Download - Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

Transcript
Page 1: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415
Page 2: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44 Σελiδ~396

10Η ε:ΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛε:ΜΟΥ

ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝε:πε:ιε:Σ ΤΟΥ

+ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, πρώτη φορά στο πλαίσιο του Β' Παγκοσμίου Πο-

λέμου, σώματα ατάκτων είχαν ενεργό συμμετοχή στις εχθρό-πραξίεξ σε μεγάλη κλίμακα και από την πρώτη κιόλας ημέρα. Ησυνήθης ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία η αντίσταση προέκυψεεξαιτίας της αγάπης των Κρητικών για την ελευθερία και της τάσηςτους να αντιστέκονται σε κάθε επιτιθέμενο, είναι μεν σωστή, αλλάδεν εξηγεί γιατί η ενεργός αυτή ανάμειξη ξεκίνησε με την έναρξητης γερμανικής επίθεσηξ. Στη Σερβία ο ανταρτοπόλεμος ξεκίνησετο φθινόπωρο του 1941, και οι Σέρβοι αγαπούν την ελευθερία τουςτουλάχιστον όσο και οι Κρητυωί: στην ηπειρωτική Ελλάδα, μεεξαίρεση την περιοχή της Ντγρίταξ Σερρών στην Ανατολική Μακε-δονία, όπου η αντίσταση ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1941, χρειά-στηκε να έλθει το φθινόπωρο του 1942 για να ξεκινήσει η αντίστα-ση. Η όν λο ικ' και ευλογοφανής ε' ση είναι ότι η αντίστασηaTq" ΚΡ-QΤΊj είχε προετοψ.αστει α:rtό καιρό. Σε ιαφορετικπτωση, θα ήταν αδύνατη η συμμετοχή τc..)Vαιιταρτών σε τέτοια κλί-μακα.

+

Η κρητική πολιτοφυλακή, οι άτακτο ι και ο John PendIebury

Η υπεράσπιση της Κρήτης ήταν έργο της 5ης Μεραρχϊαξ, της με-ραρχίαξ Κρητών. Την εν λόγω μεραρχία αποτελούσαν τρία συντάγ-ματα Πεζικού (140, 430 και 440), που βρίσκονταν στα Χανιά, το Ρέ-θυμνο και το Ηράκλειο, και το 50 Σύνταγμα Πυροβολικού, που

φ

Page 3: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 397

ήταν εγκατεστημένο στον όρμο της Σούδαξ. Η μεραρχία διέθετεμάλιστα δικό της νοσοκομείο. Το 1940, όταν άρχισαν να εντείνονταιοι προστριβέξ με την Ιταλία, εκπονήθηκαν αμυντικά σχέδια καιελήφθησαν μέτρα για την απόκρουση μιας ιταλικής επίθεσηξ, Μετάτην άφιξη των πρώτων βρετανικών στρατευμάτων στην Κρήτη, στιξαρχές Νοεμβρίου του 1940, η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε στουξΒρετανούξ να αναλάβουν εκείνοι την άμυνα της Κρήτης, ώστε ναμεταφερθεί η 5η Μεραρχία στο μέτωπο της Ηπείρου. Το Λονδίνοσυμφώνησε. Στα μέσα Νοεμβρίου ακολούθησε η μεταφορά της 5ηςμεραρχίας, που αριθμούσε 22.000 άνδρες και 5.800 υποζύγια",Στην Κρήτη παρέμειναν μόνον κάποιες μονάδες Εφοδιασμού και ηΧωροφυλακή.

Το Δεκέμβριο του 1940 το Γενικό Επιτελείο στην Αθήνα διέταξενα ξεκινήσουν οι προετοιμασίες για τη συγκρότηση μονάδων πολι-τοφυλακής. Αποστολή των μονάδων αυτών ήταν να προστατεύσουνορισμένες σημαντικές στρατιωτικέξ εγκαταστάσεις από επιθέσειξαλεξιπτωτιστών ή από αμφίβιες επιχειρήσει; του εχθρού. Τον Ια-νουάριο το Γενικό Επιτελείο διέταξε τη συγκρότηση μονάδων πολι-τοφυλακής στις νομαρχίες Χανίων με 1.200 άνδρες, Ρεθύμνης με550 άνδρεξ, Ηρακλείου με 900 άνδρες και Λασιθίου με 400 άνδρες.Οι άνδρες αυτοί θα έπρεπε να προέρχονται από τις κλάσεις τωνετών 1915-1920' κατά συνέπεια, το 1940 ήταν περίπου 40-45 ετών.Τη διοίκησή τουτ; θα ανελάμβαναν έφεδροι αξιωματικοί της Χωρο-φυλακής. Οι πολιτοφύλακεξ θα φορούσαν μπλε μπερέδες και περι-βραχιόνια. Από διοικητικής και εκπαιδευτικήξ απόψεως θα υπάγο-νταν στη Χωροφυλακή, αλλά από επιχειρησιακή; απόψεως θα υπά-γονταν στη στρατιωτική διοίκηση Χανίων. Ωστόσο, το Φεβρουάριοτου 1941 το Γενικό Επιτελείο διέταξε να συγκροτηθούν μόνον τέσ-σερα τάγματα πολιτοφυλακή ς, που θα αριθμούσαν συνολικά 1.500άνδρεξ. Οι Βρετανοί υποσχέθηκαν να τουξ εξοπλίσουν, αλλά μέχριτην έναρξη της γερμανικής επίθεσης δεν τους είχαν δώσει όπλα.Ένα τμήμα των ανδρών που δεν απορροφήθηκαν από τις συγκροτη-θείσες μονάδες πολιτοφυλακή ς κατέληξε στις ανταρτικές ομάδεςτης Κρήτηξ.? Το Γενικό Επιτελείο στην Αθήνα γνώριζε τ«; έπιπλο-κές που θα προέκυπταν από τη δράση των ανταρτικών ομάδων, γι'αυτό και τις οργάνωσε ως μονάδες πολιτοφυλακής. Οι μονάδες αυ-τές ήταν σύμφωνες με τα άρθρα της Σύμβασης της Χάγης για το δί-καιο του κατά ξηράν πολέμου .. Τα μέλη τους αναγνωρίζονταν ως,εμπόλεμοι και προστατεύονταν κατ' αυτόν τον τρόπο από αντιποι=--;tJ1-

Οι Κρήτες δεν αμφιταλαντεύτηκαν σε ό.τι αφορούσε την απόφα-σή τουξ να υπερασπιστούν το νησί τουξ. Είχαν όμως ελάχισταόπλα, καθώς είχαν αφοπλιστεί πλήρως μετά την εξέγερση του Αυ-

+

φ

Page 4: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

398 Η ΜΑΧΗ ΤΗ! ΚΡΗΤΗ!

γούστου του 1938 κατά της δικτατορίαξ Μεταξά." Ο επίσημος ισχυ-ρισμός του Γενικού Επιτελείου, σύμφωνα με τον οποίον οι Κρήτεςείχαν παραδώσει τα όπλα τους στο στρατό κατά τη διάρκεια τουελληνο-ιταλυωύ πολέμου στην Αλβανία, είναι απλώς μια δικαιολο-γία που προσπαθεί να αποκρύψει την αλήθεια." Στην πραγματικό-τητα, το καθεστώς φοβόταν μια νέα εξέγερσ!! και δεν ήταν διατε-θειμένο να δώσει όπλα στους πολίτες. Όμως, τόσο το ελληνικό Γενι-κό Επιτελείο όσο και οι Βρετανοί προσπάθησαν να κινητοποιήσουντον πληθυσμό της Κρήτης.

Μετά την ήττα στη Δουνκέρκη ο Τσώρτσιλ ανέθεσε, το καλοκαίριτου 1940, στον Υπουργό Οικονομικών για ζητήματα πολέμου, HughDalton, να προκαλέσει αναφλέξεις στην κατεχόμενη Ευρώπη μεεπιχειρήσε«; δολιοφθοράξ και υπονομευτική δραστηριότητα: ηαποστολή του ξεκινούσε από την προπαγάνδα και έφθανε έως τηδημιουργία ανταρτικών ομάδων." Οι προσπάθειεξ αυτές κατέληξανστη δημιουργία της SOE (Special Operations Executive), η οποίαανέπτυξε δράση σε όλες τις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης.

Η SIS (Secret Intelligence Service), η οποία προϋπήρχε της SOEκαι υπαγόταν στο Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών, συνέχισε τηλειτουργία της. Η υπηρεσία αυτή ήταν γνωστή και ως ΜΙ 6. Κύριααποστολή της ήταν η απόκτηση πληροφοριών με συμβατικές, κατα-σκοπευτικές ενέργειες και η άσκηση πολιτικής επιρροής. Το ΤμήμαD ήταν υπεύθυνο για τ«; επιχειρήσειξ δολιοφθοράξ, αλλά δεν κατά-φερε να σημειώσει επιτυχίεξ λόγω προσωπικών διαφορών και ανι-κανότητας. Τόσο η SIS όσο και το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερι-κών είχαν μακροπρόθεσμους στόχους τα στελέχη τους σκέπτοντανκαι ενεργούσαν ακολουθώντας ορισμένη στρατηγική. Αντίθετα, ταστελέχη της SOE επικέντρωναν την προσοχή τους στην τακτική.Επιπροσθέτως, υπήρχε η Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών, ηοποία το φθινόπωρο του 1940 υπήχθη μαζί με το τμήμα επιχειρή-σεων δολιοφθοράξ της SIS στη SOE. Είναι ασαφές ποια υπηρεσίαανέπτυξε πρώτη δράση στην Ελλάδα, καθώς τα πρώτα στελέχητων μυστικών υπηρεσιών υπάγονταν στο στρατό. Σύντομα, όμως, ηSOE ανέλαβε τα ηνία στην περιοχή."

Τον Ιούνιο του 1940 το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών απο-φάσισε να στείλει στην Ελλάδα μια «αποστολή-φάντασμα» ("Sha-dow Mission "). Στην αποστολή αυτή δεν μπορούσαν να συμμετά-σχουν επιτελυωί αξιωματικοί, καθώς θα εξέθεταν την ελληνική κυ-βέρνηση σε περίπτωση που γινόταν γνωστή η ταυτότητά τους.Έτσι, αποφασίστηκε να στρατολογηθούν αρχαιολόγοι που γνώρι-ζαν την Ελλάδα. Σε αυτούξ συγκαταλέγονταν οι John και NicholasHarnrnond, David Hunt, J.M.F. May, Arthur Viscount Forbes και

+

φ.

Page 5: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09: 44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 399

_ ΤοΜ Pendlebury.7 Η αποστολή τους συνίστατο στο να εκπαιδεύ-σουν ως ασυρματιστές και σαμποτέρ κατάλληλοι»; Έλληνες, ωοποίοι θα ανέπτυσσαν δράση, εάν οι δυνάμειξ του Άξονα κατελάμ-βαναν την Ελλάδα. Ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα, MichaelPalairet, δεν ήταν ενθουσιασμένοξ με την ανάληψη των θέσεων τωνστρατιωτικών ακολούθων από πρώην αρχαιολόγουξ, αλλά αναγκά-στηκε να συμφωνήσει."

Ο Pendlebury διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγκρό-τηση των ανταρτικών ομάδων- ως εκ τούτου, οι ενέργειέξ του πρέ-πει να εξεταστούν λεπτομερώς. Ο John Pendlebury γεννήθηκε το1908 στο Λονδίνο. Ο πατέρας του ήταν γιατρόξ. Σε ηλικία οκτώετών τραυμάτισε το μάτι του με ένα μολύβι, και από τότε το ένατου μάτι ήταν γυάλινο. Μετά την αποφοϊτησή του από το Win-chester College (1918-1923) σπούδασε Αρχαιολογία στο πανεπιστή-μιο του Cambridge. Παράλληλα ασχολήθηκε εντατικά με τον αθλη-τισμό. Το 1927 επισκέφθηκε τη BPETalllxf;Αρχαωλογική ΣχολήΑθηιιώll ως υπότροφος του πανεπιστημίου του Cambridge. ΣτηνΑθήνα γνώρισε τη φοιτήτρια της Αρχαιολογϊατ; Hilda White, τηνοποία νυμφεύθηκε το 1928. Το 1929 ο ανασκαφέας της ΚνωσούArthur Evans ανακήρυξε τον Pendlebury έφορο αρχαιοτήτων, μιαθέση που αυτός διατήρησε έως το 1934. Από το 1936 έως την έναρ-ξη του πολέμου ο Pendlebury διηύθυνε τ«; ανασκαφές στο όρος Δί-κτη. Παράλληλα απέκτησε πολλές γνώσεις για την Κρήτη και τουςκατοίκους της με εκτεταμένες περιηγήσειξ στα χωριά και τα βουνάτου νησιού. Εκτός αυτού, ο Pendlebury έγινε γνώστης της κρητικήςδιαλέκτου.

Με την έναρξη του πολέμου ο Pendlebury στρατολογήθηκε καιυπηρέτησε αρχικά ως αξιωματικός σε ένα σύνταγμα Ιππικού. ΤοΜάιο του 1940 κλήθηκε μαζί με τον Nicholas Hammond στο Υπουρ-γείο Στρατιωτικών, προκειμένου να αναλάβει υπηρεσία στη Στρα-τιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών.? Ο Hammond θυμάται τη συνάντη-σή τους: «fI πρώτη [συιιάvτηση] κατά τη διάρκεια του πολέμουπραγματοποιήθηκε σε έιια μoυvτό και σκοτει ιιόυπόγεω στο Υπουρ-γείο Στρατιωτικώll, ειιόσωη υποχώρηση προς τη Δουlικέρκη βρισκό-ταν στο αποκορύφωμά της». 10 Ο Hammond ανέμενε μια συζήτησημε γενυωτητεξ και αοριστολογϊεξ, αλλά ο Pendlebury είχε ήδη σαφήσχέδια: «Είχε ήδη καταστρώσει έιια πλήρες σχέδω αιιαφορικά μεTηllallTlaTaGYJaTYJIlΚρήτη, με σαφείς στόχους και προσοχή στις λε-πτομέρειες. Αυτό που δεll άιιτεχε ήταll οι γειιικολογίες, οι οποίεςήταll συlιηθισμέlιες στις συιιομιλίες επιτελικώll αςιωματικώll πουβρίσκονταll μακριά από το πεδίο δράσεως, αλλά αποθάρρυιιαll εκεί-1Ι0υςπου συμμετείχαll ως εθελοlιτές σε "ειδικές αποστολές"· έτσι,πέρασε αμέσως στις λεπτομέρειες του σχεδίου του γεμάτος Ellip-

+

φ

Page 6: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

400 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

γεια κω ενθουσιασμό. Μου μ{λησε για ξ{φη κω στιλέτα, για περ{-στροφα κω χάρτες για χαράδρες στο Αασ{θι κω τα Σφακιά· γιακρυψώνες στα βουνά κω για ορμ{σκους κω σπηλιές στη νότια ακτο-γραμμή· για τη δύναμη των προσωπικών του σχέσεων, τις οπο{ες ε{-χε αποκτήσει έπειτα από τα μακρόχρονα ταξ{δια του στο νησ{,γιατο γεωγραφικό ανάγλυφο της Κρήτης, τα μουλάρια και τα καίκιατης, καθώς και για τα ευπρόσβλητα σημε{α στο οδικό δ{κτυό της». 11

Τις επόμενες εβδομάδεξ οι δύο άνδρεξ έλαβαν μια ταχύρρυθμη εκ-παίδευση στο χειρισμό εκρηκτικών υλών.

Στις αρχές Ιουνίου ο Pendlebury άφησε τη γυναίκα του και ταπαιδιά του και ξεκίνησε μαζί με τον Hammond το ταξίδι του γιατην Κέρκυρα διαμέσου της Κορσικής, της Bizerta και της Μάλτας.Ο Pendlebury είχε μαζί του ένα μπαστούνι στο οποίο είχε κρύψειένα ξίφος. Οι ελληνικές αρχές επέτρεψαν στον Pendlebury την είσο-δο στη χώρα. Αντίθετα, ο ειδικότ; στα ζητήματα της Αλβανίας Ham-mond υποχρεώθηκε να συνεχίσει το ταξίδι του προς την Αίγυπτο. 12

Ο Pendlebury μετέβη στην Αθήνα και επισκέφθηκε τη ΒρετανικήΣχολή, όπου υπήρχαν και άλλα μέλη της αποστολής. Στις 12 Ιου-νίου συνέχισε το ταξίδι του προς την Κρήτη. Εκεί διέμεινε αρχικάσε ένα σπίτι στην Κνωσό, το οποίο ανήκε στη Βίλα Αριάδνη τουEvans.13 Ο διάδοχόξ του στη θέση του εφόρου αρχαιοτήτων, R.W.Hutchinson, και τρεις φοιτητές που βρίσκονταν εκεί εργάζονταν ωςπράκτορες της SIS.14 Ο ίδιος ο Pendlebury εργαζόταν επισήμως ωςυποπρόξενος στο βρετανικό προξενείο. Τη Μεγάλη Βρετανία εκ-προσωπούσε μέχρι τότε ένας πολιτογραφημένος Έλληνας (Ηλιά-δης). Για να μην εκθέσει το προξενείο, ο Pendlebury άνοιξε ένα δι-κό του γραφείο, όπως κατέγραψε η γερμανική πλευρά. 15 Επισήμωςυπαγόταν στην ΜΙ (Ρ), αλλά εργαζόταν και για την SIS ω» με άλλαλόγια, οι δύο υπηρεσίεξ ενώνονταν στο πρόσωπό του δημιουργώ-ντας τη εοε.«

Ο Pendlebury βρισκόταν στο στοιχείο του. Μερικές φορές φο-ρούσε μάλιστα κρητική φορεσιά. Όταν ταξίδευε, άφηνε το γυάλινομάτι του επάνω στο γραφείο του και φορούσε ένα μαύρο κάλυμμα.Μαζί του είχε το μπαστούνι με το κρυμμένο ξίφος, το καλύτεροαμυντικό όπλο εναντίον των αλεξιπτωτιστών, όπως έλεγε. Ο αξιω-ματικός της SOE C.J. Hamson έγραψε ότι ο Pendlebury «ε{χε μιααφοπλιστική αθωότητα - έναν αέρα που σε κέρδιζε κω ένα εντυπω-σιακό παράστημα: pourencouragerlesautres,etpours 'encouragerun peusoi-meme».17Ήταν ένας χαρακτηριστικός εκκεντρικός Άγγλος, οοποίος ερμήνευε το νέο του ρόλο.

Τους επόμενους μήνες ο Pendlebury περιόδευε συνεχώς στηνΚρήτη με στόχο τη στρατολόγηση κατοπινών ανταρτών και την ορ-γάνωση ενός δικτύου πρακτόρων. Η κύρια δραστηριότητά του εξε-

+

φ.

Page 7: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 401

λισσόταν στα τρία κατοικημένα οροπέδια, στο Λασίθι, τον Ψηλο-ρείτη και τα Λευκά Όρη, τα οποία ήδη από την οθωμανική περίοδοείχαν υπάρξει κέντρα αντίστασηξ, Εκτός αυτού, από τα σημεία αυ-τά ήταν δυνατόν να ελεγχθούν οι δρόμοι και οι διαβάσειξ προς νό-τον. Ο Pendlebury μιλούσε στα χωριά με τους ηλυαωμένουξ, οιοποίοι είχαν πολεμήσει εναντίον των Οθωμανών. Πολλούξ από αυ-τούτ; τους γνώριζε από την εποχή των πεζοποριών του. Επικαλού-νταν την αγάπη τους για την ελευθερία και τον πατριωτισμό τουςδεδομένου ότι μιλούσε την κρητική διάλεκτο, οι ντόπιοι τον εμπι-στεύονταν και ήταν πρόθυμοι να αντισταθούν. Εάν έπειθε τους κα-πετάνιους, είχε με το μέρος του όλη την ομάδα. Οι αντιδράσεις τωνκατοίκων του Ομαλού, των Ανωγείων και της Νίδαξ ήταν εντυπω-σιακές. Σε ένα γράμμα προς τη γυναίκα του έγραψε: «Οι Κρήτεςτρέφουv απεριόριστα φιλικά ωσθήματα για τηv ΑΥΥλ{α».18

Ο Hammond έγραψε σχετικά με την οργάνωση των ανταρτών:«Κατά τηv προετοψασ{α τωv κατοπιvώv αvταρηκώv ομάδωv ήταvαπαρα{τητο va επιλεγούv με μεγάλη προσοχή αυτο{ που θα κατε{-xav σημαvηκές θέσεις, καθώς κω va διασφαλιστεί η μυστικότητατης αποστολής τους κι αυτό διότι, nptv apx{aouv va αvαπτύσσουvδράση, θα εκπωδεύοvταv στη χρήση όπλωv κω εκρηκτικώv υλώv,καθώς και σε ζητήματα οργάvωσης».19Οι σημαντικότεροι καπετά-νιοι του Hammond ήταν ο Αντώνηξ Γρηγοράκηξ, γνωστός ως Σατα-νάς, ο οποίος είχε επιζήσει από πολλές αναμετρήσεις στιξ οποίεςείχε τραυματιστεί, και ο Μανώλης Μπαντουβάς. Οι καπετάνιοι,από την πλευρά τους, προετοίμαζαν τον ένοπλο αγώνα σε περί-πτωση που το νησί δεχόταν επίθεση.?"

Η άριστα ενημερωμένη και σχετικά αντικειμενική ιστορική μελέ-τη των Hίinger και Stassl αναφέρει ονόματα συνεργατών τουPendlebury στα Χανιά και το Ηράκλειο, οι οποίοι στρατολογούσαναντάρτες. Όπως προκύπτει από τα έγγραφα του Pendlebury, ταοποία κατασχέθηκαν αργότερα, είχε στη διάθεσή του μεγάλα χρη-ματικά ποσά." Όμως, η άσκηση επιρροής δεν περιοριζόταν σεστρατιωτικά ζητήματα. Σε καφενεία και πλατείεξ τοποθετήθηκανραδιόφωνα που μετέδιδαν εκπομπές του BBC. Στουξ κινηματογρά-φους προβάλλονταν βρετανικά επίκαιρα και ταινϊεξ. Η προπαγάν-δα ήταν προσαρμοσμένη στην κρητική κουλτούρα και είχε αποτε-λέσματα, ενώ η γερμανική αντιπροπαγάνδα ήταν σχεδόν ανύπαρ-κτη.22

Τον Ιούλιο του 1940 ο Pendlebury βίωσε μια αποτυχία εξαιτίατ;ενός ερασιτεχνικού χειρισμού της υπηρεσίαξ πληροφοριών. Ένα αγ-γλικό υποβρύχιο μετέφερε στην Κρήτη έναν αντίπαλο του δικτατο-ρικού καθεστώτος του Μεταξά, ο οποίοξ είχε σκοπό να συναντήσειτο γνωστό βενιζελικό αξιωματικό Εμμανουήλ Μάντακα, που είχε

+

φ

Page 8: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44 Σελiδ~402

402 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

συμμετάσχει στην αποτυχημένη βενιζελική απόπειρα πραξικοπή-ματος το 1935. Ο Μάντακας θα οργάνωνε ένα πραξικόπημα κατάτου Μεταξά, εάν ο τελευταίος υποχωρούσε στις πιέσεις των Ιτα-λών. Σύντομα, όμως, η ελληνική μυστική αστυνομία πληροφορήθη-κε το σχέδιο και τον συνέλαβε. Ο πρόξενος Ηλιάδηξ κατάφερε μεπολύν κόπο να τον απελευθερώσει και να τον στείλει στην Αϊγυ-πτο.23 Οι δύο βρετανικές μυστικές υπηρεσίεξ υποχρεώθηκαν ναανακόψουν προσωρινά τη δραστηριότητά τους, για να μη θέσουν σεκίνδυνο τους κατασκόπους που είχαν στο μεταξύ στρατολογήσει.Από την άλλη πλευρά, η υπόθεση αυτή ενίσχυσε την απροθυμίατων ελληνικών υπηρεσιών να εξοπλίσουν τις κατοπινές ανταρτικέςομάδες στην Κρήτη.

Από τον Οκτώβριο του 1940, όταν ξεκίνησε η ιταλική επίθεσηεναντίον της Ελλάδας, ο Pendlebury άρχισε να εμφανίζεται χωρίςνα τηρεί πλέον τα προσχήματα, φορώντας τη στολή λοχαγού τουΒρετανικού Στρατού. «ο John δε χρειαζόταll πια ιια προσποιείται.Μπορεί οι μυστικές δραστηριότητες ιια ταίριαζαll στο χαρακτήρατου, αλλά και η απροκάλυπτη δράση τού προκαλούσε ευχαρίστηση.Μπορούσε πλέοlι ιιαφορά τη στρατιωτική ειιδυμασία του. Η αλλαγήαυτή ικαιιοποίησε τη ματαιοδοξία του, τηll επιθυμία του για επίδει-ξη της ειιδυμασίας του».24Με την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμοο Pendlebury είχε πλέον επίσημες επαφές με τους Βρετανούς στρα-τιωτικούς στην Κρήτη, οι οποίοι όμως αντιμετώπιζαν με επιφυλα-κτικότητα τις απόψεις του. Αυτός ήταν πεπεισμένος ότι ήταν δυνα-τή η υπεράσπιση του νησιού, εάν εξοπλιζόταν ο τοπικός πληθυ-σμός. Το Νοέμβριο πρότεινε στη στρατιωτική ηγεσία της ΜέσηςΑνατολής να δοθούν στους Κρήτες 10.000 τυφέκια. Όμως, όλος οκατάλληλος οπλισμός που ήταν διαθέσιμος στη Μέση Ανατολή με-ταφέρθηκε το χειμώνα του 1940 στην Αβησσυνία και την άνοιξη του1941 στον ελληνικό στρατό στην Αλβανία και στις κατοπινέςανταρτικές ομάδεξ του Mihailovic. Οι Κρήτες δεν έλαβαν κανέναόπλο. Ο Pendlebury κατηγορήθηκε για το ότι δεν άσκησε μεγαλύτε-ρη πίεση και δεν απείλησε να παραιτηθεί, ώστε να επιβάλλει τασχέδιά του. Ίσως να τα είχε καταφέρει.Ρ Είναι, όμως, πιθανόν ναεκφράστηκαν αντιρρήσεις εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, ηοποία φοβόταν μια λα"ίκή εξέγερση κατά του δικτατορικού καθε-στώτος.

Η άρνηση αυτή δεν επηρέασε τον Pendlebury. <<Ισωςιιααισθάll-θηκε απογοήτευση, δεll υπάρχει όμως αμφιβολία πως ήταll χαρού-μειιος. ηταll θα ερχόταll η ώρα, θα πολεμούσε στο πλευρό των φίλωllτου με τα τσιγκελωτά μουστάκια· ηΚρήτη θα ήταll το δικό του πεδίομάχης. [...] Το ροδαλό όμορφο πρόσωπό του, το έιια του μάτι πουέβγαζε σπίθες ... το κρεμασμέlιο τυφέκι του και η ζώιιημε τα φυσίγ-

+

φ

Page 9: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15X23) 30-05-11 09: 44 Σελiδ$403

+

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 403

για και το διάσημο ξίφος του έδΙΥαΥ έΥαΥ τόΥΟ ρoμαvτισμoύ στομoυvτό χακί που επικρατούσε».26 Σε μια νέα συνάντηση μεταξύτων Pendlebury και Hammond, λίγο πριν από Τ1jγερμανική επίθεσηεναντίον Τ1jςΚρήΤ1jς, ο Pendlebury διατύπωσε τα ακόλουθα παρά-πονα: «ΕάΥ δΊVovταy όπλα στους μεγαλύτερους σε ηλικία Κρήτες,θα τα κατάφεΡΥαΥ πολύ καλά. Όμως, όπλα δεΥ υπήρχαΥ, και ακόμηκαι οι άΥδρες του, οι οποίοι είχαΥ οργαΥωθεί σε ομάδες που θα αΥΤΙ-στέκovταy σε περίπτωση επίθεσης, ήταΥ αΥεπαρκώς εξοπλισμέΥΟΙ.[... ] Η συμμορία του John Pendlebury είχε δημιουργηθεί χάρη στιςπροσωπικές ΥΥωρψίες του από τηΥ εποχή των ταξιδιώΥ του. Η αφο-σίωση των αΥδρώΥ αυτώΥ στο πρόσωπό του ήταΥ μεγάλη». 27

Τους μήνες που προηγήθηκαν Τ1jςγερμανική; επίθεσηξ συγκρο-τήθηκαν διάφορεξ ανταρτυτέξ ομάδεξ, Η ομάδα του Pendleburyστην περιοχή του Ηρακλείου λέγεται ότι αριθμούσε 300 άνδρεξ.Ένας Βρετανός αξιωματικά; οργάνωσε στη νομαρχία Ρεθύμνου μιαομάδα 300 ανδρών από το οροπέδιο Τ1jςΝ ίδας. Υπήρχαν ανταρτι-κές ομάδεξ που δημιούργησαν πράκτορες Τ1jςSOE, αλλά οι περισ-σότερες δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία Τ1jς Χωροφυλακής καιμερικέξ με πρωτοβουλία αγροτών. Άλλες συγκροτήθηκαν εκ τωνενόντων με την έναρξ1j των εχθροπραξιών. Τοπικοί καπετάνιοι ορ-γάνωσαν ανταρτυτέξ ομάδεξ στο Καστέλι, την Κάντανο και τα χω-ριά κοντά στον Αλυαανό. Στο Γαλατά ανέλαβε τη διοίκηση έναςέφεδροξ αξιωματικόξ, όπως και στα χωριά Περιβόλια, Μουρνιέξ,Κεφαλά και Θέρισο. Στην περιοχή του Λατζιμά οι χωροφύλακεςκαι οι προύχοντεξ συσπείρωσαν γύρω τους τους αγρότες. ΣτοΣταυρωμένο ο εξ1jντάχρονος ηγούμενοτ; Τ1jς μονής Αρκαδϊου κα-λούσε τους κατοίκους των χωριών να αντισταθούν. Ο αρχιμανδρί-Τ1jς Τ1jς Μητρόπολη; Ηρακλείου οργάνωσε τους αγρότες των χω-ριών Κρουσώνα, Αγίου Μύρωνα, Σιτάρχου, Σάρχου, Αγίου Σύλλα,Σκαλανϊου, Αρχανών και Πεζών. Το αντιστασιακό κίν1jμα περιορί-στηκε κατά κύριο λόγο στα χωριά, μολονότι υπήρχαν και μεμονω-μένες ομάδεξ στ«; πόλειξ, ξεκίν1jσε δε με πρωτοβουλία πρώην πολι-τοφυλάκων.Ρ Ο οπλισμός αυτών των άγριων ανδρών ήταν πρωτό-γονος: ξίφ1j, κυνηγετικά όπλα, μουσειακές καραμπίνες, τσεκούρια,ρόπαλα κ.λπ.29 Με άλλα λόγια: τις παραμονές Τ1jςγερμανικής επί-θεσηξ είχε προετοι(.!αστεί σΤ!jν Κρήτη ένα είδοτ; παλλαύωύ ξεσ1j-κωμού,

Αυτές οι ομάδεξ ατάκτων υπήρχαν στην ΚΡ1jτικήπαράδοση ήδ1jαπό την εποχή των εξεγέρσεων κατά των Οθωμανών. Ο τρόπος πουπολεμούσαν ήταν πρωτόγονος και είχε τις ρίζες του στην περίοδοπριν από τη Σύμβαση τηξ Χάγητ; για το δίκαιο του κατά ξ1jράν πο-λέμου, διαμέσου Τ1jςοποίαξ επιχειρήθηκε να εξανθρωπιστεί ο πό-

ος και, προπάντων, να προστατευτεί ο άμαχος πληθυσμόξ. Ο

+

φ

Page 10: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+-

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

404 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Pendlebury και οι άλλοι Βρετανοί πράκτορες, που όλοι ονειρεύο-νταν να γίνουν οι διάδοχοι του Λώρενς της Αραβίας, ο οποίος ήτανεπίσης αρχαιολόγος, προσπάθησαν να κινητοποιήσουν και πάλιτους παλαιούξ καπετάνιους και τους άνδρεξ τους. Γνώριζαν ότι πα-ραβίαζαν το δίκαιο του πολέμου εξοπλίζοντας αμάχους και ενθαρ-ρύνοντας τον ανταρτοπόλεμο, αλλά αυτό δεν τους ενδιέφερε στοβαθμό που έβλαπτε τον εχθρό και ωφελούσε τους ίδιουξ. Το ημερο-λόγιο του Pendlebury τον Απρίλιο περιέχει λεπτομερή στοιχεία σχε-τικά με την πορεία των προετοιμασιών σε συγκεκριμένα χωριά. Εί-χε μάλιστα προτείνει την ίδρυση πολιτοφυλακής: «Προτε{νω να δη-μιουργηθε{ ένα ε{δος πολιτοφυλακής από πρώην στρατιώτες, οιοπο{οι δε θα κληθούν έως τη στιγμή [...] ώστε να αποσοβηθε{ ο κ{ν-δυνος να εκτελεστούν ως αντάρτες. Το σημαντικότερο είναι οι άν-δρες αυτο{ να εκλέξουν οι {διοι τους αρχηγούς τους. Κάθε χωριόέχει τον καπετάνιο του και κάθε περιοχή τον" αρχηγό" της». Μολο-νότι τελικά δε συγκροτήθηκε η προαναφερθείσα πολιτοφυλακή, οPendlebury συνέχισε τις προσπάθειές του με ζήλο.30 Σε ένα τελευ-ταίο γράμμα προς τη γυναίκα του έγραφε ενθουσιασμένος ότι τοηθικό των Κρητών ήταν ακμαιότατο. Οι καπετάνιοι θα πολεμούσαν,το ίδιο ίσχυε ακόμη και για τα γυναικόπαιδα.:"

Οι πρώτες ανταρτικές μονάδες που συγκροτήθηκαν από πρά-κτορες της SOE και ανέπτυξαν δράση ήταν αυτές στην Κρήτη. Δενεπρόκειτο για εμπολέμους με την έννοια της Σύμβασης της Χάγηςγια το δίκαιο του κατά ξηράν πολέμου, και ο τρόπος με τον οποίονπολεμούσαν παραβίαζε το δίκαιο του πολέμου. Οι επιθέσειξ τωνομάδων αυτών και των άλλων ομάδων ατάκτων υπήρξαν οι πρώτεςεπιθέσε«; ανταρτών στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρώτη φορά απότην εποχή του Welllington στην Ισπανία, το 1808, εφαρμόστηκε καιπάλι ο ασύμμετρος πόλεμος με τρομακτικές συνέπειες για τονάμαχο πληθυσμό. Το κουτί της Πανδώρας είχε ανοί ει, με φοβεράεπακόλουθα και για τις δύο πλευρές.

Από ,:rYjv άλλη πλευρά, ο Freyberg χαιρέτισε τη συμβολή τωνατάκτων στη Μάχη της Κρήτης, αλλά δε σκέφτηκε να τους εντάξειστ«; τάξεις των εμπολέμων. Είναι πιθανόν να μην ήταν ενημερωμέ-νος για την κλίμακα και το χαρακτήρα της εν λόγω αντίστασης. Ού-τε εκείνo~' οι αγγλόφωνο ι ιστο ικοί τ ς Μάχηςτης Κρήτης αναφέ θ ' λο της και στο γεγονός οτισω της οργανώθηκε ένα είδοτ; πα ύ ξεσηκωμού. Στη βι-βλιογραφία υπάρχουν κατ' επανάληψη εγκωμιαστικές αναφορέςστην υποστήριξη των ανταρτών και διατυπώνεται ο ι

+

το αν ε-τοιμασία. Είναι άγνωστο εάν πρόκειται για άγΥοια Χι για !Ι~Qι 'ΠρQ-σπάθεια να περιοριστεί η ευθύνη για τις επιπτώσει~. Μόλις τα τε-

φ

Page 11: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΙΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 405

λευταία χρόνια έγινε αποδεκτός ο σημαντικός ρόλος που διαδρα-μάτισε η SOE στην προετοιμασία της αντίστασης. 32

Ο Wavell συναντήθηκε πιθανώς με τον Pendlebury, αλλά προτί-μησε να μην αναμιχθεί, 33 Ο Mίihleisen αναφέρει ότι η βρετανικήυπηρεσία πληροφοριών παρέκαμψε τους στρατιωτυωύο." Το πιθα-νότερο είναι ότι ο Wavell, όταν αντιλήφθηκε πλήρως την έκτασητων σχεδίων του Pendlebury, αποφάσισε να αποστασιοποιηθεί. Εάνείχε αναμιχθεί και είχε εντάξει τους αντάρτες σε ένα σώμα πολιτο-φυλακής υπό την ηγεσία του, θα ήταν υπεύθυνος και για τον τρόπομε τον οποίον πολεμούσαν, θα έπρεπε να τους υποχρεώσει να σέ-βονται το δίκαιο του πολέμου και να τους ελέγχει. Τα μέσα που εί-χε ήταν όμως περιορισμένα. Κατά συνέπεια, προτίμησε να αφήσειτα πράγματα να εξελιχθούν από μόνα τους και να αγνοήσει τ«;ενέργειεξ του Pendlebury. Εκτός αυτού, ο Wavell ήταν απασχολη-μένος με ζητήματα υψηλής στρατηγικής. Ο Freyberg, από την άλληπλευρά, δεν είχε περάσει αρκετό χρόνο στην Κρήτη, ώστε να είναισε θέση να καταλάβει τα σχέδια του Pendlebury. Στην περίπτωσητου Wavell μπορεί να γίνει λόγος για αμέλεια, δεδομένου ότι θαέπρεπε να έχει επίγνωση των επιπτώσεων από τη συμμετοχή μηεμπολέμων στη Μάχη της Κρήτης εκείνος προτίμησε να μην ενημε-ρωθεί για τ«; παραβιάσειξ του δικαίου του πολέμου από τις ανταρ-τικές ομάδεξ. Το Δεκέμβριο του 1940 οι δύο υπηρεσίεξ πληροφο-ριών ενσωματώθηκαν οριστικά στη SOE. Η εξέλιξη αυτή δεν επηρέ-ασε τον Pendlebury, ο οποίος συνέχισε να εργάζεται αυτόνομα.:" ΤοΜάιο του 1941 ο Pendlebury σκόπευε να πραγματοποιήσει σε συ-νεργασία με άλλους πράκτορες και ένα τμήμα των ανταρτών τουμια αιφνιδιαστική επίθεση στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα. Ηεπίθεση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ανέτρεψε τα σχέδιά του.

+Το πρωί της 2Οής Μαϊου ο Pendlebury επισκέφθηκε τον ΤαξίαρχοChappel και ενημερώθηκε για τα αμυντικά σχέδιά του. Αργά τοαπόγευμα, όταν οι αλεξιπτωτιστές που προσγειώθηκαν δυτικά τουΗρακλείου ~ρoσέγγιζαν την παλαιά πόλη, την οποία υπερασπίζο-νταν ελληνικά στρατεύματα, ο Pendlebury, ο καπετάνιος Σατανάςκαι μερικοί από τους άνδρεξ του υπερασπίζονταν την πύλη τωνΧανίων: ο κύριος όγκος των δυνάμεών τους βρισκόταν σε σπηλιέςκοντά στον Κρουσώνα, περίπου είκοσι χιλιόμετρα νοτιοδυτικά τουΗρακλείου. Το πρωί της 21ης Μαϊου ο Pendlebury και ο Σατανάςαποφάσισαν να φθάσουν μαχόμενοι στους άνδρεξ τους και να εξα-πολύσουν επίθεση εναντίον των αλεξιπτωτιστών από το νότο. ΟΣατανάς επέλεξε τον πιο μακρύ και κουραστικό, αλλά ασφαλήδρόμο, μέσω της Κνωσού και από εκεί προς δυσμάξ. Ο Pendleburyπήγε στο γραφείο του, πήρε ένα όπλο και ζήτησε από τον οδηγό

φ

Page 12: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

406 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

του να τον μεταφέρει με το όχημά του στους λόφους, στις παρυφέςτης πόλης. Εκεί συνάντησε αλεξιπτωτιστές, εγκατέλειψε το όχημακαι συνέχισε πεζός.

Είναι ασαφές το γιατί ο Pendlebury πήρε αυτόν το δρόμο και δενακολούθησε τον Σατανά. Θα έπρεπε να ξέρει ότι στο δρόμο πουεπέλεξε να ακολουθήσει θα συναντούσε αλεξιπτωτιστές. Ο πρώηναξιωματικός ασφαλείας, Ralph Stockbridge, το 1991, στο συμπόσιοπου πραγματοποιήθηκε για την 5Οήεπέτειο της Μάχης της Κρήτης,ανέφερε ότι είχε επισκεφθεί τον Pendlebury λίγες ημέρες πριν απότην έναρξη της επίθεσης. Εκείνος του είχε πει ότι «τον ταλαιπω-ρούσε έvα είδος σηψαψίας». Ο Stockbridge συνέχισε: «Ντράπηκαva τον ρωτήσω εά!)βρισκότα!) στο στάδιο της αvάρρωσης ή εά!)υπέ-φερε ακόμη». Αυτό εξηγεί, κατά τον Stockbridge, το γιατί οPendlebury δεν ακολούθησε τη διαδρομή μέσω της Κνωσού. «Προ-σωπικά πιστεύω ότι έvιωθε πως δε!) ήτα!) σε θέση va ακολουθήσειαυτή!) τη διαδρομή, και αυτό εξηγεί κάπως το γιατί επιχείρησε κάτιπου ισοδυναμούσε με αυτοκτονία, va περάσει ανάμεσα από τουςΓερμανούς στη!) πύλη των Χαvίωv».36 Δεδομένου ότι αισθανότανπως δεν ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει τη μεγάλη πορεία, οPendlebury προσπάθησε να διασπάσει με το όχημά του τις εχθρικέςγραμμές και να φθάσει στα βουνά.

Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι δύσκολο να τα ανασυνθέσεικανείς, καθώς οι κρητικοί θρύλοι υπερισχύουν της πραγματικότηταςκαι δεν έχουμε στη διάθεσή μας αξιόπιστες πληροφορίες. ΟPendlebury, ο οποίος φορούσε ακόμη τη στολή λοχαγού, στην προ-σπάθειά του να φθάσει πεζός στα βουνά, στα Καμίνια, ένα σύγχρο-νο προάστιο του Ηρακλείου, βρέθηκε μεταξύ των πυρών που ανταλ-λάσσονταν από Έλληνες στρατιώτεξ και αλεξιπτωτιστέξ του συ-γκροτήματος μάχης Schulz. Μια σφαίρα τον χτύπησε στο δεξιό τμή-μα του στήθους του. Στη βιβλιογραφία υποστηρίζεται ότι αυτοί οιαλεξιπτωτιστές είχαν ριφθεί πρόσφατα, κάτι που όμως δεν ισχύει,καθώς οι μοναδικοί αλεξιπτωτιστέξ που ερρίφθησαν στις 21 Μαϊου!ιταν αυτοί που ανήκαν στο συγκρότημα μάχης Ramcke και προσγει-ώθηκαν στο Μάλεμε. Κατά την ανταλλαγή πυρών αναφέρεται ότι οPendlebury σκότωσε με το περίστροφό του τρε«; αλεξιπτωτιστέξ,μεταξύ αυτών και έναν εξάδελφο του Χίτλερ, τον Ταγματάρχη Χίτ-λερ, κάτι που ασφαλώς είναι εντελώς Ψευδές, καθώς ο Χίτλερ δενείχε τέτοιον εξάδελφο. 37

Όταν τερματίστηκε η ανταλλαγή πυρών, οι αλεξιπτωτιστές μπή-καν σε ένα διπλανό σπίτι και ζήτησαν μια κουβέρτα. Πάνω σε αυ-τήν τοποθέτησαν τον πληγωμένο Pendlebury, τον μετέφεραν στοσπίτι και τον έβαλαν σε ένα κρεβάτι. Μερικέξ ώρες αργότερα έκα-ναν την εμφάνισή τους εκ νέου αλεξιπτωτιστές, και ένας από αυ-

+

φ

Page 13: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 407

τούς, μάλλον νοσοκόμος, περιέθαλψε τον Pendlebury. Αργά το βρά-δυ ήλθε ένας Γερμανός στρατιωτικός γιατρόξ, έκανε στον τραυμα-τία μια ένεση (μάλλον μορφϊνη) και του υποσχέθηκε ότι την επομέ-νη θα μεταφερόταν σε νοσοκομείο. Οι γυναίκες που κατοικούσανστο σπίτι ήταν κατά πάσαν πιθανότητα παντρεμένες με αντάρτες. 38

Οι περιγραφές των γεγονότων που οδήγησαν την επόμενη ημέρα(22 Μαϊου) στο θάνατο του Pendlebury είναι ακόμη πιο συγκεχυμέ-νες. Η ανασύνθεση των γεγονότων καθίσταται δυσκολότερη, καθώςδεν υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες. Οι μεταγενέστεροι ισχυρισμοί εί-ναι ωραιοποιημένοι μύθοι, στους οποίους προστίθενται νέα στοι-χεία κάθε χρόνο. Όλες οι πλευρέξ υμνούν τον ηρωισμό του Pendle-bury. Μια περιγραφή κάνει λόγο για νέα προσγείωση αλεξιπτωτι-στών, σύμφωνα με μια άλλη περιγραφή έφθασαν γερμανικές ενι-σχύσειξ, Ο πρώτος ισχυρισμόξ είναι σαφώς λανθασμένος και ο δεύ-τερος φαίνεται περίεργος. Ίσως να επρόκειτο για τους άνδρεξ τουΥγειονομικού που θα μετέφεραν τον Pendlebury στο νοσοκομείο.Σύμφωνα με μια άλλη περιγραφή, οι νέοι αλεξιπτωτιστές τράβηξαντον Pendlebury έξω από το σπίτι, τον έστησαν στον τοίχο και τονεκτέλεσαν. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούξ που προέρχονται από τημοναδική πιθανή αυτόπτη μάρτυρα, πριν τον εκτελέσουν του έθε-σαν ένα ερώτημα, στο οποίο απάντησε τρεις φορές αρνητικά. Απόμια άλλη περιγραφή προκύπτει ότι εκτελέστηκε μέσα στο σπίτιύστερα από έναν έντονο διάλογο με τους αλεξιπτωτιστές. Ακολού-θως η σορός του τοποθετήθηκε από τους αλεξιπτωτιστές σε έναφορτηγό. Τον τελευταίο ισχυρισμό αντικρούει το γεγονός ότι οPendlebury ετάφη κοντά στο σπίτι.39

Μια διαφορετική εκδοχή των γεγονότων παρουσίασε ο πρώηνκαθηγητής αρχαιολογίαξ στη Χαϊδελβέργη, Roland Hampe. Σύμ-φωνα με αυτήν, ένας παλαιός φίλος του Pendlebury, ο G. Kahnwei-ler, του είπε στις 30 Απριλίου του 1955 ότι ένας υποτιθέμενοςΈλληνας αυτόπτη; μάρτυρας τού ανέφερε ότι στις 22 Μαϊου, κι ενώήταν ξαπλc..>μένος στο κρεβάτι του, ο Pendlebury πυροβόλησε καισκότωσε έναν αλεξιπτωτιστή. «Οι Γερμανοί τον έβγαλαν αμέσωςέξω από το σπίτι και τον εκτέλεσαν».40 Αυτή η εκδοχή είναι η μόνηπου ταυτίζεται μερικώς με μία από τις προαναφερθείσες εκδοχές,αυτήν που προέρχεται από τη μοναδική πιθανή αυτόπτη μάρτυρα,η οποία υποτίθεται ότι είδε την εκτέλεση του Pendlebury.41 Σύμφω-να με αυτήν την εκδοχή, ο θάνατος του Pendlebury μοιάζει με αυτο-κτονία. Αυτό που παραμένει ασαφές είναι το πού βρήκε το περί-στροφο. Και σε αυτό το ερώτημα οι απαντήσεις δε βασίζονται σεαυτόπτες μάρτυρες.

Από την άλλη πλευρά, δεν είναι κατανοητό το γιατί οι αλεξιπτω-τιστές προέβησαν στην εκτέλεση του Pendlebury, δεδομένου ότι δεν

-+

Φ.

Page 14: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09: 44

408 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

ήξεραν τη συγκεκριμένη στιγμή ποιος ήταν. Η πραγματική ταυτό-τητά του εξακριβώθηκε έπειτα από εβδομάδες, όταν βρέθηκαν τααρχεία του. Τότε οι Γερμανοί ξεκίνησαν την αναζήτηση του Pendle-bury, εντόπισαν τελικά τον τάφο του και εξακρίβωσαν την ταυτό-τητα του νεκρού με τη βοήθεια του γυάλινου ματιού του.ν Όμως,ακόμη κι αν η γερμανική πλευρά ήξερε ποιος ήταν πραγματικά οτραυματισμένος λοχαγός, θα ήταν τουλάχιστον ανόητο να εκτελε-στεί ως αρχηγός των ανταρτών. Θα μπορούσαν να ανακρίνουν τονPendlebury και να αποσπάσουν σημαντικές πληροφορίεξ, Επι-

λ" , , 'Q λ' ,π εον, εκεινη ΤT~ΧΊ'j Ί,'f'''''''' ""'J"H ~\'ω να εκτε εστει ενας τραυμα-~ίας .EJρετανό α ιω ατικό από τακτικά γερμανικά στρατεύματα.

εκδοχή που έχει επίσης προβλη ει, οτι σ ' ,άνδρες των 55, δεν είναι ευλογοφανής, καθώς άνδρες των 55 δεν ήλ-θαν στην Κρήτη τόσο νωρίξ. Όμως και αργότερα δεν έδρασαν στηνΚρήτη μονάδες των 55, εκτός από τη μονάδα ειδικών αποστολώνKίinsberg, που ήλθε στο νησί αναζητώντας αρχεία ξένων προξε-νείων και πολιτιστυωύξ θησαυρούξ, αλλά δεν αναμίχθηκε σε τέ-τοιες υποθέσεις.43 Πέραν αυτού, η εν λόγω μονάδα ήλθε στο νησίμετά το πέρας των εχθροπραξιών. Κατά συνέπεια, ο Pendleburyπέθανε ι,ιάλλΟΥλόγω Το!) τρω '[!CULQ'I! οι', ΤΟ!\, καΑc;>ς ο ΟοΥανισμος--του ήταν αδύναμοξ. Όμως, ένα τέτοιο άδοξο τέλος δε θα επέτρεπετη δημιουργια ηρωικών μύθων. Έτσι, προτιμήθηκαν και στους κύ-κλους των αρχαιολόγων ιστορίεξ που εξωραϊστηκαν σε μεγάλοβαθμό, όπως δείχνει μεταξύ άλλων η ιδιωτική έκδοση του προανα-

ερθέντος βιβλίου του Hammond. Στην Κρήτη πλάθονται ιστορίεςκατά τη διάρκεια της αφήγησης αυτό που έχει σημασία είναι ηεντύπωση που προκαλεί η αφήγηση στον ακροατή και όχι κατά πό-σον η ιστορία είναι αληθινή ή όχι. Τα πραγματικά περιστατικά μάλ-λον δε θα γίνουν ποτέ γνωστά.

Η γερμανική πλευρά φαίνεται ότι δεν ήταν ενημερωμένη για τοθάνατο του Pendlebury, καθώς κανείς δε γνώριζε την ταυτότητακαι το ρόλο του. Ο τραυματίαξ που περιέθαλψαν οι αλεξιπτωτιστέξήταν γι' αυτούξ κάποιος Βρετανός λοχαγός. Η πραγματική ταυτό-τητα του Pendlebury εξακριβώθηκε όταν βρέθηκαν το γραφείο καιτα αρχεία του. Όμως, ακόμη και τότε δεν αντιλήφθηκαν ότι ήταν«εκείνος» ο λοχαγός. Δέκα ημέρες μετά την κατάληψη της Κρήτηςη μονάδα ειδικών αποστολών Kίinsberg ανέφερε τα εξής: «Όσοεκείvος [ο Pendlebury] Efvat ελεύθερος στην Κρήτη, δεν μπορεί ναεξασφαλιστεί η εφήvη στο νησί».44 Ασφαλώς, ήταν ασυγχώρητοσφάλμα η απόφαση του Pendlebury να κρατά έγγραφες σημειώσειςγια τη δράση που ανέπτυσσε και να τις φυλάσσει στο γραφείο του,αφού αυτές έπεσαν στα χέρια των Γερμανών και κινδύνευσαν στοέπακρο οι συνεργάτες του. Πέραν αυτού, ο Pendlebury πρόσφερε

+

φ,

Page 15: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09: 44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ

στη γερμανική πλευρά υλικό για προπαγάνδα, που έφθασε μέχριτη δημοσίευση της Λευκής Βίβλου για τις παραβιάσε«; του δικαίουτου πολέμου.

Οι αvrάρτες και το δίκαιο του πολέμου

ΟιΈλληνες υπερασπιστές της Κρήτης προέρχονταν από διάφορουςχώρους. Οι περισσότεροι προέρχονταν από τις τάξεις του Στρατούκαι της Χωροφυλακής. Θεωρούνταν εμπόλεμοι και προστατεύο-νταν από το δίκαιο του πολέμου, τη Σύμβαση της Χάγης για το δί-καιο του κατά ξηράν πολέμου και τη Σύμβαση της Γενεύηξ, Επι-προσθέτως, υπήρχαν οργανωμένοι και μη αντάρτες, καθώς και λι-γοστοί πολιτοφύλακες. Σύμφωνα με μαρτυρία του πρώην αλεξι-πτωτιστή Ρορρεί, μερικοί πολιτοφύλακες φορούσαν μπλε περιβρα-χιόνια.45 Ο τρόπος με τον οποίον πολεμούσαν οι οργανωμένοιαντάρτες και οι πολιτοφύλακες χαρακτηριζόταν από τον εχθρόστρατιωτικός και σύμφωνος με τους κανόνες του πολέμου. Τιςομάδες αυτές καθ οδηγούσαν συχνά αξιωματικοί ή χωροφύλακες.Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι μάχες στα Φλώρια καιτην Κάντανο. Όμως, ο τρόπος με τον οποίον πολεμούσαν οι μη ορ-γανωμένες ανταρτικές ομάδες ήταν συχνά πρωτόγονος, αφού ταμέλη τους χρησιμοποιούσαν οποιοδήποτε όπλο είχαν στη διάθεσήτους. Επειδή υστερούσαν στην κατά μέτωπον αντιπαράθεση με τονεχθρό, έστηναν ενέδρες, που κατέληγαν σε άγριεξ μάχες εκ του συ-στάδην. Επρόκειτο για πόλεμο στην πιο άγρια και πρωτόγονη μορ-φή του.

Ακόμη χειρότερες ήταν οι παράπλευρες απώλειες. Τραυματίεςθανατώνονταν και νεκροί ατιμάζονταν. Αυτό που επικράτησε ήτανμια αρχαία κρητική παράδοση, η περιφρόνηση του θανάτου. Η κα-κοποίηση των νεκρών δεν ήταν με αυτή την έννοια ατίμωσή τους,αλλά μια χειρονομία που φανέρωνε περιφρόνηση του θανάτου.Όμως οι σιψπο),ει"στές των καΚΟΠΟΙIjμ.ένωννεκρών Τ'Υ1ναντιλαμ-k _'Ι

~Ωνταν ως ατίμωση. Το αποτέλεσμα ήταν μίσος και πικρ(α,~θώς και .επ,e''!L(Q< "μα εκδίκηση. Η θανάτωση των τραυματιών εξη-γεί το μικρό αριθμό τους στα στατιστικά δεδομένα. Οι αλεξιπτωτι-στές που κρέμονταν στα δέντρα χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν,επειδή το αλεξίπτωτό τους είχε μπλεχτεϊ στα κλαδιά των δέντρων,θανατώνονταν. Από τους νεκρούς οι Κρήτες αφαιρούσαν ό.τι θεω-ρούσαν πολύτιμο. Στις κατ' οίκον έρευνες που έγιναν αργότερα ταεν λόγω «λάφυρα», που αποτελούσαν την απόδειξη της συμμετο-χής σε «σφαγές», είχαν σε πολλές περιπτώσειξ μοιραίες συνέπειες.

Οι εχθροπραξίες μεταξύ των μονάδων του τακτικού στρατού

φ

409

+

Page 16: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

410 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

στο πλαίσιο της Μάχης της Κρήτης, απ' όποια χώρα (Ελλάδα, ΝέαΖηλανδία, Αυστραλία, Γερμανία) κι αν προέρχονταν αυτές, ακο-λουθούσαν συγκεκριμένους κανόνες υπήρχε ένα είδος σιωπηρήςσυμφωνίας, επί τη βάσει της οποίας οι εχθροπραξίες διακόπτοντανκατά τη διάρκεια της νύχτας, ώστε να θάβονται οι νεκροί, να περι-θάλπονται οι τραυματίεξ, να προμηθεύονται οι άνδρες νερό και ναδιανέμονται το σιτηρέσιο και τα πυρομαχικά. Αντίθετα, στο στρα-τόπεδο των μη οργανωμένων κρητικών ανταρτικών ομάδων επι-κρατούσε μια αρχέγονη διάθεση εξόντωσης του αντιπάλου. Γιατους μη οργανωμένους Κρήτες αντάρτες η Μάχη της Κρήτης ήτανμια μάχη για την πατρίδα τους, την οποία υπερασπίζονταν με όλατα μέσα που είχαν στη διάθεσή τουξ, Δεν έδειχναν οίκτο και δεσυγχωρούσαν τον εχθρό, ακόμη κι αν αυτός ήθελε να παραδοθεί, 46

Ένας από τους πλέον γνωστούς Κρήτες αντάρτες, ο ΓεώργιοςΨυχουντάκης, αναφέρει ένα χαρακτηριστικό περιστατικό: ένα γερ-μανικό πολεμικό αεροσκάφος υποχρεώθηκε να πραγματοποιήσειαναγκαστική προσγείωση στην ακτή πλησίον της Γεωργιούπολης.«Οι κάτοικοι των γύρω χωριών μαζεύτηκαν και άρχισαν να τρέχουνπρος το αεροσκάφος φωνάζοντας. «Πιάστε τους" φώναζαν. Βρι-σκόμασταν σε απόσταση 180 περίπου μέτρων, όταν τα ξαφνικά πυ-ρά ενός πυροβόλου μάς ανάγκασαν να σκύψουμε. Οι Γερμανοί Ι ...Jπυροβολούσαν στον αέρα, για να σταματήσουν την ορμητική κίνησήμας προς το μέρος τους και να ξεφύγουν Ι...J Κανείς δε χτυπήθηκε,όχι επειδή έδειξαν οίκτο, αλλά επειδή γνώριζαν πως σε λίγο θα βρί-σκονταν στα χέρια μας». Λίγα λεπτά αργότερα φάνηκε ένα αγγλικόάρμα μάχης. «Βγήκαμε από τις κρυψώνες μας και αρχίσαμε να τρέ-χουμε προς το μέρος τους, ενώ οι Γερμανοί παραδίδονταν στουςΆγγλους. Πέντε άνδρες βγήκαν από το αεr-οσκάφος και σκαρφάλω-σαν στο άρμα μάχης. Τοι;ςρίξαμε μια τελευταία ματιά ενώ απομα-κρύνονταν και θέλαμε να τους πνίξουμε με τα ίδια μας τα χέρια t ...Jαφήσαμε να εκδηλωθεί ο θυμός μας Ι...J Καταραστήκαμε τους φί-λους μας. τους Άγγλους που τους έσωσαν».47

Οι αντάρτες πραγματοποιούσαν νυχτερινέξ επιθέσειξ ή επιδρομέξσε συγκεκριμένες θέσεις. Ο Hans Bender αναφέρει ένα χαρακτηρι-στικό περιστατικό στα Περιβόλια πλησίον του Ρεθύμνου. Είχε πάειστη βρύση του χωριού για να φέρει νερό. Επέστρεψε με μεγάλη κα-θυστέρηση στη θέση του και βρήκε τον συμπολεμιστή του νεκρό. Εί-χε προηγηθεί πολύωρη ανταλλαγή πυροβολισμών: «ο Guido IGrunerJήταν νεκρός. Ήταν πεσμένος ανάσκελα.,.Του ε~αν αφαιρέσει τα Υι!.-τια και τα γεννητικά όργανα. Λόγω της υπερβολικής ζέστης η αποσύν-θεση των πτωμ&των&ρχιζεέπειτα από λίγες ώρες. Το ίδιο συνέβη καιεδώ. Ο πόλεμος μάς αποκάλυπτε το σκληρό και κτηνώδες πρόσωπότου».48 Η αύξηση των περιστατικών αυτών οδήγησε σε πράξεις

+

Φ.

Page 17: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 411

αντεκδίκησης. Στη μονάδα του Bender είχαν σκοτωθεί όλοι οι αξιω-ματικοί και ο λοχίας επιθυμούσε να εκδικηθεί τον άμαχο πληθυσμό.Διέταξε τον Bender να εκτελέσει τριάντα δύο ανθρώπους, ανάμεσάτους γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένου; που είχαν παραμείνει στηνπεριοχή που είχε περιέλθει στον έλεγχο των Γερμανών. «Αυθόρμητααπάντησα: "Αυτό δε θα το κάνω". [ο λοχ{αςlτράβηξε το πιστόλι τουκαι είπε: "άρνηση εκτέλεσης διαταγής" ... Όμως, ο συστρατιώτης μου,Κarl Kramer από το Βερολ{νο είχε ήδη τραβήξει το δικό του όπλο καιτον απειλούσε. Δε θα ξεχάσω ποτέ τη βερολινέζικη διάλεκτο του Κarlκαθώς του φώναζε: 'Άν πατήσεις τη σκανδάλη, θα πεθάνεις, κατάλα-βες. " [ο λοχ{ας]χωρίς να πει λέξη εξαφαν{στηκε».49Σύμφωνα με όσαδιηγήθηκε ο Hans Bender στο συγγραφέα του παρόντος βιβλίου, αυ-τοί οι άμαχοι εκτελέστηκαν αργότερα από κάποιους άλλους που δενείχαν ενδοιασμού; και τύφειξ. Αυτό συνέβη σε πολλά μέρη. Πράγμα-τι σύμφωνα με την έκθεση του στρατοδίκη Rtidel, στον οποίο θα ανα-φερθούμε εκτενέστερα, τα στρατεύματα που έδρασαν σε μέρη όπουοι πολίτες πρόβαλλαν ισχυρή αντίσταση σκότωσαν ένα μεγάλο μέροςτου άμαχου πληθυσμού. 50

Τ«; πρώτες μέρες οι αλεξιπτωτιστέξ υπέστησαν μεγάλες απώ-λειες από τ«; επιθέσειξ των ανταρτώ . Οι ιαιοπραγίες στρέφονταν

,σ δόν αποκλειστικά εναντίον των αλεξιπτωτιστωνντίον των ο εινών κυ που α ι σαν αργότερα. +ται κατά πάσαν πιθανότητα στο γεγονός οτι οι ιπτωτιστέξήταν αρχικά διασκορπισμένοι, ενώ οι ορεινοί κυνηγοί είχαν συγκρο-τήσει εξαρχής κλειστούς σχηματισμούς. Ο Beevor αναφέρει ότι στοΗράκλειο οι αντάρτες σκότωσαν περίπου 200 αλεξιπτωτιστέξ. 51

Στην Κάντανο και στα Φλώρια υπήρξαν τουλάχιστον τριάντα εννέανεκροί. Ο συν' , νεκ ών που οφείλονται στη δράση

, " θ'!..ων ωιταρτων ΕΊνα' αγνωστος, α πρεπει να ανερχεται ομως σε με-ρικές εκατοντάδες. --..

-c ..,

Ο Ringel, με, διαταγή της 23ης Μαϊου, είχε απειλήσει με την επιβολήαντιποίνων, εάν δεν σταματούσαν οι επιθέσεις των ανταρτών. Ότανκατέστη γνωστή η έκταση των επιθέσεων, ο Student απευθύνθηκεστον Γκαίρινγκ, Προκειμένου να αποφύγει τη λήψη υπερβολικάσκληρών μέτρων, ζήτησε ο ίδιος τη λήψη αυστηρών μέτρων, πουφρόντισε όμως αμέσως να αμβλύνει. Του ανέφερε τα γεγονότα καιτα στήριξε με ένορκες καταθέσεις στο στρατοδικείο. Ο Student ζή-τ σε «να ΤΙ ω θούν οι διαπιστωθείσε κτηνωδίες με αντίποινα,πα ακά πτοντας τις δικανικές διαδικασ{ες». καιριννησε και «διέταξε την επτ ο η τω π εον αυστηρών αντιποίνων». 52

Κατόπιν αυτού ο Student εξέδωσε στις 31 Μαϊου την εξής διαταγή:

--

φ

Page 18: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

412 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Έχει αναμφίβολα διαπιστωθεί ότι:α) ο πληθυσμός της Κρήτης (συμπεριλαμβανομένων των γυναικών

και των παιδιών) διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στις εχθροπραξίες,β) προσπάθησαν κυρίως ως ελεύθεροι σκοπευτές να παρεμποδί-

σουν την επικοινωνία μας στήνοντας ενέδρες,γ) μεταχειρίστηκαν βάναυσα τους τραυματίες μας,δ) θανάτωσαν με τον πλέον σκληρό τρόπο αιχμαλώτους,ε) και τέλος ακρωτηρίασαν ακόμη και πτώματα με τρόπο εκδικητι-

κό και κτηνώδη.Ο στρατός, στο μέτρο του δυνατού, αμύνθηκε κατά τη διάρκεια τωνεχθροπραξιών.

Είναι πλέον καιρός να ασχοληθούμε συστηματικά με τα περιστα-τικά αυτά~ να επιβάλουμε αΥτίποι ν~ και να δικάσουμε τους υπευθύ-νους. Στόχος μας είναι να λάβουμε μέτρα τα οποία θα λειτουργή-σουν αποτρεπτικά στο μέλλον.

Σκοπεύω να κινηθώ προς την κατεύθυνση αυτήν με αποφασιστι-κότητα. Γι' αυτό διατάζω τα εξής:1. Όλες τις κτηνωδίες (κυρίως στον τομέα Μάλεμε-Καστέλι) που

γνωρίζω προσωπικά, θα τις τιμωρήσω εγώ ο ίδιος.2. Υπό την επίβλεψη των διοικητών των στρατευμάτων του ανατολι-

κού (Υποστράτηγος RingelJ και του δυτικού (ΣυνταγματάρχηςRamcke) τομέα επιβάλλεται να οριστούν χωρίς καθυστέρηση στασυντάγματα ή στα μέχρι τούδε αυτοδιοικούμενα συγκροτήματαμάχης οι κατάλληλοι αρχαιότεροι αξιωματικοί, οι οποίοι θα επτ-ληφθούν αμέσως τέτοιων υποθέσεων, θα τις εξιχνιάσουν και θαεπιβάλουν τις απαραίτητες κυρώσεις.

Ιδιαίτερη σημασία δίνω στην επιβολή της τιμωρίας, στο βαθμότου δυνατού, από εκείνο το στρατιωτικό τμήμα, το οποίο υπήρξεθύμα των κτηνωδιών.

3. Ως υπεύθυνος γενικού διοικητηρίου για τα αντίποινα ορίζεται οΤαγματάρχης Bock. Αυτή θα είναι η βασική αποστολή του στοεξi;ς.

Πιθανά αντίποινα:1. Εκτελέσεις2. Χρηματικές ποινές3. Πυρπόληση χωριών (προηγουμένως πρέπει να εντοπίζονται τα

μετρητά και να αποδίδονται στους συΥΥενείς),4. Εξανδραποδισμός ολόκληρων περιοχών

Έγκριση για τα αντίποινα 3) και 4) θα παρέχω εγώ ο ίδιος. Ηέγκριση αυτή θα παρέχεται με συνοπτικές διαδικασίες (με σύ-ντομη αιτιολόγηση).

Όλα τα μέτρα πρέπει να ληφθούν το συντομότερο δυνατόν_παρακά-μπτοντας κάθε είδους τυπικόΊΥ/τες και αποφεύγοντας εκουσίως τη

+

Φ.

Page 19: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ

συγκρότηση ειδικών δικαστηρίων. Δεδομένων των συνθηκών, αυτόςπου πρέπει να επιληφθεί της υποθέσεως ε{ναι ο στρατός και όχι τατακτικά δικαστήρια, τα οποία δεν είναι αρμόδια για κτήνη και δολο-φόνους».53

Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί για το εάν η ασυνήθιστα σκληρήγλώσσα του Student ήταν αποτέλεσμα του θυμού του για τους φό-νους ή απέβλεπε στην ικανοποίηση του θυμού των υφισταμένωντου, με στόχο να αποτρέψει περαιτέρω αυθαίρετεξ ενέργειεξ. Μετο να διατηρήσει για τον εαυτό του το δικαίωμα της απαιτούμενηξέγκρισης, μπορούσε να αποτρέψει τη λήΨη πιο δραστικών μέτρων,χωρίς να οξύνει τα πνεύματα.

Η εν λόγω διαταγή διαβιβάστηκε στους Ringel και Ramcke. ΟRingel με τη σειρά του τη διαβίβασε στιξ 2 Ιουνίου του 1941 στουςδιουτητέτ; του 10υ Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών στο Ηράκλειο(Βτέίυετ) και του 20υ Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών στο Ρέθυμνο(Sturm), στο 850 και το 100ό Σύνταγμα Ορεινών Κυνηγών, στο 950Τάγμα Μηχανικού, στο 550 Τάγμα Μοτοσυκλετιστών καθώς καιστ«; αρμόδιεξ στρατιωτικέξ δικαστυτέξ αρχές, και τους διέταξε νααναφέρουν τα σχετικά συμβάντα. «Ακολούθως η μεραρχία θα δια-τάξει την επιβολή τιμωρίας. Για τη διεξαγωγή των ερευνών διατ{θε-ται ο στρατιωτικός δικαστής Dr. Dioszegy του επιτελείου της 5ηςΟρεινής Μεραρχίας». Τα πορίσματα των ερευνών θα έπρεπε να τουγνωστοποιούνται συνεχώς, αρχής γενομένης από τ«; 6 Ιουνίου.Ρ ΟRingel μετά τον πόλεμο ισχυρίστηκε ψευδώς ότι κατά τη διάρκειατων εκτελέσεων βρισκόταν σε άδεια: ωστόσο, έδειξε κατανόησηγια τη συμπεριφορά των Κρητικών, οι οποίοι ως αντάρτες πρόβα-λαν πεισματική αντίσταση προκειμένου να αποτρέψουν την κατά-ληΨη του νησιού τους. 55

Στ«; 14 Ιουλίου το 110 Αεροπορικό Σώμα ανέφερε στον 40 Αεροπο-ρικό Στόλο ότι «τα στρατιωτικά τμήματα που είχαν περισσότερο θι-γεί εφάρμοσαν τα αντίποινα με την υποστήριξη της τοπικής μονά-δος της στρατιωτικής αστυνομίας». 56

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκτέλεση ανταρτών χωρίξ δικαστικήεξέταση δεν παραβαίνει μόνο το Διεθνές Δίκαιο της εποχής αλλάκαι το γερμανικό στρατιωτικό νόμο 3/13, σύμφωνα με τον οποίο αλ-λοδαποί οι οποίοι προβαίνουν σε αξιόποινες πράξεις κατά του γερ-μανικού στρατού δεν είναι δυνατόν να τιμωρηθούν χωρίς να προη-γηθεί η σύσταση στρατιωτικού δικαστηρίου. Από την άλλη, είναιεξ' ίσου αδιαμφισβήτητο ότι και οι πράξεις των ανταρτών παρέβαι-ναν το δίκαιο του πολέμου. Τα δύο εγκλήματα είναι αλληλένδετα.

φ

413

+

Page 20: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

Ι ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

414 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

+

Χωρίξ τις παραβιάσειξ των κανόνων του Διεθνούξ Δικαίου από τουςαντάρτες σε θα υπήρχαν αντίποινα. Η αντίληψη σύμφωνα με τηνοποία η γερμανική πλευρά επιτέθηκε εναντίον άκακων φιλειρηνι-κών Κρητικών με μοναδικό κίνητρο την επιθυμία να σκοτώσει είναιεσφαλμένη. Η προσπάθεια να παραγνωριστούν ή και να αγνοηθούνεντελώς οι επιθέσε«; των ανταρτών, για λόγους πολιτικής σκοπιμό-τητας, με ισχυρισμούτ; όπως για παράδειγμα ότι για τους ακρωτη-ριασμούς ευθύνονται τα κρητικά γεράκια ή ότι τα ασυνήθιστατραύματα (π.χ. από μαχαίρι) οφεϊλονται στη χρήση ασυνήθιστωνόπλων, είναι μεν κατανοητή και έχει ως στόχο την αθώωση της μίαςπλευράξ, δεν ανταποκρίνεται όμως στην πραγματικότητα. Το ίσιοισχύει και για τις περιπτώσειξ όπου γίνεται λόγος για τα «αποκα-λούμενα» αντίποινα, διότι κατ' αυτόν τον τρόπο αναιρείται η σχέσηαιτίου-αιτιατού. 57 Και οι δύο πλευρέξ παρέβησαν το δίκαιο του πο-λέι!ου και διέπραξαν εγκλήματα.

Πόρρω απέχει από την πραγματικότητα ο ισχυρισμόξ του MartinSeckendorf, ο οποίος στις 20 Μαϊου του 2003 υποστήριξε τα εξής σεμια σιάλεξη στη Jena: «Οι Γερμανοί εξεπλάΥησαν ιδιαίτερα από τογεγονός ότι ο άμαχος πληθυσμός συμμετείχε ενεργά στην άμυνα -μια αντίδραση που καλύπτεται από τη Σύμβαση της Χ άΥης για το δί-καιο του κατά ξηράν πολέμου. Πα τους Γερμανούς στρατιώτες ηένοπλη αντίσταση του λαού ήταν μια εγκληματική πράξη που επέσυ-ρε την ποινή του θανάτου. Στην Κρήτη ο γερμανικός στρατός αντιμε-τώπισε για πρώτη φορά στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έναν λαίκό πόλε-μο».58 Με τους ισχυρισμούτ; αυτούξ ο Seckendorf προσπαθεί, με τά-ση εξωραϊσμού της πραγματικότητας, να χαρακτηρίσει την αντίστα-ση των Κρητών ως λαότό πόλεμο. Όμως, ο ισχυρισμός του σύμφωναμε τον οποίο κάτι τέτοιο καλύπτεται από τη Σύμβασης της Χάγηςγια το δίκαιο του κατά ξηράν πολέμου είναl.υπερβολικόι;. ,

Το γεγονός ότι ο Student ήταν υπεύθυνος για την έγκριση κατα-στροφών και εκτελέσεων εξηγεί το μικρό αριθμό τους. Πιθανώς,όπως ελέχθη, να ήταν ένα μέσον, για να αποφευχθούν χειρότερααντίποινα. Τα επίσημα ελληνικά στοιχεία παραθέτουν τους συνολι-κούς αριθμοόξ για ολόκληρη την περίοδο κατοχής, σε διαχωρίζουνόμως τις εκτελέσεις και τις καταστροφές κατά τη διάρκεια του πο-λέμου και αμέσως μετά τη λήξη του από εκείνες οι οποίες προέκυ-ψαν ως συνέπεια της διαταγήξ του Student ..••9 ShJdept επιβάλλο-

, Ά ). " Α' 'Ψ_ ντας τον περιορισ"ο η Ε ε χα=tα πασωι πι ανOΤΊjτα να αποτρε ε~την κλψάκωσΎ) των φόνων. Πράγματι, στο πλαίσιο των επιχειρή-

"'"σεων του Ιουνίου ισοπεσι;>Αψ'ε στις 3 τΟ!) I'Ίjνόι; μ.όνο IJ Κάντανοςκαι τέσσε ι από" του κατοίκου τ κυ ίω λικιω ένοι, εκτελέ~στηκαν· έν~ς κάηκε μέσα στο σπίτι του. 59 Όσοι μπορούσαν να πεπατήσουν, είχαν καταφύγει από νωρίς στα βουνά. Στην είσοδο του

+

φ.

Page 21: Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 396-415

+

Ι ΜΆΧΗ ΚΡΗΤΗΣ (15Χ23) 30-05-11 09:44

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤ ΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 415

χωριού τοποθετήθηκε μια ξύλινη πινακίδα με το εξής κείμενο: «ΗΚάvδανος καταστράφηκε στο πλαίσιο των αντιποίνων για την κτη-νώδη εκτέλε ενό ουλαμού αλε ΙΠTωτιστι[Jνκαι μισού ουλαμού

-.Μηχανικού από οπλισμένους άvδρες και γυναίκες που ειχα)) στησειενέδρα». Το -ελληνικό κείμενο ήταν το ακόλουθο: «Ως αvτίποινοντων από οπλισμένω)) πολιτώ)) ανδρών και γυναικών δολοφονηθέ-ντων στρατιωτών κατεστράφη η Κάvδανος». Ενώ στο γερμανικόκείμενο ήταν σχετικά σαφής ο αριθμόξ των δολοφονηθέντων, στοελληνικό κείμενο δεν αναφέρεται καθόλου. Στην άλλη άκρη του χω-ριού υπήρχε μια άλλη πινακίδα με ένα συντομότερο κείμενο. «Εδώυπήρχε η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας25 Γερμανών σΤΩατιωτικΙ:)ν»..:..Το κείμενο αυτό ήταν γραμμενο καιστις δύο γλώσσες.

Μετά τον πόλεμο τοποθετήθηκε στην κεντρική πλατεία της Κα-ντάνου ένα μνημείο εις ανάμνησιν των γεγονότων της 3ης Ιουνίου.Εκεί γράφτηκαν σε μαρμάρινεξ πλάκες τα δύο κείμενα. Στο μνη-μείο υπάρχει και μια τρίτη μαρμάρινη πλάκα, της οποίας το γερμα-νικό κείμενο έχει τόσα γραμματικά λάθη, ώστε αποκλείεται να είχεσυνταχθεί από Γερμανό. Το περιεχόμενο του κειμένου είναι τοεξής: «Διά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών αλ-πινιστών και του Μηχαvικού από άvδρας, γυvαίκας, παιδιά και πα-πάδες μαζί και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του ΜεγάλουΡάιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων δια να μηεπανοικοδομηθεί πλέον ποτέ». Είναι άγνωστο ποιοξ έγραψε αυτότο κείμενο και πότε. Η ύπαρξη του όμως εγείρει κάποια ερωτημα-τικά. Είναι πιθανόν να χάθηκαν μετά τον πόλεμο οι δύο αρχικές ξύ-λινεξ πιναπίδετ; και στην τρίτη μαρμάρινη πλάκα να χαράκτηκανκατά το μάλλον ή ήττον τα πρωτότυπα κείμενα η εν λόγω πλάκαδιατηρήθηκε, μολονότι βρέθηκαν φωτογραφίες των δύο αυθεντικώνξύλινων πινακίδων με τα πρωτότυπα κείμενα.

Ακόμη περισσότερεξ εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν στιξ αρχέςΙουνίου στα χωριά Λεπίδεξ, Κυρτόμαδο Κυδωνίαξ, Σκαλάνι Ηρα-κλείου, Περιβόλια Κυδωνίαξ, Αλικιανός, Άδελε Ρεθύμνου και Κο-ντομάρι. Δεν υπάρχουν ακριβή διασταυρωμένα στοιχεία. Οι πίνα-κες που δημοσίευσε ο Καλλιβρετάκηξ για τις νομαρχίες Χανίων, Ρε-θύμνου και Ηρακλείου βασίζονται σε μια έρευνα του 1946, και ταστοιχεία μάλλον υπολείπονται της πραγματικότηταξ."? Σύμφωναμε στοιχεία της αρμόδιαξ για τη διερεύνηση τέτοιων υποθέσεων ει-σαγγελίας του Bochum, στην πρώτη φάση δολοφονήθηκαν το πολύ200 άνθρωποι." Η αναλογία ήταν πολύ χαμηλότερη από αυτήν μετην οποία είχε απειλήσει ο Ringel λίγες μέρες νωρίτερα (1:10). Γε-νικά σχηματϊζουμε την εντύπωση ότι η γεΩμανικ' πλε~ά δίσταζενα εφαρ όσει αντίποινα. Ο ισχυρισμόξ του Παναγιωτάκη σύμφωνα

+

φ.