Από τον άγνωστο κόσμο του Σπερχειού

Η παιδαγωγική Ομάδα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Στυλίδας και Υπάτης παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στην έρευνα για θέματα περιβάλλοντος στην περιοχή της Φθιώτιδας. Έτσι το διήμερο 16-17 Σεπτέμβρη φιλοξένησε τους ειδικούς επιστήμονες και πήρε μέρος στην δειγματοληψία για την καταγραφή της ιχθυοπανίδας του Σπερχειού. Στο άμεσο μέλλον, με την πρώτη χρηματοδότησή του ΚΠΕ, έχει ήδη προγραμματίσει τη διοργάνωση μιας Ημερίδας για την παρουσίαση όλων των μέχρι τώρα γνωστών στοιχείων για την οικολογία του ποταμού, στοχεύοντας στην ανάδειξη της ανάγκης να καταστεί επιτέλους δυνατή η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης μελέτης του ποτάμιου οικοσυστήματος.

Όπως πάντα επισημαίνουμε στα προγράμματά μας, ένας σπάνιος φυσικός θησαυρός επιβιώνει στα ποτάμια μας, τις λίμνες, τις μικρολίμνες, ακόμα και σε πολύ μικρά ρέματα. Από τα 79 αυτόχθονα είδη ψαριών που ζουν στα γλυκά νερά της χώρας μας, τα μισά σχεδόν (38 είδη) είναι ενδημικά (σύμφωνα με τα στοιχεία του 2006). Ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος από το πλήθος των ενδημικών οποιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας. Σχεδόν κάθε υγρότοπος της ελληνικής επικράτειας έχει τους δικούς του ιδιαίτερους μόνιμους κάτοικους. Το γεγονός ότι τα ψάρια αυτά έχουν πολύ περιορισμένους βιότοπους τα κατατάσσει αυτόματα στα απειλούμενα με εξαφάνιση.

Κλασικό παράδειγμα αποτελεί ένας μικρός αρχέγονος οργανισμός, ο γνωστός μας ελληνοπυγόστεος (Pungitius hellenicus). Επιβιώνει στην περιοχή του Σπερχειού σε μικρούς βάλτους που σχηματίζονται από πηγές του, αλλά και σε αποστραγγιστικές τάφρους κοντά στη Λαμία.

Τα περισσότερα ψάρια των γλυκών νερών ανήκουν στην οικογένεια των κυπρινοειδών (Cyprinidae). Ένα από τα γένη της οικογένειας είναι το Rutilus (λατινική ονομασία που σημαίνει κοκκινωπό, ίσως γιατί φέρει κοκκινωπά πτερύγια). Το αντιπροσωπευτικότερο είδος του γένους αυτού είναι το τσιρόνι ή πλατίκα (Rutilus rutilus). Πρόκειται για ένα από τα πιο κοινά ψάρια του γλυκού νερού με σύνηθες μέγεθος 25 cm και μέγιστο 50 cm. Η περιοχή εξάπλωσής του καλύπτει όλη την βόρεια Ασία και σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη εκτός της Ιβηρικής και Ιταλικής χερσονήσου. Στην Ελλάδα το νοτιότερο σημείο εξάπλωσής του είναι ο Πηνειός ποταμός. Στη χώρα μας όμως υπάρχουν κάποια ενδημικά είδη, του γένους αυτού, με πολύ περιορισμένη περιοχή εξάπλωσης, όπως:

Το τσιρονάκι της Πρέσπας ή πλατίκα της Πρέσπας (Rutilus prespensis) που απαντά αποκλειστικά στις λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα. Το τσιρονάκι του Αχελώου ή Δρομίτσα (Rutilus panosi) που απαντά στον Αχελώο, τον

Λούρο, τη λίμνη Τριχωνίδα και, ως εισαγόμενο, στην Παμβώτιδα. Το τσιρονάκι της Υλίκης ή Χιρόκοβα (Rutilus ylikiensis) στο σύστημα Κωπαΐδας, τον

Βοιωτικό Κηφισό και την Υλίκη. Όλα αυτά είναι ίσως λίγο πολύ γνωστά και περιγράφονται στο «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων

Ζώων της Ελλάδας» στην τελευταία επικαιροποιημένη έκδοση του 2010, μιας και τα τρία αυτά ψάρια διατρέχουν κίνδυνο εξαφάνισης και χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας.

ελληνοπυγόστεος

«Φωτο. Στ. Ζόγκαρης»

Κάτι όμως αξιόλογο και συναρπαστικό φαίνεται να κρύβουν τα νερά του Σπερχειού.

Φέτος τον Σεπτέμβριο, συναντήσαμε στον Σπερχειό έναν παλιό μας γνώριμο από το 2007, όταν το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων – Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΙΕΥ-ΕΛΚΕΘΕ), ξεκινούσε την έρευνα για την οικολογική ποιότητα των νερών του Σπερχειού, στο πλαίσιο του προγράμματος: «Ανάπτυξη δικτύων και παρακολούθηση ποιότητας των επιφανειακών εσωτερικών, των μεταβατικών και των παράκτιων υδάτων της χώρας - Αξιολόγηση/ταξινόμηση της οικολογικής τους κατάστασης». Πρόκειται για τον Δρ. Σταμάτη Ζόγκαρη, Γεωγράφο - Βιολόγο του ΙΕΥ-ΕΛΚΕΘΕ, που αυτή τη φορά συνοδευόταν από τον Δρ. Radek Sanda, Ιχθυολόγο του Τμήματος Ζωολογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Πράγας. Σκοπός αυτής της επίσκεψης ήταν η έρευνα της ιχθυοπανίδας του ποταμού με ιδιαίτερο στόχο τον εντοπισμό ενός άγνωστου ψαριού, γένους Rutilus, που υπάρχει αποκλειστικά στο Σπερχειό. Στη συνάντησή μας, ο Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης μας είπε:

«Είναι γνωστό ότι ο Σπερχειός έχει 17 είδη ψαριών, από τα οποία τα 12 είναι επιβεβαιωμένα ιθαγενή είδη και μερικά πολύ σπάνια ενδημικά του ποταμού. Το πιο μυστήριο από αυτά είναι ένα είδος τσιρονιού που επισήμως δεν έχει επιστημονική ονομασία και λέγεται απλά Rutilus sp. Spercheios, δηλαδή το άγνωστο τσιρόνι του Σπερχειού.

Το είδος αυτό πρωτοανακαλύφθηκε στον ποταμό, στα τέλη του ’90, από μια ομάδα του ΙΕΥ-ΕΛΚΕΘΕ, όμως τότε μελετήθηκαν ελάχιστα και μόνο μικρά ψάρια. Στη συνέχεια, το 2007, βάσει παλιών δειγμάτων, περιγράφηκε το ψάρι ως άγνωστο είδος του Σπερχειού, στο Βιβλίο «Εγχειρίδιο Ψαριών της Ευρώπης», από τους συστηματικούς Maurice Kottelat και Jorg Freyhof.

Ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ εντόπισε ξανά τα τσιρόνια κοντά στον κάτω ρου του Σπερχειού, το 2009, και το είδος αυτό φωτογραφήθηκε πρόσφατα από τον Νίκο Πέτρου για το βιβλίο «Ελλάδα η Χώρα της Ποικιλότητας» (2010).

Αυτά τα περιστατικά προσέλκυσαν το διεθνές ενδιαφέρον για τα ψάρια του Σπερχειού και ειδικά για αυτό το περίεργο τσιρόνι. Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορα και τοπικά ενδημικά είδη τσιρονιών, που είναι εξαιρετικά περιορισμένα σε μοναδικές λεκάνες απορροής, όπως στην Πρέσπα, την Τριχωνίδα και την Υλίκη. Είναι επιτακτική ανάγκη, πλέον, να γίνει έρευνα βιολογικής ταξινόμησης στον Σπερχειό».

Μετά την ολοκλήρωση της δειγματοληψίας και την πρώτη καταγραφή, ζητήσαμε από τον Δρ. Στ. Ζόγκαρη μια αποτίμηση της έρευνας και πήραμε την απάντηση:

«Ανακαλύφθηκαν πολλά τσιρόνια στον κάτω ρου του Σπερχειού αλλά και κοντά στη Γέφυρα Λουτρών Υπάτης. Εκεί για πρώτη φορά. Δεν έχουμε ιδέα τι μπορεί να είναι αυτό το ψάρι. Πιθανολογούμε ότι πρόκειται για νέο είδος, όμως δεν μπορεί να αποκλειστεί και το ότι απλά εισήχθηκε κάποτε από ανθρώπινο χέρι από κάποια άλλη λεκάνη απορροής. Η γενετική έρευνα θα ερευνήσει τις συγγενικές σχέσεις όλων των τσιρονιών της Ελλάδας για πρώτη φορά και σύντομα θα ξέρουμε!»

Μετά τη δειγματοληψία η πρώτη καταγραφή Το τσιρονάκι του Σπερχειού στα χέρια του Δρ. Στ. Ζόγκαρη