Download - Γραμματική της Νέας ελληνικής

Transcript
Page 1: Γραμματική της Νέας ελληνικής

1

ΑΠΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ

“ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ”

Page 2: Γραμματική της Νέας ελληνικής

2

ΤΑ ΑΡΘΡΑ

Στην Ελληνική γλώσσα έχουμε 2 είδη άρθρων, το οριστικό και το αόριστο. α. Το αόριστο άρθρο συνοδεύει ένα συγκεκριμένο όνομα (βλ. 3) και έχει 3 γένη (ουδέτερο, θηλυκό, αρσενικό) 3 πτώσεις (Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική) 2 αριθμούς (Ενικό, Πληθυντικό) Πίνακας α΄ Ενικός αριθμός ------------------------------------------------------------- ουδέτερο θηλυκό αρσενικό ------------------------------------------------------------ Ονομ. το η ο Γεν. του της του Αιτ. το τη(ν) το(ν) --------------------------------------------------------------- Πληθυντικός αριθμός --------------------------------------------------------------- Ονομ. τα οι οι Γεν. των των των Αιτ. τα τις τους Παραδείγματα: 1. Οι πόρτες του σχολείου μας είναι μπλε. 2.Το σχολείο μου είναι στην Αθήνα. 3. Ο δρόμος αυτός είναι μικρός. 4. Η Αθήνα είναι μεγάλη πόλη. β. Το αόριστο άρθρο το χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε για ένα αόριστο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα (γενικά). Το αόριστο άρθρο έχει: 3 γένη (ουδέτερο, θηλυκό, αρσενικό) 3 πτώσεις (Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική) 1 αριθμό (Ενικό) Πίνακας β΄ Ενικός αριθμός -------------------------------------------------------- ουδέτερο θηλυκό αρσενικό -------------------------------------------------------- Ονομ. ένα μια ένας Γεν. ενός μιας ενός Αιτ. ένα μια ένα(ν)

Page 3: Γραμματική της Νέας ελληνικής

3

Παραδείγματα: 1. Έχω μια φίλη στην Αθήνα. 2. Βλέπω ένα άσπρο αυτοκίνητο. 3. Θέλω έναν καναπέ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το αόριστο άρθρο ένα, μια, ένας δεν έχει πληθυντικό αριθμό. Όταν μιλούμε για πολλά αόριστα ονόματα, αναφέρουμε χωρίς άρθρο. π. χ. Έχω περιοδικά στο γραφείο. Θέλω βιβλία και μολύβια.

Page 4: Γραμματική της Νέας ελληνικής

4

Τ Ο Ν Ι Σ Μ Ο Σ

Ο τόνος (΄) είναι το μόνο τονικό σημάδι που χρησιμοποιούμε στην Ελληνική γλώσσα. 1. Τόνο δεν παίρνουν οι λέξεις που έχουν μια συλλαβή. παραδείγματα : το, δεν, που, και, ναι 2. Οι λέξεις που έχουν δύο συλλαβές, (όπως: έ –να, έ- χω, τώ- ρα, ό- τι) και οι λέξεις που έχουν περισσότερες από δύο συλλαβες (όπως: ση- μά- δι, ελ- λη- νι- κά, τη- λέ- φω- νο) παίρνουν τόνο στη συλλαβή που τονίζουμε όταν μιλάμε. Παραδείγματα : 1. Το βιβλίο μου [το βιβλίο μου] 2. Έλα εδώ τώρα. [έλα – εδώ - τώρα] 3. Πού είναι τα παπούτσια σου; [πού- είναι – τα – παπούτσια σου] 4. Δώσε μου το γράμμα του. [δώσε μου – το γράμμα του] 3. Οι λέξεις που , πως παίρνουν τόνο μόνο όταν ρωτάμε. Παραδείγματα : Πού είναι το βιβλίο σου; Πώς είναι το σπίτι της; Δεν ξέρω πού είναι το σπίτι της.

3. ΔΙΦΘΟΓΓΟΙ : α ε + ι/υ ο υ+ ι

- αι- /ε / - ει- / ι / - οι- /ι / - υι- /ι / Παραδείγματα : παίζω /ε / παιδί /ε / είναι /ι / θείος /ι / ομόνοια /ι / καλοί /ι / υιός /ι /

Page 5: Γραμματική της Νέας ελληνικής

5

Οι δίφθογγοι -αυ - (+ κ, π, τ, χ, φ, θ, σ, ξ, ψ) /αφ/ - αυ – (+ α, ε, η, ι, ο, υ, ω,/ β, γ, δ, ζ, τζ, μπ, ντ, γκ, λ, μ, ν, ρ) /αβ/ - ευ- (+ κ, π, τ, χ, φ, θ, τ, σ, ξ, ψ) /εφ/ - ευ- (+α, ε, η, ι, ο, υ, ω, /β, γ, δ, ζ, τζ, μπ, ντ,γκ, λ, μ, ν, ρ) /εβ/ - ου- /ου/ Παραδείγματα : αυγό /αβ/ αυτά /αφ/ ευχαριστώ /εφ/ Ευρώπη /εβ/ πιρούνι /ου/ παπούτσια /ου/ Παρατηρήσεις:

1. Όταν ο τόνος πέφτει στο πρώτο γράμμα μιας διφθόγγου, τότε αλλάζει η προφορά. Δηλαδή, διαβάζουμε ένα ένα τα γράμματα της διφθόγγου:

- άι - α- ι - έι- ε- ι -οι - ο- ι -ύι - υ- ι -άυ - α- ι - έυ - ε- ι -όυ - ο- ι π. χ.

1. Ο Μάιος είναι μήνας της Άνοιξης. 2. Το κρεβάτι μου είναι δρύινο (από ξύλο βελανιδιάς). 3. Είμαι άυπνος. Δεν κοιμήθηκα καλά εχθές.

2. Πολλές φορές οι δίφθογγοι διαβάζονται χωριστά, αλλά δεν έχουν τόνο στο

πρώτο γράμμα τους. (βλ. παραπάνω παραδείγματα) Τότε, σημειώνουμε πάνω από το – ι – ή το – υ – της διφθόγγου το σημάδι ( ¨ ).

Παραδείγματα:

1. Δεν μπορώ να κοιμηθώ. Έχω αϋπνία. 2. Στη Ρωμαϊκή εποχή διοικούσαν οι Καίσαρες. 3. Ο Κώστας είναι εμποροϋπάλληλος. Δουλεύει σε ένα κατάστημα ρούχων. 4. Θα πάω στην Κρήτη στο τέλος του Μαΐου. 5. Ο αϊτός είναι αρπακτικό πουλί.

Page 6: Γραμματική της Νέας ελληνικής

6

ΟΝΟΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Στην ελληνική γλώσσα πολλές λέξεις που μας χρειάζονται για να ονομάσουμε αυτά που βλέπουμε γύρω μας και κάτι που κάνουμε η νιώθουμε λέγονται ονόματα. Τα ονόματα έχουν : γένος αριθμό και πτώσεις α. Τα ονόματα που έχουν ουδέτερο άρθρο είναι ουδέτερα. Τα ονόματα που έχουν θηλυκό άρθρο είναι θηλυκά, και τα ονόματα που έχουν αρσενικό είναι αρσενικά ανεξάρτητα από τη σημασία τους (βλέπε 1).

Παραδείγματα: 1. Το βιβλίο είναι μπλε. 2. Η καρέκλα είναι παλιά. 3. Ο δρόμος είναι στενός.

β. Τα ονόματα έχουν 2 αριθμούς : Ενικό αριθμό ( όταν μιλούμε για ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα) και Πληθυντικό αριθμό (όταν μιλούμε για 2 ή περισσότερα). Παραδείγματα:

1. Το μολύβι είναι στο γραφείο. Τα μολύβια είναι στο γραφείο.

2. Η φούστα μου είναι κοντή. Οι φούστες μου είναι κοντές.

3. Ο δρόμος είναι στενός. Οι δρόμοι είναι στενοί.

γ. Τα ονόματα έχουν 4 πτώσεις: Ονομαστική Γενική Αιτιατική Κλητική π. χ. Ενικός αριθμός Ονομαστική το κουτί η πόρτα ο δρόμος Γενική του κουτιού της πόρτας του δρόμου Αιτιατική το κουτί την πόρτα το(ν) δρόμο Κλητική κουτί πόρτα δρόμο Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική το κουτιά οι πόρτες οι δρόμοι Γενική των κουτιών των πορτών των δρόμων Αιτιατική τα κουτιά τις πόρτες τους δρόμους Κλητική κουτιά πόρτες δρόμοι

Page 7: Γραμματική της Νέας ελληνικής

7

ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Τα ουδέτερατα γνωρίζουμε από το άρθρο τους το. Τα ουδέτερα τελειώνουν σε : -ο, -ι, -μα, -ως, -ας, -σιμο, -ος, -ον, -αν, -εν. (βλέπε πίνακα 1) Πίνακας 1

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός -ο -α -ι -ια -μα -ματα -ως -ώτα -ας -ατα -ιμο -ίματα -ος -η/ -ότα -ον -οντα -αν -αντα

το

-εν

τα

-εντα Παραδείγματα : το βιβλίο (τα βιβλία) το παιδί (τα παιδιά) το όνομα (τα ονόματα) το φως (τα φώτα) το κρέας (τα κρέατα) το δέσιμο (τα δεσίματα) το μέρος (τα μέρη) το γεγονός (τα γεγονότα) το προїόν (τα προїόντα) το σύμπαν (τα σύμπαντα) το φωνήεν (τα φωνέντα)

Page 8: Γραμματική της Νέας ελληνικής

8

Πίνακας 2 : Ουδέτερα ονόματα

Ενικός αριθμός Ονομ. το βουνό το πεύκο το παιδί το όνομα Γεν. του βουνού του πεύκου του παιδιού του ονόματος Αιτ. το βουνό το πεύκο το παιδί το όνομα Κλητ. βουνό πεύκο παιδί όνομα

Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τα βουνά τα πεύκα τα παιδιά τα ονόματα Γεν. των βουνών των πεύκων των παιδιών των ονομάτων Αιτ. τα βουνά τα πεύκα τα παιδιά τα ονόματα Κλητ. βουνά πεύκα παιδιά ονόματα

Ενικός αριθμός Ονομ. το κρέας το φως το δέσιμο το μέρος Γεν. του κρέατος του φωτός του δεσίματος του μέρους Αιτ. το κρέας το φως το δέσιμο το μέρος Κλητ. κρέας φως δέσιμο μέρος

Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τα κρέατα τα φώτα τα δεσίματα τα μέρη Γεν. των κρεάτων των φώτων των δεσιμάτων των μερών Αιτ. τα κρέατα τα φώτα τα δεσίματα τα μέρη Κλητ. κρέατα φώτα δεσίματα μέρη

Ενικός αριθμός Ονομ. το γεγονός το προϊόν το σύμπαν το φωνήεν Γεν. του γεγονότος του προϊόντος του σύμπαντος του φωνήεντος Αιτ. το γεγονός το προϊόν το σύμπαν το φωνήεν Κλητ. γεγονός προϊόν σύμπαν φωνήεν

Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τα γεγονότα τα προϊόντα τα σύμπαντα τα φωνήεντα Γεν. των γεγονότων των προϊόντων των συμπάντων των φωνηέντων Αιτ. τα γεγονότα τα προϊόντα τα σύμπαντα τα φωνήεντα Κλητ. γεγονότα προϊόντα σύμπαντα φωνήεντα Παρατηρήσεις

1. Όλα τα ουδέτερα στην ονομαστική του πληθυντικού τελειώνουν σε –α. 2. Όλα τα ουδέτερα στη γενική του πληθυντικού τελειώνουν σε –ων

(π. χ. βουν- ών, πεύκ- ων, φώτ- ων). 3. Όλα τα ουδέτερα έχουν σε κάθε αριθμό 3 πτώσεις ίδιες (ονομαστική,

αιτιατική και κλητική). (βλ. πίνακα 2). 4. Τα ουδέτερα που στην ονομαστική του ενικού τελειώνουν σε -ι, στην γενική

του ενικού και του πληθυντικού έχουν τον τόνο στη τελευταία συλλαβή. π. χ. (το σπίτι) του σπιτιού, των σπιτιών

Page 9: Γραμματική της Νέας ελληνικής

9

(το παιδί) του παιδιού, των παιδιών (το κρασί) του κρασιού, των κρασιών

5. Τα ουδέτερα σε -ο (εκτός από μερικά) σε όλες τις πτώσεις τους έχουν τον τόνο τους όπου και στην ονομαστική:

π.χ. Ενικός Πληθυντικός (το βουνό) του βουνού των βουνών ( το σχολείο) του σχολείου των σχολείων ( το σίδερο) του σίδερου των σιδέρων αλλά: Ενικός Πληθυντικός (το άλογο) του αλόγου των αλόγων (το θέατρο) του θεάτρου των θεάτρων (το έπιπλο) του επίπλου των επίπλων 6. Τα ουδέτερα που τελειώνουν σε -ας σχηματίζουν την γενική του ενικού σε -ους π. χ.

το μέρος του μέρους το έδαφος του εδάφους το λάθος του λάθους

αλλά: το γεγονός του γεγονότος 7. Τα ουδέτερα που τελειώνουν σε -ως, -ας, -μα, -ιμο στη γενική του ενικού και σε όλο τον πληθυντικό αριθμό παίρνουν μια συλλαβή ακόμα: π. χ. Ενικός Πληθυντικός το φως (του φωτός) τα φώτα (των φώτων) το κρέας (του κρέατος) τα κρέατα (των κρεάτων) το όνομα (του ονόματος) τα ονόματα (των ονομάτων) το γράψιμο (του γραψίματος) τα γραψίματα (των γραψιμάτων) Παρατήρηση: Τα ουδέτερα σε - σιμο, -ψιμο, σπάνια σχηματίζουν τη γενική του πληθυντικού.

Page 10: Γραμματική της Νέας ελληνικής

10

ΘΗΛΥΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Τα θηλυκά ονόματα τα γνωρίζουμε από το άρθρο τους, που είναι η (στον ενικό αριθμό) και οι (στον πληθυντικό). Ακόμη, από τις καταλήξεις τους, που είναι : -α, -η, -ος, -ου. Παραδείγματα : Η καρέκλα είναι στο τραπέζι. Θέλεις ζάχαρη στον καφέ σου; Πού είναι η είσοδος της πολυκατοικίας; Η αλεπού είναι πονηρό ζώο. Τα θηλυκά ονόματα, όπως και τα ουδέτερα, έχουν 2 αριθμούς (ενικό – πληθυντικό) και 4 πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική, κλητική) Πίνακας θηλυκών ονομάτων: Ενικός αριθμός Ονομ. η γυναίκα η αλλαγή η λέξη η σύζυγος η αλεπού Γεν. της γυναίκας της αλλαγής της λέξη της συζύγου της αλεπούς Αιτ. τη γυναίκα την αλλαγή τη λέξη τη σύζυγο την αλεπού Κλητ. γυναίκα αλλαγή λέξη σύζυγο αλεπού Πληθυντικός αριθμός Ονομ. οι γυναίκες οι αλλαγές οι λέξεις οι σύζυγοι οι αλεπούδες Γεν. των γυναικών των αλλαγών των λέξεων των συζύγων των αλεπούδων Αιτ. τις γυναίκες τις αλλαγές τις λέξεις τις συζύγους τις αλεπούδες Κλητ. γυναίκες αλλαγές λέξεις σύζυγοι αλεπούδες Παρατηρήσεις: 1/ Όλα τα θηλυκά, εκτός από όσα τελειώνουν σε -ος, έχουν σε κάθε αριθμό 3 πτώσεις ίδιες: την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική. 2 / Δεν πρέπει να μπερδεύουμε το άρθρο της γενικής του ενικού της με το άρθρο της αιτιατικής του πληθυντικού τις. 3 / Τα πιο πολλά θηλυκά ονόματα που τελειώνουν σε -α και -η στην γενική πτώση του πληθυντικού αριθμού τονίζονται στην τελευταία συλλαβή τους. Παραδείγματα : (η γλώσσα) οι γλώσσες - των γλωσσών ( η καρδιά) οι καρδιές - των καρδιών (η τιμή) οι τιμές - των τιμών ( η φήμη) οι φήμες - των φημών 4 / Τα θηλυκά ονόματα με κατάληξη -η που σχηματίζουν την ονομαστική του πληθυντικού σε -ει στη γενική του πληθυντικού έχουν την κατάληξη –εων. Παραδείγματα : ( η λέξη) οι λέξεις των λέξεων ( η πόλη) οι πόλεις των πόλεων ( η δύναμη) οι δυνάμεις των δυνάμεων (η είδηση) οι ειδήσεις των ειδήσεων

Page 11: Γραμματική της Νέας ελληνικής

11

ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Τα αρσενικά ονόματα τα γνωρίζουμε από το άρθρο τους, που είναι ο στον ενικό αριθμό και οι στον πληθυντικο. Επίσης από τις καταλήξεις τους είναι: - ας π.χ. ο ταμίας, ο ψαράς, ο φύλακας, ο αέρας - ης ο μαθητής, ο εργάτης, ο ναύτης, ο βιβλιοπώλης, ο ταξιτζής -ος οδρόμος, ο αδελφός, ο γιατρός, ο δάσκαλος - ές ο καφές, ο καναπές, ο μενεξές -ους ο παππούς, ο νους -έας ο γραμματέας, ο συγγραφέας Πίνακας 1

Ενικός Ονομ. ο ταμίας ο μαθητής ο δρόμος ο καφές ο παππούς Γεν. του ταμία του μαθητή του δρόμου του καφέ του παππού Αιτ. τον ταμία το μαθητή το δρόμο τον καφέ τον παππού Κλητ. ταμία μαθητή δρόμο καφέ παππού

Πληθυντικός Ονομ. οι ταμίες οι μαθητές οι δρόμοι οι καφέδες οι παππούδες Γεν. των ταμιών των μαθητών των δρόμων

των καφέδων των παππούδων

Αιτ. τους ταμίες τους μαθητές τους δρόμους τους καφέδες τους παππούδες Κλητ. ταμία μαθητές δρόμοι καφέδες παππούδες Ενικός Ονομ. ο ταξιτζής ο ψαράς ο συγγραφέας Γεν. του ταξιτζή του ψαρά του συγγραφέα Αιτ. τον ταξιτζή τον ψαρά το συγγραφέα Κλητ. ταξιτζή ψαρά συγγραφέα

Πληθυντικός Ονομ. οι ταξιτζήδες οι ψαράδες οι συγγραφείς Γεν. των ταξιτζήδων των ψαράδων των συγγραφέων Αιτ. τους ταξιτζήδες τους ψαράδες τους συγγραφείς Κλητ. ταξιτζήδες ψαράδες συγγραφείς Παρατηρήσεις : 1 / Όλα τα αρσενικά τελειώνουν σε -ς στην ονομαστική του ενικού αριθμού. 2 / Η γενική του πληθυντικού αριθμού όλων των αρσενικών ονομάτων τελειώνει -ων. 3 / Όλα τα αρσενικά (εκτός από αυτά που τελειώνουν σε -ος) σχηματίζουν όλες τις πτώσεις του ενικού όμοια με την ονομαστική χωρίς το –ς. 4 / Όλα τα αρσενικά (εκτός από αυτά που τελειώνουν σε -ος) έχουν στον πληθυντικό 3 πτώσεις ίδιες : την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική (βλ. πίνακα). 5 / Τα αρσενικά σε -ος έχουν μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην κλίση τους:

Page 12: Γραμματική της Νέας ελληνικής

12

α / Η γενική του ενικού τελειώνει σε -ου : π. χ. ο θεός - του θεού ο κήπος - του κήπου β / Η ονομαστική του πληθυντικού τελειώνει σε -οι : π. χ. οι δρόμοι, οι έμποροι, οι άνεμοι γ / Η κλητική του ενικού συνήθως τελειώνει σε -ε (εκτός από μερικά που την σχηματίζουν σε -ο, όπως: Γιώργο, Αλέκο, Σπύρο).

δ / Μερικά αρσενικά ονόματα σε -ος, όπως τα: ο άγγελος, ο έμπορος, ο δάσκαλος, ο κύριος, ο κίνδυνος, και άλλα (που έχουν τον τόνο τους στην αρχή τους ) συνήθως κατεβάζουν τον τόνο τους στη γενική του ενικού και του πληθυντικού και στην αιτιατική του πληθυντικού :

π. χ.

Ενικός

ονομαστική ο άγγελος ο άνθρωπος ο δάσκαλος γενική του αγγέλου του ανθρώπου του δασκάλου

Πληθυντικός

ονομαστική οι άγγελοι οι άνθρωποι οι δάσκαλοι γενική των αγγέλων των ανθρώπων των δασκάλων αιτιατική τους αγγέλους τους ανθρώπους τους δασκάλους

Page 13: Γραμματική της Νέας ελληνικής

13

ΡΗΜΑΤΑ

Παραδείγματα

1. Ο Πέτρος πλένει τα πιάτα. 2. Τα παλιά σπίτια γρεμίζονται από τους σεισμούς. 3. Η γάτα κοιμάται στον καναπέ.

Όπως βλέπουμε στα παραδείγματα, η λέξη πλένει μας δείχνει πως κάποιος (οΠέτρος) κάνει κάτι. Η λέξη γκρεμίζονται μας δείχνει πως κάτι ( τα παλιά σπίτια) έπαθε κάτι. Η λεξη κοιμάται μας δείχνει πως κάτι( η γάτα) είναι σε μια κατάσταση. Αυτές οι λέξεις ( πλένει, γκρεμίζονται, κοιμάται) λέγονται ρήματα. Το ρήμα έχει διαφορετική κατάληξη για κάθε πρόσωπο. Παραδείγματα: α. Κάθε μέρα η μαμά πλέν -ει τα πιάτα. Σήμερα όμως πλέν – ω εγώ τα πιάτα. β. Όταν ο μπαμπάς διαβάζ – ει την εφημερίδα του, εμείς βλέπ – ουμε τηλεόραση. γ. Τα παιδιά μου πηγαίν – ουν στο σχολείο με το λεωφορείο. Εσύ πώς πηγαίν – εις; Δηλαδή, αν εξετάσουμε το ρήμα ΑΓΟΡΆΖΩ, έχει τις καταλήξεις: Ενικός αριθμός ------------------- αγοράζ -ω (εγώ) αγοράζ -εις (εσύ) αγοράζ -ει (ο Κώστας / η Μαρία / το παιδί) Πληθυντικός αριθμός --------------------------- αγοράζ -ουμε (εμείς) αγοράζ -ετε (εσείς) αγοράζ -ουν ( τα παιδιά / ο Κώστας και η γυναίκα του) Αυτές οι λέξεις στην παρένθεση (εγώ , εσύ, εμείς, η Μαρία κ. λπ.) μας δείχνουν ποιος κάνει κάτι (ποιος αγοράζει) και λέγονται Υποκείμενο του ρήματος Παραδείγματα : Υ Ρ α. Κάθε μέρα ο καθηγητής γράφει στον πίνακα. Ρ β. Τώρα διαβάζουμε το μάθημα. (ποιος; = εμείς = Υ) Ρ γ. Πόσα τσιγάρα καπνίζεις; (ποιος; = εσύ = Υ) Παρατήρηση: Συχνά το Υποκείμενο δε λέγεται, γιατί είναι εύκολο να το καταλάβουμε από την κατάληξη του ρήματος. Δηλαδή όταν λέμε: πίνω, το Υποκείμενο είναι εγώ και όχι εσύ, εμείς κ. λπ. Όταν λεμε: γράφεις, το Υποκείμενο είναι εσύ και όχι εγώ, ο Κώστας, εσείς κ. λπ.

Page 14: Γραμματική της Νέας ελληνικής

14

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ 1 παίρν ω παίζω κάνω βλέπω παίρν εις παίζεις κάνεις βλέπεις παίρν ει παίζει κάνει βλέπει παίρν ουμε παίζουμε κάνουμε βλέπουμε παίρν ετε παίζετε κάνετε βλέπετε παίρν ουν (ε) παίζουν (ε) κάνουν (ε) βλέπουν (ε) Άλλα παραδείγματα : πληρώνω δίνω κοστίζω ανεβαίνω δουλεύω μαθαίνω ανοίγω ετοιμάζω ξέρω κλείνω έχω παίρνω βάζω θέλω περιμένω βγάζω καθαρίζω ταξιδεύω γυρίζω τηγανίζω καταλαβαίνωδείχνω κοιτάζω φεύγω

Page 15: Γραμματική της Νέας ελληνικής

15

ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Τα ρήματα έχουν διαφορετικούς τύπους που μας δείχνουν πότε (σήμερα, αύριο, χθες,

το Σάββατο, το 1982, το 1989, σε λίγη ώρα κ. λπ.) γίνεται κάτι. Αυτοί οι τύποι του

Ρήματος λέγονται χρόνοι και είναι 8. Το ρήμα σε κάθε χρόνο παίρνει διαφορετικές

χαρακτηριστικές καταλήξεις.

Α. Ενεστώτας (τώρα, σήμερα, κάθε μέρα) Παραδείγματα : Κάθε μεσημέρι πλένω τα πιάτα στις 2:00. Τώρα είναι 2:00 το μεσημέρι. Είμαι στην κουζίνα και πλένω τα πιάτα. [κάθε μεσημέρι] πλένω 2:00 2:00 2: 00 2:00 2:00 2:00 2:00 2:00 [τώρα] πλένω 2:00 Βλέπουμε στο παράδειγμα και στο σχήμα ότι ο τύπος του ρήματος πλένω δείχνει ότι κάτι γίνεται κάθε μεσημέρι (επαναλαμβάνεται κάθε μέρα, συχνά, πάντα, κάθε φορά, κ. λπ.) ή ότι γίνεται τώρα που μιλάω.

Page 16: Γραμματική της Νέας ελληνικής

16

Β. Μέλλοντας α (αύριο, σε λίγη ώρα, του χρόνου, αύριο το βράδυ) Παραδείγματα Σήμερα είναι Τετάρτη. Είμαι στο σπίτι μου. Αύριο θα πάω στα καταστήματα και θα αγοράσω καινούρια παπούτσια. Μετά θα τηλεφωνήσω στον Κώστα. Σήμερα [Τετάρτη] Αύριο [Πέμπτη] θα πάω θα αγοράσω θα τηλεφωνήσω Βλέπουμε στο παράδειγμα ότι τα ρήματα (θα πάω, θα αγοράσω, θα τηλεφωνήσω) μας δείχνουν τι θα κάνω αύριο (στο μέλλον). Γ. Αόριστος (χθες, πέρσι, το 1975) Παράδειγμα: Σήμερα είναι Παρασκευή. Χθες ήταν Πέμπτη. Χθες το απόγευμα πήγα στα καταστήματα και αγόρασα καινούρια παπούτσια. Μετά τηλεφώνησα στον Κώστα και πήγα σπίτι του. χθες [Πέμπτη] Σήμερα [Παρασκευή] αύριο πήγα αγόρασα τηλεφώνησα Βλέπουμε στο παράδειγμα ότι τα ρήματα (πήγα, αγόρασα, τηλεφώνησα) μας δείχνουν κάτι που έγινε χθες (στο παρελθόν).

Page 17: Γραμματική της Νέας ελληνικής

17

Ενεστώτας ( τώρα, σήμερα, κάθε μέρα) ΣΥΣΤΗΜΑ 1 -ω Κατηγορία Α : πληρώνω αγοράζω χαρίζω πληρώνεις αγοράζεις χαρίζεις πληρώνει αγοράζει χαρίζει πληρώνουμε αγοράζουμε χαρίζουμε πληρώνετε αγοράζετε χαρίζετε πληρώνουν αγοράζουν χαρίζουν Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α : εξαργυρώνω, οργανώνω, σηκώνω, σημειώνω, συμπληρώνω, διαβάζω, εξετάζω, ετοιμάζω, ζυγίζω, καθαρίζω, κοστίζω, κουβεντιάζω, μυρίζω, παρουσιάζω, κ.λ.π. Κατηγορία Α 1 : ανοίγω προσέχω διδάσκω ανοίγεις προσέχεις διδάσκεις ανοίγει προσέχει διδάσκει ανοίγουμε προσέχουμε διδάσκουμε ανοίγετε προσέχετε διδάσκετε ανοίγουν προσέχουν διδάσκουν Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α : πλέκω, πνίγω, παίζω, βρέχει, υπάρχει, διαλέγω, τρέχω, δείχνω, ρίχνω, σπρώχνω κ. λπ. Κατηγορία Α 2 : ανάβω γράφω λείπω ανάβεις γράφεις λείπεις ανάβει γράφει λείπει ανάβουμε γράφουμε λείπουμε ανάβετε γράφετε λείπετε ανάβουν γράφουν λείπουν Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α: κόβω, ράβω, σκάβω, βάφω, καλύπτω, περιγράφω, στρίβω, μαγειρεύω κ. λπ. Κατηγορία Β (ανώμαλα) Είναι τα ρήματα που δεν σχηματίζουν τους άλλους χρόνους τους σύμφωνα με τους κανόνες, π.χ. λέω – θα πω – είπα κλαίω – θα κλάψω – έκλαψα βλέπω – θα δω - είδα Άλλα ανώμαλα ρήματα είναι: βάζω, βγάζω, δίνω, έχω, θέλω, μαθαίνω, μένω, μπαίνω, ξέρω, παίρνω, πέφτω, πηγαίνω, πίνω, πλένω, τρώω, φέρνω, φεύγω, φθάνω, κάνω, περιμένω κ. λπ.

Page 18: Γραμματική της Νέας ελληνικής

18

ΣΥΣΤΗΜΑ 2 -άω (ω) Κατηγορία Α: ρωτάω (ώ) ρωτάς ρωτάει ρωτάμε ρωτάτε ρωτάν (ε) Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α: απαντάω(ώ), κυνηγάω(ώ), τρυπάω(ώ), χτυπάω(ώ), χαιρετάω(ώ), κρατάω(ώ), βοηθάω(ώ), πουλάω(ώ), ζητάω(ώ), κολυμπάω(ώ). Κατηγορία Α1: προσπαθώ προσπαθείς προσπαθεί προσπαθούμε προσπαθείτε προσπαθούν (ε) Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α: ζω, τηλεφωνώ, εξηγώ, εξυπηρετώ, κατοικώ, ενοχλώ, πληροφορώ, συμπαθώ, συμφωνώ, τοποθετώ, υποχωρώ. Κατηγορία Α2 (ανώμαλα): κλαίω κλαις κλαίει

κλαίμε κλαίτε κλαίν(ε)

Όμοια κλίνονται τα ρήματα: καίω, φταίω, λέω, ακούω, τρώω. καίω φταίω λέω ακούω τρώω καις φταις λες ακούς τρως καίει φταίει λέει ακούει τρώει καίμε φταίμε λέμε ακούμε τρώμε καίνε φταίνε λένε ακούνε τρώνε καίν(ε) φταίν(ε) λέν(ε) ακούν(ε) τρών(ε) Κατηγορία Β: γελάω (ώ) γελάς γελάει γελάμε γελάτε γελάν (ε) Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α: πεινάω(ώ), ξεχνάω(ώ), διψάω(ώ), κρεμάω(ώ), χαλάω(ώ). Κατηγορία Γ: φοράω (ώ) μπορώ φοράς μπορείς φοράει μπορεί φοράμε μπορούμε φοράτε μπορείτε φοράν (ε) μπορούν Όμοια κλίνονται τα ρ ή μ α τ α: αφαιρώ, καλώ, πονάω(ώ), συγχωρώ, παρακαλάω (ώ)

Page 19: Γραμματική της Νέας ελληνικής

19

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ α (αύριο, μεθαύριο,σε λίγη ώρα,αργότερα) ΣΎΣΤΗΜΑ 1 -ω Κατηγορία Α (Ενεστώτας) Μέλλοντας (πληρώνω) θα πληρώσω (αγοράζω) θα αγοράσω (χαρίζω) θα χαρίσω Κατηγορία Α 1 (Ενεστώτας) Μέλλοντας (ανοίγω) θα ανοίξω (προσέχω) θα προσέξω (διδάσκω) θα διδάξω (παίζω) θα παίξω Κατηγορία Α 2 (Ενεστώτας) Μέλλοντας (ανάβω) θα ανάψω (γράφω) θα γράψω (λείπω) θα λείψω Κατηγορία Β (ανώμαλα) (Ενεστώτας) Μέλλοντας (λέω) θα πω (βλέπω) θα δω (τρώω) θα φάω (πίνω) θα πιω (παίρνω) θα πάρω ( δίνω) θα δώσω (βάζω) θα βάλω (βγάζω) θα βγάλω (θέλω) θα θελήσω (μαθαίνω) θα μάθω (μένω) θα μείνω (μπαίνω) θα μπω (ξέρω) θα ξέρω (πλένω) θα πλύνω (φέρνω) θα φέρω (φεύγω) θα φύγω (φθάνω) θα φθάσω (κάνω) θα κάνω

Page 20: Γραμματική της Νέας ελληνικής

20

ΣΥΣΤΗΜΑ 2 -άω (-ώ) Κατηγορία Α (Ενεστώτας) Μέλλοντας (ρωτάω(ώ)) θα ρωτήσω (απαντάω(ώ)) θα απαντήσω (τρυπάω(ώ)) θα τρυπήσω (βοηθάω(ώ)) θα βοηθήσω (κρατάω(ώ)) θα κρατήσω (πουλάω(ώ)) θα πουλήσω Κατηγορία Α1 (Ενεστώτας) Μέλλοντας (προσπαθώ) θα προσπαθήσω (ζω) θα ζήσω (τηλεφωνώ) θα τηλεφωνήσω Κατηγορία Α2: Έχουν ανώμαλο σχηματισμό (Ενεστώτας) Μέλλοντας (κλάιω) θα κλάψω (καίω) θα κάψω (φταίω) θα φταίξω (λέω) θα πω (ακούω) θα ακούσω (τρώω) θα φάω Κατηγορία Β (Ενεστώτας) Μέλλοντας (γελάω(ώ)) θα γελάσω (διψάω(ώ)) θα διψάσω (πεινάω(ώ)) θα πεινάσω (χαλάω(ώ)) θα χαλάσω Κατηγορία Γ (Ενεστώτας) Μέλλοντας (φοράω(ώ)) θα φορέσω (μπορώ) θα μπορέσω (καλώ) θα καλέσω (πονάω(ώ)) θα πονέσω

Page 21: Γραμματική της Νέας ελληνικής

21

ΑΟΡΙΣΤΟΣ (χθες, προχθές, πέρσι, το 1970) ΣΥΣΤΗΜΑ 1 -ω Κατηγορία Α (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (πληρώνω) (θα πληρώσω) πλήρωσα (αγοράζω) (θα αγοράσω) αγόρασα (χαρίζω) (θα χαρίσω) χάρισα Κατηγορία Α 1 (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (ανοίγω) (θα ανοίξω) άνοιξα (προσέχω) (θα προσέχω) πρόσεξα (διδάσκω) (θα διδάξω) δίδαξα (παίζω) (θα παίξω) έπαιξα Κατηγορία Α 2 (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (ανάβω) (θα ανάψω) άναψα (γράφω) (θα γράψω) έγραψα (λείπω) (θα λείπω) έλειψα (μαγειρεύω) (θα μαγειρέψω) μαγείρεψα Κατηγορία Β (ανώμαλα) (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (λέω) (θα πω) είπα (βλέπω) (θα δω) είδα (τρώω) (θα φάω) έφαγα (πίνω) (θα πιω) ήπια (παίρνω) (θα πάρω) πήρα (δίνω) (θα δώσω) έδωσα (βάζω) (θα βάλω) έβαλα (βγάζω) (θα βγάλω) έβγαλα (θέλω) (θα θελήσω) θέλησα (μαθαίνω) (θα μάθω) έμαθα (μένω) (θα μείνω) έμεινα (μπαίνω) (θα μπω) μπήκα (ξέρω) (θα ξέρω) ήξερα (πλένω) (θα πλύνω) έπλυνα (φέρνω) (θα φέρω) έφερα (φεύγω) (θα φύγω) έφυγα (φθάνω) (θα φθάσω) έφτασα (κάνω) (θα κάνω) έκανα

Page 22: Γραμματική της Νέας ελληνικής

22

ΣΥΣΤΗΜΑ 2 -άω (-ώ) Κατηγορία Α (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (ρωτάω(ώ)) (θα ρωτήσω) ρώτησα (απαντάω(ώ)) (θα απαντήσω) απάντησα (τρυπάω(ώ)) (θα τρυπήσω) τρύπησα (βοηθάω(ώ)) (θα βοηθήσω) βοήθησα (κρατάω(ώ)) (θα κρατήσω) κράτησα (πουλάω(ώ)) (θα πουλήσω) πούλησα Κατηγορία Α 1 (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (προσπαθώ) (θα προσπαθήσω) προσπάθησα (ζω) (θα ζήσω) έζησα (τηλεφωνώ) (θα τηλεφωνήσω) τηλεφώνησα Κατηγορία Α2: Έχουν ανώμαλο σχηματισμό (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (κλαίω) (θα κλάψω) έκλαψα (καίω) (θα κάψω) έκαψα (φταίω) (θα φταίξω) έφταιξα (λέω) (θα πω) είπα (ακούω) (θα ακούσω) άκουσα (τρώω) (θα φάω) έφαγα Κατηγορία Β (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (γελάω(ώ)) (θα γελάσω) γέλασα (διψάω(ώ)) (θα διψάσω) δίψασα (πεινάω(ώ)) (θα πεινάσω) πείνασα (χαλάω(ώ)) (θα χαλάσω) χάλασα Κατηγορία Γ (Ενεστώτας) (Μέλλοντας) Αόριστος (φοράω(ώ)) (θα φορέσω) φόρεσα (μπορώ) (θα μπορέσω) μπόρεσα (καλώ) (θα καλέσω) κάλεσα (πονάω(ώ)) (θα πονέσω) πόνεσα

Page 23: Γραμματική της Νέας ελληνικής

23

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 –ω Κατηγορία Α Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας πληρώνω πλήρωσα θα πληρώσω αγοράζω αγόρασα θα αγοράσω χαρίζω χάρισα θα χαρίσω Κατηγορία Α 1 Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας ανοίγω άνοιξα θα ανοίξω προσέχω πρόσεξα θα προσέξω διδάσκω δίδαξα θα διδάξω Κατηγορία Α 2 Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας ανάβω άναψα θα ανάψω γράφω έγραψω θα γράψω λείπω έλειψα θα λείψω Κατηγορία Β (ανώμαλα) Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας βλέπω είδα θα δω τρώω έφαγα θα φάω μαθαίνω έμαθα θα μάθω ΣΥΣΤΗΜΑ 2 -άω (-ώ) Κατηγορία Α Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας ρωτάω(ώ) ρώτησα θα ρωτήσω βοηθάω(ώ) βοήθησα θα βοηθήσω Κατηγορία Α1 Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας προσπαθώ προσπάθησα θα προσπαθήσω ζω έζησα θα ζήσω Κατηγορία Α2 (ανώμαλα) Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας καίω έκαψα θα κάψω Κατηγορία Β Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας γελάω(ώ) γέλασα θα γελάσω πεινάω(ώ) πείνασα θα πεινάσω Κατηγορία Γ Ενεστώτας Αόριστος Μέλλοντας φοράω(ώ) φόρεσα θα φορέσω μπορώ μπόρεσα θα μπορέσω

Page 24: Γραμματική της Νέας ελληνικής

24

Γιατί έχουμε τις πτώσεις στα Ελληνικά

.

Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική το μωρό τα μωρά ΓΕΝΙΚΗ του μωρού των μωρών Αιτιατική το μωρό τα μωρά Κλητική μωρό μωρά

Παραδείγματα: α. Τομωρό θέλει το γάλα του. Ποιος θέλει το γάλα του;) β. Τα παιδιά διαβάζουν. Ποιος διαβάζει;) γ. Το κορίτσι πάει στο μπάνιο. (Ποιος πάει στο μπάνιο;) Στα παραδείγματα α, β, γ βλέπουμε ότι σε κάθε ότι σε κάθε περίπτωση η λέξη με υπογράμμιση απαντά στην ερώτηση ποιός; Αυτή η λέξη (το μωρό, τα παιδιά, το κορίτσι) λέγεται ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ της πρότασης και μας δείχνει ποιος κάνει κάτι. Το υποκείμενο μιας πρότασης είναι πάντα στον τύπο της γραμματικής που λέγεται ονομαστική πτώση. Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική το μωρό τα μωρά ΓΕΝΙΚΗ του μωρού των μωρών Αιτιατική το μωρό τα μωρά Κλητική μωρό μωρά Παραδείγματα: δ.Τα παιδιά θέλουν τα βιβλία τους. (Τι θέλουν τα παιδιά;) ε. Ο Κώστας θέλει το περιοδικό του. (Τι θέλει ο Κώστας;) ζ. Η μαμά βάζει το παιδί στο κρεβάτι του. (Ποιον βάζει η μαμά στο κρεβάτι του;) Στα παραδείγματα δ, ε, ζ βλέπουμε ότι η λέξη με υπογράμμιση (τα βιβλία, το περιοδικό, το παιδί) απαντά στην ερώτηση στην ερώτηση τι; ποιον; Η λέξη αυτή λέγεται ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ της πρότασης και μας δείχνει τι κάνει κάποιος. Το αντικείμενο μιας πρότασης είναι συνήθως στον τύπο της γραμματικής που λέγεται αιτιατική πτώση. Εκτός από την ονομαστική και την αιτιατική πτώση, τα ουσιαστικά έχουν άλλες δύο πτώσεις: τη γενική και την κλητική. Ενικός ΠληθυντικόςΟνομαστική το μωρό τα μωρά Γενική του μωρού των μωρών Αιτιατική το μωρό τα μωρά ΚΛΗΤΙΚΗ μωρό μωρά

Page 25: Γραμματική της Νέας ελληνικής

25

Η γενική πτώση μας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, δηλαδή ποιανού είναι κάτι. Παραδείγματα: 1. (Το παιδί έχει βιβλία. Τα βιβλία είναι στο θρανίο.) Τα βιβλία του παιδιού είναι στο θρανία. 2. (Ο Νίκος έχει αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο είναι στο γκαράζ.) Το αυτοκίνητο του Νίκου είναι στο γκαράζ. 3. (Το κορίτσι έχει μολύβια. Τα μολύβια είναι στο θρανίο.) Τα μολύβια του κοριτσιού είναι στο θρανίο. Ακόμα, η γενική πτώση δείχνει τη σχέση ενός ονόματος (προσώπου, ζώου, πράγματος) με ένα άλλο. Δηλαδή δείχνει: την καταγωγή του : τα παιδί του κυρίου Πέτρου. τη δημιουργία του : οΕρμής του Πραξιτέλους την προέλευσή του : ο χυμός του λεμονιού την αξία του : ένα γραμματόσημο των 25 δραχμών το χρόνο του :οι διακοπές του η τέχνη του αιώνα μας τον τόπο του :τα μνημεία της Ακρόπολης τα σπίτια του χωριού Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική το μωρό τα μωρά Γενική του μωρού των μωρών Αιτιατική το μωρό τα μωρά ΚΛΗΤΙΚΗ μωρό μωρά Η κλητική πτώση μας βοηθά να (καλούμε) φωνάζουμε κάποιον ή απλά να του τραβήξουμε την προσοχή. Παραδείγματα:

1. Κώστα, έλα εδώ, σε παρακαλώ. 2. Άννα, πάμε για καφέ; 3. Σπίτι μου, σπιτάκι μου!!! 4. Θεέ μου, βοήθησέ με!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα ονόματα σε κλητική πτώση δεν έχουν άρθρο.

Page 26: Γραμματική της Νέας ελληνικής

26

ΕΠΙΘΕΤΑ

Επίθετα είναι οι λέξεις που δείχνουν ένα χαρακτηριστικό του ονόματος που συνοδεύουν. Παράδειγμα:

1. Ο Γιάννης είναι καλό παιδί. 2. Έχω ένα όμορφο ποδήλατο. 3. Ποιο είναι εκείνο το ψηλό βουνό;

Παρατηρήσεις:

1. Κάθε επίθετο έχει 3 γένη (ουδέτερο, θηλυκό, αρσενικό): το καλό, ηκαλή, ο καλός το όμορφο, η όμορφη, ο όμορφος 2. Όπως τα ουσιαστικά, έτσι και τα επίθετα σχηματίζουν 4 πτώσεις (ονομαστική,

γενική, αιτιατική, κλητική) και 2 αρθμούς (ενικό, πληθυντικό). 3. Μέσα στην πρόταση τα επίθετα είναι στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και

στην ίδια πτώση με το όνομα που χαρακτηρίζουν.

Παραδείγματα:

1. Τα μαύρα παπούτσια σου είναι μέσα στο μικρό ντουλάπι. 2. Η Ελληνική γλώσσα έχει μεγάλη ιστορία.

Page 27: Γραμματική της Νέας ελληνικής

27

Α / ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Τα ουδέτερα επίθετα συνοδεύουν ουδέτερα ονόματα. Στην ονομαστική του ενικού έχουν τις καταλήξεις: -ο καλό, ωραίο, όμορφο, φτηνό, ψηλό, -ύ παχύ, μακρύ, φαρδύ, -ί σταχτί, καφετί,μενεξεδί -ικο γκρινιάρικο, ζημιάρικο -ες διεθνές, συνεχές, διαρκές

Πίνακας 1

Ενικός ονομ. το καλό το βαθύ το σταχτί το γκρινιάρικο το διεθνές γεν. του καλού του βαθιού του σταχτιού του γκρινιάρικου του διεθνούς αιτ. το καλό το βαθύ το σταχτί το γκρινιάρικο το διεθνές κλητ. καλό βαθύ σταχτί γκρινιάρικο διεθνές

Πληθυντικός ονομ. τα καλά τα βαθιά τα σταχτιά τα γκρινιάρικα τα διεθνή γεν. των καλών των βαθιών των σταχτιών των γκρινιάρικων των διεθνών αιτ. τα καλά τα βαθιά τα σταχτιά τα γκρινιάρικα τα διεθνή κλητ. καλά βαθιά σταχτιά γκρινιάρικα διεθνή Σημείωση:

1. Τα ουδέτερα επίθετα που τελειώνουν σε -υ σπάνια χρησιμοποιούνται στη γενική του ενικού (του βαθιού).

2. Το -υ της κατάληξης των ουδετέρων επιθέτων γίνεται -ι στη γενική του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού.

π. χ. Ενικός Πληθυντικός το παχύ (του παχιού) / τα παχιά – των παχιών το φαρδύ (του φαρδιού) / τα φαρδιά – των φαρδιών

Page 28: Γραμματική της Νέας ελληνικής

28

Β/ ΘΗΛΥΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Τα θηλυκά επίθετα χαρακτηρίζουν θηλυκά ονόματα. Κλίνονται όπως τα θηλυκά ονόματα που έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Έχουμε θηλυκά επίθετα που τελειώνουν σε: - α : νέα, ωραία, γκρινιάρα, ζηλιάρα - ια : παλιά, θαλασσιά, μακριά, πλατιά - η : καλή, όμορφη, φτηνή, ψηλή - ης : διεθνής, συνεχής, διαρκής Πίνακας 2

Ενικός ονμ. η καλή η βαθιά η σταχτιά η γκρινιάρα γεν. της καλής της βαθιάς της σταχτιάς της γκρινιάρας αιτ. τη(ν) καλή τη(ν) βαθιά τη(ν) σταχτιά τη(ν) γκρινιάρα κλητ. καλή βαθιά σταχτιά γκρινιάρα ονομ. η διεθνής η νέα γεν. της διεθνούς της νέας αιτ. τη(ν) διεθνή τη(ν) νέα κλητ. διεθνή νέα

Πληθυντικός

ονμ. οι καλές οι βαθιές οι σταχτιές οι γκρινιάρηδες γεν. των

καλών των βαθιών των σταχτιών των

γκρινιάρηδων αιτ. τις καλές τις βαθιές τις σταχτιές τις γκρινιάρες κλητ. καλές βαθιές σταχτιές γκρινιάρες ονμ. οι διεθνείς οι νέοι γεν. των διεθνών των νέων αιτ. τις διεθνείς τις νέες κλητ. διεθνείς νέες

Page 29: Γραμματική της Νέας ελληνικής

29

Παρατηρήσεις 1/ Τα θηλυκά επίθετα σε -ιά σχηματίζουν τον πληθυντικό χωρίς το –ι, όταν το ουδέτερό τους λήγει σε --ο. π. χ. Ενικός Πληθυντικός η γλυκιά (το γλυκό) οι γλυκές η φτωχιά (το φτωχό) οι φτωχές η φρέσκια (το φρέσκο) οι φρέσκιες αλλά: η βαθιά (το βαθύ) οι βαθιές η μακριά (το μακρύ) οι μακριές η σταχτιά (το σταχτύ) οι σταχτιές 2 / Τα θηλυκά επίθετα που κλίνονται όπως η ζηλιάρα (δηλαδή όσα το ουδέτερό τους τελειώνει σε -ικο) δεν σχηματίζουν γενική πληθυντικού.

Page 30: Γραμματική της Νέας ελληνικής

30

Γ / ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Τα αρσενικά επίθετα συνοδεύουν αρσενικά ονόματα. Τα αρσενικά επίθετα έχουν στην ονομαστική του ενικού τις καταλήξεις: - ος καλός, ωραίος, όμορφος, γλυκός - ής γκρινιάρης, σταχτής, διαρκής, συνεχής - ύς παχύς, βαρύς, μακρύς, πλατύς

Πίνακας 3

Ενικός ονομ. ο καλός ο βαθύς ο σταχτής γεν. του καλού του βαθύ/ -ιού του σταχτή/ -ιού αιτ. το (ν)καλό το(ν) βαθύ το(ν) σταχτή κλητ. καλέ βαθύ σταχτή

ονμ. ο γκρινιάρης ο διεθνής ο νέος γεν. του γκρινιάρή του διεθνούς του νέου αιτ. το(ν) γκρινιάρη το(ν) διεθνή το(ν) νέο κλητ. γκρινιάρη διεθνή νέο

Πληθυντικός ονομ. οι καλοί οι βαθιοί οι σταχτιοί γεν. των καλών των βαθιών των σταχτιών αιτ. τους καλούς τους βαθμούς τους σταχτιούς κλητ. καλοί βαθμοί σταχτιοί

ονμ. οι γκρινιάρηδες οι διεθνείς οι νέοι γεν. των γκρινιάρηδων των διεθνών των νέων αιτ. τους γκρινιάρηδες τους διεθνείς τους νέους κλητ. γκρινιάρηδες διεθνείς νέοι Παρατηρήσεις 1/ Τα αρσενικά, όπως όλα τα επίθετα, κατά την κλίση τους τονίζονται όπου και στην ονομαστική του ενικού. 2/ Τα αρσενικά σε -ύς σπάνια χρησιμοποιούνται στη γενική του ενικού. Όταν τη σχηματίζουν, αλλάζουν το -υ σε -ι . Το ίδιο συμβαίνει και σε όλο τον πληθυντικό αριθμό. 3/ Τα αρσενικά σε -ης χωρίζονται σε 3 κατηγορίες.

1. Όσα επίθετα σημαίνουν χρώμα, κλίνονται κατά το σταχτής (βλ. πίνακα). π. χ. ο καφετής ο θαλασσής

ο χρυσαφής ο μενεξεδής Όλα αυτά τα επίθετα στον πληθυντικό αριθμό αλλάζουν το -η σε -ι: π. χ. οι σταχτιοί

Page 31: Γραμματική της Νέας ελληνικής

31

οι θαλασσιοί οι καφετιοί

οι χρυσαφιοί 2. Όσα επίθετα σε -ης σχηματίζουν το ουδέτερο τους σε -ικο κλίνονται κατά το

ζηλιάρης (Βλ. πίνακα). π. χ. ο ζηλιάρης ουδέτερο: το ζηλιάρικο ο πεισματάρης το πεισματάρικο ο αρρωστιάρης το αρρωστιάρικο ο ξανθομάλλης το ξανθομάλλικο 3. Όσα επιθετα σε -ης σχηματίζουν το ουδέτερο τους σε -ές, κλίνονται κατά το

διαρκής (βλ. πίνακα). π. χ. ο συνεχής / ουδέτερο : το συνεχές ο ακριβής / το ακριβές ο ευγενής / το ευγενές Αυτά τα αρσενικά επίθετα σε -ης έχουν σχεδόν τους ίδιους τύπους και στο θηλυκό γένος : π. χ. ο αγενής άνθρωπος, η αγενής κυρία.

Συγκεντρωτικός πίνακας όλων των επιθέτων

Καταλήξεις Παραδείγματα Ενικός Πληθυντικός -ο -η -ος -ο -α -ος -ό -ιά -ός -ύ, -ιά, -ύς -ί, -ιά, -ής -ες, -ης,-ης -ικο, -α, - ης

- α -ες -οι

- ιά -ιές – ιοί

-η –εις -εις - ικα, -ες, -ηδες

καλό, καλή, καλό νέο, νέα, νέος γλυκό, γλυκιά, γλυκός βαθύ, βαθιά, βαθύς σταχτί, σταχτιά,σταχτής διεθνές, διεθνής, διεθνής γκρινιάρικο, γκρινιάρα, γκρινιάρης

Page 32: Γραμματική της Νέας ελληνικής

32

ΤΟ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΠΙΘΕΤΟ ο πολύς, η πολλή, το πολύ Ενικός Ονομ. Γεν. Αιτ. Κλητ.

ο πολύς του πολύ τον πολύ

η πολλή της πολλής την πολλή

το πολύ του πολύ το πολύ

Πληθυντικός Ονομ. Γεν. Αιτ. Κλητ.

οι πολλοί των πολλών τους πολλούς

(πολλοί)

οι πολλές των πολλών τις πολλές (πολλές)

τα πολλά των πολλών τα πολλά (πολλά)

Παρατήρηση: Το επίθετο αυτό γράφεται με ένα λ μόνο στην ονομαστική και αιτιατική του ενικού αριθμού για το αρσενικό και το ουδέτερο. Σε όλους τους άλλους τύπους γράφεται με δύο (-λλ-).

Page 33: Γραμματική της Νέας ελληνικής

33

ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ

Ο Α είναι ψηλός. Ο Β είναι πιο ψηλός από τον Α. Ο Γ είναι ο ψηλότερος από όλους. ψηλός – πιο ψηλός – ο πιο ψηλός ψηλότερος ο ψηλότερος Ο Α είναι παχύς. Ο Β είναι παχύτερος από τον Α. Ο Γ είναι ο παχύς. παχύς – πιο παχύς – ο πιο παχύς

παχύτερος ο παχύτερος Τα επίθετα έχουν τύπους που χρησιμοποιούμε για να κάνουμε σύγκριση προσώπων ή πραγμάτων ως προς ένα χαρακτηριστικό. Έτσι έχουμε για κάθε επίθετο 3 βαθμούς σύγκρισης: Θετικός βαθμός Συγκριτικός βαθμός Υπερθετικός βαθμός 1. ωραίος ωραιότερος ωραιότατος (πιο ωραίος) (ο ωραιότερος) (ο πιο ωραίος) 2. βαθύς βαθύτερος βαθύτατος (πιο βαθύς) (ο βαθύτερος) ( ο πιο βαθύς) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Ο Συγκριτικός και ο Υπερθετικός βαθμός κάθε επιθέτου λέγονται παραθετικά. 2. Τα παραθετικά σε -ότερος και -ότατος γράφονται με –ο, π. χ. ψηλότερος, πυκνότατος. 3. Τα παραθετικά σε -ύτερος και -ύτατος γράφονται με –υ, π. χ. φαρδύτερος, ταχύτατος. 4. Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες σχηματίζουν τα παραθετικά τους σε -έστερος, -έστατος, π. χ. πλήρης – πληρέστερος – πληρέστατος (πιο πλήρης) (ο πιο πλήρης) (ο πληρέστερος) επιμελής – επιμελέστερος – επιμελέστατος ( πιο επιμελής) (ο πιο επιμελής) (ο επιμελέστερος)

Page 34: Γραμματική της Νέας ελληνικής

34

5. Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τη λέξη πιο (π. χ. πιο ψήλος, ο πιο μεγάλος) με την ερωτηματική αντωνυμία ποιο (π. χ. Ποιο βιβλίο θέλεις; Ποιο παιδί χτύπησε; Ποιο καλό παιδί θα βοηθήσει;) Ο Κωστάκης είναι ποιο καλό (καλύτερο) παιδί από τον Γιαννάκη. 6. Δεν σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που εκφράζουν: α. ύλη (π. χ. ξύλινος, σιδερένιος,χρυσός) β. καταγωγή ή συγγένεια (π. χ. πατρικός, σαμιώτικος, μητρικός, γιαννιώτικος) γ. τόπο ή χρόνο (π. χ. θαλασσινός, νησιώτικος, χθεσινός, αυριανός) δ.κατάσταση που δεν αλλάζει (π. χ. μισός, αθάνατος, αιώνιος, μέτριος)

ΑΝΩΜΑΛΑ και ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ παραθετικά επιθέτων Α) Ανώμαλα

Επίθετα Επιρρήματα Θετικός Συγκριτικός Υπερθετ. Θετικός Συγκριτικός Υπερθετ. 1. καλός

2. κακός

3. πολύς

4. λίγος

5. μεγάλος

6. μικρός

καλύτερος χειρότερος περισσότερος (πιότερος) λιγότερος μεγαλύτερος μικρότερος

άριστος

- -

ελάχιστος

μέγιστος

ελάχιστος

καλά κακά (-ώς) πολύ λίγο

- -

καλύτερα χειρότερα περισσότερο (πιότερο) λιγότερο

- -

άριστα

- (πάρα πολύ) ελάχιστα (πολύ λίγο)

- -

Β) Ελλειπτικά

Επίθετα Επιρρήματα Θετικός Συγκριτικός Υπερθετ. Θετικός Συγκριτικός Υπερθετ.

1. (άνω)

2. (κάτω)

3. -

ανώτερος κατώτερος προτιμότερος

ανώτατος κατώτατος

-

άνω κάτω

-

ανώτερα κατώτερα προτιμότερα

ανώτατα κατώτατα

-

Page 35: Γραμματική της Νέας ελληνικής

35

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Πίνακας

Αραβικά ψηφία

Απόλυτα αριθμητικά

Τακτικά αριθμητικά

Πολ/ τικά αριθμητικά

Αναλογικά αριθμητικά

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 20 21 22 30 40 50 60 70 80 90 100 101 102

ένας, μία, ένα δύο τρεις, τρία τέσσερις, τέσσερα πέντε έξι εφτά (επτά) οχτώ (οκτώ) εννέα, εννιά δέκα έντεκα δώδεκα δεκατρία δεκατέσσερα δεκαπέντε δεκαέξι (δεκάξι) είκοσι είκοσι ένας, είκοσι μία, είκοσι ένα είκοσι δύο τριάντα σαράντα πενήντα εξήντα εβδομήντα ογδόντα ενενήντα εκατό εκατόν ένας, εκατόν μία, εκατόν ένα εκατόν δύο

Πρώτος Δεύτερος Τρίτος Τέταρτος Πέμπτος Έκτος Έβδομος Όγδοος Ένατος Δέκατος Ενδέκατος Δωδέκατος Δέκατος τρίτος Δέκατος τέταρτος Δέκατος πέμπτος Δέκατος έκτος Εικοστός Εικοστός πρώτος Εικοστός δεύτερος Τριακοστός Τεσσαρακοστός Πεντηκοστός Εξηκοστός Εβδομηκοστός Ογδοηκοστός Ενενηκοστός Εκατοστοσός Εκατοστοσός πρώτος Εκατοστός δεύτερος

Απλός Διπλός Δεκαπλός

Διπλάσιος Τριπλάσιος Δεκαπλάσιος

Page 36: Γραμματική της Νέας ελληνικής

36

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι λέξεις όπως : εγώ, εσύ, αυτός, εμείς, κ.λ.π. λέγονται προσωπικές αντωνυμίες. Οι προσωπικές αντωνυμίες έχουν. 2 αριθμούς (ενικό, πληθυντικό) 3 πρόσωπα (α, β, γ ) 4 πτώσεις (ονομαστική,γενική,αιτιατική, κλητική) Δηλαδή : ------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΠΡΟΣΩΠΑ: α β γ ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ονομ εγώ εσύ αυτός αυτή αυτό Γεν. εμένα εσένα αυτού αυτής αυτού Αιτ. εμένα εσένα αυτόν αυτή(ν) αυτό Κλητ. - εσύ - - - -------------------------------------------------------------------------------------------------------Ονομ. εμείς εσείς αυτοί αυτές αυτά Γεν. εμάς εσάς αυτών αυτών αυτών Αιτ. εμάς εσάς αυτούς αυτές αυτά Κλητ. - - - - - ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Αυτούς τους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας τους χρησιμοποιούμε για να τονίσουμε ή να ξεχωρίσουμε κάποιον ή κάτι. π. χ. Α: Ποιόν θέλεις μαμά, τον Κώστα ή εμένα; Β :Θέλω αυτόν, όχι εσένα. Πιο συχνά χρησιμοποιούμε τους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας που λέγονται αδύνατοι και είναι :

Παρατηρήσεις : 1/ Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας δεν έχουν κλητική πτώση. 2/ Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας ξεχωρίζουν από τα άρθρα τον, την, το, τους, τα, κ. λ. π. γιατί οι προσωπικές αντωνυμίες συνοδεύουν πάντα ρήματα, ενώ τα άρθρα συνοδεύουν πάντα ονόματα: π. χ. 1. Α: Γιάννη, πού είναι το βιβλίο μου;( άρθρο) Β: Το διαβάζω. Το θέλεις τώρα; (αντωνυμία) 2. Α: Κύττα! βλέπεις τον Κώστα; (άρθρο) Β: Ναί, τον βλέπω (αντωνυμία) 3. Α: Να σας πώ τα νέα; Β: Πες τα μας 4. Τα παιδιά παίζουν με τα παιχνίδια τους και μετά τα βάζουν στο κουτί.

Πρόσωπα α β γ Ονομ Γεν. Αιτ.

________ μου με

________ σου σε

τοις του τον

τη της τη(ν)

το του το

Ονομ. Γεν. Αιτ.

_________ μας μας

_______ σας μας

τοι τους τους

τες τους τις (τες)

τα τους τα

Page 37: Γραμματική της Νέας ελληνικής

37

ΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε για να δείχνουμε λέγονται δεικτικές αντωνυμίες και είναι 5: 1/ αυτός, αυτή, αυτό : Δείχνουμε κάτι που είναι κοντά (σχ. 1.) Η αντωνυμία αυτός, ή ό κλίνεται όπως το επίθετο καλός, καλή, καλό (Βλέπε πίνακα επιθέτων) π. χ. α. Αυτό το κουτί θέλεις; β. Αυτός ο κύριος είναι ο δάσκαλος γ.Ποιά είναι αυτή η γυναίκα; 2/ (ε) τούτος, (ε), τούτη, (ε) τούτο : Δείχνουμε κάτι που είναι πολύ κοντά (σχ.2.). Κλίνεται όπως και η αντωνυμία αυτός, ή ό (Βλέπε προσωπικές αντωνυμίες) π.χ. α. Τούτο το βιβλίο θέλεις; β. Το βλέπεις τούτο; γ. Τούτη η γάτα είναι του Γιάννη 3/ εκείνος, εκείνη, εκείνο : Δείχνουμε κάτι που είναι μακριά (σχ.3. ). Κλίνεται όπως και η αντωνυμία αυτός, ή ,ό π. χ. α. Εκείνο είναι το σπίτι μου. β. Να, εκείνος στο παράθυρο είναι ο πατέρας μου. γ. Εγώ πηγαίνω κάθε μέρα στη Μαρία Εκείνη όμως δεν έρχεται ποτέ. 4/ τόσος, τόση, τόσο: Δείχνουμε έμφαση στην ποσότητα κάποιου ονόματος ( δηλαδή πόσο μεγάλο,πολύ, μικρό, κ.λ.π. είναι (σχ. 4.). Κλίνεται όπως και η αντωνυμία αυτός, ή, ό π. χ. α. Είναι τόσο μεγάλο που δεν μπορώ

να το σηκώσω β. Πόσο μικρό είναι; Να τόσο γ. Τόσες μέρες δεν σε έχω δει δ. Τόσα που μου λέει τα ξεχνάω. 5/ τέτοιος, τέτοια, τέτοιο : Δείχνουμε έμφαση στην ποιότητα κάποιου ονόματος (δηλαδή αν είναι καλό, κακό, μπλέ, μικρό, κ.λ.π.). Κλίνεται όπως και οι άλλες αντωνυμίες. π.χ. α. Θέλω ένα τέτοιο βιβλίο. Ίδιο με αυτό. β. Η Μαρία είναι ψεύτρα. Τέτοια ήταν

πάντα γ.Τέτοιος καιρός είναι για βόλτα.

Page 38: Γραμματική της Νέας ελληνικής

38

ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Παραδείγματα: 1/ Το βιβλίο σου είναι τραπέζι . 2/ Δικό σας είναι το σπίτι; 3/ Αυτά είναι δικά τους προβλήματα, όχι δικά μου. Οι αντωνυμίες που δείχνουν σε ποιόν ανοίκει κάτι λέγονται κτητικές. Οι κτητικές αντωνυμίες είναι : 1. οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας μονόν στη γενική πτώση. δηλαδή: Ενικός Πληθυντικός -------------------------------------------- α΄ πρόσωπο μου μας -------------------------------------------- β΄πρόσωπο σου σας -------------------------------------------- του γ΄πρόσωπο της τους του -------------------------------------------- 2. Οι λέξεις δικός, δική, δικό (σε ενικό, πληθυντικό) μαζί με τους τύπους που είδαμε στη πρώτη περίπτωση (μου, σου, του, μας, κ.λ.π.). Τους τύπους αυτούς τους χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να τονίσουμε σε ποιόν ανήκει κάτι και να το ξεχωρίσουμε. Οι λέξεις δικός, η, ο δείχνουν το γένος (αρσεν. θηλ. ουδ.) του κτήτορα και έχουν 2 αριθμούς και 4 πτώσεις (ονομ. γεν. αιτ. κλητ.).(Σχηματίζουν την κλίση τους όπως το επίθετο καλός, ή, ό). Πίνακας κτητικής αντωνυμίας Ενικός Πληθυντικός

Ονομ. ο δικός μου / μας σου /σας Γεν. του δικού του /τους της Αιτ. τον δικό Κλητ. δικέ

οι δικοί μου / μας σου /σας των δικών του / τους της τους δικούς δικοί

Ονομ. η δική μου /μας σου σας Γεν. της δικής του / τους

της Αιτ. την δική Κλητ. δική

οι δικές μου / μας σου / σας των δικών του /τους της τις δικές δικές

Ονομ. το δικό μου / μας σου / σας

Γεν. του δικού του / τους σου / σας Αιτ. το δικό Κλητ. δικό

τα δικά μου / μας σου /σας των δικών του / τους της τα δικά δικά

Page 39: Γραμματική της Νέας ελληνικής

39

ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ Οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε όταν κάνουμε ερώτηση λέγονται ερωτηματικές αντωνιμίες. Οι ερωτηματικές αντωνυμίες είναι τρείς:

1. Τι; π. χ. Τι θέλεις; θέλω λίγο ψωμί. Τι βλέπετε; Βλέπουμε ένα πλοίο

2. ποιος, ποια, ποιο; π. χ. Ποιος είναι αυτός; Είναι ο καθηγητής μας. Ποιο βιβλίο θέλεις; θέλω το μλε.

3. πόσος, πόση, πόσο π. χ. Πόσο ψωμί αγοράζεις κάθε μέρα; Μισό κιλό. Πόσοι είναι στο πάρτυ; Είναι περίπου 20 αγόρια και 10 κορίτσια. Πόσες καρέκλες χρειάζεσαι; Τέσσερις.

Παρατηρήσεις: 1/ Η ερωτηματική αντωνυμία τι; είναι άκλιτη 2/ Η ερωτηματική αντωνυμία ποιος; ποια; ποιο; κλίνεται όπως το επίθετο πλούσιος, α, ο (βλέπε πίνακα επιθέτων) 3/ Η ερωτηματική αντωνυμία πόσος; πόση; πόσο; κλίνεται όπως το επίθετο καλός, η, ο (βλέπε πίνακα επιθέτων).

Page 40: Γραμματική της Νέας ελληνικής

40

ΑΟΡΙΣΤΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Αόριστες λέγονται οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για κάποιον ή κάτι που δεν ξέρουμε το όνομά του ή δεν θέλουμε να το αναφέρουμε. Παραδείγματα:

1. Κάποιος μου έφερε λουλούδια. 2. Έχω μερικά προβλήματα αυτές τις μέρες. 3. Δεν βρήκα τίποτα στο ντουλάπι. 4. Έχω κάτι παλία παπούτσια να πετάξω.

Οι αόριστες αντωνυμίες είναι: 1/ κανένας (κανείς), καμία (καμιά), κανένα. Κλίνεται όπως το αόριστο άρθρο ένας, μία, ένα (βλέπε πίνακα άρθρων). Η αντωνυμία κανένας, καμία,κανένα έχει δύο έννοιες: κάποιος (σε καταφατικές προτάσεις) σημαίνει ούτε ένας (σε αρνητικές προτάσεις) π. χ. Αν μου τηλεφωνήσει κανείς φώναξέ με. Δεν σου τηλεφώνησε κανένας. 2/ κάποιος, κάποια, κάποιο. (δεν ξέρω ποιος, ποια, ποιο) Κλίνεται όπως το επίθετο πλούσιος, α, ο (βλέπε πίνακα επιθέτων) π. χ. Κάποια μέρα θα έρθω στο σπίτι σου . Κάποιος μου είπε ότι με ζήτησες. 3/ μερικοί, μερικές, μερικά (ούτε πολλοί, ούτε λίγοι) Κλίνεται όπως το επίθετο καλός, η, ο μόνο στον πληθυντικό. (μερικοί, μερικές, μερικά + πληθυντικός) π. χ. Μερικοί άνθρωποι φοβούνται πολύ τους σεισμούς. Αγόρασα μερικά φρούτα. 4/ κάμποσος, κάμποση, κάμποσο. (όχι λίγος) Κλίνεται όπως το επίθετο όμορφος, η, ο. π. χ. Πέρασε κάμποσος καιρός. Έχω κάμποσες Αγγλικές λίρες. 5/ καθένας, καθεμιά, καθένα Κλίνεται όπως το αόριστο άρθρο ένας, μία, ένα (βλέπε πίνακα επιθέτων). π. χ. Ο γιατρός εξετάζει καθένα με τη σειρά Καθεμιά μαθήτρια λέει το όνομά της στη γραμματέα 6/ άλλος, άλλη, άλλο Κλίνεται όπως το επίθετο καλός, η, ο (βλέπε πίνακα επιθέτων) π. χ. Δεν μπορώ να έρθω τώρα. Άλλη φορά. Πού είναι το άλλο μου πουκάμισο; Ο άλλος καθηγητής είναι στο γραφείο 7/ κάτι, / τίποτα / καθετί Είναι άκλιτες αντωνυμίες π. χ. Ο Γιάννης κάτι είπε στο δάσκαλο και έφυγε. Καθετί που λέει μου φαίνεται αστείο. Με ενδιαφέρει καθετί γύρω απ’ τον κινηματογράφο. Α: Έχεις τίποτα; Φαίνεσαι ταραγμένη. Β: Όχι, δεν έχω τίποτα. Είμαι λίγο κουρασμένη.

Page 41: Γραμματική της Νέας ελληνικής

41

Παρατήρηση: Η άκλιτη αντωνυμία τίποτα (τίποτε) έχει δυο σημασίες 1. σε καταφατική πρόταση σημαίνει κάτι. π. χ. Δώσε μου τίποτα να πιώ. Διψάω. 2. σε αρνητικές προτάσεις σημαίνει μηδέν 0 π. χ. Δεν έχω τίποτα για φαγητό. Πάμε στην ταβέρνα;

Page 42: Γραμματική της Νέας ελληνικής

42

ΑΝΑΦΟΡΙΚΈΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αναφορικές αντωνυμίες είναι: 1/ Η λέξη που [εισάγει αναφορική πρόταση]. Είναι άκλιτη και την χρησιμοποιούμε πολύ συχνά όταν θέλουμε να εξηγήσουμε περισσότερο κάποιο όνομα. π. χ. 1. Βλέπεις τον άνθρωπο που μιλάει με την Ελένη; 2. Τα χρήματα που παίρνω από τη δουλειά μου τα βάζω στην τράπεζα. 3. Πού έβαλες το βιβλίο που σου έδωσα; Παρατήρηση: Στο τρίτο παράδειγμα η λέξη πού (έβαλες....;) τονίζεται γιατί είναι επίρρημα τοπικό. Η αναφορική αντωνυμία που δεν τονίζεται. 2/ ο οποίος, η οποία, το οποίο. (=που) Κλίνεται όπως το επίθετο ωραίος , α, ο. Την χρησιμοποιούμε όπως και το που αλλά όχι τόσο συχνά. 3/ όποιος, όποια, όποιο Κλίνεται χωρίς άρθρο όπως το επίθετο πλούσιος, α, ο. Την χρησιμοποιούμε συχνά όταν θέλουμε να δείξουμε ότι δεν ξεχωρίζουμε ειδικά κάποιον ή κάτι. π. χ. 1. Όποιος θέλει μπορεί να έρθει μαζί μου. (όλοι αυτοί που θέλουν) 2. Όποια ώρα με χρειάζεσαι, τηλεφώνησέ μου. 3. Ρώτησε όποιον θέλεις γι’ αυτό που σου λέω. 4/ ό,τι Είναι άκλιτο και το χρησιμοποιούμε όπως την αντωνυμία όποιος, α, ο. π. χ. 1. Ό,τι ώρα θέλεις, τηλεφώνησέ μου. 2. Διάλεξε ό,τι σου αρέσει. 3. Ό,τι μου λέει ο καθηγητής μου, το σημειώνω. Παρατήρηση: Η αναφορική αντωνυμία ό,τι γράφεται με κόμμα (,) (ό,τι) για να ξεχωρίζει από τον σύνδεσμο ότι (χωρίς ,) π. χ. 1 Ο Γιάννης νομίζει ότι είναι σωστό να κάνει ό,τι θέλει. 2. Λέει ότι θα έρθει ό,τι ώρα τελειώσει τη δουλειά του. 5/ όσος, όση, όσο. Κλίνεται χωρίς άρθρο όπως το επίθετο καλός, η, ο. Την χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να μιλήσουμε αόριστα για την ποσότητα ή το πλήθος κάποιου ονόματος. π. χ. 1. Όση ώρα ο δάσκαλος μιλάει, οι μαθητές τον ακούνε.

2. Δώσε μου όσα βιβλία κρατάς. 3. Φάε όσο γλυκό θέλεις.

Page 43: Γραμματική της Νέας ελληνικής

43

ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι οριστικές αντωνυμίες δείχνουν με έμφαση και ξεχωρίζουν κάποιον (ή κάτι). Παραδείγματα:

1. Μίλησα με τον ίδιο τον πατέρα σου. 2. Θα έρθω την Τετάρτη και την ίδια μέρα θα φύγω. 3. Εγώ ο ίδιος του έδωσα τα κλειδιά. 4. Κάνε μόνος σου τις ασκήσεις. 5. Δεν μπορώ μόνη μου να το σηκώσω. Είναι βαρύ.

Οι οριστικές αντωνυμίες είναι δύο: 1/ ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο. Κλίνεται όπως το επίθετο πλούσιος, α, ο. 2/ μόνος, μόνη, μόνο μαζί με τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας. Ενικός αριθμός ------------------------------------------------------ Ονομ. μόνος, η, ο μου, σου, του,της Αιτ. μόνο, η, ο ------------------------------------------------------ Πληθυντικός αριθμός ------------------------------------------------------ Ονομ. μόνοι, ες, α μας, σας, τους Αιτ. μόνους, ες, α ------------------------------------------------------ Παρατήρηση: 1/ Η αντωνυμία μόνος, μόνη, μόνο δεν έχει άρθρο. 2/ Έχει μόνο 2 πτώσεις (Ονομαστική και Αιτιατική).

Page 44: Γραμματική της Νέας ελληνικής

44

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αυτοπαθείς αντωνυμίες δείχνουν ότι κάποιος κάνει κάτι και ο ίδιος δέχεται αυτό που κάνει. Δηλαδή κάνει κάτι στον εαυτό του ή για τον εαυτό του. π. χ. 1. Τα μωρά δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους. 2. Αυτός είναι εγωϊστής. Όλο τον εαυτό του σκέπτεται. Πίνακας: Ενικός ------------------------------------------------------------- Ονομ. ο εαυτός Γεν. του εαυτού μου / σου /του / της Αιτ. τον εαυτό μας / σας / τους ------------------------------------------------------------- Πληθυντικός ----------------------------------------------------------- Ονομ. οι εαυτοί Γεν. των εαυτών μας / σας / τους Αιτ. τους εατούς -----------------------------------------------------------

Page 45: Γραμματική της Νέας ελληνικής

45

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ Επιρρήματα είναι οι λέξεις που φανερώνουν: τόπο π.χ. Έπεσε κάτω. Εδώ είναι το σπίτι του. Έψαξα παντού. Δεν βρήκα το βιβλίο μου πουθενά χρόνο π. χ. Έλα εδώ τώρα αμέσως. Πότε τον είδες; Συνήθως πηγαίνουμε στο χωριό για διακοπές. Αλλά φέτος θα μείνουμε εδώ. τρόπο π. χ. Πάντα μιλάει αργά και καθαρά. Κάπως παράξενη είναι αυτή η μουσική. Έφυγε ξαφνικά χωρίς να μου ’πει αντίο. ποσό π. χ. Πολύ ωραίος ο κήπος σας! Έχω διαβάσει τα μαθήματά μου αρκετά. Σχεδόν κάθε πρωί συναντάω το Γιάννη. άρνηση π.χ. Μη του μιλάς όταν οδηγεί! Όχι, να μην το πάρεις αυτό! βεβαίωση π. χ. Ναι, βεβαίως θα έρθω στις 8:00! Μάλιστα! Σωστά απάντησες! δισταγμό π. χ. Ίσως να μη μπορέσω να σε δω το απόγευμα. Πιθανόν να έχω δουλειά. Ποιος είναι εκείνος άραγε; ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1. Όλα τα επιρρήματα είναι άκλιτα. 2. Μερικά επιρρήματα σε –α σχηματίζονται από επίθετα (από τον πληθυντικό

του ουδετέρου). π. χ. ωραία, συχνά, ψηλά, αργά, δεξιά

Page 46: Γραμματική της Νέας ελληνικής

46

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Προθέσεις είναι οι λέξεις που μαζί με κάποιο επίρρημα ή όνομα, φανερώνουν τόπο, χρόνο, αιτία, κ.λ.π. Οι προθέσεις είναι: ως π. χ. Δεν θα έρθω ως την Τρίτη. Ως πότε θα σε περιμένω; προς π.χ. θα σου τηλεφωνήσω προς το τέλος του μήνα. Τον συνάντησα πηγαίνοντας προς το πάρκο. με π. χ. θέλω καφέ με γάλα. Πηγαίνω με το λεωφορείο. για π.χ. Αγόρασα λουλούδια για τη γιορτή της μητέρας μου. Έχω ένα γράμμα για σένα. σε π.χ Σε πόσα νησιά έχεις πάει; Το βιβλίο σου είναι στο γραφείο. (σε + το). κατά π. χ. Ήρθε κατά το μεσημέρι. μετά π. χ. Πάντα καπνίζω μετά το φαγητό. παρά π. χ. Παρά τις αντιρρήσεις του, στο τέλος συμφωνήσαμε να πάμε σινεμά. από π. χ. Από αύριο θα πίνω μόνο γάλα το πρωί. Το γράμμα είναι από τον Αντρέα. αντί π. χ. θέλεις να πάμε βόλτα αντί να δούμε τηλεόραση; δίχως π.χ. Έφυγε δίχως να μου πεί τίποτα. χωρίς π. χ. θα κρυώσεις χωρίς παλτό. Δεν μπορείς να ψωνίσεις χωρίς χρήματα. ίσαμε π. χ. Το κουτί αυτό πρέπει να ζυγίζει ίσαμε 3 κιλά.

Page 47: Γραμματική της Νέας ελληνικής

47

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1/ Όλες οι προθέσεις είναι άκλιτες. 2/ Οι προθέσεις με αστερίσκο ( ) και 9 προθέσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας: δια, εκ, εν, επί, προ, υπέρ, υπό, περί, συχνά ενώνονται με άλλες λέξεις (κυρίως ρήματα και ονόματα) και σχηματίζουν μια καινούργια σύνθετη λέξη: π. χ. φέρω = προσφέρω

1) προς + βάλω = προσβάλω καλώ = προσκαλώ

2) υπό + φέρω = υποφέρω βάλω = υποβάλω 3) προ + κλήση = πρόκληση νοητικός = προνοητικός 4) υπερ + βάλω = υπερβάλλω

ηχητικός = υπερηχητικός 3 / Οι προθέσεις; με, σε, για, από,κατά, παρά, ίσαμε, χάνουν το τελευταίο τους γράμμα όταν η αμέσως επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν. π. χ. με εσένα - μ’ εσένα σε αυτόν - σ’ αυτόν από όλους - απ’ όλους για αυτό - γι’ αυτό 4 / Οι προθέσεις: σε, από χάνουν το τελευταίο τους γράμμα όταν συνοδεύουν τα οριστικά άρθρα. π. χ. στο ντουλάπι, απ’ το γραφείο. στην Αθήνα, απ’ τηνΕλλάδα.

Page 48: Γραμματική της Νέας ελληνικής

48

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Σύνδεσμοι είναι οι λέξεις που συνοδεύουν προτάσεις ή λέξεις. Έτσι έχουμε τους παρακάτω συνδέσμους: ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Είδη Σύνδεσμοι ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1. Συμπλεκτικοί και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ 2. Διαχωριστικοί ή, είτε 3. Αντιθετικοί μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ, αν και, μολονότι, μόνο 4. Συμπερασματικοί λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως, που 5.Επεξηγηματικός δηλαδή 6. Ειδικοί πως, που, ότι 7. χρονικοί όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο, που όποτε 8. Αιτιολογικοί γιατί, επειδή, αφού, τι (ποιητικό) 9. Υποθετικοί αν, σαν, άμα 10. Τελικοί να, για, να (δυνατότερο από το να) 11. Αποτελεσματικοί ώστε (να), που 12. Διστακτικοί μη(ν), μήπως 13. Συγκριτικός παρά ------------------------------------------------------------------------------------------------------- π. χ. 1. Πρέπει να πάρεις την ομπρέλα σου και το παλτό σου γιατί θα βρέξει. 2. Όταν γυρίσω θα σου πω τα νέα. 3. Ούτε έγραψα ούτε διάβασα. Επομένως δεν θα πάω καλά στις εξετάσεις. 4. Μη φύγεις, ώσπου να έρθω. 5. Θέλεις το μπλέ ή το κόκκινο μολύβι;