Νομισματική πολιτικήΝομισματική πολιτική

Η κρυμμένη πλευρά της οικονομίαςΗ κρυμμένη πλευρά της οικονομίας

Η Τράπεζα της Ελλάδος και το ΕυρωσύστημαΗ Τράπεζα της Ελλάδος και το Ευρωσύστημα

επιμέλεια Σύλλογος Εργαζομένων Ελληνικής Τράπεζας – Νοέμβριος 2011Σύλλογος Εργαζομένων Ελληνικής Τράπεζας – Νοέμβριος 2011

1

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ.........................................................................................................................................3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..........................................................................................................................................5

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ..............................................................5

Ι. Η ΤΡΑΠΕΖΑ της ΕΛΛΑΔΟΣ ..........................................................................................................7

Α. ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ .........................................................9Β. Ο ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ της ΤτΕ................................10

ΙΙ. ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ.......................................................................................................11

ΙΙΙ. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΤΗΣ ΕΚΤ............................................................................................................................................12

IV. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚH ΠΟΛΙΤΙΚΗ............................17

V. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΚΑΙ Η

ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ.......................................................................................................................18

Για την “Νομισματική πολιτική” χρησιμοποιήθηκε και υλικό από άρθρα των: Για την “Νομισματική πολιτική” χρησιμοποιήθηκε και υλικό από άρθρα των: Β. Βιλιάρδου, Σ. Λαβδιώτη, Κ. ΛαπαβίτσαΒ. Βιλιάρδου, Σ. Λαβδιώτη, Κ. Λαπαβίτσα

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

«Άφησε με ελεύθερο να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν με ενδιαφέρει ποιος ψηφίζει τους«Άφησε με ελεύθερο να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν με ενδιαφέρει ποιος ψηφίζει τους

νόμους του», νόμους του», M.A. RothschildM.A. Rothschild, επιφανές μέλος της ομώνυμης οικογένειας, η οποία ίδρυσε στα τέλη του 18, επιφανές μέλος της ομώνυμης οικογένειας, η οποία ίδρυσε στα τέλη του 18ουουαιώνααιώνα

τα γνωστά χρηματοπιστωτικά τα γνωστά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.ιδρύματα.

Έχουμε ήδη ζήσει τρεις δεκαετίες φιλελευθεροποίησης και παγκοσμιοποίησης. Αυτό που ακούμε από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και όσους συνδέονται με αυτούς είναι ότι το κράτος είναι άνευ σημασίας, ότι δεν μπορεί να στηρίξει την αγορά, και διάφορες άλλες κοινοτοπίες. Ωστόσο, τη στιγμή της κρίσης όλοι αυτοί προσέρχονται γονυπετείς στο κράτος και εκλιπαρούν για τη σωτηρία τους.

Η θέση που υποστηρίζει το μη σημαντικό ρόλο του κράτους είναι πρόδηλα ιδεολογική. Το πραγματικό ζήτημα είναι να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί το κράτος σήμερα, πώς έχει μεταβληθεί ο ρόλος του.

Οι κεντρικές τράπεζες παίζουν ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή τη διασύνδεση. Το κράτος και οι ισχυρές οικονομικές ολιγαρχίες ήταν πολύ ευφυείς. Η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας – δηλαδή ο χωρισμός της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε θέματα νομισματικής πολιτικής από την γενικότερη κυβερνητική οικονομική πολιτική, – υπήρξε μια ευφυής κίνηση από μέρους τους 1

Η νομισματική πολιτική αναδείχθηκε σε αποκλειστικό μονοπώλιο των εμπειρογνωμόνων και όχι θέμα δημόσιας συζήτησης. Κάτι τέτοιο είναι καθαρή ανοησία. Όπως η φορολογική πολιτική υπόκειται στο δημόσιο διάλογο, τα λαϊκά αιτήματα (μισθοί,ασφαλιστικό,απασχόληση κλπ) το ίδιο θα έπρεπε να γίνεται και με τη νομισματική πολιτική.

Κάτι που δεν έχει εκτιμηθεί σωστά σ’ αυτή τη σχέση είναι το γεγονός ότι, παρά την απορρύθμιση των τελευταίων 20 έως 30 χρόνων, το μονοπώλιο της κεντρικής τράπεζας επί του επίσημου νομίσματος (νόμιμου μέσου πληρωμών: legal tender) δεν αμφισβητήθηκε στο ελάχιστο.

Μπορεί η χρηματοπιστωτική καινοτομία που εισήχθη να ήταν απίστευτη, όμως μόνο η κεντρική τράπεζα έχει το δικαίωμα να εκδίδει το νόμιμο μέσο πληρωμών, στο οποίο μετατρέπονται τελικά όλες οι άλλες χρηματικές μορφές. Αυτό αποτελεί τη βαθύτερη αντίφαση στην καρδιά του νεοφιλελευθερισμού.

Αν είσαι αληθινός νεοφιλελεύθερος, αν πιστεύεις πραγματικά ότι η αγορά είναι ένααν πιστεύεις πραγματικά ότι η αγορά είναι ένα τόσο σπουδαίο πράγμα, θα πρέπει να την αφήσεις να οργανώσει και το χρήματόσο σπουδαίο πράγμα, θα πρέπει να την αφήσεις να οργανώσει και το χρήμα, γατί

1 Με το Ν.1266/1982 καταργήθηκε η συμμετοχή του Δημοσίου,μέσω του Υπ. Οικονομικών ως προέδρου,στην Νομισματική

Επιτροπή,όργανο του τράπεζας που χαράζει τη νομισματική πολιτική. Μέχρι τότε οι πολιτικές προτεραιότητες (οι κυβερνητικές

αποφάσεις) βάρυναν στη λήψη των αποφάσεων για το χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής. Οι εξουσίες που εκχωρήθηκαν στην

Τράπεζα Ελλάδος με το συγκεκριμένο νόμο: «...έδωσαν την δυνατότητα στην Τράπεζα της Ελλάδος να προχωρήσει σε ριζική κατεύθυνση

της νομισματικής πολιτικής και τελικά να επωμιστεί το κύριο βάρος για τον έλεγχο του πληθωρισμού και τη στήριξη του ισοζυγίου

πληρωμών». Χαλικιάς, πρωην Διοικητής ΤτΕ (1995).

3

το χρήμα αποτελεί ένα κρίσιμο εμπόρευμα σε μια καπιταλιστική οικονομία. Γιατί θαΓιατί θα έπρεπε να έχουμε ελεύθερη αγορά στα πάντα εκτός από το χρήμα;έπρεπε να έχουμε ελεύθερη αγορά στα πάντα εκτός από το χρήμα; Σε τελική ανάλυση δεν υπάρχει λογική στον νεοφιλελευθερισμό. Όταν η συζήτηση φτάνει σ’ αυτό το ζήτημα, οι οικονομολόγοι του κυρίαρχου δόγματος απλά αντιμετωπίζουν αυτούς που θέλουν να εκχωρήσουν την έκδοση χρήματος στην ελεύθερη αγορά ως μονομανείς.

Όταν όμως κάνετε την παρατήρηση ότι, από τη στιγμή που έχουμε ρύθμιση του χρήματος, γιατί να μην έχουμε επίσης ρύθμιση της οικονομίας γενικότερα, σας αποκαλούν «ακραίους».

Έτσι λοιπόν, η αγορά του χρήματος κυριαρχείται πλήρως από την κεντρική τράπεζαη αγορά του χρήματος κυριαρχείται πλήρως από την κεντρική τράπεζα, που εκδίδει το νόμιμο μέσο πληρωμών και μ’ αυτό τον τρόπο τροφοδοτεί με ρευστότητα τις άλλες τράπεζες. Αυτό προσφέρει στην κεντρική τράπεζα τεράστια ισχύ στο πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Διότι το χρήμα της κεντρικής τράπεζας είναιΔιότι το χρήμα της κεντρικής τράπεζας είναι αυτό που πρέπει να έχουν όλοι οι άλλοι οργανισμοί προκειμένου να διακανονίζουναυτό που πρέπει να έχουν όλοι οι άλλοι οργανισμοί προκειμένου να διακανονίζουν τους λογαριασμούς τουςτους λογαριασμούς τους. Είναι η έσχατη ενσάρκωση της αξίας, όπως είπε ο Μαρξ για το χρήμα γενικότερα. Με τον έλεγχο της προσφοράς του, η κεντρική τράπεζα είναι σεΜε τον έλεγχο της προσφοράς του, η κεντρική τράπεζα είναι σε θέση να επηρεάζει αποφασιστικά τα επιτόκια σ’ όλη την έκταση της οικονομίαςθέση να επηρεάζει αποφασιστικά τα επιτόκια σ’ όλη την έκταση της οικονομίας.

Τα κοινωνικά κινήματα θα έπρεπε να επιμείνουν ότι η πιστωτική και νομισματική πολιτική αποτελούν ένα πεδίο στο οποίο πρέπει να ασκείται κριτική, και το οποίο οφείλει να αποτελεί πεδίο διερεύνησης, δημόσιου διαλόγου, αντιπαραθέσεων και διεκδικήσεων.

Η νομισματική πολιτική έχει θεμελιώδη σημασία για τον σύγχρονο καπιταλισμό.

Λόγω ακριβώς της αυξανόμενης αυτονομίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, λόγω της γιγάντωσής του, η χρηματοπιστωτική σφαίρα σφετερίστηκε το δικαίωμα εκπόνησης νομισματικής πολιτικής, διακηρύσσοντας ότι η πολιτική αυτή είναι ζήτημα ειδημόνων.

Ωστόσο, το αντίτιμο από το χάος που δημιουργείται από τη χρηματοπιστωτική σφαίρα το πληρώνουν οι απλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. . Οι απλοί άνθρωποι δικαιούνταιΟι απλοί άνθρωποι δικαιούνται μια πιο ορθολογική οργάνωση των χρηματοπιστωτικών υποθέσεων, η οποία θαμια πιο ορθολογική οργάνωση των χρηματοπιστωτικών υποθέσεων, η οποία θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη της τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους. Και ακόμα, ότι έχουν τολαμβάνει σοβαρά υπόψη της τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους. Και ακόμα, ότι έχουν το δημοκρατικό δικαίωμα να ασκούν εξονυχιστική έρευνα και έλεγχο επί τηςδημοκρατικό δικαίωμα να ασκούν εξονυχιστική έρευνα και έλεγχο επί της ασκούμενης πιστωτικής και νομισματικής πολιτικήςασκούμενης πιστωτικής και νομισματικής πολιτικής. - Κ. Λαπαβίτσας

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η “οικονομική πολιτική” μιας χώρας αποτελείται από δύο βραχίονες:

α) Τη δημοσιονομική πολιτική: τα επίπεδα φορολογίας, τη διαχείριση του δημοσίου χρέους, τη νομοθετική παρέμβαση σε οικονομικά ζητήματα από την Κυβέρνηση. Είναι η πολιτική εκείνη, η οποία επηρεάζοντας και χρηματοδοτώντας τα μεγέθη των προϋπολογισμών του δημοσίου τομέα, επιδιώκει σταθεροποίηση του εισοδήματος και του προϊόντος της οικονομίας στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης χωρίς αύξηση των τιμών (πληθωρισμό).

β) Τη νομισματική πολιτική : τη ρύθμιση της ποσότητας χρήματος που είναι διαθέσιμη στην

οικονομία(ή προσφορά χρήματος). Ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος ονομάζεται νομισματική

πολιτική. Θεμελιώδης άξονας της οικονομικής πολιτικής ενός κράτους, ο οποίος ασχολείται με

τον καθορισμό της ποσότητας του χρήματος στην αγορά, του ύψους των επιτοκίων και της αξίας

των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Έχει αποφασιστικό ρόλο για τον έλεγχο της συνολικής

ζήτησης στην αγορά και για το λόγο αυτό θεωρείται ως κυριότερο μέσο αντιμετώπισης του

πληθωρισμού. Η σημασία της για τον έλεγχο της διαθεσιμότητας και του κόστους του χρήματος

στην αγορά άρχισε να τονίζεται από τη δεκαετία του '70, με τη σταδιακή υποβάθμιση της

σημασίας της δημοσιονομικής πολιτικής η οποία έως τότε είχε πρωτεύοντα ρόλο στην

οικονομική πολιτική των κυβερνήσεων(επικράτηση νεοφιλελευθερισμού).

Αυτό που αντιλαμβανόμαστε να συμβαίνει σήμερα, είναι ότι, οι κεντρικές τράπεζες εκτός από την παραχωρημένη από τα κράτη, νομισματική πολιτική που ασκούν, επιχειρούν με επιτυχία, εκτός κι αν αν τιδράσουν οι πολίτες , να αναλάβουν και τη διαχείριση της δημοσιονομικής πολιτικής της κάθε χώρας.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Ήδη από το 1844, έτος στο οποίο υιοθετήθηκε ο «τραπεζικός νόμος του Peel» στη Μ. Βρετανία (19. Ιουλίου),

είχε γίνει διεθνώς αποδεκτό το ότι, η ουσιασ τική αιτία πίσω από όλους τους «ανοδικούς και

καθοδικούς οικονομικούς κύκ λους», ήταν η «τεχνητή» πισ τωτική επέκταση – η αύξηση δηλαδή

των πιστώσεων εκ μέρους των τραπεζών, η οποία δεν βασιζόταν στις πραγματικές αποταμιεύσεις των

Πολιτών.

Εκείνη την εποχή, στην οποία δεν υπήρχαν ακόμη οι κεντρικές τράπεζες, τα εμπορικά χρηματοπιστωτικά

ιδρύματα εξέδιδαν χρήματα, κυρίως χαρτονομίσματα ή λογιστικές «υποσχετικές», σε ποσότητες οι οποίες

υπερέβαιναν κατά πολύ τα αποθέματα χρυσού που διατηρούσαν στα θησαυροφυλάκια τους. Με στόχο λοιπόν

5

να καταπολεμηθεί αυτή η «διαστρέβλωση», ο νόμος του Peel υποχρέωσε τις τράπεζες να

κα λύπτουν κατά 100% τα νομίσματα που εξέδιδαν, μέσω των καταθέσεων τους (εγγυήσεις) –

γεγονός που συμφωνούσε με τις βασικές αρχές του Ρωμαϊκού Δικαίου, σύμφωνα με το

οποίο απαγορευόταν η πλασ τογραφία , η χωρίς αντίκρισμα δηλαδή «έκδοση» χρημάτων.

Εν τούτοις, ο τραπεζικός νόμος του Peel περιορίσθηκε στα «τραπεζογραμμάτια» (μετρητά), χωρίς να λάβει υπ’

όψιν του τα λογιστικά χρήματα – τις «υποσχετικές» δηλαδή μελλοντικών πληρωμών (δάνεια, καταθέσεις κλπ),

οι οποίες συνέχισαν να μην έχουν πραγματικό αντίκρισμα. Το αποτέλεσμα του νόμου ήταν δυσ τυχώς

να μεταφέρουν οι τράπεζες το μεγα λύτερο μέρος των συνα λ λαγών τους, από τα μετρητά

σ τα λογισ τικά χρήματα - για τα οποία η υποχρέωση κάλυψης τους (fractional reserve) ήταν και είναι

ελάχιστη.

Έτσι λοιπόν συνεχίσθηκε η «τεχνητή» πιστωτική επέκταση, η παραγωγή δηλαδή ακάλυπτων χρημάτων από τις

τράπεζες, καθώς επίσης οι «ανοδικοί και καθοδικοί οικονομικοί κύκλοι» - αφού ο νόμος του Peel απλά

«μετέβα λ λε» τον τρόπο των συναλ λαγών, από τα μετρητά σ τα λογισ τικά χρήματα . Η αποτυχία

του συγκεκριμένου νόμου, ο οποίος θεσπίσθηκε με στόχο την ριζική αντιμετώπιση της τότε οικονομικής

κρίσης (1844), χωρίς ποτέ να επιδιωχθεί η διόρθωση του, είχε σαν αποτέλεσμα να συνεχίζονται έκτοτε οι

οικονομικές κρίσεις (φούσκες, υφέσεις, διασώσεις τραπεζών κλπ) στον πλανήτη – γεγονός που συμβαίνει

μέχρι σήμερα.

Αργότερα ιδρύθηκαν οι κεντρικές τράπεζες (πρώτη η Fed το 1913), οι οποίες λειτούργησαν ως το τελευταίο

καταφύγιο, ως οι «πιστωτές ανάγκης» δηλαδή των εμπορικών τραπεζών (lender of last resort), έχοντας σαν

βασικό αντικείμενο τη διάσωση τους - με τη βοήθεια της παροχής ρευστότητας σε περιόδους κρίσεων (κάτι

ανάλογο ουσιασ τικά με το ΔΝΤ, όσον αφορά τη «διάσωση» κρατών ).

Οι δραστηριότητες δε των κεντρικών τραπεζών επεκτάθηκαν και στη διάσωση του δημοσίου τομέα τους,

κρίνοντας τουλάχιστον από το ότι, στις 17. Νοεμβρίου του 2004, ο λογαριασμός (λογιστική εγγραφή) «US

Treasur y» της Fed αντιστοιχούσε στο 89,3% του συνολικού ενεργητικού του συστήματος της αμερικανικής

κεντρικής τράπεζας. Αυτό σημαίνει ότι, τα συνολικά «κεν τρικά χρήματα» των Η.Π. Α . , στα οποία

συμπεριλαμβάνονται επίσης τα μετρητά που ευρίσκονται στην κυκλοφορία, είναι κα λυμμένα σ χεδόν εξ

ολοκ λήρου από το δημόσιο χρέος της υπερδύναμης. - Β. Βι λιάρδος

6

Ι. Η ΤΡΑΠΕΖΑ της ΕΛΛΑΔΟΣ

“Απαξ ενα έθνος εκχωρήσει τον έλεγχο του νομίσματος και της πίστωσης, δεν έχει σημασία ποιός θεσπίζει τους νόμους του κράτους. Η τοκογλυφία, άπαξ και επικρατήσει, θα συντρίψει οποιοδήποτε έθνος. Μέχρι να επανέλθει ο έλεγχος της έκδοσης χαρτονομίσματος και της πίστωσης στην κυβέρνηση και αναγνωριστεί ως η πιο περίοπτη και ιερή ευθύνη, όλες οι συζητήσεις για εθνική κυριαρχία του Κοινοβουλίου και της δημοκρατίας είναι ανώφελες και μάταιες” - Mackenzine King, Πρωθυπουργός Καναδά (1935)

“Ειναι καλό ότι ο λαός του εθνους μας,δεν κατανοεί το τραπεζικό και νομισματικό σύστημά μας, γιατί εαν το είχε κατανοήσει,εγώ πιστεύω οτι θα είχε γίνει επανάσταση πριν αύριο το πρωί.” - Henry Ford, ιδρυτής της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας Ford Motor Company (1863-1947)

ΣΥΝΟΨΗ

Η κεντρική τράπεζα της χώρας (ΤτΕ) έχει υπερβολικά μεγάλη δικαιοδοσία, που της έχει εκχωρηθεί από το Δημόσιο, χωρίς να αντισταθμίζεται από την απαραίτητη λογοδοσία στην εκτελεστική εξουσία, στο Κοινοβούλιο και στο λαό.

Οι αρμοδιότητες της ΤτΕ είναι πολύ σημαντικές για το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας. Μεταξύ άλλων που θα αναλυθούν στην παρούσα εργασία, στην ΤτΕ ανήκει και το 60% του Ταμείου Εγγυήσεως Καταθέσεων και Επενδύσεων (ΤΕΚΕ) – του ιδιωτικού φορέα που εγγυάται τις καταθέσεις και τις επενδύσεις των πολιτών. (Το σύνολο των διαθέσιμων και άμεσα ρευστοποιήσιμων κεφαλαίων του ΤΕΚΕ στο τέλος του 2010 ήταν 1,4 δις. ευρώ, ενώ το σύνολο των συσσωρευμένων πόρων που διαχειρίζεται το ΤΕΚΕ 2.970,9 εκατ. ευρώ)

Η ΤτΕ λειτουργώντας ως μια κανονική ανώνυμη, κερδοσκοπική, ιδιωτική εταιρεία , με πλήρη

ουσιαστικά νομική,φορολογική και ελεγκτική ασυλία, της έχει εκχωρηθεί από το Δημόσιο,

το μονοπώλιο του πιο σημαντικού εμπορεύματος της οικονομίας, του χρήματος. Με τον

έλεγχο επίσης της ρύθμισης της τιμής του κόστους χρήματος (των επιτοκίων), επηρεάζει το

επίπεδο τιμών (πληθωρισμός) της οικονομίας της χώρας (που η ίδια διαμορφώνει και έχει

ως πρωταρχικό σκοπό λειτουργίας) και επιπλέον με την εποπτεία του χρηματοπιστωτικού

συστήματος που της έχει ανατεθεί, αποκτά σωρευτικά τεράστια οικονομική και θεσμική

δύναμη μέσω των νευραλγικών αρμοδιοτήτων που ασκεί.

Πως είναι δυνατόν η αμφίεση ενός κρατικού φορέα,ενός κατεξοχήν ιδιωτικού οργανισμού, όπουΠως είναι δυνατόν η αμφίεση ενός κρατικού φορέα,ενός κατεξοχήν ιδιωτικού οργανισμού, όπου

το 91% των μετοχών σήμερα ανήκει σε ιδιωτικά κεφάλαια, κεκαλυμμένα με το μανδύα τηςτο 91% των μετοχών σήμερα ανήκει σε ιδιωτικά κεφάλαια, κεκαλυμμένα με το μανδύα της

μυστικότητας (λόγω της μη δημοσιοποίησης μετόχων κάτω του 5%), να φροντίζει για το δημόσιομυστικότητας (λόγω της μη δημοσιοποίησης μετόχων κάτω του 5%), να φροντίζει για το δημόσιο

συμφέρον;συμφέρον;

Αγνοείται τελικά οτι ο θεσμός της έκδοσης του εθνικού νομίσματος και της πίστωσης, σε ιδιωτικές τράπεζες είναι παρωδία, διότι ως σύνδεσμος μεταξύ της νομισματικής αρχής και των πολιτών, δεν έχει ως κίνητρο ούτε τους σκοπούς της δημόσιας νομισματικής αρχής αλλά ούτε

7

αποβλέπει στη γενική ευημερία της κοινωνίας. Κι αυτό γιατί η ιδιωτική επιχειρηματικότητα ως πρωταρχικό της σκοπό πάντοτε έχει τη μεγιστοποίηση του ατομικού και όχι του κοινωνικού κέρδους.

Το νόμισμα και η νομισματική πολιτική για κάθε χώρα δεν είναι ένα ουδέτερο πράγμα ή μια ουδέτερη, άνευ σημασίας, λειτουργία, όπως, ίσως, νομίζουν οι περισσότεροι.

Αντίθετα, το είδος του νομίσματος και κυρίως η νομισματική πολιτική και όσα τη συνοδεύουν παίζουν κρίσιμο, αν όχι και καθοριστικό, ρόλο για τις οικονομικές εξελίξεις σε μια οποιαδήποτε χώρα.

Στην αρμοδιότητα της Τραπέζης Ελλάδος,ανήκει το προνόμιο της έκδοσης χρήματος. Ο νομισματικός αυτός οργανισμός που αποτελεί την Κεντρική Τράπεζα της χώρας, περιβάλλεται με τον αποδεκτό μύθο, ότι δημιουργήθηκε με πρωταρχικό σκοπό τη σταθερότητα της οικονομίας και την αποφυγή του πληθωρισμού στη χώρα, ενώ στην ουσία θεσπίσθηκε με τη σφραγίδα του κράτους για να προστατεύσει την κερδοφορία ενός και μοναδικού καρτέλ, αυτό των εμπορικών τραπεζών.

Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ

Μετοχική σύνθεση(31/12/2010) 8,93% 91,07%

Πηγή:X.A.

Όπως φαίνεται από τον πίνακα , η Ελλάδα συμμετέχει μόλις με 8,93% στο μετοχικό κεφάλαιο της ΤτΕ, ενώ

όλοι οι υπόλοιποι μέτοχοι είναι άγνωστοι- με λιγότερο από 5% μερίδια, αφού διαφορετικά θα

εμφανίζονταν στη μετοχική της σύνθεση.

Οικονομικά στοιχεία της ΤτΕ από τον Ισολογισμό του 2010, σε €

Οικονομικά μεγέθη 2010 2009

Χρυσός και απαιτήσεις σε χρυσό 5.005.114.533 3.633.315.395

Απαιτήσεις έναντι του ΔΝΤ 908.925.790 947.530.824

Απαιτήσεις έναντι Γενικής Κυβέρνησης 200.915.553 270.390.666

Δάνεια προς Πιστωτικά Ιδρύματα Ευρωζώνης 97.668.800.000 49.655.100.000

Συμμετοχή στην ΕΚΤ 468.140.047 435.391.713

Απαιτήσεις από ΕΚΤ 1.131.910.591 1.131.910.591

Καθαροί τόκοι (έσοδα) 825.890.005 766.668.842

Καθαρά Κέρδη χρήσεως 190.452.292 228.160.613

Τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία 21.748.281.800 20.886.044.900

Λογαριασμός Ειδικών Τραβηχ. Δικ. ΔΝΤ 905.348.233 851.675.401

Καθαρές υποχρεώσεις από το υπόλ. target-2 87.088.090.137 49.036.062.655

Προβλέψεις επισφαλειών 2.385.419.686 1.953.462.075

Ίδια Κεφάλαια 815.444.326 805.307.786

8

Α. ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Οπως αναδεικνύεται από το Καταστατικό της Τραπέζης Ελλάδος :

• Η νομική μορφή της Τράπεζας είναι Ανώνυμη Εταιρεία με έδρα την Αθήνα και διέπεται από το Καταστατικό της.

• Σε αντίθεση με το παραπάνω, οι νομοθετικές διατάξεις, που ισχύουν για τις Ανώνυμες Εταιρείες (ν.2190/1920) γενικότερα, αλλά και ειδικότερα για τις Τράπεζες, δεν έχουν εφαρμογή και ισχύ για την Τράπεζα Ελλάδος εφόσον αντιβαίνουν στο Καταστατικό της.

Εχουμε δηλαδή μια ανώνυμη εταιρεία, που αυτοπροσδιορίζεται ως επιχείρηση, στην οποία δεν ισχύουν οι νόμοι της χώρας, που δεν αναφέρονται(!) στο Καταστατικό της. Λειτουργεί στη χώρα μας ένα ξεχωριστό είδος “μοναχικού” δικαίου, που έχει εφαρμογή σε μια καθόλα ιδιωτική πολυμετοχική επιχείρηση σήμερα. εισηγμένη και στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, που διανέμει κέρδη στους μετόχους της, με το συγκριτικό κερδοφόρο και μοναδικό πλεονέκτημα, να έχει κερδοφόρα αποτελέσματα από την ίδρυσή της(1927) μέχρι και σήμερα και με καθορισμένο ποσοστό μερίσματος (12%) επί των ετήσιων κερδών(άρθρο 71).

•• Η “Τράπεζα της Ελλάδος” δεν καταβάλλει σαν νομικό πρόσωπο, κανένα φόρο ή τέλος,Η “Τράπεζα της Ελλάδος” δεν καταβάλλει σαν νομικό πρόσωπο, κανένα φόρο ή τέλος,

υπέρ δημοσίων εσόδων. Πλήρης φοροαπαλλαγή λοιπόν, σε μια κερδοσκοπικού χαρακτήραυπέρ δημοσίων εσόδων. Πλήρης φοροαπαλλαγή λοιπόν, σε μια κερδοσκοπικού χαρακτήρα

ανώνυμη ιδιωτική εταιρεία.ανώνυμη ιδιωτική εταιρεία.(άρθρο 73)(άρθρο 73)

• Ο περίοπτος αυτός οργανισμός (ή Ανεξάρτητη Αρχή εντός εισαγωγικών) με την αμφίεση του κρατικού φορέα, τόσα χρόνια από την ίδρυσή της αναφέρει στο άρθρο 8 του καταστατικού του : “Το Δημόσιον και αι Δημόσιαι Επιχειρήσεις δεν δύνανται να κατέχωσιν αμέσως ή εμμέσως μετοχάς της Τραπέζης κατά ποσόν υπερβαίνον εν συνόλω τα τριανταπέντε εκατοστά του εκδεδομένου ονομαστικού κεφαλαίου.” . Θέλουν να πούν ότι: μέχρι 35% των μετοχών της, μπορεί να κατέχει συνολικά όλο το Δημόσιο. (31/12/2010 - Το δημόσιο κατέχει το 8,93% των μετοχών).

• Το Γενικό Συμβούλιο της Τράπεζας, η Διοίκησή της και όλα τα όργανα της Τράπεζας, δε ζητούν ούτε δέχονται οδηγίες από την Κυβέρνηση, ούτε από τους λοιπούς φορείς πολιτικής εξουσίας ή οργανισμούς.(άρθρο 5Α)

• Το Δημόσιο με ευθύνη του Υπουργού Οικονομικών δύναται να διορίζει Επίτροπο στην Τράπεζα, συμμετέχει στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων και στις συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου αλλά άνευ ψήφου ! (άρθρο 47).

• Ούτε στο κεντρικό κατάστημα της Τράπεζας ούτε στα υποκαταστήματά της δικαιούται αντιπρόσωπος του Δημοσίου να ερευνά τα λογιστικά της βιβλία αλλά και κάθε είδους πληροφορία με τις συναλλαγές της Τράπεζας, πλήν του Επιτρόπου ο οποίος περιορίζεται να αποκαλύπτει οτιδήποτε, λόγω αυστηράς επαγγελματικής εχεμύθειας προς τις υποθέσεις της Τράπεζας. (άρθρο 48).

• Η Γενική Συνέλευση των μετόχων είναι το ανώτατο όργανο της Τράπεζας και εκπροσωπεί το σύνολο των μετόχων. Οι αποφάσεις της υποχρεώνουν τους πάντες και αυτούς τους απόντες ή τους διαφωνούντες με τις αποφάσεις της. Η γενική διαχείριση των υποθέσεων της Τράπεζας ανατίθεται στο Γενικό Συμβούλιον που είναι υπεύθυνο προς τη Γενική Συνέλευση, και αποτελείται από τον Διοικητή, δύο Υποδιοικητών, των λοιπών μελών του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής και έξι Συμβούλων.

• Ο Διοικητής και οι Υποδιοικητές διορίζονται για μια εξαετία, με Προεδρικό Διάταγμα, μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, κατόπιν προτάσεως του Γενικού Συμβουλίου της Τράπεζας. Ουσιαστικά η Τράπεζα (Γενικό Συμβούλιο) αποφασίζει ποιοί θα διοριστούν Διοικητής και

9

Υποδιοικητές και όχι όπως έχει επικρατήσει ως άποψη, ότι διορίζεται αποκλειστικά από το Δημόσιο.

• Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής είναι αρμόδιο να αποφασίζει, για τη χάραξη και άσκηση νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής καθώς επίσης και επί των θεμάτων έκδοσης τραπεζογραμματίων και τη λειτουργία των συστημάτων πληρωμών. Τα μέλη του Συμβουλίου αποτελούνται από το Διοικητή, τους δύο Υποδικοικητές και άλλα τρία μέλη που διορίζονται με Προεδρικό Διάταγμα,μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, με τη σύμφωνη γνώμη και πρόταση όμως του ίδιου του Διοικητή.

Β. Ο ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ της ΤτΕΣύμφωνα με το Καταστατικό της, ως πρωταρχικός σκοπός της Τράπεζας της Ελλάδος είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών, που εκφράζεται με το μέγεθος του πληθωρισμού (Δείκτης Τιμών Καταναλωτή). Με την επιφύλαξη του πρωταρχικού σκοπού η Τράπεζα στηρίζει τη γενική οικονομική πολιτική της Κυβερνησης.

• Μια απλή ματιά στα στατιστικά στοιχεία των δεικτών πληθωρισμού, θα πείσει τον οιονδήποτε οτι το γενικό επίπεδο τιμών πολλαπλασιάσθηκε. Ποιά είναι λοιπόν η αλήθεια; Γιατί το νομισματικό σύστημα με επίκεντρο τη κεντρική τράπεζα μιας χώρας,στόχευσε σε μια επεκτατική ανέμελη πιστωτική πολιτική και επιπλέον με την επιβολή υψηλών επιτοκίων δε συνέβαλε στη γενική ευημερία της κοινωνίας; Μάλιστα στο επίπεδο της σταθεροποίησης των τιμών απέτυχε οικτρά,καθώς η τιθάσευση του κρυφού φόρου που ονομάζεται πληθωρισμός, δεν επετεύχθη(σταθερότητα των τιμών). Η απάντηση είναι απλή: το νομισματικό σύστημα δεν είχε ως αντικειμενική επίτευξη αυτόν τον κοινωνικό σκοπό, απλώς αποτελεί ένα προσωπείο ιδιωτικών συμφερόντων.

Οπως αναφέρεται στα εγχειρίδια: Με την υποκατάσταση του ευρώ ως εθνικό νόμισμα της χώρας, η Τράπεζα της Ελλάδος επιδιώκει τον πρωταρχικό σκοπό της διατηρήσεως της σταθερότητας των τιμών, ως αναπόσπαστο μέρος του Ευρωπαικού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών(ΕΣΚΤ) και κατά τους όρους του άρθρου 105 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαικής Κοινότητας.

Ως κύριες αρμοδιότητες της Τράπεζας της Ελλάδος ακόμα και εντός του Ευρωσυστήματος (του ευρώ) είναι

• η άσκηση της νομισματικής πολιτικής (με βασική αρμοδιότητα τη ρύθμιση των επιτοκίων ή του κόστους χρήματος)

• η διαχείριση των επισήμων συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας(συνάλλαγμα και χρυσός της Τράπεζας και του Δημοσίου)

• η έκδοση τραπεζογραμματίων, τα οποία κυκλοφορούν ως νόμιμο χρήμα. Σημ:Aυτό το προνόμιο εκχωρήθηκε από το Δημόσιο(άρθρο 3), προς την Τράπεζα της Ελλάδος με την ίδρυσή της. Τα προηγούμενα χρόνια το προνόμιο αυτό είχε εκχωρηθεί για πρώτη φορά από το Δημόσιο στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και το οποίο ανεκλήθη απ'αυτήν, με την ίδρυση της Τράπεζης Ελλάδος. Με την αναστολή του προνομίου έκδοσης χρήματος, η Τράπεζα της Ελλάδος διαλύεται ως νομική μορφή και εκκαθαρίζεται από τρείς εμπειρογνώμονες(άρθρο 74).

• η εποπτεία των πιστωτικών και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων

10

• η προώθηση και επίβλεψη της ομαλής λειτουργίας των συστημάτων πληρωμών και των συστημάτων διακανονισμού χρεογράφων καθώς και η επίβλεψη της λειτουργικής αξιοπιστίας και νομικής ασφάλειας των μέσων πληρωμής

• η Τράπεζα της Ελλάδος ενεργεί ως ταμίας και εντολοδόχος του Δημοσίου.

ΙΙ. ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Οι εμπορικές τράπεζες είναι ιδιωτικές πολυμετοχικές εταιρείες κι είναι οι μοναδικοί οργανισμοί, που έχουν το προνόμιο της δημιουργία του χρήματος μέσω της πίστωσης – της χορήγησης δανείων.

Ο καταστατικός χάρτης, η άδεια λειτουργίας τους και ο έλεγχός τους, γίνεται από την κεντρική τράπεζα της χώρας όπου εδρεύουν. Ο βασικός σκοπός λειτουργίας τους είναι η μεγιστοποίηση των κερδών εκ των οποίων το σημαντικότερο τμήμα προέρχεται από τους τόκους δανείων προς τους οικονομικούς φορείς και το κοινό και ένα μικρότερο από τις αποδόσεις επενδύσεων. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, μετά την ανάκληση της περίφημης νομοθεσίας Glass-Stegall2 (1999) και τη νομιμοποίηση της συγχώνευσης των τραπεζικών και χρηματιστηριακών υπηρεσιών, προσπάθησαν να δημιουργήσουν κι άλλη πηγή κερδοφορίας, επιδιδόμενες σε πάσης φύσεως ακραίες κερδοσκοπικές συναλλαγές χρεογράφων και παραγώγων(derivatives), που επέφεραν την πρόσφατη συντριβή τους.

Εχουν το μονοπώλιο να θέτουν το χρήμα σε κυκλοφορία μόνο μέσω δανεισμού, δηλαδή με τόκο. Αυτό σημαίνει ότι όλο το χρήμα στην οικονομία προέρχεται από τις τράπεζες και πρέπει να επιστραφεί σ'αυτές κάποια στιγμή στο μέλλον, αυξημένο με τόκο. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παραμένουν οι ιδιοκτήτες χρήματος. Εαν κάποιοι κατορθώσουν να αποταμιεύσουν χρήματα(καταθέτες) για ένα χρονικό διάστημα ή και μόνιμα, άλλα άτομα (δανειολήπτες), υποχρεωτικά από τη φύση του ισχύοντος νομισματικού συστήματος, καθίσταται αναπόφευκτο να αθετήσουν τις υποχρεώσεις τους και να χρεοκοπήσουν, αφού θα χρειαστεί μαζί με το κεφάλαιο να καταβάλλουν και τον τόκο.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν αποτελούν αποθετήρια φύλαξης χρημάτων, αλλά χρησιμοποιούν τις καταθέσεις των πελατών για να χορηγούν δάνεια σε πολλαπλή αξία των απαιτούμενων αποθεματικών ή ελάχιστα αποθεματικά. Όσο μεγαλύτερη είναι η καταθετική βάση των πελατών, τόσο μεγαλύτερη ειναι και η κερδοφορία τους,εφόσον χορηγούν περισσότερα δάνεια υπό φυσιολογικές οικονομικές συνθήκες. Όταν μειώνονται τα ποσοστά τήρησης ελάχιστων αποθεματικών, αυξάνεται η προσφορά χρήματος καθώς

2 Από την εποχή του νόμου Glass-Steagall Act του 1933 μέχρι και το τέλος του 1999, οι εμπορικές τράπεζες τελούσαν υπό καθεστώς

αυξημένης ομοσπονδιακής εποπτείας, για χάρη της προστασίας των καταθετών τους, δηλαδή λειτουργούσαν μέσα σε ένα μάλλον αυστηρό

ρυθμιστικό-κανονιστικό πλαίσιο (λ.χ. υποχρέωση εμφάνισης αναλυτικών ισολογισμών), το οποίο αποσκοπούσε στην ελαχιστοποίηση του

επενδυτικού ρίσκου. O νόμος απαγόρευε αυστηρά επί 66 έτη οποιαδήποτε συνεργασία ή άλλη σχέση των εμπορικών με τις επενδυτικές

τράπεζες, με σκοπό την προστασία των πελατών των πρώτων. Επίσης απαγόρευε να διαθέτουν οι πρώτες εξειδικευμένα τμήματα

επενδυτικής τραπεζικής. Επίσης η FED όριζε τα επιτόκια καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών. Τελικά, ο νόμος καταργήθηκε από τον

Gramm-Leach-Bliley Act, που υπέγραψε ο Πρόεδρος Κλίντον το Νοέμβριο του 1999.

11

απελευθερώνονται περισσότερες καταθέσεις προς χρήση για χορήγηση δανείων. Αντίθετα όταν αυξάνονται μειώνεται η προσφορά χρήματος.

Μόνο στην περίπτωση μεγάλης οικονομικής δυσπραγίας και κοινωνικής ταραχής, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα,αναδύεται η κοινή επιθυμία των καταθετών να αποσύρουν τα χρήματά τους, λόγω της ανησυχίας τους για τήν τύχη των αποταμιεύσεών τους. Σε τέτοιες έκρυθμες καταστάσεις οι καταθέτες, προς μεγάλη έκπληξή τους, διαπιστώνουν ότι τα χρήματά τους δεν είναι διαθέσιμα, καθώς οι αποταμιεύσεις τους έχουν μετατραπεί σε δάνεια και μόνο ενα μικρό μέρος του νομίσματος, έχει απομείνει σε διάθεση προς αυτούς.

ΙΙΙ. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΚΤ

Το κόστος μιας νομισματικής ένωσης προκύπτει από το γεγονός ότι όταν μια χώρα

εγκαταλείπει το εθνικό της νόμισμα, παράλληλα παραιτείται από τη χρήση ενός

εργαλείου οικονομικής πολιτικής, χάνοντας τη δυνατότητα εφαρμογής εθνικής

νομισματικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι μια χώρα(Ελλάδα)που εντάσσεται σε μια

νομισματική ένωση δεν θα είναι πλέον σε θέση να αλλάζει την τιμή του νομίσματός της

(μέσω εκούσιων υποτιμήσεων ή εκούσιων ανατιμήσεων) ή να καθορίζει την ποσότητα

του εθνικού της νομίσματος που βρίσκεται σε κυκλοφορία.

Σύμφωνα με τον πρωταρχικό σκοπό της νομισματικής πολιτικής που ασκεί η ΕΚΤ(μαζί με την ΤτΕ)

για να είναι επιτυχής θα έπρεπε ο πληθωρισμός στην χώρα μας να κινείται πολυ κοντά στα

επίπεδα μεταξύ (0 και 2%) σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Αυτό δε συνέβη δυστυχώς πότε σε όλη

τη δεκαετία του ευρώ στην Ελλάδα(πίνακας).

Η χώρα μας, σε μέσους όρους δεκαετίας, κινήθηκε υψηλότερα κατά 65% σε σχέση με το

σύνολο των χωρών της ζώνης του ευρώ στο μέγεθος του πληθωρισμού.

Το “εργαλείο” με το οποίο,επετεύχθησαν αυτές οι “επιδόσεις” ήταν η επεκτατική

νομισματική πολιτική (αύξηση της ποσότητας χρήματος) που ακολούθησε η ΕΚΤ. Κάτι που

έδωσε αυξημένη και φτηνή (λόγω μείωσης επιτοκίων) ρευστότητα στις εμπορικές τράπεζες, οι

οποίες μετέφεραν μέσω του δανεισμού την ρευστότητα αυτή, στα νοικοκυρια και τις

επιχειρήσεις.

12

Τ Ο Μ Ε Γ Ε Θ Ο Σ Μ 3

Εάν η Ελλάδα δεν είχε προσχωρήσει στην ΟΝΕ το 2001, η ΤτΕ θα έθετε κατά την περίοδο 2001-2003

ονομαστικό επιτόκιο τρεις με τρεισήμισι φορές υψηλότερο του μέσου επιτοκίου της ΕΚΤ την ίδια περίοδο

(10-12% έναντι 3,5%). Η ασυμβατότητα αυτή μπορεί να εξηγήσει την συμπεριφορά του Ελληνικού

πληθωρισμού κατά τα πρώτα χρόνια της συμμετοχής της Ελλάδας στην ΟΝΕ. Με βάση τις συνθήκες υψηλής

ζήτησης που δημιούργησε η ανάπτυξη αυτή, η Ε λ λ ά δ α χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν μ ι α σ χ ε τ ι κ ά π ε ρ ι ο ρ ι σ τ ι κ ή

ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή ( ο χ ι τ έ τ ο ι α α ύ ξ η σ η τ ο υ Μ 3 π ο υ σ υ έ β η σ τ η ν ε υ ρ ω ζ ώ ν η ) , γ ι α ν α

α π ο τ ρ έ ψ ε ι α ύ ξ η σ η τ ο υ ρ υ θ μ ο ύ π λ η θ ω ρ ι σ μ ο ύ κ ά τ ι π ο υ δ ε ν υ λ ο π ο ι ή θ η κ ε μ ε ε υ θ ύ ν η τ η ς

Ε Κ Τ. ( πηγή : Δίπλας Βησσαρίων )

Η αύξηση δανεισμού που γνώρισε η χώρα, δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. ΑυτόΗ αύξηση δανεισμού που γνώρισε η χώρα, δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Αυτό

το πλεόνασμα χρήματος, μεταφέρθηκε κατα κύριο λόγο, στην κατανάλωση και όχιτο πλεόνασμα χρήματος, μεταφέρθηκε κατα κύριο λόγο, στην κατανάλωση και όχι

στις παραγωγικές επενδύσεις, με συνέπεια την ανοδική πίεση στις τιμές τωνστις παραγωγικές επενδύσεις, με συνέπεια την ανοδική πίεση στις τιμές των

προιόντων. Κύρια ευθύνη για τον αυξημένο πληθωρισμό έχουν όμως και οιπροιόντων. Κύρια ευθύνη για τον αυξημένο πληθωρισμό έχουν όμως και οι

εμπορικές τράπεζες καθώς τα επιτόκια που δόθηκαν για το νέο δανεισμό, ήτανεμπορικές τράπεζες καθώς τα επιτόκια που δόθηκαν για το νέο δανεισμό, ήταν

συγκριτικά αρκετά υψηλότερα σε σχέση με το σύνολο της ζώνης του ευρώ, όποτεσυγκριτικά αρκετά υψηλότερα σε σχέση με το σύνολο της ζώνης του ευρώ, όποτε

επηρέασαν θετικά την αύξηση περαιτέρω των τιμών, με συνέπεια την απόκλισηεπηρέασαν θετικά την αύξηση περαιτέρω των τιμών, με συνέπεια την απόκλιση

από το στόχο της ΕΚΤ για πληθωρισμό ως 2% στη χώρα.από το στόχο της ΕΚΤ για πληθωρισμό ως 2% στη χώρα.

13

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20102.4 1.6 1.5 1.9 2.5 2.3 1.8 4.5 0 2.32.3 2.4 2 0.9 1.7 1.9 1.7 3.6 1.1 2.22.4 1.3 1 1.8 1.9 1.8 2.3 2.8 0.2 1.23.7 3.9 3.4 3 3.5 3.3 3 4.2 1.3 4.72.8 3.6 3.1 3.1 3.4 3.6 2.8 4.1 -0.3 1.81.8 1.9 2.2 2.3 1.9 1.9 1.6 3.2 0.1 1.74 4.7 4 2.3 2.2 2.7 2.9 3.1 -1.7 -1.6

2.3 2.6 2.8 2.3 2.2 2.2 2 3.5 0.8 1.62.4 2.1 2.5 3.2 3.8 3 2.7 4.1 0 2.85.1 3.9 2.2 1.4 1.5 1.7 1.6 2.2 1 0.92.3 1.7 1.3 2 2.1 1.7 2.2 3.2 0.4 1.74.4 3.7 3.3 2.5 2.1 3 2.4 2.7 -0.9 1.42.7 2 1.3 0.1 0.8 1.3 1.6 3.9 1.9 1.72.7 2 2.3 1 0.8 1.5 1.7 3.3 1.6 1.91.2 1.3 1.4 1.3 2.1 2.3 2.3 3.6 2.2 3.32.3 2.1 2 2 2.1 2.2 2.3 3.7 1 2.1

ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ (ΕΛΛΑΔΑ & ΕΕ)-σε μέσους όρους έτους(%)

ΒέλγιοΔανίαΓερμανίαΕλλάδαΙσπανίαΓαλλίαΙρλανδίαΙταλίαΛουξεμβούργοΟλλανδίαΑυστρίαΠορτογαλίαΦινλανδίαΣουηδίαΗνωμένο ΒασίλειοΕυρωπαϊκή 'Ενωση

Ελλάδα - ανάλυση χρέους(ιδιωτικού και δημοσίου) κατά κλάδους

Συγκεκριμένα :

α) τα επιτόκια υπεραναλήψεων και πιστωτικών καρτών ήταν αυξημένα κατά 40% σε σχέση με

το μέσο όρο της ζώνης του ευρώ ενώ οι καταθέσεις ως 1 έτος είχαν αυξημένα επιτόκια ΜΌΝΟ

κατα 22,5%.

14

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010012345678

Επιτόκια Αλληλόχρεων λογ/μών προς επιχειρήσεις

ΕΛΛΑΔΑ

ΖΩΝΗ ΕΥΡΩ

β) τα επιτόκια καταναλωτικών δανείων αυξημένα κατά 40%(39,67%), ενώ των στεγαστικών

ήταν υψηλότερα κατά 7%.

γ) τα επιτόκια αλληλόχρεων προς επιχειρήσεις αυξημένα κατά 30,58% με αρνητικές επιδράσεις

όπως είναι φανερό, και στην διεθνή ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων(εξαγωγές) λόγω της

υψηλής επιβάρυνσης των τόκων δανεισμού τους.

Με αυτήν την πολιτική η χώρα μας επέτυχε μεν αυξημένους ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ σε

σχέση με την υπόλοιπη ευρωζώνη, αλλά αυτό ήταν προιόν υπερθέρμανσης της

οικονομίας(μέσω του αυξημένου δανεισμού ιδιωτικού και δημοσίου) και όχι από την

εύρυθμη λειτουργία και προσαρμογής της οικονομίας μας στο ευρώ.

Τα μεγέθη αύξησης της προσφοράς χρήματος, που αποφάσισε η ΕΚΤ να ακολουθήσει η

ευρωζώνη, δεν συμφωνούσαν καμμία φορά, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής

οικονομίας, όπως αποδείχτηκε από τα στοιχεία του πληθωρισμού, καθώς η αυξημένη

ρευστότητα(πιστωτική επέκταση) στο σύστημα επηρέασε αυξητικά τον πληθωρισμό.

Η ακολουθούμενη επιτοκιακή πολιτική των ελληνικών εμπορικών τραπεζών αλλά και της

ΕΚΤ στα βασικά επιτόκια αναχρηματοδότησης, έκανε την εικόνα ακόμα πιο θολή ως προς

τον πρωταρχικό στόχο του ευρωσυστήματος, που είναι, όπως είπαμε, η σταθερότητα των

τιμών. Και όσον αφορά την αρνητική συμβολή των εμπορικών τραπεζών στην αύξηση του

πληθωρισμού, αν δεν υπήρχει τέτοια μεγάλη ψαλίδα των επιτοκίων μεταξύ της χώρας μας

και των άλλων μελλών της ευρωζώνης, θα χρειαζόταν μικρότερο ποσό τόκων για την

αποπληρωμή των δανείων, επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Και όσο χρειαζόταν μεγαλύτερο

ποσό τόκων, τόσο η ζήτηση για χρήμα επηρέαζε αυξητικά τον πληθωρισμό της Ελλάδας.

Ολες οι παραπάνω αστοχίες της νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, είχαν την

αρνητική επιδρασή τους και στα δημοσιονομικά αποτελέσματα(αύξηση του δημοσίου χρέους και

των ελλειμμάτων του). Το πιο σημαντικό κομμάτι αφορά το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών

συναλλαγών 3 που έφτασε σε πρωτοφανή αρνητικά επίπεδα στην ελληνική οικονομική ιστορία

(-18% το 2009) σε σχέση με το ΑΕΠ. Πότε άλλοτε, μόνο εντός ευρώ ! Το σωρευτικό έλλειμμα του ισοζυγίου μεταξύ 2001-2010 ήταν 197,720 δις ευρώ !!

3 Ένα χρόνιο έλλειμμα αποτελεί πρόβλημα για την οικονομία της χώρας, διότι δείχνει ότι η χώρα χρεώνεται συνεχώς, δανείζεται δηλαδή για να καλύψει τις ανάγκες της και κάποτε θα πρέπει να αντιμετωπίσει την αποπληρωμή ενός τεράστιου εξωτερικού χρέους. Αν η χώρα δεν μπορεί να δανείζεται συνεχώς από το εξωτερικό τότε θα πρέπει να υποτιμήσει το νόμισμά της, ώστε να κάνει τα προϊόντα της και τις υπηρεσίες της πιο ανταγωνιστικά στο εξωτερικό. Το χρόνιο πλεόνασμά του προξενεί κι αυτό προβλήματα. Πρώτα-πρώτα ξεσηκώνει διαμαρτυρίες εκ μέρους των άλλων χωρών με τις οποίες συναλλάσσεται η χώρα. Επιπλέον η χώρα αυτή πιέζεται να ανατιμήσει το νόμισμά της, με δυσμενείς συνέπειες στον εξαγωγικό της τομέα. Ένας επίσης σημαντικός λογαριασμός είναι το Εμπορικό Ισοζύγιο. Η πορεία του στο χρόνο δείχνει την εξέλιξη της δυναμικότητας της παραγωγής αγαθών σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Για μια χώρα σε ανάπτυξη, το έλλειμμα του Εμπορικού Ισοζυγίου δεν είναι απαραίτητα δείκτης δυσμενών εξελίξεων. Αν το έλλειμμα προέρχεται από εισαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών και πρώτων υλών που ενισχύουν την παραγωγική διαδικασία, τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ένα χρόνιο έλλειμμα, όμως, που οφείλεται κυρίως στις εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών, αποτελεί λόγο σοβαρής ανησυχίας διότι δείχνει χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας .

15

Από τη δεκαετία του 1960 µέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών

συναλλαγών στην Ελλάδα διαµορφωνόταν, σύµφωνα µε τα εθνικολογιστικά στοιχεία, µεταξύ 0% και

5% του ΑΕΠ. Σε ορισµένα µάλιστα έτη είχε καταγραφεί και πλεόνασµα. Παρόλο που τα στοιχεία δεν είναι

εντελώς συγκρίσιµα, από το 2000 και µετά η κατάσταση άλλαξε δρα µατικά προς το χειρότερο και το

έλλειµµα κορυφώθηκε στο 18% του ΑΕΠ το 2009.

Ισοζύγιο Tρεχουσών Συναλλαγών ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Η αρνητική αυτή εξέλιξη συνδέεται άμεσα εκτός των άλλων λόγων και με την κοινή νομισματική

πολιτική η οποία δεν ήταν (και δεν είναι) συμβατή με τις ανάγκες της Ελληνικής οικονομίας.

Τα παραπάνω αποτελούν ακόμη μια ισχυρή ένδειξη ότι η Ελλάδα προσχώρησε στην ΟΝΕ χωρίς να

έχει πετύχει τον απαιτούμενο βαθμό πραγματικής σύγκλισης. Ως αποτέλεσμα, η ένταξη της χώρας

στην ΟΝΕ και η συνακόλουθη απώλεια της εθνικής νομισματικής πολιτικής φαίνεται να έχουν

συνεισφέρει σε μια σημαντική επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών,

του δημοσίου χρέους της, της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας και συνολικά όλης της

οικονομικής μας ζωής, εντός του ευρώ.

16

Μόνο μια νομισματική πολιτική που θα υπάγεται σε δημόσιο έλεγχο και δικαιοδοσία,

προσανατολισμένη όχι μόνο στην επίτευξη χαμηλού πληθωρισμού ως στατιστικού δόγματος, αλλά

δίνοντας πρωταρχικό σκοπό στην δραστική μείωση της ανεργίας, μπορεί να αναστρέψει ριζικά την

καταστροφική πολιτική που ακολουθείται σήμερα. Η δημιουργία θέσεων εργασίας με κύρια στόχευση,

στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, με προιόντα ποιοτικότερα και αυτομάτως ανταγωνιστικότερα,

και όχι κερδοσκοπικά φθηνότερα, που επιτάσσει ο νεοφιλελευθερισμός. Επίσης η αναδιανομή του

εισοδήματος υπέρ των εργαζόμενων -οι οποίοι καταβάλλουν ανελλιπώς τους φόρους τους-, και ένα

χρηματοπιστωτικό σύστημα υπό αυστηρά δημόσια εποπτεία, υπέρ της οικονομικής ευημερίας κσι της

χρηματοδότησης προς όφελος της κοινωνίας, και όχι της πρόσκαιρης υψηλής κερδοσκοπίας,

ΜΠΟΡΟΥΝ να αλλάξουν πορεία στον καταστροφικό δρόμο του Μνημονίου και της Ευρωζώνης.

IV. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚH ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η χρηματοδότηση του ελλείματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, γίνεται δυστυχώς.

μόνο με εξωτερικό δανεισμό (υπόλοιπη ευρωζώνη). Η ακολουθούμενη λοιπόν νομισματική

πολιτική (ΕΚΤ), επηρεάζει τελικά και το δημόσιο χρέος, καθώς αν καταφέρνει η οικονομία να μην

αυξάνει διαρκώς τις εξαγωγές της έναντι των εισαγωγών της, τότε το δημόσιο χρέος αρχίζει να

επιβαρύνεται αρνητικά, με το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Αρχικό δημόσιο χρέος, τέλος του 2001: 152δις ευρώ.

Το σύνολο των τόκων, χρεολυσίων(κεφαλαίου) του δημοσίου χρέους που αποπληρώθηκε στη

δεκαετία (2001-2010) ανέρχεται σε 313.704 δις € , και ενώ με τέτοιο ποσό αποπληρωμής θα

έπρεπε στο τέλος της δεκαετίας, να αναμέναμε ένα χαμηλότερο δημόσιο χρέος, εντούτοις αυτό

στο τέλος του 2010, ήταν στο ύψος των 328.588 δις € !, δηλαδή περισσότερο χρέος από όσο

έχουμε ήδη εξοφλήσει.

Αν συνυπολογίσουμε και τα ΕΓΕΔ βραχυχρόνιας διάρκειας (συνήθως 3μηνης ή 6μηνης διάρκειας)

τότε το συνολικό ποσό αποπληρωμής (2001-2010) ήταν 466.094 δις € , και επαναλαμβάνουμε

εναπομείναν χρέος στο τέλος του 2010, 328.588 δις € και με αρχικό χρέος το 2001, 152 δις

(στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ-ΤτΕ).

Για να έχουμε ανάπτυξη του ΑΕΠ κατά 83,925 δις,μεταξύ 2001-2010, χρειάστηκε να

καταβάλλουμε 101,906 δις σε τόκους, το μέσο επιτόκιο δανεισμού ανέρχεται επομένως σε

21,4% ετήσιο επιτόκιο.

Το Δημόσιο μέσα σε ενα περιβάλλον χαμηλότερων επιτοκίων στην ευρωζώνη, παρασύρθηκε σε

μια εύκολη πρακτική: χρηματοδότησης των ελλειμμάτων, καθώς δεν είχε τα κατάλληλα πλέον

εργαλεία εθνικής νομισματικής πολιτικής, όπως έκανε στο παρελθόν.

17

Σε κάθε περίπτωση, για να είναι αποτελεσματικός ο δανεισμός ενός κράτους, πρέπει τα οφέλη

που προσδοκούνται (στην αύξηση του ΑΕΠ - εσόδων) να είναι περισσότερα, από το ποσοστό

του επιτοκίου δανεισμού. Αυτή η πρακτική δε συνέβη σχεδόν ποτέ, καθώς το μέσο επιτόκιο του

δανεισμού υπερέβαινε την ποσοστιαία αύξηση του ΑΕΠ που προκαλείτο. Αυτός είναι και ένας

κύριος παράγοντας που οδήγησε στην αύξηση του ελλείμματος και συνεπακόλουθα και του

ύψους του χρέους. Κι αν συνυπολογίσουμε ότι ο δανεισμός της τελευταίας δεκαετίας

κατευθύνθηκε στην αποπληρωμή παλαιότερου δανεισμού ή στην κατανάλωση από την πλευρά

του κράτους και των ιδιωτών, και όχι στις επενδύσεις, είναι απολύτως λογικό το χρέος που

δημιουργείτο να μην βρίσκει πόρους να αποπληρωθεί. Η ευθύνη βέβαια των χωρών-τραπεζών

που δάνειζαν τη χώρα μας είναι τεράστια, βλέποντας την οικονομική της αποτελεσματικότητα,

καθώς δε δανείζεις και ξαναδανείζεις κάποιον που οι λογιστικές του καταστάσεις είναι γεμάτες

ελλείμματα στο Ισοζύγιο της Γεν. Κυβέρνησης.

Τα αποτελέσματα του πληθωρισμού και των επιτοκίων (ρυθμιστής και των 2 η κεντρική τράπεζα)

βαρύνουν το δημόσιο χρέος, μέσω του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, είτε θετικά, είτε αρνητικά.

V. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΚΑΙ Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ,το κομμάτι των καταβαλλόμενων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και αντίστοιχων παροχών μεταξύ 2001-2010 στα δημόσια ταμεία, ενώ είχαμε αύξηση κατά 61,24% των καταβαλλόμενων εισφορών οι κοινωνικές παροχές αυξήθηκαν κατά 110,68%, κάτι που πιθανώς αποδεικνύει το έλλειμμα διαχείρισης και λανθασμένης αξιοποίησης των πόρων των ασφαλιστικών ταμείων (άτοκες καταθέσεις των αποθεματικών των ταμείων, δομημένα ομόλογα, τοποθετήσεις σε μετοχές και κερδοσκοπικά προϊόντα, υπερκοστολόγηση και υπερσυνταγογράφηση σε ιατροφαρμακευτική - έξοδα για νοσοκομειακή και εξωνοσοκομειακή, περίθαλψη). Επίσης πως είναι δυνατόν 60 χρόνια(720 μήνες εισφορών) μετά την ίδρυση των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης, τα αποθεματικά τους σε χρήμα να ανέρχονται μόνο σε 15,7 δις €(στοιχεία Υπ. Οικονομικών του κρατικού προυπολισμού 2011), ποσό δηλαδή που επαρκεί να πληρώσει 6 μηνών συντάξεις ! «Υποτίθεται» , ότι οι 3 μεγάλες τροποποιήσεις που έγιναν στο Ασφαλιστικό, θα έλυναν το πρόβλημα. Πως είναι δυνατόν να έχει απαγορευτεί τα διαθέσιμα των ταμείων να μην κατατίθενται σε οποιαδήποτε εμπορική τράπεζα (Α.Ν. 1611/1950) παρά μόνο στην Τράπεζα Ελλάδος, η οποία εκείνη τα τοποθετεί σε καταθέσεις στις εμπορικές τράπεζες και με επιτόκιο που εκείνη επιλέγει. Και οι τόκοι τελικά που προκύπτουν(αν προκύπτουν) να μην μπορούν να ελεγχθούν για την ακρίβεια τους, λόγω της ασυλίας που υπάρχει στην ΤτΕ από το καταστατικό της; Είναι σίγουρο, ότι μεγάλα ελλείμματα του δημοσίου χρέους έχουν προέλθει απ’ αυτό τον τομέα. Για τα δημόσια ταμεία η διαχείριση γίνεται από την ιδιωτική συμφερόντων Τράπεζα της Ελλάδος, που είναι υπεράνω νόμων και το Δημόσιο δε μπορεί να ελέγξει τα βιβλία της, όπως ορίζει και το καταστατικό της. Είναι σίγουρα ενα τεράστιο θέμα που απαιτεί δημόσια διερεύνηση και μεγάλη διαφάνεια. Υπάρχει πχ, η δυνατότητα άντλησης κίνησης του λογαριασμού ενός ξεχωριστού ασφαλιστικού ταμείου, με αναφορά στο ύψος του επιτοκίου που ίσχυε κάθε περίοδο, και το ύψος του εκτοκισμού;

18

ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι αρχικές επιπτώσεις από την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ εντοπίζονται σε τρεις περιοχές

μείζονος οικονομικής σημασίας. Ειδικότερα: (α) οι επιπτώσεις της ένταξης στον ελληνικό

δείκτη τιμών καταναλωτή(πληθωρισμός), (β) η συμβατότητα της κοινής νομισματικής

πολιτικής με τις εσωτερικές ανάγκες της Ελληνικής οικονομίας(επιτόκια ΕΚΤ και εμπορικών

τραπεζών), (γ) οι επιπτώσεις της ένταξης στην Ελληνική ανταγωνιστικότητα και το ισοζύγιο

τρεχουσών συναλλαγών(δημόσιο χρέος). Οι παραπάνω περιοχές, ουσιαστικά και τυπικά,

καθορίζονται από την κεντρική τράπεζα(ΕΚΤ & ΤτΕ) και έτσι τα όποια αποτέλεσματά τους βαρύνουν

αυτούς που ασκούν τις ανάλογες “ανεξάρτητες” νομισματικές πολιτικές και όχι μόνο τις κυβερνητικές

αποφάσεις.

Τα ευρήματα της ανάλυσης δείχνουν ότι η Ελληνική συμμετοχή στην ΟΝΕ έχει

μέχρι τώρα αναδείξει το δυνητικό κόστος παρά τα δυνητικά οφέλη του κοινού

νομίσματος . Τα ευρήματα αυτά είναι συμβατά με την άποψη, σύμφωνα με την

οποία, η μακροοικονομική πολιτική που εφαρμόσθηκε προ της ένταξης της

Ελλάδας στην ΟΝΕ, ήταν μια πολιτική περιορισμένων δυνατοτήτων. Παρά το

γεγονός ότι πέτυχε πρόοδο στον τομέα της ονομαστικής σύγκλισης, δεν πέτυχε

επαρκή πρόοδο στον τομέα της πραγματικής σύγκλισης και, ως αποτέλεσμα, δεν

προετοίμασε την Ελληνική οικονομία στον βαθμό που ήταν απαραίτητος

προκειμένου να ενταχθεί σε καθεστώς κοινού νομίσματος.

Και δεν μπορεί να αποτελεί λύση “ο ενάρετος δρόμος” της Ελληνικής οικονομίας

εντός του ευρώ, καθώς δεν αντέχει η οικονομία μας να οδηγείται σε κατάρρευση

των εσόδων, σε αύξηση της ανεργίας, σε μείωση μισθών και συντάξεων με την

προοπτική σε 10 χρόνια, να βρισκόμαστε εκεί που είμασταν το 2009. Ποιά είναι η

σκοπιμότητα όλου αυτού του κύκλου; Το σίγουρο είναι λιγότερα – ανύπαρκτα

εργασιακά δικαιώματα, με σκοπό να γίνουν πιο ανταγωνιστικά τα ελληνικά

προιόντα στη διεθνή αγορά. Αυτό που δεν απαντάται όμως, είναι, ποιός θα τα

αγοράζει, όταν και οι αλλες χώρες της Ευρωζώνης θα κάνουν ακριβώς το ίδιο, όλη

αυτή την περίοδο.

19

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2244.aspx

• http://www.greekshares.com/gr/central_banks_gr.php • http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_1_15/04/2007_223406

• http://www.sofokleous10.gr/portal2/toprotothema/toprotothema/fed-------2011050136222/ • http://spiros26.wordpress.com

• http://www.imdleo.gr/diaf/2007/08a-money_control.pdf • http://www.euro2day.gr/thebanker/234/articles/658791/ArticleTheBanker.aspx

• http://europedia.moussis.eu/books/Book_2/2/4/2/1/index.tkl?lang=gr&all=1&s=1&e=10 • http://www.epistimonikomarketing.gr/article_show.php?article_id=1353

• http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2326.aspx • http://nomothesia.ependyseis.gr/eu-law/getFile/%CE%91%CE%9D+1665+1951.pdf?

bodyId=560783• http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/987/1/diplas.pdf

Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε.Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε.Απ’ αυτό βγάζω το συμπέρασμα πως είσαστε εκατομμυριούχοι.Απ’ αυτό βγάζω το συμπέρασμα πως είσαστε εκατομμυριούχοι.

Το μέλλον σας είναι σιγουρεμένο – το βλέπετεΤο μέλλον σας είναι σιγουρεμένο – το βλέπετεμπροστά σας σ’ άπλετο φως. Φρόντισανμπροστά σας σ’ άπλετο φως. Φρόντισαν

οι γονείς σας, για να μη σκοντάψουνε τα πόδια σαςοι γονείς σας, για να μη σκοντάψουνε τα πόδια σαςσε πέτρα. Γι’ αυτό τίποτα δε χρειάζεταισε πέτρα. Γι’ αυτό τίποτα δε χρειάζεται

να μάθεις. Έτσι όπως είσαινα μάθεις. Έτσι όπως είσαιεσύ μπορείς να μείνεις.εσύ μπορείς να μείνεις.

Κι έτσι κι υπάρχουνε ακόμα δυσκολίες, μιας κι οι καιροίΚι έτσι κι υπάρχουνε ακόμα δυσκολίες, μιας κι οι καιροίόπως έχω ακούσει είναι ανασφαλείς,όπως έχω ακούσει είναι ανασφαλείς,

τους ηγέτες σου έχεις, που σου λένε ακριβώςτους ηγέτες σου έχεις, που σου λένε ακριβώςτι έχεις να κάνεις για να πας καλά.τι έχεις να κάνεις για να πας καλά.

Έχουνε μαθητέψει πλάι σε κείνουςΈχουνε μαθητέψει πλάι σε κείνουςπου ξέρουν τις αλήθειες που ισχύουνεπου ξέρουν τις αλήθειες που ισχύουνε

για όλους τους καιρούςγια όλους τους καιρούςμα και τις συνταγές που πάντα βοηθάνε.μα και τις συνταγές που πάντα βοηθάνε.

Μιας και για σένα γίνονται τόσο πολλάΜιας και για σένα γίνονται τόσο πολλάδε χρειάζεται ούτε δαχτυλάκι να κουνήσεις.δε χρειάζεται ούτε δαχτυλάκι να κουνήσεις.

Βέβαια, αν τα πράματα ήταν διαφορετικάΒέβαια, αν τα πράματα ήταν διαφορετικάΗ μάθηση θα ‘τανε υποχρέωσή σου. - Η μάθηση θα ‘τανε υποχρέωσή σου. - B. BrechtB. Brecht

20