Η ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟΥ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ

Η Συμβολή στην Οικονομική και Κοινωνική Ζωή του Τόπου.

Από τον Πλοίαρχο (Ο) Αθανάσιο Τσιλιβίγκο ΠΝ

Ιστορικά Στοιχεία

Η λέξη Ναύσταθμος παράγεται από τη λέξη «ναυς», που στην αρχαία

ελληνική γλώσσα σημαίνει πολεμικό πλοίο. Κατ΄ ακολουθία Ναύσταθμος είναι

εκείνος ο χώρος, όπου τα πολεμικά πλοία σταθμεύουν για να εκτελεσθούν σ΄

αυτά εργασίες συντήρησης και επισκευής, καθώς και για να τους προσφερθούν

υπηρεσίες εφοδιασμού σε καύσιμα, πυρομαχικά, τρόφιμα, υλικά, εφόδια κλπ. Οι

εργασίες και υπηρεσίες αυτές διατηρούν τα πολεμικά πλοία ετοιμοπόλεμα και τα

καθιστούν αξιόμαχα, συμβάλλοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο στη ναυτική ισχύ της

χώρας, της οποίας τη σημαία φέρουν.

Ο πρώτος ελληνικός Ναύσταθμος μετά την επανάσταση του 1821, ιδρύ-

θηκε το 1829 στον Πόρο και λειτούργησε εκεί μέχρι το 1881. Κατά το χρονικό δι-

άστημα από τον Ιανουάριο του 1878 έως τα μέσα Απριλίου του 1881, ορισμένες

δραστηριότητες του Ναυστάθμου Πόρου είχαν μεταφερθεί προσωρινά στους χώ-

ρους της Ιεράς Μονής Φανερωμένης στη Σαλαμίνα.

Στις 16 Απριλίου 1881 αποφασίσθηκε η ίδρυση Ναυστάθμου στη Σαλαμίνα

στη θέση «Αράπη» (σημερινή θέση του Ναυστάθμου). Η συνολική έκταση περί-

που 3.000 στρέμματα που απαιτείτο για τη δημιουργία του, παραχωρήθηκε δω-

ρεάν από το Δήμο Σαλαμίνας και από ιδιοκτήτες γης του νησιού. Η παραχώρηση

αυτή, που έγινε πρωτίστως για την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων,

έμελλε να αποφέρει και σημαντικά οφέλη στο νησί της Σαλαμίνας.

Από το 1881 άρχισε σταδιακά η οικοδόμηση του Ναυστάθμου Σαλαμίνας

και ταυτόχρονα η μεταφορά των εγκαταστάσεων που υπήρχαν στον Πόρο και

στη Μονή Φανερωμένης. Από τα πρώτα κτίσματα που κατασκευάστηκαν στον

υπό ανέγερση Ναύσταθμο ήταν και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (τέλη του

1882).

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής Εκστρα-

τείας και των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, ο Ναύσταθμος Σαλαμίνας πρόσφερε

ανεκτίμητες υπηρεσίες στο ελληνικό έθνος. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών

κατακτητών από την Ελλάδα (Οκτώβριος 1944), ο Ναύσταθμος είχε υποστεί ση-

μαντικές ζημιές. Οι εργασίες αποκατάστασης και ανασυγκρότησής του άρχισαν το

Νοέμβριο του 1944.

Έκτοτε ο Ναύσταθμος Σαλαμίνας εξακολούθησε και εξακολουθεί να καλύ-

πτει κατά τον αρτιότερο τρόπο τις ανάγκες συντήρησης και υποστήριξης των πο-

λεμικών πλοίων, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην εθνική άμυνα και κατ΄ επέ-

κταση στην εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Συμβολή στην Οικονομική Ζωή

Πέραν αυτής της συμβολής του Ναυστάθμου στο ελληνικό έθνος, δεν θα

πρέπει να αγνοείται και η σημαντική προσφορά του στην οικονομική και κοινω-

νική ζωή της Σαλαμίνας, όπου εδρεύει και αναπτύσσει τις δραστηριότητές του.

Οι θέσεις εργασίας του Ναυστάθμου, είτε αυτές αφορούν στο στρατιωτικό

προσωπικό (Αξιωματικοί- Υπαξιωματικοί) είτε στο πολιτικό προσωπικό (Διοικη-

τικό- Τεχνικό), πάντοτε αποτελούσαν πόλο έλξης για τον ντόπιο πληθυσμό του

νησιού. Κατά τον περασμένο αιώνα τα επαγγέλματα, που τύγχαναν της καθολι-

κής αποδοχής στη μικρή κοινωνία της Σαλαμίνας, ήταν αυτά του παντοπώλη και

του εργαζόμενου στο Ναύσταθμο. Η συνήθης ευχή που έδιναν οι γεροντότεροι

στους νεότερους για την επαγγελματική τους αποκατάσταση «άντε και οπλονό-

μος στο Ναύσταθμο», εκφράζει γενικότερα την αγάπη του νησιώτη προς τη θά-

λασσα και ειδικότερα την άρρηκτη σχέση του Ναυστάθμου με τη Σαλαμίνα.

Αρκετές από τις θέσεις εργασίας του Ναυστάθμου, καθ΄ όλη τη διάρκεια

της λειτουργίας του, καλύπτονταν και καλύπτονται από το γηγενή πληθυσμό της

Σαλαμίνας. Το γεγονός αυτό έδινε σοβαρό κίνητρο παραμονής των νέων στο νησί

τους, αποτρέποντας έτσι τη μετανάστευση σ΄ άλλους τόπους προς αναζήτηση

2

εργασίας, ιδιαίτερα τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1950. Εξ αυτού του λό-

γου η Σαλαμίνα υπήρξε όχι μόνο ένας από τους λιγοστούς ελληνικούς τόπους

όπου οι κάτοικοί τους κατά κανόνα δεν μετανάστευσαν, αλλά απεναντίας και τό-

πος όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα πληθυσμός από άλλα μέρη της Ελλάδας. Όλα

αυτά εξηγούν το γιατί οι παλαιότεροι κάτοικοι του νησιού αποκαλούσαν το Ναύ-

σταθμο «Άγιο Σώστη». Οι ανάγκες του Ναυστάθμου έδιναν πάντα εργασία στους

κατοίκους της Σαλαμίνας και έτσι «έσωναν» τους ίδιους αλλά και τον τόπο από τη

μετανάστευση.

Σήμερα (2006) ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στην περιοχή του

Ναυστάθμου (Διευθύνσεις Ναυστάθμου, Διοικήσεις και Πλοία Αρχηγείου Στόλου,

Ιδιωτικά Συνεργεία), ανέρχεται περίπου στα 10.000 άτομα, εκ των οποίων οι

καταγόμενοι από τη Σαλαμίνα, υπολογίζεται ότι, ξεπερνούν τα 2.000 άτομα. Επί-

σης αρκετές από τις ανάγκες του Ναυστάθμου σε τρόφιμα, υλικά, εφόδια και άλλα

είδη, καλύπτονται από την τοπική αγορά της Σαλαμίνας, δημιουργώντας κατ΄ αυ-

τόν τον τρόπο επί πλέον θέσεις εργασίας στο νησί. Με απλούς οικονομικούς

όρους, η εργασία δημιουργεί εισόδημα και το εισόδημα οικονομική ανάπτυξη με

αποδέκτη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη Σαλαμίνα.

Συμβολή στην Κοινωνική Ζωή

α. Έκτακτες Ανάγκες

Σε όσες περιπτώσεις χρειαζόταν η συνδρομή για την αντιμετώπιση εκτά-

κτων αναγκών της Σαλαμίνας, ο Ναύσταθμος ήταν και είναι πάντα παρών. Μόνο

κατά την τελευταία πενταετία (2001-2005), πυροσβεστικές δυνάμεις του Ναυ-

στάθμου συμμετείχαν έγκαιρα και αποτελεσματικά σε τουλάχιστον 50 αποστολές

κατάσβεσης πυρκαγιών υπαίθρου και εγκαταστάσεων στη Σαλαμίνα.

Βυτιοφόρα οχήματα του Ναυστάθμου τροφοδοτούν εδώ και αρκετά χρόνια

με νερό καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους τις ιστορικές Μονές Φανερωμένης και

Αγίου Νικολάου στα Λεμόνια, καθώς επίσης και τις παιδικές κατασκηνώσεις στην

περιοχή Κανάκια κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών.

3

β. Υγεία

Το Νοσοκομείο του Ναυστάθμου προσφέρει σημαντική ιατρική βοήθεια

στους κατοίκους της Σαλαμίνας, ιδιαίτερα στους εργαζόμενους σ΄ αυτόν και στα

μέλη των οικογενειών τους. Πριν από την πρόσφατη εγκατάσταση των κινητών

μονάδων του ΕΚΑΒ στο νησί, πολλά έκτατα και σοβαρά περιστατικά υγείας των

κατοίκων της Σαλαμίνας αντιμετωπίζονταν με επιτυχία από το νοσοκομείο του

Ναυστάθμου.

γ. Εκπαίδευση

Αξιόλογη, επίσης, είναι η συμβολή του Ναυστάθμου στον τομέα της

επαγγελματικής κατάρτισης των νέων. Στις εγκαταστάσεις του Ναυστάθμου λει-

τουργούν σχολές 3ετούς εκπαίδευσης διαφόρων ειδικοτήτων του ΟΑΕΔ. Σ΄ αυτές

φοιτούν συνολικά περίπου 130 μαθητές, πολλοί μάλιστα εκ των οποίων κατάγο-

νται από τη Σαλαμίνα. Στους μαθητές παρέχεται δωρεάν εκπαίδευση και αμοιβή

για το χρόνο της πρακτικής εξάσκησής τους, η οποία διεξάγεται στα συνεργεία

του Ναυστάθμου.

Επίλογος

Σαλαμίνα, Ναύσταθμος και Ναυτική Ισχύς είναι τρεις λέξεις αλληλένδετες

στο πέρασμα του χρόνου. Πριν από 2.500 περίπου χρόνια, στο χώρο όπου

εδρεύει σήμερα ο Ναύσταθμος, διεξήχθηκε η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, μια πολε-

μική σύγκρουση με κοσμοϊστορική σημασία. Η νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα,

πέραν των γνωστών αποτελεσμάτων της (απομάκρυνση του περσικού κινδύνου,

εδραίωση της ναυτικής κυριαρχίας των Αθηνών), ανέδειξε τη ναυτική ισχύ ως κα-

θοριστικό παράγοντα αντιμετώπισης των εχθρικών επεκτατικών σχεδίων.

Σ΄ αυτή τη ναυτική ισχύ συμβάλλει τα μέγιστα ο Ναύσταθμος Σαλαμίνας, ως βάση

επισκευής, συντήρησης και γενικότερα υποστήριξης των πολεμικών πλοίων τα

οποία, κατά το δίδαγμα της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, προασπίζουν διαχρονικά

τα εθνικά συμφέροντα της χώρας μας.

Σαλαμίνα, 26 Ιουνίου 2006

4

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Αντιναύαρχος Θ. ΚΑΤΩΠΟΔΗΣ ΠΝ «Σαλαμίνα, η Αγαπημένη», περιοδικό

ΕΡΕΥΝΑ, τεύχος ΙΟΥΛ-ΑΥΓ 2001.

- Πλοίαρχος (Ο) Ν.ΤΣΑΠΡΑΖΗΣ ΠΝ «Ο Πολεμικός Ναύσταθμος Σαλαμί-

νας», Εκδόσεις Ιστορικής Υπηρεσίας Ναυτικού, 1991.

- Αντιπλοίαρχος (Ο) Α. ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΣ ΠΝ «Σαλαμίνα, Μονή Φανερωμένης

και ο Πρώτος Ναύσταθμος 1878-1881», Εκδόσεις ΙΑΝΘΟΣ, 2005.

- Π. ΦΗΜΗΣ «Το Ιστορικό του Πολεμικού Ναυστάθμου Σαλαμίνας», περιο-

δικό ΕΡΕΥΝΑ, τεύχος ΙΟΥΛ-ΑΥΓ 2001.

- Λεύκωμα «Ναυτικό Νοσοκομείο Σαλαμίνας 1878-2003», Εκδόσεις ΝΝΣ,

2003.

5

Άποψη του Ναυστάθμου στην αρχική του μορφή

6

Ναύσταθμος Σαλαμίνας 1905

(Από την Ιστοσελίδα www.geocities.com/ds4salgr)

Η Κανονιοφόρος «Δ» μπροστά από την Τεχνική Διεύθυνση του Ναυστάθμου κατά την περίοδο των

Βαλκανικών Πολέμων

(Από το βιβλίο του Ν. ΤΣΑΠΡΑΖΗ)

7

Το υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ, που κατέπλευσε στο Ναύσταθμο για πρώτη φορά την 8-6-1928.

(Από το Λεύκωμα του ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 1878-2003)

Άποψη του Ναυστάθμου κατά την περίοδο 1925-1935

(Από το βιβλίο του Ν. ΤΣΑΠΡΑΖΗ)

8

Ο Ναύσταθμος μετά την ανασυγκρότησή του (1945-1950)

(Από το βιβλίο του Ν. ΤΣΑΠΡΑΖΗ)

Ο Ναύσταθμος μετά την αποχώρηση των Γερμανών

(Από το βιβλίο του Ν. ΤΣΑΠΡΑΖΗ)

9

Άποψη του Ναυστάθμου στις αρχές του περασμένου αιώνα. Το κτήριο που σημειώνεται είναι το νοσοκομείο,

το οποίο κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

(Από το Λεύκωμα του ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 1878-2003)

Το νοσοκομείο του Ναυστάθμου στις αρχές του περασμένου αιώνα.

(Από το Λεύκωμα του ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 1878-2003)