ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2017

ΠΡΙΣΜΑ# 24

Από τον 8ο ώς τον 11ο αιώνα, η ευρωπαϊ-κή ήπειρος βρισκόταν στην περίοδο των Βί-κινγκς. Με τα ελαφρά τους πλοία μπορούσαννα κάνουν επιδρομές όχι μόνο σε παραθα-λάσσιες περιοχές αλλά ακόμα και σε πόλειςόπως το Παρίσι, ενώ έφτασαν μέχρι και σταβάθη της Ρωσίας. Σήμερα οι επιστήμονες,συνδυάζοντας τη Φυσική με αναφορές σειστορικές πηγές, αποκαλύπτουν τις τεχνικέςπλοήγησης των τρομερών πολεμιστών τουΒορρά.

Οι Βίκινγκς και η πόλωση

του φωτός

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Άχρονη δόμηση

,, 2-3

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μελετώντας τα κύματα στην ηλιακή χρωμόσφαιραΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ δεκαετίες, η μελέτη της ατμόσφαιρας του Ήλιου έχει μπεισε μια χρυσή εποχή. Όργανα στη Γη και στο διάστημα παρατηρούν τα διά-φορα στρώματα της ηλιακής ατμόσφαιρας. Η μελέτη των κυμάτων στηνηλιακή ατμόσφαιρα και της αλληλεπίδρασής τους με το μαγνητισμένοπλάσμα μπορεί να μας βοηθήσει να απαντήσουμε ένα από τα μεγαλύτε-ρα μυστήρια της Αστροφυσικής, τη θέρμανση του ηλιακού στέμματος.

Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ πρέπει να ανασκευάσει τόσοτον κόσμο γύρω από την κατασκευή όσο και τονκόσμο μέσα σε αυτή, έτσι ώστε ο μεγαλύτεροςκόσμος που θα προκύψει από αυτή τη διαδικα-σία να είναι πιο συνεκτικός και πιο πλήρης, πιοολοκληρωμένος.

Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ και σεναριογράφος Κρίστο-φερ Νόλαν χρησιμοποιεί ως έμπνευση τημνήμη για να δημιουργήσει ένα από τα πιοαριστοτεχνικά εκτελεσμένα κινηματογραφικάσενάρια. Η ταινία του «Mementο» αποτελείένα πρωτότυπο παιχνίδι για το μυαλό.

,,7

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Mementο»: Η απατηλήβεβαιότητα της μνήμης

ΤΟ FACEBOOK εντόπισε μια προσπάθεια, πι-θανόν με βάση τη Ρωσία, στο πλαίσιο τηςοποίας δαπανήθηκαν 100.000 δολάρια για νααγοραστούν χιλιάδες διαφημίσεις που απευ-θύνονταν προς το κοινό στις ΗΠΑ και προω-θούσαν διχαστικά κοινωνικά και πολιτικά μη-νύματα για μια περίοδο δύο ετών. Πιο συγκε-κριμένα, 3.000 διαφημίσεις και 470 ψεύτικοιπροσωπικοί λογαριασμοί και σελίδες προω-θούσαν πολωτικά μηνύματα για θέματα όπωςη μετανάστευση, οι φυλετικές σχέσεις ή τα δι-καιώματα των ομοφυλόφιλων.

,, 4-5

,,8

,,6

Aπό τον 8ο ώς τον 11ο αιώνα, η ευρωπαϊκή ήπειροςβρισκόταν αντιμέτωπη με τις επιδρομές των Βίκινγκς,με αποτέλεσμα αυτή η ιστορική περίοδος του Μεσαί-ωνα να ονομάζεται σε πολλές χώρες, όπως η Βρετα-νία και η Γαλλία, και «περίοδος των Βίκινγκς». Εκτός

από άγριοι πολεμιστές, οι Βίκινγκς διέθεταν ακόμα ένα μεγάλο πλε-ονέκτημα. Τα ελαφριά τους πλοία είχαν πρόσβαση στις περισσότε-ρες παραθαλάσσιες περιοχές της Ευρώπης, ενώ μπορούσαν ναπλεύσουν ακόμα και σε ποτάμια. Με αυτά κατάφεραν να φτάσουνώς το Παρίσι, τη Μεσόγειο, ακόμα και στα βάθη της Ρωσίας αλλά καιστην Κωνσταντινούπολη.

Γενικά, οι ιστορικές εξελίξεις της εποχής επηρεάστηκαν σε μεγάλοβαθμό από την παρουσία των Βίκινγκς, όπου εμφανίζονται αλλού ωςκατακτητές και αλλού ως μισθοφόροι. Στην Αγγλία και τη Νορμανδίακατάφεραν να κατακτήσουν και τελικά να εγκατασταθούν σε ολό-κληρες περιοχές και να επηρεάσουν τη διαδοχή των βασιλιάδων. Κα-τέκτησαν μεγάλο μέρος της Ιταλίας εκδιώχνοντας κάθε βυζαντινή κυ-ριαρχία και υπηρέτησαν στην Κωνσταντινούπολη ως επίλεκτη στρα-τιωτική ομάδα (Τάγμα των Βαραγγίων). Τέλος, θεωρείται πως είναι οιπρώτοι Ευρωπαίοι που εγκαταστάθηκαν στην αμερικανική ήπειρο,τέσσερις με πέντε αιώνες πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο.

Το σενάριο της τηλεοπτικής σειράς «Vikings» του καναλιού Historyέχει βασιστεί στις περιπέτειες του Ράγκναρ Λόθμπροκ, μυθικού ήρωατων Βίκινγκς, και συνδυάζει στοιχεία από σκανδιναβικούς μύθους καιτην Ιστορία. Σε ένα από τα πρώτα επεισόδια της σειράς, ο Ράγκναρ

πείθει τους συμπολεμιστές του να τον ακολουθήσουν σε ένα μακρι-νό ταξίδι προς τη δυτική θάλασσα. Βρισκόμαστε στον 9ο αιώνα, πε-ρίπου δύο με τρεις αιώνες πριν από την πρώτη καταγεγραμμένη ανα-φορά στην πυξίδα. Ένα τέτοιο ταξίδι είναι μεγάλη πρόκληση σε μιαεποχή που η πλοήγηση στηρίζεται αποκλειστικά στη θέση του Ήλιουκαι των αστεριών. Ιδιαίτερα στα γεωγραφικά πλάτη της βόρειας Ευ-ρώπης, η νεφοκάλυψη είναι τόσο συχνή, που δεν επιτρέπει την ακρι-βή γνώση της θέσης του Ήλιου και των αστεριών.

Το 1967, ο Θόρκιλντ Ράμσκου, ένας Δανός αρχαιολόγος, πρότεινεμια λύση. Οι Βίκινγκς ενδεχομένως να γνώριζαν πώς να εκμεταλ-λευτούν την πόλωση του διάχυτου φως του ουρανού για να προσ-διορίσουν τη θέση του Ήλιου, χρησιμοποιώντας τις «μυθικές» ηλιό-πετρες, που αναφέρονται στους μύθους των Βίκινγκς. Οι ισλανδικέςσάγκα μας λένε ότι όταν ο βασιλιάς Όλαφ ρώτησε τον υποτελή του Σί-γκουρ να του δείξει τον Ήλιο μια μέρα που χιόνιζε, εκείνος του έδει-ξε. Ο βασιλιάς, για να ελέγξει την πρόβλεψη, ζήτησε να του φέρουντην ηλιόπετρα και όταν είδε το φως που έλαμψε μέσα από τον κρύ-σταλλο, κατάλαβε ότι ο υποτελής του είχε δίκιο.

Στην τηλεοπτική σειρά, πράγματι, ο μυθικός ήρωας Ράγκναρ φαί-νεται πως έχει πρόσβαση σε μυστικά που δεν γνωρίζουν οι συνταξι-διώτες του. Όταν έρχεται η ώρα να αποφασίσουν ποια πορεία θα ακο-λουθήσουν, εκείνος παίρνει στα χέρια έναν κρύσταλλο και τον στρέ-φει στον συννεφιασμένο ουρανό. Ο κρύσταλλος αποκαλύπτει τη θέ-ση του Ήλιου και οι Βίκινγκς βρίσκουν τον δρόμο τους προς την Αγ-γλία. Οι επιδρομές τους στα αγγλικά βασίλεια, που ακολούθησαν, θα

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΑΥΤΕΣ τις μέρες το «Πρίσμα» κλείνει έναν χρό-νο. Στη διάρκεια της ετήσιας περιφοράς του γύ-ρω από τον Ήλιο, παρουσίασε θέματα σχετικάμε τις τελευταίες επιστημονικές και τεχνολογι-κές εξελίξεις και τον τρόπο που αυτές επηρεά-ζουν την επικοινωνία, την εργασία και την οικο-νομία. Παρουσίασε τους ανθρώπους που συμ-μετέχουν στα συγκεκριμένα επιστημονικά καιτεχνολογικά εγχειρήματα και προσπάθησε νασυνδέσει τις φιλοδοξίες τους με τις προσδοκίεςκαι τους φόβους των πολιτών. Παρουσίασεόψεις της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας της Επι-στήμης και επιχείρησε να δείξει γιατί αυτέςαφορούν το λεγόμενο ευρύ κοινό και γιατί οφεί-λουν να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της συ-ζήτησης που συνοδεύει κάθε επιστημονική καιτεχνολογική αλλαγή.

Το «Πρίσμα» οφείλει ασφαλώς πολλά στη δια-θεσιμότητα των συνεργατών του, αλλά και στηνπροθυμία όσων συνέβαλαν με άρθρα και συνε-ντεύξεις στον εμπλουτισμό τής ύλης του. Τοέκαναν όλες και όλοι με υπευθυνότητα και σε-βασμό προς τους αναγνώστες και τις αναγνώ-στριες του εντύπου, χωρίς να καταφεύγουν σεπροκατασκευασμένες παρουσιάσεις ή σε απο-θαρρυντικές τεχνοφλυαρίες που έχουν στόχονα εντυπωσιάσουν το απληροφόρητο κοινό. Κιαυτό είναι κάτι στο οποίο το «Πρίσμα» διαφέρειαπό τα περισσότερα έντυπα τεχνοεπιστημονι-κής πληροφόρησης: ο στόχος του δεν είναι ηεκλαΐκευση της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Η εκλαΐκευση της επιστήμης και της τεχνο-λογίας έχει κι αυτή την ιστορία της, που πάει πί-σω στον 19ο αιώνα και συνοδεύει τις πρώτεςπροσπάθειες επαγγελματοποίησης της επιστή-μης, αλλά και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στιςκοινότητες των επιστημόνων και των μηχανι-κών για τη διεύρυνση της κοινωνικής τους επιρ-ροής. Η εκλαΐκευση στηρίζεται σε μια θεμελιώ-δη παραδοχή: ότι οι επιστήμονες ξέρουν, ενώ τογενικό κοινό δεν ξέρει· και μάλιστα ότι δεν έχειτην παραμικρή ελπίδα να εισχωρήσει στονσκληρό πυρήνα των τεχνοεπιστημονικών γνώ-σεων εφόσον στερείται των απαραίτητων δε-ξιοτήτων και εκπαίδευσης. Σε αυτή τη βάση, οιεπιστήμονες και οι μηχανικοί αναλαμβάνουν ναενημερώσουν τους πολίτες απλοποιώντας τιςσχετικές γνώσεις, ούτως ώστε να γίνουν κατα-νοητές από το ακατάρτιστο κοινό. Και κάτι ακό-μα σημαντικότερο: να νουθετήσουν και να κα-τευθύνουν τους πολίτες στη λήψη αποφάσεωνπου αφορούν τη ζωή τους βάσει ακριβώς τωνεπιστημονικών γνώσεων που οι ίδιοι διαθέτουν,ενώ οι πολίτες στερούνται.

Αυτό ακριβώς είναι που δεν κάνει αυτό το έν-θετο. Το «Πρίσμα» θεωρεί πως τα ζητήματα πουσυνδέονται με την τεχνοεπιστημονική οργά-νωση της κοινωνικής ζωής αποτελούν περιοχέςεντατικού φιλοσοφικού προβληματισμού καιενεργητικού πολιτικού διαλόγου, όπου τονπρώτο λόγο έχουν οι ενημερωμένοι πολίτες καιόχι οι ειδικοί. Και οι σελίδες του προσφέρονταισε όσες και όσους είναι διατεθειμένοι να συμ-βάλουν με τις γνώσεις και τις απόψεις τους σεαυτήν ακριβώς την κατεύθυνση.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

ΟΙ ΒΙΚΙΝΓΚΣ ΚΑΙ Η ΗΛΙΟΠΕΤΡΑ

Εκλαΐκευση

Οι επιδρομές των Βίκινγκς από τον 8ο ώς τον 11ο αιώνα

Οι Βίκινγκς και η πόλωση

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201719/

διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό την Ιστορία της Βρετανίας καιτης Ιρλανδίας αλλά και της Γαλλίας για τους επόμενους αιώνες.

Ο κρύσταλλος που κρατούσε στα χέρια του ο Ράγκναρ, ηsunstone ή ηλιόπετρα των νορβηγικών σάγκα, είναι, πιθανότατα,κρύσταλλος ασβεστίτη. Μια μορφή αυτού του κρυστάλλου συνα-ντάται σε μεγάλη αφθονία στην Ισλανδία και είναι επίσης γνωστήως ισλανδική κρύσταλλος.

Υπάρχουν μια σειρά από επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρτης αποτελεσματικής χρήσης των ηλιόπετρων και, φυσικά, πολλάπου την καταρρίπτουν. Το ερώτημα που απασχολούσε τους επι-στήμονες είναι κατά πόσο θα μπορούσε πράγματι να χρησιμοποι-ηθεί η ηλιόπετρα στη ναυσιπλοΐα ως ακριβές όργανο προσδιορι-σμού της θέσης του Ήλιου. Αρχικά, οι αναφορές στο αντικείμενοστους σκανδιναβικούς μύθους θεωρούνταν περισσότερο συμβο-λικές, παρά αντικειμενικές. Έχει μάλιστα υποστηριχτεί και η άποψηπως μπορεί να υπάρχουν επιρροές της χριστιανικής παράδοσης σεαυτές: το φως του Ήλιου που διέρχεται μέσα από τον κρύσταλλοσυμβολίζει τον Θεό και την άμωμο σύλληψη του Ιησού. Ωστόσο, τοενδεχόμενο να έχουν ιστορική ακρίβεια οι σκανδιναβικοί μύθοι ωςπρος τη ναυσιπλοΐα των Βίκινγκς έχει φανεί ιδιαίτερα ελκυστικό σεπολλούς.

Τροφοδοτώντας αυτά τα σενάρια, πρόσφατα βρέθηκε ένας κρύ-σταλλος στο ναυάγιο ενός βρετανικού πλοίου στη θάλασσα τηςΜάγχης. Το πλοίο χρονολογείται από την εποχή των Τιδόρ, το1592. Ο κρύσταλλος έχει μέγεθος όσο περίπου ένα πακέτο τσιγά-ρα και από τα ευρήματα φαίνεται πως θα μπορούσε να χρησιμο-ποιείται εκείνη την εποχή σε συνδυασμό με την πυξίδα.

Γιατί όμως οι Βρετανοί ναύτες να χρησιμοποιούν τηνηλιόπετρα ενώ είναι ήδη εξοικειωμένη με την πυξίδα;

Η λειτουργία της πυξίδας στηρίζεται στο μαγνητικό πεδίο της Γης,του οποίου ο νότιος μαγνητικός πόλος βρίσκεται κοντά στον βό-ρειο γεωγραφικό πόλο. Ως αποτέλεσμα, αν αφήσουμε ελεύθερημια μαγνητική βελόνα να περιστραφεί (π.χ. κρεμώντας την από μιακλωστή ή τοποθετώντας την πάνω σε έναν φελλό μέσα στο νερό),εκείνη θα στρέψει τον βόρειο μαγνητικό της πόλο προς τον γεω-γραφικό Βορρά.

Ωστόσο, στα πολεμικά πλοία της ελισαβετιανής εποχής, τα μεγά-λα σιδερένια κανόνια που αυτά μετέφεραν θα μπορούσαν να αλ-λάξουν την κατεύθυνση της πυξίδας έως μέχρι και ενενήντα μοί-ρες. Επομένως, οι ναυτικοί θα έπρεπε να προσδιορίζουν τη θέσητου Βορρά και με άλλους τρόπους. Γνωρίζοντας σε έναν τόπο από

πού ανατέλλει και πού δύει ο Ήλιος, καθώς και τη θέση συγκεκρι-μένων αστεριών, όπως ο πολικός αστέρας, δίνει στους ναυτικούςάλλη μια τέτοια δυνατότητα.

Υπάρχει όμως και άλλος ένας σημαντικός περιορισμός της πυξί-δας. Ο μαγνητικός και ο γεωγραφικός πόλος δεν συμπίπτουν, μεαποτέλεσμα οι ενδείξεις της πυξίδας να μη συμπίπτουν και αυτές μετη σειρά τους με τον γεωγραφικό Βορρά. Αυτό έγινε ευρέως γνω-στό κατά τον 17ο αιώνα, όταν η Βρετανία επέκτεινε με ραγδαίουςρυθμούς την κυριαρχία της στις θάλασσες. Τότε κατέστη αναγκαίοοι θαλάσσιοι χάρτες να συνοδεύονται και από τη χαρτογράφησητων αποκλίσεων των ενδείξεων της πυξίδας. Ο διάσημος αστρο-νόμος Έντμοντ Χάλεϊ, γνωστός για την ανακάλυψη του κομήτη τουΧάλεϊ, κατέστρωσε τον 18ο αιώνα τους πρώτους μεγάλης κλίμα-κας χάρτες.

Η γαλλική ερευνητική ομάδα που μελέτησε το ναυάγιο και ανα-

κάλυψε τον κρύσταλλο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι πολύπιθανό οι ναυτικοί της εποχής να χρησιμοποιούσαν τις ηλιόπετρεςγια να προσδιορίζουν τη θέση των πλοίων τους. Θα μπορούσανμάλιστα να βαθμονομούν το όργανο παίρνοντας μετρήσεις τηςημέρες με ηλιοφάνεια ή ακόμα και να έχουν κατασκευάσει χάρτεςμε τη θέση του Ήλιου για κάθε μέρα του χρόνου. Είναι μάλιστα πο-λύ ενδιαφέρον ότι με τους κρυστάλλους αυτούς μπορεί κανείς ναακολουθήσει την πορεία του Ήλιου ακόμα και όταν αυτός βρίσκε-ται κάτω από τον ορίζοντα, εφόσον χρειάζεται κανείς απλώς τοδιάχυτο και όχι το άμεσο φως του ουρανού.

Το ερώτημα βέβαια παραμένει. Θα μπορούσε ένας κρύσταλλοςασβεστίτη να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό της ακριβούςθέσης του Ήλιου σε μια συννεφιασμένη μέρα;

Ακριβώς αυτό το θέμα της ακρίβειας αποφάσισαν να διερευνή-σουν πειραματικά τα μέλη μιας ερευνητικής ομάδας από το EötvösLoránd University της Ουγγαρίας. Συγκέντρωσαν δείγματα διπλο-θλαστικών υλικών που θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα στουςΒίκινγκς, όπως ασβεστίτη, κορδιερίτη και τουρμαλίνη. Στη συνέ-χεια, εξέτασαν τις δυνατότητές τους σε διάφορες συνθήκες νεφο-κάλυψης ή ομίχλης, σε διάφορες εποχές του έτους και ώρες τηςημέρας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κρύσταλλοι ασβεστίτη,δηλαδή της ισλανδικής κρυστάλλου, δίνουν τα πιο ακριβή αποτε-λέσματα, ενώ σε λίγες περιπτώσεις οι κρύσταλλοι κορδιερίτη καιτουρμαλίνη φαίνονται πιο αποδοτικοί. Επομένως, δεν αποκλείεταιοι ναυτικοί Βίκινγκς να χρησιμοποιούσαν αυτούς τους κρυστάλ-λους για να προσδιορίσουν τη θέση του Ήλιου.

Για ποιο λόγο όμως δεν έχουμε βρει τέτοιους κρυστάλλους σετάφους των Βίκινγκς; Από πολλούς επιστήμονες αυτό αποδίδεταιστις ταφικές συνήθειες των Σκανδιναβών, οι οποίοι έκαιγαν συνή-θως τους νεκρούς τους. Η καύση έχει ως αποτέλεσμα την κατα-στροφή αυτών των κρυστάλλων. Ωστόσο, πριν από μερικά χρόνιαβρέθηκαν για πρώτη φορά θραύσματα ισλανδικής κρυστάλλου σεοικισμό Βίκινγκς στην Ισλανδία. Τέλος, το γεγονός ότι βρέθηκε έναςτέτοιος κρύσταλλος σε ναυάγιο, αν και μεταγενέστερης ιστορικήςπεριόδου, σημαίνει ότι είναι πιθανό στο μέλλον να εντοπιστούνανάλογα ευρήματα σε πλοία της περιόδου των Βίκινγκς.

Γ.Κ.

Ο ασβεστίτης είναι ένα διπλοθλαστικό υλικό. Αυτό σημαίνειότι όταν το φως πέσει στον κρύσταλλ,ο υφίσταται διπλή διά-θλαση, δηλαδή διασπάται σε δύο διαθλώμενες ακτίνες. Ενώ ηαπλή διάθλαση εξαρτάται μόνο από την κατεύθυνση διάδο-σης του φωτός, η διπλή διάθλαση, ή διπλοθλαστικότητα, εξαρ-τάται και από την πόλωση του προσπίπτοντος φωτός.

Τι είναι όμως η πόλωση; Όπως γνωρίζουμε σήμερα, τοφως είναι ένα εγκάρσιο ηλεκτρομαγνητικό κύμα. Μπορούμενα φανταστούμε ότι, καθώς το φως διαδίδεται, το ηλεκτρικόκαι το μαγνητικό πεδίο που το αποτελούν ταλαντώνονται κά-θετα στην κατεύθυνση διάδοσής του. Ένα μηχανικό ανάλογοενός τέτοιου κύματος είναι η ταλάντωση ενός σκοινιού τουοποίου κουνάμε τη μία άκρη. Το επίπεδο πάνω στο οποίο τα-λαντώνεται το ηλεκτρικό πεδίο του φωτός ονομάζεται επίπε-δο πόλωσης.

Οι διάφορες διαδικασίες από τις οποίες παράγεται το φωςαλλά και η αλληλεπίδραση του φωτός με την ύλη (π.χ. ατμό-σφαιρα, σύννεφα κ.λπ.) επιδρούν στο επίπεδο πόλωσης τουφωτός. Αυτό είναι κάτι που δίνει τη δυνατότητα στους επιστή-μονες να εκμεταλλευτούν την πόλωση του φωτός ώστε νααντλήσουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τα φαινό-μενα που παρατηρούν.

Στην περίπτωση της ηλιόπετρας, το διάχυτο φως του νεφο-σκεπή ουρανού διαθλάται σε δύο ακτίνες, καθώς αυτό εισέρ-χεται μέσα στον κρύσταλλο, δημιουργώντας δύο είδωλα. Ηφωτεινότητα και η θέση των ειδώλων αλλάζουν καθώς πε-ριστρέφουμε τον κρύσταλλο και καθώς πλησιάζουμε τη θέ-ση στην οποία βρίσκεται ο Ήλιος. Επομένως, ένας έμπειροςχρήστης μπορεί, τοποθετώντας κατάλληλα την ηλιόπετρα, ναπροσδιορίσει τη θέση του Ήλιου με ικανοποιητική ακρίβεια.

του φωτός

Ένας κρύσταλλοςασβεστίτη

(ηλιόπετρα)

Πώς όμως τα κατάφερναν τόσο καλά στη ναυσιπλοΐα;

Το φως είναι ένα εγκάρσιο ηλεκτρομαγνητικό κύμα

Hε ένα ρεπορτάζ του με τίτλο «ΤοFacebook υποστηρίζει πως επιχεί-ρηση με πιθανή βάση τη Ρωσίαχρηματοδότησε διαφημίσεις μεπολιτικά μηνύματα» (https://

goo.gl/8LaK3a), το πρακτορείο Reuters έβαλελάδι στη φωτιά στον ιδιότυπο ψηφιακό ψυχρόπόλεμο που έχει ξεσπάσει μετά τις αμερικανικέςεκλογές.

Το Facebook υποστηρίζει πως εντόπισε μιαπροσπάθεια, πιθανόν με βάση τη Ρωσία, στο πλαί-σιο της οποίας δαπανήθηκαν 100.000 δολάριαγια να αγοραστούν χιλιάδες διαφημίσεις πουαπευθύνονταν προς το κοινό στις ΗΠΑ και προω-θούσαν διχαστικά κοινωνικά και πολιτικά μηνύ-ματα για μια περίοδο δύο ετών, έως τον περα-σμένο Μάιο. Πιο συγκεκριμένα, 3.000 διαφημί-σεις και 470 ψεύτικοι προσωπικοί λογαριασμοίκαι σελίδες προωθούσαν πολωτικά μηνύματα γιαθέματα όπως η μετανάστευση, οι φυλετικές σχέ-σεις ή τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Άλλα50.000 δολάρια δαπανήθηκαν σε «δυνητικά πο-λιτικές» διαφημίσεις στοχευμένα για τις αμερικα-νικές εκλογές, πιθανόν επίσης από Ρώσους.

Η εκλογική νομοθεσία των ΗΠΑ απαγορεύειρητά σε φυσικά και νομικά πρόσωπα από το εξω-τερικό να δαπανούν χρήματα με στόχο να επηρε-αστεί το αποτέλεσμα των εκλογών ή να ηττηθείένας υποψήφιος. Επιτρέπονται μόνο οι διαφημί-σεις που αναφέρονται γενικά σε ζητήματα πολι-τικού ενδιαφέροντος. Οι διαφημίσεις που αναφέ-ρονται μεν σε κάποιον υποψήφιο, αλλά χωρίς νατον υποστηρίζουν ή να καλούν να ηττηθεί βρί-σκονται σε μια «γκρίζα ζώνη» από νομική άποψησύμφωνα με αμερικανικούς νομικούς.

Το Facebook γνωστοποίησε ότι συνεργάζεταιμε τις αρχές για το ζήτημα των επιχειρήσεων επη-ρεασμού των ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια τηςεκστρατείας των προεδρικών εκλογών του 2016.Στελέχη του Facebook ενημέρωσαν μέλη των επι-τροπών πληροφοριών της Γερουσίας και τηςΒουλής των Αντιπροσώπων για τις επιχειρήσειςπου υποπτεύονται πως έγιναν από τη Ρωσία σύμ-φωνα με πηγή στο Κογκρέσο. Και οι δύο επιτρο-πές διεξάγουν έρευνα για τη φερόμενη ανάμειξητης Ρωσίας στις προεδρικές εκλογές του 2016,συμπεριλαμβανομένης και μιας ενδεχόμενηςαθέμιτης σύμπραξης της εκστρατείας του Προέ-δρου Ντόναλντ Τραμπ με τη Μόσχα.

Το Facebook παρέδωσε επίσης τα ευρήματάτου στον Ρόμπερτ Μάλερ, τον ειδικό εισαγγελέαο οποίος ερευνά τη φερόμενη ρωσική ανάμειξηστις περσινές εκλογές στις ΗΠΑ. Στον εισαγγελέαπαραδόθηκαν αντίγραφα των διαφημίσεων κα-θώς και δεδομένα για τους διαφημιζόμενουςσύμφωνα με την ίδια πηγή.

Επίσης, το Facebook διευκρίνισε ότι δεν ανα-κάλυψε κάποια σύνδεση ανάμεσα στις διαφημί-σεις που αγοράστηκαν από τη Ρωσία και κάποιαεκστρατεία. Οι διαφημίσεις γενικά ήταν εθνικούενδιαφέροντος και δεν απευθύνονταν στους κα-τοίκους των swing states που κρίνουν το αποτέ-λεσμα. Ταυτόχρονα, όμως, δήλωσε ότι το 25%των διαφημίσεων ήταν «στοχευμένες γεωγραφι-κά», το οποίο δείχνει ακριβώς προς τη μεριά τωνswing states!

Ακόμη όμως κι αν δεν παραβιάστηκε ο νόμος, οιστότοπος έκλεισε όλους τους προσωπικούς λο-γαριασμούς και σελίδες που συνδέονταν με τιςδιαφημίσεις αυτές.

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατεί-

ας στις ΗΠΑ ένα ποσό ύψους 1 δισεκατομμυρίουδολαρίων δαπανήθηκε σε πολιτικές διαφημίσεις,ποσό απείρως μεγαλύτερο από το ποσό που φέ-ρονται να ξόδεψαν Ρώσοι. Όμως τα ευρήματαεπιβεβαιώνουν το συμπέρασμα των αμερικανι-κών υπηρεσιών πληροφοριών ότι η Μόσχα προ-σπάθησε ενεργά να επηρεάσει το αποτέλεσματων εκλογών στις ΗΠΑ. Η Ρωσία έχει διαψεύσειεπανειλημμένα ότι έκανε οποιαδήποτε προσπά-θεια για κάτι τέτοιο.

Το Facebook είχε ήδη δημοσιεύσει από τονΑπρίλιο μια Λευκή Βίβλο (https://goo.gl/EPJLXh)για τις εκστρατείες επηρεασμού της κοινής γνώ-μης, όμως τον περασμένο Ιούνιο, στελέχη του εί-χαν δηλώσει στους δημοσιογράφους ότι δεν έχουνανακαλύψει ενδείξεις για αγορά διαφημιστικού

χώρου σχετιζόμενου με τις αμερικανικές εκλογέςαπό Ρώσους. Τώρα όμως υπήρξαν διαρροές απότην εταιρεία που συνδέουν τις διαφημίσεις αυτέςμε ένα ρωσικό «εργοστάσιο τρολαρίσματος», στηνΑγία Πετρούπολη, από το οποίο ποστάρονται σχό-λια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Υπάρχουν όμως και αυτοί που τα έβαλαν με τοFacebook γιατί δεν αποκάλυψε για ποιες δημοσι-εύσεις πρόκειται. Ανάμεσά τους και ο δισεκατομ-μυριούχος Πιέρ Ομιντιάρ (@pierre), ιδρυτής τουeBay, του First Look Media που παράγει ταινίες,ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές αλλά και τουThe Intercept, της ενημερωτικής ιστοσελίδας ηοποία στις 11 Σεπτεμβρίου είχε κεντρικό τίτλο«Βάλτε τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ να καταθέσει».

Στο μεγάλο ερώτημα εάν το Facebook συμμε-τείχε ως πλατφόρμα σε εκστρατείες παραπληρο-φόρησης και διάδοσης ψευδών ειδήσεων, η ίδιαη εταιρεία μόλις μας απάντησε: Ναι.

Αυτός ήταν προφανώς και ο λόγος που η εται-ρεία παρέδωσε επίσης τα ευρήματά της στον Ρό-μπερτ Μίλερ, τον ειδικό εισαγγελέα ο οποίοςερευνά τη φερόμενη ρωσική ανάμειξη στις περ-σινές εκλογές στις ΗΠΑ. Στον εισαγγελέα παρα-δόθηκαν αντίγραφα των διαφημίσεων καθώς καιδεδομένα για τους διαφημιζόμενους. Και ο Μίλερδεν έχασε χρόνο. Έβγαλε αμέσως ένταλμα έρευ-νας για τους ψεύτικους λογαριασμούς.

Πηγές της «Wall Street Journal» και του CNNπου πρώτοι το αποκάλυψαν δήλωσαν ότι η απο-κάλυψη θα έχει τεράστιο αντίκτυπο στην πορείατης έρευνας του Μίλερ. Κυρίως γιατί, καθώς φαί-νεται, δεν πρόκειται πια για μια υπόθεση αντικα-τασκοπίας, αλλά υπάρχουν αρκετά στοιχεία για νακατηγορηθούν συγκεκριμένα άτομα (ή οργανώ-σεις ή εταιρείες) στο εξωτερικό - ή και στο εσω-τερικό, αν μπορέσει να αποδείξει ότι κάποιοι ήξε-ραν και δεν έκανα τίποτα για να το εμποδίσουν.Και αυτό αναφέρεται άμεσα στον περίγυρο τουΤραμπ. Υποστηρίζουν, επίσης, ότι το ένταλμα εί-ναι η πιο σημαντική πρόοδος στην υπόθεση από

τον Ιούλιο και την έρευνα στο σπίτι του Πολ Μά-ναφορτ, του πρώην επικεφαλής της εκλογικής κα-μπάνιας του Τραμπ. Οι αρχές εξετάζουν τα οικο-νομικά του Μάναφορτ καθώς και τις σχέσεις τουμε το εξωτερικό.

Ο επόμενος στο στόχαστρο είναι ο Μπραντ Πα-σκάλ, «ψηφιακός» επικεφαλής της καμπάνιαςΤραμπ, ο οποίος εργάστηκε σε στενή συνεργασίαμε τον γαμπρό τού Τραμπ Τζάρεντ Κούσνερ. ΟΚούσνερ ήταν υπεύθυνος όλων των δεδομένωνκαι τώρα βρίσκεται στο μικροσκόπιο του FBI γιατις επαφές του με τον Ρώσο πρεσβευτή και τονπρόεδρο μιας ρωσικής τράπεζας.

Β.Κ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Το Facebook στο επίκεντρο του ψυχρο

O ειδικός εισαγγελέας Ρόμπερτ Μάλερ

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201721/

Atomegaη μάχη των ExoformsΤΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ σαββατοκύριακο πήρα στα χέρια μου τον κωδικό δοκιμής για τοAtomega, το καινούργιο παιχνίδι της Ubisoft (www.ubisoft.com/en-gb/game/atomega), το οποίο είναι από την Τρίτη πλέον διαθέσιμο για κατέβασμααπό την πλατφόρμα Steam.

Ο κόσμος του παιχνιδιού είναι κάπου στο… τέλος του χρόνου. Το μόνο πουυπάρχει πια είναι Exoforms, βιολογικά υπερανεπτυγμένες μορφές ζωής, μακρινοίσυγγενείς των ανθρώπων αλλά και των μηχανών. Τα Exoforms πολεμούν μετα-ξύ τους για την κυριαρχία του κόσμου αυτού, ο οποίος μέσα στο παιχνίδι είναιεντυπωσιακά… απλός, αλλά όσο και να παίξεις δεν περνάς δύο φορές από το ίδιομέρος.

Η αλήθεια είναι ότι στα παιχνίδια ψάχνω ακριβώς αυτό: μακρινούς κόσμους,εύκολες οδη-γίες και κυ-ρίως όχι αίμα-τα - για ναμπορεί να παί-ξει όλη η οικο-γένεια. Αυτόακριβώς έγινεόταν το δοκί-μασα. Ξεκίνη-σα, όπως όλοι,από τη μορφήενός κυττάρου(που στο παι-χνίδι είναιένας μοβ κύβος) κι έπρεπε ή να τρώω άλλους μοβ κύβους για να μεγαλώσω ή νασυναντήσω μια άλλη Exoform, να τη νικήσω και να της πάρω τη μάζα.

Το παιχνίδι είναι φτιαγμένο είτε για να κάνεις ένα διάλειμμα από τη δουλειά εί-τε για να λες στα πιτσιρίκια «Ένα παιχνίδι μόνο και τέλος». Κρατάει μόνο δέκα λε-πτά και όποιος έχει φτάσει στη μεγαλύτερη από τις έξι μορφές κερδίζει. Από κύτ-ταρο γίνεσαι δεινόσαυρος και μετά πίθηκος, μέχρι να γίνεις ο φοβερός και τρο-μερός Omega.

Το παιχνίδι παίζεται λοιπόν από τον υπολογιστή, online και μπορούν να συμμε-τάσχουν μέχρι οκτώ παίκτες. Με βία κατάφερα να βρω έναν - είναι η κατάρα τούνα δοκιμάζεις παιχνίδι avant-première, μόνο αν πέσεις σε άλλον σαν και σέναέχεις ελπίδες. Στο τέλος των 10 λεπτών κερδίζει όποιος έχει μαζέψει τους περισ-σότερους πόντους.

Η πρώτη δοκιμή όμως πέτυχε, μαζεύτηκαν όλοι γύρω μου και, όπως στο γήπε-δο, έδιναν όλοι οδηγίες στον παίκτη: δεξιά, αριστερά, μάζεψε αυτό, πήγαινε πίσωνα δούμε τι ήταν εκείνο. Και μετά το αναπόφευκτο: η σειρά μου, η σειρά μου.

Ανεπιφύλακτα για όλες τις ηλικίες άνω των επτά και για όσους έχουν κέφι γιαένα δεκάλεπτο διάλειμμα. Κι άμα τα βρεις σκούρα στη μάχη, θυσιάζεις λίγη μάζακαι πας αλλού - αυτό μ’ άρεσε πιο πολύ απ’ όλα.

Μυστικά του Atomega

ύ κυβερνοπολέμου

ATOMEGA - Announcement Trailer, στο

https://youtu.be/dPvmKeEpzWk

ΑΥΤΟΣ είναι ο τίτλος που επέλεξε η Μάγια Κοσόφ για το άρθρο της στο«Vanity Fair», ένα από τα πολλά που γράφτηκαν τις τελευταίες ημέρες,αλλά ίσως το πιο «δηλητηριώδες». «Τρελή» χαρακτήριζε ο Ζούκερ-μπεργκ την ιδέα ότι η εταιρεία του θα μπορούσε να έχει ουσιαστικόαντίκτυπο στις εκλογές πριν από λίγο καιρό. «Ωστόσο, τους τελευ-ταίες μήνες, οι φόβοι για κυβερνοπόλεμο, στον οποίο συμπεριλαμ-βάνεται η ρωσική προπαγανδιστική μηχανή, πέρασαν από τον κλει-στό κύκλο των υπηρεσιών πληροφοριών σε όλη την κοινωνία. Πριναπό λίγες ημέρες, το διαδικτυακό Daily Beast (σ.σ.: στην ίδια μιντιακήεταιρεία ανήκει και το «Newsweek») ανέφερε ότι Ρώσοι παράγοντες επίσηςπροσπάθησαν να διοργανώσουν διαμαρτυρίες συντηρητικών στις ΗΠΑ χρησιμοποιώνταςψεύτικα προφίλ, για να διοργανώσουν εκδηλώσεις που στόχο είχαν να πυροδοτήσουν δια-μάχες πάνω σε θέματα όπως η μετανάστευση και το Ισλάμ. Σύμφωνα με το πρακτορείοBloomberg, αμερικανικές αρχές, όπως το γραφείο του διευθυντή Εθνικών Πληροφοριώναλλά και το FBI, προσπαθούν να αποτρέψουν μελλοντικά χακαρίσματα και εκστρατείες πα-ραπληροφόρησης, με ορίζοντα τις εκλογές του 2018 (σ.σ.: διοργανώνονται στη μέση τηςθητείας τού εκάστοτε Προέδρου και σε αυτές ανανεώνονται και οι 435 θέσεις της Βουλήςτων Αντιπροσώπων και 33 από τις 100 θέσεις της Γερουσίας).

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«...Κανείς δεν σε πιστεύει. Είναι απίστευτο τι μπορείνα κάνει στην αξιοπιστία σου μία μικρή εγκεφαλικήβλάβη. Υποθέτω είναι ένα είδος ποιητικής δικαιοσύ-νης, επειδή δεν πίστεψα τον Σάμι. Θέλεις την αλήθειαγια την πάθησή μου, αστυνόμε; Δεν ξέρεις τίποτα. Αι-σθάνεσαι θυμωμένος, δεν ξέρεις γιατί, αισθάνεσαιτύψεις, δεν έχεις ιδέα γιατί. Θα μπορούσες να κάνειςοτιδήποτε και να μην το θυμάσαι έπειτα από δέκα λε-πτά, όπως ο Σάμι… Αν είχα κάνει κάτι όπως ο Σάμι...Δεν σου είπα τι συνέβη στον Σάμι και τη γυναίκατου;»

Leonard Shelby - Memento

Η μνήμη είναι ένα από τα καλύτερα φυλαγμένα μυστικά της φύ-σης. Νευροεπιστήμονες, ψυχολόγοι και κινηματογραφιστές τη βρί-σκουν συναρπαστική. Ίσως φταίει η φευγαλέα της φύση. Την επι-καλούμαστε για να ορίσουμε τις βεβαιότητές μας για τη ζωή, γιαπαράδειγμα λέμε «έτσι έγινε, το θυμάμαι σαν να ήταν χθες», ωστό-σο δεν φαίνεται να την ελέγχουμε απόλυτα. Συχνά θυμόμαστε αυ-τά που προσπαθούμε να ξεχάσουμε και ξεχνάμε αυτά που πασχί-ζουμε να θυμηθούμε. Το μυστήριο της μνήμης βαθαίνει περαιτέ-ρω όταν συνειδητοποιήσεις ότι δύο άνθρωποι που ανακαλούν τοίδιο γεγονός μπορεί να θυμούνται εντελώς διαφορετικά πράγμα-τα. Ορισμένοι θυμούνται πράγματα που δεν συνέβησαν ποτέ. Ότανχάνουμε τη μνήμη μας, η αίσθηση του εαυτού δέχεται καίριο πλήγ-μα, ενώ οποιαδήποτε διαταραχή στη λειτουργία της αρκεί για ναφέρει τα πάνω κάτω.

Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Κρίστοφερ Νόλαν χρησιμο-ποιεί ως έμπνευση τη μνήμη για να δημιουργήσει ένα από τα πιοαριστοτεχνικά εκτελεσμένα κινηματογραφικά σενάρια. Η ταινία του«Mementο» αποτελεί ένα πρωτότυπο παιχνίδι για το μυαλό. Οπρωταγωνιστής Λέοναρντ πέφτει πάνω στους δολοφόνους τηςγυναίκας του, οι οποίοι τον ξυλοκοπούν άγρια. Έπειτα από αυτό χά-νει τη δυνατότητα να σχηματίσει νέες βραχυπρόθεσμες μνήμες.Ξυπνά κάθε πρωί σε ένα ανώνυμο μοτέλ και το μόνο που θυμάται

είναι ο φόνος και ότι θέλει να πάρει εκδίκηση. Πρόκειται για μιαιστορία μυστηρίου στην οποία ο «ντετέκτιβ» δεν μπορεί να θυμηθείτι ανακάλυψε χθες ή και πριν από λίγη ώρα. Τον σισύφειο αυτόάθλο αντιμετωπίζει ο πρωταγωνιστής φτιάχνοντας εξωτερικάυποκατάστατα ενός συστήματος μνήμης για τον εαυτό του. Γράφεισημειώματα, χρησιμοποιεί polaroid για να συνδέσει πρόσωπα μεπληροφορίες και αποθηκεύει μόνιμα τα πιο ουσιαστικά στοιχείακάνοντας τατουάζ. Είναι ένας τρόπος ώστε να μπορεί να στηριχτείστη μνήμη του. Η μνήμη όμως είναι σαθρή ακόμα κι όταν δεν έχειςυποστεί εγκεφαλικό τραύμα.

Για πολλά χρόνια οι άνθρωποι θεωρούσαν πως η μνήμη είναι ηαπαραίτητη εξελικτική προσαρμογή που μας επιτρέπει να κρατάμεένα λίγο - πολύ ακριβές αρχείο των εμπειριών μας. Η μνήμη πράγ-ματι εξυπηρετεί αυτό τον εξελικτικό σκοπό, αλλά τα πράγματα δενείναι τόσο απλά. Η μνήμη είναι ατελής. Δεν αποτελείται από τέλεια«φωτογραφικά» αρχεία γεγονότων, τα οποία αποθηκεύουμε ωςέχουν. Η φύση της μνήμης έχει να κάνει περισσότερο με την ανα-κατασκευή, παρά με την αναπαραγωγή αναμνήσεων. Για να εξη-γήσει τη διάκριση αυτή, ο ψυχολόγος Ούρλικ Νέισερ κάνει μία ανα-λογία. Όταν θυμόμαστε το παρελθόν, μοιάζουμε με παλαιοντολό-γους, οι οποίοι, αφού έχουν ξεθάψει θραύσματα από τα κόκαλαδεινοσαύρων, προσπαθούν να ανακατασκευάσουν πλήρως τονδεινόσαυρο από τα μικρά αυτά θραύσματα.

Όταν θυμόμαστε κάτι, ο εγκέφαλος ξαναπαίζει το μοτίβο νευ-ρωνικής δραστηριότητας που είχε δημιουργηθεί αρχικά, ως απά-ντηση σε ένα συγκεκριμένο γεγονός, και με αυτό τον τρόπο αντα-νακλά την αντίληψη του εγκεφάλου για το πραγματικό γεγονός.Όταν βιώνουμε κάτι, ερμηνεύουμε την εμπειρία αυτή και η ερμη-νεία μας επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Οι γνώσεις και οιεμπειρίες μας, τα κίνητρά μας, οι στόχοι μας και το κοινωνικό πλαί-σιο είναι μερικοί μόνο από τους παράγοντες αυτούς. Δύο άνθρω-ποι μπορεί να θυμούνται διαφορετικά το ίδιο γεγονός και για τονλόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί με τους οι αυτόπτεςμάρτυρες. Στο σενάριο της ταινίας υπάρχουν αναπάντεχα διαμά-ντια επιστημονικής ακρίβειας ως προς τη διάσταση αυτή (βλέπεαπόσπασμα στα δεξιά), ωστόσο και ο ίδιος ο ήρωας δεν καταφέρ-νει να αποφύγει τις παγίδες.

«Η μνήμη μπορεί να αλλάξει το σχήμα ενός δωματί-ου, το χρώμα ενός αυτοκινήτου. Και οι αναμνήσειςμπορεί να είναι παραμορφωμένες. Είναι απλώς μίαερμηνεία, δεν είναι καταγραφή και είναι άσχετες ανέχεις τα γεγονότα»

Leonard Shelby - Memento

Αυτό που κάνει το «Mementο» ενδιαφέρον είναι το ότι εισάγειτον θεατή στην εμπειρία της αμνησίας. Η ιστορία κινείται ταυτό-χρονα προς τα εμπρός και προς τα πίσω, φροντίζοντας να μπερ-δέψει τόσο πολύ τον θεατή, ώστε να νομίζει ότι βρίσκεται στο μυα-λό του Λέοναρντ και υποφέρει και ο ίδιος από την πάθησή του. ΟΝόλαν ξεκινά την ιστορία τού ήρωα από το τέλος και αφήνει τονθεατή να ανακαλύπτει μαζί με τον πρωταγωνιστή στοιχεία. Στα κι-νηματογραφικά μυστήρια, ο θεατής βρίσκεται συνήθως σε προνο-μιακή θέση. Βλέπει πράγματα που συμβαίνουν ταυτόχρονα και δια-θέτει στοιχεία που δεν γνωρίζουν οι χαρακτήρες. Αυτό δεν συμ-βαίνει στο «Mementο». Τα στοιχεία έρχονται σε ανάποδη σειρά,δεν ξέρεις πού κολλάνε και υπερφορτώνεις τη βραχυπρόθεσμήσου μνήμη τόσο, ώστε αισθάνεσαι την αγωνία του ήρωα. Ο σκη-νοθέτης διασκεδάζει μαζί μας παίζοντας με την αίσθηση του εαυ-τού, τον χρόνο και το εφήμερο της μνήμης.

Ανίκανος να δημιουργήσει ή να συγκρατήσει νέες μνήμες, οήρωας αφήνεται χωρίς τα εργαλεία για να σχηματίσει μία λίγο ήπολύ βιώσιμη ταυτότητα. Χαμένος σε έναν ωκεανό απροσδιορι-στίας, προσπαθεί απελπισμένα να αποδείξει αδιαμφισβήτητα γε-γονότα. Φαίνεται ωστόσο παγιδευμένος σε μια ατέρμονη λούπα.Πώς ξεπερνάς το πένθος αν δεν έχεις αίσθηση του χρόνου πουπερνά; Πώς ξετυλίγεται το νήμα της ζωής σου όταν ο εγκέφαλόςσου έχει κολλήσει σε ένα σημείο; Πώς γνωρίζεις ποιος είσαι ανδεν μπορείς να φτιάξεις νέες μνήμες;

Η ανατροπή στο αριστοτεχνικό φινάλε ρίχνει άπλετο υπαρξιακόφως στην ιστορία του Λέοναρντ. Αφήνει ήρωα και θεατές αβοή-θητους, να αναλογιστούν ποια είναι τελικά τα στοιχεία που δίνουννόημα στη ζωή και αν μπορεί να υπάρχει νόημα χωρίς μνήμη, χω-ρίς βεβαιότητα και χωρίς συνέχεια… όταν το νήμα της ζωής δια-κόπτεται συνεχώς. Η μάχη φαίνεται άνιση...

Λ.Α. Πηγή για φωτογραφίες: Memento (2000), Imdb

«Mementο»: Η απατηλήβεβαιότητα της μνήμης

EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201723/

Τις τελευταίες δεκαετίες, η μελέτη της ατμό-σφαιρας του Ήλιου έχει μπει σε μια χρυσή επο-χή. Όργανα στη Γη και στο διάστημα παρατηρούντα διάφορα στρώματα της ηλιακής ατμόσφαιρας.Τα όργανα αυτά γίνονται όλο και καλύτερα, δίνο-ντάς μας τη δυνατότητα να παρατηρούμε όλο καιμικρότερες περιοχές στον Ήλιο με ολοένα και κα-λύτερη χρονική ανάλυση. Αυτό μας επιτρέπει ναμελετάμε την εξέλιξη των ηλιακών φαινομένωνμε μεγάλη λεπτομέρεια.

Το σύνολο της συνεχούς ακτινοβολίας του Ήλι-ου προέρχεται από τη φωτόσφαιρα, την ορατή«επιφάνεια» του Ήλιου. Ακολουθούν η χρωμό-σφαιρα, η μεταβατική περιοχή και το στέμμα. Ηθερμοκρασία στη φωτόσφαιρα είναι περίπου6.000 βαθμοί και, ενώ μειώνεται στις πρώτεςμερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα, στη συνέχειααυξάνεται δραματικά, μέχρι που φτάνει τα μερικάεκατομμύρια βαθμούς στο στέμμα. Αυτή η αύξη-ση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήριαστην Ηλιακή Φυσική, καθώς φαινομενικά αντι-βαίνει στην Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας (εί-ναι σαν να ζεσταινόμαστε καθώς απομακρυνό-μαστε από μια πηγή θερμότητας).

Οι περιοχές του Ήλιου μακριά από τα εκρηκτι-κά φαινόμενα της ηλιακής δραστηριότητας ονο-μάζονται «ήρεμος Ήλιος». Από πολύ νωρίς έγινεαντιληπτό ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονται σεδιαρκή μεταβολή. Αναρίθμητοι, μικρής κλίμακαςμαγνητικοί σχηματισμοί εξελίσσονται και μετα-βάλλονται καθώς βρίσκονται σε διαρκή αλληλε-πίδραση μεταξύ τους αλλά και με τα κύματα καιτα υδροδυναμικά φαινόμενα της περιβάλλουσαςατμόσφαιρας. Επειδή η θέρμανση του στέμματοςπαρατηρείται παντού στην ηλιακή ατμόσφαιρα, οιεπιστήμονες μελετούν τον ήρεμο Ήλιο ώστε ναεντοπίσουν τους πιθανούς μηχανισμούς πουμπορούν να παρέχουν την κατάλληλη ενέργεια.

Η χρωμόσφαιρα γίνεται ορατή κατά τη διάρ-κεια των ολικών ηλιακών εκλείψεων ως ένακοκκινωπό δαχτυλίδι γύρω από τον σεληνιακόδίσκο. Βρίσκεται πάνω από τη φωτόσφαιρα καιεκτείνεται περίπου από τα 500 μέχρι τα 2.000χλμ. ύψους. Σε αυτή την περιοχή η θερμοκρασίααυξάνεται μέχρι τις μερικές δεκάδες χιλιάδεςβαθμούς. Η χρωμόσφαιρα αποτελείται από τιςψηφίδες, μαγνητικούς σχηματισμούς οι οποίοιφαίνονται σκοτεινοί και επιμήκεις όταν παρατη-ρούνται με ειδικά φίλτρα. Οι ψηφίδες έχουν τιςρίζες τους στη φωτόσφαιρα, σε μικρές περιοχέςόπου παρατηρείται αυξημένη συγκέντρωση μα-γνητικών πεδίων. Αυτά τα μαγνητικά πεδία επε-κτείνονται καθώς αυξάνεται το ύψος, σαν τερά-στια μαγνητικά δέντρα, δίνοντας στη χρωμό-σφαιρα τη μορφή της. Γενικά, οι κινήσεις και οιιδιότητες του υλικού της χρωμόσφαιρας καθορί-ζονται κυρίως από το μαγνητικό πεδίο του Ήλι-ου, σε αντίθεση με τη φωτόσφαιρα, όπου η πλει-ονότητα των φαινομένων είναι κυρίως υδροδυ-ναμικής φύσεως.

Στη συγκεκριμένη μελέτη ερευνήσαμε πώς αλ-ληλεπιδρούν οι ψηφίδες με τα ακουστικά κύματαπου παράγονται στη φωτόσφαιρα. Χρησιμοποιή-σαμε σειρές εικόνων μιας περιοχής του ήρεμουΉλιου στο κέντρο του ηλιακού δίσκου, στη φα-σματική γραμμή «Ηα» του υδρογόνου. Το κόκκι-νο φως που απορροφάται από το υδρογόνοοφείλεται στην απορρόφηση της ηλιακής ακτινο-βολίας από διάφορα ύψη από τη φωτόσφαιραώς τη χρωμόσφαιρα και είναι το ιδανικό για ναπαρατηρήσει κανείς τις ψηφίδες. Μας δόθηκε,επομένως, η δυνατότητα να έχουμε ταυτόχρονεςπαρατηρήσεις τόσο των ίδιων των ψηφίδων όσοκαι των στρωμάτων που βρίσκονται χαμηλότερααπό αυτές. Οι εικόνες λήφθηκαν από το DutchOpen Telescope (DOT), που βρίσκεται στο LaPalma, στα Κανάρια νησιά. Επίσης, χρησιμοποιή-σαμε μετρήσεις του μαγνητικού πεδίου στην ίδιαπεριοχή στη φωτόσφαιρα, από το τηλεσκόπιο τηςιαπωνικής διαστημικής αποστολής HINODE.

Με τη βοήθεια γνωστών μαθηματικών μεθό-δων, υπολογίσαμε το μαγνητικό πεδίο στο ύψοςτης χρωμόσφαιρας. Η πρώτη μας διαπίστωσηήταν ότι, πράγματι, οι σχηματισμοί που παρατη-ρούμε στη χρωμόσφαιρα ακολουθούν με μεγάληακρίβεια το χρωμοσφαιρικό μαγνητικό πεδίο καισχηματίζουν έναν μαγνητικό θόλο. Αυτός διαχω-ρίζει τα χαμηλότερα μη μαγνητισμένα (ή ασθε-νώς μαγνητισμένα) στρώματα από την πλήρωςμαγνητισμένη χρωμόσφαιρα. Μελετώντας τηνεξέλιξη των παρατηρήσεων με τον χρόνο μπο-ρέσαμε να διακρίνουμε τις ταλαντώσεις της φω-τόσφαιρας και της χρωμόσφαιρας με περιόδους3 και 5 λεπτών στα διάφορα σημεία της περιο-χής. Στη συνέχεια διαπιστώσαμε ότι ένα μέροςτων κυμάτων που παράγονται στη φωτόσφαιραανακλώνται στον μαγνητικό θόλο, ενώ ένα άλλομέρος αυτών διαθλάται και διοχετεύεται, μέσωτων ψηφίδων, στη χρωμόσφαιρα. Επίσης, γιαπρώτη φορά σε παρατηρήσεις του ήρεμου Ήλι-ου, δείξαμε ότι ο τρόπος που γίνεται ο διαχωρι-σμός αυτός των κυμάτων και η μετατροπή τουςσε μαγνητικοϋδροδυναμικά κύματα στις ψηφίδεςσυμφωνεί με θεωρητικά μοντέλα. Ο χρόνος πουαπαιτείται για να ταξιδέψουν αυτά τα κύματα απότη φωτόσφαιρα ώς τη χρωμόσφαιρα επηρεάζε-ται από την παρουσία του μαγνητικού πεδίου, καιπάλι σε συμφωνία με τις προβλέψεις των μοντέ-λων. Τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν υπό τημορφή πέντε εργασιών στην επιστημονική επι-θεώρηση «Astronomy & Astrophysics». Στο μέλ-λον θα πρέπει να εξακριβωθεί κατά πόσο τα κύ-ματα αυτά παρατηρούνται σε μεγαλύτερα ύψηκαι αν μπορούν να συνεισφέρουν στη θέρμανσητου ηλιακού στέμματος.

Η μελέτη έγινε στο Ινστιτούτο Αστρονομίας,Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τη-λεπισκόπισης (ΙΑΑΔΕΤ) του Εθνικού Αστεροσκο-πείου Αθηνών από τον δρ Γιάννη Κοντογιάννησε συνεργασία με τη διευθύντρια Ερευνών, δρΓεωργία Τσιροπούλα και τον μεταδιδακτορικόερευνητή δρ Κώστα Τζιότζιου.

Οι ταλαντώσεις του Ήλιου και η ΗλιοσεισμολογίαΟ HΛΙΟΣ ταλαντώνεται παράγοντας ένα φάσμα από περιοδικές διακυμάνσεις. Αυτές μελετήθη-καν για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1960 από οπτικές παρατηρήσεις. Από αυτές τις διακυ-μάνσεις, εκείνες που έχουν περίοδο μεγαλύτερη των 5 λεπτών μπορούν να διαδοθούν ως κύ-ματα μόνο στο εσωτερικό του Ήλιου και τη φωτόσφαιρα. Οι ταλαντώσεις με περιόδους μικρότε-ρες των 3 λεπτών μπορούν να διαδοθούν κατακόρυφα προς τα ανώτερα στρώματα της ηλιακήςατμόσφαιρας. Επομένως, μας δίνεται η δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε τα κύματα στην ηλια-κή ατμόσφαιρα για να μελετήσουμε το εσωτερικό του και την ατμόσφαιρά του, με τον ίδιο τρόποπου γίνεται στη Γη. Ο κλάδος αυτός της Ηλιακής Φυσικής ονομάζεται Ηλιοσεισμολογία. Τα πα-ραπάνω αποτελέσματα αφορούν την ατμόσφαιρα του Ήλιου, εάν αγνοήσουμε εντελώς τις μα-γνητισμένες δομές. Ωστόσο, τακύματα αυτά αλληλεπιδρούν μετον μαγνητισμό της ηλιακήςατμόσφαιρας, με αποτέλεσμα ναέχουμε μια σειρά από μαγνητοϋ-δροδυναμικά κύματα, δηλαδή κύ-ματα στα οποία, εκτός από τοηλιακό πλάσμα, ταλαντώνεται καιτο ίδιο το μαγνητικό πεδίο. Το μα-γνητικό πεδίο πιστεύεται ότι λει-τουργεί σαν δίαυλος, μέσα απότον οποίο ένα μέρος των ακου-στικών κυμάτων της φωτόσφαι-ρας διοχετεύεται στα ανώτεραστρώματα της ηλιακής ατμόσφαι-ρας υπό τη μορφή μαγνητικώνκυμάτων. Έχει προταθεί ότι κά-ποια από αυτά μπορούν να παρέ-χουν μέρος της ενέργειας πουθερμαίνει το ηλιακό στέμμα. Γιααυτό τον λόγο τα διάφορα είδημαγνητοϋδροδυναμικών κυμά-των στη χρωμόσφαιρα αποτε-λούν αντικείμενο μελέτης απότην επιστημονική κοινότητα.

Μελετώντας τα κύματα στην ηλιακή χρωμόσφαιρα

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ηλιακή χρωμόσφαιρα κατά τη διάρκεια μιας ολικής ηλιακής έκλειψης φαίνεται σανένα κοκκινωπό δαχτυλίδι

Η χρωμόσφαιρα όπως φαίνεται στον ηλιακό δίσκο στοκόκκινο φως που απορροφά το υδρογόνο («γραμμήΗα»). Οι σκοτεινοί σχηματισμοί είναι οι ψηφίδες. Η εικό-να απεικονίζει μια περιοχή πλευράς περίπου 40.000 χλμ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Προσπαθώ να φτιάξω ένα κτήριο που να μοιάζει

με το χαμόγελο στο πρόσωπο ενός ανθρώπου»

Bιβλίο Αρχιτεκτονικής γραμμένο σεφιλοσοφικό ύφος ή βιβλίο Φιλοσο-φίας με παραδείγματα από τον χώ-ρο της Αρχιτεκτονικής; Το «TheTimeless Way of Building» (Ox ford

University Press, 1979) είναι το πρώτο μιαςσειράς βιβλίων στα οποία ο Κρίστοφερ Αλεξά-ντερ παρουσιάζει –με το πάθος, τη συνέπειακαι την πίστη τού αφοσιωμένου στο όραμά τουστοχαστή– μια εντελώς νέα προσέγγιση, μιαλειτουργική εναλλακτική πρόταση, η οποίασκοπό έχει να αντικαταστήσει τις κυρίαρχεςιδέες και πρακτικές της αρχιτεκτονικής, τηςδόμησης και του σχεδιασμού.

Ποιητικό και φιλοσοφικό ταυτόχρονα, το δο-κίμιο αποκαλύπτει τα θεμέλια της σκέψης τουπρωτοπόρου αρχιτέκτονα, που θέτει στο επίκε-ντρο τη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπινουπεριβάλλοντος. Σε μια ολιστική προσέγγιση μεφιλοσοφικές προεκτάσεις, που έχουν τις ρίζεςτους στον Ταοϊσμό, ο Αλεξάντερ ανοίγει ένα νέοκεφάλαιο στην ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Θε-ωρεί πως εάν θέλουμε να γνωρίσουμε και ναδιαμορφώσουμε καλύτερα τη ζωή μας, πρέπεινα βρούμε έναν ριζικά νέο τρόπο θέασης, κα-τανόησης και σχεδιασμού. Έτσι αναπτύσσει στα-διακά μια θεωρία περί ολότητας, διερευνώνταςεννοιολογικές και πρακτικές μεθόδους κατα-νόησης του τρόπου με τον οποίο τα πράγματαανήκουν το ένα στο άλλο - είτε πρόκειται για τατμήματα ενός κτίσματος, τα στάδια μιας κατα-σκευαστικής διαδικασίας ή τα στοιχεία μιας θε-ωρίας. «Είχα πάντοτε επίγνωση ότι υπάρχει μίακαι μοναδική, αρραγής ολότητα σε καθετί πουκάνω» λέει. Ο οραματιστής αρχιτέκτονας στηδιάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας του έχειδώσει διάφορα ονόματα σε αυτή την ολότητα:«Ποιότητα δίχως όνομα», «Άχρονη δόμηση»,«Δημιουργία γλωσσών προτύπων», «Πυκνότη-τα», «Βαθμοί ζωής», «Θεμελιώδεις ιδιότητεςδιατήρησης της ολότητας», «Μετασχηματισμοίεπέκτασης της ολότητας».

Η θεωρία του για τον σχεδιασμό έχει σαφείςεπιρροές από την Ψυχολογία Gestalt. Κάθεπρότυπο μπορεί να σταθεί στον κόσμο μόνοστον βαθμό που υποστηρίζεται από άλλα πρό-τυπα: τα μεγάλα πρότυπα στα οποία είναι ενταγ-μένο, τα πρότυπα ομοίου μεγέθους που το πε-ριβάλλουν και τα μικρότερα πρότυπα τα οποίαείναι ενταγμένα σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι μιακατασκευή δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιαςαποκομμένης, μεμονωμένης διαδικασίας· ο αρ-χιτέκτονας πρέπει να ανασκευάσει τόσο τον κό-σμο γύρω από την κατασκευή όσο και τον κό-σμο μέσα σε αυτή, έτσι ώστε ο μεγαλύτερος κό-σμος που θα προκύψει από αυτή τη διαδικασίανα είναι πιο συνεκτικός και πιο πλήρης, πιο ολο-κληρωμένος.

Με γνώμονα αυτό που ονομάζει ηθικό βάθοςτου δομημένου χώρου, ο Αλεξάντερ διερωτά-ται για τη χρεοκοπία του αρχιτεκτονικού παρα-δείγματος, όπως αυτό εμφανίζεται μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε πολύ συχνά ωςαποτέλεσμα τη δημιουργία μη βιώσιμων κτι-σμάτων αλλά και ολόκληρων πόλεων. Σύμφω-να με τον Αλεξάντερ, ο αρχιτεκτονικός σχεδια-

σμός σήμερα δεν λαμβάνει υπόψη τις θεμελιώ-δεις φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες τωνανθρώπων και πολύ συχνά δημιουργεί αυτόπου ο ίδιος ονομάζει νεκρές κατασκευές, πουδεν υποστηρίζουν με τρόπο ουσιαστικό τις κα-θημερινές λειτουργίες των ανθρώπων.

Έτσι, οδηγείται στη μελέτη της φυσικής πολυ-πλοκότητας, της εξέλιξης οργανικών και ανόρ-γανων μορφών και των προτύπων από ταοποία αυτή διέπεται. Μέσω της μελέτης, της κα-ταγραφής και της κατηγοριοποίησης καταλήγεισε γλώσσες προτύπων, οι οποίες μας επιτρέ-πουν να δημιουργήσουμε άπειρη ποικιλομορ-φία μοναδικών συνδυασμών, κατάλληλων γιακάθε περίσταση. Τα πρότυπα προκύπτουν απόλύσεις περίπλοκων προβλημάτων και αντιπρο-σωπεύουν κανόνες που διέπουν τα λειτουργι-κά τμήματα ενός περίπλοκου συστήματος. Οιιδέες του Αλεξάντερ για τα γενετικά συστήματαείναι επηρεασμένες από τη γενετική-μετασχη-ματιστική γραμματική του Τσόμσκι. Η γλώσσαπροτύπων είναι το συντακτικό, ενώ ο συνδυα-σμός και η εκτέλεση των προτύπων από τονχρήστη είναι η σημασία. Ο Αλεξάντερ φαίνεταινα χρησιμοποιεί την ιδέα του Τσόμσκι περί επι-φανειακής και βαθείας δομής στη γλώσσα: ενώένα πρότυπο μπορεί να έχει πολλές και διαφο-ρετικές εφαρμογές επιφανειακά, οι υποκείμε-νες δυνατότητές του είναι εκείνες που το καθι-στούν γενετικό, δηλαδή που του επιτρέπουν ναείναι πολλαπλό, να είναι σύστημα που λειτουρ-γεί ταυτόχρονα ως όλον και ως σύνολο κανό-νων. Το σύστημα ως όλον δεν είναι ένα αντι-κείμενο, είναι ο τρόπος θέασης ενός αντικειμέ-νου με εστίαση σε κάποια ολιστική ιδιότητα, πουείναι κατανοητή ως προϊόν αλληλεπίδρασης με-ταξύ των μερών του· και σχεδόν κάθε σύστημαως όλον παράγεται από ένα γενετικό σύστημα.Οι γλώσσες προτύπων δεν συνιστούν σχεδια-στική μέθοδο, αλλά το πλαίσιο μέσα στο οποίομπορεί να γίνει ο σχεδιασμός. Τα πρότυπα θέ-τουν περιορισμούς, αποκλείουν έναν μεγάλοαριθμό επιλογών και ταυτόχρονα επιτρέπουνέναν άπειρο αριθμό δυνατών υλοποιήσεων(σχεδίων). Οι εναπομείνασες επιλογές είναι αυ-τές που συνδέουν τους ανθρώπους - οπτικά,συναισθηματικά, λειτουργικά ή διευκολύνονταςτην αλληλεπίδραση και τις μεταξύ τους δραστη-ριότητες.

Ο Αλεξάντερ ενδιαφέρεται να δημιουργήσειαυτό που ονομάζει ζωντανές δομές, δομές πουστοχεύουν στη βιωσιμότητα και στην ευημερίατου ανθρώπινου είδους. Σε ένα κτήριο όπουόλα λειτουργούν σωστά, το κτήριο και οι άν-θρωποι μέσα σ’ αυτό αποτελούν ένα όλον: ένακοινωνικό, ανθρώπινο όλον. Τα συμπεράσματατων ερευνών του που αφορούν τον συνεκτικότρόπο οργάνωσης της ύλης βρίσκονται στουςαντίποδες της μοντέρνας σχεδιαστικής προσέγ-γισης, όπου δίκτυα, ζώνες, δρόμοι και κτίσματαστηρίζονται σε μια προκαθορισμένη σύλληψηπου αποτυπώθηκε σε ένα χαρτί και στη συνέ-χεια επιβλήθηκε στην ανθρώπινη δραστηριότη-τα. Τα καλά πράγματα είναι ζωντανά και έχουναυτή την ιδιότητα επειδή αναπτύχθηκαν βάσειμιας ιεραρχημένης, βήμα προς βήμα διαφορο-ποίησης, παράγοντας έναν συνδυασμό ισχυρώνκέντρων, τα οποία είναι και τα ίδια ιεραρχημένακαι ενισχύουν το ένα το άλλο. Η αστική γεωμε-

τρία του Αλεξάντερ, που είναι πολύ διαφορετικήαπό το σχεδιαστικό πρότυπο ιδιαίτερα των σύγ-χρονων αμερικανικών πόλεων, ενθαρρύνει τηνπολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεωνσυνδέοντας με οργανικό τρόπο διάφορες πε-ριοχές μιας πόλης και επιτρέποντας στους κα-τοίκους της να δημιουργήσουν κέντρα που μετη σειρά τους παράγουν άλλα κέντρα, όπουαναπτύσσονται με δημιουργικό, ζωντανό τρό-πο οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Κι αυτό δενεπιτυγχάνεται με στιλιστικούς κανόνες, όπωςισχύει στην αρχιτεκτονική και στον αστικό σχε-διασμό του 20ού αιώνα, αλλά μόνο εάν τεθείστο επίκεντρο η εξυπηρέτηση των ανθρώπινωναναγκών.

Ο Αλεξάντερ θεωρείται πολύ σημαντική μορ-φή στην αρχιτεκτονική σκέψη του 20ού αιώνακαι η θεωρία του έχει επηρεάσει τον διαδραστι-κό σχεδιασμό και το ρεύμα του New Urbanism.Όμως οι ιδέες του σε καμία περίπτωση δεν βρί-σκονται στο επίκεντρο της αρχιτεκτονικής πρά-ξης. Οι απόψεις του θεωρήθηκαν συχνά ανε-

φάρμοστες, δύσκολες ή ακατανόητες. Ο μυστι-κισμός που μοιάζει να περιβάλλει ορισμένες έν-νοιες που έχει αναπτύξει αποτρέπει πολλούςαπό το να ασχοληθούν σε βάθος με το έργο του.Η κυρίαρχη αντίληψη περί ατομικής ευφυΐας καιστιλιστικών προτιμήσεων του αρχιτέκτονα,όπως και τα τεράστια οικονομικά συμφέρονταπου συνδέονται με τη χρήση και την εκμετάλ-λευση της γης αποτελούν εμπόδια στην πρακτι-κή εφαρμογή της θεωρίας του. Τεράστια επί-δραση, ωστόσο, έχει ασκήσει ο Κρίστοφερ Αλε-ξάντερ στην επιστήμη της Πληροφορικής. Η έν-νοια των προτύπων θεωρήθηκε ένα εξαιρετικάαποτελεσματικό θεωρητικό πλαίσιο, το οποίοβρήκε εφαρμογή στον σχεδιασμό γλωσσώνπρογραμματισμού, τον τμηματικό προγραμμα-τισμό, τον αντικειμενοστρεφή προγραμματισμό,στη μηχανική λογισμικού και σε άλλες σχεδια-στικές μεθοδολογίες.

Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περι-βάλλον του από αρχαιοτάτων χρόνων έχει δη-μιουργήσει πρακτικές μεθόδους επίλυσης προ-βλημάτων κατοίκησης, μετακίνησης, γειτονίας,συνεργασίας και λειτουργικότητας. Ο Αλεξάντερσκύβει με σεβασμό και αγάπη πάνω από αυτήτην πανανθρώπινη εμπειρία, για να συλλέξει τοαπόσταγμα, την αποτύπωσή της στον χρόνο καιτη σημασία της. Με την υπομονή του φυσιοδί-φη, τη στέρεα γνώση του γεωμέτρη, τη στοχα-στική ματιά του φιλοσόφου και την ευαισθησίατου ουμανιστή, ο Κρίστοφερ Αλεξάντερ ξεκινά-ει με αυτό το δοκίμιο ένα πραγματικά απίστευτοταξίδι, επιχειρώντας να συνδυάσει την αρχιτε-κτονική πρακτική με τον τρόπο αντίληψης τουανθρώπινου νου. Στόχος του είναι να αφήσειπαρακαταθήκη ένα πρακτικό εγχειρίδιο που θαδώσει τη δυνατότητα σε όλους να κατανοήσουνκαι να αποφασίσουν για τη βέλτιστη διαμόρ-φωση του χώρου τους. Η αρχιτεκτονική δενπρέπει να αφήνεται στους ειδικούς μόνο, αυτόείναι η ακράδαντη πεποίθηση του Αλεξάντερ. Οικοινότητες των ανθρώπων και ο κάθε άνθρω-πος χωριστά πρέπει να έχουν λόγο στον σχε-διασμό του περιβάλλοντός τους. Οι πρακτικοίκανόνες που θεσπίζει ο Αλεξάντερ απευθύνο-νται σε όλους.

ΒΑΡΒΑΡΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2017

Άχρονη δόμηση

Kλίμακες Ισχυρά κέντρα Εναλλασσόμενηεπαναληψιμότητα

Όρια Θετικός χώρος

Καλό σχήμα Τοπικές συμμετρίες

Διασύνδεσησε βάθος

Αντίθεση Διαβαθμισμένηπαραλλαγή

Τραχύτητα Αντηχήσεις Το κενό Εσωτερική ηρεμία

Μη διαχωρισιμότητα

Η βραδεία ανάπτυξη δώδεκα κατοικιών

Δομικά χαρακτηριστικά των ζωντανών συστημάτων

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.00000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice