτοιχεία που ςυναποτελοφν το ςϊμα δε χάνεται μεν θ ηωτικι δφναμθ που τα ςυνδζει αλλά θ ψυχι θ οποία είναι απλι και αςφνκετθ ευρίςκεται ςε κάκε μζλοσ του ςϊματοσ και μετά τθ διάλυςθ χωρίσ κακόλου να αποςπάται από τθν ζνωςι τθσ με το ςϊμα laquoτθν απλιν εκείνθν και αςφνκετον φφςιν εκάςτω παρείναι των μερϊν και μετά τθν διάλυςινraquo19 Χωρίσ όμωσ να διακόπτεται και να κατατεμαχίηεται γιατί ο τεμαχιςμόσ είναι ίδιο μόνο τθσ ςωματικισ φφςεωσ laquoθ δε νοερά τε και αδιάςτατοσ φφςισ τα εκ διαςτάςεωσ ουκ αναδζχεται πάκθraquo20 Αν και αυτι θ άποψθ είναι τελείωσ αςυμβίβαςτθ με τθ διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ που δζχεται ότι ο κάνατοσ είναι ο πρόςκαιροσ χωριςμόσ τθσ ψυχισ από το ςϊμα ςτθ ςυνζχεια διατείνεται ορκά ότι ο λεγόμενοσ Άδθσ όπου είναι δεκτό ότι μεταβαίνουν οι ψυχζσ δεν ζχει τοπικι ςθμαςία γιατί δεν είναι ςωςτό να κεωριςουμε τα ςτοιχεία του ςϊματοσ ωσ Άδθ Άδθσ δεν είναι παρά θ μεταχϊρθςθ τθσ ψυχισ ςτο laquoαφανζσraquo και laquoαειδζσraquo21 και μια και θ ψυχι είναι αςϊματοσ δεν ζχει καμιά ανάγκθ να κατοικιςει ςε κάποιον τόπο laquoψυχι δε αςϊματον οφςαν μθδεμιάν ανάγκθν ζχειν εκ φφςεωσ τόποισ τιςίν εγκατζχεςκαιraquo22 Αναφερόμενθ δε ςτθν κυριακι παραβολι για τον πλοφςιο και τον πτωχό Λάηαρο όπου γίνεται λόγοσ για τον Άδθ που βρίςκεται ο πλοφςιοσ υποςτθρίηει ότι ο αναφερκείσ Άδθσ δε δθλϊνει ονομαςία τόπου αλλά μια διαφορετικι κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκεται θ ψυχι θ οποία είναι αόρατθ και αςϊματθ23 Συνεχίηοντασ επιςθμαίνει ότι θ ψυχι του Λαηάρου θ οποία βρίςκεται ςτουσ κόλπουσ του Αβραάμ δεν ενδιαφζρεται διόλου για τα παρόντα γιατί απελευκερϊκθκε τελείωσ από τθ ςαρκικι ηωι όντασ ςτθ μακαριότθτα του Ραραδείςου Ενϊ αντικζτωσ θ ψυχι του πλουςίου θ οποία ιταν προςκολλθμζνθ ςτθ ςαρκικι ηωι από όταν ηοφςε δεν απαλλάχκθκε από αυτι τθν προςκόλλθςθ και μετά από το κάνατο παρακαλϊντασ και φροντίηοντασ για τουσ ςυγγενείσ του που ιταν ακόμθ ςτθ ηωι24

18 Μακρίνια PG 46 69B 19 Μακρίνια PG 46 44D 20 Μακρίνια PG 46 48B 21 Μακρίνια PG 46 68Β 22 Μακρίνια PG 46 69B 23 Μακρίνια PG 46 85B 24 Μακρίνια PG 46 85D

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 11: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

11

Γενικεφοντασ αυτι τθν επιςιμανςθ για τθν κατάςταςθ μετά από το κάνατο υποςτθρίηει ότι αυτόσ που ζγινε τελείωσ ςαρκικόσ ωσ τθ διάνοιά του (αυτι δθλαδι που από τθ φφςθ τθσ είναι άυλοσ) κι όταν ακόμθ εξζλκει από τθ ςάρκα του είναι αδφνατο νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςαρκικι επίδραςθ laquoει τισ όλοσ διrsquo όλων αποςαρκωκείθ τθ διανοία hellipο τοιοφτοσ ουδζ τθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσ25 των κατrsquo αυτιν πακθμάτων χωρίηεταιraquo26 Ρροςελκφεται τότε θ ψυχι από τθ ςαρκικι δυςωδία και γίνεται ακόμθ laquoυλωδεςτζραraquo27 Στο ςθμείο αυτό φαίνεται θ Οςία νrsquo αναρωτιζται για τθν φπαρξθ φανταςμάτων και μάλλον ςυγκλίνει προσ τθν αποδοχι τθσ υπάρξεϊσ τουσ Υποκζτει ότι τα φαντάςματα τα οποία τριγυρίηουν κοντά ςτουσ τάφουσ είναι αποτζλεςμα του ζντονου ςαρκικοφ βίου τον οποίο ηοφςαν οι ψυχζσ αυτζσ πριν πεκάνουν Δθλαδι θ ζντονθ προςκόλλθςθ τθσ ψυχισ με τθ ςαρκικι ηωι ζχει ςαν ςυνζπεια να μθ κζλει θ ψυχι νrsquo αποχωριςκεί από τθ ςάρκα κι όταν ακόμθ εξζλκει απrsquo αυτιν οφτε να κζλει να δεχτεί τθν αλλαγι κατάςταςθσ από τθ ςωματικι μορφι του ςϊματοσ ςτθν κατάςταςθ τθσ αμορφίασ28

Αυτι βζβαια θ άποψθ ζρχεται ςε αςυμφωνία με τθ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ που δε δζχεται τθν φπαρξθ φανταςμάτων Χαρακτθριςτικόσ ο λόγοσ του ιεροφ Χρυςοςτόμου laquoουκ ζνι ψυχιν εξελκοφςαν ενταφκα μείναιhellipουδζ αι των αμαρτωλϊν ψυχαί διατρίβειν ενταφκα δφνανταιraquo29 Τα υποτικζμενα φαντάςματα δεν είναι παρά δαίμονεσ laquoου γαρ θ ψυχι του τετελευτθκότοσ εςτίν θ βοϊςα αλλrsquo ο δαίμων ο υποκρινόμενοσ ταφτα ϊςτε απατιςαι τουσ ακοφοντασraquo30 Υπάρχουν επίςθσ αρκετζσ διθγιςεισ γεροντικϊν όπου πάρα πολλοί αςκθτζσ που εγκαταςτάκθκαν ςε τάφουσ και ςε κοιμθτιρια άφθναν να φανεί κακαρά ότι τα λεγόμενα

25 Εδϊ ίςωσ πρόκειται για κάποια αςυμφωνία με τα προθγοφμενα λεχκζντα

Μιλάει για τον άνκρωπο που laquoτθσ ςαρκόσ ζξω γενόμενοσraquo αν και πριν ζλεγε ότι θ ψυχι δεν αποχωρίηεται τα ςτοιχεία του ςϊματοσ και μετά τθν διάλυςιν αυτϊν Εκτόσ κι αν με τθν ζκφραςθ αυτι εννοεί πάλι τθν αλλαγι κατάςταςθ εισ το αειδζσ αν κι αυτό είναι λίγο αςαφζσ

26 Μακρίνια PG 46 88A 27 Μακρίνια PG 46 88Β 28 Μακρίνια PG 46 88C 29 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 3 PG 57

353 30 Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΗϋ 2 PG 57

353

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 12: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

12

laquoφαντάςματαraquo δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δαιμόνια τα οποία αρζςκονταν ςτο να προκαλοφν φόβο ςτουσ ανκρϊπουσ31 Στθ ςυνζχεια ο άγιοσ Γρθγόριοσ παρουςιάηει τθν Οςία να δζχεται τθν φπαρξθ κάποιου πυρόσ κακαρτθρίου των ψυχϊν ανάλογου με το μζγεκοσ τθσ προθγθκείςασ κακίασ32 Ρροςκλίνει ςτθν laquoπερί αποκαταςτάςεωσ των πάντωνraquo κεωρία του Ωριγζνθ διατελϊντασ υπό τθν επίδραςθ τθσ πλατωνικισ φιλοςοφίασ33 Δζχεται ότι εν τζλει θ κακία κα καταςτραφεί εξ ολοκλιρου laquoεισ παντελι αφανιςμόν θ κακία μεταχωριςειεraquo34 Και ο αφανιςμόσ τθσ κακίασ ςrsquo άλλουσ κα γίνει όπωσ κα πει αργότερα ςτο τζλοσ του περίφθμου αυτοφ διαλόγου από τον παρόντα βίο άλλοι όμωσ κα κακαρκοφν ςτθ ηωι που κα επακολουκιςει μετά από το βίο αυτό μζςω του πυρόσ35 Είναι επιδράςεισ που ζγιναν δεκτζσ μζςω τθσ αλεξανδρινισ κεολογίασ Ρρϊτοσ ο Κλιμθσ ο Αλεξανδρεφσ ομιλϊντασ για το κεραπευτιριο χαρακτιρα τθσ κολάςεωσ αναφζρεται ςτο λεγόμενο κακαρτιριο πυρ36 και τον ακολουκεί ςτθν ίδια αντίλθψθ και ο Ωριγζνθσ δεχόμενοσ τθν αποκατάςταςθ ωσ μία προοδευτικι κεραπεία όπου το κάκε κακό κα βλθκεί ςτθν κάμινο του πυρόσ37 ιδζα θ οποία υιοκετικθκε μεν αργότερα από τθ Δφςθ απορρίφκθκε δε ςτο ςφνολό τθσ παντελϊσ από τθν ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ Ριςτεφει ότι θ κακία πρζπει να εξοφλθκεί και αυτό το ςτθρίηει ςτθν ευαγγελικι διδαςκαλία των διάφορων οφειλετϊν οι οποίοι πρζπει να εξοφλιςουν μζχρι και τον ζςχατο κοδράντθ38 Και θ εξόφλθςθ γίνεται διά τθσ βαςάνου laquoδια τθσ βαςάνου τθν αναγκαίαν οφειλιν αποτίςαιraquo39

31 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγόπουλου Κεςςαλονίκθ 1993 ςς

58-60 32 Μακρίνια PG 46 100C 33 Τρεμπζλα ΡΝ Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 20005

ς 30 34 Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί

εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ς 314 35 Μακρίνια PG 46 152A 36 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 564 37 Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι παράδοςθ

και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998 ς 618 38 Ματκ εϋ 26 39 Μακρίνια PG 46 101C Ρρβλ Ματκ ιθϋ 34 laquoκαι οργιςκείσ ο Κφριοσ αυτοφ

παρζδωκεν αυτόν τοισ βαςανιςταίσ ζωσ ου αποδϊ παν το οφειλόμενον αυτϊraquo

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 13: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

13

Αποδίδοντασ τθν οφειλι ο άνκρωποσ γίνεται ελεφκεροσ40 απαλλαγμζνοσ από κάκε κακία Αναγκαία λοιπόν θ επιςτροφι του οφειλόμενου χρζουσ το οποίο κα οδθγιςει ςτθν laquoπροςδοκωμζνθ μακαριότθταraquo41 όπου θ πθγι είναι ανεξάντλθτθ ςτθν εκροι των αγακϊν laquoαφξεςκαι τον τρεφόμενον και μθ λιγειν ποτζ τθσ αυξιςεωσraquo42 Αυτι αντικζτωσ θ άποψθ για το άλθκτο

τθσ αυξιςεωσ των αγίων ςτθ μζλλουςα ηωι ζγινε αποδεκτι από ζγκριτουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ όπωσ ο Συμεϊν ο Νζοσ Κεολόγοσ laquoκαι προςκικθ διθνεκι λαμπρότθτοσ τθσ κείασ ουδζ γαρ τζλοσ ζςεται προκοπισ εισ αιϊνασraquo43 ο Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ laquoεν τω μζλλοντι αιϊνι οι Άγγελοι και οι Άγιοι φαςι προκόπτοντεσ εν τθ των χαριςμάτων προςκικθ ουδζποτε λιξουςινraquo44 ο Γρθγόριοσ Ραλαμάσ laquoουκ επrsquo άπειρον οι άγιοι κατά τθν κεοπτίαν επί του μζλλονοσ προκόψουςιν αιϊνοσ Ραντί που διλοσ ωσ επrsquo άπειρονraquo45 Κεωρεί λοιπόν άτοπο τθ ςτιγμι που υπάρχουν τζτοια προκείμενα αγακά να παραπονείται κάποιοσ εν όψει του κανάτου του laquoΕίτα τοιοφτων θμίν προκειμζνων χαλεπαίνετε δια τθσ τεταγμζνθσ θμίν οδοφ προσ τον ίδιον ςκοπόν προϊοφςθσ τθσ φφςεωσraquo46 Χαρακτθριςτικι επί του προκειμζνου είναι θ πίςτθ ςχετικά με τθν τφχθ του ςωματικοφ περιβλιματοσ το οποίο κα διαλυκεί διά του κανάτου Δζχεται ότι το διαλυκζν ςϊμα κα ξαναχφανκεί πάλι με τα ίδια υλικά όχι όμωσ ζχοντασ υλικό βάροσ laquoαλλrsquo επί το λεπτότερον και αερϊδεσraquo47 για νrsquo αποκαταςτακεί ςε πιο καυμάςιο κάλλοσ

Ερχόμενοσ ο λόγοσ περί αναςτάςεωσ απορρίπτει τθ νεοπλατωνικι διδαςκαλία περί μετεμψυχϊςεωσ48 ιδζα που ανάγει χωρίσ αμφιβολία τθν αρχι τθσ από τθν Λνδία49 και που ςτον ελλθνικό χϊρο πζραςε πρϊτα ςτθ

40 Μακρίνια PG 46 101C 41 Μακρίνια PG 46 104B 42 Μακρίνια PG 46 105B 43 Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Τα ευριςκόμενα Μζροσ Βϋ Λόγοσ εικοςτόσ

ζβδομοσ εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1977 ς 40 44 Γρθγορίου Σιναΐτου Φιλοκαλία τόμοσ Δϋ εκδ laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 19764 ς 38 νδϋ 45 Γρθγορίου Ραλαμά Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των υςτζρων ο

τρίτοσ Περί ιεροφ φωτόσ 11 Γρθγορίου Παλαμά ζργα τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ς 368

46 Μακρίνια PG 46 105C 47 Μακρίνια PG 46 108A 48 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 383 49 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 21

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 14: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

14

μυςτθριακι κρθςκεία του Ορφζα50 και κατόπιν ςτουσ Ρυκαγορείουσ51 Χαρακτθρίηει τθ διδαςκαλία αυτι φβρθ κατά τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ laquoτινζσ μεν γαρ υβρίηουςι τθ κοινότθτι το ανκρϊπινον τθν αυτιν ανά μζροσ ανκρϊπου τε και αλόγου ψυχιν διοριηόμενοι γίνεςκαιraquo52 Αντί τθσ αςυμβίβαςτθσ με τθ χριςτιανικι πίςτθ κεωρίασ τθσ μετεμψυχϊςεωσ όπωσ και τθσ ςχετικισ με αυτι κεωρίασ του μονιςμοφ που δεχόμενθ ότι τα πάντα είναι τθσ αυτισ φφςεωσ καταλιγει ςτο άτοπο ότι θ κτίςθ ζχει τθν ίδια φφςθ με το Κεό53 δζχεται το παραδεκτό χριςτιανικό δόγμα περί τθσ κοινισ αναςτάςεωσ laquoεν κελεφςματί τινι και ςαλπίγγων ιχω εν ακαρεί του χρόνου άπαν ακρόωσ το τεκνθκόσ τε και κείμενον εισ ακανάτου φφςεωσ κατάςταςιν υπαμειφκιςεςκαιraquo54 ςτθρίηοντάσ το ςε πλικοσ αγιογραφικά χωρία Απαντϊντασ θ Μακρίνα ςτα ευλογοφανι ρθτορικά ερωτιματα του Γρθγορίου ο οποίοσ μεταφζρει κζςεισ αυτϊν που αρνοφνται τθν ανάςταςθ μεταξφ των οποίων και το ερϊτθμα για το ποιο ςϊμα αναςταίνεται αυτό που ζχει κάποιοσ τθν ϊρα που πεκαίνει (που αποτελεί ςυμφορά) ι κάποιο που κα φαίνεται νεϊτερο (που ςθμαίνει τότε ότι δεν είναι ο ίδιοσ άνκρωποσ) απαντά με ςαφινεια πολφ ςωςτά ότι laquoανάςταςισ εςτίν θ εισ το αρχαίον τθσ φφςεωσ θμϊν αποκατάςταςισraquo55 Πλα τα παρεπόμενα τθσ φκοράσ (μίξθ ςφλλθψθ νεότθτα γιρασ νόςοσ) δεν είναι παρά επακόλουκα τθσ κακίασ τα οποία κα εκλείψουν τελείωσ όταν και αυτι θ ίδια θ κακία εκλείψει laquoοφτωσ θ φφςισ θμϊν εμπακισ γενομζνθ τοισ αναγκαίωσ επακολουκοφςι τθ πακθτικι ηωι ςυνθνζχκθ προσ δε τθν απακι μακαριότθτα πάλιν αναδραμοφςα ουκζτι τοισ επακολουκοφςι τθσ κακίασ ςυνενεχκιςεταιraquo56 laquoΕιδεχκι χιτϊναraquo καλεί το δερμάτινο χιτϊνα57 που ενδυκικαμε laquoεκ των αλόγων δερμάτωνraquo ερμθνεφοντασ ωσ δζρμα τθν άλογθ φφςθ που προςοικοιωκικαμε μετά από τθν πτϊςθ και τον οποίο ειδεχκι χιτϊνα είναι προοριςμζνο αφοφ τον

50 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ς 19 51 Τςζλλερ-Νζςτλε Φιλοςοφία ςς 38-43 52 Μακρίνια PG 46 108B 53 Μακρίνια PG 46 121C laquoεκ τθσ φφςεωσ του Κεοφ τθν κτίςιν οίεςκαιraquo 54 Μακρίνια PG 46 136C 55 Μακρίνια PG 46 148A 56 Μακρίνια PG 46 148B 57 Γεν γϋ 21

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 15: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

15

αποβάλουμε μζςω του κανάτου να μθν τον αποκτιςουμε ξανά ςτθ μζλλουςα ηωι58 Ραραβάλλοντασ τθν ανκρϊπινθ φφςθ με τον ςτάχυ ο οποίοσ laquoςπείρεται εν φκορά εγείρεται εν αφκαρςίαraquo κεωρεί αναγκαίο το κάνατο Επειδι κι εμείσ ςαν τον ςτάχυ ξερακικαμε από τον καφςωνα τθσ κακίασ αφοφ μασ παραλάβει θ γθ όταν πεκάνουμε πάλι κατά τθν άνοιξθ τθσ αναςτάςεωσ κα αναδείξει το γυμνό αυτόν κόκκο του ςϊματοσ ωσ ςτάχυ υψθλό και πλοφςιο laquoτθ αφκαρςία και τοισ λοιποίσ των κεοπρεπϊν γνωριςμάτων ωραϊηόμενονraquo59 Ελπίδα λοιπόν ζντονθ διακατζχει τθν Οςία για τα μζλλοντα αγακά τα οποία αναμζνουν τον κακζνα ςτθν αιϊνια ηωι και μrsquo αυτι τθν ελπίδα κλείνει τθν επικανάτια αυτι κεολογικι με ζντονα φιλοςοφικζσ προεκτάςεισ ςυηιτθςθ Αντί των πακϊν τθσ κακίασ τα οποία κα κακαρκοφν με τθ κεραπευτικι ιδιότθτα του πυρόσ laquoαντεπελεφςεται θ αφκαρςία θ ηωι θ τιμι θ χάρισ θ δόξα θ δφναμισraquo60 Με αυτζσ τισ πεποικιςεισ περί του κανάτου και τθσ αναςτάςεωσ οι οποίεσ διαγράφθκαν με ςαφινεια ςτα laquoΜακρίνιαraquo θ Οςία κακίςταται ικανι νrsquo αντιμετωπίςει ςτθν πράξθ πια το κάνατο με αναςτάςιμο φρόνθμα γενόμενθ διαχρονικά τφποσ και παράδειγμα κάκε ανκρϊπου που τιμά καυμάηει και κζλει να μιμθκεί τθ ηωι των αγίων

2 Η ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΑ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΩΝ ΣΗ ΠΡΟΩΠΩΝ

Καυμαςτι ςτrsquo αλικεια διαφαίνεται μζςα από τθ γραφίδα του αδελφοφ τθσ του αγίου Γρθγορίου Νφςςςθσ θ όλθ προςωπικότθτα τθσ οςίασ Μακρίνασ ςτισ επιμζρουσ πτυχζσ τθσ ηωισ τθσ και ειδικότερα ςτθν απrsquo αρχισ ςτάςθ τθσ ενϊπιον του κανάτου Ρολφ νωρίσ όταν ακόμθ ιταν πολφ νζα ςτθν θλικία ενϊ ιταν αρραβωνιαςμζνθ με κάποιο νζο γνωςτό για τθ ςωφροςφνθ του ο νζοσ

58 Μακρίνια PG 46 148C ndash 149A 59 Μακρίνια PG 46 157A 60 Μακρίνια PG 46 160C

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 16: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

16

αυτόσ πζκανε Πμωσ θ Οςία το κάνατο αυτό δεν το κεϊρθςε ωσ κάνατο Γιrsquo αυτιν ο κάνατοσ είχε ιδθ νικθκεί61 laquoΜθ τεκνάνα διιςχυρίηετο αλλά τον τω Κεϊ ηϊντα δια τθν ελπίδα τθσ αναςτάςεωσ απόδθμον κρίνειν και ου νεκρόνraquo62 Χαρακτθριςτικά χρθςιμοποιεί τθ λζξθ laquoαπόδθμονraquo και όχι laquoνεκρόνraquo Είναι λζξθ που χρθςιμοποιείται για κάποιον απλά ξενιτεμζνο που δεν πζκανε αλλά ηει αν και δεν είναι ορατόσ ςτουσ ςωματικοφσ οφκαλμοφσ μασ Και ςτθν αμζςωσ επόμενθ φράςθ τον αποκαλεί laquoεκδθμοφνταraquo ζκφραςθ θ οποία πολφ νωρίσ υιοκετικθκε από τθν παράδοςι μασ για τον χαρακτθριςμό των νεκρϊν Οι αποκανόντεσ δεν είναι παρά αυτοί που ζχουν εκδθμιςει από το ςϊμα τουσ προσ τον Κφριο63 χωρίσ αυτό να τουσ ςτερεί τθ ςυνζχεια τθσ υπάρξεϊσ τουσ Μrsquo αυτι λοιπόν τθ κεϊρθςθ περί του κανάτου ι μάλλον τθσ εκδθμίασ του μνθςτιρα τθσ θ Οςία αρνικθκε να ζλκει ςε κοινωνία γάμου με οποιονδιποτε άλλο ηθτϊντασ να μείνει πιςτι ςτο μνθςτιρα τθσ που ζλειπε μακριά Ζμεινε δίπλα ςτθ μθτζρα τθσ ηϊντασ ι καλφτερα ςφμφωνα με τθν ζκφραςθ του βιογράφου αδερφοφ τθσ laquoκατεκόςμει δια ςωφροςφνθσ τθν οικείαν ηωινraquo64

Και ζρχεται κατόπιν το δεφτερο χτφπθμα κατά το οποίο ςκιαγραφείται με τον πιο εφγλωττο τρόπο θ ςτακερότθτα και το αντρείο φρόνθμα τθσ Οςίασ Ρεκαίνει ο αδερφόσ τθσ Ναυκράτιοσ laquoεξ επιβουλισ του αντικειμζνουraquo65 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο Γρθγόριοσ

Επί του προκειμζνου είναι περίεργθ αυτι θ άποψθ του Γρθγορίου Τον προθγοφμενο κάνατο του μνθςτιρα τον κεϊρθςε ότι ςυνζβθ ζνεκα φκόνου laquoΟ δε φκόνοσ επικόπτει τα χρθςτοτζρασ ελπίδασ αναρπάςασ αυτόν εκ τθσ ηωισraquo66 και αυτόν εδϊ τον κεωρεί αποτζλεςμα τθσ επιβουλισ του αντικειμζνου προσ τθ μθτζρα τουσ Πμωσ αν ο Κεόσ είναι ο Κφριοσ τθσ ηωισ και του κανάτου και αν ςrsquo αυτόν ζγκειται θ απόφαςθ για τθ ςτιγμι

61 Αϋ Κορ ιεϋ 25 laquoΚατεπόκθ ο κάνατοσ εισ νίκοσ ποφ ςου κάνατε το κζντρον

ποφ ςου άδθ το νίκοσraquo Ρρβλ Θς κεϋ 8 Ωςθζ ιγϋ 14 62 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964D 63 Βϋ Κορ εϋ 8 laquoκαρροφμεν δε και ευδοκοφμεν μάλλον εκδθμιςαι εκ του

ςϊματοσ και ενδθμιςαι προσ τον Κφριονraquo 64 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C Ρρβλ Αϋ Τιμοκ βϋ 8-9 laquoΒοφλομαι τασ

γυναίκασ εν καταςτολι κοςμίω μετά αιδοφσ και ςωφροςφνθσ κοςμείν εαυτάσraquo 65 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 968C

66 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 964C

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 17: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

17

του κανάτου εκάςτου67 τότε πϊσ ζχει εξουςία ο διάβολοσ ζνεκα τθσ επιβουλισ του και του φκόνου του να προκαλεί το κάνατο κακενόσ ανκρϊπου χωριςτά Βζβαια ο διάβολοσ χαρακτθρίηεται ωσ ανκρωποκτόνοσ68 γιατί ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ ςτον κόςμο laquoφκόνω δε διαβόλου κάνατοσ ειςιλκεν εισ τον κόςμονraquo69 Πμωσ τα βιβλικά χωρία εννοοφν ότι ζνεκα του φκόνου του ειςιλκε ο κάνατοσ γενικά ςτο ανκρϊπινο γζνοσ και όχι ότι ο διάβολοσ ζχει εξουςία το φκόνο του αυτό και τθν επιβουλι του να τθ ςτρζψει ϊςτε να κανατϊνει κάκε ανκρϊπινθ φπαρξθ χωριςτά τθ ςτιγμι που κζλει Εκτόσ και αν με τισ εκφράςεισ αυτζσ του αγίου Γρθγορίου υποκρφπτεται κάποια λογοτεχνικι υπερβολι για να εξάρει τθν τραγικότθτα του κανάτου Στο χτφπθμα λοιπόν αυτό ενϊ θ μθτζρα τουσ ςτθν αρχι λφγιςε ωσ άνκρωποσ και τςάκιςε θ ψυχι τθσ θ Μακρίνα όχι μόνο δε λφγιςε αλλά ςτάκθκε ςτιριγμα τθσ μθτζρασ τθσ ςτισ δφςκολεσ ςτιγμζσ βοθκϊντασ τθν νrsquo ανορκωκεί από το βυκό τθσ λφπθσ και να ςτακεί και αυτι με τθν ίδια ανδρεία Δεν παραςφρκθκε λοιπόν θ μθτζρα τθσ παρrsquo όλθ τθ λφπθ τθσ οφτε ζκανε κάτι ταπεινό και γυναικείο laquoου παρεςφρθ προσ το πάκοσ θ μιτθρ ουδζ ζπακε δυςγενζσ τι και γυναικείον ϊςτε βοιςαι προσ το κακόν ι περιρριξαςκαι το ιμάτιον ι επικωκφςαι τω πάκει ι ταισ γοεραίσ μελωδίαισ ανακινιςαι τουσ κρινουσraquo70 Καταδικάηει εδϊ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τισ υπερβολζσ ςτισ οποίεσ εμπίπτουν όςοι χάνουν κάποιο προςφιλζσ τουσ πρόςωπο ονομάηοντασ το πάκοσ αυτό laquoδυςγενζσraquo και laquoγυναικείονraquo Καταδικάηονται γενικά από τουσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ οι ακρότθτεσ αυτζσ εξ αιτίασ του πζνκουσ που δεικνφουν ανκρϊπουσ μθ ςτερεοφσ ςτθν πίςτθ71 Εδϊ ακριβϊσ φάνθκε θ μεγάλθ αρετι και το ςτακερό φρόνθμα τθσ Μακρίνασ Ενϊ πονοφςε και ζπαςχε το ίδιο με τθ μθτζρα τθσ ζφταςε να καταςτεί laquoυψθλοτζρα τθσ φφςεωσraquo και laquoςυνεπιρε

67 Σοφ Σολ ιςτϋ 13 laquoΣυ γαρ ηωισ και κανάτου εξουςίαν ζχεισ και κατάγεισ εισ

πφλασ άδου και ανάγεισraquo 68 Λω θϋ 44 laquoΕκείνοσ άνκρωποκτόνοσ θν απrsquo αρχισraquo 69 Σοφ Σολ βϋ 24 70 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969A 71 Χαρακτθριςτικά ο Μ Βαςίλειοσ laquoοφτε ουν γυναιξίν οφτε ανδράςιν

επιτζτραπται το φιλοπενκζσ και πολφδακρυ αλλrsquo όςον επιςτυγνάςαι τοισ λυπθροίσ και μικρόν τι δάκρυον αποςτάξαι και τοφτο θςυχι μθ αναβρυχϊμενον μθδζ ολολφηοντα Ανάνδρου γαρ ψυχισ και ουδζνα τόνον εκ τθσ επί Κεόν ελπίδοσ εχοφςθσ το ςφοδρϊσ καταρριγνυςκαι και υποπίπτειν τοισ λθπθροίσraquo (Μ Βαςιλείου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ 6 PG 31 229C)

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 18: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

18

τοισ ιδίοισ λογιςμοίσ τθν μθτζρα και υπεράνω του πάκουσ ζςτθςεraquo72 Ζγινε υπεράνω τθσ φφςεωσ γιατί είναι γνϊριςμα τθσ ανκρϊπινθσ φφςεωσ και οι Ρατζρεσ αποδζχονται αυτι τθ φυςικι ανάγκθ του ανκρϊπου να λυπάται για τθν απϊλεια προςφιλϊν του προςϊπων73

Ρολλοί Ρατζρεσ εκφράηουν τθν πεποίκθςθ ότι θ κλίψθ που προκαλείται από το κάνατο ενόσ αγαπθτοφ προςϊπου είναι αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ μεταπτωτικισ ατζλειασ74 Και εδϊ θ Οςία ξεπερνϊντασ τθν ανκρϊπινθ κλίψθ βαδίηει τθν οδό προσ τθν τελειότθτα αν και θ απϊλεια των νεκρϊν δεν παφει να υφίςταται Και απϊλεια μεγάλθ υπιρξε για τθ Μακρίνα ο κάνατοσ του Ναυκρατίου αλλά και οι κάνατοι που ακολοφκθςαν τθσ μθτζρασ τθσ πρϊτα και κατόπιν του άλλου αδελφοφ τθσ του Μ Βαςιλείου Δοκιμάςτθκε ςκλθρά όπωσ δοκιμάηεται το χρυςάφι Κι εδϊ αναδεικνφεται ςφμφωνα με τον άγιο Γρθγόριο laquoτο τθσ ψυχισ ακιβδιλευτόν τε και αταπείνωτονraquo75 Αν και ωσ άνκρωποσ laquoζπακεν μεν τθν ψυχιν επι τθ τοςαφτθ ηθμίαhellip ζμεινε κακάπερ τισ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ ουδαμοφ τθ προςβολι των ςυμφορϊν εποκλάςαςαraquo76

Κα πρόδιδε εξάλλου ανάλγθτθ φφςθ και ςκλθρότθτα καρδιάσ το να μθν ζπαςχε κακόλου Ακόμθ και ο Χριςτόσ μπροςτά ςτθν τραγωδία του κανάτου δάκρυςε77 προςδιορίηοντασ πρϊτοσ laquoτουσ όρουσ και τα μζτρα τθσ λφπθσ και τθσ αλυπίασraquo78 Κράτθςε λοιπόν με τθ ςτάςθ τθσ αυτι τθ καυμαςτι ιςορροπία που ο Κφριοσ δίδαξε Ζμεινε ωσ ακλθτισ ακαταγϊνιςτοσ νικϊντασ όλεσ τισ κλίψεισ με τον πλζον καυμαςτό τρόπο γενόμενθ τφποσ και παράδειγμα ευςζβειασ

Θ ίδια και πιο αντρεία ςτάςθ μπροςτά ςτο κάνατο των αγαπθμζνων τθσ προςϊπων κα τθ χαρακτθρίςει και μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο

72 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 969B 73 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 74 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά laquoΨυχολογία ndash Ροιμαντικιraquo αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 ς 154 75 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973D 76 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 973C D 77 Λω ιαϋ 35 78 Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ(2002) ς 695 Ρρβλ Χρυςοςτόμου Υπόμνθμα εισ το κατά Ιωάννθν Ευαγγζλιον ΞΓϋ 1 PG 59 349 laquoμετριάηει τε και ςυγκαταβαίνεικαι τθν ανκρωπίνθν φφςιν πιςτοφμενοσ δακρφει θρζμαraquo

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 19: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

19

3 ΠΕΡΙΣΑΣΙΚΑ ΣΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΗ ΟΙΑ

Ξεκινϊντασ ο άγιοσ Γρθγόριοσ τθν περιγραφι όςων ζλαβαν χϊρα ςτο κάνατο τθσ αδερφισ του αρχίηει μrsquo ζναν περίεργο και κάπωσ παράτολμο τρόπο Ανακοινϊνει ζνα όνειρο που είδε ςτο δρόμο κακϊσ πιγαινε να ςυναντιςει τθν αδελφι του που είχε πολλά χρόνια να τθ δει Το παράτολμο είναι πωσ πάντα θ Ραράδοςι μασ αν και ςτθν Αγία Γραφι αναφζρονται κάποιεσ φορζσ όνειρα τα οποία προζρχονται από το Κεό79 ςτάκθκε επιφυλακτικι απζναντι ςτα όνειρα μθ απορρίπτοντάσ τα τελείωσ αλλά και μθ δεχόμενθ αυτά άκριτα και αβαςάνιςτα Κα μποροφςε να λεχκεί πωσ ζκλινε μάλλον προσ τθν απόρριψι τουσ Στθ Σοφία Σειράχ αναφζρεται ότι laquoωσ δραςςόμενοσ ςκιάσ και διϊκων άνεμον οφτωσ ο επζχων ενυπνίοισraquo80 και laquoπολλοφσ επλάνθςε τα ενφπνιαraquo81 Αργότερα ο άγιοσ Λωάννθσ τθσ Κλίμακοσ μάλιςτα αναφζρει τθν περίπτωςθ όπου ο δαίμονασ που βλζπει όλα όςα ςυμβαίνουν μζςα ςτθν ατμόςφαιρα ωσ πνευματικι φπαρξθ που είναι όταν αντιλθφκεί ότι κάποιοσ πεκαίνει τρζχει αμζςωσ ςrsquo εκείνουσ που είναι ελαφρόμυαλοι και τουσ το προλζγει με όνειρα82

Τι κα μποροφςε λοιπόν εδϊ να λεχκεί για τον άγιο Γρθγόριο Δυο τυχόν εξθγιςεισ κα μποροφςαν να δοκοφν ι ότι αυτι θ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ ςχετικά με τθν αναγγελία του κανάτου από τουσ δαίμονεσ ιταν μια μακροχρόνια αςκθτικι διαπίςτωςθ που εκφράςτθκε από τον άγιο Λωάννθ τθσ Κλίμακοσ αργότερα οπότε δεν ιταν όπωσ είναι φυςικό γνωςτι ςτο Γρθγόριο ι το πικανότερο εδϊ μια και πρόκειται για άγιο άνδρα να υπιρχε εςωτερικι βεβαιότθτα για τθ κεία προζλευςθ του ονείρου οπότε να μθν ετίκετο κζμα απόρριψισ του Στο όνειρο που μάλιςτα είδε 3 φορζσ ndash αυτό είναι κετικι ζνδειξθ ndash αναφζρεται ότι ο Άγιοσ είδε ότι κρατοφςε ςτα χζρια του λείψανα αγίων και ότι από αυτά ζβγαινε μία λάμψθ τόςο ζντονθ θ οποία ιταν ικανι να καμπϊςει τα μάτια83 Από

79 Αυτά είναι ελάχιςτα και εξυπθρετοφςαν κάποιο ςχζδιο του Κεοφ πχ Γεν κθϋ

12-15 Γεν μϋ 5-13 Γεν μϋ 16-19 Γεν μαϋ 1-6 80 Σοφ Σειράχ λδϋ 2 81 Σοφ Σειράχ λδϋ 7 82 Λω Σιναϊτου Κλίμαξ Λόγοσ Γϋ Περί Ξενιτείασ μϋ- μαϋ εκδ Ραπαδθμθτρίου

Ακινα 1977 ς 32-33 83 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976 A-B

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 20: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

20

τον ίδιο ερμθνεφτθκε εν μζρει ωσ προαναγγελία λυπθρϊν γεγονότων χωρίσ να είναι ςε κζςθ να προςδιορίςει ακριβϊσ αυτά τα γεγονότα

Τα επικείμενα λυπθρά αρχίηουν να διαγράφονται με τθν είδθςθ που ζλαβε όταν πλθςίαηε ςτο μζροσ όπου αςκιτευε θ αδελφι του ότι θ ίδια είχε αρρωςτιςει και ςτθ ςυνζχεια όταν ςτθν υποδοχι που του επιφυλάχκθκε κατά το ζκοσ εκ μζρουσ των μοναηουςϊν όταν είδε ότι θ κακθγουμζνθ δθλαδι θ οςία Μακρίνα δεν παρίςτατο

Κατόπιν τοφτου ακολουκεί θ ςυγκλονιςτικι περιγραφι του οςιακοφ τζλουσ τθσ Μακρίνασ κατά τον πλζον παραςτατικό τρόπο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ειςερχόμενοσ ςτο χϊρο όπου βριςκόταν θ αδερφι του τθν αντικρίηει όχι πάνω ςε κάποιο κρεβάτι αλλά αν και laquoςφοδρϊσ τθ αρρωςτία κατείχετο ανεπαφετο ουκ επί κλίνθσ τινόσ ι ςτρωμνισ αλλrsquo επί του εδάφουσraquo84 Θ αρετι τθσ χαμαικοιτίασ Μία αρετι που αςκείται με ηιλο πολφ εκ μζρουσ πολλϊν αςκθτϊν και αςκθτριϊν Και για προςκζφαλο είχε ζνα ςανίδι Οφτε θ ςτοιχειϊδθσ ανάπαυςθ ακόμθ και ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ακόμθ κι όταν οι δυνάμεισ τθσ τθν είχαν εγκαταλείψει τόςο πολφ ϊςτε δεν μποροφςε να ςθκωκεί και να τιμιςει τον ειςερχόμενο επίςκοπο και αδερφό μαηί Το μόνο που μπόρεςε όςο τθσ επζτρεπαν οι ελάχιςτεσ δυνάμεισ τθσ ιταν να βγει από τον τόπο όπου πλάγιαηε ςτθρίηοντασ τα χζρια τθσ πάνω ςτο ζδαφοσ85 Εκφράηοντασ κατόπιν τθ χαρά τθσ για τθν επίςκεψθ του αδερφοφ ευχαριςτεί το Κεό που δεν άφθςε ανεκπλιρωτθ κι αυτι τθν επικυμία τθσ Αποτελεί κοινι και ανκρϊπινθ επικυμία όςων βρίςκονται ςτισ τελευταίεσ ςτιγμζσ του επίγειου βίου τουσ να κζλουν νrsquo αντικρφςουν για τελευταία φορά τrsquo αγαπθμζνα τουσ πρόςωπα Εκείνο που δείχνει το μζγεκοσ τθσ αγάπθσ τθσ είναι θ ςυγκινθτικι κοπιαςτικι προςπάκειά τθσ να κρφψει laquoτο ςτεναγμό και τθν ςυνοχιν του άςκματοσraquo86 προςπακϊντασ να φανεί πιο χαροφμενθ για να μθ ςτενοχωριςει κακόλου τον αγαπθμζνο τθσ αδερφό87 Στθ ςυνζχεια ndash και αυτό μπορεί να λεχκεί προσ τιμι του βιογράφου που κάνοντασ τθ ςφγκριςθ μεταξφ αυτοφ και τθσ αδερφισ του ταπεινοφμενοσ δίνει το προβάδιςμα ςrsquo αυτι ndash ερχόμενοσ ο λόγοσ για το Μ Βαςίλειο καταλιγουμε ενϊπιον δφο διαφορετικϊν αντιμετωπίςεων περί του κανάτου Ενκυμοφμενοι το Μ Βαςίλειο που ιδθ είχε κοιμθκεί ο άγιοσ

84 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 85 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 976D 86 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977A 87 Αϋ Κορ ιγϋ 5 laquoΘ αγάπθ ου ηθτεί τα εαυτισraquo

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 21: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

21

Γρθγόριοσ αφινει να ξεςπάςει και να φανερωκεί θ κλίψθ του Δε διςτάηει όμωσ να ομολογιςει ότι αυτό ιταν ζνα ταπεινό πάκοσ ςε ςφγκριςθ με τθν αντίδραςθ τθσ αδερφισ του που όχι μόνο laquoαπζςχε τω θμετζρω ςυνταπεινωκιναι πάκειraquo88 όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει αλλά και πιρε αφορμι απrsquo το κάνατο για νrsquoαναχκεί ςε υψθλότερθ φιλοςοφία Σrsquoαυτό εδϊ το ςθμείο διεξιχκθ ο περίφθμοσ laquoδιάλογοσ περί ψυχισ και κανάτουraquo ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Το κφκνειο άςμα τθσ Μακρίνασ ότι πιο βακφ αποκθςαφριςε ωσ καταςτάλαγμα ςοφίασ ότι καλφτερο είχε να πει παρά τισ κάποιεσ εξ αγνοίασ αποκλίςεισ από τθν ορκόδοξθ πίςτθ

Το ςϊμα τθσ μαραινόταν αδφναμο απrsquo τον πυρετό και βάδιηε προσ το κάνατο όμωσ ο νουσ τθσ laquoαπαραπόδιςτον είχεν εν τθ περί των υψθλϊν κεωρίανraquo89 ϊςτε όχι μόνο θ αρρϊςτια δεν τον παρεμπόδιηε αλλά ςυμπαρζςυρε και τθ ςωματικι αίςκθςθ ϊςτε ζδινε τθν εντφπωςθ ότι κάποια δροςιά ανζψυχε το ςϊμα τθσ ενϊ ψθνόταν ςτον πυρετό Ππωσ τουσ τρεισ παίδεσ ςτθν κάμινο τθσ φωτιάσ ζτςι και τθν ίδια ιταν θ δροςιά τθσ χάρθσ του αγίου Ρνεφματοσ που τθν πλιρωνε ζτςι αυτό που άφθνε να βγει προσ τα ζξω δεν ιταν παρά θ αναψυχι θ ξεκοφραςθ Αυτό κα το ομολογιςει και ο αδελφόσ τθσ όταν αυτι από κακαρι ανιδιοτελι αγάπθ ndash αν και θ ίδια υπζφερε ndash κα του ηθτιςει να πάει να ξεκουραςτεί όταν τζλειωςε θ ςυνομιλία που είχαν Ραραδζχεται ο Γρθγόριοσ ότι αλθκινι ξεκοφραςθ γιrsquo αυτόν ιταν να τθν κοιτάηει και νrsquo ακοφει τα λόγια τθσ

Και αυτι του θ διαπίςτωςθ αργότερα όταν κα βρεκεί μόνοσ κα αποτελζςει το ξεδιάλυμα του ονείρου που είδε Θ αδελφι του παρουςιάηεται ςτα μάτια του ωσ λείψανο αγίου μάρτυροσ πριν ακόμθ να επζλκει ο χωριςμόσ ςϊματοσ και ψυχισ γιατί είχε ιδθ νεκρωκεί ωσ προσ τθν αμαρτία90 και ταυτόχρονα φωτιηόταν από τθ χάρθ του αγίου Ρνεφματοσ Ιταν το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ οςιακισ μιασ ηωισ θ οποία ιταν απαλλαγμζνθ από κάκε βιωτικι μζριμνα και ματαιότθτα Βριςκόταν ςτο τζρμα τθσ ηωισ τθσ νικιτρια γιrsquo αυτό και ο παραλλθλιςμόσ τθσ από τον βιογράφο με τον Απόςτολο Ραφλο είναι εφικτόσ Μπορεί να περιμζνει κιrsquo αυτι το βραβείο τθσ άνω κλιςεωσ και να πει laquoαπόκειταί μοι λοιπόν ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσ ον αποδϊςει μοι ο δίκαιοσ κριτισraquo επειδι laquoτον

88 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977B 89 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 977C 90 ωμ ςτϋ 11 laquoυμείσ λογίηεςκε εαυτοφσ νεκροφσ είναι τθ αμαρτίαraquo

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 22: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

22

καλόν αγϊνα θγϊνιςμαι και τον δρόμον τετζλεκα και τθν πίςτιν τετιρθκαraquo91

Αυτι τθ βεβαιότθτα που χαρακτιριηε τον Ραφλο τουσ άγιουσ μάρτυρεσ τουσ οςίουσ όλουσ όςουσ ζηθςαν εν Κυρίω αυτι τθν ίδια βεβαιότθτα βίωνε και θ Αγία τισ τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ γιrsquo αυτό κι ζςτειλε ωσ χαροφμενο μινυμα ςτον αδερφό τθσ ότι είχε αιςκανκεί μία μεταβολι προσ το καλφτερο πράγμα που δεν ζγινε ευκφσ αντιλθπτό από εκείνον ωσ προσ τθ βακφτερθ ζννοιά του Ερμθνεφτθκε ωσ μια καλυτζρευςθ που είχε ςχζςθ μόνο με τα ςωματικά τα υλικά μεγζκθ

Ακολουκεί από τθν ίδια τθ Μακρίνα μία διιγθςθ ndash αναδρομι ςτα περαςμζνα τθσ ηωισ τθσ με ςκοπό τθν laquoπροσ τον Κεόν ευχαριςτίαraquo92 Τα πάντα ακόμθ και τα κλιβερά και τουσ διωγμοφσ τα κεωρεί αιτία ευχαριςτίασ και μόνο Με τζτοια διάκεςθ ευχαριςτίασ και ολοκλθρωτικισ ανάκεςθσ τθσ ηωισ τθσ ςτον Κφριο από τθ μία προςπακοφςε ndash κι αυτό είναι το ςυγκινθτικό ndash να διαςκεδάςει τθ κλίψθ των γφρω τθσ και από τθν άλλθ κατεχόμενθ από laquoτον κείον και κακαρόν ζρωτα του αοράτου νυμφίου ον εγκεκρυμμζνον είχεν εν τοισ τθσ ψυχισ απορριτοισ τρεφόμενονraquo93 βιαηόταν να βρεκεί μία ϊρα νωρίτερα ελευκερωμζνθ από τα δεςμά του ςϊματοσ κοντά του Και laquoωσ προσ εραςτιν ο δρόμοσ εγίνετοraquo94 Μζςα από τα λόγια αυτά του κείου ζρωτοσ που ενςαρκϊνονται ςτο πρόςωπο τθσ Μακρίνασ τίκεται θ ςφραγίδα του Γρθγορίου Νφςςθσ ωσ ενόσ κατrsquo εξοχιν εκφραςτι τθσ μυςτικισ κεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ μασ95

Είναι θ μυςτικι ςυνάντθςθ Κεοφ και ανκρϊπου ςτθν καρδιά ςτα απόρρθτα τθσ ψυχισ που πραγματοποιείται ωσ αγαπθτικι ερωτικι εμπειρία

Κατόπιν λίγο πριν από το οςιακό τζλοσ ακολουκεί θ επικανάτια προςευχι τθσ αγίασ Μακρίνασ ωσ επιςφράγιςμα τθσ αγίασ ηωισ τθσ τισ οποίασ και επιχειρείται μια ςφντομθ ανάλυςθ ςτθν επόμενθ ενότθτα

91 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980B Ρρβλ Βϋ Τιμ δϋ 7-8 92 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 980C 93 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984A 94 Βίοσ Μακρίνασ SC 178 21437 - 21538 95 Χριςτου Γραμματολογία ς 197 Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου

Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ς 347

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 23: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

23

Τελειϊνοντασ τα λόγια τθσ προςευχισ ςφράγιςε τουσ οφκαλμοφσ το ςτόμα και τθν καρδιά96 Αυτό παραπζμπει ςτο Βάπτιςμα και ςτο Χρίςμα ςτθ laquoςφραγίδα τθσ δωρεάσ του αγίου Ρνεφματοσraquo Ξεκίνθςε τθν πνευματικι τθσ ηωι μετζχοντασ ςτο κάνατο και τθν ανάςταςθ του Λθςοφ Χριςτοφ ςφραγιηόμενθ ςτα μζλθ τθσ δια του τφπου του Σταυροφ με τθ laquoςφραγίδα του αγίου Ρνεφματοσraquo και τθν τελειϊνει με τον ίδιο τρόπο Τότε ειςιλκε ςτο ςϊμα τθσ επίγειασ ζκφραςθσ τθσ Εκκλθςίασ νεκρϊνοντασ τον παλαιό άνκρωπο τθσ αμαρτίασ και τϊρα με τθν κίνθςθ αυτι ετοιμάηεται να ειςζλκει ςτθν ουράνια αφοφ νεκρωκεί το χωμάτινο ςϊμα τθσ Το Χρίςμα ςτθν αρχαία Εκκλθςία ονομαηόταν laquoεπιβεβαίωςισraquo laquoπου υπενκυμίηει τθν ενεργό παρουςία του αγίου Ρνεφματοσ ςτθν καρδιάraquo97 κι αυτι τϊρα ςφραγίηοντασ τα μάτια το ςτόμα και τθν καρδιά επιβεβαιϊνει ότι όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε πράγματι ζμπλεθ τθσ χάριτοσ του αγίου Ρνεφματοσ Οι υπόλοιπεσ οι τελευταίεσ ςτιγμζσ τθσ ιταν αφιερωμζνεσ ςτθν εςωτερικι τθν καρδιακι προςευχι Ικελε να προςευχθκεί προφζροντασ με τθ γλϊςςα τθσ τα λόγια τθσ προςευχισ όμωσ από τον πυρετό αδυνατοφςε98 laquoτθσ δε φωνισ επιλειποφςθσ δια τθσ καρδίασ και δια τθσ των χειρϊν κινιςεωσ επλιρου τθν πρόκεςινraquo99 Και μrsquo αυτόν τον τρόπο καρδιακά τελείωςε τθν επιλφχνιο ευχαριςτία και τελειϊνοντασ ςφράγιςε πάλι το πρόςωπό τθσ και αφοφ ζβγαλε ζνα μεγάλο και βακφ ςτεναγμό laquoτθ προςευχι τθν ηωιν ςυγκατζλθξενraquo100 Χαρακτθριςτικό το ριμα laquoςυγκατζλθξενraquo που χρθςιμοποιεί ο άγιοσ Γρθγόριοσ ςυν + κατζλθξεν Τελείωςαν και τα δυο ομοφ και θ προςευχι και θ ηωι τθσ Πλθ τθσ θ ηωι όπωσ περιγράφεται από το Γρθγόριο ιταν μια ςυνεχισ ανάβαςισ προσ το Κεό μια ηωι ςυνεχϊσ υφαςμζνθ με τθν προςευχι με τθν ζνωςθ μαηί του κι όπωσ ακριβϊσ πορεφτθκε ζτςι και λιγει θ ηωι τθσ Ιταν ζνασ οςιακόσ κάνατοσ ωσ κατάλθξθ μιασ οςιακισ ηωισ

96 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 97 Μεταλλθνοφ ΓΔ Η Θεολογικι μαρτυρία τθσ Εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962 ς 252 98 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985A 99 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B 100 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 985B

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 24: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

24

4 Η ΕΠΙΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΧΗ ΣΗ ΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ

Αποτελεί ζνα από τα αριςτουργιματα τθσ Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ όχι μόνο για το πλικοσ των νοθμάτων που εμπεριζχονται ςε λίγεσ μόνο γραμμζσ αν εξεταςτεί κεολογικά αλλά και για το πλικοσ των λογοτεχνικϊν του εκφράςεων αν το δοφμε κάτω από πρίςμα φιλολογικό όπωσ ποιθτικό φφοσ ζντονεσ αντικζςεισ θ για παράδειγμα ςυχνι εμφαντικι επανάλθψθ τθσ λζξεωσ laquoΣφraquo αναφερομζνθσ ςτον Κφριο που δεν κουράηει τον αναγνϊςτθ αλλά τον ειςάγει αβίαςτα μζςα ςτο κλίμα που ηει θ απευκφνουςα τθν προςευχι Οςία Επί του προκειμζνου όμωσ δε κα επιχειρθκεί φιλολογικι ανάλυςθ αλλά μόνο ακραιφνϊσ κεολογικι Χαρακτθριςτικόσ είναι ο προλογιςμόσ τθσ προςευχισ τθσ που γίνεται από το βιογράφο τθσ άγιο Γρθγόριο Κεωρϊντασ ιδθ θ Οςία το κάλλοσ του ερχόμενου Μεςςία είχε προςθλϊςει ςrsquo αυτόν τα μάτια τθσ και ςτραμμζνθ προσ τθν ανατολι αφοφ είχε ιδθ ςταματιςει να μιλά ςτουσ γφρω τθσ μιλοφςε προςευχόμενθ ςτο Κεό ικετεφοντάσ τον με τα χζρια τθσ και ψικυρίηοντασ με λεπτι φωνι που ίςα και μόλισ ακουγόταν Και ιταν τζτοια θ προςευχι τθσ ςυνεχίηει ο άγιοσ Γρθγόριοσ ϊςτε όχι μόνο μιλοφςε ςτο Κεό αλλά laquoκαι παρrsquo εκείνου θκοφετοraquo101 Αυτι τθν προςευχι παρακζτουμε ςτθ ςυνζχεια και επιχειροφμε μία ςφντομθ ερμθνευτικι προςζγγιςθ προςπακϊντασ να αναδείξουμε κάποια ςθμεία που είναι ενδεικτικά των αντιλιψεων του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ ςχετικά με το κάνατο

laquoΣυ ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβον Συ ηωισ αλθκινισ αρχιν θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισ Συ προσ καιρόν διαναπαφεισ φπνω τα ςϊματα και πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγι Συ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασ και πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμον Συ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσ Συ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσ του διά του χάςματοσ τθσ παρακοισ τω λαιμϊ διαλαβόντοσ τον άνκρωπον Συ ωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςιν ςυντρίψασ τασ πφλασ του άδου και καταργιςασ τον το κράτοσ ζχοντα του κανάτου διάβολον Συ ζδωκασ τοισ φοβουμζνουσ ςε ςθμείωςιν

101 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 25: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

25

τον τφπον του αγίου ςου ςταυροφ εισ κακαίρεςιν του Αντικειμζνου και εισ αςφάλειαν τθσ θμετζρασ ηωισ Ο Θεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ μου ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυν Συ μοι παρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελον τον χειραγωγοφντά με προσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων Πατζρων ο διακόψασ τθν φλογίνθν ρομφαίαν και αποδοφσ τω παραδείςω τον άνκρωπον τον ςυςταυρωκζντα ςοι και υποπεςόντα τοισ οικτιρμοίσ ςου καμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςου ότι καγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθν κακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μου και από των κριμάτων ςου φοβθκείςα Μθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊν ςου Μθδζ αντιςτιτω ο βάςκανοσ τθ οδϊ μου μθδζ ευρεκείθ κατενϊπιον των οφκαλμϊν ςου θ αμαρτία μου ει τι ςφαλείςα διά τθν αςκζνειαν τθσ φφςεωσ θμϊν εν λόγω ι ζργω ι κατά διάνοιαν ιμαρτον ο ζχων επί γθσ εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασ άνεσ μοι ίνα αναψφξω και ευρεκϊ ενϊπιόν ςου εν τθ απεκδφςει του ςϊματόσ μου μθ ζχουςα ςπίλον εν τθ μορφι τθσ ψυχισ μου Αλλrsquo άμωμοσ και ακθλίδωτοσ προςδεχκείθ θ ψυχι μου εν ταισ χερςί ςου ωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo 102 Θ προςευχι αυτι υπιρξε το καταςτάλαγμα μιασ ηωισ αφθμζνθσ ολοκλθρωτικά ςτα χζρια του Κεοφ εκ κοιλίασ ακόμθ τθσ μθτρόσ τθσ ϊσ τθν φςτατι τθσ ςτιγμι Θ Οςία με τθν ίδια παρρθςία που χαρακτιριηε και τον Απόςτολο Ραφλο όπωσ προαναφζρκθκε ςτθν επιςτολι του προσ τον Τιμόκεο όταν του ζγραφε laquoτον αγϊνα τον καλόν θγϊνιςμαι τον δρόμον τετζλεκα λοιπόν απόκειταί μοι ο τθσ δικαιοςφνθσ ςτζφανοσraquo103 απευκφνεται και αυτι προσ το Κεό με τθν παρρθςία που τθσ πρόςδιδε θ οςιακι ηωι τθσ ωσ αποτίμθςθ του αγϊνα τθσ laquoΟ Κεόσ ο αιϊνιοσ ω επερρίφθν εκ κοιλίασ μθτρόσ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo και τολμά να του ηθτιςει να καταλιξει ςτον τόπο τθσ αναψφξεωσ Συςταυρωκείςα με το Χριςτό laquoκαγϊ ςοι ςυνεςταυρϊκθνraquo μια που όλθ τθσ θ ηωι υπιρξε μια ηωι κανάτωςθσ του ςαρκικοφ φρονιματοσ laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ μουraquo μπορεί να επαναλάβει τθ ςωτιρια ζκκλθςθ του ςυςταυρωκζντοσ λθςτοφ προσ τον Κφριον laquoκαμοφ μνιςκθτι εν τθ βαςιλεία ςουraquo Είναι ακριβϊσ το αποτζλεςμα που υπόςχεται ο Ραφλοσ ςτουσ ςυναποκανόντεσ με τον Κφριο

102 Βίοσ Μακρίνασ PG 46 984B ndash 985A 103 Βϋ Τιμ δϋ 7-8

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 26: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

26

laquoει γαρ ςυναπεκάνομεν και ςυηιςομενraquo104 Είναι βζβαια γεγονόσ ότι μια τζτοια προςευχι πλιρουσ παρρθςίασ μόνο από τα χείλθ μιασ οςιακισ ψυχισ μποροφν να εξζλκουν Ξεκίνθςε τθν προςευχι τθσ με μια πρόταςθ όπου ςε λίγεσ μόνο λζξεισ φανερϊνεται όλθ θ τραγικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ από τθ μία και ταυτόχρονα θ λφτρωςθ θ οποία ςυντελζςκθκε διά του Κυρίου Αυτό που πιο κάτω κα το δείξει εκτενζςτερα και εναργζςτερα δίνοντάσ μασ όλθ τθ κεολογία του κανάτου ςυνεπτυγμζνθ laquoΣφ φθςίν ζλυςασ θμίν Κφριε του κανάτου τον φόβονraquo Θ φρίκθ το τρομερό του κανάτου ο φόβοσ Ο κάνατοσ ωσ αποτζλεςμα τθσ πτϊςθσ τθσ παρακοισ και από τθν άλλθ ο Κφριοσ ο νικθτισ του κανάτου θ διά των αιϊνων προςδοκϊμενθ λφτρωςθ

Πλθ θ δογματικι διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ για το κάνατο τθσ οποίασ ζχει βακιά γνϊςθ περνάει μζςα από τθν φςτατι τθσ αυτι προςευχι για τθ δθμιουργία τθν πτϊςθ το κάνατο ωσ ολζκρια (ςτθν αρχι πριν από τθν Ανάςταςθ του Κυρίου) επίπτωςθ τθσ πτϊςεωσ και ςτθ ςυνζχεια ςτα λόγια που ακολουκοφν εκ του αντικζτου για τα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ κείασ οικονομίασ ςrsquo αυτό ακριβϊσ το γεγονόσ του κανάτου Θ ςειρά που κrsquo ακολουκθκεί ςτθν ερμθνεία τουσ είναι εν πολλοίσ ςφμφωνθ με τθ χρονικι αλλθλουχία των γεγονότων και όχι με τον ποιθτικό τρόπο που εκφωνικθκαν από τθν Οςία ςφμφωνα πάντα με τον άγιο Γρθγόριο laquoΣυ δίδωσ παρακατακικθν τθ γθ τθν θμετζραν γθν θν ταισ ςαισ χερςί διεμόρφωςασraquo Με τα λόγια αυτά θ οςία μάσ παραπζμπει ςτθ Δθμιουργία ςτθ Γζνεςθ laquoκαι ζπλαςεν ο Κεόσ τον άνκρωπον χουν από τθσ γθσraquo105 Θ δθμιουργία του χοϊκοφ ανκρϊπου από το Κεό Πμωσ μετά ακολουκεί θ ολζκρια πτϊςθ και laquoδια τθσ παρακοισraquo όπωσ λζει παρακάτω ο άνκρωποσ ωσ γθ γυρίηει ςτθ γθ από τθν οποία προιλκε laquoγθ ει και εισ γθν απελεφςθraquo106 Και τα αποτελζςματα τραγικά Ο δράκων ο αρχαίοσ όφισ κυριάρχθςε ςτον άνκρωπο laquoδιαλαβόντοσ τον άνκρωπονraquo και κλειςκζντων των πυλϊν του παραδείςου άνοιξαν laquoοι πφλεσ του άδουraquo και κυριάρχθςε το κράτοσ του κανάτου

104 Βϋ Τιμ βϋ 12 ωμ ςτϋ 8 105 Γεν γϋ 7 106 Γεν εϋ 20

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 27: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

27

Χαρακτθριςτικι επί του παρόντοσ θ λζξθ laquoπαρακατακικθraquo που χρθςιμοποιεί Θ παρακατακικθ δίνεται laquoάχριν καιροφraquo και παίρνεται πίςω όταν το χειρόγραφο του χρζουσ καταργείται Ο Ραφλοσ αναφζρεται ςτα ευεργετικά αποτελζςματα του κανάτου του Κυρίου δια του Σταυροφ που εξάλειψε το χειρόγραφο των αμαρτιϊν μασ laquoεξαλείψασ το κακrsquo θμϊν χειρόγραφονraquo107 Τθν ίδια διδαςκαλία ακολουκϊντασ και θ Μακρίνα ομολογεί με ευγνωμοςφνθ ςτο νικθτι του κανάτου laquoΣυ ερρφςω θμάσ εκ τθσ κατάρασ και τθσ αμαρτίασ αμφότερα υπζρ θμϊν γενόμενοσraquo108 Και ςυνεχίηει laquoΣυ ςυνζκλαςασ τασ κεφαλάσ του δράκοντοσraquo παραπζμποντάσ μασ ςτο Ρρωτευαγγζλιον laquoαυτόσ ςου τθριςει κεφαλινraquo109 και τθν εκπλιρωςι του Είναι ο Κφριοσ που κατάργθςε laquoτον το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo δθλαδι το διάβολο110 και άνοιξε το δρόμο για τθν ανάςταςθ laquoωδοποίθςασ θμίν τθν ανάςταςινraquo Και αφοφ άνοιξε ο δρόμοσ για τθν ανάςταςθ ο κάνατοσ ζχαςε τθ δφναμι του και γίνεται αρχι τθσ αλθκινισ ηωισ laquoΣυ ηωισ αλθκινισ θμίν εποίθςασ το τζλοσ τθσ ενταφκα ηωισraquo και παραβάλλεται με φπνο όπου laquoπροσ καιρόνraquo διαναπαφονται τα ςϊματα Ο κάνατοσ γίνεται πζραςμα προσ τθ ηωι Στα ςωτιρια αποτελζςματα τθσ ςταυρικισ κυςίασ του Κυρίου διαφαίνεται μζςω των χρονικϊν εκφράςεων που θ οςία χρθςιμοποιεί όλθ θ κεολογία τθσ εςχατολογίασ που θ πρϊτθ Εκκλθςία βίωνε (και που πζραςε και ςτθ λειτουργικι μασ γλϊςςα) Ηοφςαν τθν εκπλιρωςθ των εςχάτων Για τα γεγονότα που ςφμφωνα με τθν οριηόντια προοπτικι του χρόνου κα ςυμβοφν μελλοντικά χρθςιμοποιεί ενεςτωτικό και παρελκοντικό χρόνο όχι μελλοντικό laquoΕίναι μια υπερνίκθςθ του χρόνουhellip με τθ δθμιουργία δυνατότθτασ ςυμμετοχισ ςτον ερχόμενο αιϊναhellip όςο ακόμθ ηοφμε ςrsquo αυτόν τον κόςμοraquo111 Θ πλιρθσ βεβαιότθτα τθσ κοινισ τθσ προ του τζλουσ ανάςταςθσ κάνει τα γεγονότα να φαίνονται ότι λαμβάνουν χϊρα από τϊρα απrsquo το τϊρα που ηει θ Οςία τθν ϊρα του κανάτου τθσ το αιϊνιο laquoνυνraquo τθσ

107 Κολ βϋ 14 108 laquoΤον γαρ μθ γνόντα αμαρτίαν υπζρ θμϊν αμαρτίαν εποίθςενraquo (Βϋ Κορ εϋ

21) 109 Γεν εϋ 15 110 laquoδια του κανάτου καταργιςθ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo (Εβρ βϋ

14) 111 Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι κεολογία

μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία Ρροςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032 ς 97

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 28: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

28

Εκκλθςίασ Χαρακτθριςτικζσ οι προτάςεισ laquoκαι πάλιν αφυπνίηεισ εν τθ εςχάτθ ςάλπιγγιraquo laquoκαι πάλιν ανακομίηθ ο δζδωκασ αφκαρςία και χάριτι μεταμορφϊςασ το κνθτόν θμϊν και άςχθμονraquo laquoκαταργιςασ τόν το κράτοσ ζχοντα του κανάτουraquo112 Τα ριματα αφυπνίηεισ ανακομίηθ μεταμορφϊςασ καταργιςασ μασ ειςάγουν ςrsquo αυτό το ξεπζραςμα του χρόνου ςτθ βίωςθ των εςχάτων που ξεκίνθςαν από τα γεγονότα τθσ κείασ οικονομίασ ςυνεχίηονται όμωσ λαμβάνουν χϊρα αιϊνια ωσ ιδθ ςυντελεςκζντα και βρίςκουν τθν πλιρθ εκπλιρωςι τουσ ςrsquo όλθ τουσ τθ δόξα ςτο τζλοσ του κόςμου αυτοφ Σrsquo αυτι τθν ζςχατθ πραγματοποίθςθ και εκπλιρωςθ όλων των προςδοκιϊν ηθτά να βρεκεί και θ Μακρίνα Ηθτά laquoίνα αναψφξειraquo και ευρεκεί ενϊπιόν του laquoμθ ζχουςα ςπίλονraquo αλλά θ ψυχι τθσ να βρεκεί laquoάμωμοσ και ακθλίδωτοσraquo αφοφ ο Κφριοσ ωσ ο μόνοσ laquoζχων εξουςίαν αφιζναι αμαρτίασraquo εξαλείψει ςrsquo αυτιν αν ςε κάτι αμάρτθςε laquoεν λόγω ι εν ζργω ι κατά διάνοιανraquo Υπάρχουν κάποιεσ αναφορζσ ςrsquo αυτι τθν προςευχι που είναι ενδεικτικζσ ότι λζγοντάσ τθν είχε μπροςτά ςτουσ οφκαλμοφσ τθσ τθν παραβολι του πλουςίου και του πτωχοφ Λαηάρου Ηθτεί laquoφωτεινόν άγγελονraquo που κα τθν οδθγιςει laquoπροσ τον τόπον τθσ αναψφξεωσ όπου το φδωρ τθσ αναπαφςεωσ παρά τουσ κόλπουσ των αγίων πατζρωνraquo Συςχετίηοντάσ το με τθν εν λόγω παραβολι παρατθροφμε ότι όταν απζκανε ο Λάηαροσ μεταφζρκθκε laquoυπό των αγγζλων εισ τον κόλπον Αβραάμraquo113 Εκεί ιταν τόποσ αναψφξεωσ γιrsquo αυτό και ο πλοφςιοσ ηθτά από τον Αβραάμ να ςτείλει το Λάηαρο να του φζρει νερό ϊςτε να laquoκαταψφξθ τθν γλϊςςανraquo114 του Κοινζσ λζξεισ ndash εννοιεσ Τθν ίδια λζξθ τθσ αναψφξεωσ χρθςιμοποιεί και πιο κάτω θ οςία laquoίνα αναψφξωraquo Χαρακτθριςτικι είναι και θ λζξθ laquoχάςμαraquo που χρθςιμοποιεί laquoΜθ διαχωριςάτω με το χάςμα το φοβερόν από των εκλεκτϊνraquo ςε αντιπαραβολι με το αγιογραφικό laquoμεταξφ θμϊν και υμϊν χάςμα μζγα εςτιρικταιraquo115 Ταυτόχρονα ςτο κείμενο αυτό που ςυντάχκθκε ςτθ μορφι τθν οποία μασ παραδόκθκε από τον άγιο Γρθγόριο Νφςςθσ παρατθροφνται και κάποια κοινά ςθμεία με λειτουργικά κείμενα τα οποία είναι ςε χριςθ ςτισ θμζρεσ μασ

112 laquoΖςχατοσ εχκρόσ καταργείται ο κάνατοσraquo Αϋ Κορ ιεϋ 26 113 Λουκ ιςτϋ 2 114 Λουκ ιςτϋ 24 115 Λουκ ιςτϋ 26

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 29: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

29

α) Το laquoζλυςασhellipτου κανάτου τον φόβονraquo βρίςκει αντίςτοιχό του το laquoζλυςε τασ οδφνασ του κανάτουraquo ςτθ λειτουργικι ευχι τθσ αγίασ αναφοράσ τθσ κείασ Λειτουργίασ του Μ Βαςιλείου116

β) Το laquoπαρακατάςτθςον φωτεινόν άγγελονraquo κυμίηει ςυν τοισ άλλοισ το laquoπαραλαβζτωςαν αυτιν (δθλ τθν ψυχιν μου) άγγελοι φαιδροί και φωτεινοίraquo117 ςτθν ευχι του αγίου Ευςτρατίου του Μεςονυκτικοφ του Σαββάτου118

γ) Το laquoκακθλϊςαςα εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo βρίςκει παράλλθλό του το laquoκακιλωςον εκ του φόβου ςου τασ ςάρκασ θμϊνraquo ςτισ ευχζσ του Μ Βαςιλείου laquoΚεζ και Κφριε των Δυνάμεωνhellipraquo ευχι Στϋ ϊρασ119 και ςτο laquoΚφριε Κφριε ο ρυςάμενοσ θμάσ από παντόσ βζλουσhellipraquo ευχι του Μεγάλου Αποδείπνου120

δ) Τα λόγια τθσ οςίασ laquoω επερρίφθν εκ κοιλίασ ον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξrsquo όλθσ δυνάμεωσ ω ανζκθκα και τθν ςάρκα και τθν ψυχιν από νεότθτόσ μου και μζχρι του νυνraquo ζχουν περάςει ςτθν ακολουκία του Πρκρου τθσ αγίασ Μακρίνασ Συγκεκριμζνα το laquoον θγάπθςεν θ ψυχι μου εξ όλθσ δυνάμεωσraquo ςτο 1ο τροπάριο τθσ αϋ ωδισ laquoον θγάπθςασ εξ όλθσ τθσ καρδίασraquo121 και τα υπόλοιπα ςτο 3ο τροπάριο

116 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ Τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994 ς 267 117 Είναι πανάρχαια θ περί τελωνίων διδαςκαλία τθσ Εκκλθςίασ μασ Ιδθ από

τουσ Αλεξανδρινοφσ Ρατζρεσ (πρβλ ΡΝ Τρεμπζλα Δογματικι Τόμοσ Γrsquo εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792) είναι διαμορφωμζνθ θ πίςτθ ότι laquoόταν εξζλκθ εκ του ςϊματοσ ψυχι ανκρϊπουhellipεάν γαρ θ υπεφκυνοσ εν αμαρτίαισ ζρχονται χοροί δαιμόνωνhellipκαι δυνάμεισ ςκότουσ παραλαμβάνουςιν τθν ψυχιν εκείνθν και κρατοφςιν εισ το ίδιον μζροσhellip και γάρ τοισ αγίοισ δοφλοισ του Κεοφhellipοι χοροί των αγγζλων παραλαμβάνουςιν αυτϊν τα ψυχάσ εισ το ίδιον μζροσraquo (Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒrsquo PG 34 660 Α-Β Κυρίλλου Αλεξανδρείασ περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ παρουςίασraquo ΛΔrsquo PG 77 1073 C-D laquoΚατζχεται ουν θ ψυχι υπό των αγίων αγγζλων δια του αζροσ παρερχομζνθ και υψουμζνθ ευρίςκει τε τελϊνια φυλάττοντα τθν άνοδον και κρατοφντα και διακωλφοντα τασ αναβαινοφςασ ψυχάσ Ζκαςτον το τελϊνιον τασ οικείασ αμαρτίασ προςφζρει αυτϊνhellip οι δε άγιοι άγγελοι οι τθν ψυχιν οδθγοφντεσ προςφζρουςιν και αυτοίhellipόςαhellipαγακά τω Κεϊ προπζμψαμενraquo

118 Ωρολόγιον ς 35 119 Ωρολόγιον ς 115 120 Ωρολόγιον ς 169 121 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 240

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 30: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

30

τθσ εϋ ωδισ laquoεπrsquo αυτϊ γαρ από γαςτρόσ επερρίφθσ άμωμε ω και ανζκθκασ και ψυχιν και ςϊμα ςου εκ νεότθτοσ αςκιςαςαraquo122

ε) Οι τελευταίεσ λζξεισ τθσ προςευχισ laquoωσ κυμίαμα ενϊπιόν ςουraquo είναι από τον 140ο ψαλμό που ψάλλεται ςτθν ακολουκία του Εςπερινοφ

122 Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικισ Διακονίασ Ακινα 20022 ς 244

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 31: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

31

ΕΠΙΛΟΓΟ

Ρεραίνοντασ τθν παροφςα εργαςία ζρχεται ωσ αβίαςτοσ καρπόσ θ διαπίςτωςθ ότι όςο πιο πολφ μελετϊνται οι πτυχζσ του βίου ενόσ Αγίου τόςο πιο πολφ αυτό αποβαίνει μία αποκάλυψθ Μία αποκάλυψθ βιοφμενθ τθσ Εκκλθςίασ μασ και τθσ παρουςίασ τθσ ςτον κόςμο Ο τρόποσ που ζνασ Άγιοσ βλζπει και αντιμετωπίηει το κάνατο κι εδϊ επί του προκειμζνου θ οςία Μακρίνα είναι ενδεικτικόσ του τρόπου που θ Εκκλθςία ςτζκεται ζναντι του προβλιματοσ του κανάτου Ο άγιοσ Γρθγόριοσ Νφςςςθσ παρά τισ κάποιεσ ακραίεσ κζςεισ του που δεν ζγιναν αποδεκτζσ από τθν Εκκλθςία123 δίνει μζςα από τα δυο ζξοχα ζργα του τα laquoΜακρίνιαraquo και το laquoΕισ τον βίον τθσ οςίασ Μακρίνασraquo τα μζτρα τθσ δζουςασ από το Χριςτιανό αντιμετϊπιςθσ του κανάτου Ζνα κλίμα αιςιοδοξίασ αφινεται διάχυτο και ςτα δυο αυτά ζργα όπου θ πίςτθ ςτθν ανάςταςθ δεςπόηει και απαλφνει τθ φρίκθ του κανάτου Θ οςία Μακρίνα πεπειςμζνθ για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ κεωρεί το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ αναγκαίο για τθν εξάλειψθ των πακϊν τθσ κακίασ Ανεξάντλθτθ κα είναι θ εκροι των αγακϊν ςτθ μζλλουςα ηωι γιrsquo αυτό και δεν αρμόηει κανζνα παράπονο εν όψει του κανάτου Σφμφωνθ μrsquo αυτι τθσ τθν αντίλθψθ είναι το ανδρείο φρόνθμα που επζδειξε ενϊπιον του κανάτου αγαπθμζνων τθσ προςϊπων και ακόμθ περιςςότερο θ καυμαςτι ςτάςθ τθσ μπροςτά ςτο δικό τθσ κάνατο Ρλιρθσ κείου ζρωτοσ ανυπομονοφςε να βρεκεί μια ϊρα νωρίτερα κοντά ςτο νυμφίο Χριςτό Θ φςτατι τθσ προςευχι ςτο Χριςτό εκφράηοντασ το καταςτάλαγμα τθσ όλθσ ςτάςθσ και φιλοςοφίασ τθσ ζναντι του κανάτου αποτελεί και τον επίλογο μιασ οςιακισ ηωισ Μιασ ηωισ που νεκρωμζνθ ωσ προσ τθν αμαρτία ζβλεπε το κάνατο του υλικοφ ςϊματοσ απλά ωσ μία εκδθμία προσ τον Κφριο Κι αυτι είναι και θ κζςθ τθσ Εκκλθςίασ Οι νεκροί laquoκεκοιμθμζνοιraquo για τθν Εκκλθςία είναι οι εκδθμοφντεσ προσ τον Κφριο Κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μινυμα που ςτζλνουν τα δυο αυτά ζργα του αγίου Γρθγορίου Νφςςθσ θ πίςτθ ςτθν αιωνιότθτα το αναςτάςιμο φρόνθμα που πλθρϊνει τθ ηωι του όντωσ Χριςτιανοφ τθν κάκε ςτιγμι τθσ ηωισ του ακόμθ και τισ

123 αλλά οφτε και καταδικάςτθκαν επί τθσ εποχισ του γιrsquo αυτό και δεν κρίκθκε

ωσ αιρετικόσ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 32: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

32

ςτιγμζσ εκείνεσ που με μια οριηόντια κακαρά υλικι αντιμετϊπιςθ βλζπονται ωσ ςκοτεινζσ και απζλπιδεσ τισ ςτιγμζσ του κανάτου

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 33: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 ΠΗΓΕ Βίοσ Μακρίνασ = Γρθγορίου Νφςςθσ Eισ τον Βίον τθσ οςίασ Μακρίνθσ PG

46 959-1000 (SC 178 136-266) Μακρίνια = Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί ψυχισ και αναςτάςεωσ ο

λεγόμενοσ τα Μακρίνια PG 46 11-160 (Γρθγορίου Νφςςθσ ϋΑπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979 ςς 334-391)

Βαςιλείου Μεγάλου Λόγοσ περί Ευχαριςτίασ PG 31 217-238 Βαςιλείου Μ Ομιλία = Βαςιλείου Μεγάλου Ομιλία ότι ουκ ζςτιν αίτιοσ των κακϊν ο Θεόσ PG 31 329-353 Γρθγορίου Ραλαμά ζργα Λόγοσ υπζρ των ιερϊσ θςυχαηόντων των

υςτζρων ο τρίτοσ περί του ιεροφ φωτόσ 11 τόμ 2 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1982 ςς 346-477

Γρθγορίου Σιναϊτου Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν Τόμοσ Δϋ εκδ

laquoΑςτιρraquo Ραπαδθμθτρίου Ακινα 19764 Θρακλείδου επιςκόπου Λαυςαϊκόν εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ 1993 Λωάννου Σιναϊτου Κλίμαξ εκδ Ραπαδθμθτρίου Ακινα 1977 Κυρίλλου Αλεξανδρείασ Περί εξόδου ψυχισ και περί δευτζρασ Παρουςίασ

ΛΔϋ PG 77 1072 Β ndash 1089 Β

Μακαρίου του Αιγυπτίου Περί διςςισ ςτάςεωσ των εκ του βίου τοφτου εξερχόντων ΚΒϋ PG 34 660 Α ndash Β

Μθναίον Ιουλίου εκδ Αποςτολικι Διακονία τθσ Εκκλθςίασ τθσ Ελλάδοσ Ακινα 20022

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 34: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

34

Συμεϊν του Νζου Κεολόγου Ευριςκόμενα εκδ θγοποφλου Κεςςαλονίκθ

1977 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά Ματκαίον Ευαγγζλιον ΚΘϋ PG 57 349-357 Χρυςοςτόμου Λωάννου Υπόμνθμα εισ το κατά ΙωάννθνΕυαγγζλιον ΞΓϋ PG

59 349-354 Ωρολόγιον = Ωρολόγιον το Μζγα εκδ Αποςτολικι διακονία τθσ

Εκκλθςίαστθσ Ελλάδοσ Ακινα 19869

2 ΒΟΗΘΗΜΑΣΑ Γιαννουλάτου Αναςταςίου Αρχιεπιςκόπου Τιράνων και πάςθσ Αλβανίασ

laquoΜυςτικιςμόσraquo Κχνθ από τθν αναηιτθςθ του Υπερβατικοφ Συλλογι κρθςκειολογικϊν μελετθμάτων Σειρά Ζκνθ και Λαοί αρ 1+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 2004 ςς 319-355

ΕΕΘΣΠΑ = Επιςτθμονικι Επετθρίσ Θεολογικισ Σχολισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν ΕΡΕ = Ζλλθνεσ Ρατζρεσ τθσ Εκκλθςίασ

Κοκκινάκθ Ακ laquoΕιςαγωγιraquo ςτο Γρθγορίου Νφςςθσ Διάλογοσ περί

ψυχισ και αναςτάςεωσ ο λεγόμενοσ τα Μακρίνια Γρθγορίου Νφςςθσ Άπαντα τα ζργα τόμ 1 ΕΡΕ Ρατερικαί εκδόςεισ laquoΓρθγόριοσ ο Ραλαμάσraquo Κεςςαλονίκθ 1979

Μεταλλθνοφ Γ Η κεολογικι μαρτυρία τθσ εκκλθςιαςτικισ λατρείασ εκδ

Αρμόσ Ακινα 19962

Σκουτζρθ Κ Ιςτορία Δογμάτων Τόμοσ 1οσ Θ ορκόδοξθ δογματικι

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971

Page 35: ΟΙ ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΑΣ ΜΑΚΡΙΝΑΣ

35

παράδοςθ και οι παραχαράξεισ τθσ κατά τουσ τρεισ πρϊτουσ αιϊνεσ Ακινα 1998

Σμζμαν Αλ Η Εκκλθςία προςευχομζνθ Ειςαγωγι ςτθ Λειτουργικι

κεολογία μτφρ πρωτ Δ Τηζρποσ Σειρά Εκκλθςία προςευχομζνθ αρ 3+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 20032

Τηζρπου Δ laquoΚρινοσ και ψαλμωδία κατά τθν ταφι των νεκρϊν ςτθν

Ορκόδοξθ Εκκλθςίαraquo ΕΕΘΣΠΑ ΛΗϋ (2002) ςς 689-703

Τρεμπζλα ΡΝ Δογματικι Τόμοσ Γϋ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα 19792 Του ιδίου Εγκυκλοπαιδεία τθσ Θεολογίασ εκδ laquoΣωτιρraquo Ακινα

20055 Τςζλλερ ndash Νζςτλε Φιλοςοφία = Τςζλλερ ndash Νζςτλε Ιςτορία τθσ ελλθνικισ

φιλοςοφίασ μτφρ Χ Κεοδωρίδθ εκδ laquoΕςτίασraquo Ακινα 2002 Φάρου Φιλ Το πζνκοσ Ορκόδοξθ λαογραφικι και ψυχολογικι κεϊρθςθ

Σειρά Ψυχολογία-ποιμαντικι αρ 2+ εκδ Ακρίτασ Ακινα 19882 Φουντοφλθ Λω Κείμενα Λειτουργικισ τεφχοσ Γϋ Κείαι Λειτουργίαι

Κεςςαλονίκθ 1994

Χριςτου Γραμματολογία = Χριςτου Ρ Κ Εκκλθςιαςτικι Γραμματολογία Πατζρεσ και Θεολόγοι του Χριςτιανιςμοφ Τόμοσ 1οσ εκδ Κυρομάνοσ Κεςςαλονίκθ 20022

PG = J - P Migne Patrologiae Cursus Completus Series Graeca Paris 1857-1866

SC ndash Sources Chreacutetiennes Εκδ υπό Henri de Loubac ndash Jean Danielou Paris

1971