1

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ (1927-1985)

Χρονολόγιο

20-9-1927: Γεννιέται στη Θεσ/νίκη. Το οικογενειακό του όνομα είναι Σορολόπης, όμως

του κοστίζει τόσα κακεντρεχή σχόλια και λογοπαίγνια, ώστε το 1955 το αλλάζει

με δικαστική απόφαση σε Ιωάννου. Οι γονείς ήταν πρόσφυγες από την Ανατολι-

κή Θράκη. Ο πατέρας του (Ιωάννης) ήταν σιδηροδρομικός. Ο ίδιος και τα τρία

του αδέλφια, Δήμητρα, Χριστόδουλος, Θεόδωρος, θα μεγαλώσουν φτωχικά.

1940: Ξεσπά ο πόλεμος. Θα ζήσουν με τη γιαγιά τους μέχρι το Μάρτιο του 1941 στα

Πετροκέρασα Χαλκιδικής, για να προφυλαχθούν από βομβαρδισμούς. Στα κείμε-

νά του συχνά κάνει αναφορές για πείνα, εξευτελισμούς, εκτελέσεις, ξεκλήρισμα

Εβραίων της Θεσ/νίκης. Με τα κατοχικά συσσίτια θα μπει στον κόσμο των κατη-

χητικών σχολείων.

1947: Στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσ/νίκης. ‘Ανακαλύπτει’ τους ΚΑΒΑΦΗ, ΣΕΦΕΡΗ,

ΕΛΙΟΤ.

1951-1953: Στρατεύεται ως δεκανέας του πυροβολικού.

1954: Συνδέεται φιλικά με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Διδάσκει για λίγο ως φιλόλογος

σε ιδιωτικό σχολείο στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Τυπώνει το πρώτο του βιβλίο με

ποιήματα. Διορίζεται βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας.

1955: Παραιτείται από το Πανεπιστήμιο.

1956: Διδάσκει για ένα χρόνο στο κολέγιο Αθηνών.

1957-1958: Διδάσκει σε ιδιωτικό επαρχιακό σχολείο στα Τρίκαλα και μετά στη Λάρι-

σα.

1958-1965: Τακτικός συνεργάτης στο περιοδικό Διαγώνιος.

1960: Διορίζεται στο Καστρί Κυνουρίας.

1961: Αρχίζει να γράφει τα πρώτα του πεζά: Οι κότες, Τα Λαϊκά σινεμά… Νοέμβριος:

Απόσπαση στη Βεγγάζη της Λιβύης, όπου θα ιδρύσει το Ελληνικό Γυμνάσιο και

θα μείνει ως το 1963.

1962: Πεθαίνει ο πατέρας του.

1963: Λήγει η απόσπασή του. Στο Καστρί Κυνουρίας μαζί με τους μαθητές του συλλέ-

γει δημοτικά τραγούδια της περιοχής.

1964: Πεθαίνει ο μικρότερος αδελφός του. Κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο με πεζά:

Για ένα φιλότιμο. Συνδέεται φιλικά με τον Γ. Π. Σαββίδη. Μετατίθεται στο Γυ-

μνάσιο Κασσάνδρας Χαλκιδικής.

1971: Μετάθεση στο Γυμνάσιο της Αθήνας και κατόπιν στο Υπουργείο Παιδείας.

1974: Μετά τη μεταπολίτευση, εισηγητής των περισσότερων νέων κειμένων (το 1975)

στα ΝΕ αναγνώσματα της μέσης εκπαίδευσης.

1976: Συνεργάτης στο μαθητικό περιοδικό Ελεύθερη Γενιά (1976-1981).

1978: Εκδίδει το περιοδικό πνευματικής ζωής Φυλλάδιο, όπου παρατίθεται λογοτεχνική

ύλη και πολυάριθμα δηκτικά και σχολικά που τα ονομάζει θυσάνους.

1979: Γίνεται γυμνασιάρχης και μετατίθεται στο Καρλόβασι Σάμου.

1980: Α΄ κρατικό βραβείο πεζογραφίας για το Δικό μας Αίμα. Στις 22 Σεπτεμβρίου τον

χτυπάει αυτοκίνητο στην πλατεία Εξαρχείων. Νοσηλεύεται στο ΚΑΤ νοσοκομείο

για 4 μήνες.

1985: 6 Φεβρουαρίου στο Σισμανόγλειο για εγχείρηση προστάτη. 16 Φεβρουαρίου πε-

θαίνει από σηψαιμία. 18 Φεβρουαρίου κηδεύεται στη Θεσ/νίκη.

2

ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ

«Ο λογοτέχνης πρέπει να χρησιμοποιεί ως ύλη τα βιώματά του. Δεν εννοώ μονάχα τα

βιώματα, τα οποία έχει αποκτήσει από την εμπειρία, αλλά και τα συναισθήματά του, τις

ισχυρές φαντασιώσεις του, όλα τέλος πάντων που έχει ζήσει πολύ αυτός ο ίδιος… Σί-

γουρα απεχθάνομαι τις ‘ιστοριούλες’ που βλέπω να περνιούνται για λογοτεχνία και μά-

λιστα μοντέρνα. Δεν έχουν ζουμί και δεν χωράνε πολλά πράγματα σ’ αυτές. Αρέσκομαι

στο πολύπτυχο ‘πεζογράφημα’. Αυτό που περιέχει όλα τα είδη, που είναι και δοκίμιο

και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται».

Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ

Από συνέντευξη στα περιοδικά Λέξη, Διαβάζω

«Το είδος του πεζογραφήματος που καλλιέργησε ο Γιώργος Ιωάννου… είναι πολύ-

πτυχο κείμενο, περιέχει πολλά είδη… πηγές: φαντασία, μνήμες, επιστημοσύνη, παρα-

τηρητικότητα, συνειρμοί, ποιητική, εξομολογητική διάθεση… κείμενο με θεωρητική

διάθεση και ένα ποσοστό συμπυκνωμένων ιστοριών…».

Α. ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ

«Ο Γ. Ιωάννου ξεκίνησε ως ποιητής, αλλά μετά το πρώτο του βιβλίο στράφηκε οριστι-

κά προς την πεζογραφία και συγκεκριμένα στο διήγημα ή μάλλον, πιο σωστά, στο μι-

κρό αφήγημα… Η χρήση του α΄ προσώπου και των αποτυπώσεων, η ανάμνηση μέρους

του μνημονικού υλικού, καθώς και απόδοσή του μέσω της καταγραφής, ορίζουν το μύ-

θο της αφήγησης ως πλαίσιο και περιγραφή της εμπειρίας. Η εμπειρία είναι το κυρίαρ-

χο στοιχείο και η μέθοδος άλλωστε, πεζογραφικά, είναι εμπειρική. Δεν εντοπίζονται

εδώ οι αφηγηματικές αρετές του Ιωάννου. Η δομή του είναι στοιχειώδης, σε αντίθεση

με τους παλιότερους. Η συμβολή του βρίσκεται αλλού: στον τρόπο που απομονώνει το

κάθε περιστατικό, στην έντονη συγκινησιακή φόρτιση του και στην ακρίβεια και την

καθαρότητα της γλώσσας του».

Λ. ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

«Η αφηγηματική ύλη των πεζογραφημάτων του Ιωάννου ‘θησαυρίστηκε’ με δύο κυ-

ρίως ‘όργανα’: τη μ ν ή μ η και την π α ρ α τ ή ρ η σ η. Η μ ν ή μ η του αφηγητή εί-

ναι κατάφορτη από γεγονότα και πρόσωπα… βαραίνει στο παρόν του συγγραφέα, όχι

όμως ως νοσταλγία… Η π α ρ α τ ή ρ η σ η είναι το άλλο μέσον του αφηγητή. Με την

παρατήρηση το πεζογράφημα παίρνει τη μορφή της αφήγησης του συγκεκριμένου. Ό-

ποια μορφή πεζογραφήματος κι αν κοιτάξουμε, θα δούμε να κυριαρχεί η λεπτομέρεια

από τη συνεχή ενατένιση του έξω και του μέσα χώρου».

ΑΡΗΣ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ

«Ως χώρος, ως τοπίο, στα γραπτά του Ιωάννου, δεν νοείται τίποτε άλλο παρά μόνον ο

τόπος που κατοικείται και ειδικότερα η πόλη· η φ ύ σ η είναι σχεδόν ανύπαρκτη·

παίρνει νόημα μόνο με την παρουσία του ανθρώπου… δεν τον ενδιαφέρει ο οποιοσδή-

ποτε κατοικημένος χώρος, αλλά μόνον εκείνος που είναι δεμένος με την προσωπική του

ζωή… Ο χώρος είναι εσωτερικευμένος.

Ο χρόνος αποδίδεται με δύο συμβατικές δυνατότητες: τη δυνατότητα της ιστορικής εκ-

δοχής και τη δυνατότητα της σύνθεσης του χρόνου σύμφωνα με την προσωπική αίσθη-

ση του κάθε αφηγητή. Η αφήγηση αρχίζει από κάποιο σημείο του παρελθόντος, προχω-

ρεί, χρονολογικά ή με άλματα, προς όλο και μεταγενέστερες στιγμές και κάπου τελειώ-

νει. Και στην περίπτωση που πραγματοποιούνται παρεκβάσεις έχουμε και σ’ αυτές την

ίδια αφηγηματική τακτική, έτσι ώστε η μέθοδο να παραμένει αδιαφοροποίητη».

Γ. ΑΡΑΓΗΣ

«Η μονομερής ή μονοεστιακή αφήγηση αφορά την οπτική γωνία του αφηγητή. Πρό-

κειται για μια μορφή αφήγησης στην οποία τα πάντα μας δίνονται από μία οπτική γωνί-

α: μέσα από την όραση, τα συναισθήματα, τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα

προσώπου. Το πρόσωπο αυτό μπορεί να μετέχει και μάλιστα να πρωταγωνιστεί στα ε-

3

ξιστορούμενα ή απλώς να τα παρακολουθεί από κοντά σαν θεατής και να τα αφηγεί-

ται… Δεν είναι υποχρεωτικό το α΄ ενικό πρόσωπο γιατί το γραμματικό πρόσωπο δεν

είναι δεσμευτικό για την οπτική γωνία του αφηγητή».

Γ. ΑΡΑΓΗΣ

«Η γραφή του Ιωάννου είναι ισότιμα μοντέρνα και παραδοσιακή· παραδοσιακή ως

προς την άρθρωση της πρότασης και της περιόδου, μοντέρνα ως προς την εξάρθρωση

της αφηγηματικής ύλης.

Η ανορθόδοξη ερωτική διάθεση που υποβάλλεται στο έργο του Ιωάννου από το αφη-

γηματικό υποκείμενο, συμπληρώνεται, προοδευτικά, από έναν κατευναστικό διδακτι-

σμό…

Παρατηρείται στις τρεις συλλογές Πεζογραφημάτων του Ιωάννου μια κατιούσα ως

προς το μερίδιο των υποκειμενικών εμπλοκών του αφηγηματικού εγώ στην αντικειμε-

νική σκηνοθεσία της αφήγησης.

Δ. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ ΣΤΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΟΥ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ

Λέξεις ή διατάξεις λέξεων προκαλούν αισθήματα, ιδέες, παρορμήσεις, στοχασμούς. Εί-

ναι το ηγεμονικό στοιχείο του λόγου του. Εάν καταργηθεί, καταργείται ο λόγος του…

Λέγει τα πράγματα και κρύβει τα πράγματα· επομένως δίνει ένα σημάδι για τα πράγμα-

τα αίσθημα του πολυσήμαντου…

Μιλά στον εαυτό του, μιλά επίσης με τον εαυτό του (εσώστροφο στοιχείο) αίσθημα

εμπιστοσύνης στη μιλιά αυτή. Είναι μιλιά ελεύθερη και μοναχική.

Κύριο χαρακτηριστικό: ο μικροπερίοδος λόγος· ύφος ακτινοειδές…

Η ανάγκη να εκφραστεί μέσα από τη λεπτομέρεια τον οδήγησε στη μικρή περίοδο και

η ανάγκη των υπαινιγμών…

4

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς

Γενικά: από τη συλλογή Γ ι α έ ν α φ ι λ ό τ ι μ ο (1964)

Το 1

ο βιβλίο του αποτελείται από 22 μικρά αφηγήματα ή σκίτσα ή χρονι-

κά, ιδίως από τη ζωή του έμμεσα αυτοβιογραφούμενου συγγραφέα.

Όλα σε α΄ ενικό πρόσωπο – εξωτερική μορφή απλής, ξερής, ασυγκίνητης και ασχολία-

στης καταγραφής – προσωπικός, εξομολογητικός τόνος – διηγήματα όχι· αντί για

‘υπόθεση’, μια ελεύθερη ροή λόγου – τα περιστατικά μεταβάλλονται παρατακτικά σαν

επάλληλα παραδείγματα.

Ο ΠΑΝ. ΜΟΥΛΛΑΣ γράφει:

Σκάβοντας αδιάκοπα μέσα του δίχως έλεος, τρίβοντας το δέρμα του πάνω στα πράγμα-

τα και μιλώντας επίμονα σε α΄ πρόσωπο χωρίς περιστροφές ο ΙΩΑΝΝΟΥ ανοίγει έναν

δρόμο μέσα στις πληγές του. Η αλήθεια του αντιμάχεται τις τεχνητές κατασκευές, το

ύφος του επιβάλλεται γυμνό: δεν ναρκισσεύεται, δεν μεγαληγορεί, δεν ψευτίζει. χρειά-

ζεται να έχεις μέσα σου μεγάλα αποθέματα ειλικρίνειας για να μη φοβάσαι την κοινό-

τοπη έκφραση, την τριμμένη λέξη, την απλή κουβέντα… Ο Γ. Ιωάννου παρατηρεί προ-

χωρώντας σε βάθος, στοχάζεται χωρίς ψυχρές φόρμουλες, κι αφήνει το ατομικό περι-

στατικό ν’ αναχθεί σε καθολικότερη μοίρα… Μ’ ένα τολμηρό άλμα από την ποίηση

στην πρόζα, ο Ιωάννου πλάτυνε τους ορίζοντές του, διόγκωσε τις διαστάσεις του, αβγά-

τισε το δυναμικό του…

Ειδικά:

Ο συγγραφέας περιφέρει τη δ ι ε σ π α ρ μ έ ν η σ υ ν ε ί δ η σ ή του μέσα στους

π ρ ο σ φ υ γ ι κ ο ύ ς σ υ ν ο ι κ ι σ μ ο ύ ς της πατρίδας του της Θεσσαλονίκης

που τόσο αγάπησε.

Η αλλοτρίωση του αστικού πολιτισμού

απόλυτη ανωνυμία Θεσ/νίκης

Ο συγγραφέας ζηλεύει αυτούς που βρίσκονται στον τόπο τους, στα πατρογονικά

τους.

Α ν ε κ π λ ή ρ ω τ η ευχή Ας ήμουν σ’ ένα προσφυγικό συνοικισμό μ’ ανθρώπους

της ράτσας τριγύρω.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Κ υ κ λ ι κ ή δ ο μ ή

Α΄ ενικό πρόσωπο, αλλά όχι αυτοβιογραφικό*· μονεστιακή αφήγηση

Μέσα από εμπειρίες, μνήμες, βιώματα μετεμφυλιακή Θεσ/νίκη

Προσωπικά βιώματα του συγγραφέα + συναισθήματα

Αδιάσπαστο θέμα (η συνοχή προσφύγων, οι δεσμοί τους, η μνήμη…)

Τεχνική σύγκρισης – αντίθεσης (μοναξιά-αποξένωση-πόλη).

* Σημεία που αυτοβιογραφείται

πηγαίνει στα καφενεία

αναγνωρίζει τις διάφορες ράτσες

ονομάζει τον εαυτό του πρόσφυγα

καταγωγή του από Ανατολή Θράκη

συναισθήματα για πρόσφυγες

αποστροφή για τον κόσμο της πόλης

επιθυμία να γυρίσει…

Συνειρμοί / εσωτερικό μονόλογος / μίμηση (βλ. Λεξικό λογοτεχνικών όρων).

5

Για τον αφηγητή

Πρόσφυγας = αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του,

έχει ξεριζωθεί από τον τόπο του·

τόπος καταγωγής = η γενέτειρα του πατέρα

Ράτσα = ομάδα Ελλήνων με κοινή καταγωγή

κοινές πολιτιστικές και γλωσσικές ιδιαιτερότητες·

διαφέρουν σε σωματότυπο, χρώμα μαλλιών, φωνή…

Πατρίδα = η γη των πατέρων (όχι ο τόπος γέννησης)

Κόσμος της πόλης = κόσμος θορυβώδης, ανώνυμος, ξένος

άνθρωποι ‘βολεμένοι’

Κόσμος των προσφύγων = ζεστή ανθρώπινη κοινωνία, όπου οι άνθρωποι

μιλάνε μεταξύ τους, χαίρονται ή λυπούνται μαζί,

συναισθάνονται γιατί τους ενώνει παρελθόν

ιστορία

πολιτισμός

ράτσα

ξενιτιά.

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ: Ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης

και της μνήμης του, βλέποντας τα παιδιά να παίζουν μπάλα και τους πρόσφυγες να

φτάνουν στο καφενείο (μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α τ η ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ η τ α ς). Θέμα:

Οι δεσμοί των προσφύγων σ’ αντίθεση με τη μοναξιά αναπτυσσόμενων αστικών κέ-

ντρων.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ – ΓΛΩΣΣΑ

Γλώσσα απλή, καθημερινή, ακριβής Εικόνες – σκηνές λιτές, ανθρώπινες· π.χ. σελ. 249 ολομόναχος… Προσωποποιήσεις· π.χ. τους πληροφορεί το αίμα τους για μένα… Παρομοιώσεις· π.χ. όπως το κούτσουρο που κόβει το νερό… Μεταφορά· π.χ. κάτι σα ζεστό κύμα με σκεπάζει ξαφνικά Μικροπερίοδος λόγος· π.χ. § 1 γλώσσα ούτε απαθής ούτε μελοδραματική

χωρίς εξάρσεις

οικεία

Συνειρμοί· π.χ. κόκκινο φανάρι – ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια…

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Και οι άλλοι άνθρωποι στη γειτονιά μου φτωχοί ήταν, μεροκαματιάρηδες, μι-

κροϋπάλληλοι, κάποιο μαγαζάκι είχαν, μια κάποια βιοτεχνία. Έβλεπα λοιπόν τη φτώ-

χεια, τη μίζερη ζωή, τη στερημένη, που όμως είχε και τη χαρά του σπιτικού, το γλέντι,

το ξέσπασμα. Προβλήματα πολλά, ιδίως όταν χτυπούσε η αρρώστια, όταν όχι μόνο για-

τρός και φάρμακα χρειάζονταν αλλά πώς να τα πληρώσεις, άσε πια αν ήθελες και νο-

σοκομείο και εγχειρήσεις, η περίθαλψη των φτωχών στην Ελλάδα ήταν, και είναι δυ-

στυχώς και σήμερα, ένα αγκάθι, ανοιχτή πληγή.

Ή μήπως δεν έβλεπα, δεν ζούσα τη μοναξιά, την αποξένωση; Παρουσίες ανθρώπι-

νες, διπλοκλειδωμένες, αμπαρωμένες στον εαυτό τους, φιγούρες με μια νύχτα σκοτεινή

μόνιμα στην ψυχή τους. Μπαινόβγαινα σε αυλές- τα σπίτια εκεί που γεννήθηκα και έ-

ζησα ως τα δεκάξι μου χρόνια, όλα τα κρίσιμα παιδικά μου χρόνια, ήταν μονοκατοικίες

τα περισσότερα, με αυλή στη μεγάλη πλειοψηφία. Αυλές θυμάμαι με δωματιάκια γύρω

6

γύρω, στο καθένα και μια άλλη περίπτωση, ένας άνθρωπος μόνος, μοναχικός, ή και οι-

κογένεια ολόκληρη. Έπιανα μαζί τους κουβέντα, μου άνοιγαν την καρδιά τους, μου ε-

μπιστεύονταν τον πόνο τους, τα μυστικά τους. Θα πείτε, μα καλά, σ' ένα παιδί; Ναι, σ'

ένα παιδί, γιατί όχι; Με ποιον θέλετε να έχει ζεστή άμεση ανθρώπινη επικοινωνία ένας

απλός άνθρωπος, ένας "άνθρωπος του δρόμου ";

Αχ! εσύ κυρία Κατίνα που έμενες ολομόναχη σε κείνη την τοσοδούλα την αυλή με

τις τριανταφυλλιές και τις γαριφαλιές και τα γεράνια στις γλάστρες και στους τενεκέδες

από λάδι, εσύ κυρία Κατίνα, παχουλούλα, στρουμπουλή, αλλά με καρδιά άκρως ευαί-

σθητη, όλο τρυφερότητα, καρδιά παιδιού, εσύ που μοιραζόσουν μ' εμένα τον Αντώνη

των εννιά χρονώ την πίκρα σου και τα βάσανα σου από τότε που σε ξερίζωσαν οι

Τούρκοι από τα προαιώνια ελληνικά χώματα της Μικρασίας, τότε που ξέσπασε εκεί το

1922 η καταστροφή με την ένοχη συνεργία και τη συνενοχή των δήθεν "Μεγάλων

Συμμάχων" της Ελλάδας: Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία. Τη μοναξιά σου αν μου ιστορούσες

κυρία Κατίνα και τις σπαραγμένες αναμνήσεις σου και κερνούσες νεραντζάκι γλυκό,

στρογγυλό, πράσινο νεραντζάκι, και μου έλεγες τρυφερά στα τούρκικα "Αντωνάκη

μου, μπενίμ ογλού!", δηλαδή "Αντωνάκη μου, γιε δικέ μου!". Τι ν' απόγινε η πεντά-

μορφη πλουμιστή βεντάλια σου που όλο και την ανέμιζες στο πρόσωπο σου το χαρα-

κωμένο από τους καημούς και όλο μου έλεγες "Αχ! Έχω έξαψη!"... ".

(1919, Αντώνης Σαμαράκης)

ΑΣΚΗΣΗ: Να εντοπίσετε τα κοινά στοιχεία που έχουν το κείμενο του Αντ. Σαμαράκη

και του Γ. Ιωάννου.

7

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Στου Κεμάλ το σπίτι

Γενικά: από τη συλλογή Η μ ό ν η κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά (1974)

Περισσότερη ωριμότητα και συγγραφική και ανθρώπινη∙

Εκδηλώνεται από τη λιτότητα των αφηγηματικών μέσων∙

Η αφήγησή του αποκτά αυτοδύναμη αξία καθώς και συγκίνηση και χιούμορ.

Από συνέντευξή του στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία

«Νομίζω ότι ‘κλειδί’ της δουλειάς μου είναι η βιωματικότητα. Δεν μπορείς να γράφεις

καλά, να εκφραστείς με πληρότητα, να έχεις ενότητα έκφρασης, αν αυτά τα πράγματα

δεν τα έχεις, κατά κάποιο τρόπο, ζήσει… Και δεν εννοώ στον κόσμο της εμπειρίας.

Πολλοί αισθάνονται την ανάγκη να γράψουν για πράγματα που λαχταρούν και για τα

οποία δεν ξέρουν τίποτε. Μόνο που αυτά τα πράγματα δεν μπορούν να σταθούν, ούτε

σαν γλώσσα… Πιστεύω στη βιωματικότητα των καταστάσεων και στη βιωματική

προέλευση της γλώσσας του λογοτέχνη. Και δεν πιστεύω πως αυτό το βιωματικό υπό-

στρωμα σ’ εμποδίζει να έχεις οποιαδήποτε τεχνοτροπία».

Η ΕΛ. ΧΟΥΖΟΥΡΗ γράφει:

Σ’ αντίθεση με τα πεζογραφήματά του Για ένα φιλότιμο, εδώ το αφηγηματικό εγώ δια-

θλάται μέσα στο χρόνο και στο χώρο της πόλης ανακαλώντας εικόνες έμπλεες από

συλλογικά βιώματα. Η μνήμη του αφηγητή φέρνει στην επιφάνεια όχι μόνο τις προσω-

πικές του φωνές και διαθέσεις αλλά ολόκληρες σκηνές στις οποίες πρωταγωνιστεί ο

χρόνος ως Ιστορία, δηλαδή ως συλλογικό βίωμα. Έτσι ο χώρος φορτίζεται από φωνές

και κινήσεις άλλων προσώπων, τα οποία περιστρέφονται γύρω από τον αφηγητή. Οικο-

δομείται έτσι ο Μύθος της πόλης έτσι όπως τη βλέπει ο αφηγητής μέσω της μνήμης του

και την ανασυνθέτει ως παρόν… Σ’ αντίθεση με τα πεζογραφήματά του Για ένα φιλότι-

μο, η πόλη δεν είναι βουτηγμένη στη νύχτα. Το 24ωρο δείχνει όλα του τα πρόσωπα,

καθώς και τις αναγκαιότητες τις οποίες επιβάλλει… Προσωπικό και συλλογικό βίωμα

συνυφαίνονται. Η συλλογική παρουσία είναι τώρα διαρκής. Οι δρόμοι μετατρέπονται

σε χώρους υποδοχής κάθε λογής αγωνίας αλλά και χαράς των λαϊκών ανθρώπων της

πόλης, καθώς η Ιστορία, με τα αναπάντεχα γεγονότα της, βαραίνει επάνω τους…

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Οπτική γωνία αφηγητή, εσωτερική (πρόσωπο του έργου, συμμετέχει και αφηγείται)

Μονομερής εσωτερική οπτική σημαίνει ότι ο αφηγητής ξέρει και βιώνει ο ίδιος ως

συμμετέχων στα δρώμενα. Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα δίνονται εξωτερικά

δηλαδή όπως ακούει να μιλούν άλλοι γι’ αυτά.

Χ ώ ρ ο ς: (στενότερος) σπίτι, αυλή

(ευρύτερος) γειτονιά, σπίτι Κεμάλ, Θεσσαλονίκη

Χ ρ ό ν ο ς: από το παρόν, αναδρομή στο παρελθόν

α΄ επίσκεψη Τουρκάλας στο σπίτι της οικογένειας αφηγητή

(1936)

β΄ επίσκεψη … (1938)

γ΄ επίσκεψη … (1939) ε υ θ ύ γ ρ α μ μ η χρονική πορεία

δ΄ επίσκεψη … (1940)

ε΄ επίσκεψη … (1945)

Τεχνική π ρ ο ο ι κ ο ν ο μ ί α ς π.χ. ο τίτλος

π.χ. κόρη μπέη-αρχοντιά

μούρα και νερό από πηγάδι…

8

Η στάση της μαυροφορεμένης γυναίκας και η ερμηνεία της

- Ευγενική – εύχεται ο θεός ν’ ανταποδώσει το καλό που της έκαμαν

από αρχοντική γενιά αλλά και φοβισμένη – γνωρίζει προφανώς από ξεριζωμό

και εύχεται στον αφηγητή να επισκεφθούν το πατρικό τους

- Καθόταν στο κατώφλι της αυλής

αυτό φιλούσε όταν μικρή εγκατέλειπε το σπίτι της

- Έριχνε κλεφτές ματιές στο σπίτι

φοβόταν για την αποκάλυψη της καταγωγής της

- Έκλεινε τα μάτια και το πρόσωπό της μακρινό καθώς συλλάβιζε παράξενα ονόμα-

τα

νοσταλγία για το ευτυχισμένο παρελθόν

- Έτρωγε μ’ ευχαρίστηση μούρα

όπως και όταν ήταν παιδί

- Ζητούσε νερό από το πηγάδι

σύνδεση με αναμνήσεις παιδικής ηλικίας

- Ζήτησε σπόρο για να φυτέψει στον μπαχτσέ της

γεύσεις, μυρωδιές παρελθόντος

ίσως για να δώσει τα μούρα σε κάποιο συγγενικό της πρόσωπο

- Βούρκωσε όταν έμαθε ότι το πηγάδι καταστράφηκε

σύνδεση με το γυναικείο νοικοκυριό…

- Τινάχτηκε μόλις άκουσε τα λόγια της γιαγιάς

προσπάθεια να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά της

- Κατέρρευσε μπροστά στο ρημαγμένο σπιτικό-πατρικό

ένοιωθε ν’ αποκόπτεται πια από τις ρίζες της.

Δύο κόσμοι συγκούονται:

α) κόσμος αστικοποίησης (άχρωμος, ισοπεδωτικός)

(απουσία αισθητικής – κυριαρχία τσιμέντου)

(κέρδος, ιδιοτέλεια, αποξένωση, απευαισθητοποίηση)

β) κόσμος προγόνων (ζεστασιά, γραφικότητα)

(αυλή - πηγάδι - μουριά)

(ανθρώπινος)

η γυναίκα, στη θέα του μισογκρεμισμένου σπιτιού

νοσταλγεί εκείνη την εποχή

το παρελθόν ν ο σ τ α λ γ ί α

τις ρίζες της.

η γυναίκα ζητά να φυτέψει σπόρο μουριάς

ίσως για ν’ αναβιώσει τα παιδικά χρόνια χ α ρ ά

ίσως για να τα δώσει σε συγγενή της ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η

η ξένη αρνείται να πιει νερό της βρύσης

γιατί διψά για το παρελθόν της λ ύ π η

ταράσσεται για το πηγάδι που καταστράφηκε

Όταν αποκαλύπτεται η τουρκική καταγωγή της γυναίκας

ο αφηγητής και η οικογένεια του διαφοροποιούν τα συναισθήματά τους

γιατί οι Τούρκοι συνδέονται με ξεριζωμό, φρίκη, θάνατο

ΟΜΩΣ στη συνέχεια συνειδητοποιούν την κοινή τους μοίρα

ξενιτιά, προσφυγιά, πόνος

συμπόνια, συμπάθεια, συμπαράσταση

9

η Τουρκάλα καταρρέει στην τελευταία της επίσκεψη μετά τον πόλεμο,

γιατί η βόμβα… η μουριά… το σπίτι… παιδικά χρόνια

μαζί με το σπίτι νιώθει ότι χάνονται κι όλα αυτά σ υ ν τ ρ ι β ή

συντρίβεται, κάθεται και κοιτάζει ακίνητη το πατρικό της

βουρκώνει «γιατί παιδική ηλικία σημαίνει σπίτι, στοργή, δεσμός,

δεν σημαίνει περιπλάνηση και περιοδική στάθμευση»

Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ

Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι

Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι

Κλείστηκα μέρες και παλεύω

Με τους λεκέδες του ασβέστη.

Μετρώ τα ξύλα στο ταβάνι, βρίσκω τα νερά

Δίνω ονόματα, τους δίνω την καρδιά μου.

Ύστερα παίρνει και φυσά.

Σαρώνονται χαρές και γνωριμίες.

Ξανά μονάχος με τα ξύλα και τις πέτρες.

Ίσως στεριώσω τώρα πάλι απ’ την αρχή.

Ίσως προφτάσω να σκαλώσω τους χαμένους.

ΑΣΚΗΣΗ

Σε τι μοιάζει η στάση του ήρωα μ’ αυτή της γυναίκας του πεζογραφήματος;

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (2)

Δεν είναι πολύς καιρός που διάβασα σ' ένα σπάνιο βιβλίο για το μνημείο με τις Μα-

γεμένες, τις Las Incantadas, όπως τις έλεγαν οι ισπανόφερτοι Εβραίοι της πόλης μας...

ένα χτίσμα στολισμένο με κόρες και άλλα αγάλματα, εκεί σε μια γωνιά της σημερινής

πλατείας Δικαστηρίων. Τα 'χουν ξεσηκώσει, βέβαια κι αυτά τα λείψανα... και τώρα

βρίσκονται ποιος ξέρει πού πεταμένα, στο μουσείο του Λούβρου. Κι όμως εγώ πιστεύω

πως τα πράγματα αυτά τα έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια στημένα στον τόπο τους...

Θαρρώ πως έχω ζήσει άλλοτε σ' αυτά τα σπίτια, που ήταν ένα γύρο και που τελικά τα

σάρωσε η μεγάλη πυρκαγιά... που ασφαλώς ήταν βαλτή απ' τους αιώνιους χαζοτεχνο-

κράτες για να ξεκαθαρίσει μια και καλή η τουρκόπολη απ' τους τενεκέ-μαχαλάδες. Τώ-

ρα, αν μαζί με τις παράγκες αυτές κάηκαν και αριστουργήματα, αυτό λίγο συγκίνησε τα

ζωντόβολα. Ιδανικό αυτουνών είναι η άσφαλτος και το τσιμέντο· τόσο νιώθουν. Μέσα

στο παρεκκλήσι που χτίστηκε αργότερα πάνω στον ίδιο ιερό χώρο του Αγίου Νικολάου

(που κάηκε), περνώντας ένα απόγευμα με τη γιαγιά μου είδα κλαμένες τις εικόνες του

τέμπλου... Φαντάρος έσκαβα σχεδόν όλη νύχτα στην αυλή της... για να βρούμε, λέει, τη

γουρούνα με τα εφτά χρυσά γουρουνάκια... είχαμε αμπαρώσει την αυλόπορτα και σκά-

βαμε συνεχώς... Εκτός από κάτι όστρακα αγγείων και την αρχή μιας κολόνας δε βρή-

καμε τίποτα άλλο, μα κι εγώ εξακολουθώ να πιστεύω πως κάτι το σπουδαίο πρέπει εκεί

να υπάρχει... Κι όταν θα προχωρήσουν και σε κείνο το τμήμα οι ανασκαφές πολύ θα

ήθελα να είμαι κατά κει να δω τι θα ξεθάψουν απ' το χώρο όπου ήταν το σπίτι αυτό των

προγόνων μου. Μα θα μ' αφήσουν άραγε οι συνήθως επηρμένοι αρχαιολόγοι να πλη-

σιάσω και να τ' αγγίξω;

Las Incantadas, Γ. Ιωάννου, Η σαρκοφάγος

ΑΣΚΗΣΗ: Να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς τα χρονικά επίπεδα.

10

ΤΕΛΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

«Τα πεζογραφήματα του Γιώργου Ιωάννου ακούγονται όπως η χαμηλόφωνη κουβέντα

ενός γνωστού σου ή όπως η εξομολόγηση ενός ‘ανιάτως πάσχοντος’ που δεν του ται-

ριάζουν τα κλωθογυρίσματα, αλλά επείγεται να ’γγίξει παρευθύς την αιτία του κακού –

τα έλκη του έσω και του έξω κόσμου…»

ΑΛΕΞΗΣ ΚΟΤΖΙΑΣ, Μάρτιος 1973

«Η άκρα λιτότητα, η θερμότητα που ποτέ δεν γίνεται γλυκασμός, η αγάπη στον άνθρω-

πο και η ανάγκη γι’ αυτήν την αγάπη, το γνήσιο μεράκι χωρίς ψιμύθια φιλολογικά, το

βαθύ πάθος χωρίς ωμότητα καθιστούν ένα βιβλίο με καταγραφές υπερευαίσθητων και

νοσηρών ακόμα καταστάσεων, σχεδόν αγγελικό και οπωσδήποτε εξαγνισμένο. Δεν ξέ-

ρω αν ο πεζογράφος Ιωάννου είναι πιο σημαντικός από τον ποιητή Ιωάννου αλλά μια

τέτοια διάκριση θα ήταν, εν τέλει, χωρίς σημασία, γιατί και το τελευταίο του βιβλίο δεν

είναι τίποτε άλλο από ποίηση, αν ποίηση είναι πάντα κάτι πέρα από το στίχο, κάτι που

προσεγγίζει την αποκάλυψη της ίδιας της ζωής».

ΔΗΜΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ: ΜΑΝ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ 12-12-1966