8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

1/49

Πριν την  Απογείωση 

1

 

Γ.Στασινόπουλος 

Πριν την "Απογείωση": Η Οικονοµική Πολιτική στην 

Ελλάδα την περίοδο της Ανασυγκρότησης , 1945-1953. 

Παρουσίαση Ανακοίνωσης  στο Σεµινάριο Οικονοµικής  Ιστορίας  του Οικονοµικού 

Τµήµατος του Πανεπιστηµίου Αθηνών – 6 Φεβρουαρίου 2006.

∗

 Το παρόν κείµενο αποτελεί µια πρώτη, σηµαντικά ανολοκλήρωτη, εκδοχή ενός κεφαλαίου που θα περιλαµβάνεται σε µια ευρύτερη µελέτη για την µεταπολεµική ελληνική οικονοµική πολιτική. Σχόλια και παρατηρήσεις καλοδεχούµενα στο: gstas@panteion.gr 

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

2/49

Πριν την  Απογείωση 

2

 

Εισαγωγή 

 Ένα βασικό  ερώτηµα που  τίθετο σε όλες  τις  µελέτες και  τις συζητήσεις στην πρώτη 

µεταπολεµική περίοδο, ήταν αυτό  της βιωσιµότητας  της  ελληνικής οικονοµίας, ή  -

για  να  εκφρασθούµε  µε  την  ορολογία  που   χρησιµοποίησε  ο  Α.Αγγελόπουλος  -

"[υ]πάρχουν  στην  Ελλάδα  αρκετά  οικονοµικά  µέσα  και  οικονοµικές  δυνατότητες,

που να επιτρέπουν τη συντήρηση και την αύξηση του πληθυσµού της;"1 Το ερώτηµα 

αυτό ήταν συνάρτηση  ενός άλλου  "προβλήµατος" που φαινόταν ν' αντιµετωπίζει η 

ελληνική  οικονοµία, της  δυνατότητας  της  να  αποκαταστήσει  τον  κατεστραµµένο 

παραγωγικό της ιστό και ν' αξιοποιήσει το "πληθυσµιακό πλεόνασµα" που φαινόταν 

να  ξεπερνά  τις  προπολεµικές  παραγωγικές  της  ικανότητες.2  Ειδικότερα, το 

οικονοµικό πρόβληµα της Ελλάδας  έχει  τέσσερεις, αλληλοεξαρτώµενες, πλευρές: τη 

νοµισµατική, τη  δηµοσιονοµική  την  παραγωγική  και  την  επισιτιστική. Η 

αντιµετώπιση  των προβληµάτων αυτών συναρτώταν µε τις γενικότερες  επιλογές σε 

επίπεδο  οικονοµικής  πολιτικής, οι  οποίες  θα  καθόριζαν  τη  µορφή  οργάνωσης  της 

ελληνικής οικονοµίας στις νέες συνθήκες που είχαν διαµορφωθεί στο µεταπολεµικό 

ευρωπαϊκό  περιβάλλον  και  ο  τρόπος  διαχείρισης  των  παραγωγικών  δυνατοτήτων 

της. Αυτό  που  θα  δείξουµε  στις  επόµενες  σελίδες  είναι  ότι  οι  επιλογές  αυτές 

επισκιάσθηκαν  από  τις  προσπάθειες  νοµισµατικής  σταθεροποίησης  και  από  την 

πολιτική  και  κοινωνική  πόλωση  που  κυριάρχησε  στο  µεταπολεµικό  σκηνικό. Η 

ευκαιρία για τη δηµιουργία µιας συλλογικής, "εθνικής" προσπάθειας που συνιστούσε 

τη  βασική  προϋπόθεση  για  την  ανασυγκρότηση  της  ελληνικής  οικονοµίας,

προσπάθεια που αποτέλεσε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η οικονοµική 

ανόρθωση των περισσότερων δυτικοευρωπαϊκών  χωρών,  χάθηκε µε την κατάρρευση 

της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, εξέλιξη που σηµατοδότησε όχι µόνο την πολιτική,

αλλά και την κοινωνική πόλωση. Η "καχεκτική δηµοκρατία"3

 που εγκαθιδρύθηκε µε τον  τρόπο  αυτό  στη  µεταπολεµική  Ελλάδα, διαµόρφωσε, όπως  θα  δούµε  στη 

συνέχεια, µε  τη  σειρά  της  µια  "καχεκτική  οικονοµία", µε  βαθιά  διαρθρωτικά 

προβλήµατα, ισχνή παρουσία στο διεθνή καταµερισµό  εργασίας και αναγκασµένη 

να  στηρίζεται  µακροπρόθεσµα  στην  εξωτερική  βοήθεια  για  να   χρηµατοδοτεί  τις 

1 Το Οικονοµικό Πρόβληµα της Ελλάδος, 3.2

 Βλ. ενδεικτικά, Ξ.Ζολώτας, Η  Ελλάς  πρέπει να γίνη  βιώσιµος, 5-6 κ.ά.3  Όπως εύστοχα  χαρακτήρισε τη µεταπολεµική πολιτική οργάνωση του ελληνικού κράτους ο Η.Νικολακόπουλος (Η  Καχεκτική  ∆ηµοκρατία: Κόµµατα και Εκλογές 1946-1967 . Αθήνα 2001).

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

3/49

Πριν την  Απογείωση 

3

εγχώριες  επενδύσεις  και  ν' αντιµετωπίζει  το  µόνιµα  ελλειµµατικό  ισοζύγιο 

πληρωµών της.

Ας  δούµε, όµως, ξεχωριστά  την  περιγραφή  της  νοµισµατικής  και  δηµοσιονοµικής 

κατάστασης.

Νοµισµατική κατάσταση 1944-1948

Η  νοµισµατική  και  δηµοσιονοµική  κατάσταση  που  κληρονόµησε  η  γερµανική 

κατοχή  στην  κυβέρνηση  εθνικής  ενότητας  ήταν   χαώδης.4  Η  κυκλοφορία 

 χαρτονοµισµάτων  είχε  φθάσει  σε  ασύλληπτα  ύψη, η  εµπιστοσύνη  του  κοινού  στη 

δραχµή ήταν ανύπαρκτη και µεγάλο µέρος των συναλλαγών γινόταν µε το σύστηµα 

του αντιπραγµατισµού. Ως µέτρο αξιών και µονάδα υπολογισµού των υποχρεώσεων 

 χρησιµοποιούνταν  η   χρυσή   λίρα  Αγγλίας.  Ήταν  αυτονόητο,  λοιπόν, ότι  οι 

προσπάθειες  για  την  εξοµάλυνση  της  νοµισµατικής  κατάστασης  απαιτούσαν  µια 

ριζική διαρρύθµιση  του νοµισµατικού συστήµατος που θα  έθετε  τις βάσεις για  την 

αποκατάσταση της εµπιστοσύνης του κοινού προς το εθνικό νόµισµα. Το βασικότερο,

ωστόσο, πρόβληµα  που  είχαν  ν' αντιµετωπίσουν  οι  πρώτες  µεταπολεµικές 

κυβερνήσεις, ήταν ότι οι προσπάθειες για τη νοµισµατική διαρρύθµιση συµβάδιζαν,

αναγκαστικά, µε  την  ανυπαρξία  ουσιαστικής  δηµοσιονοµικής  διαχείρισης  και  την 

αδυναµία  είσπραξης  φορολογικών  εσόδων  για  την  πληρωµή  των  άµεσων 

υποχρεώσεων  του  ∆ηµοσίου, καθώς  και  η  επείγουσα  κάλυψη  των  επισιτιστικών 

αναγκών  του  πληθυσµού.  Ήταν  φανερό, εξ  αρχής, ότι  τα  προβλήµατα  αυτά 

µπορούσαν ν' αντιµετωπισθούν  µόνο  εάν υπήρχε, τουλάχιστον  στην αφετηρία  της 

προσπάθειας, βοήθεια από το εξωτερικό, ώστε να καλύπτονταν οι πρώτες επείγουσες 

προτεραιότητες  και, παράλληλα, δηµιουργούνταν  οι  πολιτικές  και  κοινωνικές 

προϋποθέσεις που ήταν απαραίτητες για την ευόδωση του εγχειρήµατος.  Όµως, τόσο 

η  οξύτητα  της  πολιτικής  αντιπαράθεσης  που  δηµιουργήθηκε  ήδη  από  τις  πρώτες ηµέρες  της  απελευθέρωσης  και  κορυφώθηκε  το  ∆εκέµβριο  του  1944, όσο  και  η 

κοινωνική  ένταση  που  ήταν  αποτέλεσµα  ενός  κοινωνικού  δυϊσµού, όπου 

συνυπήρχαν πλατιά κοινωνικά στρώµατα που βρίσκονταν στο όριο της  επιβίωσης,

ενώ  ορισµένες  κοινωνικές  οµάδες  είχαν  δηµιουργήσει  σηµαντικό  πλούτο 

εκµεταλλευόµενες  τη  έλλειψη  βασικών  αγαθών  και  τις  διασυνδέσεις  τους  µε  τις 

4

 Οι πληροφορίες αντλούνται από D.Delivanis – W.C.Cleveland. Greek Monetary Developments1939-1948.  Ξ.Ζολώτα, Η   Πολιτική  της  Τράπεζας  της  Ελλάδος, 20-36.  Α.Αγγελόπουλος, Το Οικονοµικό Πρόβληµα της Ελλάδος, 72 κ.ε.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

4/49

Πριν την  Απογείωση 

4

κατοχικές  δυνάµεις, διαµόρφωναν  εκ  των  προτέρων  ένα  εκρηκτικό 

πολιτικοοικονοµικό  υπόβαθρο  µε  αντικρουόµενα  συµφέροντα  και  επιδιώξεις. Από 

τη  µια  οι  κάτοχοι  του  πλούτου  επιθυµούσαν  τη  διασφάλιση  και  επέκταση  του 

πλούτου που είχαν αθέµιτα αποκτήσει την κατοχική περίοδο, από την άλλη τα  λαϊκά 

στρώµατα  που  προσέβλεπαν  στην  κρατική  αρωγή  και  την  έναρξη  της 

ανασυγκρότησης  που  θα  τους  εξασφάλιζε  απασχόληση  και  θα  εγγυόταν  την 

επιβίωση τους.

Η  πρώτη  προσπάθεια  έγινε  επί  κυβερνήσεως  εθνικής  ενότητας, µε 

πρωτοβουλία  υπουργών  από  το  "στρατόπεδο" της  αριστεράς: του  υπουργού 

οικονοµικών  Α.Σβώλου, και  του  υφυπουργού  Α.Αγγελόπουλου. Η  νοµισµατική 

σταθεροποίηση θεωρήθηκε ως η βασικότερη προϋπόθεση για την ανασυγκρότηση της 

οικονοµίας  και  την  εξοµάλυνση  της  δηµοσιονοµικής  κατάστασης. Με  το  νόµο 

18/1944, "περί νοµισµατικής διαρρυθµίσεως", µε τον οποίο εισάχθηκε η νέα δραχµή,

της οποίας η σχέση προς την παλιά δραχµή ήταν 1/50 δισεκατοµµύρια, ενώ  προς τη 

 χάρτινη  λίρα  καθορίσθηκε  στο  προπολεµικό  επίπεδο, δηλ. 600 δρχ. και  προς  το 

δολάριο η σχέση καθορίσθηκε στις 150 δρχ.5 Η σύνδεση αυτή ήταν απαραίτητη, για 

ψυχολογικούς, κυρίως,  λόγους, ενώ  αποφεύχθηκε  ο  καθορισµός  ισοτιµίας  µε  τη 

 χρυσή  λίρα, ως  µέτρο  αποσύνδεσης  της  οικονοµίας  από  το  χρυσό. Ωστόσο, στην 

επίσηµη ανακοίνωση της Τράπεζας της Ελλάδος αναφερόταν ότι "το κοινόν δέον να 

γνωρίζη ότι το από σήµερον τιθέµενον εις κυκλοφορίαν νέον νόµισµα αντικρύζεται 

υπό των εν τω εξωτερικώ καλυµµάτων µας, συνισταµένων εξ αυτουσίου  χρυσού και 

 λιρών  Αγγλίας  και  ανερχοµένων  εις  το  ποσόν  των  43 εκατοµµυρίων   λιρών 

Αγγλίας".6  Η  πτώση  της  κυβέρνησης  εθνικής  ενότητας  και  οι  επείγουσες 

δηµοσιονοµικές  ανάγκες, οδήγησαν  τους  επόµενους  µήνες  στην  αθρόα  έκδοση 

 χρήµατος και στη ραγδαία υποτίµηση της νέας δραχµής, η οποία δεν κατάφερε από 

τα πρώτα βήµατα της να κερδίσει την εµπιστοσύνη του κοινού και να εκτοπίσει από την κυκλοφορία τις  χρυσές  λίρες.

Η  δεύτερη  προσπάθεια  νοµισµατικής  σταθεροποίησης  έγινε  από  τον 

Κ.Βαρβαρέσο, µε το Ν. 362 της 4ης Ιουνίου 1945, µε τον οποίο υποτιµήθηκε η δραχµή 

έναντι της στερλίνας, από 600 σε 2.000 δρχ. και έναντι του δολαρίου από 150 σε 500

δρχ. Παράλληλα, επιδιώχθηκε µε αστυνοµικά µέτρα η απαγόρευση των συναλλαγών 

5 Λ.∆ερτιλής. Το Νοµισµατικόν µας Θέµα. Νέα Οικονοµία, 7.2 (1953): 51-61, εδώ 52.6 Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια, 247.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

5/49

Πριν την  Απογείωση 

5

σε  χρυσό  και  η  διοικητική  ρύθµιση  των  τιµών.7  Η  προσπάθεια  του  Βαρβαρέσου 

εστιάστηκε  στην  καταπολέµηση  των  φαινόµενων  κερδοσκοπίας  και  παρασιτικών 

δραστηριοτήτων που εµπόδιζαν την οµαλοποίηση της παραγωγικής δραστηριότητας 

και  τροφοδοτούσαν  τις  πληθωριστικές  πιέσεις. Τα  µέτρα  που  έλαβε  ήταν: α. η 

φορολογία  των  εύπορων  τάξεων  και  των  πλουτησάντων  κατά  τη  διάρκεια  της 

κατοχής, β. η  διαχείριση  των  εφοδίων  της  UNRRA προς  όφελος  των φτωχότερων 

στρωµάτων, γ. η καταπολέµηση της αισχροκέρδειας, δ. η περιφρούρηση των εθνικών 

συναλλαγµατικών αποθεµάτων, και ε. η συγκράτηση των µισθών και ηµεροµισθίων.8 

Στη βιβλιογραφία9 γίνεται αναφορά για το φαινόµενο της " χρυσοφιλίας" που 

κυριαρχούσε  την  περίοδο  αυτή  και  αντανακλούσε  την  προτίµηση  του  κοινού  στη 

 χρήση  χρυσών νοµισµάτων έναντι του κρατικού  χαρτονοµίσµατος. Κατά τη γνώµη 

µας, είναι  ορθότερο  να  µιλάµε  για  "αποθησαυρισµό", υπό  τη  διττή  έννοια  της 

προτίµησης "πραγµατικού" έναντι του "συµβολικού"  χρήµατος, της αβέβαιης δηλαδή 

και κρατικά διευθυνόµενης  χαρτονοµισµατικής κυκλοφορίας, και  της διακράτησης 

και απόσυρσης από  την κυκλοφορία ρευστών διαθεσίµων  µε διαχρονική αξία που 

διασφάλιζαν  µελλοντική  αγοραστική  δύναµη  και  απεριόριστη  δυνατότητα 

ανταλλαγής. Αυτή η κατάσταση πρέπει να θεωρηθεί αναµενόµενη σε µια κοινωνία 

που  δοκιµαζόταν  από  πολιτικές  και  οικονοµικές  συγκρούσεις  και  η  πίστη  είχε 

σοβαρά  διασαλευθεί  όλη  την  προηγούµενη  περίοδο. Τώρα, η  έντονη  τάση  για 

αποθησαυρισµό  που  υπήρχε  στην  ελληνική  οικονοµία  της  πρώτης  µεταπολεµικής 

περιόδου, είχε  ορισµένες  σηµαντικές  κοινωνικοοικονοµικές  συνέπειες. Αφ' ενός 

περιόριζε τις δυνατότητες  χρηµατοδότησης νέων  επενδύσεων και συνεπώς αύξησης 

της παραγωγικής  ικανότητας της οικονοµίας, αφ' ετέρου αύξανε την κοινωνική και 

πολιτική  ισχύ  εκείνων  των  κοινωνικών  οµάδων  που  ήταν  κάτοχοι 

αποθησαυρισµένου  πλούτου. Η  εξέλιξη  αυτή  ενισχύθηκε  έτι  περαιτέρω  µε  την 

αποτυχία  του  "πειράµατος" Βαρβαρέσου  το Σεπτέµβριο  του  1945,10 όπου από  τους πέντε στόχους που ο Βαρβαρέσος είχε θέσει ο µόνος που επιτεύχθηκε και παρέµεινε 

σε  ισχύ  µετά  την  παραίτηση  του  ήταν  η  συγκράτηση  των  µισθών  και  των 

ηµεροµισθίων. Η  έκβαση  της  αντιπαράθεσης  γύρω  από  την  πολιτική Βαρβαρέσου 

ήταν µια ξεκάθαρη επικράτηση των εύπορων κοινωνικών οµάδων που επιθυµούσαν 

7 Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια, 253.8 Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια, 253-4. Lykogiannis, Why Did the "Varvaressos Experiment" Fail?

 Journal of Modern Greek Studies, 19.1 (2001): 117-42, εδώ 123 κ.ε 9 Βλ. ενδεικτικά, Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος, 253.10 Για το οποίο βλ. την ανάλυση του A.Lykogiannis.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

6/49

Πριν την  Απογείωση 

6

τη διατήρηση  της  "µετατρεψιµότητας" της δραχµής σε  χρυσό και  συνάλλαγµα  και 

την κατάργηση των διατάξεων (όπως η διατίµηση των αγαθών πρώτης ανάγκης) που 

έθεταν εµπόδια στην κερδοσκοπική τους συµπεριφορά.

Κατά  τους  τελευταίους  µήνες  του  1945 η  νοµισµατική  κατάσταση  είχε 

επιδεινωθεί δραµατικά και ήταν απαραίτητη η  λήψη µέτρων που θ' ανέκοπταν την 

πορεία  αυτή. Η  λύση  δόθηκε  µε  την  ελληνοβρετανική  συµφωνία  (Anglo-Hellenic

Convention) της  25ης  Ιανουαρίου  1946. Η  συµφωνία  αυτή  ήταν  τ' αποτέλεσµα 

πολύµηνων διαπραγµατεύσεων κι ανταλλαγής επιστολών µεταξύ του αντιπροέδρου 

και υπουργού συντονισµού της  ελληνικής κυβέρνησης, Εµµανουήλ Τσουδερού, και 

του  υπουργού  εξωτερικών  της  Μεγάλης  Βρετανίας, Ernest Bevin. O Bevin µε  την 

επιστολή του της 24ης Ιανουαρίου 1946, καθόρισε τις αµοιβαίες υποχρεώσεις των δύο 

 χωρών και προδιέγραψε τα αυστηρά πλαίσια στα οποία έπρεπε, πλέον, να κινηθεί η 

νοµισµατική πολιτική.11 Με  τη συµφωνία αυτή η νοµισµατική πολιτική ασκούνταν 

πλέον  υπό  την  εποπτεία  της  Νοµισ µατικής  Επιτροπής, η  οποία  ιδρύθηκε  κατόπιν 

απαίτησης  των  Άγγλων, και  στην  οποία  συµµετείχαν  ένας  Αµερικανός  και  ένας 

Άγγλος  εµπειρογνώµονας. Η  ελληνική  κυβέρνηση  δεσµεύθηκε, επίσης, να 

 χρησιµοποιήσει  το  δάνειο  των  10 εκατ. στερλινών  που  της   χορήγησε  η  αγγλική 

κυβέρνηση, καθώς  και  τα  συναλλαγµατικά  της  αποθέµατα  που  ανέρχονταν  σε  15

εκατ. στερλίνες, ως  "κάλυµµα" για  την  έκδοση   χαρτονοµίσµατος, του  οποίου  η 

συναλλαγµατική  ισοτιµία  έπρεπε  να  ρυθµισθεί  σε  ρεαλιστικότερη  σχέση.12  Με  το 

νόµο 879 της 25ης Ιανουαρίου 1946, καθορίσθηκε νέα ισοτιµία της δραχµής προς την 

Αγγλική  λίρα στις 20.000 δρχ. και προς το δολάριο στις 5.000 δρχ.. Παράλληλα,  λίγες 

µέρες  αργότερα  (στις  14 Φεβρουαρίου  1946), ψηφίσθηκε  ο  νόµος  944, "περί 

αγοροπωλησίας  χρυσού και  χρυσών νοµισµάτων", µε τον οποίο καταργήθηκαν όλοι 

οι  περιορισµοί  στις  αγοροπωλησίες  και  στην  παρακράτηση  χρυσών  νοµισµάτων,

εκτός αυτόν  της  εξαγωγής  τους, µε  σκοπό  τη  σταθεροποίηση  της  δραχµής  και  την ανάκτηση της εµπιστοσύνης του κοινού.13 

11  Ολόκληρη  η  επιστολή  Bevin βρίσκεται  στο  παράρτηµα  του  βιβλίου, Τα  Πρώτα  Πενήντα Χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος. Αθήνα 1978, 787-91. Ο Bevin δεν ήταν κανένας τυχαίος όσον αφορά  τα  οικονοµικά.  συµµετείχε  στην  περίφηµη  Επιτροπή  Macmillan, που  συστήθηκε  το 1929 για  τη  µελέτη  των  βιοµηχανικών  και  χρηµατιστικών  ζητηµάτων, και  ήταν  από  τους θερµότερους  υποστηρικτές  των  (νεωτεριστικών) απόψεων  του  Keynes (R.Skidelsky.  John

 Maynard Keynes: The Economist as Saviour 1920-1937 . London 1992, 343-63).12 Delivanis-Cleveland, 143-4.13 Στο ίδιο, 145-6. Τα  πρώτα  πενήντα  χρόνια, 254-6.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

7/49

Πριν την  Απογείωση 

7

Η προσωρινή υποτίµηση της τιµής της  χρυσής  λίρας, από τις 200.000 δρχ. τον 

Ιανουάριο του 1946, στις 148.000 δρχ. µετά την υποτίµηση, κράτησε µόνο τρεις µήνες.

Η Τράπεζα  της Ελλάδας  πίστευε  ότι  µπορούσε  να  ελέγξει  τις  πωλήσεις  χρυσού  µε 

διάφορα εµπόδια που έθετε κατά τη διαδικασία πωλήσεων από µέρους της  χρυσών 

 λιρών.  Όµως, η  πρακτική  αυτή  δεν  πτόησε  τους  κερδοσκόπους  που  συνέχιζαν  ν'

αφαιµάζουν  το  απόθεµα  της  κεντρικής  τράπεζας, µε  αποτέλεσµα  η  τελευταία  να 

παύσει τις πωλήσεις  χρυσών  λιρών το Μάρτιο του 1947. Το αποτέλεσµα ήταν η τιµή 

της  χρυσής  λίρας, τους επόµενους µήνες, να πάρει και πάλι ανοδική πορεία και να 

φθάσει στις 163.000 δρχ. τον Οκτώβριο του ίδιο έτους.14 

 Όµως, η επιλογή της σταθεροποίησης της δραχµής µέσω της πώλησης 

 χρυσών  λιρών,  λειτούργησε προς την αντίθετα κατεύθυνση, καθώς ενίσχυε τις τάσεις 

αποθησαυρισµού  και  την  ύπαρξη  δύο  παράλληλων  µέσων  νοµισµατικής 

κυκλοφορίας. Επιπροσθέτως, η  πολιτική  αυτή  προκαλούσε  σηµαντικό  κόστος  στις 

νοµισµατικές αρχές και την οικονοµία γενικότερα, αφού ανάγκαζε την Τράπεζα της 

Ελλάδος  να  διαθέτει  ένα  σηµαντικό  µέρος  των  ρευστών  διαθεσίµων  της  όχι  για 

παραγωγικές  δραστηριότητες, αλλά  για  τη  διατήρηση  της  σταθεροποίησης  της 

δραχµής. Την  πρωτοβουλία  των  κινήσεων, όµως, δεν  την  είχε  η  Τράπεζα  της 

Ελλάδος, αλλά  τα  ισχυρά  εισοδηµατικά στρώµατα που κατείχαν αποθησαυρισµένο 

πλούτο, τον  οποίο   χρησιµοποιούσαν  σε  κερδοσκοπικά  παιχνίδια  σε  βάρος  της 

δραχµής. Οι  επιλογές  τους  (όχι  αναγκαστικά  αλληλοαποκλειόµενες) ήταν, είτε  ν'

αυξήσουν  τον  πλούτο  τους  µέσω  της   χρησιµοποίησης  του  σε  παραγωγικές 

δραστηριότητες, δραστηριότητα  που  απαιτούσε  την  ανάληψη  κινδύνου  και 

µακροπρόθεσµο  προσανατολισµό  ή  να  τον  χρησιµοποιήσουν  σε  µεταπρατικές  και 

βραχυπρόθεσµες κερδοσκοπικές δραστηριότητες στο  χώρο του  χρήµατος µε σκοπό το 

γρήγορο  και  καθόλου  ευκαταφρόνητο  κέρδος. Παράλληλα, η  οικονοµική  και 

πολιτική  αστάθεια, η  πόλωση  που  επέφερε  ο  εµφύλιος  και  αργότερα  ο  ψυχρός πόλεµος  και  οι  διασυνδέσεις  συγκεκριµένων  πολιτικών  οµάδων  της  καθεστηκυίας 

τάξης  µε  αυτές  τις  κοινωνικές  οµάδες, διαµόρφωσαν  τους  όρους  για  µια 

επιχειρηµατική  συµπεριφορά  που, συν  τω   χρόνω, θ’ αποκτούσε  µονιµότερο 

 χαρακτήρα  και  θα  καθόριζε, εν  πολλοίς, τη  φυσιογνωµία  της  επιχειρηµατικής 

δραστηριότητας στην Ελλάδα.

14 14 Delivanis-Cleveland, 150-1.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

8/49

Πριν την  Απογείωση 

8

Τα  νέα  µέτρα  που  ελήφθησαν  τον  Οκτώβριο  του  1947, τα  οποία  είχαν  τη 

σφραγίδα  της  Αµερικανικής  Αποστολής,15  εγκαταλείφθηκε  η  ελληνοβρετανική 

συµφωνία και επιδιώχθηκε ο έλεγχος της αγοράς συναλλάγµατος και  χρυσών  λιρών 

και ο περιορισµός των φαινόµενων κερδοσκοπίας που σχετίζονταν µε τις εισαγωγές.

Για  το  σκοπό  αυτό  δόθηκαν  κίνητρα  στους  κατόχους  συναλλάγµατος  να  το 

µετατρέψουν  σε  δραχµές, µε  την  παροχή, από  την  Τράπεζα  της  Ελλάδος, µιας 

υπερτίµησης  σε  σχέση  µε  την  επίσηµη  ισοτιµία. Επίσης, καθιερώθηκαν  τα 

πιστοποιητικά συναλλάγµατος  (bonus certificates), των οποίων η αξία καθορίσθηκε 

στις 5.000 δρχ. για την αγγλική  λίρα και στις 3.000 για το δολάριο. Τα πιστοποιητικά 

αυτά τα έπαιρναν οι  λήπτες συναλλάγµατος από το εξωτερικό και είχαν διάρκεια 60

ηµέρες. Οι κάτοχοι τους µπορούσαν να τα πουλήσουν στην Τράπεζα της Ελλάδος ή 

σε   χρηµατιστές  που  τα  παραχωρούσαν  στη  συνέχεια  σε  όσους  είχαν  ανάγκη 

προµήθειας  συναλλάγµατος  για  πληρωµές  εισαγωγών. Η   χορήγηση  των 

πιστοποιητικών  αυτών  έγινε  µε  σκοπό  την  αύξηση  των  εισαγωγών  και  για  την 

παροχή κινήτρων  έκδοσης  εµβασµάτων από την Τράπεζα της Ελλάδος, εµβάσµατα 

που στο παρελθόν κατευθύνονταν στη µαύρη αγορά. Τα µέτρα αυτά δεν κατάφεραν 

να σταθεροποιήσουν τη δραχµή και οδήγησαν σε µείωση της ισοτιµίας της κατά 33%

έναντι  της  χρυσής  λίρας, κατά 37,5% έναντι  της στερλίνας και κατά  50%, περίπου,

έναντι του δολαρίου.16 

Η ∆ηµοσιονοµική ανεπάρκεια και η Αµερικανική Βοήθεια 

∆ραµατική ήταν η κατάσταση και στο "µέτωπο" των δηµόσιων οικονοµικών: υψηλά 

 χρέη, άδεια  ταµεία  και  υπαγωγή  των  δηµόσιων  οικονοµικών  στις  ανάγκες  του 

κατακτητή. Κι  εδώ  απαιτείτο  η  δηµιουργία  των  προϋποθέσεων  δηµοσιονοµικής 

διαχείρισης, µε την κατάρτιση προϋπολογισµού, την καταγραφή των υποχρεώσεων 

και των πληρωµών και την αναζήτηση ενδεχόµενων πηγών εσόδων. Οι ανάγκες για έσοδα ήταν άµεσες και εκρηκτικές, γιατί επείγετο η πληρωµή µισθών και συντάξεων 

τριακοσίων  και  πλέον   χιλιάδων  ανθρώπων.17  Ο  πρώτος  προϋπολογισµός  που 

καταρτίσθηκε, αν  και  ελλειµµατικός, ήταν  εκ  των  πραγµάτων  ελλιπής, αφού  δεν 

περιελάβανε  ούτε  τις  στρατιωτικές  δαπάνες  (εκτός  των  τακτικών  µισθών  των 

στρατιωτικών), ούτε τις αναγκαίες δαπάνες για την ανασυγκρότηση.

15

 Σταθάκης, Το  ∆όγ µα Τρούµαν  και το Σχέδιο  Μάρσαλ , 198 κ.ε.16 Delivanis. Greek Attempts of Postwar Monetary Rehabilitation, 93.17 Α.Αγγελόπουλος, Το Οικονοµικό Πρόβληµα, 94 κ.ε.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

9/49

Πριν την  Απογείωση 

9

Σε  ό,τι  αφορά  τη  χρηµατοδότηση  της  οικονοµίας, η  στενότητα  των  πόρων  και  οι 

ενδεδειγµένες  προφυλάξεις  για  τον  πληθωρισµό  επέβαλλαν  µια  διοικητική 

αντιµετώπιση του ζητήµατος. Για το σκοπό αυτό δηµιουργήθηκε στην Τράπεζα της 

Ελλάδος  η  Κεντρική  Επιτροπή  Πιστώσεων , µε  σκοπό  την  κατάρτιση  πίνακα 

επιχειρήσεων που είχαν προτεραιότητα για  χρηµατοδότηση. Η βασικότερη αιτία για 

τις  έντονες  πληθωριστικές  πιέσεις  ήταν  το  έλλειµµα  του  προϋπολογισµού  και  οι 

πιστώσεις στα συµµαχικά στρατεύµατα. Το έλλειµµα του προϋπολογισµού µπορούσε 

να καλυφθεί µε αύξηση της φορολογίας, ιδιαίτερα σε στρώµατα που πλούτισαν στη 

διάρκεια  της  κατοχής  και  ωφελήθηκαν  από  τον  πληθωρισµό, και  µε  επιβολή 

περιουσιακού φόρου και φόρου πολυτελείας.18 Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασµό µε 

τις αυξανόµενες στρατιωτικές ανάγκες,  λόγω εµφυλίου πολέµου, δηµιούργησαν µια 

δηµοσιονοµική  ασφυξία, η  οποία  αντιστράφηκε, µερικώς  µε  την  επέµβαση  των 

Αµερικανών. Η  επέµβαση αυτή  ξεκίνησε  µε  το  λόγο  του  Truman στις  12 Μαρτίου 

1947 στο Αµερικανικό Κογκρέσο όπου ζήτησε την έγκριση για βοήθεια $400 εκ. προς 

την Τουρκία και την Ελλάδα. Μετά από συζητήσεις (εντός και εκτός του Κογκρέσου)

το Κογκρέσο ενέκρινε (τον Μάιο του 1947) τη βοήθεια αυτή.19 Στις 20 Ιουνίου 1947,

υπογράφεται, µεταξύ  των  Η.Π.Α. και  της  Ελλάδας, η  συµφωνία   χορήγησης 

οικονοµικής βοήθειας για την "πρόληψιν [της] οικονοµικής κρίσεως, [την] προαγωγή 

της  εθνικής ανασυγκροτήσεως και  [την] αποκατάσταση  της  εσωτερικής γαλήνης".20 

 Έχει  υποστηριχθεί21  ότι  η  Αµερικάνικη  Βοήθεια  που  δόθηκε  µέσω  του  ∆όγµατος 

Truman, έσωσε την Ελλάδα από βέβαιη οικονοµική κατάρρευση. Η αρχική βοήθεια 

που  εγκρίθηκε από το Κογκρέσο είχε ορισθεί στα $ 300 εκατ. και ήταν διάρκειας ενός 

έτους.22 Πολύ σύντοµα, όµως, έγινε φανερό ότι ήταν ανεπαρκής. Για την εφαρµογή 

του αρχικού ∆όγµατος Truman, στάλθηκε στην Ελλάδα µια µεγάλη αποστολή µε την 

ονοµασία  A.M.A.G. (American Mission for Aid to Greece) η  οποία  απέκτησε 

κεντρικό ρόλο στην οικονοµική και πολιτική ζωή της  χώρας, παρακάµπτοντας την εγχώρια  πολιτική  ηγεσία  και  αναλαµβάνοντας  αποφασιστικές  οικονοµικές  και 

πολιτικές αρµοδιότητες. Στην ουσία, η οικονοµική πολιτική περνούσε στα  χέρια της 

18 Στο ίδιο, 44 κ.ε.19 McNeil. Greece: American Aid in Action, 1947-1956, 35.20 Το πλήρες κείµενο στη Νέα Οικονοµία, 1.9 (1947): 504-5.21 Sweet-Escott, : A Political and Economic Survey 1939-1953, 104. 22  Το  αρχικό  σχέδιο  προέβλεπε  ότι  το  µεγαλύτερο  µερίδιο  των  $ 300 εκατ. θα  χρησιµοποιούνταν για την οικονοµική ανόρθωση  της Ελλάδας, ενώ η στρατιωτική βοήθεια 

έµπαινε  σε  δεύτερη  µοίρα. Η  εξέλιξη  του  εµφυλίου  πολέµου  έκανε  τους  Αµερικανούς υπευθύνους  να  αναδιατάξουν  τις  προτεραιότητες  τους, και  έτσι  η  περίοδος  1947-9 ήταν περίοδος στρατιωτικών προτεραιοτήτων. McNeil, 37-40.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

10/49

Πριν την  Απογείωση 

10

αµερικανικής αποστολής.23 Εκφράστηκαν, επίσης, φόβοι, ότι η συµφωνία αυτή δεν 

αντιµετώπιζε ουσιαστικά τα αίτια της κρίσης, αλλά πρόσφερε µόνο µια προσωρινή 

σταθεροποίηση η οποία θα κατέρρεε όταν θα διακοπτόταν η βοήθεια.24 

Τον  Ιούνιο  του  1947 ο υπουργός Εξωτερικών  των ΗΠΑ  George C.Marshall,

πρόσφερε  Αµερικανική  βοήθεια  σε  όλη  την  Ευρώπη, και  µετά  από  µακρές 

διαπραγµατεύσεις ένα τετράχρονο σχέδιο εξελίχθηκε για την οικονοµική ανόρθωση 

των  κρατών που  το αποδέχθηκαν, µεταξύ αυτών  και  η Ελλάδα. Συνεπώς από  τον 

Απρίλιο  του  1948 η  Αµερικανική  οικονοµική  βοήθεια  στην  Ελλάδα  αποτελούσε 

µέρος  µιας  πανευρωπαϊκής  προσπάθειας  ανασυγκρότησης. Η  συµµετοχή  της 

Ελλάδας στο σχέδιο αυτό έγινε µε την υπογραφή της συµφωνίας, στις 2 Ιουλίου 1948.

Με τη συµφωνία αυτή η AMAG εκχωρούσε τις αρµοδιότητες της στην Αµερικανική 

Αποστολή ∆ιαχείρισης  της βοήθειας  του σχεδίου  Marshall στην Ελλάδα  (Economic

Cooperation Administration/Greece - ECA/G) υπό τη διοίκηση του πρεσβευτή των 

ΗΠΑ Henry Grady.25 Με την άφιξη της ECA/G, έγινε φανερό ότι η  χώρα  χρειαζόταν 

ένα  µακροχρόνιο  σχέδιο  για  την  καταπολέµηση  της  οικονοµικής  ανέχειας,

θεωρώντας  ότι  η  βοήθεια  προς  την  Ελλάδα, στα  πλαίσια  του  σχεδίου  διέφερε 

σηµαντικά απ' αυτήν που δόθηκε στις άλλες  χώρες.  Έτσι έκριναν ότι η βοήθεια αυτή 

ίσως  έπρεπε  να  συνεχιστεί  και  πέραν  του  1952 (καταληκτική  ηµεροµηνία  για  το 

σχέδιο). Οι  Αµερικάνοι  σύµβουλοι  έκριναν, επίσης, "πως  ο  στόχος  της  απλής 

ανασυγκρότησης  της  οικονοµίας  στα  επίπεδα  της  προπολεµικής  κατάστασης  δεν 

ήταν  επαρκής  στόχος" και  ότι  "για  να  επιτύχει  η  χώρα  τα  προπολεµικά  επίπεδα 

διαβίωσης  χρειαζόταν  παραπέρα  αναπτυξιακή  δουλειά" και  συνεπώς, κατέληγαν,

για να επανέλθει η οικονοµία  "είναι σώφρων να αναζητηθούν διαφορετικοί τρόποι 

εµπορίου  και  να αλλάξει  η φύση  της Ελληνικής  οικονοµίας, δίνοντας  µεγαλύτερη 

έµφαση σε τύπους βιοµηχανικής παραγωγής που ταιριάζουν στους φυσικούς πόρους 

της Ελλάδας."26 Το Νοέµβριο του 1948, ολοκληρώνεται η σύνταξη του προγράµµατος διαχείρισης της 

βοήθειας  του  Σχεδίου  Marshall και  κατατίθεται  στον  Οργανισµό  Ευρωπαϊκής 

23 Γ.Σταθάκης, Το  ∆όγ µα Τρούµαν  και το Σχέδιο  Μάρσαλ , 167 κ.ε. Kofas, ό.π., 90-2, 98-105. Κατά τον Αγγελόπουλο, η "όλη συµφωνία διέπεται από µια πλήρη δυσπιστία προς την ικανότητα του  σηµερινού  ελληνικού  κράτους  να  διαχειρισθή  τη  βοήθεια  που  του  παρέχεται". Η  ελληνοαµερικανική συµφωνία, ό.π. 466.24

 Αγγελόπουλος, ό.π., 468.25 Kofas, ό.π., 110 κ.ε.26 Sweet-Escott, 107.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

11/49

Πριν την  Απογείωση 

11

Οικονοµικής Συνεργασίας  (Ο.Ε.Ο.Σ.).27 Στο πρόγραµµα καθορίζεται ως βασική  (αν 

όχι  αποκλειστική) πηγή   χρηµατοδότησης  το  σχέδιο  Marshall. Επίσης, θεωρείται 

απαραίτητη  η  προώθηση  της  εκβιοµηχάνισης, µε  την  παρατήρηση, όµως, ότι  η 

βιοµηχανική  ελληνική  παραγωγή  θα  ήταν  συµπληρωµατική  της  παραγωγής  των 

άλλων  χωρών. Η διευκρίνηση αυτή ενσωµατώθηκε στο πρόγραµµα για να καµφθούν 

οι  αντιδράσεις  που  είχε  προκαλέσει  η  προοπτική  εκβιοµηχάνισης  της  ελληνικής 

οικονοµίας σε ορισµένες δυτικοευρωπαϊκές  χώρες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα 

ευρωπαϊκής  αποκατάστασης. Οι   χώρες  αυτές  αντιτάχθηκαν  στο  ενδεχόµενο 

απόκτησης  βαριάς  βιοµηχανίας  από  την  Ελλάδα  µε  το  επιχείρηµα  ότι  στην 

προοπτική ενοποίησης της ευρωπαϊκής οικονοµίας παρείλκε η δηµιουργία επιπλέον 

βιοµηχανιών, αφού  οι  ανάγκες  της  Ευρώπης  καλύπτονταν  από  το  υπάρχων 

βιοµηχανικό δυναµικό.28 

Ο Στέφανος Στεφανόπουλος, ως υπουργός Συντονισµού, µε αφορµή την παρουσίαση 

του προγράµµατος, προδιέγραψε τα πλαίσια στα οποία θα κινούταν το πρόγραµµα 

ανασυγκρότησης.29  Κατά  τον  Στεφανόπουλο, το  πρόβληµα  βιωσιµότητας  που 

αντιµετώπιζε  η  ελληνική  οικονοµία  µπορούσε  να  ξεπερασθεί  µόνο  εάν 

"προχωρήσωµεν εις µονίµους  λύσεις του ελληνικού προβλήµατος και συγκεκριµένως 

εις την δια της εκβιοµηχανίσεως ριζικήν αναδιάρθρωσιν της ελληνικής οικονοµίας,

εκ  της  οποίας  θα  δηµιουργηθούν  νέαι  ευκαιρίαι  απασχολήσεως, νέαι  δυνατότητες 

αυξήσεως  του  εθνικού  εισοδήµατος  και  του βιοτικού  επιπέδου, δια  ν' αποκτήση  η 

 χώρα  µονιµωτέραν  οικονοµικήν  ισορροπίαν".30  Ως  εκβιοµηχάνιση  η  κυβέρνηση 

αντιλαµβανόταν  την  εκµετάλλευση  του  ορυκτού  πλούτου  και  όχι  ένα  πρόγραµµα 

ανάπτυξης  και  εκσυγχρονισµού  του  δευτερογενούς  τοµέα. Η  προτεραιότητα  θα 

δινόταν  στις  ενεργειακές  επενδύσεις, στα  µεγάλα  έργα  υποδοµής, στην  ίδρυση 

βιοµηχανιών  εκµετάλλευσης  ορυκτού  πλούτου, στον  εκσυγχρονισµό  του 

κεφαλαιακού εξοπλισµού και στην εκτέλεση έργων κοινωνικής πρόνοιας. Στόχος του φιλόδοξου και µεγαλεπήβολου αυτού προγράµµατος ήταν µε τη  λήξη της βοήθειας,

το 1952, η γεωργική παραγωγή να ήταν µεγαλύτερη κατά 30% της προπολεµικής και 

η βιοµηχανική κατά 115%.31 Το πρόγραµµα επαίνεσε και ο Αµερικανός πρεσβευτής 

27 Α.Σ.Α. Προσωρινόν   Μακροπρόθεσ µον  Πρόγραµµα Οικονοµικής  Ανορθώσεως της Ελλάδος. Αθήνα 1949.28  Σ.Ι.Αγαπητίδης. Το  Σχέδιον   Μάρσαλ   και  το  Ελληνικόν   Πρόγραµµα  Οικονοµικής  Ανορθώσεως.Αθήνα 1950, 26-7.29

 ∆ηλώσεις του κ.Υπουργού Συντονισµού. Νέα Οικονοµία, 3.2 (1948): 81-2.30 Στο ίδιο, 81.31 Στο ίδιο, 82.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

12/49

Πριν την  Απογείωση 

12

Henry Grady, ο οποίος, όµως, άφησε να  εννοηθεί ότι η ροή της βοήθειας δεν ήταν 

δεδοµένη αλλά ήταν συνάρτηση της αποτελεσµατικότητας και της αξιοποίησης  της 

από τις εγχώριες κυβερνήσεις.32 

Η σύνταξη και η εφαρµογή του προγράµµατος αυτού συνάντησε αρκετές δυσκολίες,

ενώ δεν  έλειψαν και οι διαφωνίες για  τον προσανατολισµό  του που κατέληξαν σε 

παραιτήσεις  των  Α.∆ιοµήδη  και  Ξ.Ζολώτα  από  τις  θέσεις  του  προέδρου  και 

αντιπροέδρου του Α.Σ.Α. και του διευθύνοντα σύµβουλου της και πρώην υπουργού 

Ι.Ζίγδη.33 

Το  σχέδιο  ανασυγκρότησης  της  ECA/G (που  στηρίχθηκε  σε  αυτό  που  είχε 

υποβάλλει  η  ελληνική  κυβέρνηση), προέβλεπε  τον  εξοπλισµό  της   χώρας  µε 

κεφαλαιουχικά  αγαθά, αναγκαία  για  την  εξοικονόµηση  αναγκαίου  ξένου 

συναλλάγµατος. Το  µεγαλύτερο  µέρος  των  δαπανών  του  προγράµµατος,

προβλεπόταν  να  δαπανηθεί  στην  αγροτική  παραγωγή, στον  επανεξοπλισµό  της 

βιοµηχανίας, σ' ένα δίκτυο ηλεκτρικών σταθµών και στη βελτίωση των επικοινωνιών.

Για  την αγροτική παραγωγή συγκεκριµένα, προβλεπόταν η  εισαγωγή  τρακτέρ και 

άλλου  κεφαλαιουχικού  εξοπλισµού  που  θα  χρησιµοποιούνταν  για  την  παραγωγή 

πατάτας, κυρίως στην περιοχή  της Μακεδονίας, στην αποθήκευση  των προϊόντων,

στην  εκπαίδευση των αγροτών κ.ο.κ. [108-9] Το βιοµηχανικό σχέδιο προέβλεπε την 

εγκατάσταση  µηχανών  που  θα  οδηγούσε  σε  µείωση  των  εισαγωγών  µιας  σειράς 

προϊόντων, όπως  νιτρικών   λιπασµάτων  και  καυστικής  σόδας, την  επέκταση  της 

βιοµηχανίας  τσιµέντου, καθώς  και  την  παραγωγή  βωξίτη  που  θα  οδηγούσε  σε 

εξαγωγές  αλουµινίου. Το  σχέδιο  πρότεινε, επίσης, τη  δηµιουργία  µικρής 

µεταλλευτικής βιοµηχανίας  (παρά  τις αµφιβολίες  της  ECA), και  την ανάπτυξη  της 

παραγωγής µηχανών ντίζελ.

Η κατασκευή ενός σηµαντικού οδικού δικτύου  (που έγινε, εκτός των άλλων,

για  στρατιωτικούς  και  πολιτικούς   λόγους), ήταν  η  πιο  σηµαντική  απ' όλες  τις αλλαγές που προκάλεσε το Αµερικανικό πρόγραµµα βοήθειας στην Ελλάδα. Κι αυτό 

γιατί  έσπασε  τον  αποµονωτισµό  της  υπαίθρου  και  βοήθησε  στον  προσανατολισµό 

των καλλιεργειών στις ανάγκες της αγοράς.

Αντιθέτως, το πρόγραµµα  για  την ανόρθωση  της βιοµηχανίας δεν  είχε  την 

ίδια  ευτυχή  κατάληξη. Κατόπιν  συµφωνίας  της  ECA/G και  της  ελληνικής 

32

 ∆ηλώσεις  του  κ.Πρεσβευτού  των Ηνωµ.Πολιτειών. Νέα Οικονοµία, 3.2 (1948): 82-3.

  Kofas,ό.π., 117 κ.ε.33 Νέα Οικονοµία, 2.11 (1948): 558, και Η Παραίτηση ∆ιοµήδη. Νέα Οικονοµία, 3.3 (1949): 116-7.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

13/49

Πριν την  Απογείωση 

13

κυβέρνησης, συστήθηκε  στις  12 Νοεµβρίου  1948 η  Κεντρική  Επιτροπή  ∆ανείων , την 

οποία  αποτελούσαν   Έλληνες  και  Αµερικανοί, µε  σκοπό  την  παροχή  δανείων  σε 

επιχειρήσεις  που  άξιζαν   χρηµατοδότησης.34  Το  πρόγραµµα  αυτό, όµως, δεν  είχε 

επιτυχία. Είναι  χαρακτηριστικό  το γεγονός ότι, ενώ  τα προγράµµατα γενικότερων 

υποδοµών  και  οικισµού  απορρόφησαν  το  σύνολο, σχεδόν, της  βοήθειας  για  την 

περίοδο  1948-50, ο  ιδιωτικός  τοµέας  απορρόφησε  µόνο  το  19% των  δανείων 

ανασυγκρότησης για τις επιχειρήσεις.35 

Με αφορµή τα προβλήµατα αυτά και την καθυστέρηση που είχε παρατηρηθεί 

στο πρόγραµµα ανασυγκρότησης, η Νέα Οικονοµία, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1950,

µια έρευνα για τη  χρήση της βοήθειας που ελάµβανε η Ελλάδα. Ο Τσουδερός ήταν ο 

πρώτος που  έλαβε  το  λόγο.36 Σύµφωνα  µε  τον Τσουδερό, η αναποτελεσµατικότητα 

στη  χρήση της βοήθειας έπρεπε να αποδοθεί στον εµφύλιο πόλεµο, η έλλειψη πόρων 

και  τεχνικής  οργάνωσης, η  κάλυψη  των  δηµοσιονοµικών  ελλειµµάτων  και  η 

µεταφορά  πόρων  από  τις  ανάγκες  της  ανασυγκρότησης  σε  στρατιωτικές  ανάγκες.

Επίσης, η  πολιτική  που  ακολουθήθηκε  είχε  πρώτο  στόχο  την  καταπολέµηση  του 

πληθωρισµού και  τη νοµισµατική σταθεροποίηση και  το πρόβληµα  της ανάπτυξης 

τέθηκε  σε  δεύτερη  µοίρα. Το  δίληµµα  που  αντιµετώπισαν  οι  µεταπολεµικές 

κυβερνήσεις, κατά  τη  γνώµη  του, ήταν  "µεταξύ  πληθωρισ µού  και  επιβραδύνσεως  της 

ανασυγκροτήσεως. Ορθώς  προετιµήθη  το  δεύτερον".37  Ωστόσο, ο  Τσουδερός  δε 

θεωρούσε πως  είχε γίνει ό,τι ήταν δυνατόν. Αποδείχθηκε,  λέει ότι  "αι Κυβερνήσεις 

µας  ήσαν  ανέτοιµοι  και  ανίκανοι  να  συλλάβουν  το  σύνολον  του  οικονοµικού 

προβλήµατος  και  να   χαράξουν  και  εφαρµόσουν  µίαν  ορθήν  οικονοµικήν 

πολιτικήν".38 Η περαιτέρω διαχείριση απαιτούσε τη  χρήση της βοήθειας για καθαρά 

παραγωγικούς σκοπούς  "εις  έργα µεγάλα δια  την αξιοποίησιν των Εθνικών πόρων 

34Σ.Αγαπητίδης. Το Σχέδιον   Μάρσαλ , 21, 24.35  Σ.Αγαπητίδης, ό.π., 30, 32.  Όπως  αναφέρει  ο  MacNeil, εκτός  των  φαινόµενων ευνοιοκρατίας υπέρ ορισµένων επιχειρηµατιών από την πλευρά των ελλήνων αξιωµατούχων,οι  βιοµήχανοι  δεν  φάνηκαν  πρόθυµοι  να  αποπληρώσουν  τα  δάνεια, αλλά  ούτε  και αναγκάσθηκαν ιδιαίτερα από τις Ελληνικές Αρχές: "Για πολλές επιχειρήσεις ήταν βολικό να αθετήσουν τις υποχρεώσεις τους, καθώς µια µετάθεση της αποπληρωµής για µερικά  χρόνια,µε σταθερό πληθωρισµό, θα είχε ως αποτέλεσµα να καταβάλουν µόνο ένα µέρος του δανείου που  είχαν  λάβει." Η κατάσταση αυτή γενικεύθηκε  µε αποτέλεσµα  µετά από δύο  χρόνια  το πρόγραµµα αυτό να αποτύχει. Greece, 53.36 Μια έρευνα  της  "Ν.Οικονοµίας" για το καλλίτερο  τρόπο  χρησιµοποιήσεως  της αµερικαν.

Οικονοµικής βοηθείας. Νέα Οικονοµία, 4.1 (1950): 4-7.37 Στο ίδιο, 6.38 Στο ίδιο, 7.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

14/49

Πριν την  Απογείωση 

14

και δυνάµεων. Καλύτερα ένα-δυο καλά και µεγάλα έργα παραγωγικής αποδόσεως,

παρά πολλά ασήµαντα".39 

Για  τον  Χρυσό  Ευελπίδη, το  πρόβληµα  µε  την  ανασυγκρότηση  ήταν  ότι 

παραµερίσθηκαν  τα  µεγάλα  έργα  που  ήταν  απαραίτητα  για  την  άσκηση 

βιοµηχανικής  πολιτικής, και  σπαταλήθηκαν  "εκατοµµύρια  δολαρίων  εις  τους 

βιοµηχάνους δια την ίδρυση νέων βιοµηχανιώνή δια την επέκταση των υπαρχουσών 

δασµοβιοτόπων".40 Συµφωνώντας µε τον Τσουδερό, τόνιζε κι αυτός τον περιορισµό 

του  προγράµµατος  ανασυγκρότησης  στην  εκτέλεση  ενεργειακών  και 

εγγειοβελτιωτικών έργων και την αποφυγή κατακερµατισµού της βοήθειας σε πολλά 

έργα: " Όχι πια πολυπραγµοσύνη, ούτε ψιλικατζίδικη πολιτική".41 

Για  τον  πρώην  υπουργό  δηµοσίων   Έργων  και  καθηγητή  Ανάργυρο 

∆ηµητρακόπουλο, η βασική πρόκληση που αντιµετώπισε  µεταπολεµικά η  ελληνική 

οικονοµία  ήταν  ο  εκσυγχρονισµός  της  διάρθρωσης  της  και  η  δηµιουργία  στέρεων 

θεµελίων.42 "Τίποτε όµως απ' όλα αυτά δεν έγινε. Το πρόγραµµα µας ήτο πρόγραµµα 

εκ των ενόντων, άσχετο προς τας προεκταθείσας σκέψεις και ασυµβίβαστο προς τας 

Ελληνικάς πραγµατικότητας, δεν επίστευσαν δε εις αυτό, ούτε οι ίδιοι οι συντάκται 

του".43 Κατά τον ∆ηµητρακόπουλος αυτό που επειγόταν να γίνει ήταν η αναθεώρηση 

του  προγράµµατος  βοήθειας, ώστε  να  προσλάβη  την  σαφή  µορφήν  οικονοµικού 

προγράµµατος"44, και η αναθεώρηση της σχέσης µε τις Η.Π.Α. ώστε να τεθούν σε νέα 

βάση...

Για  τον ∆.Φιλάρετο45 που ήταν  µέλος του Α.Σ.Α., η βοήθεια που  είχε  χορηγηθεί ως 

τότε  δεν  µπορούσε  να  αξιοποιηθεί  καλύτερα,  λόγω  του  µεγάλου  ελλείµµατος 

καταναλωτικών αγαθών και της κατεστραµµένης παραγωγικής βάσης. Τις  ευθύνες,

πάντως, για  το  ότι  δεν  έγιναν  περισσότερα  έπρεπε  να  πέσουν  στις  µεταπολεµικές 

κυβερνήσεις, "και περισσότερον εις τον κ. Βαρβαρέσσον, όστις απέφυγε – φοβούµαι 

δια  να  µη  παύση  θαυµαζόµενος  από  την  τότε  ζηλοτύπως  δεσπόζουσαν  παρ' ηµίν αγγλικήν επιρροήν – να µεταχειρισθή το διεθνές κύρος του δια να θέση το  λανθάνον 

αγωνιώδες ερώτηµα: ‘Ποιος θ' ανασυγκροτήση τα ελληνικά ερείπια, αφού προδήλως 

39 Στο ίδιο.40 Η  χρησιµοποίηση της αµερικ. οικονοµ. βοηθείας. Νέα Οικονοµία, 4.2 (1950): 65-7, εδώ 66.41 Στο ίδιο, 67.42 Η Χρησιµοποίηση της Αµερικανικής Βοηθείας. Νέα Οικονοµία, 4.3 (1950): 113-5.43 Στο ίδιο, 114.44

 Στο ίδιο, 115.45 Η Χρησιµοποίηση της Αµερικανικής Οικονοµικής Βοηθείας. Νέα Οικονοµία, 4.4 (1950): 165-8.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

15/49

Πριν την  Απογείωση 

15

η  Αγγλία  δεν  είναι  εις  θέσιν  να  το  πράξη  και  επανορθώσεις  απταί  δεν 

προσδοκώνται;’"46 Αυτό που  χρειαζόταν, πλέον, η  χώρα ήταν πολιτική σταθερότητα,

απλούστευση  του  αµερικανικού  ελέγχουκαι  ελευθερία  και  εµπιστοσύνη  στα 

υπουργεία ώστε να επιτελέσουν το καθένα στον τοµέα του το έργο τους.47 

Για  τον  Κωνσταντίνο  Ν.Γουναράκη, Πρύτανη  του  ΕΜΠ  και  προέδρου  του  ΑΣΑ,

τόσο η δυσµενείς συνθήκες όσο και το µικρό µέγεθος της βοήθειας δεν άφηναν πολλά 

περιθώρια  για  µεγάλα  πράγµατα.48  Κατά  τον  Γουναράκη, πέντε  ήταν  οι 

προϋποθέσεις για την καλύτερη αξιοποίηση της βοήθειας: Η εξωτερική ασφάλεια, η 

πολιτική οµαλότητα, "η ενιαία και συστηµατική διαχείρισις όλων των προβληµάτων 

του  σχεδίου  οικονοµικής  ανορθώσεως  και  της  εφαρµογής  αυτού", η  διοικητική 

αναδιοργάνωση και η πίστη στο µέλλον της  χώρας.49 

Τέλος, για  τον  Ιωάννη  Ζίγδη,50  υπήρχαν  σοβαρές  ευθύνες  από  τις  πολιτικές 

µεταπολεµικές ηγεσίες για τη  χρήση που έγινε στη βοήθεια, γιατί έπρεπε να κάνουν 

παραγωγική   χρήση  των  πόρων  και  την  έλλειψη  προγραµµατισµού. Ως  βασικές 

προϋποθέσεις  θεωρούσε  την  ύπαρξη  κυβέρνησης  που  θα  αντιλαµβανόταν  την 

οικονοµική  κατάσταση  και  θα  κατέστρωνε  σχέδιο  "διασφαλίσεως  της  οικονοµικής 

υποστάσεως  της  χώρας".51 Επίσης, "Προϋπόθεσις  ειδική δηλ. της Ανασυγκροτήσεως 

είναι  και  η Ανασυγκρότησις  των  µέχρι  σήµερον  οργάνων Ανασυγκροτήσεως. Και 

τούτο δεν σηµαίνει απλήν µεταβολήν της µορφής των. Σηµαίνει νέον πνεύµα, νέας 

µεθόδους  και  προπαντός  νέους  – όχι  µόνον, προς  Θεού, την  ηλικίαν! –

ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ".52 

∆ύο  χρόνια µετά την έναρξη του προγράµµατος ανασυγκρότησης, µέσω του 

Σχεδίου  Marshall, είχε  γίνει, πλέον, φανερό  ότι  οι  φιλόδοξοι  στόχοι  του 

προγράµµατος δεν θα πραγµατοποιούνταν. Στο υπόµνηµα που υπέβαλε η ελληνική 

κυβέρνηση προς τον Ο.Ε.Ο.Σ., τον Αύγουστο του 1950, οµολογείτο ευθύς εξ αρχής ότι 

"η  συµπλήρωσις  του  προγράµµατος  εκείνου  εντός  του  χρονικού  διαστήµατος  της 

46 Στο ίδιο, 165.47 Στο ίδιο, 167-8.48 Η Χρησιµοποίηση της Αµερικανικής Οικονοµικής Βοηθείας: Απόψεις κ.Κων.Ν.Γουναράκη.Νέα Οικονοµία, 4.4 (1950): 211-2.49 Στο ίδιο, 212.50  Η  Χρησιµοποίηση  της  Αµερικανικής  Οικονοµικής  Βοηθείας: Απόψεις  κ.Ι.Γ.Ζίγδη. Νέα 

Οικονοµία, 4.4 (1950): 213-7.51 Στο ίδιο, 216.52 Στο ίδιο, 217.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

16/49

Πριν την  Απογείωση 

16

τετραετίας δεν είναι πλέον δυνατή".53 Το αρχικό πρόγραµµα τελικά εγκαταλείφθηκε 

και προσαρµόσθηκε στα ακόλουθα δεδοµένα:

Πίνακας 1

Αρχικό Σχέδιο  Αναθεωρηµένο Σχέδιο 

∆ιαφορές Τοµέας 

Ποσά σε 

εκατ. $

% Ποσά σε εκατ. $

% Ποσά σε εκατ. $

%

Εγγειοβελτιώσεις  13,1 2,2% 11,3 3,0% 1,8 0,8%

Ενέργεια  102,0 17,2% 66,6 17,8% 35,4 16,3%

Γεωργία, Αλιεία  94,8 16,0% 52,5 14,0% 42,3 19,4%

Αποκατάσταση-επαναπατρισµός προσφύγων 

26,5 4,5% 18,6 5,0% 7,9 3,6%

Μεταλλεία, Λιγνίτης, Αλυκές  14,9 2,5% 11,4 3,0% 3,5 1,6%

Βιοµηχανία  120,3 20,3% 88,8 23,7% 31,5 14,5%

Τουρισµός  5,0 0,8% 3,2 0,9% 1,8 0,8%

Οδικό ∆ίκτυο  12,1 2,0% 10,4 2,8% 1,7 0,8%

Σιδηρόδροµοι  66,2 11,2% 34,0 9,1% 32,2 14,8%

Λιµάνια  8,2 1,4% 5,5 1,5% 2,7 1,2%

Ακτοπλοΐα, Πολιτική Αεροπορία 

36,4 6,1% 23,5 6,3% 12,9 5,9%

Τηλεπικοινωνίες  10,0 1,7% 7,3 1,9% 2,7 1,2%

Κατοικίες  26,5 4,5% 14,2 3,8% 12,3 5,7%

∆ηµόσια Υγεία  28,4 4,8% 10,0 2,7% 18,4 8,5%

 Ύδρευση, Αποχέτευση  13,4 2,3% 8,1 2,2% 5,3 2,4%

Εκπαίδευση, αναδιοργάνωση 

δηµ.υπηρ.

10,9 1,8% 5,8 1,5% 5,1 2,3%

Λοιπές δαπάνες  3,5 0,6% 3,5 0,9% 0,0 0,0%

Σύνολα  592,2 100,0% 374,7 100,0% 217,5 100,0%

Πηγή: Α.Σ.Α. Υπόµνηµα  προς τον  Ο.Ε.Ο.Σ. επί των   προγραµµάτων  1950-51 και 1951-52, 79-80. 

Η  µείωση, κατά  το  1/3  του  συνολικού  προγράµµατος, ήταν  αναπόφευκτο  ότι  θα 

επηρέαζε  το βαθµό και  το  χαρακτήρα  της ανασυγκρότησης, αφού  µειώθηκαν κατά 

34% οι  πόροι  που  προορίζονταν  για  τον  πρωτογενή  και  δευτερογενή  τοµέα  της 

οικονοµίας (βλ. πίνακα 1), παρά τη διαπίστωση ότι οι τοµείς αυτοί ήταν σηµαντικοί για  την άµβλυνση  του προβλήµατος  της ανεργίας  και  για  την  εξισορρόπησης  του 

ισοζυγίου πληρωµών.54 

Ο  Αγγελόπουλος, µε  αφορµή  τη  συµπλήρωση  πέντε  ετών  από  την 

απελευθέρωση, έκανε  µια  αναδροµή  στα   χρόνια  αυτά  και  στην  πορεία  της 

ανασυγκρότησης  της  ελληνικής  οικονοµίας.55  Κατά  τη  γνώµη  του, η  Ελλάδα, την 

περίοδο αυτή  έχασε  µια σηµαντική  ευκαιρία ν’ αποκτήσει σύγχρονη οικονοµία. Η 

53

 Α.Σ.Α. Υπόµνηµα  προς τον  Ο.Ε.Ο.Σ. επί των   προγραµµάτων  1950-51 και 1951-52. Αθήνα 1950, 5.54 Στο ίδιο, 28 κ.ε. 38.55 Απολογισµός µιας πενταετίας. Νέα Οικονοµία, 4.1 (1950): 1-4.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

17/49

Πριν την  Απογείωση 

17

ευκαιρία αυτή σχετιζόταν µε τα µεγάλα κεφάλαια που εισήχθησαν στη  χώρα µε την 

Αµερικανική  βοήθεια  και  τα  οποία  έφθασαν  στο  ιλιγγιώδες  ποσό  των  2.138 εκατ.

δολαρίων, ποσό που, κατά τον Αγγελόπουλο, ήταν  "µεγαλύτερο από το ποσόν που 

έλαβε οιαδήποτε άλλη  χώρα, αναλογικά µε τον πληθυσµό της ... [και το οποίο] είναι 

µεγαλύτερο από  τα  εξωτερικά δάνεια που πραγµατικά  εισέπραξε η Ελλάς από  την 

επανάσταση του 1821 έως τα 1930 δηλαδή σε διάστηµα 110 περίπου ετών".56 Η εξέλιξη 

αυτή  ήταν  αποτέλεσµα  της  έλλειψης  µακροχρόνιου  οικονοµικού  σχεδίου  από  τις 

κυβερνήσεις  της  περιόδου  και  της  πίστης  τους  στη  ζωτικότητα  της  ιδιωτικής 

πρωτοβουλίας. Κατά τον Αγγελόπουλο, προέκυπτε η ανάγκη µιας άλλης πολιτικής 

που  θα  είχε  στο  κέντρο  της  προσοχής  της  την  εκβιοµηχάνιση  της  χώρας  και  την 

αξιοποίηση των παραγωγικών της πηγών.57 

Στον αντίποδα των απόψεων του Αγγελόπουλου βρίσκονται οι προτάσεις της 

"οµάδας" του  Ζολώτα, που  εκφράζονταν  µέσα  από  τις  σελίδες  της  Επιθεώρησης 

Οικονοµικών   και  Πολιτικών   Επιστηµών .58  Η  ανάκαµψη  της  οικονοµίας  δεν  ήταν 

δυνατή  αν  δεν  εφαρµοζόταν  µια  πολιτική  προσφοράς  και  δεν  συγκρατούνταν  οι 

δηµόσιες  δαπάνες: "Το  έλλειµµα  του  προϋπολογισµού  και  το  υψηλόν  κόστος 

παραγωγής  ευρίσκονται  εις  την  βάσιν  όλων  των  προσκοµµάτων  που  συναντά  η 

ανάπτυξις  της  οικονοµίας, η  βελτίωσις  του  ισοζυγίου  πληρωµών  και  γενικώς  η 

αξιοποίησις  της  βοήθειας".59  Η  οικονοµική  πολιτική  που  ασκήθηκε  µεταπολεµικά 

διέπραττε, κατά  τη  θεώρηση  αυτή, ένα  πρωθύστερο, εκλαµβάνοντας  τους  στόχους 

αυτούς ως  το αποτέλεσµα  της ανασυγκρότησης, ενώ αποτελούσαν βασικούς  όρους 

για  την  επιτυχία  της. Επίσης, η  παροδική  αντιµετώπιση  των  προβληµάτων  και  η 

καλλιέργεια νοοτροπίας στήριξης της ανασυγκρότησης στην ξένη βοήθεια, άµβλυνε 

τις  παραγωγικές  προσπάθειες  του  πληθυσµού  και  δηµιουργούσε  κλίµα 

εφησυχασµού.60  Το  κρίσιµο  στοιχείο  στη  θεώρηση  αυτή  ήταν  η  ενεργοποίηση  του 

µηχανισµού  συσσώρευσης, µέσω  της  αύξησης  των  επιχειρηµατικών  κερδών  και  η καλλιέργεια  κλίµατος  εµπιστοσύνης  και  σταθερότητας  στην  αγορά, ως  βασικών 

προϋποθέσεων για την αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων.

56 Στο ίδιο, 2.57 Στο ίδιο, 3-4.58 Οικονοµική Πολιτική. Επιθεώρησις Οικονοµικών  και Πολιτικών  Επιστηµών , 4.4 (1949): 402-3.59 Στο ίδιο, 403.60

 Στο ίδιο.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

18/49

Πριν την  Απογείωση 

18

Μια άλλη µελέτη61 επισήµανε ότι η ελληνική οικονοµία βρισκόταν µπροστά 

σ’ ένα  βασικό  διαρθρωτικό  δίληµµα: θα  παρέµεινε  µια   χώρα  µε  ελλειµµατικό 

εµπορικό  ισοζύγιο και  ευπαθείς διεθνείς οικονοµικές σχέσεις, ή θα αναπροσάρµοζε 

την  οικονοµία  της  ώστε  ν’ αύξανε  τη  συµµετοχή  της  στο  διεθνή  καταµερισµό 

εργασίας  και  να  εξισορροπούσε  το  εµπορικό  της  ισοζύγιο; Τα  συµπεράσµατα  της 

µελέτης  είναι  τα  ακόλουθα: α. Η  παθολογικότητα  του  ελληνικού  εξωτερικού 

εµπορίου  ήταν  προσωρινή  και  µπορούσε  να  ξεπερασθεί, β. Η  Ελλάδα  όφειλε  να 

µειώσει την εξάρτηση της από την αµερικανική αγορά, γ. Η µείωση των συναλλαγών 

µε  την  Α.Ευρώπη  δε  συνιστούσε, απαραίτητα, δυσµενής  εξέλιξη, δ. Η  ένταξη  της 

ελληνικής  οικονοµία  στο  δυτικοευρωπαϊκό  σύστηµα  θεωρείτο ως  ο  "µόνος  τρόπος 

για να εξασφαλισθή µια νέα ισορροπία και ανάπτυξη της οικονοµίας της  χώρας τόσο 

ως  προς  τις  εισαγωγές  βιοµηχανικών  ειδών  βαρειάς  βιοµηχανίας  και  υψηλής 

τεχνικής, όσο και ως προς τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων µεγάλου ακαθάριστου 

εισοδήµατος".62 ε. απαιτείτο ο περιορισµός των εισαγωγών δηµητριακών και ζωικών 

προϊόντων, καθώς και  των  ειδών  ελαφριάς βιοµηχανίας, µε σκοπό  την αύξηση  της 

εγχώριας  παραγωγής  αυτών  των  αγαθών  και  την  αξιοποίηση  των  πόρων  που 

εκρέουν για εξαγωγές σε κεφαλαιουχικά αγαθά, στ. η ελληνική οικονοµία έπρεπε ν'

αναζητήσει την ισορροπία στις διεθνείς συναλλαγές " λιγώτερο στις συναλλαγές αυτές 

καθ' αυτές   λαµβανόµενες  και  περισσότερο  στο  εσωτερικό  υπόβαθρο  των 

παραγωγικών  δυνάµεων, στην  παράλληλη  και  συνδυασµένη  ανόρθωση  και 

ανάπτυξη  της  δυτικοευρωπαϊκής  και  της  ελληνικής  οικονοµίας, στην 

αναπροσαρµογή  της οικονοµίας της  χώρας  µέσα σ' αυτά τα  χωρικά και κοινωνικά 

πλαίσια ..."63 

Ειδικότερα, ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι η ελληνική οικονοµία είχε όλες τις 

προϋποθέσεις ν' αναπτύξει τις βιοµηχανικές της δυνάµεις και ν' αυξήσει το βιοτικό 

της  επίπεδο, εφ' όσον, βέβαια, η  οικονοµική  πολιτική  εστίαζε  στην  ενίσχυση  των εγχώριων  παραγωγικών  δυνάµεων  και  βοηθούσε  στον  εκσυγχρονισµό  της 

παραγωγικής  της  βάσης.  Όσοι  επιδίωκαν  ν' αποκαταστήσουν  την  προπολεµική 

κατάσταση και ν' αναπαράγουν το ξεπερασµένο µοντέλο της γεωργικής οικονοµίας 

παρέβλεπαν ότι  "η Ελλάς δεν είναι  εκ της φύσεως των πραγµάτων γεωργική  χώρα.

61  Α.Νικολάου. Η  Ελληνική  Οικονοµία  και  η  Μεταπολεµική  ∆ιεθνής  Αγορά. Επιθεώρησις 

Οικονοµικών  και Πολιτικών  Επιστηµών , 4.1 (1949): 89-126.62 Στο ίδιο, 125.63 Στο ίδιο, 126.

8/17/2019 οικονομια 45-53.pdf

19/49

Πριν την  Απογείωση 

19

Εάν σήµερον  εµφανίζεται ως  τοιαύτη, τούτο  είναι απόδειξις  της κακής θέσεως  των 

πραγµάτων. Είναι απόδειξις ανωµαλίας".64 

Η οικονοµική πολιτική της περιόδου 1949-1952

Ο  Θ.Σοφούλης, στις  προγραµµατικές  δηλώσεις  της  κυβέρνησης  του, την  1η 

Φεβρουαρίου  1949, δηλώνει  ότι  η  οικονοµική  πολιτική  της  κυβέρνησης  του  θα 

επιδιώξει  τη  νοµισµατική  σταθερότητα  και  τη  συγκράτηση  των  δηµοσιονοµικών 

ελλειµµάτων, παρ' ότι  "η  έντασις  της  φορολογίας  έθιξε  τα  ακραία  όρια  της 

αντοχής".65 Σε ό,τι αφορούσε την ανασυγκρότηση τόνισε ότι η κυβέρνηση θα κινείτο 

στα  πλαίσια  που  είχε  προδιαγράψει  το  µακροπρόθεσµα  πρόγραµµα  που  είχε 

υποβληθεί  στον  Ο.Ε.Ο.Σ., µε  προτεραιότητα  στην  εκµετάλλευση  του  ορυκτού 

πλούτου και των ενεργειακών δυνατοτήτων της  χώρας.

 Όµως, παρ' όλη την αισιοδοξία της κυβέρνησης για την πορεία της ανασυγκρότησης 

και  την  ευφορία που προκάλεσε η άφιξη  της αµερικανικής βοήθειας, ήταν φανερό 

ότι η ελληνική οικονοµία δεν µπορούσε να στηριχθεί ακόµα στις δυνάµεις της και ότι 

η εξωτερική βοήθεια ήταν όρος εκ των ων ουκ άνευ για τη συνέχιση και ολοκλήρωση 

της  ανασυγκρότησης. Παρά  τις  καθησυχαστικές  δηλώσεις  των  επίσηµων 

αξιωµατούχων το µέλλον της ελληνικής οικονοµίας παρέµενε αβέβαιο. Η έκθεση του 

Paul Hoffman66  διαπίστωνε, ωστόσο  την  ανεπάρκεια  των  µέτρων  της  ελληνικής 

κυβέρνησης και υπογράµµιζε ότι "η ανασυγκρότησις και η ανάπτυξις εν Ελλάδι ίσως 

πρέπει  να  εξακολουθήσουν  και   πέραν   του  1952 και  ότι  δεν  δύναται  να  υπάρχη 

βεβαιότης ότι η Ελλάς θα είναι εις θέσιν να  χρηµατοδοτήση τας αναγκαίας δαπάνας 

προς  τον  σκοπόν  τούτον  άνευ  ωρισµένης  εξωτερικής  βοηθείας".67  Ως  σηµαντικό 

εµπόδιο  για  την  ανασυγκρότηση  ήταν  το  γεγονός  ότι  το  "80% του  Λογαριασµού 

∆ραχµών Ανασυγκροτήσεως διατίθενται δια τον Στρατόν, τας ανάγκας περιθάλψεως 

και  δι' άλλας  εκτάκτους  δαπάνας. Το  γεγονός  τούτο  σοβαρώς  παρεµποδίζει  την ανασυγκρότησιν".68 Ο κίνδυνος να ακυρωθεί η προσπάθεια ανασυγκρότησης ήταν 

εµφανής.

64  Ι.Σίνης. Κατευθύνσεις  δια  την  Οργάνωσιν  της  Ελληνικής  Οικονοµίας.  Επιθε�