Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 20114

Editorial

Το θετικό παράδειγμα

Η Ελλαδα το 2012Ετήσια ειδική έκδοσηΜία εκδοτική πρωτοβουλίατου Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝΔιεύθυνση Εκδοσης:Χρήστος ΤσαπακίδηςΘάνος Τριανταφύλλου

Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝwww.forumagoraideon.gr

Συντονιστές: Κώστας Τσαούσης

Θάνος Τριανταφύλλου

Υπεύθυνη Διαφήμισης:Εμμανουέλα Χειρακάκη

Υπεύθυνος Δημιουργικού: Θάνος Κατσαΐτης

Διόρθωση Κειμένων:Βαλασία Χαροντάκη

Εκτύπωση: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

Οργάνωση και Επιμέλεια Εκδοσης: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E.

Κύπρου 12Α, Τ.Κ. 183 46,Μοσχάτο, τηλ. 210 48 16 710

Project Manager:Βίκτωρας Δήμας

Ο κ. Φάνης Κουτουβέλης είναι μόλις 26 ετών. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Πήγε σχολείο στο Αρσάκειο. Δεν πάει πολύς καιρός που πήρε στα χέρια του το δίπλωμά του α-πό το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Το «χαρτί» γράφει: Μηχανικός Υπολογιστών. Και ήταν α-

πλώς η βάση, αλλά και η εκκίνηση για να ξεδιπλώσει σε αυτήν τη νεαρή ηλικία το όνειρό του στην ενήλικη επιχειρηματικότητα των καιρών μας. Διάλεξε μαζί με δύο συνομήλικούς του -τον 25χρονο κ. Κωνσταντίνο Καζανή και τον 29χρονο κ. Ορέστη Τζανετή- να συγκροτήσει μία μι-κρή εταιρεία, προκειμένου να προωθήσει σε μια εντελώς παραγνωρισμένη αγορά, όπως εκείνη του περιπτέρου και των mini markets της γειτονιάς, ένα προϊόν, το i-kiosk, που λειτουργεί ως απαραίτητος βοηθός για χιλιάδες επαγγελματίες (λεπτομέρειες στη σελ. 44).

Η επιλογή των τριών φίλων και συνεργατών δικαιώθηκε και το προϊόν τους «έτρεξε» στην αγορά. Το παράδειγμα του κ. Κουτσουβέλη δεν είναι και το μοναδικό, ούτε η επιλογή του απο-τελεί πλέον την εξαίρεση του κανόνα. Ο ίδιος και άλλοι πολλοί συνομήλικοι του αποτελούν σήμερα το νέο κύμα της ελληνικής επιχειρηματικότητας που διαμορφώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις για ένα διαφορετικό παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο στη χώρα μας. Ενα μοντέλο που βασίζεται στις φρέσκες ιδέες και τη σκληρή δουλειά, ενθαρρύνει το θετικό παρά-δειγμα και την αξία της συλλογικότητας, ορκίζεται στον ανταγωνισμό και στην εξωστρέφεια και παίρνει δύναμη από τους ανθρώπους που αποφασίζουν σε κάθε στιγμή να κάνουν ένα βή-μα μπροστά.

Για αυτούς τους λόγους, ο κ. Φάνης Κουτουβέλης προλογίζει τη φετινή μας έκδοση που έ-γινε με την ηθική συμπαράσταση, αλλά και την επιστημονική συνεργασία και φροντίδα του Ι-ΟΒΕ και των ανθρώπων του. Για τους ίδιους λόγους, φιλοξενούμε μία ενότητα στις σελίδες της έκδοσης μας για τις νέες ελπίδες της ελληνικής επιχειρηματικότητας, τις start-up επιχειρήσεις σε δύο βασικούς τομείς: τον τομέα της ψηφιακής οικονομίας, αλλά και τον τομέα των προϊό-ντων που αξιοποιούν τον πλούτο και τις δυνατότητες της ελληνικής γης.

Το Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ είναι εδώ για να συνεχίσει και την κρίσιμη και αποφασιστική χρονιά του 2012 να υποστηρίζει τα πρόσωπα και τους φορείς της νέας επιχειρηματικότητας μέσα από πρωτοβουλίες -συγκρότηση του Ταμείου για τη Νεανική Δημιουργία και Επιχειρη-ματικότητα, διοργάνωση των εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Ιστορίες Δημιουργίας» που αναδει-κνύουν και προβάλλουν την ανάγκη συγκρότησης ενός διαφορετικού για τα ελληνικά δεδομέ-να παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 20116

Περιεχόμενα

Μόνοι μας θα βρούμε τη λύση!

Διαπιστώσεις και προτάσεις για ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε (πλέον) δανεικά

Προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα

Σταθερά στο δρόμο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων

Η Ελλάδα σε αριθμούς

Aνάπτυξη-ανάπτυξη, όπως θάλαττα-θάλαττα

Προς ένα νέο παραγωγικό-επιχειρηματικό σύστημα

Οι ελληνικές start-up

Η ενέργεια σε αριθμούς

Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις

Η εξωστρέφεια της παραγωγής

Μια νότα αισιοδοξίας για τη γεωργία

Και όμως παράγουμε

Διαχείριση των απορριμμάτων σημαίνει ανάπτυξη

Η ενεργειακή αξιοποίηση των βιομηχανικών αποβλήτων

Για προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης

9

11

17

18

22

23

38

39

43

51

58

59

60

61

64

65

66

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 9

Οι αλόγιστες προσλήψεις στο Δημόσιο σταμάτησαν στις μεγάλες εταιρείες επίσης. Ακούμε συνεχώς ιστορίες για ανθρώπους που έχασαν την εργασία τους, για ανθρώ-

πους που στέλνουν επί μήνες βιογραφικά χωρίς αντίκρυ-σμα. Τις τελευταίες δεκαετίες είχε δημιουργηθεί μία τερά-στια στρέβλωση στην κοινωνία μας. Ηξερες ότι αν πάρεις το πτυχίο σου, αν κάνεις και ένα μεταπτυχιακό, τότε θα βρεθεί μία άκρως αντιδημιουργική, αλλά μόνιμη θέση εργα-σίας σε κάποιο δημόσιο φορέα.

Ευτυχώς, ή δυστυχώς για κάποιους, οι εποχές αυτές φαίνεται να έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και πιστεύω πως τώρα είναι η πλέον κατάλληλη περίοδος, για να ξεκινήσει κάποιος τη δική του επιχείρηση. Ακούγεται οξύμωρο; Ναι, αλλά αν δείτε τα γεγονότα και τις εναλλακτικές που υ-πάρχουν, δεδομένης της κρίσης, όλα οδηγούν στην άποψη ότι πρέπει να αλλάξουμε φιλοσοφία και να αγκαλιάσουμε την επιχειρηματικότητα.

Οι Ελληνες ήμασταν κατά κόρον λαός με έντονο επιχει-ρηματικό δαιμόνιο το οποίο συνήθως εκφραζόταν μέσα από το εμπόριο. Πιστεύω πως έφτασε η ώρα να περάσουμε από την απλή εμπορία στο να δημιουργούμε μόνοι μας νέες λύ-σεις, προϊόντα και υπηρεσίες. Λύσεις καινοτόμες, λύσεις δημιουργικές που μέσω του διαδικτύου και των νέων κανα-λιών που έχει δημιουργήσει η τεχνολογία μπορούν να απευ-θυνθούν στην παγκόσμια αγορά.

Πρέπει να εκπαιδευτούμε στο πώς θα αξιοποιήσουμε όλα τα νέα μέσα και να μάθουμε να δημιουργούμε προϊό-ντα και υπηρεσίες που θα διακρίνονται για την ποιότητά τους, την αυθεντικότητα και την ξεκάθαρη αξία που προσ-δίδουν. Οπότε η απάντηση στην κρίση είναι σίγουρα η υ-γιής και δημιουργική επιχειρηματικότητα, ενώ όσο πιο νέ-οι μπαίνουμε σε αυτό το μονοπάτι, τόσο το καλύτερο. Ο διαφορετικός και ανόθευτος τρόπος σκέψης μας είναι συ-γκριτικό πλεονέκτημα και πρέπει να μάθουμε να επενδύ-ουμε σε αυτό, να έχουμε ξεκάθαρο όραμα και να πιστεύου-με στο εγχείρημά μας!

Μόνοι μας θα βρούμε τη λύση!

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 11

Η τρέχουσα δύσκολη οικονομική και κοινωνική συγκυρία οφείλεται πρωτίστως:

Α) Στην κατάρρευση του αναπτυξιακού και κοινω-νικού προτύπου της χώρας, η οποία επί 35 συναπτά έτη δα-πανά ετησίως 5%-10% περίπου περισσότερα από ό,τι παρά-γει, κυρίως μέσω της αλόγιστης επέκτασης ενός αναποτελε-σματικού, ισοπεδωτικού, κομματοκρατούμενου και διαχειρι-στικά εντόνως ελλειμματικού κράτους. Το διαρκές και με-γάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών οφεί-λεται σχεδόν εξολοκλήρου στο διαρκές -άλλοτε μικρό και άλλοτε μεγάλο, συνήθως, όμως, μεγάλο- έλλειμμα του δη-μόσιου τομέα.

Β) Στο παράδοξο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελ-λάδα: υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως ποσοστό % του ΑΕΠ, κοντά στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη ευρωζώνη, συνυπάρχουν με ένα σχετικά (με την υπόλοιπη ευρωζώνη) υψηλό ποσοστό φτώχειας, περίπου 20%. Συνοπτικά, τα αί-τια είναι τα εξής: σπατάλη της τάξης των αρκετών δισ. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (πχ. 30.000 μη απογραφέ-ντες συνταξιούχοι ΙΚΑ), υψηλό ποσοστό αναπηρικών συ-ντάξεων, μεγάλη εισφοροδιαφυγή, «ευγενή» ταμεία που χο-ρηγούν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλό-γιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα και μηχανοργά-νωση, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλειψη συστημάτων ελέγ-

χου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων.

Γ) Στην υψηλή παράνομη φοροδιαφυγή, αλλά και τη νόμιμη φοροαποφυγή λόγω των ποικίλων εξαιρέσεων, των φοροαπαλλαγών χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο, του λαθρε-μπορίου καυσίμων (και εξαιτίας του «διπλού» φόρου), του ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά, των καθυστερήσεων στην εκδίκαση υποθέσεων φοροδιαφυγής -και τελικά, λόγω της έλλειψης επαρκούς πολιτικής βούλησης για την πάταξη του φαινομένου.

Δ) Στις υψηλές αμυντικές δαπάνες (λόγω του περι-βάλλοντος ασφαλείας αλλά και της έλλειψης συντονισμού -διακλαδικότητας- μεταξύ των τριών όπλων, καθώς και της απουσίας μεταρρυθμίσεων στην οργάνωση και λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων).

Ε) Στην αναποτελεσματική διαχείριση πληθώρας δη-μόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών (ΔΕΚΟ), στις οποίες το Δημόσιο χορηγούσε αφειδώς κρατικές εγγυήσεις που συνήθως κατέπιπταν, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος, καθώς και στην αναποτελεσματική διαχείριση εκατοντάδων δήμων και κοινοτήτων, αλλά και δημοτικών επιχειρήσεων.

ΣΤ) Στην απώλεια διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, κυρίως λόγω των περιορισμών που επιβάλλει το Δημόσιο στην επιχειρηματική δραστηριότητα και τις επενδύσεις, των κλειστών επαγγελμάτων και αγορών, γενικότερα όμως λό-γω της κοινωνικής αποστροφής που έχει δημιουργηθεί γύ-ρω από τις έννοιες ανταγωνισμός, αξιοκρατία, ανταγωνιστι-

Διαπιστώσεις και προτάσεις για ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο

--

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201112

κότητα, αριστεία, δημιουργικότητα, επιχειρηματικότητα και παραγωγικότητα.

Η χρονική συγκυρία της ελληνικής κρίσης οφείλεται στην αποκάλυψη της πραγματικής διάστασης του προβλή-ματος, στην κατάρρευση της Lehman Brothers, η οποία ο-δήγησε σε επανατιμολόγηση των χρηματοπιστωτικών κιν-δύνων διεθνώς, αλλά και στη μη έγκαιρη λήψη των κατάλ-ληλων μέτρων από την ελληνική κυβέρνηση.

Αποτέλεσμα των ανωτέρω παραγόντων είναι ο απο-κλεισμός της Ελλάδας από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές α-γορές και η επιβίωσή της μόνο χάρη στα δάνεια που λαμβάνει από τις χώρες-μέλη της ευρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).

Η κρίση επεκτείνεται, όμως, και σε άλλες χώρες-μέλη της ευρωζώνης, με αποτέλεσμα το ευρώ να βρίσκεται σε κίνδυνο. Για την επιβίωσή του απαιτείται ριζική αλλαγή των κανόνων της ευρωζώνης σε τρεις κατευθύνσεις: την έκδοση ευρωομόλογου, το ρόλο της ΕΚΤ, η οποία θα πρέπει να δρα και ως ύστατος δανειστής (lender of last resort), καθώς και τη δημοσιονομική ενοποίηση.

Το σημερινό δίλημμα για την Ελλάδα είναι το ακόλου-θο: παραμονή στην ευρωζώνη και ανάταξη της οικονομίας ή επιστροφή στη δραχμή και οικονομική/κοινωνική κατα-στροφή; Η σωστή απάντηση είναι προφανώς η ανάταξη μέ-σα στην ευρωζώνη, με ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο. Πρέπει να δούμε την κρίση ως ευκαιρία: να γκρε-μίσουμε το παλιό και να χτίσουμε το καινούργιο.

Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται α-πό εξωστρέφεια, αξιοκρατία, κίνητρα, ανταγωνισμό, αντα-γωνιστικότητα, δημοσιονομική πειθαρχία μέσω περιορισμού των δαπανών, άνοιγμα κλειστών αγορών και επαγγελμάτων, υψηλότερες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, ιδιωτικοποι-ήσεις και αξιοποίηση της αδρανούς δημόσιας περιουσίας. Κύριο χαρακτηριστικό της συνολικής ζήτησης του νέου α-ναπτυξιακού προτύπου είναι 15% χαμηλότερη κατανάλωση ως προς το ΑΕΠ, 15% υψηλότερες εξαγωγές και επενδύσεις ως προς το ΑΕΠ. Κύριο χαρακτηριστικό της συνολικής προ-σφοράς του νέου αναπτυξιακού προτύπου είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερου τεχνολογικού περιε-χομένου και ποιότητας, πλησιέστερα στη διεθνή ζήτηση, καθώς και η έμφαση στο «τρίγωνο της γνώσης»: παιδεία, έ-ρευνα και ανάπτυξη, καινοτομία. Η στροφή προς το νέο α-ναπτυξιακό πρότυπο απαιτεί, πρώτον, την ενίσχυση της

καινοτόμου επιχειρηματικότητας, την άρση των αντικινή-τρων στις επενδύσεις και τη δημιουργία ευνοϊκού επιχειρη-ματικού περιβάλλοντος, την αξιοποίηση της δημόσιας περι-ουσίας στη βάση μιας διαφανούς εταιρικής σχέσης δημόσι-ου και ιδιωτικού τομέα, και τέλος, την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, κυρίως μέσω των ιδιωτικοποιήσεων.

Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται από ί-σες ευκαιρίες με έμφαση στην ίση πρόσβαση σε δημόσια αγαθά υψηλής ποιότητας (δημόσια παιδεία, υγεία), δίκαιο φορολογι-κό σύστημα με καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, δημιουργία διχτυού προστασίας με ανακατανομή κοινωνικών δαπανών: α-πό τη φοροδιαφυγή, τη σπατάλη στην υγεία, την άμυνα, τις ΔΕΚΟ, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις υψηλές συντάξεις των «ευγενών ταμείων» (τα οποία, παρεμπιπτόντως, πρέπει να με-τατραπούν σε ταμεία καθορισμένων εισφορών με παράλληλη ενίσχυση του λεγόμενου «τρίτου πυλώνα») προς επιδόματα α-νεργίας μεγαλύτερης διάρκειας, προς δαπάνες επανεκπαίδευ-σης εργαζομένων και προς την εγκαθίδρυση ελάχιστου εισοδή-ματος για την καταπολέμηση της φτώχειας. Πρέπει να προω-θήσουμε άμεσα το μετασχηματισμό του κοινωνικού κράτους με έμφαση στην ενίσχυση και αναβάθμιση των μηχανισμών σχεδιασμού και διοίκησης, με στόχο τη βελτίωση της αποτελε-σματικότητας και την καλύτερη στόχευση των πολιτικών, έτσι ώστε να απευθύνονται σε εκείνους που έχουν πραγματικά ανά-γκη. Οι πόροι που διατίθενται πρέπει να έχουν τα ανάλογα α-ποτελέσματα. Δεν αρκεί πλέον να νομοθετούμε οριζόντια μέ-τρα στήριξης. Είναι κρίσιμο να εφαρμόσουμε μια ενεργή δια-χείριση της κοινωνικής πολιτικής. Να αξιολογούμε και να επα-νασχεδιάζουμε με βάση τα αποτελέσματα. Στην ουσία, χρεια-ζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: περισσότερο ανταγω-νισμό, ευελιξία και κινητικότητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιό-τερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κράτος.

Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να υποβοηθήσει την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Περίπου 10%-15% του εργατικού δυναμικού πρέπει να μετακινηθεί από κλά-δους εσωστρεφείς, που στηρίζονται στην εγχώρια ζήτηση, προς κλάδους παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή προς κλάδους που παράγουν εξαγώ-γιμα προϊόντα και υπηρεσίες, καθώς και υποκατάστατα ει-σαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Αν η μετακίνηση αυ-τή αφεθεί εξολοκλήρου στις δυνάμεις της αγοράς, θα έχει ως αποτέλεσμα υψηλή ανεργία, παρά τις πρόσφατες ρυθμί-σεις στην αγορά εργασίας που διευκολύνουν την κινητικό-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201114

τητα. Το επιχείρημα αυτό θέτει επί τάπητος το ρόλο των κοινωνικών εταίρων και του κράτους.

Μπορούμε να αντλήσουμε μαθήματα από τη διεθνή ε-μπειρία και κυρίως από το πλέον αποτελεσματικό κοινωνικό πρότυπο του κόσμου, το σκανδιναβικό. Τέσσερα χαρακτηρι-στικά του σκανδιναβικού προτύπου «ευελιξία-ασφάλεια» εί-ναι χρήσιμα για τη μετάβαση από το τρέχον αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο στο επόμενο.

-ρών, αλλά γνώρισμα του ανθρώπινου δυναμικού, που διαθέτει μόρφωση, επιμορφώνεται σε διαρκή βάση, μπορεί να μετακινηθεί, να εργάζεται με ευέλικτα συμβό-λαια και με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, να στηρί-ζεται σε κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες πρόνοιας, αξιοπρεπή επιδόματα ανεργίας (ασφάλεια), και σε ένα ενιαίο και βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα που δεν εμπο-δίζει τη μετακίνηση των εργαζομένων από κλάδο σε κλάδο ή από επιχείρηση σε επιχείρηση.

προγραμματισμός στον οποίο οι στόχοι και τα μέσα επί-τευξής τους (μεταξύ των οποίων και οι διαρθρωτικές αλλαγές) τίθενται σε μακροχρόνιο ορίζοντα, είναι αντι-κείμενο κοινωνικού διαλόγου και της μέγιστης δυνατής

αλλαγές που εξυπηρετούν μακροπρόθεσμους στόχους και είναι απαραίτητες για την προσαρμογή σε νέα συ-γκριτικά πλεονεκτήματα αποτελούν μέρος ενός συνε-κτικού προγράμματος.

-ποίο στις σκανδιναβικές χώρες δεν έχει αποτελέσει τρο-χοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστι-κότητα.

-καίου και η δικαιοσύνη, το αποτελεσματικό εκπαιδευτι-κό σύστημα, τα οποία, μαζί με το αποτελεσματικό κοι-νωνικό κράτος, έχουν δημιουργήσει ισχυρό αίσθημα ε-μπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και του κράτους, αλ-λά και μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.

Εκτός από το σκανδιναβικό κοινωνικό πρότυπο, μαθήματα μπορούν να αντληθούν και από το γερμανικό «κοινωνικό

σ υ μ β ό λ α ι ο » πρ ο σ αρ μ ογ ή ς τ η ς αγ ο ρ ά ς εργ α σ ί α ς (Kurzarbeit) στην κρίση του 2008-2009: μείωση ωρών εργα-σίας με αντίστοιχη μείωση μισθού, χωρίς απολύσεις, με κρα-τική παρέμβαση για την ενίσχυση της απασχόλησης (πχ. μείωση εισφορών κοινωνικής ασφάλισης).

Τέλος, μαθήματα μπορούν να αντληθούν και από άλ-λα διεθνή παραδείγματα κοινωνικής προσαρμογής σε κρί-σεις. Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι οικονομικές κρίσεις της δεκαετίας του 1980 διήρκεσαν πολύ, διότι οι κοι-νωνικές ομάδες προσπάθησαν να επιρρίψουν το κόστος της κρίσης η μία στην άλλη, σε συνθήκες κοινωνικής σύγκρου-σης. Αντίθετα, στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας η κρί-ση του τέλους της δεκαετίας του 1990 διήρκεσε λίγο, επειδή οι κοινωνικές ομάδες συνεννοήθηκαν μεταξύ τους με το συ-ντονισμό του κράτους και μοίρασαν το κόστος της κρίσης σε κλίμα κοινωνικής συναίνεσης.

Τι δεν πρέπει να κάνει το σύγχρονο κοινωνικό κράτος; -

νωνικών στόχων μέσω του κρατισμού, δηλαδή μέσω πα-ρωχημένων πολιτικών προσλήψεων στο δημόσιο τομέα, δημιουργίας κρατικών επιχειρήσεων και στρεβλών ελέγ-χων τιμών. Οι παραγωγικές διαδικασίες και ο μηχανι-σμός της αγοράς πρέπει να υπακούουν σε κριτήρια απο-τελεσματικότητας, ενώ η κοινωνική πολιτική πρέπει να ασκείται με τους τρόπους που προαναφέρθηκαν, ιδιαίτε-ρα μέσω της παροχής υψηλής ποιότητας κοινωνικών υ-πηρεσιών, του φορολογικού συστήματος και των κοινω-νικών επιδομάτων και μεταβιβάσεων. Η προσπάθεια ε-πίτευξης κοινωνικών στόχων μέσω του κρατισμού οδη-

-ούμε ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει αλλάξει τα δεδο-μένα στο χώρο των άλλοτε αποκαλούμενων «φυσικών μονοπωλίων». Στο παρελθόν, η τεχνολογία δεν επέτρε-πε τον ανταγωνισμό σε αρκετές από αυτές τις υπηρεσίες (πχ. τηλεπικοινωνίες, μεταφορές), λόγω του υψηλού κόστους υποδομής και της έλλειψης εναλλακτικών με-θόδων παροχής υπηρεσιών, γεγονός που σήμερα σε με-γάλο βαθμό δεν ισχύει.

-ναι απαραίτητος, εξασφαλίζοντας υγιείς συνθήκες αντα-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 15

γωνισμού, θέτοντας προδιαγραφές ποιότητας και ασφά-λειας, προστατεύοντας το περιβάλλον, εποπτεύοντας τις αγορές και μεριμνώντας για την ευστάθειά τους, ει-δικά εκείνων του χρηματοπιστωτικού και ασφαλιστικού τομέα. Tα αίτια της κρίσης θέτουν ουσιαστικά ζητήματα εποπτείας, συντονισμού και εταιρικής διακυβέρνησης. Δεν πρέπει, όμως, να αντληθούν λανθασμένα συμπερά-σματα και να επιστρέψουμε ή να επιμείνουμε σε μορφές κρατισμού που έχουν αποδειχτεί αναποτελεσματικές και ατελέσφορες. Τα πολιτικά κόμματα και ιδιαίτερα αυτά της κεντροαριστεράς, δεν έχουν αντιληφθεί ότι τα ζητή-ματα εποπτείας και ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι σήμερα τα πλέον κρίσιμα, ενώ το κρά-τος απέτυχε, με ορισμένες σπάνιες εξαιρέσεις, ως επιχει-ρηματίας και ως ιδιοκτήτης τραπεζών και επιχειρήσεων.

Ουδείς εχέφρων μπορεί να ισχυριστεί ότι το κράτος δεν έχει ρόλο σήμερα. Απλά ο ρόλος του δεν πρέπει να είναι αυτός του επιχειρηματία. Το κράτος πρέπει κατ’ αρχάς να ενισχύ-σει τον επιτελικό του ρόλο που συνίσταται στη χάραξη ανα-πτυξιακής στρατηγικής σε συνεργασία με τον ιδιωτικό το-μέα, στην οργάνωση έρευνας και ανάπτυξης, στην ομαλή λειτουργία των αγορών και του ανταγωνισμού, στην εξα-σφάλιση της ευστάθειας, της φερεγγυότητας και της ορθής εταιρικής διακυβέρνησης του χρηματοπιστωτικού τομέα με την άντληση των κατάλληλων μαθημάτων από την τρέχου-σα κρίση, καθώς και στον έλεγχο επιχειρήσεων που λειτουρ-γούν κάτω από συνθήκες φυσικού μονοπωλίου ή παράγουν δημόσια αγαθά. Επιπρόσθετα, το κράτος πρέπει να διαδρα-ματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αποτελεσματική (δηλαδή, με χαμηλό κόστος) παροχή ποιοτικών κοινωνικών υπηρεσιών, στις οποίες περιλαμβάνονται η παιδεία, η κοινωνική ασφά-λιση, η πρόνοια και η υγεία. Στο πλαίσιο αυτό, το κοινωνικό κράτος πρέπει να υποβοηθά τη μετάβαση από το ένα ανα-πτυξιακό πρότυπο στο επόμενο, ελαχιστοποιώντας το βρα-χυπρόθεσμο κόστος μετάβασης (το οποίο οφείλεται στην έλλειψη πλήρους κινητικότητας των συντελεστών της πα-ραγωγής -και ιδιαίτερα της εργασίας- και στην υστέρηση προσαρμογής των δεξιοτήτων των εργαζομένων στις αλλα-γές της τεχνολογίας και στα νέα συγκριτικά πλεονεκτήματα

της χώρας) και παρέχοντας τη «γέφυρα» μεταξύ του βραχυ-πρόθεσμου κόστους και του μακροπρόθεσμου οφέλους.

Η Ελλάδα πρέπει να παρουσιάσει το δικό της δεκαετές αναπτυξιακό πρόγραμμα, το οποίο πρέπει, μεταξύ άλλων, να περιέχει τους κλάδους που παρουσιάζουν δυναμικά συγκριτι-κά πλεονεκτήματα, τους τομείς στους οποίους θα γίνουν ε-πενδύσεις και ποσοτικοποίηση των ωφελειών που θα προέλ-θουν από τις διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα και από την αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας. Με τον τρόπο αυτό θα σηματοδοτήσει ότι έχει σχέδιο εξόδου από την κρίση και ότι διαθέτει μέσα, για να επιτύχει τους στόχους της. Διαθέσιμες οικονομικές έρευνες δείχνουν ότι το τετρά-πτυχο: α) πόροι ΕΣΠΑ μαζί με ιδιωτικές επενδύσεις, β) αξιο-ποίηση κρατικής περιουσίας και ιδιωτικοποιήσεις, γ) δημοσι-ονομική πειθαρχία με μείωση κρατικής σπατάλης, και δ) απε-λευθέρωση αγορών, επαγγελμάτων και άρση των εμποδίων στις επενδύσεις και την επιχειρηματική δραστηριότητα, παρέ-χει ένα επαρκές πλαίσιο για την ανάταξη της οικονομίας. Για να μην μείνει, όμως, αυτό το τετράπτυχο ως άσκηση επί χάρ-του, πρέπει να εξασφαλιστούν συνθήκες υλοποίησής του. Ο-που η δημόσια διοίκηση αδυνατεί να το υλοποιήσει, πρέπει η κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα -μέσω outsourcing.

Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα της επόμενης περιόδου είναι η διαχείριση των πολιτικών προσδοκιών. Ευρύτερα κοινωνικά στρώματα πλήττονται από την κρίση, την ανερ-γία, τις περικοπές και τα φορολογικά μέτρα. Οι άνεργοι προσεγγίζουν το 20%. Η μεσαία τάξη δεν έχει πλέον τη δυ-νατότητα να χρησιμοποιεί, όπως παλαιότερα, τις υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας του ιδιωτικού τομέα. Θα διεκδικήσει το μερίδιό της στα δημόσια αγαθά που μέχρι τώρα στήριζε με τους φόρους που κατέβαλε αλλά δεν απολάμβανε. Σήμε-ρα, απαιτείται ένας ριζικός μετασχηματισμός του κράτους με επικέντρωση στον πυρήνα του: στις επιτελικές, εποπτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ας σχεδιάσουμε αυτό το μετα-σχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας τις απαιτούμενες μεταρ-ρυθμίσεις με συστηματικότητα. Εάν το πράξουμε, η οικονο-μική κρίση θα μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρό-νια κοινωνική κρίση.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 17

Το 2012 είναι πολύ σημαντική χρονιά, τόσο για την ελληνική οικονομία, όσο και για την κοινωνία. Βρισκόμαστε στη μέση μιας τερά-

στιας προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμο-γής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με μια κοινωνία που υφίσταται το κόστος της προσαρ-μογής, χωρίς να βλέπει το οποιοδήποτε όφελος. Υπάρχει, επίσης, μεγάλη πολιτική αβεβαιότητα ενώ η χώρα βαδίζει προς εκλογές, με το πολιτι-κό σύστημα να παραμένει αδρανές μπροστά στα μηνύματα των καιρών. Η ελληνική οικονομία συρρικνώνεται καθώς εισερχόμαστε στην πέ-μπτη συνεχή χρονιά ύφεσης. Το τραπεζικό σύ-στημα υφίσταται πρωτοφανείς αναταράξεις λό-γω της απώλειας καταθέσεων και των επισφα-λειών που συνεχίζουν να συσσωρεύονται.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν όλες οι προϋπο-θέσεις για σημαντική βελτίωση και προκοπή στο μέλλον. H εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις τράπεζες παραμένει, παρά την κρίση. Οι τράπε-ζες διαθέτουν υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια εν σχέσει και με άλλες τράπεζες της ευρωζώνης. Η απομείωση των κρατικών ομολόγων στο χαρτο-φυλάκιο των τραπεζών λόγω της αποφασισθεί-σας μεγάλης μείωσης της ονομαστικής αξίας του δημόσιου χρέους οδηγεί σε επανακεφαλαιοποί-ηση των ελληνικών τραπεζών με κεφάλαια προ-ερχόμενα από τη χρηματοδοτική βοήθεια προς την Ελλάδα, ώστε να συνεχίσουν να αντιμετω-πίζουν με αποτελεσματικότητα τις προκλήσεις της κρίσης. Ισχυρές τράπεζες με ισχυρές διοική-σεις είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να στηρι-χτούν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά στη δύ-σκολη αυτή συγκυρία. Οποιαδήποτε προσπά-θεια να αλλοιωθεί ο ιδιωτικός χαρακτήρας της διοίκησης και της ιδιοκτησίας των τραπεζών εί-ναι αντιπαραγωγική και θα επηρεάσει αρνητικά την ήδη τρωθείσα εμπιστοσύνη στην οικονομία.

Η χώρα μας διαθέτει μεγάλες ευκαιρίες για ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που γίνονται αργά ή γρήγορα θα αποδώσουν καρπούς. Στο τέλος της προσπάθει-ας, θα έχουμε μια Ελλάδα με οικονομία που δεν θα έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλες, ανταγωνι-στική και με εξαγωγικό κυρίως προσανατολισμό. Μια οικονομία που θα διευκολύνει και δεν θα ε-μποδίζει την οικονομική δραστηριότητα, ενώ θα υποδέχεται και δεν θα διώχνει ξένες επενδύσεις. Μία οικονομία, στην οποία ο νόμος εφαρμόζεται με ισονομία και αποτελεσματικότητα. Μια οικο-νομία στην οποία οι νέοι βρίσκουν δουλειά και δεν αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Μια οικο-νομία με ένα σταθερό φορολογικό σύστημα που διασφαλίζει την ισοπολιτεία, χωρίς διαφθορά και διασπάθιση δημοσίου χρήματος.

Μπορεί όλα αυτά να μην είναι προφανή σήμερα, αλλά για όλα αυτά γίνεται η προσπά-θεια προσαρμογής. Η χώρα δεν μπορεί πλέον να πορεύεται με έναν στους τέσσερεις εργαζόμε-νους να απασχολούνται στο δημόσιο τομέα για τον απλό λόγο ότι αυτό δημιουργεί σπατάλη πόρων, κακοδιαχείριση και διαφθορά. Το καθή-κον μιας δίκαιης κοινωνίας είναι, βέβαια, να μην πληρώσουν το λογαριασμό οι οικονομικά αδύ-νατοι. Απαιτείται, κατά συνέπεια, η αποτελε-σματική πάταξη της φοροδιαφυγής, όχι μόνον για να ικανοποιηθεί το κοινόν περί δικαίου αί-σθημα αλλά και να υπάρξουν πόροι για να κα-λυφθεί το κόστος προσαρμογής. Πρέπει να δο-θούν οι ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα να ξεκι-νήσει νέες δουλειές, να κάνει νέες επενδύσεις και να προσφέρει εργασία σε όλους. Μόνο έτσι θα αντιμετωπιστεί η ανεργία και θα ξαναρχίσει η ανάπτυξη. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Δεν υ-πάρχουν μαγικές λύσεις. Δεν θα υπάρχουν πλέ-ον δανεικά.

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε (πλέον) δανεικά

18

Σ τον επιχειρηματικό στίβο το να αλλάζεις ανά-λογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο περι-βάλλον είναι καθημερινή πρακτική. Ξεχωρίζουν

αυτοί που προλαμβάνουν τις εξελίξεις και σχεδιά-ζουν με μακρινό ορίζοντα. Οταν τα δεδομένα δυ-σκολεύουν ή υπάρχουν ανατροπές, ανασυντάσσουν δυνάμεις και ξεδιπλώνουν νέα στρατηγική.

Πολλά λέγονται και θα ακουστούν ακόμη για τις αιτίες της σημερινής κρίσης στη χώρα μας. Ενα δυσκίνητο και τεράστιο κράτος που χτίστηκε χρό-νο με το χρόνο επάνω σε πελατειακές σχέσεις και περιορίστηκε στην (κακο)διαχείριση των κοινοτι-κών κονδυλίων; Η ανύπαρκτη παραγωγή; Οι υπερ-βολές από το χρηματοπιστωτικό σύστημα που οδή-γησαν νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε υπερχρέωση; Οι πολίτες που αφέθηκαν σε μία επίπλαστη ευημε-ρία; Το συμπέρασμα για τον ακριβοδίκαιο επιμερι-σμό ευθυνών ανήκει στο σύγχρονο ιστορικό, ενώ το έργο της αποκατάστασης σε όλους μας.

Τα συμπτώματα της κρίσης εκτός από πρωτο-σέλιδα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πλέον ορατά στην καθημερινότητά μας: δυσβάστακτο χρέος για το κράτος και τους πολίτες, ανεργία που απειλεί το ένα πέμπτο των εργαζομένων, κοινωνική αναταρα-χή και αύξηση της εγκληματικότητας, έλλειψη ρευ-στότητας στην αγορά.

Η ανοικοδόμηση απαιτεί σκληρή δουλειά, κό-στος και χρόνο, ενώ το διάστημα της προσαρμογής θα είναι επίπονο. Βασική προϋπόθεση είναι να ξε-χάσουμε ό,τι ξέραμε μέχρι σήμερα και να προσαρ-μοστούμε στη νέα πραγματικότητα, αλλάζοντας ε-ξολοκλήρου τη νοοτροπία και την πρακτική μας. Η εικονική πραγματικότητα των προηγούμενων ετών έχει παρέλθει δίνοντας τη θέση της στη σκληρή δουλειά, στην αμοιβή βάσει προσφοράς και στη συλλογικότητα. Για αυτό και η σημερινή διαχείριση της κρίσης χρειάζεται όραμα, σχεδιασμό και μα-κρόπνοους στόχους.

Η διόρθωση των ελλειμμάτων και η αποκλιμά-

κωση του δημόσιου χρέους δεν αρκούν ως δικαιο-λογία για τις θυσίες που απαιτούνται, αλλά πρέπει να συνοδεύονται με προοπτική για κάτι καλύτερο. Το στοίχημα της αλλαγής του κράτους προαπαιτεί την επανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Ε-να πολύ μικρότερο και αποτελεσματικότερο κρά-τος με χρηστή διακυβέρνηση, διαφάνεια, δίκαιη κατανομή της φορολογίας, σχεδιασμένο για να υ-πηρετεί και όχι να ταλαιπωρεί τον πολίτη -ένα πραγματικό κράτος δικαίου- δεν είναι εφικτό από τη μία ημέρα στην άλλη. Υπάρχουν όμως quick wins, όπως η αναβάθμιση των υπηρεσιών που πα-ρέχουν οι διαδικασίες και οι λειτουργοί του κρά-τους στους πολίτες, ελάχιστη υποχρέωση προς την κοινωνία, χωρίς την αποδοχή της οποίας η προ-σπάθεια ανοικοδόμησης δεν θα τελεσφορήσει. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και η διασφάλιση ότι η γραφειοκρατία δεν θα σταθεί εμπόδιο στους άμε-σους στόχους της χώρας. Οι μηχανισμοί που υπάρ-χουν δεν είναι ικανοί να υλοποιήσουν το μετασχη-ματισμό του κράτους. Η καλή και ικανή διοίκηση δεν επαρκεί χωρίς το ανθρώπινο δυναμικό που με τα σωστά πλέον κίνητρα θα κάνει πράξη τις στρα-τηγικές κατευθύνσεις. Η συναίνεση και ομαδικότη-τα που έχουν εκλείψει θα πρέπει να επανέλθουν και στην πολιτική ζωή, κάτι που θα απαιτηθεί και από το ενδεχόμενο κυβερνήσεων συνεργασίας για το ε-πόμενο διάστημα. Σε πολλά επίπεδα το κράτος έχει να διδαχθεί από το παράδειγμα των επιτυχημένων επιχειρήσεων. Τέτοια είναι η περίπτωση της COSMOTE που αποτελεί πρότυπο ανάπτυξης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο -η εταιρεία είναι πρώτη με-ταξύ των πρώτων στην Ευρώπη- χάρη στη δυνατή και δεμένη διοικητική της ομάδα και στην αποτελε-σματικότητα των ανθρώπων της.

Η επιχειρηματικότητα δεν έχει την πολυτέλεια, αλλά ούτε και της αρμόζει να περιμένει τις εξελίξεις. Ούτε χρειάζεται κατεύθυνση πολιτικής από το εξω-τερικό και τους εταίρους, καθώς οι δυνατότητες για

Προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011 19

την ανάπτυξη στην Ελλάδα μάς είναι γνωστές: εξω-στρέφεια, τουρισμός σε συνδυασμό με τις κατάλλη-λες υποδομές (θαλάσσιες μεταφορές, μαρίνες), νέα ενέργεια, τεχνολογία, βιολογικές καλλιέργειες, αλλά και μεταφορές και logistics κοκ. Οι δυνατότητες αυ-τές μαζί με τον κανόνα προσφορά-ζήτηση και όχι η προοπτική επιχορήγησης κινούν πλέον και την ανα-δυόμενη νέα επιχειρηματικότητα. Ανασυντάσσοντας δυνάμεις, οι μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ή-δη μπει σε τροχιά μετασχηματισμού. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του ΟΤΕ, του πρώην κρατικού μονο-πωλίου που αποτέλεσε μικρογραφία της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Η προσπάθεια που ξεκί-νησε στην εταιρεία λίγα χρόνια πριν και συνεχίζεται σήμερα αποβλέπει στον εκσυγχρονισμό της και στην ανάδειξη της πραγματικής της δυναμικής. Μεταξύ άλλων, με καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες, αποτε-λεσματικότερη οργάνωση και λειτουργία, λιγότερη γραφειοκρατία και καθυστερήσεις. Το χαρτοφυλάκιο του μετασχηματισμού του ΟΤΕ συμπληρώνεται με την καλλιέργεια μιας κουλτούρας που επιβραβεύει τους καλύτερους και το κυριότερο ίσως, την αλλαγή στον τρόπο που σκεφτόμαστε, όπου το όραμα, οι στόχοι και οι ευθύνες αφορούν όλους.

Η επόμενη ημέρα για όλους μας θα βασιστεί πάνω στην επιχειρηματικότητα για τη διατήρηση της απασχόλησης και τη δημιουργία θέσεων εργα-σίας, την τροφοδότηση της οικονομίας με επενδύ-σεις, ακόμη και την απόδοση μερίσματος στην κοι-νωνία ή τις απαραίτητες συμπράξεις με το μικρότε-ρο δημόσιο τομέα. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, έχο-ντας αποδείξει εν μέσω αγκυλώσεων ότι μπορούν να είναι ανταγωνιστικές, θα συνεχίσουν αυτό που ξέρουν να κάνουν μέσα από τον επαγγελματισμό στις υπηρεσίες, την επένδυση στην καινοτομία, τη σκληρή δουλειά, την αξιοκρατία και την ομαδικό-τητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανταγωνιστικό-τητας είναι η αγορά κινητής τηλεφωνίας που, παρά τα εμπόδια από ένα γραφειοκρατικό και αναποτε-

λεσματικό νομικό πλαίσιο για την αδειοδότηση των δικτύων, ξεχωρίζει για την ανάπτυξή της, τις υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές για τον καταναλωτή. Το 2010 ο κλά-δος συμμετείχε στο ΑΕΠ με 3.645 εκατ. ευρώ, πο-σοστό 1,6%, ενώ τα εισοδήματα που δημιουργεί μαζί με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα ανέρ-χονται σε 3,5% του ΑΕΠ. Η συνεισφορά θα ήταν μεγαλύτερη με μεταβολές στη φορολογία και το θεσμικό πλαίσιο. Αντίστοιχη δυναμική μπορεί να ξεκλειδωθεί και από την ανάπτυξη της σταθερής ευρυζωνικότητας και των σχετικών υπηρεσιών από βιώσιμους παρόχους όπως ο ΟΤΕ.

Οι αγορές θα πρέπει να αφεθούν ελεύθερες να λειτουργήσουν χωρίς κανόνες στρέβλωσης που τι-μωρούν την επιτυχία και πνίγουν εντέλει την ανά-πτυξη και τον ίδιο τον ανταγωνισμό. Ο εκσυγχρο-νισμός του πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων και ό,τι απαιτείται για τη στήριξη των επενδύσεων πρέπει να προχωρήσει αμελλητί. Δεν αρκεί να μι-λάμε μόνο για ριζικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την ανάπτυξη. Δεν αρκούν τα ευχολόγια. Η επιχειρημα-τικότητα είναι το μέλλον που θα οδηγήσει τη χώρα σε χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Θα δημιουρ-γήσει μια δυνατή αλυσίδα αξίας όπου τα οφέλη από την ανάπτυξη δεν θα είναι προνόμιο μιας ελίτ, αλ-λά κτήμα όλων, καθώς με το χρόνο, το νέο κοινωνι-κό κράτος θα ενισχύεται μέσα από τις υπεραξίες των πλεονασμάτων από την οικονομία.

Μέσα από τις αδιαμφισβήτητες δυσκολίες στις οποίες μας υποβάλλει η παρούσα κατάσταση, μας δίνει, παράλληλα, μια μοναδική ευκαιρία: να επανα-προσδιοριστούμε σε όλα τα επίπεδα. Περνώντας α-πό το στενά ατομικό με το οποίο πορευτήκαμε για πολλές δεκαετίες, στο συλλογικό, μπορούμε, ως ορ-γανωμένα σύνολα και μονάδες, να πιέσουμε για τις αλλαγές που θέλουμε να δούμε, να χτίσουμε από την αρχή -όπου είναι απαραίτητο- και να ξεκινήσου-με επιτέλους να παράγουμε έργο, συλλογικό.

Σε μία λαμπρή τελετή που πραγμα-τοποιήθηκε στο κατάμεστο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, απονεμήθηκαν τα βραβεία ΕΒΕΑ για το 2011. Τα βρα-

βεία αυτά αποτελούν την κορυφαία εκδήλω-ση της επιχειρηματικότητας και απονέμονται εδώ και 15 χρόνια σε επιχειρήσεις που συμ-βάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικό-τητας, των εξαγωγών, της απασχόλησης και της καινοτομίας. Και παρόλο που το ευρύτε-ρο κλίμα κάθε άλλο παρά μπορεί να θεωρη-θεί ευνοϊκό για την ανάπτυξη της επιχειρημα-τικότητας, η εκδήλωση αυτή ήρθε να μας θυ-

μίσει ότι υπάρχουν ξεχωριστά παραδείγματα επιχειρήσεων που μπορούν και αναπτύσσο-νται ακόμη και σε τόσο δύσκολες συνθήκες.

Ενα από τα σημαντικότερα βραβεία, αυ-τό της αύξησης της απασχόλησης, απονεμή-θηκε στην Attica Ventures Α.Ε. που ιδρύθη-κε το Σεπτέμβριο του 2003 από την Attica Bank και στελέχη της αγοράς, με επικεφαλής τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, κ. Ιωάννη Παπαδόπουλο, και έχει σαν αντικεί-μενο τη Διαχείριση Αμοιβαίων Κεφαλαίων Ε-πιχειρηματικών Συμμετοχών (ΑΚΕΣ - venture capital fund management). Η Attica Bank,

η τράπεζα των μηχανικών, υπήρξε η πρώτη τράπεζα που συμμετείχε σε ΑΚΕΣ και που δη-μιούργησε μία εξειδικευμένη θυγατρική εται-ρεία διαχείρισης ΑΚΕΣ.

H εταιρεία, η οποία θεωρείται πρωτοπό-ρος στη συγκεκριμένη αγορά στην Ελλάδα και μία από τις καλύτερες εταιρείες διαχείρι-σης κεφαλαίων στη Νοτιοανατολική Ευρώ-πη, διαχειρίζεται σήμερα κεφάλαια συνολι-κού ύψους 65 εκατ. ευρώ. Από το Μάρτιο του 2004 διαχειρίζεται το Zaitech Fund Α-ΚΕΣ -αξίας 40 εκατ. ευρώ- με επενδυτές την Attica Bank και το ΤΑΝΕΟ -Ταμείο Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας-, που διαχειρίζεται με ιδιαί-τερη επιτυχία κεφάλαια ξένων και Ελλήνων θεσμικών επενδυτών. Από τον Οκτώβριο του 2010, η εταιρεία διαχειρίζεται και το Zaitech Fund II, ΑΚΕΣ αρχικού κεφαλαίου 25 εκατ. ευρώ, με επενδυτές την Attica Bank και ιδιώ-τες θεσμικούς επενδυτές.

Η συμβολή των επενδυτών ήταν ιδιαίτε-ρα σημαντική για την ανάπτυξη της εταιρείας. Οπως τόνισε και ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures, κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, κατά την ομιλία του στην τελετή βράβευσης: «Οι επενδυτές μας είναι αυτοί που μας έδω-σαν τη δυνατότητα να διοχετεύσουμε σημα-ντικά κεφάλαια σε ελληνικές μικρομεσαίες ε-πιχειρήσεις. Το πιο σημαντικό, όμως, όλων για τους επενδυτές μας ήταν και είναι η αμέ-ριστη υποστήριξη, εμπιστοσύνη και συνεργα-σία μαζί τους 7 χρόνια τώρα, πράγμα ασυνή-θιστο για τα ελληνικά δεδομένα».

Στόχος της εταιρείας από την ίδρυση της μέχρι σήμερα παραμένει η ενίσχυση της επι-

Μία ξεχωριστή διάκριση

Ολοι οι βραβευθέντες με τον υπουργό Ανάπτυξης κ. Χρυσοχοϊδη, τον πρόεδρο του ΕΒΕΑ κ. Κωνσταντίνο Μίχαλο και τον πρόεδρο

της Νέας Δημοκρατίας κ. Αντώνη Σαμαρά.

O διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος και ο οικονομικός διευθυντής της Attica Ventures κ. Σωτήρης Χήνος παραλαμβάνουν το βραβείο από τον υπουργό Ανάπτυξης κ. Χρυσοχοϊδη και τον πρόεδρο του ΕΒΕΑ κ. Μίχαλο.

PUBL

I

χειρηματικότητας μέσω της πραγματοποίησης επενδύσεων σε καινοτόμες μικρομεσαίες ελ-ληνικές επιχειρήσεις που βρίσκονται σε φά-ση ανάπτυξης και έχουν διακριτό ανταγωνι-στικό πλεονέκτημα, ανεξάρτητα από την αγο-ρά στην οποία δραστηριοποιούνται.

Μέχρι σήμερα η Attica Ventures έχει ε-πενδύσει μέσω αυξήσεων κεφαλαίου, περισ-σότερα από 35 εκατ. ευρώ σε δώδεκα ελλη-νικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έχει κα-ταστεί ένας εκ των βασικών μετόχων των ε-ταιρειών αυτών. Οι επιχειρήσεις αυτές δρα-στηριοποιούνται σε διάφορους κλάδους της οικονομίας (ενέργεια-ΑΠΕ, τρόφιμα, ποτά, green projects, υγεία, logistics, τηλεπικοινω-νίες, πληροφορική, βιομηχανική καινοτομία), ενώ οι επενδύσεις έγιναν με στόχο την ενί-σχυση των αναπτυξιακών τους πλάνων και της ανταγωνιστικότητας τους στην ελληνική, αλλά και τη διεθνή αγορά.

Ιδιαίτερη αναφορά στις εταιρείες που ε-πένδυσε η Attica Ventures έκανε και ο δι-ευθύνων σύμβουλος, κ. Γιάννης Παπαδό-πουλος, τονίζοντας: «Τα λεφτά, βέβαια, για να πιάσουν τόπο έπρεπε να επενδυθούν. To βραβείο αυτό, λοιπόν, πέρα από τους επεν-

δυτές μας, αντανακλά και τις 12 ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις στις οποίες επεν-δύσαμε, και ιδιαίτερα τους ανθρώπους τους, επιχειρηματίες και στελέχη που σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες υλοποίησαν και υλοποι-ούν σημαντικά επιχειρηματικά σχέδια.»

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιχειρήσεις στις οποίες έχει επενδύσει η Attica Ventures έχουν πραγματοποιήσει με τη συνδρομή των κεφαλαίων της σημαντικές επενδύσεις που ξεπερνούν συνολικά τα 150 εκατ. ευρώ δι-οχετεύοντας σημαντική ρευστότητα στην α-γορά, έχουν αυξήσει τις θέσεις εργασίας δη-μιουργώντας περισσότερες από 800 άμεσες νέες θέσεις εργασίας (χωρίς να υπολογίζε-ται η θετική επίδραση στην απασχόληση προ-μηθευτών και εταιρειών που χρησιμοποιήθη-καν στην υλοποίηση αυτών των επιχειρημα-τικών σχεδίων), έχουν πετύχει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης και έχουν κερδίσει πλή-θος επιχειρηματικών βραβείων. Τέσσερις από αυτές είναι εισηγμένες στην Εναλλακτική Α-γορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών (Foodlink, mastihashop, Performance Technologies, Doppler).

Η απονομή του βραβείου αύξησης της α-

πασχόλησης για πρώτη φορά σε μία εταιρεία διαχείρισης venture capital αναδεικνύει με τον πλέον σαφή τρόπο την αξία, τη σημασία και τη συμβολή που μπορούν να έχουν οι ε-ταιρείες διαχείρισης venture capital στην οι-κονομική ανάπτυξη και τη διάχυση του πλού-του σε περισσότερους συντελεστές της παρα-γωγής, με όρους ανταγωνιστικούς και όχι ε-πιδοματικούς.

Η εταιρεία διοχετεύει κεφάλαια στην επι-χειρηματικότητα, τα οποία συμβάλλουν άμε-σα και έμμεσα στην αύξηση των θέσεων α-πασχόλησης στις επιχειρήσεις που επενδύ-ουν, στην αύξηση των εσόδων για τα ασφα-λιστικά ταμεία, στην κερδοφορία των συμμε-τοχών τους και επομένως στην αύξηση του πλούτου των εργαζομένων και των μετόχων, καθώς και στην αύξηση των φορολογικών ε-σόδων για το κράτος. Αυτό είναι το ιδιαίτερα σημαντικό και ευρύτερο κοινωνικό πλεόνα-σμα που στην πορεία των χρόνων δημιούρ-γησε η Attica Ventures και μπορούν να δη-μιουργούν οι εταιρείες διαχείρισης venture capital, συμβάλλοντας με τις επενδύσεις τους στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας ελληνικών επιχειρήσεων.

Ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, ο πρόεδρος της Attica Bank κ. Ιωάννης Γαμβρίλης και ο οικονομικός διευθυντής της Attica

Ventures κ. Σωτήρης Χήνος.

Ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος.

22

Τ ο 2012 βρίσκει την ελληνική οικονομία σε μια ε-ξαιρετικά κρίσιμη καμπή. Η χώρα εισέρχεται στον τρίτο χρόνο υλοποίησης του προγράμμα-

τος οικονομικής εξυγίανσης, τις δεσμεύσεις του ο-ποίου καλείται πλέον να εφαρμόσει άμεσα και χω-ρίς παρεκκλίσεις, λειτουργώντας σε ένα εθνικό και διεθνές περιβάλλον πολύ πιο δυσμενές και αβέβαιο από ό,τι την προηγούμενη χρονιά.

Είναι πλέον κατανοητό σε όλους ότι το πρό-βλημα της κρίσης χρέους δεν είναι μόνο ελληνικό, ούτε αφορά μόνο τις χώρες με μακροοικονομικές α-νισορροπίες. Η επιστροφή σε ομαλή πορεία εξαρτά-ται πρωτίστως από την προσήλωσή μας στην εφαρ-μογή των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής και στην υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που η χώρα έχει ανάγκη, ώστε να επανέλθουμε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και να ανακτήσουμε την αξιοπιστία μας. Εξαρτάται όμως και από τις απο-φάσεις και τα μέτρα που θα ληφθούν σε διεθνές επί-πεδο. Η αυξημένη αβεβαιότητα ως προς τη δυνατό-τητα επιτυχούς συστράτευσης των χωρών της Ευ-ρωπαϊκής Ενωσης για την έγκαιρη και αποτελεσμα-τική αντιμετώπιση της κρίσης, αποτελεί σημαντική πρόκληση για το 2012, η οποία θα καθορίσει την πορεία τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πρόσφατες απο-φάσεις του Eurogroup εμπνέουν αισιοδοξία για την εύρεση κοινής λύσης που θα ενισχύσει το ευρώ και τις οικονομίες της ευρωζώνης.

Σε ό,τι αφορά στην εγχώρια οικονομική πολι-τική, οι όποιες ατελέσφορες προσπάθειες αποκατά-στασης της δημοσιονομικής ισορροπίας την προη-γούμενη χρονιά δεν πρέπει να μας απογοητεύουν, αλλά αντίθετα να αποτελέσουν ισχυρότερο κίνη-τρο για το 2012. Στη χρονιά αυτή, παρόλο που θα κληθούμε να λειτουργήσουμε και πάλι σε ένα περι-βάλλον ύφεσης και κοινωνικής κόπωσης, η επίτευ-ξη των φιλόδοξων στόχων δημοσιονομικής σύγκλι-σης αποτελεί πρωταρχική προϋπόθεση ανάκαμψης. Το θετικό είναι ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης της δημοσιονομικής αποτελεσματικότη-τας, καθώς η υλοποίηση των αναγκαίων μέτρων για τη μείωση της φοροδιαφυγής, τη διαχείριση των κρατικών δαπανών και την αποδοτικότερη λει-τουργία των φορέων του Δημοσίου θα μειώσει ση-μαντικά το έλλειμμα και θα ενισχύσει ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητα.

Σημαντική πρόκληση θα αποτελέσει επίσης και η διαχείριση του αρνητικού κλίματος στην αγο-ρά και των κοινωνικών επιπτώσεων της παρατετα-μένης ύφεσης. Η αύξηση της ανεργίας, η μείωση μι-

σθών και η αύξηση της φορολογίας δοκίμασαν νοι-κοκυριά και επιχειρήσεις, οδήγησαν στη μείωση της αγοραστικής δύναμης, συρρικνώνοντας την κατα-νάλωση και μειώνοντας δραστικά το βιοτικό επίπε-δο. Η επίτευξη κοινωνικών και πολιτικών ισορροπι-ών θα αποτελέσει ένα μεγάλο στοίχημα αναστροφής του κλίματος για το 2012. Ειδικότερα για την αντα-γωνιστικότητα, θα απαιτηθεί μεγαλύτερη ακόμη προσπάθεια στον τομέα της εξωστρέφειας και κυρί-ως σε κλάδους που υπάρχει μεγάλη ζήτηση, όπως ο τουρισμός, η ενέργεια και η ναυτιλία.

Καθοριστικής σημασίας θα είναι το έτος και για το τραπεζικό σύστημα. Τα τελευταία τρία χρό-νια, οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν να αντιμετω-πίζουν προβλήματα ρευστότητας κυρίως λόγω του αποκλεισμού τους από τις διεθνείς αγορές άντλη-σης κεφαλαίων μετά τις αλλεπάλληλες υποβαθμί-σεις της πιστοληπτικής τους ικανότητας που ακο-λούθησαν τις αρχικές αντίστοιχες υποβαθμίσεις της χώρας μας. Το πρόβλημα εντάθηκε με την ε-κροή καταθέσεων που παρατηρήθηκε το προηγού-μενο διάστημα και την αύξηση των προβλέψεων λόγω της χειροτέρευσης των δεικτών ποιότητας των δανειακών χαρτοφυλακίων. Μετά και την ολο-κλήρωση του προγράμματος ανταλλαγής ομολό-γων PSI, στόχος είναι να έχουν διατηρήσει οι τρά-πεζες ικανοποιητικούς, δεδομένων των συνθηκών, δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, γεγονός που θα α-ποτελέσει τη βάση για τη μετέπειτα πορεία τους και τη σταδιακή απεξάρτηση από τη στήριξη κυρί-ως της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ελληνικού Δημοσίου.

Σε συνθήκες πρωτόγνωρες και δύσκολες, η ελληνική οικονομία και η ελληνική κοινωνία δεν έ-χουν άλλη επιλογή από την εξέλιξη και την προσαρ-μογή στα νέα δεδομένα. Για να πετύχουμε, χρειάζε-ται πραγματική προσπάθεια, υπευθυνότητα και συ-στράτευση όλων, προκειμένου αυτή η εξέλιξη να ο-δηγήσει σύντομα τη χώρα σε πορεία ανάκαμψης. Να προχωρήσουμε στις φιλόδοξες τομές που θα μας ε-πιτρέψουν να διαμορφώσουμε υγιείς βάσεις στο δη-μόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, να άρουμε στρε-βλώσεις που εμποδίζουν την αποδοτική κατανομή των παραγωγικών πόρων, να ανακτήσουμε την αξιο-πιστία μας στις αγορές και τελικά να επωφεληθούμε από τις ευκαιρίες που θα προκύψουν στο νέο διε-θνές περιβάλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι ως χώρα και ως κοινωνία έχουμε όλες τις δυνάμεις, τα χαρα-κτηριστικά, αλλά και τη θέληση για να ξεπεράσουμε τα προβλήματα και να ανακτήσουμε την επιθυμητή ισορροπία σε όλους τους τομείς.

Σταθερά στο δρόμο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων

Η Ελλάδα σε

αριθμούς

δραστηριότητες, τομείς, κλάδοι

ΛΙΓΑ ΠΡΩΤΑ ΛΟΓΙΑ…Η ελληνική οικονομία, και φυσικά η κοινωνία, βρίσκονται ίσως στην πιο κρίσιμη φάση της σύγχρονης ιστορίας τους. Η κρισιμότητα της περιό-δου δεν έγκειται τόσο στο βάθος και τη διάρκεια της οικονομικής κρί-σης, όσο στην αναγκαιότητα να τεθούν άμεσα οι προϋποθέσεις για ένα νέο κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα, στο οποίο η σημερινή νέα γενιά θα καταφέρει να ξεχρεώσει τις προηγούμενες και να διαμορφώσει τις συνθήκες και δομές ευημερίας και προόδου για τις επόμενες. Και αυτή η προσπάθεια καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη, διότι πρέπει να συντελε-στεί σε συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης, αποκλεισμού από τις διεθνείς χρηματοδοτικές αγορές, υποχρεωτικής δημοσιονομικής προσαρμογής και ευρύτερης θεσμικής και οικονομικής αστάθειας στο ευρωπαϊκό οι-κοδόμημα. Βέβαια, εάν δεν είχαν προκύψει και διαμορφωθεί αυτές οι συνθήκες, ίσως τότε να μην ήταν τόσο αναγκαία η αλλαγή του υποδείγ-ματος, επιτρέποντας στη χώρα να συνεχίζει να διογκώνει ακάθεκτη τις «φούσκες» της. Κάποια στιγμή, όμως, θα ερχόταν μία διεθνής χρηματο-οικονομική αστάθεια που θα έκλεινε τις στρόφιγγες φτηνής (λόγω του ευρώ) χρηματοδότησης ή μία επιδείνωση της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας που θα ενέτεινε τις εγχώριες παραγωγικές αδυναμίες. Αμφότερα, λοιπόν, εμφανίστηκαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007.

Τα «απόνερα» της χρηματοπιστωτικής κρίσης έφτασαν και στην ελ-ληνική οικονομία, καταδεικνύοντας τα δύο θεμελιώδη συστατικά της μη βιωσιμότητας του ελληνικού αναπτυξιακού υποδείγματος: το υψηλό δημόσιο χρέος και το μεγάλο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της οικο-νομίας, στο οποίο η τρομακτική και διαχρονική διόγκωση του πρώτου επιχειρούσε να καλύψει και να αντισταθμίσει τη συνεχή διεύρυνση του δεύτερου. Η εξέλιξη αμφότερων των μεγεθών φαντάζει συμπληρωματι-κή, αφού το κράτος, για να «επουλώσει» τις επιπτώσεις της χαμηλής α-νταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας (συνεχώς διευρυνόμενο εμπορικό έλλειμμα, χαμηλή προσέλκυση ξένων επενδύσεων, κά.) στην αγορά, προχωρούσε στη διεύρυνση του κύκλου εργασιών του μέσω της εκτεταμένης διόγκωσης του δημόσιου τομέα, της δημιουργίας νέων κρατικών εταιρειών, της συντήρησης «προβληματικών» βιομηχανιών, της διεύρυνσης της επιδοματικής νοοτροπίας της επιχειρηματικότητας και της παραγωγικής διαδικασίας, κά. Αυτή η αντισταθμιστική τακτική του κράτους είχε ως αποτέλεσμα μία σταθερά διευρυνόμενη ελλειμματι-κή λειτουργία του δημόσιου τομέα που διόγκωσε το δημόσιο χρέος, ενώ η ανταγωνιστικότητα έβαινε φθίνουσα και η παραγωγική δραστηριότη-τα της εγχώριας οικονομίας αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις ευκαιρί-ες, αλλά και απαιτήσεις μίας όλο και περισσότερο απελευθερωμένης και ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αγοράς.

Το πολιτικό σύστημα, λοιπόν, και η κοινωνία κλήθηκαν να αντιλη-φθούν τον ερχομό της κρίσης, να κατανοήσουν την τραγικότητα της κατάστασης και να προβούν στην άμεση αντιμετώπιση της κρίσης. Και η απάντηση σε αυτή την κλήση ήταν (δομικά) πολύ δύσκολη, αν όχι α-δύνατη. Προσπερνώντας τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που α-κολούθησαν τον κλονισμό της ελληνικής οικονομίας από την κρίση του 2007 (άλλωστε, δεν είναι αντικείμενο της εν λόγω ανάλυσης), η προ-σπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης έχει ως σημείο αναφοράς την υιοθέ-τηση του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής (γνωστού ως «Μνη-μονίου») το Μάιο του 2010, το οποίο -σε μία προσπάθεια «διάσωσης» της ελληνικής οικονομίας- θέτει το χρηματοδοτικό, δημοσιονομικό, α-ναπτυξιακό και χρηματοπιστωτικό πλαίσιο στο οποίο μπορεί να κινηθεί η ελληνική οικονομία τα επόμενα χρόνια. Το εν λόγω πλαίσιο, συνεπώς, και η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής -και κυρίως, η διάρ-θρωση αυτής- επηρέασαν καθοριστικά την πορεία της ελληνικής οικο-νομίας. Ετσι, όπως συνέβη και με την περυσινή ανάλυση για το 2011, η πορεία και οι προοπτικές των παραγωγικών κλάδων της Ελλάδας για το 2012 θα επηρεαστούν σημαντικά από τη δημοσιονομική προσαρμο-γή και τις ευρύτερες επιπτώσεις αυτής στην οικονομική δραστηριότητα, η οποία εισέρχεται στο πέμπτο έτος -μετά και τη νέα αναθεώρηση του ΑΕΠ- μιας βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης.

Οι σημαντικές επιπτώσεις της προσπάθειας δημοσιονομικής προ-σαρμογής είναι ιδιαίτερα αρνητικές, αφού σύντομα διαψεύστηκαν οι αρχικές προβλέψεις για συντομότερη ανάκαμψη και αντικαταστάθηκαν από εκτιμήσεις για ύφεση μεγαλύτερη από 6% το 2011 (βλ. 6,1% ΟΟ-ΣΑ) και 2,8% το 2012 (σχεδιάγραμμα 1). Η σύγκριση του ρυθμού οικο-νομικής μεγέθυνσης της Ελλάδας με τον αντίστοιχο της ευρωζώνης α-ποτυπώνει τις μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προ-σαρμογής στην οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα της Ελλά-δας, αφού από το 2010 και έπειτα ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης της Ελλάδας παρουσιάζει εντελώς αντίθετη τάση από αυτόν της ευρωζώ-νης. Αντιθέτως, πριν από το 2010 ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδας ακολουθούσε τις τάσεις που διαμορφώνονταν στην ευρωζώ-νη, παρουσιάζοντας, βέβαια, υψηλότερες επιδόσεις, καθώς η ελληνική οικονομία διένυε περίοδο «σύγκλισης». Τα οφέλη της εν λόγω σύγκλι-σης, όμως, έχουν αρχίσει να εξανεμίζονται από το 2010 και μετά, αφού το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σταμάτησε να συγκλίνει προς το μέσο όρο της ευρωζώνης (σχεδιάγραμμα 2). Ειδικότερα, η απόκλιση των δύο επιπέ-δων από τις 28 ποσοστιαίες μονάδες το 2001 είχε περιοριστεί στις 15 το 2009, ενώ το 2010 ανέβηκε στις 20.

Πηγή: Eurostat

Kατά κεφαλήν ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΕΕ-27=100)02

75.00

81.25

87.50

93.75

100.00

106.25

112.50

118.75

125.00

ΕυρωζώνηΕλλάδα

20102009200820072006200520042003200220012000

84

86

90

92

94

91

92

90

92

8893

1520

112

28

112

111

110

109

109

109

109

108

108

108

Η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας ως απόρροια της δη-μοσιονομικής προσαρμογής ήταν, φυσικά, αναμενόμενη, αν αναλογιστεί κάποιος την έντονη «κρατικιστική» διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, τόσο σε όρους παρέμβασης του κράτους, όσο και σε όρους τροφοδότησης της ευρύτερης οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας με δημόσι-ους πόρους. Η ένταση, ωστόσο, της συρρίκνωσης οφείλεται όχι μόνο σε αυτή καθαυτή την προσαρμογή, αλλά στη διάρθρωσή της, με αποτέλεσμα

Πηγή: Eurostat

Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ (%)01

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

ΕυρωζώνηΕλλάδα

2012201120102009200820072006200520042003200220012000

μεγάλο μέρος της δημοσιονομικής προσπάθειας να χάνεται στην ύφεση και να δημιουργείται η ανάγκη για νέα μέτρα προσαρμογής κοκ. Οπως ει-δικότερα τονίζεται στην Ενδιάμεση Εκθεση για τη Νομισματική Πολιτική της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) για «(...) κάθε 1% επιπλέον πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης επιβα-ρύνεται αυτόματα κατά 0,5% περίπου (...)». Και τα ανατροφοδοτούμενα αυτά αρνητικά αποτελέσματα της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρ-μογής, αλλά και των ευρύτερων δομικών αδυναμιών της οικονομίας γίνο-νται περισσότερο σαφή με την προσεκτική ανάλυση των επιμέρους παρα-γωγικών κλάδων.

ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΟ κλάδος που έχει επηρεαστεί περισσότερο από το δημοσιονομικό εκτρο-χιασμό και την κρίση χρέους της ελληνικής οικονομίας είναι ο τραπεζικός. Παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν, όταν ξέσπασε η πα-γκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, με ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια, χαμη-λή μόχλευση, υγιείς ισολογισμούς και χωρίς να έχουν έκθεση σε «τοξικά» προϊόντα, επηρεάστηκαν από τη σφοδρή επιδείνωση του οικονομικού πε-ριβάλλοντος στη χώρα μας. Η τρέχουσα δημοσιονομική κρίση επηρέασε τόσο την ποιότητα του ενεργητικού των τραπεζών, όσο και τα περιθώρια κεφαλαίων και ρευστότητας. Συγκεκριμένα, ο αποκλεισμός των ελληνι-κών τραπεζών από τη διατραπεζική αγορά σε συνδυασμό με την περαιτέ-ρω μείωση το 2011 της αξίας των ελληνικών ομολόγων έναντι των οποίων αντλούσαν ρευστότητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η σταδιακή μεταστροφή της πολιτικής που ακολουθεί η ΕΚΤ, αλλά κυρίως η συνεχιζόμενη εκροή καταθέσεων πελατών συρρίκνωσαν ακόμη περισσό-τερο τη ρευστότητα των εγχώριων ιδρυμάτων. Η στήριξη από το κράτος για την αντιμετώπιση του προβλήματος ρευστότητας των τραπεζών το 2011 ήταν σημαντική, αφού η κυβέρνηση συνέχισε και επέκτεινε το πρό-γραμμα στήριξης του τραπεζικού συστήματος της προηγούμενης κυβέρ-νησης, με αποτέλεσμα μέχρι το Νοέμβριο του 2011 να ανέρχεται συνολικά στα 155 δισ. ευρώ, από τα οποία έχουν ενεργοποιηθεί λίγα περισσότερα α-πό 106 δισ. ευρώ. Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, η ΕΚΤ σταδιακά κάνει πιο αυστηρά τα κριτήρια για την παροχή ρευστότητας στο ελληνικό τρα-πεζικό σύστημα, επιδιώκοντας τη μείωση της θέσης της σε ελληνικά στοι-χεία του ενεργητικού, και εμμέσως, ωθώντας τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύ-ματα στην αναζήτηση άλλων τρόπων άντλησης κεφαλαίων. Ετσι, στα τέλη Σεπτεμβρίου η χρηματοδότηση της ΕΚΤ προς τις ελληνικές τράπεζες υπο-χώρησε στα 77,8 δισ. ευρώ από περίπου 100 δισ. ευρώ που ήταν κατά την προηγούμενη περίοδο. Την υποχώρηση της συνεισφοράς της ΕΚΤ διαδέ-χτηκε η αρωγή της ΤτΕ, από την οποία οι ελληνικές τράπεζες είχαν αντλή-σει, μέσω του μηχανισμού παροχής έκτακτης ρευστότητας (ELA), περίπου 26,7 δισ. ευρώ, ανεβάζοντας το ποσό της συνολικής λοιπής χρηματοδότη-σης από το ευρωσύστημα στα 41 δισ. ευρώ.

α

Πηγή: ΤτΕ

Πιστωτική Επέκταση03

-15

-4

7

18

29

40

Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα Χρηματοδότηση Γεν. ΚυβέρνησηςΣυνολική Χρηματοδότηση

II 2011I 2011IV 2010III 2010ΙΙ 2010Ι 201020092008200720062005200720062005

Οι προσπάθειες της ΤτΕ και της κυβέρνησης είχαν ως αποτέλεσμα να αποτρέψουν τη διαμόρφωση συνθηκών πιστωτικής ασφυξίας στο εγχώριο

τραπεζικό σύστημα, αλλά δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την πιστωτι-κή επιβράδυνση, κυρίως λόγω της μεγάλης μείωσης των καταθέσεων, αλ-λά και της επιδείνωσης της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Ετσι, όπως το 2010, έτσι και το 2011 συνεχίστηκε η συρ-ρίκνωση της πιστωτικής επέκτασης, με αποτέλεσμα η συνολική χρηματο-δότηση να καταγράφει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2011 οριακή αύξηση στο 1% σε ετήσια βάση (σχεδιάγραμμα 3). Η μικρή αυτή αύξηση βασίζεται καθολικά στη χρηματοδότηση της γενικής κυβέρνησης (9,3%), καθώς η χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα παρουσιάζει μείωση -1,2% κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011. Η αρνητική αυτή τάση συνεχίστηκε και τους ε-πόμενους μήνες, με αποτέλεσμα ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της συνολι-κής χρηματοδότησης του εγχώριου ιδιωτικού τομέα να διαμορφωθεί τον Οκτώβριο του 2011 στο -2,2%. Εάν στην αδυναμία των τραπεζών για εύ-ρεση κεφαλαίων συνυπολογιστεί και η υιοθέτηση αυστηρότερης πιστοδο-τικής πολιτικής από την πλευρά των πιστωτικών ιδρυμάτων λόγω της με-γάλης ύφεσης, γίνεται εύκολα αντιληπτό το τεράστιο πλήγμα σε όρους ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Και φυσικά, η αδυναμία παρο-χής ρευστότητας σε μία οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση, δημιουργεί ένα καθοδικό σπιράλ επισφαλειών και εκ νέου ανάγκης των τραπεζών να ενι-σχύσουν τα κεφάλαιά τους. Αυτό αποτυπώνεται και στον όγκο των δανεί-ων των ελληνικών τραπεζών προς τις επιχειρήσεις, ο οποίος παρουσιάζει την πιο αισθητή πτώση, καθώς μεταξύ πρώτου τριμήνου του 2010 και του αντίστοιχου του 2011 καταγράφηκε μείωση περίπου 7% (σχεδιάγραμμα 4). Ετσι, το 2011 η χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα θα έχει αρνητικό πρό-σημο από αύξηση κοντά στο 16% που είχε σημειωθεί το 2008, ενώ η όποια χρηματοδοτική άνθηση θα διοχετευτεί στις ανάγκες της γενικής κυβέρνη-σης, οι οποίες από το 2009 και μετά κατέχουν τη μερίδα του λέοντος της (όποιας) πιστωτικής επέκτασης.

Πηγή: ΤτΕ

Χορήγηση ∆ανείων 04

0

14.000

28.000

42.000

56.000

70.000

84.000

98.000

112.000

126.000

140.000

ΚαταναλωτικάΣτεγαστικάΠρος επιχειρήσεις

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010Ι 20102009Ι2008200720062005

Τα πιστωτικά ιδρύματα αναζήτησαν λύσεις στα προβλήματα ρευστό-τητας και κεφαλαιακών διαθεσίμων μέσω: α) της αύξησης μετοχικού κε-φαλαίου (βλ. Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, Τράπεζα Πειραιώς), β) της αυτοχρηματοδότησης των θυγατρικών στο εξωτερικό μέσω συλλογής εγ-χώριων καταθέσεων, γ) της χρήσης γραμμών χρηματοδότησης από διε-θνείς οργανισμούς (βλ. EBRD, EIB), δ) της συγχώνευσης (βλ. Alpha Bank και Eurobank) που αποτελεί ένα βήμα πιο κοντά στην πρόσβαση στις διε-θνείς αγορές, και ε) της δρομολόγησης πώλησης μεριδίων σε θυγατρικές στο εξωτερικό (βλ. Finansbank, Eurobank Polbank, Eurobank Tekfen). Μάλιστα, η στρατηγική απόφαση για πώληση των θυγατρικών της Eurobank σε Πολωνία και Τουρκία ενσωματώθηκε στα κεφάλαια της τρά-πεζας και αποτέλεσε προϋπόθεση, για να «περάσει» η τράπεζα τα πανευ-ρωπαϊκά stress tests του καλοκαιριού του 2011, στα οποία το μόνο εγχώριο πιστωτικό ίδρυμα που (πάλι) ήταν πολύ κάτω από τη βάση του ακραίου σεναρίου ήταν η Αγροτική Τράπεζας της Ελλάδος (ΑτΕ) που βρίσκεται ε-δώ και καιρό σε φάση «αναδιοργάνωσης». Ομως, υπήρξαν και περιπτώσεις τραπεζών, όπως αυτή της Proton Bank, που δεν κατάφεραν να αντεπεξέλ-θουν στις τρέχουσες πιεστικές συνθήκες -ίσως και λόγω κακής διαχείρισης

των πόρων της- και εισήλθαν σε διαδικασία διάσωσης από το κράτος με την είσοδό τους στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), τα κεφάλαια του οποίου αυξήθηκαν στο πλαίσιο του Μηχανισμού Στήριξης της ελληνικής οικονομίας.

Παράλληλα, το πρόβλημα ρευστότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων ε-πιδεινώθηκε, όπως προαναφέρθηκε, και από τη σημαντική εκροή καταθέ-σεων από τα εγχώρια ιδρύματα ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης πολιτι-κής και οικονομικής αβεβαιότητας, αλλά και της ανάγκης να καλύψουν τα νοικοκυριά τις καθημερινές τους υποχρεώσεις, σε μία προσπάθεια να αντι-σταθμίσουν τις περικοπές στους μισθούς ή τις συντάξεις τους ή να χρημα-τοδοτήσουν τη ζημιογόνο επιχειρηματική τους δραστηριότητας ή να κα-λύψουν εξολοκλήρου τις βιοποριστικές τους ανάγκες λόγω απώλειας της εργασίας. Με λίγα λόγια, αποσύρουν τις αποταμιεύσεις τους, για να καλύ-ψουν τα κενά που δημιουργεί στο καθημερινό επίπεδο διαβίωσής τους η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής. Οπως τονίζει και η ΤτΕ «(…) τα νοικοκυριά, λόγω της αξιόλογης υποχώρησης του διαθέσιμου εισοδή-ματός τους, χρησιμοποίησαν τις καταθέσεις τους, προκειμένου να καλύ-ψουν καταναλωτικές δαπάνες (…)». Ετσι, μεταξύ του τέλους του 2009 και του δεύτερου τριμήνου οι καταθέσεις στα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα έ-χουν μειωθεί κατά περίπου 50 δισ. ευρώ, καταγράφοντας μείωση 20% (σχεδιάγραμμα 5).

Πηγή: ΤτΕ

Σύνολο Καταθέσεων05

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 201020092008200720062005

156.85

8

173.37

3

197.23

8 227.25

3

237.34

2

227.00

9

216.76

6

212.90

3

209.52

1

199.08

6

188.10

8

Εξίσου σημαντικός για την απόσυρση των καταθέσεων είναι και ο λό-γος της αβεβαιότητας που αποπνέει η παρατεταμένη πολυδιάστατη αβε-βαιότητα, η οποία δυναμιτίζεται σε μεγάλο βαθμό από άστοχες πολιτικές πρωτοβουλίες που θέτουν σε κίνδυνο κοινωνικές και οικονομικές σταθε-ρές. Μία τέτοια ήταν η απόφαση του πρώην πρωθυπουργού στα τέλη Ο-κτωβρίου για προκήρυξη δημοψηφίσματος για το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρώπη, η οποία προκάλεσε πολιτική ρευστότητα στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και έντονη διαταραχή στις ευρωπαϊκές αγορές. Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, καταγράφεται μεγάλη απόσυρση καταθέσεων από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα, ενώ όπως υπογράμμισε ο Διοικητής της ΤτΕ στη Βουλή: «(…) ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος ήταν δύο πάρα πο-λύ κακοί μήνες, εξαιτίας των εκκρεμοτήτων και της αβεβαιότητας που υ-πήρχαν στο πολιτικό σκηνικό και είχαμε μια απώλεια της τάξης των 13-14 δισεκατομμυρίων. Ο αριθμός αυτός είναι πάρα πολύ μεγάλος. Επίσης, τις δέκα πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου η διαρροή αυτή συνεχιζόταν με πολύ μεγάλους ρυθμούς. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτοί οι δυόμι-σι μήνες ήταν οι χειρότεροι από πλευράς διαρροής καταθέσεων, από τότε που ξεκίνησε η κρίση μέχρι σήμερα (…)». Συνεπώς, η μείωση των καταθέ-σεων από την αρχή του 2010 έως και τα τέλη του 2011 αγγίζει και ίσως να ξεπεράσει το 25%.

Η κεφαλαιακή επάρκεια των εγχώριων τραπεζών επιδεινώνεται και από τις επιπτώσεις που έχει στο χαρτοφυλάκιό τους η παρατεταμένη ύφε-ση, καθώς όλο και μεγαλύτερο μέρος των δανείων που έχουν χορηγήσει εμφανίζει καθυστερήσεις, γεγονός που έχει επίσης σημαντική επίπτωση στην κερδοφορία των τραπεζών μέσω των αυξημένων λογιστικών προ-βλέψεων. Ειδικότερα, τον Ιούνιο του 2011 το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση επί του συνόλου των δανείων αυξήθηκε στο 12,8% από

10,5% που ήταν το Δεκέμβριο του 2010, ενώ για την ίδια περίοδο οι «κα-θαρές καθυστερήσεις» ως προς τα εποπτικά ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν στο 66,3% από 46,8%. Επιπρόσθετα, και όπως ήταν αναμενόμενο, ο δεί-κτης κεφαλαιακής επάρκειας περιορίστηκε από το 13,9% που ήταν το Δε-κέμβριο του 2010 στο 12% τον Ιούνιο του 2011, επίπεδο που είναι υψηλό-τερο από το 10% που έχει τεθεί από το εγχώριο εποπτικό πλαίσιο.

Πηγή: ΤτΕ

Επιτόκια ∆ανείων και Καταθέσεων06

0,0

3,2

6,4

9,6

12,8

16,0

Συμφωνημένη κατάθεση διάρκειας ως 1 έτος∆άνεια προς νοικοκυριά∆άνεια προς επιχειρήσεις

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 201020092008200720062005

6,9

13,36

2,23

2,86

3,954,87 2,74

2,38

3,343,66

3,67 3,75

3,98

13,45

14,09

14,8

14,39

14,01

14,05

14,31

14,37

14,64

14,86

7,18 7,54 7,61

6,07 5,84 6,39 6,66 6,927,4

Ετσι, η συρρίκνωση της ρευστότητας, η αδυναμία άντλησης χρη-ματοδοτικών πόρων, η αβεβαιότητα για την πραγματική οικονομία και η άνοδος των επισφαλών δανείων ώθησαν τις τράπεζες να αυστηρο-ποιήσουν τα δανειοδοτικά κριτήριά τους. Σε αυτό ενδεχομένως να συνέβαλε και η περιορισμένη ζήτηση, καθώς λόγω της ύφεσης η επι-βάρυνση με νέο δανεισμό δεν είναι εφικτή ή ενδεδειγμένη. Και από τις δύο πλευρές (προσφορά και ζήτηση) το αποτέλεσμα είναι να υιοθετεί-ται σταδιακά μια αυστηρή δανειοδοτική στρατηγική από τις τράπεζες, η οποία συρρικνώνει την πιστωτική επέκταση και καθηλώνει την ό-ποια δυναμική ανάκαμψης της πραγματικής οικονομίας. Η στρατηγική αυτή αποτυπώνεται μέσα από την εξέλιξη των επιτοκίων δανεισμού των τραπεζών, καθώς το επιτόκιο των δανείων για νοικοκυριά αυξή-θηκε από τις αρχές του 2010 κατά μία ποσοστιαία μονάδα, φτάνοντας κοντά στο 15%. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία και αγγίζει τον πυρή-να του προβλήματος είναι το επιτόκιο των δανείων προς τις επιχειρή-σεις, το οποίο από 5,48% το πρώτο τρίμηνο του 2010 ανήλθε στο δεύ-τερο τρίμηνο του 2011 στο 7,4%, παρουσιάζοντας αύξηση 35%. Ο υ-ψηλός και δύσκολος δανεισμός της επιχειρηματικής δραστηριότητας από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα αποτελεί κατά την τρέχουσα περί-οδο τη μεγαλύτερη τροχοπέδη για την ανάκαμψη της ελληνικής οικο-νομίας, καθιστώντας την επίλυσή του άμεση.

Το 2012 αποτελεί ένα έτος-σταθμό για τις ελληνικές τράπεζες, καθώς αντιμετωπίζουν μία σειρά από προκλήσεις. Η πρώτη είναι να καταφέρουν να ξεπεράσουν με τις λιγότερες δυνατές απώλειες το ισχυρό χτύπημα που αναμένεται να δεχτούν στην κεφαλαιακή τους επάρκεια από την αναδι-άρθρωση του δημόσιου χρέους (PSI+). Η δεύτερη αφορά στα αποτελέ-σματα του τρέχοντος διαγνωστικού ελέγχου στα χαρτοφυλάκια δανείων τους από την ανεξάρτητη εταιρεία BlackRock. Λαμβάνοντας υπόψη ότι από 01/01/2012, όπως προβλέπεται στο Μνημόνιο, οι τράπεζες θα πρέπει να διατηρούν ελάχιστο δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας Core Tier I 10% γίνεται κατανοητό ότι η ανάγκη ενίσχυση των κεφαλαίων τους θα είναι σημαντική. Η ενίσχυση αυτή θα προέλθει είτε με λύσεις από την αγορά, είτε με εκποίηση περιουσιακών στοιχείων (πχ. πώληση συμμετοχών σε θυγατρικές) είτε αξιοποιώντας την αρωγή του ΤΧΣ χωρίς να «μολύνο-νται» -ελπίζουμε- από το μικρόβιο του κρατισμού. Ισως είναι καιρός να συμβάλουν σε αυτή την προσπάθεια και οι μεγαλομέτοχοι των βασικών τραπεζικών ομίλων. Η τρίτη πρόκληση είναι να βρεθούν τα εργαλεία και οι πρακτικές (σε συνεργασία με την ΕΚΤ), ώστε ο τραπεζικός κλάδος να επι-τύχει το 2012 να παράσχει ικανοποιητική χρηματοδότηση στην πραγματι-κή οικονομία, να επανακινητοποιήσει την παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα και, κατ’ επέκταση, να βελτιώσει τη βιωσιμότητα των πε-λατών του, συρρικνώνοντας -συνάμα- τις επισφάλειές του.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΗ δυσμενής πορεία της παραγωγικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας επηρέασε και τη βιομηχανία. Η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το 2011 είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του 2010, απεικονίζοντας τις επιπτώσεις της ύφεσης στη βιομηχανία, χωρίς, όμως, αυτές να είναι τόσο ισχυρές όσο στους άλλους παραγωγικούς κλάδους. Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής έπεσε στο 76,9, καταγράφοντας μείωση σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 11,7% (σχ. 7), ενώ η αρνητική τάση διαφαίνεται να συνεχίστηκε και τους επόμενους μήνες, αφού ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής ανήλθε τον Αύγουστο του 2011 στο 74,1 από 83,9 τον αντίστοιχο του προηγούμενου έτους. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), το πρώτο οκτάμηνο του 2011 η βιομηχανική παραγωγή συρρι-κνώθηκε (σωρευτικά) κατά 8,4%, ενώ την ίδια στιγμή στην ευρωζώνη ο βιομηχανικός κλάδος αναπτύσσεται με ρυθμούς αύξησης της παραγωγής που ξεπερνούν το 5% για το πρώτο επτάμηνο του 2011 (ΙΟΒΕ, 2011).

Πηγή: ΤτΕ

Βιομηχανική Παραγωγή07

0

20

40

60

80

100

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

87,391,6 93,2

86,782

87,1 87,181,5

77,1 76,9

Την πτωτική τάση της παραγωγής συγκράτησε σε μεγάλο βαθμό ο ε-ξωστρεφής προσανατολισμός της βιομηχανικής παραγωγής, ο οποίος α-ντισταθμίζει τη συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης. Οπως χαρακτηρι-στικά υπογραμμίζει το Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευ-νών (ΙΟΒΕ): «(…) η βιομηχανία παραμένει ο τομέας που επιδεικνύει τις μικρότερες διακυμάνσεις στις προσδοκίες των επιχειρήσεων την τελευταία διετία, με σημαντικά εξασθενημένη, όμως, εγχώρια ζήτηση, αλλά ανοδική πορεία των εξαγωγών, οι οποίες υποστηρίζουν τις πωλήσεις του τομέα (…)». Η αντισταθμιστική αυτή επίδραση του εξωστρεφούς προσανατολι-σμού της εγχώριας βιομηχανίας αποτυπώνεται στην πορεία του κύκλου εργασιών του κλάδου, καθώς από τα μέσα του 2009 και έπειτα η μακρο-χρόνια ανοδική τάση του δείκτη βασίζεται στη δυναμική του κύκλου ερ-γασιών για την εξωτερική αγορά (σχ. 8).

0

50.000

100.000

150.000

200.000 Εξωτερική ΑγοράΕγχώρια ΑγοράΣύνολο Αγοράς

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

Πηγή: ΤτΕ

Κύκλος Εργασιών Βιομηχανίας08

91,5 10

0

100,5

102,1

97,2 106,4

100,2 11

3,6

106,3

161

114,8

94,2

183,2

93,7

149,6

100

91,7

131,1

9614

3,9

94,7 10

9,9

99 110,1

98,9

104,9

97,9 108,9

89,8 98

,5

Η συμβολή γίνεται ιδιαίτερα σημαντική το 2010, καταγράφοντας ση-μαντικά αυξητική τάση και το 2011. Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο

του 2011 -και ενώ ο δείκτης για την εσωτερική αγορά είχε πτωτική τάση- ο δείκτης του κύκλου εργασιών της βιομηχανίας στην εξωτερική αγορά α-νήλθε στο 183,2, καταγράφοντας αύξηση 27% σε σχέση με τον αντίστοιχο δείκτη για την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Ωστόσο, η αυξητική αυτή δυναμική, παρόλο που συνεχίστηκε τον Ιούλιο (196,7), φαίνεται να μετριάζεται, καθώς τον Αύγουστο περιορίστηκε στα επίπεδα του ίδιου μή-να του 2010 (149,1). Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν μεταβάλλει τη σημα-σία του εξωστρεφούς προσανατολισμού στην ανάπτυξη του βιομηχανικού κλάδου τα τελευταία χρόνια, διευρύνοντας τη διαφοροποίηση μεταξύ εγ-χώριας και εξωτερικής αγοράς. Η διαφοροποίηση αυτή εντοπίζεται και το 2011 στο δείκτη νέων παραγγελιών προς το βιομηχανικό κλάδο. Ειδικότε-ρα, οι νέες παραγγελίες προς τη βιομηχανία από την εγχώρια αγορά συνε-χίζουν την πτωτική τους πορεία των τελευταίων ετών, φτάνοντας κοντά στις 70 μονάδες του εν λόγω δείκτη, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως τον Αύ-γουστο του 2011 έπεσαν στις 55,6 μονάδες (Αύγουστος 2010: 64,6). Αντι-θέτως, οι νέες παραγγελίες ακολουθούν μία ανοδική τροχιά, η οποία γίνε-ται ιδιαίτερα δυναμική από το δεύτερο μισό του 2010 και έπειτα. Ετσι, κα-τά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης νέες παραγγελιών προς τη βιο-μηχανία από την εξωτερική αγορά ανήλθε στο 134,3, σημειώνοντας αύξη-ση 23,7% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2010 και 60% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009. Οι επιδόσεις, όμως, του διμήνου Ιουλί-ου-Αυγούστου επιβεβαιώνουν τις επιβραδυντικές ενδείξεις του δείκτη του κύκλου εργασιών, καθώς οι νέες παραγγελίες από την εξωτερική αγορά έ-πεσαν στο 104,5, επίπεδο που -παρά το συνυπολογισμό των «κυκλικών» επιδράσεων- είναι χαμηλό και προσεγγίζει τις επιδόσεις του 2010 (σχεδιά-γραμμα 9).

Πηγή: ΤτΕ

Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία09

0

28

56

84

112

140

Εξωτερική ΑγοράΕγχώρια Αγορά

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

78,9 79,8

89,6

83,9

83,7

75,6 82

,4 92,5

81,8

91

83

108,5

75,2

103,7

120,4

81,6

68,4

128,7 134,3

72,7

Η συνδυαστική ανάλυση της διάρθρωσης της παραγωγής του βιομη-χανικού κλάδου με την εξέλιξη της εξωτερικής ή εσωτερικής ζήτησης και του κύκλου εργασιών επιτρέπει τον εντοπισμό της εξειδίκευσης της βιομη-χανικής παραγωγής. Ειδικότερα, κατά την πρόσφατη περίοδο στην οποία παρατηρείται συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης για την παραγωγή της ελληνικής βιομηχανίας καταγράφεται μία παράλληλη πτωτική πορεία της παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών, αφού το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών έπεσε στις 50 μονάδες, από τις 53,6 μονάδες του ίδιου τριμήνου του 2010 και τις 73,3 μονάδες του αντί-στοιχου τριμήνου του 2009, καταγράφοντας μείωση την τελευταία διετία 31,8% (σχεδιάγραμμα 10). Η πτωτική πορεία συνεχίστηκε και τους επόμε-νους μήνες, με αποτέλεσμα τον Αύγουστο του 2011 ο δείκτης βιομηχανι-κής παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών να φτάσει (και συγκυριακά, λό-γω εποχής) στο 35,6 -επίπεδο που είναι χαμηλότερο του ίδιου μήνα του 2010. Αντιθέτως, η βιομηχανική παραγωγή ενδιάμεσων αγαθών δεν ακο-λουθούσε σε ένταση την πτωτική πορεία της παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών κατά τα δύο τελευταία χρόνια. Αντιθέτως, το 2010 παρουσίαζε αυξητικές τάσεις, συνοδεύοντας την αυξητική τάση της εξωτερικής ζήτη-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

σης για την ελληνική βιομηχανική παραγωγή. Ωστόσο, το 2011 οι αρνητι-κές επιπτώσεις της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής, της (επα-κόλουθης) καθήλωσης της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και της επιβράδυνσης των «συνεργαζόμενων» ανεπτυγμένων οικονομιών (όπως προκύπτει και από τη μειωμένη εξωτερική ζήτηση για ελληνικά βιο-μηχανικά προϊόντα) επηρέασαν και τη βιομηχανική παραγωγή ενδιάμεσων αγαθών. Ειδικότερα, το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής ενδιάμεσων αγαθών ανήλθε στις 74,5 μονάδες, παρουσιάζο-ντας μείωση 12,8% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Γίνεται σαφές πλέον πως η εγχώρια οικονομική κρίση, σε συνδυασμό και με τις ε-ξελίξεις στο εξωτερικό, επηρεάζουν δυσμενώς τόσο τις βιομηχανικές μονά-δες που εξειδικεύονται σε κεφαλαιακά αγαθά, όσο και αυτές που εξειδικεύ-ονται σε ενδιάμεσα αγαθά, η παραγωγή των οποίων στηρίζεται σημαντικά και από την εξωτερική ζήτηση.

Πηγή: ΤτΕ

Βιομηχανική Παραγωγή ανά Ομάδα Αγαθών10

0

20

40

60

80

100

Κεφαλαιακά Αγαθά

Ενδιάμεσα Αγαθά

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

75,3

64,3

82,2

73,3 78

,664

,9

78 83,4

76,1

46,4

85,5

53,6

73,5 76,2

72,9

42,1

50

50

Οι επιδόσεις του Σεπτεμβρίου του 2011 βελτιώνουν, ωστόσο, την εικό-να των προηγούμενων μηνών, καθώς η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε σε ετήσια βάση μόλις κατά 1,7%, διαμορφώνοντας (σωρευτικά) τη μείωση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011 στο 7,7% (πρώτο οκτάμηνο 2011: -8,4%). Η βελτίωση αυτή είναι, όπως ήταν α-ναμενόμενο, αποτέλεσμα του εξωστρεφούς προσανατολισμού της ελληνι-κής βιομηχανικής παραγωγής, καθώς ο κύκλος εργασιών στην εξωτερική αγορά αυξήθηκε σε ετήσια βάση το Σεπτέμβριο του 2011 κατά 44,5%, ενώ η αντίστοιχη επίδοση για την εγχώρια αγορά ήταν μόλις 6,8%. Αναφορικά με τη διάρθρωση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011, παρατηρείται μείωση παραγωγής -σε ετήσια βάση- στην παρα-γωγή ηλεκτρισμού (-9,4%), στη μεταποιητική βιομηχανία (-8,1%), στην παροχή νερού (-2,9%) και στα ορυχεία-λατομεία (-0,5%).

Ο τομέας της μεταποιητικής βιομηχανίας ακολουθεί την πτωτική πο-ρεία του ευρύτερου βιομηχανικού κλάδου, παρουσιάζοντας το πρώτο εν-νιάμηνο του 2011 μείωση σε ετήσια βάση κατά 8,1% -έναντι μείωσης 5,2% την ίδια περίοδο του 2010 σε σχέση με το 2009. Μεταξύ των 24 παραγωγι-κών κλάδων της μεταποιητικής βιομηχανίας οι 20 παρουσιάζουν μείωση, και τα μεγαλύτερα ποσοστά παραγωγικής συρρίκνωσης κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011 εντοπίζονται στα μη ορυκτά μέταλλα (-33,5%), στο λοιπό εξοπλισμό μεταφορών (-31,9%), στα είδη ένδυσης (-23,8%), στις ε-κτυπώσεις και στην αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων (-21,9%), στις κλωστοϋφαντουργικές ύλες (-18,9), στα έπιπλα (-17,9%), στα παρά-γωγα πετρελαίου και άνθρακα (15%), στα δέρματα-είδη υπόδησης (12,7%), ενώ μικρότερη μείωση, αλλά κυρίως αύξηση παρατηρείται στους κλάδους που έχουν σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό, όπως τα χημικά προϊόντα (-3,7), τα βασικά μέταλλα (+7,4%) και βασικά φαρμακευτικά προϊόντα και σκευάσματα (+0,6%).

Η εξαγωγική δυναμική των εν λόγω μεταποιητικών κλάδων είναι που συντηρεί τις επιχειρηματικές προσδοκίες στη μεταποίηση σε ικανοποιητι-

κά -αναλογιζόμενοι την ευρύτερη κρίση- επίπεδα και διαμορφώνει τάσεις ανόδου. Ετσι, το τρίτο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης επιχειρηματικών προσ-δοκιών στη μεταποίηση έφτασε στις 78,3 μονάδες, σημειώνοντας αύξηση 1,7% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο το 2010. Ωστόσο, το επίπεδο των επιχειρηματικών προσδοκιών της τελευταίας διετίας υπολείπεται σε μεγά-λο βαθμό των επιπέδων παλαιότερων ετών, καταδεικνύοντας τις δυσκολί-ες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του κλάδου. Οι δυσκολίες αυτές συμβάλλουν στο φαινόμενο της «επιχειρηματικής μετανάστευσης» και, κυρίως, εντείνουν τις ανησυχίες για διόγκωση αυτού. Σύμφωνα με την Ε-θνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου (ΕΣΕΕ), σε ανακοίνωσή της το Σεπτέμβριο του 2011, «(…) περισσότερες από 1.500 ελληνικές επιχειρή-σεις μεταποίησης και υπηρεσιών έχουν μετεγκατασταθεί σε γειτονικές χώ-ρες κατά τον τελευταίο χρόνο (…)», ενώ ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Βιο-μηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ) αναφέρθηκε το Νοέμβριο του 2011 στον «(…) κίνδυνο ‘μετανάστευσης’ ελληνικών βιομηχανιών σε γειτονικές βαλκανικές χώρες σε αναζήτηση καλύτερης τύχης (…)», εκφράζοντας, παράλληλα, την απογοήτευσή του «(…) για τη μη υιοθέτηση μέτρων ανά-πτυξης και άλλων ζητημάτων που απασχολούν την επιχειρηματικότητα (αποπληρωμή χρεών, συμψηφισμός και θεσμικές μεταβολές) (…)», και τό-νισε πως «(…) εάν δεν γίνουν κινήσεις υπέρ της ανάπτυξης, το 2012 θα εί-ναι χειρότερο και θα κλείνει η μία επιχείρηση μετά την άλλη (…)».

Η πρόκληση, συνεπώς, για την ελληνική βιομηχανία κατά το 2012 εί-ναι διττή. Από τη μία πλευρά, πρέπει να καταφέρει να ξεπεράσει τα εγχώ-ρια σημαντικά προβλήματα, όπως είναι η αδυναμία παροχής ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα, η βαθιά καθήλωση της οικονομικής και κατα-ναλωτικής δραστηριότητας, και την αντιεπιχειρηματική λογική ενός κρα-τικού μηχανισμού που για να επιτύχει τους δημοσιονομικούς του στόχους, στερεί άμεσους πόρους από την αγορά και τις επιχειρήσεις. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να αντεπεξέλθει στην αύξηση του ενεργειακού κόστους και στις επιπτώσεις που θα έχει η οικονομική επιβράδυνση των «συνεργα-ζόμενων» οικονομιών στη ζήτηση για την ελληνική βιομηχανία, καθώς ό-πως τονίζει και το ΙΟΒΕ «(…) η δυναμική προοπτική των εξαγωγών του τομέα τους προηγούμενους μήνες, η οποία αποτελούσε και το βασικό μο-χλό σταθεροποίησης των προσδοκιών και αντιστάθμισης της αρνητικής πορείας της εγχώριας ζήτησης, φαίνεται ότι έχει αρχίσει πλέον να εξασθε-νεί (…)». Και για να αντιμετωπιστεί η εν λόγω πρόκληση, απαιτείται η α-ρωγή του κράτους μέσω στοχευμένων αναπτυξιακών προγραμμάτων και πολιτικών, καθώς όπως υπογραμμίζει ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ) «(…) η έξοδος από την κρίση δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά θα πρέπει να στηριχτεί και στον άξονα της ανάπτυξης, που νομοτελειακά συνεπάγεται ανταγωνιστικές επι-χειρήσεις (...)». Η ελληνική βιομηχανία δύναται να αποτελέσει βασικό πα-ράγοντα ανακοπής της ύφεσης και επαναφοράς της οικονομίας σε τροχιά ανάπτυξης, συμβάλλοντας καθοριστικά, λόγω της έντασης εργασίας που χαρακτηρίζει την παραγωγική της διαδικασία, στη μείωση της ανεργίας που εκτιμάται το 2012 να ανέλθει στο 18,4%. Αλλωστε, όπως τονίζει η ΤτΕ στην Ενδιάμεση Εκθεση Νομισματικής Πολιτικής του 2011: «(…) ο αριθ-μός των μισθωτών στον ιδιωτικό τομέα μειώθηκε περισσότερο σε μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, ενώ στις επιχειρήσεις με 50 εργαζομέ-νους και πάνω η απασχόληση εκτιμάται ότι αυξήθηκε (…)». Η αξιοποίηση, επομένως, της εξωστρεφούς δυναμικής της ελληνικής μεταποιητικής βιο-μηχανίας από την πολιτεία, δύναται να συμβάλει -σε ένα περιβάλλον, βέ-βαια, διασφάλισης της εργασιακής αξιοπρέπειας- καθοριστικά στην ανά-καμψη της οικονομίας.

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΗ προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής που ξεκίνησε το 2010, ακο-λουθώντας και επιτείνοντας την ύφεση που ξεκίνησε με το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης του 2007-2008, οδήγησε στη σημαντική συρρίκνωση της ιδιωτικής ζήτησης. Ετσι, η ιδιωτική κατανάλωση, μετά την υπερδιογκωμέ-νη «φούσκα» που δημιουργήθηκε με την είσοδο της Ελλάδας στην ευρω-ζώνη και την αξιοποίηση της (πλασματικά) φτηνής χρηματοδότησης λόγω ευρώ, ακολουθεί μία κατακόρυφη πτώση, παρουσιάζοντας μείωση το 2011 πάνω από 6%. Η μείωση της ιδιωτικής ζήτησης για κατανάλωση είχε άμε-

σο αποτέλεσμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, καθώς πλέον όλο και περισσότερα νοικοκυριά μειώνουν την κατανάλωση εισαγόμενων προϊό-ντων. Και οι επιπτώσεις φαίνεται να είναι σημαντικές λόγω του μεγάλου προσανατολισμού της εγχώριας κατανάλωσης σε εισαγόμενα προϊόντα, ως αποτέλεσμα της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγω-γής -ένα πρόβλημα που οδήγησε και στην τρέχουσα κρίση.

Αρα, οι εισαγωγές χωρίς τον υπολογισμό των καυσίμων κατά το δεύ-τερο τρίμηνο του 2011 ανήλθαν περίπου στα 7,8 δισ. ευρώ, παρουσιάζο-ντας μείωση 5,2% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2010 και 13,3% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 (σχεδιάγραμμα 11). Ωστόσο, εάν εξεταστεί η πορεία των εισαγωγών στο σύνολό τους, συμπεριλαμβά-νοντας και τα καύσιμα, διαπιστώνεται πως τα επίπεδα του δεύτερου τριμή-νου του 2011 (11,7 δισ. ευρώ) είναι υψηλότερα του αντίστοιχου τριμήνου του 2009 (11,4 δισ. ευρώ), αποτυπώνοντας τις αρνητικές συνέπειες της με-γάλης ενεργειακής εξάρτησης της χώρας. Παράλληλα, παρατηρείται μια ανάκαμψη των εισαγωγών προς τα επίπεδα του 2008, καλύπτοντας τη μεί-ωση της ζήτησης για ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 και της ύφεσης που ακολούθησε σε πολλές ανεπτυγμένες οικονομίες. Η ανάκαμψη των οικονομιών αυτών δημιούργησε ζήτηση και ώθηση για τις ελληνικές εξαγωγές και, κυρίως, αυτές της μεταποιητικής βιομηχανίας. Κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 οι εξαγωγές έφτασαν τα 3,4 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 18,2% σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του 2010 και 15% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2009 -καταδεικνύοντας την πο-ρεία ανάκαμψης από τα χαμηλότερα επίπεδα των αρχών του 2010.

Πηγή: ΤτΕ

Εξαγωγές και Εισαγωγές: Χωρίς Καύσιμα (εκατ. ευρώ)11

0

3.600

7.200

10.800

14.400

18.000

ΕξαγωγέςΕισαγωγές

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009IV 2008ΙΙΙ 2008

11.199,1 8.839,9

8.992,2

8.715,8

8.877,6

8.266,5

8.223,4

7.549,2

7.744,8

7.472,6

7.797,4

11.974,3

4.295,8

3.803,53.062,8

3.007,8

3.010,4

3.173,8

2.741,9

2.924,5

3.158,4

3.306,7

3.194,6

3.457,4

Η πτώση των εισαγωγών σε συνδυασμό με την άνοδο των εξαγωγών είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του ελλείμματος του εμπορικού ισο-ζυγίου χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα καύσιμα, φτάνοντας το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στα 4,3 δισ. ευρώ, το οποίο μεταφράζεται σε μείωση 18,1% σε σχέση με το έλλειμμα του εν λόγω ισοζυγίου κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνεται και στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο μετά από μία ξέφρενη πο-ρεία ανόδου που ακολούθησε το «κλείδωμα» της ένταξης της χώρας στην ευρωζώνη, ακολουθεί μια σημαντικά πτωτική πορεία, φτάνοντας κάτω από διψήφια επίπεδα το 2011. Αναφορικά με τη σύνθεση της μείω-σης του εμπορικού ισοζυγίου, από την πλευρά των εισαγωγών, σύμφω-να με τα στοιχεία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕ-ΕΜ) σε ετήσια βάση για το πρώτο οκτάμηνο του 2011, αυτό οφείλεται στις εισαγωγές βιομηχανικών προϊόντων με μείωση 17,3% (μερίδιο 2011: 57,7%) και στις εισαγωγές καυσίμων με μείωση 4,5% (μερίδιο 2011: 25,2%), ενώ σημειώνεται αύξηση των εισαγωγών αγροτικών προϊ-όντων με 4% (μερίδιο 2011: 13,5%) και των εισαγωγών πρώτων υλών με 36,4% (μερίδιο 3,5%). Μεταξύ των παραπάνω εξελίξεων η περισσότερο αρνητική είναι αυτή που εντοπίζεται στο πεδίο των αγροτικών προϊό-ντων, καθώς σε περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης οι εισαγωγές α-γροτικών προϊόντων αυξάνονται -αντί να αντισταθμίζονται από την εγ-χώρια πρωτογενή παραγωγή-, αποτελώντας το 2011 το 13,5% του συ-

νόλου των εισαγωγών από το 11,6% του 2010.Από την πλευρά των εξαγωγών κατά την ίδια περίοδο, αυξήθηκαν

οι εξαγωγές καυσίμων κατά 368,6% (μερίδιο 2011: 29,1%), βιομηχανι-κών προϊόντων κατά 12,8% (μερίδιο 2011: 45,7%), και αγροτικών προϊό-ντων κατά 4% (μερίδιο 2011: 18,5%). Τέλος, ο σημαντικότερος προορι-σμός των ελληνικών εξαγωγών, σύμφωνα με τα στοιχεία του πρώτου ο-κταμήνου του 2010, είναι η ΕΕ (42,6%), και κυρίως η «παλαιά» Ευρώπη, τα Βαλκάνια (14,9%), τα κράτη της βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατο-λής (9,5%), τα κράτη της Βόρειας Αμερικής (6,9%) και τα κράτη της νο-τιοανατολικής Ασίας (3,4%). Σε σχέση με το 2010, αξίζει να σημειωθεί η στροφή που παρατηρείται προς την κατεύθυνση των εξαγωγών το 2011, από την ΕΕ (2010: 54,7%) και τα Βαλκάνια (2010: 17,5%) προς τη βό-ρεια Αφρική και Μέση Ανατολή (2010: 6,9%), τη Βόρεια Αμερική (2010: 4,2%) και τη νοτιοανατολική Ασία (2010: 1,3%).

Πηγή: ΤτΕ

Κύκλος Εργασιών Λιανεμπορίου ανά Προϊόν12

0,0

17,5

35,0

52,5

70,0

87,5

105,0

122,5

140,0

Επιπλα/Ηλεκτρικά Είδη/Οικιακός ΕξοπλισμόςΕνδυση/Υπόδηση

Είδη ∆ιατροφής/Ποτά/ΚαπνόςΒιβλία/Χαρτικά/Λοιπά

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 20102009200820072006

Παράλληλα με την εξαγωγική διάσταση του εμπορίου, ιδιαίτερη ση-μασία έχει για την εξέλιξη των εμπορικών συναλλαγών το εγχώριο λια-νεμπόριο, το οποίο και το 2011 ακολουθεί την πτωτική πορεία του προ-ηγούμενου έτους, ως απόρροια των αρνητικών επιπτώσεων στην ιδιωτι-κή ζήτηση της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και της με-γάλης ύφεσης που την συνοδεύει. Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών του λιανεμπορίου κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 μειώθηκε περαιτέρω και έφτασε τις 82,5 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 9,1% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010, η οποία είναι μεγαλύτερη σε σύγκρι-ση με τη μείωση της ίδιας περιόδου μεταξύ 2009 και 2010, καταδεικνύο-ντας την επιδείνωση της κατάστασης κατά το 2011. Η μεγαλύτερη πτώ-ση σε ετήσια βάση κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 εντοπίζεται σε τομείς, όπως τα έπιπλα, τα ηλεκτρικά είδη και ο οικιακός εξοπλισμός με 15%, η ένδυση και η υπόδηση με 11,8% και τα είδη διατροφής, ποτών και καπνού με 7,2%, ενώ στα ίδια ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα διατηρείται ο τομέας των βιβλίων και χαρτικών (σχεδιάγραμμα 12).

Η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών πλήττει άμεσα τις εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας, οι οποίες έχουν εισέλθει τα τελευταία δύο χρό-νια στον αστερισμό του «λουκέτου», επιδεινώνοντας την ύφεση και αυ-ξάνοντας σημαντικά την ανεργία, ενώ το «κλείσιμο» των εν λόγω επι-χειρήσεων δημιουργεί σημαντικό έλλειμμα ασφαλιστικών εισφορών. Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Εμπορίου και Υπηρεσιών της Ε-ΣΕΕ, από τις 324.000 εμπορικές επιχειρήσεις που λειτουργούν στις αρ-χές του 2009, επιβίωσαν τον Αύγουστο του 2011 οι 255.000 και έκλεισαν οι 68.000. Ειδικότερα, τονίζεται πως «(…) επί του συνόλου των καταγε-γραμμένων επιχειρήσεων από το 15% που ήταν κλειστές το καλοκαίρι του 2010 και το 21% το χειμώνα του 2011, τον Αύγουστο του 2011 το πο-σοστό έφτασε το 25%. Αυτό σημαίνει ότι μία στις τέσσερις εμπορικές επι-χειρήσεις στο σύνολο της χώρας έβαλαν λουκέτο, ενώ όλα δείχνουν ότι μέχρι το τέλος του έτους έπεται συνέχεια (…)». Αυτή η ιδιαιτέρως αρνητι-κή κατάσταση αποτυπώνεται και στο δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

στο λιανεμπόριο, ο οποίος έφτασε το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 57,1 μονάδες, παρουσιάζοντας μείωση 5,8% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2010 (σχεδιάγραμμα 13).

Πηγή: ΤτΕ

∆είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανεμπόριο13

30

40

50

60

70

80

90

100

110

III 2011II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009IV 2008

77,4

62,4

78,5

90,4 90,4

67,1 60,5

52,4

56,7

63

56,6

57,1

Οπως ίσχυε και για το 2011, η πρόκληση για τη χονδρική ή λιανική ε-μπορική δραστηριότητα για το 2012 είναι να καταφέρουν οι εγχώριες επι-χειρήσεις είτε να προσαρμοστούν στα νέα καταναλωτικά και εισοδηματικά δεδομένα των πολιτών μιας οικονομίας που θα πορεύεται για πέμπτη συ-νεχή χρονιά σε αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και μεγάλης ανεργίας, είτε να διευρύνουν -σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συνεργασίας με την ελληνική ποιοτική μεταποιητική βιομηχανία- το βαθμό αξιοποίησης των εγχώριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων που τις καθιστούν ανταγωνιστικές στην ε-ξωτερική αγορά, συνεχίζοντας την πορεία ανάκαμψης των ελληνικών εξα-γωγών. Και σε αυτό το σημείο είναι κρίσιμη η συμβολή της πολιτείας, ώστε να δράσει και να αξιοποιηθεί το ελληνικό επιχειρηματικό και εμπορικό «δαιμόνιο», καθώς, όπως τονίζει και το Κέντρο Προγραμματισμού και Οι-κονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) οι προοπτικές για τον περαιτέρω περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι έντονα θετι-κές. Ειδικότερα, τονίζει πως «(…] εξακολουθούν να αναμένουν μείωση των εισαγωγών εκτός καυσίμων και πλοίων. Η προαναφερθείσα συνιστώ-σα του εμπορικού ισοζυγίου, η οποία αποτελεί και την πηγή του προβλή-ματος, προβλέπεται να περιοριστεί δραστικά λόγω της αναμενόμενης με-ταβολής των καταναλωτικών προτύπων των ελληνικών νοικοκυριών εξαι-τίας των συνθηκών ύφεσης που βιώνουν (…)». Προς την κατεύθυνση αυ-τή, συνεπώς, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκαμψη της εμπορικής δραστηριότητας σε ένα περιβάλλον δημοσιονομικής προσαρμογής και ει-σοδηματικής καθίζησης είναι η προώθηση από την πολιτεία πολιτικών και δομικών αλλαγών που αφενός θα απεγκλωβίσουν την αγορά -και τις επι-μέρους διαστάσεις αυτής- από τις χρόνιες στρεβλώσεις που την χαρακτη-ρίζουν, και αφετέρου θα στηρίξουν με αναπτυξιακά μέτρα για την τόνωση της αγοράς και με στοχευμένες και ολοκληρωμένες επενδύσεις τις σχετι-κές υποδομές. Υπάρχουν δύο παραδείγματα που αποτυπώνουν την κατά-σταση. Το ένα είναι πως, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Νοεμβρίου, οι ε-ξαγωγές της Βορείου Ελλάδος έχουν «φρενάρει» και οι «ουρές» των εξα-γωγικών επιχειρήσεων είναι ατελείωτες λόγω έλλειψης προσωπικού σε με-γάλο τελωνείο της περιοχής. Το άλλο είναι μία επιχείρηση εξαγωγής σαλι-γκαριών που αύξησε μέσα σε μία τριετία τον κύκλο εργασιών της κατά 622% και τους συνεργαζόμενους παραγωγούς από 20 σε 150, συνεισφέρο-ντας στις ελληνικές εξαγωγές σαλιγκαριών που το 2011 εκτιμώνται στα 12,2 εκατ. δολάρια. Κάποια στιγμή, λοιπόν, θα πρέπει οι στρεβλώσεις του αναποτελεσματικού κράτους να εναρμονιστούν με τη δυναμική των επιτυ-χημένων συνταγών επιχειρηματικότητας που βασίζονται στην καινοτομία, την αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής και την εξωστρέφεια.

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΟ τουριστικός κλάδος είναι αυτός που θα παρουσιάσει τις περισσότερες αντιστάσεις στην ύφεση, δημιουργώντας ευκαιρίες για την υποστήριξη

της ανάκαμψης. Σταδιακά το 2011 καθίστανται ορατά σημάδια επιβράδυν-σης της υφεσιακής δυναμικής και επαναφοράς σε τροχιά ανάπτυξης. Ετσι, ο κύκλος εργασιών το δεύτερο τρίμηνο του 2011 διατηρήθηκε στα επίπεδα του αντίστοιχου τριμήνου του 2010, σημειώνοντας μείωση μόλις κατά 2,2%, ενώ εκτιμήσεις της αγοράς θέλουν το τρίτο τρίμηνο του έτους η κα-τάσταση να βελτιώνεται αισθητά (σχ. 14). Η βελτίωση της κατάστασης α-ποτυπώνεται στην εξέλιξη των διεθνών τουριστικών αφίξεων στα αερο-δρόμια της χώρας, που, σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, «(...) δείχνουν έντονη δυ-ναμική και οι συνολικές αφίξεις του πρώτου επταμήνου του 2011 έφτασαν τα 6,458 εκατ. (έναντι 6,482 εκατ. του 2008). Εάν η αυξητική τάση συνεχι-στεί το 2011, αναμένεται να εγγράψει ιστορικό ρεκόρ τουριστικών αφίξε-ων στην Ελλάδα. Φυσικά, μένει να εξεταστεί τι συνέβη από πλευράς ει-σπράξεων (...)».

Πηγή: ΤτΕ

Κύκλος Εργασιών Τουρισμού14

0,0

22,5

45,0

67,5

90,0

112,5

135,0

157,5

180,0

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

59,1

109,4

171,2

74,6

60,8

98,2

158,4

62,8

48,3

96,0

Ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης για το δεύτερο τρίμηνο του 2011 δια-φέρει ανάλογα με την εθνικότητα των ταξιδευτών. Ετσι, ο δείκτης ταξιδιω-τικής δαπάνης για τους κατοίκους της Ελλάδας ακολουθεί σταθερά πτωτι-κή πορεία, χωρίς να επηρεάζεται από τις επιπτώσεις του κύκλου (σχ. 15). Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης από κατοί-κους της Ελλάδας ανήλθε στις 423,9 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 27,7% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010. Αντιθέτως, όταν πρόκειται για το δείκτη που αφορά στους κατοίκους εκτός Ελλάδας η κα-τάσταση είναι πολύ καλύτερη, διατηρώντας επί της ουσίας, τη δυναμική της συγκεκριμένης τουριστικής περιόδου. Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης ταξιδιωτικών δαπανών των κατοίκων εκτός Ελλάδας ανήλθε στις 624,7 μονάδες, καταγράφοντας πτώση σε ετήσια βάση μόλις 3,3%. Τα δε-δομένα των επομένων μηνών καταδεικνύουν τη σημαντική ανάκαμψη του κλάδου, καθώς οι αυξήσεις και τα έσοδα του κλάδου, σύμφωνα με σχετική ενημέρωση του προέδρου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχει-ρήσεων (ΣΕΤΕ), τον Οκτώβριο του 2011, αυξήθηκαν κατά 10%, συνεισφέ-ροντας καθοριστικά στην εγχώρια οικονομική και επιχειρηματική δραστη-ριότητα. Ειδικότερα, τονίστηκε ότι «(...) εάν η μείωση του ΑΕΠ κινηθεί πε-ρί το 5,5%, χωρίς την αύξηση των τουριστικών μεγεθών θα ήταν 7%, οι θέ-σεις εργασίας θα ήταν κατά 100.000 λιγότερες, με ό,τι αυτό θα συνεπάγετο για το πρόγραμμα σύγκλισης, τα έκτακτα μέτρα και την ανεργία (...)». Εν-θαρρυντικές ενδείξεις προέρχονται και από το χώρο των ξενοδοχειακών ε-πιχειρήσεων, καθώς σύμφωνα με το δελτίο οικονομικής συγκυρίας για τον τομέα τουρισμού που εκπόνησε το ΙΟΒΕ σε συνεργασία με το ΣΕΤΕ πραγ-ματοποιείται την τελευταία περίοδο μία στροφή στον ποιοτικό τουρισμό, διαμορφώνοντας προσδοκίες για την ενίσχυση της δυνητικής συνεισφο-ράς του τουριστικού κλάδου στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα. Ω-στόσο, τα νέα για την περιοχή της Αθήνας δεν είναι μόνο καλά, αφού, σύμφωνα με το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος, «(…) τον τελευταίο χρόνο ξεκίνησε μια ροή κλεισίματος ξενοδοχείων που έχει φτάσει πλέον σε αριθμό τις 17 μονάδες με 2.800 κλίνες και αντιστοιχεί στο 20% του δυναμι-κού των ξενοδοχειακών κλινών του κέντρου της πόλης των Αθηνών (…)».

Η πρόκληση για τον τουριστικό κλάδο κατά το 2012 είναι η επιβεβαί-ωση των προσδοκιών που διαμορφώνονται το 2011. Η μέριμνα αυτή μπο-ρεί να αντλήσει πολιτικές από τις προτάσεις του ΣΕΤΕ αναφορικά με τη μείωση του ΦΠΑ στο συνολικό τουριστικό πακέτο στο 6,5% και του ΦΠΑ εστίασης στο 13%, τη μείωση του τέλους εκσυγχρονισμού αεροδρομίου κατά 50%, τη μείωση των χρεώσεων του ΔΑΑ κατά 50%, την ταχύτατη έκδοση visa Schengen από όλα τα ελληνικά προξενεία ανά τον κόσμο, την πραγματική άρση του cabotage, τη σύσταση εταιρείας μάρκετινγκ με τη συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού και του ΣΕΤΕ, κά. Και η βοήθεια της πολιτείας είναι απαραίτητη, αν αναλογιστεί κανείς την αβεβαιότητα που δημιουργούν για το 2012 η επιδείνωση του ευρωπαϊκού οικονομικού περιβάλλοντος, η σταδιακή σταθεροποίηση στις γειτονικές χώρες της βόρειας Αφρικής, και φυσικά, η περαιτέρω συρρίκνωση του εγ-χώριου εισοδήματος.

Πηγή: ΤτΕ

∆είκτες Ταξιδιωτικής ∆απάνης15

300

375

450

525

600

675

750

825

900

Μη Κάτοικοι ΕλλάδαςΚάτοικοι Ελλάδας

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝΗ συρρίκνωση των εισοδημάτων τα τελευταία δύο χρόνια και η καθίζηση της ιδιωτικής καταναλωτικής ζήτησης που αυτή επέφερε επηρέασε πτωτι-κά και την αγορά των τηλεπικοινωνιών, καθώς πολλά από τα προϊόντα αυτής, όντας μη βασικά για την καθημερινότητα, επωμίζονται μέρος της εισοδηματικής μείωσης των νοικοκυριών, αλλά και των επιχειρήσεων.

Η αρνητική αυτή κατάσταση για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών επι-δεινώνεται και από τη φορολογική επιβάρυνση του κλάδου τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής. Ειδι-κότερα, ο δείκτης του κύκλου εργασιών στις τηλεπικοινωνίες το δεύτερο τρίμηνο του 2011 περιορίστηκε στις 77,9 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 11,2% από το δεύτερο τρίμηνο του 2010 και 18,3% σε σχέση με το αντί-στοιχο τρίμηνο του 2009 (σχεδιάγραμμα 16).

Πηγή: TτΕ

∆είκτης Κύκλου Εργασιών στις Τηλεπικοινωνίες16

0

22

44

66

88

110

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

97,5 95,8 97,8 97,291,2

87,7 90,3

74,9 77,979

Μεγάλη πτώση σημειώνεται, συγκεκριμένα, στον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας, που έχει μετατραπεί από έναν από τους δυναμικότερους επι-

χειρηματικούς τομείς των τελευταίων χρόνων σε ένα φθίνοντα τομέα. Ε-τσι, ο κύκλος εργασιών από υπηρεσίες του κλάδου των κινητών τηλεπικοι-νωνιών μειώθηκε το 2010 κατά 16,1%, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2011 η πτώση φτάνει το 21,1%. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη μελέτη της Ενωσης Εταιρειών Κινητής Τηλεφωνίας (ΕΕΚΤ) σε συνεργασία με την ICAP και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών που δημοσιοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2011, «(...) τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων μειώθηκαν κατά 18,9% το 2010 και το πρώτο τρίμηνο του 2011 κατά 21,3% (...)».

Παράλληλα με την ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας και τη μείωση της καταναλωτικής, ο κλάδος των κινητών τηλεπικοινωνιών επη-ρεάζεται δυσμενώς από το πολύπλοκο και δυσλειτουργικό νομικό πλαίσιο που τον διέπει, αλλά και από τις συνεχείς αυξήσεις των έμμεσων φόρων στον κλάδο, με αποτέλεσμα, σύμφωνα με την προαναφερθείσα μελέτη της ΕΕΚΤ, «(...) πάνω από το 50% της συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ να απορροφάται από το Δημόσιο (1.862 εκατ. ευρώ το 2010) (...)».

Ετσι, η φορολογική επιβάρυνση δεν έχει τα προσδοκώμενα αποτελέ-σματα, αντιθέτως φαίνεται να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε ό-ρους βιωσιμότητας του κλάδου, όσο και σε όρους δημόσιων εσόδων. Η ε-ξέλιξη αυτή αποτυπώνεται στα έσοδα του Δημοσίου από τα τέλη στην κι-νητή τηλεφωνία. Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 τα δημόσια έσοδα από τέλη στον κλάδο των κινητών τηλεπικοινωνιών έφτασαν 73,7 εκατ. ευρώ, κατα-γράφοντας πτώση 21,6% σε ετήσια βάση.

Συνεπώς, μια χαλάρωση της φορολογικής επιβάρυνσης, πέραν της βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης των επιχειρήσεων του κλάδου, εν-δέχεται να έχει θετικές επιπτώσεις και στα δημόσια έσοδα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της μελέτη της ΕΕΚΤ: α) η μείωση του ειδικού τέλους κατά 30% θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των δημόσιων εσό-δων κατά δύο εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασια-στικά αποτελέσματα, η αύξηση θα ανέλθει στα 63 εκατ. ευρώ, β) η μείωση του ΦΠΑ από 23% σε 20% θα είχε ως αρχικό αποτέλεσμα τη μείωση των δημόσιων εσόδων κατά 11 εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη τα πολ-λαπλασιαστικά αποτελέσματα υπάρχει αύξηση κατά 30 εκατ. ευρώ, και γ) η εξαίρεση από το ειδικό τέλος των συνδέσεων που προσφέρουν και όγκο δεδομένων ασύρματης πρόσβασης στο διαδίκτυο τουλάχιστον 50 Mb θα είχε ως αποτέλεσμα μείωση των δημόσιων εσόδων κατά πέντε εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τις επιδράσεις από την αυξημένη διείσδυση ευρυζωνικών δικτύων στο ΑΕΠ, τα δημόσια έσοδα αυξάνονται κατά 165 εκατ. ευρώ. Η βελτίωση, λοιπόν, του φορολογικού και του θεσμικού περι-βάλλοντος θα συμβάλουν θετικά στην ενδυνάμωση των επενδύσεων στο χώρο, αξιοποιώντας τα περιθώρια ανάπτυξης στο πεδίο της μεταφοράς δεδομένων, όπου η εγχώρια αγορά υπολείπεται της ευρωπαϊκής και όπου μπορεί να επιτευχθεί αύξηση κατά 26 φορές ως το 2015. Αναφορικά με τη μεταφορά δεδομένων, περιθώριο βελτίωσης για τους παρόχους ευρυζωνι-κών υπηρεσιών υπάρχει και στον τομέα κάλυψης των αναγκών των μικρο-μεσαίων επενδύσεων και της επέκτασης στο τμήμα της αγοράς που τον συνοδεύει. Και γενικότερα, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών είναι δο-μικής σημασίας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής. Κάτι επιβεβλημένο για την έξοδο από την κρίση.

ΚΛΑΔΟΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΟ κλάδος της ακίνητης περιουσίας, μαζί με την αγορά αυτοκινήτου, απο-τελούν τους δύο τομείς της εγχώριας οικονομίας όπου αποτυπώνεται με τη μεγαλύτερη σαφήνεια η «φούσκα» του ελληνικού αναπτυξιακού υπο-δείγματος, καθώς τα αρκετά τελευταία χρόνια -πριν από την κρίση- δια-μορφώθηκε μία υπερβολικά διογκωμένη αγορά, της οποίας η προσφορά και το επίπεδο τιμών δεν ανταποκρίνονταν σε καμία περίπτωση στην πραγματική εισοδηματική ικανότητα του μέσου ελληνικού νοικοκυριού. Γύρω, λοιπόν, από την αγορά ακίνητης περιουσίας αναπτύχθηκε μια τερά-στια οικοδομική βιομηχανία, η οποία προσπαθούσε να ανταποκριθεί στη συχνά εκτός εισοδηματικής πραγματικότητας ζήτηση των Ελλήνων πολι-τών, για τους οποίους η αγορά ακίνητης περιουσίας αποτελούσε, διαχρονι-κά και παραδοσιακά, κυρίαρχο πεδίο μακροπρόθεσμων επενδύσεων.

Το κενό, λοιπόν, μεταξύ της εκτός πραγματικής εισοδηματικής πραγ-ματικότητας ζήτησης και της ακριβής προσφοράς κάλυψε η εύκολη και

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

φτηνή στεγαστική δανειοδότηση κατά την περίοδο πριν από την παγκό-σμια χρηματοπιστωτική κρίση. Σταδιακά, λοιπόν, η τεράστια αύξηση των τιμών σε συνδυασμό με δομικούς κοινωνικούς παράγοντες που επηρεά-ζουν την ορθολογικότητα του Ελληνα καταναλωτή (δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη), κατέστησαν την επένδυση στην αγορά ακινήτων την πιο προσοδοφόρα επένδυση στην Ελλάδα. Αυτή η διόγκωση της ζήτησης, όπως ήταν φυσικό, ακολουθήθηκε από μία σημα-ντική αύξηση του επιπέδου τιμών των οικοπέδων σε -στενά χωροταξικά- αστικά κέντρα και από μία υπερπροσφορά ακινήτων για κάθε εισοδηματι-κό κλιμάκιο (που αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις επικερδείς ευκαιρίες της «μαύρης εργασίας»), η οποία, ωστόσο, έβρισκε αγοραστική ανταπόκριση και έτσι η άνθηση ανατροφοδοτούνταν.

Τόσο η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όσο και η χρηματοδοτική ασφυξία που αυτή προκάλεσε περιόρισε αισθητά τα περιθώρια άνθησης της συγκεκριμένης αγοράς, η οποία στη συνέχεια καθηλώθηκε από την ύ-φεση στην πραγματική οικονομία, αλλά και τη συρρίκνωση του πραγματι-κού εισοδήματος στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρ-μογής που ξκίνησε το 2010. Η καθίζηση της αγοράς ακινήτων, που ξεκίνη-σε το 2010, συνεχίστηκε και το 2011, με το δείκτη συναλλαγών οικιστικών ακινήτων να πέφτει κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 11.386 συναλ-λαγές, σημειώνοντας μείωση 39,1% (σχεδιάγραμμα 17).

Πηγή: TτΕ

∆είκτης Τιμών ∆ιαμερισμάτων/Κατοικιών17

88

90

92

94

96

98

100

102

104

II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009IV 2008III 2008II 2008I 2008

225

230

235

240

245

250

255

260

265

Κατοικίες∆ιαμερίσματα

Η συρρίκνωση, συνεπώς, της ζήτησης στην αγορά ακινήτων άρχισε σταδιακά να επηρεάζει την προσφορά, συντελώντας στην πτώση των τι-μών τόσο των διαμερισμάτων, όσο και των κατοικιών. Ετσι, ο δείκτης τι-μών διαμερισμάτων ανήλθε το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 93,2 μονά-δες, σημειώνοντας μείωση σε ετήσια βάση 5,7%, ενώ ο αντίστοιχος για τις κατοικίες την ίδια περίοδο έφτασε στις 239,4 μονάδες, καταγράφοντας μείωση 4,5%. Ωστόσο, το επίπεδο αυτό της μείωσης δεν εναρμονίζεται με την ευρύτερη συρρίκνωση της ζήτησης, αλλά και της ευρύτερης οικονομι-κής δραστηριότητας. Αποτέλεσμα αυτής της «άρνησης» των τιμών να ε-ναρμονιστούν με τη ζήτηση ήταν η δημιουργία ενός σημαντικού αποθέμα-τος απούλητων σπιτιών που υπολογίζεται περίπου στα 150.000-180.000 α-κίνητα για το 2010, και το οποίο διατηρήθηκε και το 2011.

Οι λόγοι που συντελούν σε αυτή την ακαμψία των τιμών είναι ο κατα-κερματισμός της προσφοράς, αφού η αγορά αποτελείται από 10.000-15.000 εργολάβους οικοδομών που έχουν από 15 απούλητα ακίνητα έκα-στος, το υψηλό κόστος των οικοπέδων που έχει καταβληθεί από τους ερ-γολάβους συντελεί στη διόγκωση του κόστους, η σχετικά μικρή έκθεση των «υγιών» εργολάβων σε δάνεια, η αβεβαιότητα του ευρύτερου οικονο-μικού κλίματος που θα επέτρεπε να λειτουργήσουν οι δυνάμεις του υγιούς ανταγωνισμού, και η απουσία βραχυπρόθεσμης επενδυτικής νοοτροπίας στην εγχώρια αγορά.

Ωστόσο, η αγορά ακίνητης περιουσίας, πέρα από την ύφεση, έχει επη-ρεαστεί καθοριστικά και από την προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμο-γής τα τελευταία δύο χρόνια και, κυρίως, την (πρωτοφανή) υπερφορολό-

γηση της αγοράς. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη συνοπτική ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ιδιοκτητών Ακινήτων (ΠΟΜΙΔΑ), στην ακί-νητη περιουσία έχουν επιβληθεί την τελευταία διετία, εκτός από το ειδικό έκτακτο τέλος στην ιδιωτική ακίνητη περιουσία (το γνωστό «χαράτσι»), «(…) 1) έκτακτη εισφορά ακίνητης ιδιοκτησίας επί ΕΤΑΚ 2009 έως και 9‰, 2) 10-20πλασιασμός του ετήσιου Φόρου Ακίνητης Περιουσίας (ΦΑΠ) από 1‰ σε 1%-2%, 3) 10πλασιασμός του Φόρου κληρονομιάς-γονικής παροχής από 1% σε έως 10%, 4) αύξηση φορολογίας εισοδήματος έως 45%, με διατήρηση και του συμπληρωματικού φόρου 1,5%-3%, ώστε το εισόδημα από μισθώματα να είναι το μόνο που φορολογείται πάνω από την κλίμακα, 5) βαρύ ετήσιο τεκμήριο διαβίωσης σε ιδιόκτητη ή και μι-σθωμένη κατοικία, 6) κατάργηση απαλλαγής των δαπανών επισκευών κτιρίων από το φορολογητέο εισόδημα, 7) δυνατότητα μονομερούς κα-τάργησης των μισθωτικών συμβάσεων εκ μέρους των μισθωτών και θέσπι-ση διαδικασίας μείωσης των επαγγελματικών μισθωμάτων, 8) συνεχή κα-θιέρωση νέων χαρατσιών μέσω υποχρεωτικών επιθεωρήσεων, βεβαιώσεων κλπ., σε βάρος των ιδιοκτητών, ακόμη και σήμερα, με τον υπό ψήφιση νό-μο περί αυθαιρέτων, με τη δημιουργία μάλιστα νέων κλειστών επαγγελμά-των με ελάχιστες θεσμοθετημένες αμοιβές και υποχρεωτικούς πελάτες ό-λους τους ιδιοκτήτες ακινήτων της χώρας (…)».

Πηγή: TτΕ

Ιδιωτική Οικοδομική ∆ραστηριότητα18

0

1.750

3.500

5.250

7.000

8.750

10.500

12.250

14.000

II 2011I 2011IV 2010III 2010II 2010I 2010IV 2009III 2009II 2009I 2009

12.035

11.768

11.468

12.049

9.55

2

8.46

6

8.43

7

9.66

7

4.37

2

5.61

8

Η πτώση της αγοράς ακίνητης περιουσίας, ως αποτέλεσμα της ύφεσης και της υπερφορολόγησης, σε συνδυασμό με την υπερπροσφορά νεόδμη-των ακινήτων οδήγησαν στην πρωτοφανή μείωση της οικοδομικής δρα-στηριότητας, αφού ελάχιστοι πλέον είναι οι εργολάβοι που προχωρούν σε νέα ανοικοδόμηση. Σε αυτό, βέβαια, συμβάλλει και η μεγάλη έλλειψη ρευ-στότητας στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, η οποία καθιστά ιδιαίτερα δύ-σκολο το δανεισμό για οικοδομές και κατοικίες. Ετσι, η ιδιωτική οικοδομι-κή δραστηριότητα το δεύτερο τρίμηνο του 2011 μειώθηκε κατά 33,6% σε σχέση με το ίδιο τρίμηνο του 2010 και κατά 52,2% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2009 (σχεδιάγραμμα 18). Η πτωτική πορεία της οικοδομικής δραστηριότητας συνεχίστηκε και κατά τους επόμενους μήνες, αφού τον Ι-ούλιο ο όγκος της οικοδομικής δραστηριότητας σε ετήσια βάση μειώθηκε κατά 15,3%. Αυτή η ασφυκτική κατάσταση στον κλάδο της οικοδομής έχει οδηγήσει πάνω από 1.500 επιχειρήσεις του χώρου εκτός αγοράς, ενώ πάνω από 7.000 είναι «αδρανείς», δημιουργώντας απώλεια άνω των 50.000 θέσε-ων εργασίας στον ευρύτερο κατασκευαστικό και οικοδομικό κλάδο.

Οι εκτιμήσεις για το 2012 θέλουν τις τιμές των ακινήτων να υποχω-ρούν σημαντικά, έως και 20%, λόγω της αύξησης της προσφοράς νέων και παλαιών κατοικιών, αλλά και επαγγελματικών ακινήτων ως αποτέλεσμα της αδυναμίας αποπληρωμής δανείων, του κλεισίματος αρκετών επιχειρή-σεων και της διατήρησης της υπέρογκης φορολογικής επιβάρυνσης της ι-διοκτησίας.

Για να αρχίσει, όμως, να κινείται η αγορά προϋπόθεση δεν είναι μόνο η

πτώση των τιμών, αλλά είναι αφενός η χαλάρωση της φορολογικής επιβά-ρυνσης της ιδιοκτησίας και αφετέρου η διάθεση στεγαστικής ρευστότητας από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα.

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΟ αγροτικός κλάδος, αν και έχει επηρεαστεί από την ευρύτερη υφεσιακή τροχιά της πραγματικής οικονομίας, φαίνεται να έχει πληγεί λιγότερο από άλλους παραγωγικούς κλάδους, μιας και ήδη τις τελευταίες δεκαετίες α-κολουθεί μία πτωτική πορεία. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΠΑ-ΣΕΓΕΣ), την πενταετία 2006-2010 το αγροτικό εισόδημα στην Ελλάδα πε-ριορίστηκε κατά 13,5 ποσοστιαίες μονάδες, τη στιγμή που το αντίστοιχο εισόδημα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 11% και περίπου 5% αντίστοιχα. Σημαντικός παράγοντας για τη συρρίκνωση του αγροτικού εισοδήματος είναι ο υψηλός ρυθμός αύξησης του κόστους παραγωγής, ο οποίος υπερβαίνει το επίπεδο τιμών των παραγόμενων προ-ϊόντων.

Ετσι, ο δείκτης τιμών των εισροών σε γεωργία και κτηνοτροφία κατα-γράφει τα τελευταία χρόνια μια σταθερή ανοδική τροχιά, με αποτέλεσμα το Σεπτέμβριο του 2011 να ανέλθει στις 131 μονάδες, σημειώνοντας αύξη-ση 7,8% σε σύγκριση με το Σεπτέμβριο του 2010 και 12,8% σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2009. Αντιθέτως, το Σεπτέμβριο του 2011 ο δείκτης τι-μών των εκροών σε γεωργία και κτηνοτροφία παρουσίασε αύξηση κατά 3,5% σε ετήσια βάση και 11,4% σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2009.

Ωστόσο, παρόλο που υπάρχει μια αυξητική τάση στο δείκτη εκροών, η μεταβλητότητα των τιμών είναι μεγάλη, με αποτέλεσμα το εισόδημα των αγροτών να παρουσιάζει σημαντική ρευστότητα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του τριμήνου Οκτώβριος-Δεκέμβριος του 2010, όπου οι αυξή-σεις στις τιμές του βαμβακιού και του αραβοσίτου έδωσαν πρωτοφανή ώ-θηση στο δείκτη.

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Απασχόληση στον Πρωτογενή Τομέα (% συνολικής απασχόλησης)19

0,0

3,6

7,2

10,8

14,4

18,0

20102009200820072006200520042003200220012000

16,9715,75

15,26 15,06

12,42 12,21 11,7411,52 11,33 11,9

12,44

Τα αρνητικά αποτελέσματα εντοπίζονται και στις επιδόσεις της παρα-γωγικής δραστηριότητας, καθώς, σύμφωνα με στοιχεία της ΠΑΣΕΓΕΣ, την πενταετία 2006-2010 καταγράφεται σημαντική πτώση στα κυριότερα προϊόντα φυτικής παραγωγής, η οποία το 2011 εκτιμάται ότι θα επιβρα-δυνθεί κατά 4,4%. Η μείωση αυτή αφορά, κυρίως, το βαμβάκι, τη βιομηχα-νική τομάτα, τα ζαχαρότευτλα, το κρασί και ορισμένα εσπεριδοειδή. Πα-ράλληλα, η μεγαλύτερη μείωση στον τομέα της ζωικής παραγωγής σημει-ώνεται στον αριθμό των αγελαδοτρόφων (-18%) και στην παραγωγή αγε-λαδινού γάλακτος (-10%). Ωστόσο, η ευρύτερη κρίση της εγχώριας οικο-νομικής και παραγωγικής δραστηριότητας φαίνεται να ωθεί όλο και περισ-σότερους νέους στον αγροτικό κλάδο, αξιοποιώντας τα σχετικά προγράμ-ματα στήριξης, αλλά και τις ευκαιρίες καινοτομίας που παρουσιάζονται. Ε-τσι, από το 2009 και έπειτα η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, φαίνε-ται να ανακάμπτει (σχεδιάγραμμα 19). Ειδικότερα, το μερίδιο της απασχό-λησης στον πρωτογενή τομέα επί του συνόλου της απασχόλησης αυξήθη-κε στο 11,9% το 2009 και στο 12,44% το 2010.

Τα ποσοστά αυτά, βέβαια, υπολείπονται των αντιστοίχων στις αρχές της δεκαετίας. Το μεγαλύτερο μέρος των 38.000 νέων αγροτών που εγγρά-φηκαν στο δυναμικό του πρωτογενούς τομέα την περίοδο 2008-2010 απα-σχολήθηκε στον κλάδο των δενδρωδών καλλιεργειών, περιλαμβανομένων και των αμπελώνων (25.000), ενώ σημαντική είναι η αύξηση της απασχό-λησης στον κλάδο των υποστηρικτικών υπηρεσιών προς τη γεωργία.

Τα περιθώρια βελτίωσης του αγροτικού κλάδου είναι μεγάλα, καθώς χρειάζεται να διανύσει μεγάλη πορεία, ώστε να κερδίσει το στοίχημα της εξωστρέφειας. Και αυτό διότι, παρόλο που οι εισαγωγές αγροτικών προϊό-ντων κατά την περίοδο της κρίσης μειώνονται, κυρίως λόγω της ύφεσης και της μείωσης της ζήτησης, οι εξαγωγές αυξήθηκαν με ρυθμό μικρότερο από αυτόν του συνόλου των εξαγωγών, σύμφωνα και με το ΚΕΠΕ. Η πρό-κληση, συνεπώς, για το 2012 είναι να βελτιωθεί η παραγωγική διαδικασία και η ανταγωνιστικότητα του εγχώριου αγροτικού κλάδου, ώστε ο πρωτο-γενής τομέας να καταφέρει να διεκδικήσει νέα μερίδια στην εγχώρια, αλλά κυρίως εξωτερική αγορά. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι σημαντική η προσοχή του κράτους, με πολιτικές, όπως τονίζει και η ΠΑΣΕΓΕΣ, που θα αφορούν το αρδευτικό νερό, τη γη, την κτηνοτροφία, τη δασοπονία, τις α-νανεώσιμες πηγές ενέργειας, την προβολή και προώθηση των αγροτικών προϊόντων, και τον έλεγχο και την εποπτεία της αγοράς.

ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣΟ κλάδος της εγχώριας ναυτιλίας χαρακτηρίζεται από τον κυρίαρχο ρόλο της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η οποία αποτελεί διαχρονικά -αντι-στεκόμενη και στη μεγάλη οικονομική κρίση- την πρώτη και μεγαλύτερη ναυτιλιακή οικογένεια στον κόσμο, ακολουθώντας μια μακρά παράδοση και καθιστώντας τη ναυτιλία ένα βασικό αναπτυξιακό πυλώνα της ελληνι-κής οικονομίας. Ο κλάδος των ελληνικών εμπορικών πλοίων καταφέρνει να αντιμετωπίσει τη διεθνή χρηματοπιστωτική ασφυξία των τελευταίων χρόνων, την εγχώρια ύφεση, αλλά και το διεθνή ανταγωνισμό.

Ο ελληνικός στόλος, λοιπόν, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το ΚΕΠΕ, το 2011 βρέθηκε στην πρώτη θέση, καθώς σε όρους χωρητικό-τητας έφτασε να κατέχει το 15,1% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου (πλοία άνω 1.000 ΚΟΧ), ενώ στη δεύτερη θέση εντοπίζεται η Ιαπωνία (14,5%) και στην τρίτη η Γερμανία (8,6%). Η αύξηση της χωρητικότητας των ελληνικών εμπορικών πλοίων συνεχίζεται και το 2011, με αποτέλεσμα το Σεπτέμβριο του 2011 η χωρητικότητα να έχει αυξηθεί κατά περίπου 1% σε ετήσια βάση (σχεδιάγραμμα 20).

Παράλληλα, με τη σταδιακή αύξηση της χωρητικότητας παρατηρείται μείωση του αριθμού των πλοίων του ελληνικού εμπορικού στόλου από το τελευταίο, κυρίως, τρίμηνο του 2010. Το Σεπτέμβριο του 2011 τα πλοία του ελληνικού εμπορικού στόλου ανήλθαν στα 2.027 και είναι μειωμένα κατά 4,2% σε ετήσια βάση. Ο συσχετισμός της εξέλιξης του αριθμού των πλοίων του ελληνικού εμπορικού με τη συνολική χωρητικότητα του στό-λου, αποτυπώνει τη σταδιακή αυξητική πορεία της χωρητικότητας ανά πλοίο. Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει τη βελτίωση σε όρους χωρητικότητας του ελληνικού εμπορικού στόλου και ίσως την αναβάθμισή του, ενισχύο-ντας την ανταγωνιστικότητα στο διεθνές ναυτιλιακό περιβάλλον. Η τάση αυτή αναμένεται να ενισχυθεί, καθώς, σύμφωνα με την έκθεση της European Community Shipowners’ Associations (ECSA), για λογαριασμό των ελληνικών ναυτιλιακών συμφερόντων ναυπηγούνται 490 πλοία άνω των 1.000 ΚΟΧ συνολικής χωρητικότητας 49,1 εκατ. τόνων. Οι επενδύσεις αυτές των Ελλήνων εφοπλιστών ανταποκρίνονται στο 10% του συνόλου των επενδύσεων παγκοσμίως σε νεότευκτα πλοία, ενώ το μεγαλύτερο μέ-ρος της χρηματοδότησης των επενδύσεων και της δραστηριότητας των ελληνικών ναυτιλιακών εταιρειών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Petrofin για το 2010, προέρχεται από τη Γερμανία (27% της συνολικής χρηματοδό-τησης) και την Ελλάδα (24%).

Σύμφωνα με τα στοιχεία των Clarkson, ο επενδυτικός προσανατολι-σμός των Ελλήνων εφοπλιστών κατευθύνεται και στην αγορά μεταχειρι-σμένων πλοίων, καθώς μέχρι τις αρχές του Οκτωβρίου του 2011 οι ελληνι-κές ναυτιλιακές εταιρείες έχουν προχωρήσει στην απόκτηση 162 ποντοπό-ρων πλοίων συνολικής αξίας 3,7 δισ. ευρώ. Η επενδυτική αυτή κίνηση εν-δέχεται να αποδειχτεί ιδιαίτερα κερδοφόρα κατά τα επόμενα χρόνια σε

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

περίπτωση που η βελτίωση της αγοράς και η ανάκαμψη της διεθνούς οικο-νομίας καταστήσουν αποδοτική τη μεταπώληση. Αυτή, λοιπόν, η επεκτα-τική δυναμική του ελληνικού εμπορικού στόλου έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ελληνικών εταιρειών που διαθέτουν μεγάλους στόλους. Ετσι, σύμφωνα με την Petrofin Research, το 2011 οι εταιρείες που διαθέτουν στόλο με περισσότερα από 25 πλοία αυξήθηκαν από 31 που ήταν το 2010 σε 24, ενώ αυξήθηκαν και οι εταιρείες που διαθέτουν στόλο από 16 έως 24 πλοία από 33 σε 37 αντίστοιχα.

Ο κλάδος της ναυτιλίας αποτελεί βασικό αναπτυξιακό πυλώνα με δια-χρονικά θετικές επιπτώσεις στην οικονομία. Οπως τονίζει ο πρόεδρος της Ενωσης Εφοπλιστών Μεσογειακών Φορτηγών Πλοίων «(…) η ελληνό-κτητη ναυτιλία έχει πολύ σημαντικό ρόλο και για την πατρίδα μας, καθώς είναι η βιομηχανία στην οποία μπορούμε να διακρινόμαστε διεθνώς. Πρέ-πει, ωστόσο, αυτός ο ρόλος να αναγνωριστεί κάποτε και στον τόπο μας, ώστε να μπορέσει η ελληνική κοινωνία να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητες της ελληνικής ναυτιλίας (…)». Η πρόκληση, συνεπώς, για το ναυτιλιακό κλάδο αφορά κατ' εξοχήν την ικανότητα του κράτους να μεγι-στοποιήσει τα οφέλη από τη δυναμική. Προς την κατεύθυνση αυτή το ΚΕ-ΠΕ προτείνει α) την αναβάθμιση και προβολή των ναυτιλιακών σπουδών, β) την αναβάθμιση των ευρύτερων συνοδευτικών υπηρεσιών, γ) την ανα-βάθμιση του θεσμικού και φορολογικού πλαισίου λειτουργίας των γραφεί-ων και αποφάσεων, δ) την προώθηση στα ελληνικά πανεπιστήμια εξειδι-κευμένων σπουδών σε στενή συνεργασία με τη ναυτιλιακή κοινότητα, ε) την προσέγγιση του ελληνικού χρηματιστηρίου με τη ναυτιλιακή κοινότη-τα, και στ) την προσέγγιση του τραπεζικού συστήματος με τη ναυτιλιακή κοινότητα, ώστε να μεγεθυνθεί η εισαγωγή και παραμονή ναυτιλιακών κεφαλαίων στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Και επιτέλους, ας αποφασί-σει το ελληνικό κράτος, μετά από δύο καταργήσεις και μία σύσταση σε λί-γους μήνες, αν θέλει ή όχι ένα ισχυρό υπουργείο Ναυτιλίας.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ...Το 2012 θα είναι ένα ακόμη έτος ύφεσης. Το βασικό χαρακτηριστικό της συνταγής αυτής είναι η μεγάλη φορολογική επιβάρυνση, καθώς το μεγα-λύτερο μέρος των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής εστιάζει στα δη-μόσια έσοδα και όχι στα οφέλη που θα προκύψουν από την περιστολή των

δημόσιων δαπανών. Σύμφωνα με την Εκθεση του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα, τα πρώτα μέτρα περιορισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος ως τα μέσα του 2011 βασίζονταν κατά περίπου 60% στο σκέλος της άντλησης εσόδων, κυρίως μέσω της μεγάλης και εκτεταμένης υπερφορολόγησης, ενώ μετά τα μέσα του τρέχοντος έτους το εν λόγω μερίδιο περιορίζεται στο 55%. Η αναλογία συνεισφοράς εσόδων και δαπανών στη δημοσιονομική προσαρ-μογή θεωρητικά εκτιμάται να βελτιωθεί τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Προσαρμογής, το οποίο, ό-μως, είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο. Ακόμη, όμως, και αυτή η αναλογία αποκλί-νει από την ενδεδειγμένη συμβολή των εσόδων, για να είναι διατηρήσιμη η δημοσιονομική προσαρμογή. Και αυτό, διότι, σύμφωνα με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές και τη σχετική βιβλιογραφία, η δημοσιονομική προσαρ-μογή που βασίζεται κυρίως στη μείωση των δημόσιων δαπανών έχει μεγα-λύτερη πιθανότητα, όταν δεν αφορά (φυσικά) στις δαπάνες των δημόσιων επενδύσεων, να είναι διατηρήσιμη, καθώς έχει μόνιμη διάσταση και άμεσα αποτελέσματα, και δημιουργεί θετικές προσδοκίες για την προώθηση και επιτυχία της προσαρμογής που θέτουν τις προϋποθέσεις ανάκαμψης.

Αντιθέτως, όταν η δημοσιονομική προσαρμογή στηρίζεται σε μεγά-λο βαθμό στις αυξήσεις φόρων και στη δραστική περικοπή των δαπα-νών για δημόσιες επενδύσεις, όπως συμβαίνει τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα, παρουσιάζει «έλλειμμα βιωσιμότητας», αφού -όπως τονί-ζει και η Τράπεζα της Ελλάδος- «(...) διαρκεί ελάχιστα, είναι εύκολα α-ναστρέψιμη και οδηγεί την οικονομία σε βαθύτερη και μεγαλύτερης δι-άρκειας ύφεση (...)». Ετσι, το 2011 μετά τη λήψη μέτρων προσαρμογής 10% του ΑΕΠ το έλλειμμα θα είναι στα ίδια επίπεδα με αυτά του 2010 και ας ελπίσουμε όχι υψηλότερα. Για να συρρικνωθεί, συνεπώς, το «έλ-λειμμα βιωσιμότητας» της δημοσιονομικής προσαρμογής που εντοπίζε-ται στην περίπτωση της χώρας μας, πρέπει άμεσα να ανατραπεί η σύν-θεση της προσαρμογής, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη δραστική πε-ρικοπή και τον εξορθολογισμό των δημόσιων δαπανών. Με άλλα λόγια, να αλλάξει η συνταγή της δημοσιονομικής πολιτικής, ώστε τα οφέλη που θα προκύπτουν από την περιστολή των δαπανών να αποτελούν σταδιακά τα δύο τρίτα της προσαρμογής. Και επιτέλους, να δοθεί η πρέ-πουσα προσοχή στην ανάπτυξη και την πραγματική οικονομία. Στο κυ-κλικό και στο διαρθρωτικό έλλειμμα. Και παραφράζοντας τον Bill Clinton, “it’s the recession, stupid…”.

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

∆ύναμη Ελληνικών Εμπορικών Πλοίων20

2.000,0

2.017,5

2.035,0

2.052,5

2.070,0

2.087,5

2.105,0

2.122,5

2.140,0

09/1108/1107/1106/1105/1104/1103/1102/1101/1112/1011/1010/1009/1008/1007/1006/1005/1004/1003/1002/1001/1012/0911/0910/0909/0908/0907/0906/0905/0904/09

39.000

39.625

40.250

40.875

41.500

42.125

42.750

43.375

Μήνας/Eτος Χωρητικότητα (ΚΟΧ) (δεξιά)Αριθμός πλοίων (αριστερά)

38

Η χώρα μας έχει αυτή την περίοδο τρία ισχυρά αλλη-λοσυσχετιζόμενα προβλήματα, που πρέπει να τα λύσει όσο πιο γρήγορα γίνεται: πολύ μεγάλο χρέος,

υπερμεγέθη δημόσιο τομέα και απουσία ανάπτυξης. Ε-πιπλέον, πρέπει να τα λύσει μέσα σε ένα περιβάλλον δραματικά δύσκολο: οικονομική ύφεση διάρκειας, πι-στωτική απουσία, έλλειψη ισχυρών εξαγωγικών κλά-δων. Μόνον η σκέψη των δυσκολιών φέρνει παράλυση, αλλά αν δεν εστιάσουμε απόλυτα στα προβλήματά μας με τη μονομανία του απεγνωσμένου, αποκλείεται να βρούμε λύσεις.

Το μοναδικό μονοπάτι σωτηρίας περνάει μέσα από την επάνοδο στην οικονομική ανάπτυξη. Η σημασία της ανάπτυξης στη διαχείριση του χρέους είναι γιγά-ντια. Αν μαγικά όλο το δημόσιο χρέος «συγχωρού-νταν» από τους δανειστές, χωρίς ουσιαστική οικονομι-κή ανάπτυξη και με τις δημοσιονομικές παραδοχές του Μνημονίου το 2015, θα έχουμε «μαζέψει» πάλι 100 δισ. ευρώ χρέους. Αυτό δείχνει την ασυμβατότητα του ση-μερινού μεγέθους του δημόσιου τομέα με τη δυναμική της ελληνικής οικονομίας.

Το μέγεθος του δημόσιου τομέα είναι πολύ μεγα-λύτερο από αυτό που η οικονομία σήμερα μπορεί να στηρίξει. Μην ξεχνάτε ότι πλούτο γεννά πρακτικά μόνον ο ιδιωτικός τομέας και ότι από τους φόρους που αντλούνται ζει ο δημόσιος τομέας. Για να γίνει ο δημόσιος τομέας συμβατός με τις ανάγκες της χώρας, πρέπει να αλλάξει τελείως. Το δομικό κόστος της κρατικής μηχανής πρέπει να μειωθεί κατακόρυφα, ταυτόχρονα με τη βελτίωση της αποτελεσματικότη-τάς της, με πλήρη ανασχεδίαση των διαδικασιών και εγκατάσταση ολοκληρωμένων συστημάτων.

Η βελτίωση της δημόσιας διοίκησης σε όλες τις εκφάνσεις της είναι όρος sine qua non για την επιτά-χυνση της οικονομίας. Για να γίνει αυτό πραγματικό-τητα, χρειάζεται πολύ καλό μάνατζμεντ, κάτι το οποίο απουσιάζει σχεδόν ολοσχερώς από την κυβέρνηση και τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι πελατειακές πολιτικές του παρελθόντος, η κομματική διαχείριση των στελεχών και η έλλειψη κινήτρων έχουν οδηγήσει σε μια εξόχως ατελέσφορη και κατά σημεία διεφθαρμένη κρατική μηχανή. Η μόνη μέθοδος αναζωογόνησής της είναι η μεταφορά για διάστημα 2-4 ετών στελεχών από τον ι-διωτικό τομέα στο δημόσιο, τα οποία θα συνεχίσουν να αμείβονται κανονικά από τον εργοδότη τους (secondment). Το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Πε-ριουσίας του Δημοσίου είναι ένα καλό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης.

Στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ) 2012-2015, το επίσημο σχέδιο ε-ξόδου της χώρας από την κρίση, προβλέπεται ονομα-στική αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% στην πενταετία 2011-2015, και στηρίζεται στην έμμεση παραδοχή ότι

το σύνολο των φυσικών επενδύσεων στην οικονομία την πενταετία θα μείνει σταθερό στο 14% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου στα 32 δισ. ευρώ ετησίως.

Είναι αδύνατο να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη χωρίς το «καύσιμο» των επενδύσεων. Στην περίοδο 1999-2008, με μέσους ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 3,5%, οι φυσικές επενδύσεις ήταν κατά μέσο όρο 22,5% του ΑΕΠ. Για να ικανοποιηθεί αυτός ο όρος για την περίοδο 2011-2015, χρειάζονται πρόσθετες επεν-δύσεις, πλέον αυτών που προβλέπονται στο ΜΠΔΣ, συνολικού ύψους 65 δισ. ευρώ (13 δισ. ευρώ/έτος).

Για τη δημιουργία της κρίσιμης μάζας είναι ανα-γκαία η εστίαση σε μεγάλες επενδύσεις, οι οποίες να μπορούν να ξεκινήσουν άμεσα και να ολοκληρωθούν γρήγορα και με σημαντικό οικονομικό πολλαπλασια-στή. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν κυρίως οι ε-πενδύσεις σε υποδομές, μερικές εκ των οποίων έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων.

Οι αποκρατικοποιήσεις δεν είναι μοχλός για την ουσιαστική μείωση του χρέους, αλλά μηχανισμός τρο-φοδότησης της ανάπτυξης. Στο πρόγραμμα αποκρατι-κοποιήσεων, 50% της αξίας συγκεντρώνεται στην α-νάπτυξη γης και 35% στις υποδομές, δημιουργώντας προϋποθέσεις ουσιαστικής συνεισφοράς στην οικονο-μική μεγέθυνση.

Οι επενδύσεις αυτές γενικά είναι χρηματοδοτήσι-μες από ιδιωτικά κεφάλαια. Το πρόβλημα, όμως, που αναφύεται είναι η κατάσταση αναξιοπιστίας της χώ-ρας αυτή την περίοδο. Για να το ξεπεράσουμε, χρεια-ζόμαστε τη στήριξη των εταίρων μας στην Ευρώπη: άμεση συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ε-

πενδύσεων (ΕΤΕ) σε όσα έργα επιτρέπεται από το καταστατικό της

χρηματοδότηση έργων με εγγυήσεις από ευρω-παϊκούς φορείς

δημιουργία infrastructure fund με κεφάλαια από την ΕΤΕ, αλλά και άλλους μακροπρόθεσμους ε-πενδυτές.

Για να μπορέσει να μπει ξανά η οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης, πρέπει να μειωθεί το επίπεδο αβεβαιότη-τας, να ενισχυθεί η αξιοπιστία της και να αυξηθεί η α-ναμενόμενη απόδοση των επενδύσεων μέσα από φο-ροαπαλλαγές. Η ανάπτυξη που θα προκύψει από ε-πενδύσεις υποδομών θα διευρύνει άμεσα τη φορολο-γητέα ύλη και θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας μειώνο-ντας το έλλειμμα.

Είναι ξεχωριστής σημασίας το γεγονός ότι για να συντηρηθεί η ανάπτυξη, απαιτούνται ετήσιες επενδύ-σεις της τάξης του 20% του ΑΕΠ και εκεί πρέπει να στραφεί η πολιτική προσοχή. Μόνον όμως επενδύσεις σε υποδομές, όπως αυτές που προωθούνται στο πρό-γραμμα αποκρατικοποιήσεων, μπορούν μεσοπρόθεσμα να προσφέρουν τέτοια οικονομικά μεγέθη.

Aνάπτυξη-ανάπτυξη, όπως θάλαττα-θάλαττα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 39

Ε χει πολλές φορές αναφερθεί ότι η εξάντληση της δυνα-μικής του προτύπου ανάπτυξης που καθόρισε την πο-ρεία της ελληνικής οικονομίας την 15ετία 1994-2008, ή-

ταν αποτέλεσμα της στρεβλής συνεισφοράς των επιμέρους πυλώνων του. Λόγω των χαμηλών επιτοκίων και της συνε-πακόλουθης ταχείας πιστωτικής επέκτασης, η ιδιωτική κα-τανάλωση έφτασε να συνιστά το 2009 το 75% του ΑΕΠ και η δημόσια κατανάλωση το 18%, όταν στην ΕΕ-27 τα αντί-στοιχα ποσοστά δεν ξεπερνούσαν το 60% και 21%. Από την άλλη πλευρά, στον εξωτερικό τομέα, οι εξαγωγές της Ελλά-δας δεν ξεπερνούν το 18,5% του ΑΕΠ, ενώ το περιεχόμενό τους είναι μάλλον μεσαίου τεχνολογικού και γνωσιακού πε-ριεχομένου, προφανώς με κάποιες εξαιρέσεις. Ετσι, η Ελλά-δα φαίνεται να συμμετέχει στο παγκοσμιοποιημένο περι-βάλλον πολύ περισσότερο ως καταναλωτής προϊόντων/υ-πηρεσιών και λιγότερο ως ποιοτικός παραγωγός. Οταν οι προωθητικοί παράγοντες που ενίσχυαν τις καταναλωτικές δαπάνες εξασθένησαν για συγκεκριμένους λόγους (περιορι-σμός ρευστότητας τραπεζικού συστήματος λόγω παγκόσμι-ας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλαγή αξιολόγησης του πι-στωτικού κινδύνου διεθνώς), αναδείχτηκε η έλλειψη ενός παραγωγικού συστήματος τέτοιου μεγέθους, δομής, προσα-νατολισμού και περιεχομένου, που να μπορεί να υποκατα-στήσει γρήγορα τις σχετικές απώλειες.

Σήμερα, με την ελληνική οικονομία σε υφεσιακή τρο-χιά για τέσσερα χρόνια και τη βεβαιότητα για σημαντική ύφεση και το 2012, η μόνη βιώσιμη προοπτική -σε όρους διατήρησης του βιοτικού επιπέδου και κοινωνικής συνο-χής- φαίνεται να είναι η συστηματική και μακρόχρονη προσπάθεια αναδιάρθρωσης του αναπτυξιακού προτύπου της ελληνικής οικονομίας. Στην κατεύθυνση αυτή απαιτεί-ται ένα σύστημα πολιτικών που να βασίζεται και να αξιο-ποιεί τη γνώση, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση ενός πε-ριβάλλοντος που να ευνοεί την καινοτομία, τη δημιουργι-κότητα, την επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση, τις επενδύσεις και τη διάχυση της τεχνολογίας σε όλους τους κλάδους της οικονομίας.

Η δρομολόγηση, όμως, αυτή της νέας αναπτυξιακής τροχιάς, μιας νέας δομής της ζήτησης και της προσφοράς, με διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, δεν εί-ναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί, μεταξύ άλλων, ριζικές αλλα-γές κοινωνικών νοοτροπιών και μετάλλαξη της επιχειρημα-

τικής κουλτούρας από την αναζήτηση του ευκολότερου δρόμου για την πρώιμη εμπορική επιτυχία, στον ανηφορικό, δύσκολο δρόμο της ποιότητας, της ουσιαστικής διαφορο-ποίησης του προϊόντος και της διεθνούς δικτύωσης.

Η τρέχουσα κρίση υπογράμμισε με ιδιαίτερα εμφατικό και επιβαρυντικό για την οικονομία τρόπο, τις χρόνιες αδυ-ναμίες του εγχώριου επιχειρηματικού/παραγωγικού συστή-ματος. Η Ελλάδα, αν και συγκαταλέγεται στις χώρες που βασίζουν, ή θα έπρεπε θεωρητικά να βασίζουν, την ανάπτυ-ξή τους στην καινοτομία (δηλαδή στις ανεπτυγμένες οικο-νομίες), φέρει χαρακτηριστικά λιγότερο ανεπτυγμένων χω-ρών: το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού που ενεργοποιεί-ται επιχειρηματικά είναι διαχρονικά εξαιρετικά υψηλό, αλλά οι εγχώριες επιχειρήσεις χωλαίνουν σε σύγκριση με αυτές των υπόλοιπων ανεπτυγμένων οικονομιών σε βασικά ποιο-τικά χαρακτηριστικά τους. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ό-τι η ποσοτική αύξηση της επιχειρηματικότητας δεν είναι πά-ντα ταυτόσημη της οικονομικής ανάπτυξης, τουλάχιστον μεσο-μακροπρόθεσμα. Ετσι, σε συνθήκες πιστωτικής στενό-τητας και περιορισμένης εγχώριας ζήτησης, η βιωσιμότητα αυτών των εγχειρημάτων είναι αβέβαιη.

Πράγματι, η εγχώρια παραγωγή χαρακτηρίζεται από μεταφορά τεχνογνωσίας και καινοτομιών από το εξωτερικό, εξαγωγές χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλή συνεργα-σία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων και φτωχές επενδύσεις σε Ε&Α από τις παραδοσιακά εσωστρεφείς επιχειρήσεις. Αλλωστε, η ελληνική οικονομία αποτελείται κυρίως από μι-κρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που παράγουν προϊόντα χαμηλής τεχνολογίας και δραστηριοποιούνται κυρίως σε κλάδους έντασης εργασίας. Το επιχειρηματικό σύστημα εμ-φανίζει έτσι χαρακτηριστικά δυϊσμού. Από τη μία πλευρά, η πλειονότητα των επιχειρήσεων δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του διεθνούς ανταγωνιστικού περιβάλλο-ντος και στρέφεται αποκλειστικά στην κάλυψη της εγχώρι-ας ζήτησης με μη διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσί-ες, ενώ από την άλλη υπάρχουν λίγες επιχειρήσεις που κα-τορθώνουν και να καινοτομήσουν και να είναι ανταγωνιστι-κές σε παγκόσμιο επίπεδο.

Επιβεβαιωτική αυτού του δυϊσμού είναι και η πρόσφατη έρευνα πεδίου στις 2.000 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας που εκπόνησε το ΙΟΒΕ με το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του ΕΜΠ για λογαριασμό του ΣΕΒ,

Προς ένα νέο παραγωγικό-επιχειρηματικό σύστημα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201140

από όπου προκύπτει ότι οι μισές περίπου επιχειρήσεις του δείγματος έχουν πραγματοποιήσει κατά την τελευταία διετία κάποια καινοτομία προϊόντος. Το μεγαλύτερο, όμως, μέρος αυτής της καινοτομίας ήταν απλά κάτι νέο για την επιχείρη-ση, καθώς μόνο οι μισές δηλώνουν ότι ήταν νέα για την ελλη-νική αγορά και μόνο το 16% αυτών δηλώνει ότι ήταν παγκό-σμια καινοτομία. Σε όρους καινοτομίας διεργασιών, μόνο το 31% των επιχειρήσεων ανέφερε ότι την τελευταία διετία έχει εισάγει καινοτομίες που αφορούν τις μεθόδους παραγωγής και τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνί-ας (ΤΠΕ). Σε ό,τι αφορά τη μη τεχνολογική καινοτομία, αυτή δηλαδή που αφορά σε καινοτομία οργάνωσης, εμπορίας ή μάρκετινγκ, περίπου το 40% απάντησε καταφατικά, με τις περισσότερες καινοτομίες να αφορούν μεθόδους πωλήσεων, διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών.

Το πιο ενδιαφέρον, όμως, στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα είναι η σχέση της καινοτομίας με σημαντικά κρι-τήρια ποιότητας της επιχειρηματικότητας. Περίπου το 22% των μεγάλων επιχειρήσεων της χώρας μπορούν να χαρα-κτηριστούν ως επιχειρήσεις υψηλής έντασης καινοτομίας. Είναι επιχειρήσεις που δηλώνουν ότι έχουν πραγματοποιή-σει την τελευταία διετία τόσο καινοτομία προϊόντος, όσο και καινοτομία διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει όμως και ένα σημαντικό 30% που δηλώνει ότι δεν έχει εισά-γει καμία καινοτομία την τελευταία διετία. Οι δύο αυτές κα-τηγορίες επιχειρήσεων διαφέρουν σε πλήθος χαρακτηριστι-κών. Οι επιχειρήσεις της πρώτης κατηγορίας δεν πλήττονται από την κρίση στο βαθμό που πλήττονται οι υπόλοιπες, μπορούν να επενδύουν συνεχώς και κατορθώνουν να είναι εξωστρεφείς, αλλά και να έχουν πολύ ικανοποιητικά οικο-νομικά αποτελέσματα, ακόμη και κατά την περίοδο της κρί-σης. Για να μπορέσουν, όμως, να καινοτομήσουν, απαιτείται ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής τεχνογνωσίας, που επανακα-ταρτίζεται συνεχώς. Ετσι, το 86% των επιχειρήσεων υψηλής καινοτομίας εκπαιδεύει το προσωπικό του τόσο με άτυπες, όσο και με τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Στο ίδιο πλαίσιο, οι επιχειρήσεις αυτές διεξάγουν κάποιου τύπου εσωτερική έ-ρευνα, αλλά βρίσκονται και σε δικτύωση με φορείς έρευνας, όπως τα πανεπιστήμια.

Εξάλλου, ειδικά τα ζητήματα του ανθρώπινου δυναμι-κού και του γνωστικού κεφαλαίου που αυτά ενσωματώνει είναι καθοριστικά στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περι-

βάλλον της γνώσης. Η κινητικότητα του ανθρώπινου δυνα-μικού διευρύνεται τα τελευταία χρόνια, ενώ παράλληλα οι δυνατότητες για διάχυση της γνώσης έχουν πολλαπλασια-στεί με τη συνδρομή και της τεχνολογίας. Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, αυτές οι δύο εξελίξεις πρέπει να αξιοποιηθούν στη μετακίνηση εργαζομένων από κλάδους μη εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, που έχουν κυ-ριαρχήσει τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία στην Ελλά-δα, σε εξωστρεφείς κλάδους.

Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι αν και το 63% των μεγάλων επιχειρήσεων της χώρας δεν αντιμετωπίζει σημα-ντικές δυσκολίες στην εύρεση κατάλληλων υποψηφίων για τις θέσεις εργασίας που προσφέρει, το υπόλοιπο 37% δη-λώνει δυσαρεστημένο. Υπάρχουν κλάδοι όπως τα ξενοδο-χεία-εστιατόρια, οι μεταφορές, αλλά και άλλοι κλάδοι των υπηρεσιών, οι οποίοι εμφανίζονται ως οι πιο απογοητευμέ-νοι, επισημαίνοντας κυρίως ότι οι υποψήφιοι δεν πληρούν τις προδιαγραφές της θέσης εργασίας. Αλλά και στο υφι-στάμενο προσωπικό επισημαίνονται -σε ίδια περίπου πο-σοστά- ελλείψεις δεξιοτήτων. Οι περισσότερες επιχειρή-σεις ανέφεραν ότι οι εργαζόμενοι δεν αναλαμβάνουν πρω-τοβουλίες και ρίσκα, υστερούν σε ικανότητες οργάνωσης και διοίκησης έργου, αλλά και διαχείρισης της τεχνολογί-ας-καινοτομίας, ενώ ως ένα βαθμό λείπουν και οι απαιτού-μενες τεχνικές γνώσεις. Το τελευταίο εύρημα είναι ίσως το πλέον απογοητευτικό, καθώς φανερώνει ότι δεν είναι μόνο οι άυλες δεξιότητες (soft skills) που συνήθως λείπουν από το υφιστάμενο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και πραγματι-κές τεχνικές γνώσεις που σχετίζονται με το αντικείμενο της θέσης εργασίας.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι την Ελλάδα σήμερα την ενδιαφέρει να ενισχύσει το επιχειρηματικό της σύστημα με όσο το δυνατόν περισσότερες επιχειρήσεις της πρώτης κατηγορίας. Η ανάγκη ενίσχυσης αυτής της επιχειρηματικό-τητας, που μπορεί να είναι βιώσιμη ακόμη και σε περιόδους πιστωτικής στενότητας και ύφεσης υπογραμμίζεται και από την τρέχουσα, δυσχερή ατραπό στην οποία βρίσκεται η χώ-ρα. Είναι εξίσου σαφές, όμως, ότι υπάρχουν υγιείς δυνάμεις που μπορούν να υποστηρίξουν την αναδιάρθρωση του εγ-χώριου παραγωγικού/επιχειρηματικού συστήματος σε αρκε-τούς κλάδους με συγκριτικά πλεονεκτήματα διεθνώς. Εν-δεικτικά είναι όσα ακολουθούν στην επόμενη ενότητα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 41

Στο πλαίσιο του έργου που εκπονεί το ΙΟΒΕ και το ΕΜΠ και αναφέρθηκε νωρίτερα έχουν διεξαχθεί εκτενείς συζητήσεις μεταξύ εμπειρογνωμόνων από διάφορους τομείς της οικονο-μίας, με βασικό στόχο να καταγραφούν τα προβλήματα, αλλά κυρίως να αναδειχτεί η δυναμική και οι προοπτικές επιχειρη-ματικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να υποστηρί-ξουν έναν νέο αναπτυξιακό κύκλο της ελληνικής οικονομίας. Από τις συζητήσεις αυτές έχουν προκύψει ενδιαφέροντα συ-μπεράσματα.

Στην ευρεία αλυσίδα αξίας των τροφίμων και βιο-αγροδιατροφής, που περιλαμβάνει επιχειρήσεις από τον πρω-τογενή τομέα, τη μεταποίηση, έως τη διανομή και τη λιανική πώληση, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για νέες στρατηγι-κές ανάπτυξης. Η αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων, των προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ και η σύνδεσή τους με τον τουρι-σμό, η ανάπτυξη προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας, τα προ-ϊόντα «μπουτίκ», η έμφαση στο branding των ελληνικών προϊ-όντων διατροφής στην ταυτότητα και την προέλευση του προϊόντος, αλλά και η συνολική προώθηση, προβολή, διανο-μή και τοποθέτηση των τελικών προϊόντων στα σωστά σημεία πώλησης στο σωστό χρόνο πρέπει να αποτελέσουν τις προτε-ραιότητες αυτών των νέων επιχειρηματικών στρατηγικών στο βιο-αγροδιατροφικό τομέα. Σημαντικές ευκαιρίες προσφέ-ρουν τα «λειτουργικά τρόφιμα», δηλαδή τρόφιμα ή μέρη τρο-φίμων που μπορούν να προσφέρουν ιατρικά οφέλη, κυρίως στον τομέα της πρόληψης. Πρόκειται για τρόφιμα με λιγότε-ρες θερμίδες, προϊόντα χαμηλά σε ζάχαρη, με χαμηλότερα κε-κορεσμένα, περισσότερες θρεπτικές και αντιοξειδωτικές ουσί-ες που προστατεύουν από διάφορες ασθένειες, τα οποία και αναπτύσσονται δειλά μέχρι στιγμής. Γενικότερα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι ιδιότητες και η ποιότητα συγκεκριμένων κατηγοριών εγχώρια παραγόμενων τροφίμων πρέπει να μπο-λιαστούν με γόνιμες νέες επιχειρηματικές ιδέες, προκειμένου ο ευρύτερος αγροδιατροφικός κλάδος να τοποθετηθεί πιο δυ-ναμικά στο διεθνή ανταγωνισμό. Δεν θα πρέπει να αγνοείται επίσης η δυνητική, σημαντική συμβολή των υλικών/τεχνολο-γιών συσκευασίας στην ενίσχυση της ποιότητας και της τυπο-ποίησης των διατροφικών προϊόντων. Αλλωστε, η διεθνής α-γορά ζητά συνεχώς καινούργια προϊόντα, καινούργιες προτά-σεις σε συσκευασία που να είναι θελκτική προς τον κατανα-λωτή και κυρίως να διασφαλίζει την ποιότητα.

Στον τομέα της ενέργειας, τόσο της παραγωγής όσο και

της εξοικονόμησης, οι εξελίξεις έχουν καθοριστική σημασία για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας, καθώς η ενέργεια υ-πεισέρχεται σε όλα τα παραγωγικά συστήματα, αλλά και στην καθημερινότητα των ελληνικών νοικοκυριών. Υπό την προϋ-πόθεση της αποτελεσματικής λειτουργίας της ενεργειακής α-γοράς, οι ΑΠΕ μπορούν να επιτελέσουν ένα στρατηγικό ρόλο στην κατεύθυνση του ανασχεδιασμού του ενεργειακού μας συστήματος με πολλαπλά οικονομικά, περιβαλλοντικά και α-ναπτυξιακά οφέλη. Η ανάπτυξη εγχώριας κατασκευαστικής βιομηχανίας εξοπλισμού ΑΠΕ και δικτύων, αποτελεί απολύ-τως εφικτή προοπτική, με δεδομένη τη διεύρυνση της εγχώρι-ας αγοράς, τις δυνατότητες εξωστρέφειας του κλάδου, αλλά και την ανάγκη ανανέωσης των υποδομών. Αλλά και στην ε-ξοικονόμηση ενέργειας, υπάρχει ένα τεράστιο δυναμικό, με πολλαπλά οφέλη για την οικονομία. Σημαντική μπορεί να θε-ωρηθεί η οργάνωση εταιρειών παροχής ενεργειακών υπηρεσι-ών (ESCOs), που αναλαμβάνουν τον ορθό σχεδιασμό των α-παιτούμενων έργων και την ανάληψη του τεχνολογικού και οικονομικού ρίσκου που τα συνοδεύει. Τέλος, επισημαίνονται οι προοπτικές και η ανάγκη στήριξης κλάδων που ήδη δρα-στηριοποιούνται με επιτυχία στην κατασκευή εξοπλισμού Α-ΠΕ, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον κλάδο των ηλια-κών συλλεκτών που εμφανίζει και ιδιαίτερα έντονη εξαγωγική δραστηριότητα.

Στον τομέα της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, που περι-λαμβάνει επιχειρήσεις μελετών και κατασκευών έργων αντιρ-ρύπανσης, επιχειρήσεις διαχείρισης αποβλήτων (συλλογή, α-νακύκλωση, επεξεργασία) και επιχειρήσεις παροχής περιβαλ-λοντικών υπηρεσιών σε βιομηχανίες, διαγράφονται επίσης θε-τικές προοπτικές σε τομείς όπως: Η ανακύκλωση, όπου διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερα ελκυ-

στικό πλαίσιο επενδύσεων άμεσης και υψηλής απόδοσης. Η προσαρμογή και μετατροπή των παραγωγικών διαδι-κασιών, προκειμένου να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και να αξιοποιηθούν εναλλακτικές μορφές ενέργειας (πχ. βιομάζα).Η συντήρηση υποδομών, καθώς και ο εκσυγχρονισμός της λειτουργίας υφιστάμενων εγκαταστάσεων (πχ. βιολο-γικός καθαρισμός).Η διαχείριση των υδάτων, με βασικές αρχές την εξοικονό-μηση και ανακύκλωση, καθώς και την εφαρμογή των νέ-ων ευρωπαϊκών οδηγιών.

Επιχειρηματικές δραστηριότητες

με θετικές προοπτικές

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201142

Η αναδυόμενη αγορά των υπηρεσιών και υλικών «πράσι-νης δόμησης».Η παροχή υπηρεσιών «πράσινης επιχειρηματικότητας» (green accounting, πιστοποιημένα συστήματα περιβαλλο-ντικής διαχείρισης, ευρωπαϊκά οικολογικά σήματα κά.).Στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, υπάρχουν σημα-

ντικά περιθώρια διεύρυνσης και εξειδίκευσης της παραγω-γής με τη χρήση νέων πρώτων υλών όπως τα σταθερά και τα εύκαμπτα υποστρώματα, τα πλαστικά νήματα, οι οργανι-κές διατάξεις, τα νανοδομικά ανόργανα και τα οργανικά υ-λικά. Η αξιοποίησή τους θα επέτρεπε την είσοδο της ελλη-νικής κλωστοϋφαντουργίας σε αλυσίδες αξίας, εντός και ε-κτός συνόρων, το τελικό παραγόμενο προϊόν των οποίων εί-ναι υψηλής προστιθέμενης αξίας και άρα οικονομικής από-δοσης. Παραδοσιακό κλωστοϋφαντουργικό προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας, είναι και το μετάξι, το οποίο θα μπο-ρούσε να προωθηθεί εμπορικά, αξιοποιώντας στοιχεία της παραδοσιακής τεχνικής που υπεισέρχονται στην παραγωγι-κή διαδικασία του.

Ο τομέας της ένδυσης έχει περιθώρια κυρίως στην κα-τεύθυνση δημιουργίας ελληνικού brand name μέσω συνεργα-σιών με άλλες εξίσου ή λιγότερο αναγνωρίσιμες φίρμες εντός και εκτός συνόρων. Από τέτοιες συνεργασίες μπορούν να προκύψουν εμπορικά ονόματα τα οποία θα ενσωματώνουν τη φήμη και την αξιοπιστία των επιχειρήσεων που τα στηρί-ζουν, αλλά και συνέργειες σε επίπεδο δικτύων πωλήσεων, πα-ροχή after sales υπηρεσιών και άλλα. Συγκεκριμένα, εξειδι-κευμένα τμήματα της αγοράς ενδυμάτων, με δυνατότητες ση-μαντικής άνθησης στο άμεσο μέλλον παγκοσμίως συνιστούν το παιδικό ένδυμα, όπου ήδη ελληνικά προϊόντα είναι τουλά-χιστον εφάμιλλα διεθνώς αναγνωρίσιμων αντίστοιχων προϊ-όντων, και η βιομηχανία ενδυμάτων εργασίας, όπου διαμορ-φώνονται ήδη νέες επιχειρηματικές στρατηγικές (πχ. leasing επαγγελματικών ρούχων).

Σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης της εξωστρέφειας, που μπορούν να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά στη συρρικνού-μενη εγχώρια ζήτηση, υπάρχουν και για τον κατασκευαστικό κλάδο και την ευρύτερη αλυσίδα των δομικών προϊόντων. Ο κλάδος μπορεί να υποστηρίξει κατ’ αρχήν οριζόντια τους ε-ξωστρεφείς κλάδους της οικονομίας (τουρισμός, ναυτιλία, ε-ξοικονόμηση ενέργειας, περιβαλλοντικά έργα, αγροτική/κτη-νοτροφική παραγωγή) στηρίζοντας τα έργα υποδομής που πλαισιώνουν τη λειτουργία τους. Ταυτόχρονα όμως η συσ-σωρευμένη εμπειρία από τα μεγάλα έργα των προηγούμενων ετών μπορεί να λειτουργήσει ως πλεονέκτημα για ευρύτερα γειτονικές χώρες. Αλλά και καινοτόμα δομικά προϊόντα που σχετίζονται κυρίως με την εξοικονόμηση ενέργειας (πχ. ψυ-

χρές βαφές, νέα προϊόντα από προφίλ αλουμινίου) φαίνεται να συγκροτούν ένα πεδίο όπου θα ενισχυθεί η εγχώρια αλλά κυρίως η εξωτερική ζήτηση.

Στον τομέα της υγείας, τα πλεονεκτήματα σχετίζονται με το σημαντικό γνωστικό κεφάλαιο που κατέχει το ανθρώπινο δυναμικό του. Τομείς όπως η βιομηχανική παραγωγή φυσι-κών ιατρικών/καλλυντικών προϊόντων, ο ιατρικός τουρισμός, αλλά και η δημιουργία περισσότερων πιστοποιημένων εργα-στηρίων, τα οποία να έχουν την εξοπλιστική επάρκεια και το απαιτούμενο επιστημονικό δυναμικό, ώστε να μπορούν να προσφέρουν προκλινικές έρευνες, αλλά και κλινικές μελέτες στην παγκόσμια φαρμακευτική βιομηχανία, έχουν καλές δυ-νατότητες ανάπτυξης.

Τέλος, στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών -παρά την πίεση από χώρες χαμηλού κόστους εργασίας, αλλά όχι απαραίτητα χαμηλής ποιότητας-, τα περι-θώρια είναι επίσης μεγάλα. Η απλή εμπορία εξοπλισμού γίνε-ται εντελώς περιφερειακή δραστηριότητα, αφήνοντας πεδίο για την ανάπτυξη των υπηρεσιών που πρόκειται να κυριαρ-χήσουν στη διεθνή ζήτηση της επόμενης δεκαετίας. Οι τε-χνολογίες cloud computing, οι εφαρμογές για κινητά τηλέ-φωνα και tablets, οι εφαρμογές e-commerce, η ανάπτυξη έξυ-πνων δικτύων και εφαρμογών στην ενέργεια, στην υγεία, στις μεταφορές, τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, το telemonitoring, καθώς και η ανάπτυξη πολυμεσικού περιεχο-μένου είναι ορισμένες μόνο από τις αγορές που εκτιμάται ότι θα διευρυνθούν σημαντικά στα επόμενα χρόνια, σε παγκό-σμιο επίπεδο, και στην μεγέθυνση των οποίων μπορεί να συμμετάσχει η ελληνική επιχειρηματικότητα.

Συνεπώς, ο νέος κύκλος ανάπτυξης για την ελληνική οι-κονομία θα προέλθει μέσα από τη δημιουργική καταστροφή αναποτελεσματικών δομών και μηχανισμών του επιχειρηματι-κού/παραγωγικού συστήματος και τη σταδιακή αλλαγή της ε-πιχειρηματικής κουλτούρας του αβασάνιστου δρόμου της επι-τυχίας. Αλλωστε, η παραγωγική δομή μιας χώρας δεν παράγει μόνο προϊόντα, αλλά αναδεικνύει μοντέλα επιχειρηματικών συμπεριφορών, τεχνογνωσίας, ακόμη και ηθικής. Ευκαιρίες υ-πάρχουν, πάντοτε υπήρχαν, όμως το σύστημά μας ήταν εγγε-νώς εσωστρεφές και ποιοτικά στενό. Η έντονη αστάθεια και η τρέχουσα περίοδος της κρίσης σε πολλές αγορές έχει δημι-ουργήσει νέες δυνατότητες εκμετάλλευσης των ευκαιριών. Σε αυτές τις κατευθύνσεις πρέπει να κινηθούμε σήμερα, με μεγα-λύτερη όμως προσπάθεια από όλους, ώστε σταδιακά να συ-γκροτήσουμε ένα νέο παραγωγικό σύστημα που να αφομοιώ-νει ταχύτερα τις παγκόσμιες εξελίξεις και να συνεισφέρει σε αυτές, με προτεραιότητα στους τομείς όπου πράγματι μπο-ρούμε να στοιχειοθετήσουμε πλεονεκτήματα.

Το μέγεθος…μετράειΓια μία περίπου δεκαετία, ο κλάδος της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνίας (ΤΠΕ) αναπτύχθηκε διατηρώντας χαμηλούς τόνους. Το σκάσιμο, άλλωστε, της φούσκας “dotcom” στην άλλη άκρη του Ατλαντικού μετρίασε αρκετά τις προσδοκίες για τις εταιρείες τεχνολογίας -και δη του διαδικτύου. Η κρίση, όμως, που έπληξε ολόκληρη την υφήλιο, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της προσωπικής τεχνολογίας και τη θεαματική άνοδο των social media, οδήγησε στην ανάδυση ενός εναλλακτικού επιχειρηματικού προτύπου:της μικρής σε μέγεθος εταιρείας που δραστηριοποιείται αποκλειστικά στον τομέα της ψηφιακής επιχειρηματικότητας και διατηρεί σαν κόρη οφθαλμού την αξία της συνεργασίας. Δεν χρειάζεται πια να έχει κανείς το μέγεθος ενός… δεινόσαυρου (η Google και το σινάφι της) για να ξεχωρίσει στο γενναίο νέο κόσμο της τεχνολογίας. Με μία απλή και συνάμα χρήσιμη ιδέα, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι φορητές τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα, μία εταιρεία μπορεί να ευδοκιμήσει. Οι αρχές αυτού του μοντέλου έχουν, μάλιστα, διεισδύσει και σε άλλους κλάδους, πέραν της ΤΠΕ, όπως -στη χώρα μας- στο πεδίο της αξιοποίησης του πλούτου και των δυνατοτήτων της ελληνικής γης. Γιατί λοιπόν να πούμε «ναι» στις ελληνικές start-up; Γιατί πολύ απλά προσφέρουν τις κατάλληλες αρχές για να επαναπροσδιορίσει η οικονομία μας το μοντέλο ανάπτυξής της: καινοτομία, ευελιξία, δυναμισμός, φρέσκιες ιδέες. Αν αναλογιστεί κανείς, μάλιστα, ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της οικονομίας μας, τότε θα καταλάβει ότι υπάρχει ένα πρόσφορο έδαφος για να «σπαρθούν» αυτές οι αρχές.Στις σελίδες που ακολουθούν, θα μπορέσετε να μάθετε βασικές πληροφορίες για ορισμένες από τις πιο δυναμικές start-up επιχειρήσεις της χώρας μας, καθώς και τα σχέδιά τους για το πώς θα καταφέρουν να αναπτυχθούν σε μία τόσο δύσκολη περίοδο για την οικονομία μας.

οι ελληνικεσ start-up

intelen

44

Ο ΕΝΑΡΕΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ-ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Τo i-kiosk είναι ένα πρόγραμμα μηχανογράφησης για περίπτερα και μίνι-μάρκετ που εκμεταλλεύεται το barcode των προϊόντων και οργανώνει ολόκλη-ρο το κατάστημα. Η εταιρεία μας προσφέρει μέσω των τερματικών του i-kiosk ψηφιακές υπηρεσίες, όπως multimedia διαφημίσεις στο σημείο πώλησης και metrics για την αξιολόγηση προωθητικών ε-νεργειών. Οι υπηρεσίες αυτές αφορούν βιομηχανί-ες που χρησιμοποιούν το περίπτερο ως βασικό κα-νάλι πώλησης, όπως οι καπνοβιομηχανίες, οι βιο-μηχανίες ζαχαρωδών και παγωτού.

Από τον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας μας έχουμε καταφέρει να στήσουμε ένα κερδοφόρο επι-χειρηματικό μοντέλο. Προφανώς, στηριζόμαστε στο προϊόν που έχουμε δημιουργήσει και δίνουμε μεγά-λη βάση στην ποιότητα της λύσης που προσφέρου-με. Οι υπηρεσίες που παρέχουμε έχουν ξεκάθαρη α-ξία για τους πελάτες μας και αυτό μας δίνει την αυ-τοπεποίθηση να καινοτομούμε και να επενδύουμε σε νέες τεχνολογίες.

Λόγω των οικονομικών συνθηκών, οι περισσό-τερες μεγάλες εταιρείες ακολουθούν ασφαλέστερα μονοπάτια και αποφεύγουν τις κινήσεις που εμπε-ριέχουν ρίσκο. Το δυνατό μας σημείο είναι η ευελι-ξία˙ έχουμε μάθει να λειτουργούμε σε αυτές τις οι-κονομικές συνθήκες -η εταιρεία μας δημιουργήθη-κε μία ημέρα αφότου ήλθε το ΔΝΤ στη χώρα μας- και προσπαθούμε καθημερινά όχι μόνο για την ε-πιβίωση, αλλά και για την ανάπτυξή μας. Μέσα στο νέο έτος ετοιμαζόμαστε να προχωρήσουμε σε νέα επένδυση ύψους 100.000 ευρώ, για να δημι-ουργήσουμε νέες τεχνολογικές υποδομές για τις υπηρεσίες μας, καθώς και για να διασφαλίσουμε ό-τι το βασικό μας προϊόν θα παραμείνει εμπορικά ε-πιτυχημένο. Τέλος, στο σχεδιασμό μας είναι η στα-διακή εξαγωγή του i-kiosk σε αγορές, όπως η Τουρκία και τα Βαλκάνια, καθώς έχουν πλήθος τέ-τοιων μικροκαταστημάτων που είναι φιλικά προς το λογισμικό μας.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΜΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ

Acumen ίσον οξύτητα. Οταν μιλάμε για επιχειρή-σεις, εννοούμε «δαιμόνιο», ενώ αυτό στην πολιτική μεταφράζεται ως οξυδέρκεια. Μέσω της ηλεκτρο-νικής της πλατφόρμας, η ομάδα της Acumen στο-χεύει να παρέχει υπηρεσίες για την ενδυνάμωση και την εξέλιξη των επικοινωνιακών ικανοτήτων κάθε είδους επαγγελματία.

Σε μία δύσκολη οικονομικά εποχή είναι ακόμη πιο σημαντικό η εικόνα των ικανοτήτων μας να βρίσκεται στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Οι υπη-ρεσίες μας είναι αναγκαίες και μέχρι πρότινος προ-σφέρονταν σε πολύ υψηλές τιμές. Το portal μας στοχεύει να προσφέρει από δωρεάν tips μέχρι κύ-κλους σεμιναρίων σε πολύ ανταγωνιστικές τιμές με μεγάλες δυνατότητες ενσωμάτωσης σε πολλούς τομείς. Απευθυνόμαστε σε κάθε είδους επαγγελ-ματία στο χώρο των επιχειρήσεων, της πολιτικής, καθώς και διάφορων επαγγελματικών ομάδων ό-πως οι δικηγόροι.

Το δύσκολο οικονομικό κλίμα δεν μας περιορί-ζει, αντίθετα τονίζει την αναγκαιότητα των υπηρε-σιών μας οι οποίες αξιοποιούν τη σύγχρονη τεχνο-λογία. Επειδή ακριβώς το start-up μας είναι σε πο-λύ πρώιμα στάδια, η υπάρχουσα δικτύωση λόγω της ήδη μεγάλης εμπειρίας μας μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλά επίπεδα ανάπτυξης ανοίγοντας κά-θε φορά καινούργιους ορίζοντες. Με τις υπηρεσίες της Acumen, η εκπαίδευση στο public speaking, debating, negotiation και mediation παύουν να θε-ωρούνται αποκλειστική πολυτέλεια για υψηλά ι-στάμενους πολιτικούς ή διευθύνοντες σύμβουλους μεγάλων επιχειρήσεων και γίνονται ένα δυνατό εργαλείο ανάπτυξης ικανοτήτων στα χέρια όλων όσοι στοχεύουν ψηλότερα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 45

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΟΥ FREEMIUM

Το SourceLair είναι ένα διαδικτυακό περιβάλλον ανάπτυξης εφαρμογών που καλείται να λύσει τα χέρια κάθε προγραμματιστή. Ενσωματώνει με α-ποδοτικό τρόπο ένα ευρύτατο σύνολο απαιτού-μενων εργαλείων προγραμματισμού, καθιστώ-ντας έτσι την προγραμματιστική διαδικασία ευ-κολότερη και γρηγορότερη, διευκολύνοντας, ό-μως, παράλληλα και τη συνεργασία μεταξύ των προγραμματιστών ανεξαρτήτως πού βρίσκεται ο καθένας ή σε ποια συσκευή δουλεύει.

Η βιωσιμότητα της επιχείρησης θα εξασφαλι-στεί με την παροχή επί πληρωμή υπηρεσιών οι ο-ποίες θα απευθύνονται κυρίως σε επαγγελματίες προγραμματιστές. Το μοντέλο εσόδων είναι αυτό που ονομάζεται freemium τελευταία. Αυτό ση-μαίνει πως τα βασικά χαρακτηριστικά της υπηρε-σίας θα προσφέρονται δωρεάν, ενώ για να μπορέ-σει κάποιος να εκμεταλλευτεί τις πλήρεις δυνα-τότητες της υπηρεσίας, τότε θα καλείται να πλη-ρώσει συνδρομή. Το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται με επιτυχία σε πληθώρα διαδικτυακών εφαρμο-γών, γεγονός που μας επιτρέπει να κάνουμε α-σφαλείς υποθέσεις και σενάρια για τη βιωσιμότη-τα και την εξέλιξη της επιχείρησης.

Πολύ σημαντική παράμετρος για την ανάπτυ-ξη κάτω από τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες εί-ναι η εξωστρέφεια μίας επιχείρησης και για το λό-γο αυτό σκοπεύουμε στη διάδοση της πλατφόρμας μας στο εξωτερικό. Ενθαρρυντικό στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι το 90% των χρηστών του site μας προέρχεται από το εξωτερικό. Μία α-κόμα πηγή εσόδων θα είναι μια «εκπαιδευτική» ε-πέκταση της εφαρμογής, η οποία θα χρησιμοποιεί το βασικό κορμό του SourceLair. Η εφαρμογή αυ-τή θα ενταχθεί στην υποδομή των πανεπιστημίων του εσωτερικού και του εξωτερικού, καθιστώντας τα μαθήματα του προγραμματισμού πιο εύκολα και ευχάριστα για τους μαθητές, αλλά και ευκολότερα διαχειρίσιμα για τους διδάσκοντες.

ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

To YelloCities είναι μία πρωτοποριακή ιδέα που έ-χει ως στόχο να αλλάξει το τουριστικό προϊόν των πόλεων διεθνώς. Η ομάδα μας αποτελείται από ει-δικούς στα ψηφιακά μέσα, βραβευμένους designers και εξειδικευμένους επιμελητές περιεχομένου (content curators). Διαθέτει, δηλαδή, εμπειρία, design και περιεχόμενο υψηλού επιπέδου.

Με την εμπειρία εννιά ετών από την παραγω-γή και διανομή της «Ασπρης λέξης της ημέρας» νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια νέα εικαστική και λειτουργική πρόταση για την πόλη μας, την Αθήνα. Η ιδέα του YelloAthens, όπως αρχικά ονομαζόταν, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο StartUpAthens, όπου και κέρδισε το τρίτο βραβείο. Εντούτοις, η πληρότητα της πρό-τασης, η δυναμική της και η ισχυρή της ταυτότη-τα, μας έδωσαν τη δυνατότητα να βρούμε αμέ-σως επενδυτή. Το γεγονός αυτό άνοιξε νέους ο-ρίζοντες και προοπτικές με αποτέλεσμα την άμε-ση μετονομασία του σε YelloCities. Η ιδέα περι-λαμβάνει τη δημιουργία ενός νέου, στοχευμένου, τουριστικού προϊόντος που θα συνδυάζει τις πλέ-ον σύγχρονες, ψηφιακές δυνατότητες, με τα πα-ραδοσιακά τουριστικά μέσα και φορείς.

Η Ελλάδα αυτό το διάστημα αποτελεί ένα πολύ δύσκολο τοπίο ανάπτυξης της επιχειρηματι-κότητας, με πολλούς κινδύνους και αντίξοες συν-θήκες. Εντούτοις, πιστεύουμε πως υπάρχει μια ε-πενδυτική ευκαιρία, η οποία απαιτεί σοβαρότητα, υπευθυνότητα, καινοτομία και παροχή υπηρεσι-ών υψηλού επιπέδου. Θεωρούμε πως διαθέτουμε τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μπορούμε να μετατρέψουμε την ευκαιρία σε αποδοτική ε-νέργεια. Επιθυμούμε πολύ να ξεκινήσουμε από την Αθήνα -και αυτό θα προσπαθήσουμε-, ήδη ό-μως βρισκόμαστε σε συζητήσεις με εταιρείες στο εξωτερικό για την άμεση διανομή της ιδέας και σε άλλες χώρες. Σίγουρα, η δυνατότητα αυτή θα μας δώσει την ασφάλεια που χρειαζόμαστε για την α-νάπτυξη μιας start-up και την εξασφάλιση της βι-ωσιμότητάς της, αλλά μας κάνει και ιδιαίτερα υ-περήφανους, καθώς το προϊόν μας γίνεται άμεσα εξαγώγιμο. Κοιτάμε το μέλλον με αισιοδοξία, για-τί ξέρουμε πως ξεκινούμε από πολύ χαμηλά, αλλά με πίστη στις ικανότητές μας στοχεύουμε να πού-με “Yello” σε όλο τον κόσμο.

46

ΔΙΚΤΥΑ ΜΕ ΥΨΗΛΟ IQΗ Intelen είναι μία πολύ δυναμική ελληνική start-up, μέσα στις 100 ανερχόμενες στον κόσμο, με αντι-κείμενο την προηγμένη ενεργειακή πληροφορική και τις web 2.0 εφαρμογές στον τομέα των ευφυών δικτύων (smart grids). Οι υπηρεσίες της Intelen α-φορούν τη δημιουργία ενεργειακών πληροφορια-κών συστημάτων, σε τεχνολογίες Cloud, όπου με χρήση ειδικών μετρητών και δεικτών, μετριέται και αναλύεται η ενεργειακή κατανάλωση κτιριακών υ-ποδομών σε πραγματικό χρόνο (επίπεδο δευτερολέ-πτων). Ο σκοπός είναι η παροχή προσαρμοστικών ηλεκτρονικών ενεργειακών υπηρεσιών εξοικονόμη-σης/ορθολογικής χρήσης ενέργειας, καθώς και δια-χείρισης της ενεργειακής ζήτησης.

Μέσα σε μία περίοδο οικονομικής κρίσης, η απο-τελεσματική διαχείριση και ο έλεγχος του ενεργεια-κού κόστους των επιχειρήσεων αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα. Και ασφαλώς, αποτελεί μία μεγάλη ανά-γκη που αυτή τη στιγμή ερχόμαστε να καλύψουμε με τις πλέον προχωρημένες τεχνολογίες και καινοτομί-ες. Σύντομα, λοιπόν, μετά από αναλυτικές έρευνες που έχουμε κάνει στην ελληνική αγορά, θα αρχίσου-με εγκαταστάσεις και συνδέσεις έξυπνων μετρητών ενέργειας και ένταξη στο σύστημά μας πλήθους εται-ρειών από τον τριτογενή τομέα.

Με τις υπηρεσίες μας θα βοηθάμε τον εταιρικό καταναλωτή να κατανοήσει τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που θα έχει άμεσα θετικό αντίκτυπο στα οικονομικά του, αυξάνοντας παράλληλα την ε-νεργειακή του ευαισθητοποίηση με υπηρεσίες εταιρι-κής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ, green viral marketing, sustainability). Για το σκοπό αυτό, θα αξιοποιήσουμε και τη δύναμη των κοινωνικών δικτύων. Δική μας καινοτομία θα αποτελέσουν τα ενεργειακά κοινωνικά δίκτυα, βάσει των οποίων κοινωνικές εταιρικές ομά-δες θα μπορούν να συγκρίνουν μεταξύ τους τις κατα-ναλώσεις τους σε πραγματικό χρόνο, καθώς και τα αποτελέσματα από παράλληλες ενέργειες εξοικονό-μησης και διαχείρισης ζήτησης για παραδειγματισμό.

Σε επόμενο στάδιο, θα προσεγγίσουμε την αγο-ρά πρόσωπο με πρόσωπο, με σεμινάρια, e-learning και με εκπαίδευση των εταιρειών για τα πραγματικά μετρούμενα δεδομένα τους. Ο σκοπός είναι να βοη-θήσουμε τον επιχειρηματικό κόσμο να κατανοήσει το ενεργειακό του προφίλ, να εξοικονομήσει ενέργεια και να μειώσει το ενεργειακό του κόστος (OPEX). Τέλος, μετά από αρκετές παγκόσμιες διακρίσεις που έχουμε επιτύχει και στην Ελλάδα και στην Αμερική (Silicon Valley) έχουμε ήδη προσελκύσει το ενδιαφέ-ρον αρκετών επενδυτών (VC). Ειδικά και μετά την ο-λοκλήρωση του πρώτου seed round μας από angel investors, θα υπάρξει σύντομα και συνέχεια με επερ-χόμενο round A και επέκταση των υπηρεσιών σε Ευ-ρώπη και Αμερική.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

H Fereikos-Helix εδρεύει στην Κόρινθο και ουσια-στικά εισήγαγε και εξέλιξε τη σαλιγκαροτροφία α-νοιχτού ολοκληρωμένου βιολογικού κύκλου στην Ελλάδα το 2007. Σήμερα έχει φτάσει στο σημείο να συνεργάζεται με 154 εκτροφεία σαλιγκαριών συ-νολικής έκτασης 1.600 στρεμμάτων. Παρέχει τεχνι-κή και επιστημονική υποστήριξη, πρώτες ύλες και εξασφαλίζει με συμβόλαιο την αγορά ολόκληρης της παραγωγής.

Η Fereikos-Helix καινοτομεί και επενδύει στην ποιότητα, την ανταγωνιστικότητα και την εξω-στρέφεια των υπηρεσιών και των προϊόντων της. Βασικό της μέλημα είναι να παρακολουθεί και να μεταδίδει στους συνεργάτες της τις παγκόσμιες τάσεις και εξελίξεις στον τομέα της σαλιγκαροτρο-φίας, συμμετέχοντας σε διεθνή συνέδρια, ούσα η αποκλειστική αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ινστι-τούτου Σαλιγκαροτροφίας για την Ελλάδα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στόχος της εταιρείας είναι να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες που θα βοηθήσουν την επιχείρησή μας και τους συνεργάτες της να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά, να μειώσουν τα λειτουργικά έξοδα και να βελτιώσουν τα επίπε-δα απόδοσης ανά στρέμμα.

Στο στόχο αυτό συμβάλλει η στενή συνεργα-σία της εταιρείας με επίσημους φορείς του πρωτο-γενούς τομέα, όπως το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μένοντας πάντα πιστή στην πρακτική ε-φαρμογή της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, η ο-ποία είναι και ένας από τους στρατηγικούς πυλώ-νες της εταιρείας και η οποία εφαρμόζεται σε όλα τα επίπεδα από τον ανθρώπινο παράγοντα έως και το τελικό προϊόν μέσω του σεβασμού και της υπο-στήριξης των συνεργατών μας, αλλά και του σεβα-σμού προς το περιβάλλον.

intelen

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 47

ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Το Shift-IT είναι ένα προϊόν που διαμορφώνει δυ-ναμικά τα προγράμματα εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες της επιχείρησης και των εργαζομένων, προσφέροντας στους χρήστες συνεχή ενημέρωση των αλλαγών και δυνατότητα άμεσης τροποποίη-σης των καθηκόντων τους. Συνδυάζει τις αρχές της κοινωνικής δικτύωσης και της ευχρηστίας των φο-ρητών συσκευών, εξαλείφοντας την πολυπλοκότη-τα των διαδικασιών ανάθεσης, διαμοιρασμού και τροποποίησης και εξασφαλίζοντας την ομαλή λει-τουργία της επιχείρησης.

Η ιδέα άρχισε έπειτα από μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε σύγχρονα νοσοκομεία της Ελλάδας σχετικά με τα προβλήματα οργάνωσης του προσωπικού στα δημόσια ολοήμερα νοσοκο-μεία. Οι νοσοκομειακές μονάδες είναι ένα πολύ-πλοκο εργασιακό περιβάλλον, κύρια συστατικά του οποίου είναι η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των εργαζομένων και η πειθαρχία στα προ-γράμματα εφημεριών/καθηκόντων.

Η Ελλάδα ήταν πάντοτε μια μικρή και αβέβαιη αγορά, αλλά με αφορμή τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες «αναδιαμορφώσαμε» τα όρια της αγοράς˙ είναι ο τρόπος που σκεφτήκαμε για να προχωρή-σουμε περαιτέρω. Είμαστε σε συζητήσεις σχετικά με τη σκοπιμότητα για την κλιμάκωση αυτού του προϊ-όντος, αλλά περισσότερο σημαντικό είναι ότι είμα-στε σίγουρα πιο πρόθυμοι να εφαρμόσουμε ό,τι έ-χουμε μάθει, προκειμένου να λύσουμε πιο σημαντι-κές επιχειρηματικές και κοινωνικές προκλήσεις.

Στα συστήματα διαχείρισης προσωπικού και γενικών καθηκόντων των επιχειρήσεων, οι ενέργει-ες του συντονισμού του προσωπικού, της διαμοί-ρασης, τροποποίησης και έγκρισης των επίσημων προγραμμάτων, αποτελούν εξαιρετικά χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Στο ευάλωτο σύ-στημα διαχείρισης προσωπικού προστίθενται οι ά-τυπες αλλαγές στα προγράμματα εφημεριών και καθηκόντων, η άρνηση ευθυνών, τα προβλήματα επικοινωνίας με το προσωπικό, η αλληλοεπικάλυ-ψη ρόλων, κά.

Είναι κοινό μυστικό αυτή τη στιγμή στην Ελ-λάδα πως δεν λείπουν τα προβλήματα. Είναι μο-ναδική ευκαιρία όμως να «φανταστούμε ξανά τα όρια της αγοράς», όπως και κάναμε εξάλλου, ώ-στε να προσφέρουμε “made in Greece” λύσεις των ελληνικών προβλημάτων οργάνωσης σε πολύ με-γαλύτερες αγορές.

ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

Το CoinMad λειτουργεί εδώ και δυόμισι χρόνια ως ιστοσελίδα αγοραπωλησιών. Προσφέρει υπηρεσίες σε ηλεκτρονικά καταστήματα, αλλά και συνεργά-ζεται με ιδιώτες που επιθυμούν να έχουν το δικό τους CoinMad store, διατηρώντας καθημερινή ε-παφή μαζί τους. Η ανάπτυξή του είναι συνεχής από τους προγραμματιστές και το περιεχόμενο ανα-βαθμίζεται σε καθημερινή βάση.

Με τις ηλεκτρονικές πωλήσεις σε άνοδο, παρά τη γενική κρίση στο εμπόριο, πιστεύουμε ότι το CoinMad θα μπορέσει να ξεχωρίσει τα επόμενα χρόνια ως ένας από τους πιο σημαντικούς συμμά-χους των καταστημάτων. Ηδη από τα τέλη του 2011 ξεκινάμε δυναμικά την πορεία μας προς το 2012 με μία συνεργασία με την εταιρεία Bitsnbytes, η οποία θα μας βοηθήσει στη βελτίωση του γενικό-τερου προφίλ της σελίδας μας και θα αναλάβει πλήρως την υποστήριξη του CoinMad στο κομμά-τι του promotion και marketing.

Μέσα στα δυόμισι χρόνια που είμαστε online έχουμε συμβάλει κατά ένα ποσοστό στο να υπάρ-χει μεγαλύτερος τζίρος για τα καταστήματα, προ-σφέροντας υπηρεσίες εντελώς δωρεάν, και έτσι θέ-λουμε να διατηρήσουμε το CoinMad για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα. Ακόμη και σε περί-πτωση που υπάρξουν χρεώσεις μέσα στο 2012, σκοπός μας είναι να έχουμε τις χαμηλότερες της α-γοράς και σε αυτό θέλουμε συμμάχους μας τα κα-ταστήματα, γιατί όσο περισσότερα έχουμε στο ε-νεργητικό μας, τόσο θα μας είναι και πιο εύκολο να κρατήσουμε τις τιμές χαμηλά.

48

ΤΟ CROWDSOURCINGΔΙΔΑΣΚΕΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το Historious είναι ένας καινοτόμος ιστορικός οδη-γός που συνδέει «έξυπνες κινητές συσκευές» με «έ-ξυπνους ταξιδιώτες». Προσφέρει στους χρήστες ένα μοντέρνο και διαδραστικό μέσο, για να εντοπίσουν και να προσεγγίσουν γρήγορα και εύκολα σημεία ι-στορικού ενδιαφέροντος (μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, κά.) και να ακολουθήσουν συναρπαστικές διαδρομές ανάμεσα σε αυτά.

Βασισμένο στο μοντέλο του crowdsourcing, το Historious φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια «ζωντανή κοινότητα» χρηστών, συνδέοντας ταξιδιώτες από ό-λο τον κόσμο γύρω από ένα κοινό πάθος: την ιστο-ρία. Θεμελιώδης επιδίωξη του Historious είναι να ε-μπνεύσει τους ταξιδιώτες να ανακαλύψουν εύκολα και σε πραγματικό χρόνο υψηλής ποιότητας ιστορι-κό περιεχόμενο, δίνοντάς τους παράλληλα την ευ-καιρία να το εμπλουτίσουν, να προσθέσουν ιστορι-κούς τόπους και να μοιραστούν τις ταξιδιωτικές ε-μπειρίες τους με φίλους και άλλους ταξιδιώτες.

Με όραμα τη δημιουργία ενός σύγχρονου τρό-που προσέγγισης και γνώσης της ιστορίας μέσα από έξυπνες κινητές συσκευές, η iMellon, η εταιρεία που σχεδιάζει και υλοποιεί το Historious, επιδιώκει την περαιτέρω εξέλιξή του, δίνοντας έμφαση στην πα-ροχή προσωποποιημένης ιστορικής πληροφορίας, εισάγοντας παράλληλα διασκεδαστικούς τρόπους παρουσίασής της μέσα από παιχνίδια εξερεύνησης, εκμάθησης, κά. Επιπρόσθετα, επιδιώκει την παρου-σίαση έγκυρου, πλήρως δυναμικού και υψηλής ποι-ότητας ιστορικού περιεχομένου διατηρώντας αυθε-ντικές πολιτιστικές (πχ. μουσεία, παραστάσεις) και τοπικές (πχ. προϊόντα, εκδηλώσεις, έθιμα) θεματο-λογίες σχετικά με τον τουρισμό και τον πολιτισμό της Ελλάδας, που συνιστά τον πλέον πολύτιμο κι-νητήριο μοχλό ανάπτυξης της χώρας.

Τέλος, η iMellon διερευνά ευκαιρίες χρηματο-δότησης και συνεργασιών στον ιδιωτικό και δημό-σιο τομέα τόσο στην Ελλάδα, όσο και το εξωτερικό, για την περαιτέρω εξέλιξη του Historious, της επέ-κτασής του σε ξένες αγορές, και τη δημιουργία ενός επικερδούς και επεκτάσιμου μοντέλου για την ανά-δειξη της παγκόσμιας ιστορικής κληρονομιάς.

ΕΛΕΥΘΕΡΟ;To Taxibeat είναι μια υπηρεσία για smartphones που έχει στόχο να αλλάξει τον τρόπο που μετακινούμα-στε με ταξί στην πόλη. Η βασική του ιδέα είναι ότι ο κάτοχος ενός smartphone μπορεί με την εφαρμογή Taxibeat να εντοπίσει όλα τα κοντινά διαθέσιμα ταξί στο χάρτη, να καλέσει αυτό που επιλέγει, να το δει να πλησιάζει στο χάρτη και μετά το τέλος της δια-δρομής να βαθμολογήσει τον οδηγό.

Το Taxibeat είναι από τις υπηρεσίες εκείνες που, συνήθως, γεννιούνται σε περιόδους κρίσης και αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα της τεχνολογί-ας, για να λύσουν το πρόβλημα ενός κλάδου που πριν από την κρίση δεν φαινόταν τόσο σοβαρό. Φέρνει πιο κοντά πελάτες και επαγγελματίες των ταξί, εξαλείφει τους ενδιάμεσους, και κάνει πιο α-ποτελεσματική τη λειτουργία αυτού του κλάδου.

Με αυτό τον τρόπο η αγορά γίνεται πιο παρα-γωγική και παράγει καλύτερο προϊόν/υπηρεσία με πολύ μικρότερο κόστος. Ετσι, το Taxibeat μπορεί σαν επιχείρηση όχι μόνο να επιβιώσει στις συνθή-κες της σημερινής κρίσης αλλά και να ανθίσει, α-κριβώς επειδή αποτελεί την απάντηση στα προ-βλήματα που δημιουργεί η κρίση.

Αξιοποιεί την εκρηκτική διάδοση των σύγχρο-νων smartphones που περιέχουν υπηρεσίες εντοπι-σμού θέσης και διακίνησης δεδομένων και καθιστά ουσιαστικά τον κάθε επαγγελματία οδηγό ταξί έ-ναν πραγματικά ανεξάρτητο επαγγελματία. Με το smartphone του γίνεται μια προσωπική εταιρεία ταξί που δίνει ανά πάσα στιγμή πληροφορίες για τις υπηρεσίες και τη διαθεσιμότητά του χωρίς να χρειάζεται κανέναν επιπλέον εξοπλισμό.

Το μοντέλο ανάπτυξης του Taxibeat είναι έτσι δομημένο, ώστε μπορεί να κάνει scale πολύ γρήγο-ρα με το μικρότερο δυνατό κόστος, και αυτό θα του επιτρέψει να επεκτείνει τις δραστηριότητές του γρήγορα και σε άλλες χώρες που αντιμετωπί-ζουν παρόμοια προβλήματα στον κλάδο αυτό.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 49

ΑΝΑΛΥΣΗ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΕΥΕΛΙΞΙΑ

Στην TopCreations έχουμε τοποθετηθεί στρατηγι-κά στην ανάπτυξη εφαρμογών που εκτείνονται σε όλο το εύρος των mobile media και καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα αναγκών, ενώ παράλληλα σχεδιά-ζουμε και υλοποιούμε διαδραστικές εμπειρίες, οι ο-ποίες μέσω καινοτόμων τεχνολογιών επιτρέπουν την αλληλεπίδραση των χρηστών με στόχο τη γνώση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία.

Η οικονομική συγκυρία που έχει διαμορφωθεί δημιουργεί μια νέα κουλτούρα ως προς την ανά-πτυξη λειτουργικής, βιώσιμης και αποδοτικής επι-χειρηματικότητας. Ως επιχείρηση βεβαίως δεν εί-μαστε εμείς εκείνοι που θα διαμορφώσουμε την οι-κονομική πολιτική, παρόλα αυτά συμβάλλουμε με τη σειρά μας στη διαμόρφωση ενός θετικού κλίμα-τος, εφόσον η επιχειρηματικότητά μας έχει μέθοδο, ουσία και αποτέλεσμα. Το δικό μας επιχειρηματικό πλαίσιο, το οποίο εντάσσεται στον ευρύτερο κλά-δο της ψηφιακής επικοινωνίας, απαιτεί με τη σειρά του ιδιαίτερες επιλογές και στρατηγικές. Ως TopCreations, έχουμε κάνει μια σειρά από στρατη-γικές επιλογές, οι οποίες και μας επιτρέπουν να βλέπουμε με μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον. Συγκεκριμένα, θεωρούμε ότι διακρίναμε έγκαιρα και ουσιαστικά τη μετάβαση σε ένα καθαρά mobile περιβάλλον σχεδιασμού και υλοποίησης στρατηγι-κών ψηφιακής επικοινωνίας. Σε αυτό το περιβάλ-λον συνδυάζουμε τη σωστή ανάλυση, η οποία οδη-γεί στην παροχή ολοκληρωμένων λύσεων, τις στρατηγικές συνεργασίες μέσα από τις οποίες δί-νουμε προστιθέμενης αξίας υπηρεσίες αλλά και έ-να ευέλικτο σχήμα το οποίο κινείται με άνεση στο επίπεδο της ιδέας, της στρατηγικής και προφανώς της υψηλής τεχνογνωσίας.

Παράλληλα, πλαισιώνοντας τη φαρέτρα των υπηρεσιών με καινοτόμες λύσεις και υπηρεσίες οι οποίες βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας, ει-δικά στο πλαίσιο των διαδραστικών εμπειριών, χτίζουμε διαρκώς καινούργιο business, στοχεύο-ντας τόσο σε κάθετες όσο και σε οριζόντιες αγο-ρές. Το επόμενο χρονικό διάστημα αισιοδοξούμε ότι με τη μεθοδικότητά μας, την εξωστρέφεια (συ-νεργασίες σε διεθνές επίπεδο) αλλά και τον ορθο-λογικό τρόπο διαχείρισης των έργων επιλέγοντας βέλτιστες λύσεις σε μικρούς χρόνους θα συνεχί-σουμε τη δυναμική μας πορεία.

ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ

H gipht.me είναι μία τεχνολογική start-up με αντι-κείμενο τη δημιουργία πλατφόρμας και περιεχομέ-νου για την επικοινωνία μέσω επαυξημένων (enhanced) μηνυμάτων και διαδραστικών εμπειρι-ών από smartphone σε smartphone. Μέσω του gipht.me, οι χρήστες ανταλλάσσουν έξυπνο, έτοι-μο περιεχόμενο, το οποίο προσωποποιούν εκμε-ταλλευόμενοι τις διαδραστικές δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα smartphones.

Το business model του gipht.me είναι ανεξάρ-τητο των οικονομικών κύκλων και συνθηκών που υπάρχουν στην Ελλάδα -ή και στην Ευρώπη-, κα-θώς είναι ένα απόλυτα παγκόσμιο προϊόν το οποίο απευθύνεται στην παγκόσμια αγορά.

Η επικράτηση των smartphones, σε σχέση με τα απλά feature phones, οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι δυνατότητες επικοινωνίας θα πρέπει να συμβαδίζουν με τις δυνατότητες των νέων αυτών συσκευών. Το gipht.me απαντά ακριβώς σε αυτή την πρόκληση. Επιπλέον, είναι ξεκάθαρη η τάση των χρηστών να χρησιμοποιούν έτοιμο περιεχόμε-νο προσωποποιώντας το στη συμπεριφορά τους στα υφιστάμενα social networks. Για τους παραπά-νω λόγους, τα πρώτα μηνύματα είναι ιδιαίτερα εν-θαρρυντικά αναφορικά με την αποδοχή του προϊό-ντος μας. Το monetization έρχεται μέσω sponsored περιεχομένου και premium εμπειριών που οι χρή-στες είναι εκπαιδευμένοι πλέον να αγοράζουν μέ-σω των smartphones τους.

Για τους παραπάνω λόγους πιστεύουμε πως η οικονομική κρίση δεν αποτελεί άμεση τροχοπέδη. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η κρίση έχει διευκολύ-νει εν μέρει τη διαδικασία προσέλκυσης εξειδικευ-μένου προσωπικού, καθώς αφενός η κρίση έχει συ-μπιέσει το εργατικό κόστος, ενώ αφετέρου -και κυριότερα- το γεγονός ότι πρόκειται για ένα διε-θνές project με την ευκαιρία για προβολή διεθνώς αποτελεί εξαιρετικό recruiting κίνητρο. Παρόλα αυτά, η απουσία οικοσυστήματος και οι δυσκολίες σε επίπεδο βασικών συνθηκών (φορολογικές, α-πουσία ορθολογικού νομικού πλαισίου, χρηματο-δοτικές δυνατότητες κλπ.) μας οδηγεί στη σκέψη πως βασικά τμήματα των δραστηριοτήτων μας, ό-πως το marketing, το customer support και το management θα πρέπει να βρίσκονται στο εξωτε-ρικό. Αποτελεί, όμως, κύρια προτεραιότητά μας η παρουσία του development, καθώς και του R&D στην Ελλάδα.

50

SEPTEM ΜΙΚΡΟΖΥΘΟΠΟΙΙΑ

Η Μικροζυθοποιία Septem ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2009 την παραγωγή φρέσκιας, μη παστεριωμένης μπίρας στο Ωρολόγιο Ευβοίας. Το όραμα της Septem είναι να γίνει η ελληνική μικροζυθοποιία, που στη συνείδηση του καταναλωτή, τα προϊόντα της θα είναι συνώνυμα της γαστρονομικής απόλαυ-σης και θα αποτελέσουν σημεία αναφοράς για τη διαφοροποιημένη ποιοτική μπίρα στη χώρα μας.

Βασικός στόχος της εταιρείας είναι να παρέ-χει στους πελάτες της καινοτόμα, υψηλής ποιότη-τας, προϊόντα μέσα από τη δημιουργία νέων δια-φοροποιημένων γεύσεων και τη χρησιμοποίηση τοπικών προϊόντων.

Εκτός από την γκάμα των εμπορικών προϊό-ντων, που σε αυτή τη φάση περιλαμβάνει τέσσερις μπίρες, πρόσφατα κυκλοφόρησε μια νέα σειρά επο-χιακών προϊόντων με το όνομα Septem Seasonal Edition. Οι συγκεκριμένες μπίρες θα βρίσκονται στην αγορά για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και ταιριάζουν στις καταναλωτικές συνήθειες της κάθε εποχής του χρόνου. Παράλληλα, θα παρουσι-αστεί μια νέα σειρά πειραματικών προϊόντων, που θα περιλαμβάνει μπύρες οι οποίες θα ζυθοποιούνται με τη χρήση τοπικών προϊόντων (πχ. μέλι ανθέων, εποχιακά φρούτα κλπ.).

Στα άμεσα πλάνα της εταιρείας είναι να επενδύ-σει περαιτέρω στο κομμάτι της επικοινωνίας παρέ-χοντας τη σωστή πληροφορία στο κατάλληλο κοι-νό μέσω ενημερωτικών καταχωρίσεων, διοργάνω-σης οργανοληπτικών δοκιμών και σεμιναρίων που θα πραγματοποιηθούν στον επισκέψιμο χώρο του ζυθοποιείου. Επιπλέον βασική επιδίωξη για το 2012 είναι η διασπορά των προϊόντων πανελλαδικά μέ-σω δικτύου αποκλειστικών συνεργατών και η ανά-πτυξη της εξαγωγικής δραστηριότητας, καθώς πα-ράλληλα προγραμματίζεται η συμμετοχή σε διε-θνείς εκθέσεις. Επίσης, έχει δρομολογηθεί η επέκτα-ση των χώρων παραγωγής και αποθήκευσης συ-σκευασμένου προϊόντος, με στόχο η παραγωγική δυναμικότητα να ξεπεράσει το ένα εκατ. φιάλες.

Τέλος, ξεκινά την άνοιξη του 2012 η εγκατά-σταση μιας πειραματικής φύτευσης λυκίσκου σε ιδι-όκτητη έκταση του ζυθοποιείου. Σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς φορείς, η Septem φιλοδοξεί να αναδείξει τον ελληνικό αυτοφυή λυκίσκο και να ε-πεκτείνει την καλλιέργειά του στην ευρύτερη περιο-χή μέσω της συμβολαιακής γεωργίας, με απώτερο στόχο μελλοντικά η τοπική παραγωγή να καλύψει πλήρως τις παραγωγικές της ανάγκες.

Septem

Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΟΙΓΕΙ ΔΡΟΜΟΥΣ

H Organic 3S ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2010 από τρεις παιδικούς φίλους. Διαθέτοντας την απαι-τούμενη τεχνογνωσία για τα βιολογικά προϊόντα, συνεργάζεται με άλλες εταιρείες για την παρα-σκευή καινοτόμων προϊόντων βιολογικής γεωργί-ας. Στη συνέχεια, προωθεί και διανέμει τα προϊό-ντα αυτά στην ελληνική αγορά.

Βασικός στόχος της εταιρείας είναι να απο-λαύσει ο Eλληνας καταναλωτής ποιοτικά βιολο-γικά προϊόντα σε προσιτές τιμές -όπως όλοι οι Ευρωπαίοι. Χαρακτηριστικά καινοτόμα προϊόντα είναι τα πρώτα ελληνικά βιολογικά «πουράκια», και το φρέσκο φύλλο Aloe Vera Κρήτης, ενώ ση-μαντική συνεργασία είναι αυτή με την ΕΨΑ ΑΕ, από την οποία προήλθε η πρώτη ελληνική βιολο-γική λεμονάδα και πορτοκαλάδα.

Η Organic 3S δημιουργήθηκε κατά τη διάρ-κεια της οικονομικής κρίσης και ενάμισι χρόνο μετά οι βασικοί στόχοι και η πολιτική της παρα-μένουν ίδια με αυτά που καθορίστηκαν κατά την ίδρυσή της. Για την αντιμετώπιση της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην ελληνική αγορά, η Organic 3S πιστεύει και επιδιώκει τη συνεργασία με άλλες ελληνικές εταιρείες, τη δημιουργία ελ-ληνικών καινοτόμων και ποιοτικών προϊόντων, την εδραίωσή τους στην ελληνική αγορά, καθώς και την εξαγωγή τους.

Στην παγκόσμια έκθεση βιολογικών προϊό-ντων Biofach 2012 η Organic 3S θα ανακοινώσει μία νέα πολύ σημαντική συνεργασία και την παρα-σκευή ενός ιδιαίτερα καινοτόμου για την παγκό-σμια αγορά προϊόντος, ενώ ήδη διαπραγματεύεται για την εξαγωγή του συνόλου των προϊόντων της με μία ιταλική και μία γερμανική εταιρεία.

Η ενέργεια Σε αριθμούς

Η ενέργεια αποτελεί για κάθε οικονομία -όπως συμβαίνει και σε μικροεπί-πεδο- τον κινητήριο μοχλό της αναπτυξιακής της διαδικασίας, επηρεάζο-ντας καθοριστικά τη δυναμική και τη βιωσιμότητα αυτής, κυρίως, ανάλο-γα με το βαθμό και το εύρος που οι ενεργειακοί πόροι είναι διαθέσιμοι, αλλά και με το επίπεδο εναρμόνισης της παραγωγικής διαδικασίας της ε-νέργειας με τις επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης.

Η σημασία της ενέργειας, επιπρόσθετα, διογκώνεται σε περιόδους κρίσης -όπως η τρέχουσα-, κατά τις οποίες αγωνιωδώς επιζητούνται ευ-καιρίες και τρόποι πυροδότησης της ανάκαμψης της οικονομίας. Η ενέρ-γεια, συνεπώς, αποτελεί το πεδίο αναζήτησης νέων μεθόδων και πρακτι-κών που θα καταστήσουν την παραγωγή περισσότερο κερδοφόρα για τους παραγωγούς και πιο συμφέρουσα για τους καταναλωτές, ενώ, πα-ράλληλα, διευρύνεται και το «κυνήγι» νέων (υπαρκτών ή ανύπαρκτων) ε-νεργειακών πόρων. Σε μία τέτοια φάση δημιουργικών διεργασιών και νέ-ων αναζητήσεων στην ενεργειακή σκακιέρα, εγχώρια και διεθνή, βρίσκε-ται (ή οφείλει να βρίσκεται) και η Ελλάδα, η οποία στη δίνη μίας έντονης δημοσιονομικής κρίσης με ισχυρές και επιδεινούμενες υφεσιακές επιπτώ-σεις καλείται αφενός να ισορροπήσει μεταξύ της επιτακτικής ανάγκης ά-ντλησης περισσότερων δημόσιων εσόδων και της αποδέσμευσης του ενερ-γειακού τομέα από την κρατική παρέμβαση, με γνώμονα -ταυτόχρονα- τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, και αφετέρου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την αλλαγή του ενεργειακού μείγματος και προσα-νατολισμού της χώρας. Η σημασία της αξιοποίησης των ευκαιριών που παρέχει ο τομέας της ενέργειας και η ενδυνάμωση της εγχώριας αυτονομί-ας καθίστανται ιδιαίτερα καθοριστικές για την οικονομική ευμάρεια της χώρας, αν αναλογιστεί κανείς τη θεσμική και οικονομική αστάθεια στο ευ-ρωπαϊκό περιβάλλον.

Πηγή: ∆ΕΗ (2011)

Ετήσια κατανάλωση ανά κάτοικο (σε kWh)01

0

750

1.500

2.250

3.000

3.750

4.500

5.250

6.000

2007200019901980197019601950

88 265

976

2.106

2.923

4.113

4.970

Ο τομέας της ενέργειας στην Ελλάδα ακολούθησε ως ένα βαθμό το α-ναπτυξιακό υπόδειγμα της εγχώριας οικονομίας, παρουσιάζοντας αφενός μία σημαντική μεγέθυνση -κυρίως σε όρους κατανάλωσης- από την πλευ-ρά της ζήτησης, και αφετέρου μία ιδιαίτερη υστέρηση -σε όρους εκσυγ-χρονισμού της παραγωγής και ποιοτικής αναβάθμισης του ενεργειακού μείγματος- από την πλευρά της παραγωγής. Χαρακτηριστική ένδειξη της ταχέως αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια είναι η ετήσια κατανάλωση η-λεκτρικής ενέργειας ανά κάτοικο της χώρας, η οποία -εξαιρώντας τις πρώ-τες μεταπολεμικές δεκαετίες της «χρυσής εποχής»- παρουσιάζει, τις τελευ-ταίες τρεις δεκαετίες, μέσο ρυθμό αύξησης ανά δεκαετία κοντά στο 35% (σχεδιάγραμμα 1). Σταδιακά, λοιπόν, η εγχώρια παραγωγική και οικονομι-κή διαδικασία παρουσίασε υψηλά επίπεδα έντασης ενέργειας, καθώς τα ε-πίπεδα ενέργειας που χρησιμοποιούνται για κάθε μονάδα προϊόντος ήταν υψηλότερα από τα αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, την έ-νταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ) ακο-λούθησε μία πορεία βελτίωσης των επιπέδων ενεργειακής έντασης της οι-κονομίας και μερικής σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ιδιαίτερα με-τά το 2003. Προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, ο προ-σανατολισμός της παραγωγικής διαδικασίας πολλών επιχειρήσεων και ορ-γανισμών, υπό την αρωγή της κοινοτικής νομοθεσίας αλλά και των πόρων

αυτής, σε μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας και πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον, και η αναζήτηση τρόπων απεξάρτησης της παραγωγής από τις συνεχείς αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Ως αποτέλεσμα, η ένταση ενέργειας της ελληνικής οικονομίας κατά την περίοδο 1997-2009 μειώθηκε κατά 18,6%, ακολουθώντας την πτωτική τάση της ΕΕ (-19,3%), αλλά παραμένοντας σε υψηλότερα επίπεδα από το μέσο όρο της ευρωζώ-νης (σχεδιάγραμμα 2).

Πηγή: Eurostat (2011)

Η ένταση ενέργειας της οικονομίας (κιλό ισοδύναμο του πετρελαίου ανά 1.000 ευρώ)

150.000

158.125

166.250

174.375

182.500

190.625

198.750

206.875

215.000

ΕλλάδαΕυρωζώνηEE -27

2009200820072006200520042003200220012000199919981997

02

Εντούτοις, τα υψηλά επίπεδα ενεργειακής έντασης της ελληνικής οι-κονομίας μετατρέπονται αυτόματα, λόγω της απουσίας αποθεμάτων βασι-κών ενεργειακών φυσικών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κά.) και της μη αξιοποίησης των εγχώριων ενεργειακών δυνατοτήτων (ηλιακή ενέρ-γεια, αιολική ενέργεια, κά.), σε ενεργειακή εξάρτηση της χώρας, καθώς ει-σάγει ένα σημαντικό μερίδιο των πόρων για την ενέργεια που καταναλώ-νει. Ειδικότερα, μετά από μία ανοδική τάση τη δεκαετία 1998-2008, το 2008 το ποσοστό εξάρτησης των ενεργειακών αναγκών της ελληνικής οι-κονομίας από τις εισαγωγές ανήλθε σχεδόν στο 73%, το οποίο είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, ο μέσος όρος της οποίας διαμορφώνεται στο 54,8%. Ωστόσο, το 2009 η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας μειώθηκε σημαντικά και περιορίστηκε σε επίπεδα χαμηλότερα του 1998, φτάνοντας στο 67,8%, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ διαμορφώθηκε στο 53,9%.

Πηγή: Eurostat (2011)

Ενεργειακή εξάρτηση03

0

15

30

45

60

75

90

20091998

ΠορτογαλίαΙταλίαΙσπανίαΕλλάδαΙρλανδίαΕΕ - 27

46,1

53,9

81,2

88

69,5 67,8

74,579,4 81,9 82,9 82,8 80,9

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη στροφή της κάλυψης της κατανάλωσης ενέργειας σε εγχώριους ενεργειακούς πόρους. Αξίζει στο σημείο αυτό να τονιστεί πως, μαζί με την Ελλάδα, στα υψηλότερα επίπεδα ενεργειακής ε-ξάρτησης εντοπίζονται και τα κράτη-μέλη της περιφέρειας της ευρωζώνης που έχουν πληγεί περισσότερο από τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 στην πραγματική οικονομία και τη δημοσιονομική τους ευρωστία, διογκώνοντας μία εκρηκτική κρίση δημόσιου χρέους στην ΕΕ (σχεδιάγραμμα 3). Ο συσχετισμός, συνεπώς, της υψηλής ενεργειακής ε-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ξάρτησης μίας οικονομίας, όπως η Ελλάδα, με την έντονη ευαισθησία στις διεθνείς οικονομικές διαταραχές καταδεικνύει με σαφήνεια τη σημασία που έχει για την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητα μίας οικονομί-ας η ικανότητά της να παράγει ενέργεια ή τουλάχιστον να επιμερίζει την άντληση ενεργειακών πόρων (ή καλύτερα τον κίνδυνο) μεταξύ διάφορων ενεργειακών αγορών.

Η ανάλυση της διάρθρωσης της ενεργειακής εξάρτησης της Ελλάδας, και δη των σχετικών εισαγωγών, αποτυπώνει το ένα μέρος του ενεργεια-κού μείγματος της χώρας, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί την τελευταία δε-καετία. Το άλλο μέρος του ενεργειακού μείγματος συνίσταται στους εγχώ-ριους πόρους που αξιοποιούνται για την παραγωγή. Στο τμήμα, λοιπόν, της εγχώριας παραγωγής -και από τη στιγμή που η Ελλάδα δεν διαθέτει (ακόμη;) κάποιους από τους πλούσιους ενεργειακά φυσικούς πόρους που αναγκάζεται να εισάγει- κυριαρχεί η ενεργειακή αξιοποίηση της εξόρυξης άνθρακα και λιγνίτη, επιφέροντας, όμως, και σημαντικές αρνητικές επι-πτώσεις στο περιβάλλον. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία της Eurostat, η παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη στην Ελλάδα αποτελεί την κυρίαρχη εγ-χώρια ενεργειακή πηγή, καθιστώντας τη χώρα μία από τις τελευταίες ευ-ρωπαϊκές χώρες που βασίζει σε τόσο υψηλό βαθμό το ενεργειακό της μείγμα σε μία ιδιαίτερα επιβαρυντική για το περιβάλλον πηγή, για την ο-ποία, βέβαια, έχουν δαπανηθεί σημαντικά χρηματικά ποσά για την τοπο-θέτηση στις λιγνιτικές μονάδες ειδικών φίλτρων περιορισμού της περιβαλ-λοντικής επιβάρυνσης.

Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως αυτή η περιβαλλοντική επιβά-ρυνση -όπως είναι αυτονόητο- δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το ιδιο-κτησιακό καθεστώς των αποθεμάτων λιγνίτη, καθώς είτε τα εκμεταλλεύε-ται η ΔΕΗ είτε κάποια ιδιωτική επιχείρηση (μετά από αλλαγή του νομικού καθεστώτος), το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Το μόνο που θα αλλάξει εί-ναι τα περιθώρια κέρδους του ιδιώτη.

Πηγή: Eurostat (2011)

Εισαγωγές φυσικού αερίου04

0

6

12

18

24

30

ΕΕ-27ΕυρωζώνηΕλλάδα200820072006200520042003200220012000199919981997

ποσο

στά

%

0,67%

18,36% 18,52%

21,14%

20,72% 20,81%

23,17% 23,29% 22,28%24,19% 24,70% 25,00%

26,09% 26,36% 26,37%27,04%

21,88%20,74%

22,28%23,21% 23,41%

25,00%25,50% 25,06% 25,69%

3,26%

6,14%7,65%

7,45%

7,53%

8,86%

8,80%

9,95%

10,95%

13,50%

13,76%

Αποτυπώνοντας, λοιπόν, την κατάσταση σε αριθμούς, το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής άνθρακα και λιγνίτη επί του συνόλου της παρα-γωγής πρωτογενούς ενέργειας παραμένει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, και ανήλθε το 2009 στο 81,1% (σχεδιάγραμμα 5). Ωστόσο, σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, η παραγωγή λιγνίτη, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία από τη ΔΕΗ, παρουσιάζει, μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ανακοπή της ανοδικής πορείας και τάσεις σταθεροποίησης σε ιδιαίτερα υ-ψηλά, όμως, επίπεδα (παραγωγή λιγνίτη σε εκατ. τόνους: 1970=7,6, 1980=22,7, 1990=49,9, 2000=63,3, 2007=63,4). Επίσης, η επίδοση της Ελ-λάδας, αναφορικά με το μερίδιο του άνθρακα και του λιγνίτη στην παρα-γωγή πρωτογενούς ενέργειας, είναι πολλαπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αφού το αντίστοιχο ποσοστό για το 2009 στην ΕΕ είναι 20,4% και στην ευρωζώνη μόλις 14,0%, αμφότερα καταγράφοντας μία σημαντική πτωτική πορεία την τελευταία δεκαετία. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνει, πέρα από το βαθμό ενεργειακής απεξάρτησης άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, τη συνειδητή στροφή των ευρωπαϊκών χωρών -στο πλαίσιο, φυσικά, επίμο-νων κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών και πολιτικών- σε ενεργειακούς

πόρους και τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας που είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον.

Πηγή: Eurostat (2011)

Ενεργειακή παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη(το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής άνθρακα και λιγνίτη επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας)

05

0

18

36

54

72

90

ΕΕ-27ΕυρωζώνηΕλλάδα

2009200820072006200520042003200220012000199919981997

ποσο

στό

%

Η ποιοτική αυτή στροφή μεταφράζεται στην όλο και μεγαλύτερη αξι-οποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην παραγωγή ε-νέργειας στην Ευρώπη. Ειδικότερα, το μερίδιο της πρωτογενούς παραγω-γής ΑΠΕ επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας αυξή-θηκε στην ευρωζώνη την περίοδο 1997-2009 κατά 73,5%, ενώ στην ΕΕ κα-τά 92,2%. Αντιθέτως, η στροφή της Ελλάδας δεν είναι τόσο αισθητή, κα-θώς το εν λόγω ποσοστό το 2009 ανήλθε κοντά στο 18%, καταγράφοντας αύξηση 32,5% σε σύγκριση με το 1997, αλλά απέχοντας ακόμη αρκετά από το μέσο επίπεδο της ευρωζώνης (σχεδιάγραμμα 6). Ωστόσο, αν και όχι τό-σο δυναμική, η ενεργειακή στροφή της Ελλάδας προς τις ΑΠΕ αποτελεί τις ενδείξεις ενός αργού βηματισμού της χώρας προς τη σταδιακή αντικα-τάσταση επιβλαβών για το περιβάλλον και αρνητικών για την ενεργειακή απεξάρτηση πρακτικών και επιλογών παραγωγής ενέργειας.

Πηγή: Eurostat (2011)

Ενεργειακή παραγωγή ΑΠΕ(το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής ΑΠΕ επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας)

06

0

5

10

15

20

25

ΕΕ-27ΕυρωζώνηΕλλαδα

2009200820072006200520042003200220012000199919981997

Ποσο

στό

%

Οι θετικές τάσεις ως προς την ενεργειακή απεξάρτηση, αναφορικά με τον περιορισμό και την αντιστάθμιση των εισαγωγών πετρελαίου για την παραγωγή ενέργειας, και ως προς τον ενεργειακό εκσυγχρονισμό, αναφο-ρικά με την αυξητική τάση των ΑΠΕ έναντι της συρρίκνωσης των ρυπογό-νων ενεργειακών πηγών, απεικονίζονται στη σταδιακή μεταβολή του ενερ-γειακού μείγματος της Ελλάδας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα πρόσφατα στοι-χεία της Eurostat για τη δεκαετία 1999-2009, το μερίδιο του πετρελαίου και των άλλων πετρελαιοειδών προϊόντων στην ακαθάριστη εγχώρια κα-

τανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες, υποχωρώ-ντας στο 55,5% που παραμένει ένα πολύ υψηλό επίπεδο, ενώ το αντίστοι-χο μερίδιο των στερεών καυσίμων περιορίστηκε κατά 4,3 ποσοστιαίες μο-νάδες, φτάνοντας το 27,5% (σχεδιάγραμμα 7). Αντίθετη είναι η πορεία κα-τά την ίδια περίοδο των άλλων δύο συστατικών του ενεργειακού μείγμα-τος, καθώς το μερίδιο του φυσικού αερίου στην εγχώρια κατανάλωση υ-περδιπλασιάστηκε, φτάνοντας το 9,7%, ενώ το εν λόγω μερίδιο των ΑΠΕ αυξήθηκε σχεδόν κατά μία ποσοστιαία μονάδα (0,8), υποδηλώνοντας τα τεράστια περιθώρια βελτίωσης στο συγκεκριμένο τομέα.

Πηγή: Eurostat (2011)

Ενεργειακό μείγμα(το μερίδιο κάθε ενεργειακής πηγής στο σύνολο της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας)

07

0

14

28

42

56

70

2009

1999

ΑΠΕΦυσικό ΑέριοΣτερεά ΚαύσιμαΠετρέλαιο

58,2%55,5%

31,8%27,5%

4,5%9,7%

5,3% 6,1%

Ποσο

στό

%

Η ποιοτική μεταβολή του ενεργειακού μείγματος της χώρας φαίνεται να συνεχίστηκε και το 2010, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΔΕΗ (σχεδιάγραμμα 8). Ειδικότερα, το 2010 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη μειώθηκε κατά 10,2%, περιορίζοντας το μερίδιο συμμετοχής του λιγνίτη στο συνολικό ενεργειακό μείγμα της επιχείρησης στο 48%, από 51,6% το 2009.

Παράλληλα, κατά την ίδια διετία, η συμμετοχή του πετρελαίου στο ε-νεργειακό μείγμα της ΔΕΗ μειώθηκε κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες (8,9% από 11,2%), όπως και αυτή του φυσικού αερίου κατά 2,5 ποσοστιαίες μο-νάδες (10,6% από 13,1%), ενώ αποτυπώνεται μία ανοδική πορεία της συμ-μετοχής της υδροηλεκτρικής ενέργειας (11,7% από 8,4%). Το στοιχείο που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για το ενεργειακό μείγμα της χώρας, αλλά και για την πορεία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, είναι ότι το 2010 οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ από την εσωτερική αγορά αυξήθηκαν κατά 49,7% -στο 16,4% της συνολικής παραγωγής της επιχεί-ρησης.

Τα προαναφερθέντα ποσοστά αποτελούν μία ευκρινή εικόνα της κα-τάστασης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας και του ενεργεια-κού μείγματος αυτής, καθώς η Ελλάδα (91,8%) είναι από τα ελάχιστα κρά-τη-μέλη της ΕΕ -σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2009, τα άλ-λα είναι η Κύπρος (100%) και η Μάλτα (100%)-, όπου η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας κυριαρχείται σχεδόν καθολικά από μία επιχείρηση-παραγωγό η-λεκτρικής ενέργειας.

Ομως, η απόλυτα κυρίαρχη θέση της ΔΕΗ στην αγορά ηλεκτρικής ε-νέργειας, μετά την επί δεκαετίες συνεισφορά της στην αναπτυξιακή πο-ρεία της χώρας, φαίνεται να κλονίζεται. Ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 2000 η επιχείρηση είχε σχεδόν το μονοπώλιο, το σταδιακό άνοιγμα της α-γοράς με νομοθετικές πρωτοβουλίες του κράτους και οι μεγάλες επενδύ-σεις ιδιωτών συνέβαλαν στον περιορισμό της μονοπωλιακής ισχύος της ε-πιχείρησης τα επόμενα χρόνια. Ειδικότερα, το 2010 -σύμφωνα με τις εκτι-μήσεις της επιχείρησης- το μερίδιο της ΔΕΗ στην αγορά παροχής ηλεκτρι-κής ενέργειας έπεσε στο 95,8% (ή μείωση των εγχώριων πωλήσεών της κατά 3,2%), παρόλο που η συνολική ζήτηση παρέμεινε στα ίδια επίπεδα. Το απολεσθέν μερίδιο της ΔΕΗ στην αγορά καλύφθηκε με επιτυχία από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, καθώς μέσα σε ένα χρόνο οι πωλήσεις των ιδιω-τών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν κατά 688% (για το 2010)!

Πηγή: ∆ΕΗ (2011)

Παραγωγή και αγορές ηλεκτρικής ενέργειας ∆ΕΗ08

Ποσο

στό

%

0

20

40

60

80

100

ΛιγνίτηςΦυσικό ΑέριοΠετρέλαιο

Αγορές Η/Υ από το ΣύστημαΝερόΕισαγωγές ∆ΕΗΑΠΕ ∆ΕΗ

201020090.4%

4,7%

8,4%

10,6%

16,4%

8,9%

11,2%

13,1%

10,6%

48%51,6%

11,7%

3,9%

0.5%

Το σταδιακό άνοιγμα της αγοράς παρατηρείται και από την πλευρά της προσφοράς, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία της επιχείρησης, η παρα-γωγή της ΔΕΗ μαζί με τις εισαγωγές ανταποκρίθηκαν το 2010 στο 77,3% της συνολικής ζήτησης, από 85,6% που ήταν το 2009, καταδεικνύοντας με σαφήνεια τις συνεχώς αυξανόμενες ροές παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύμα-τος από ιδιώτες προς τη δημόσια επιχείρηση. Ετσι, πέρα από τις εισαγωγές ηλεκτρικού ρεύματος τρίτων επιχειρήσεων που διπλασιάστηκαν το 2010 σε σχέση με το 2009, αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της εγχώριας παραγω-γής ηλεκτρικού ρεύματος από φυσικό αέριο κατά 168%, ως αποτέλεσμα σχετικών μεγάλης κλίμακας εγχώριων επενδύσεων, ενώ σε υψηλά επίπεδα, σε σχέση με το παρελθόν, κυμαίνεται και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργει-ας από ΑΠΕ, η οποία αποτελεί το 46% της εγχώριας παραγωγής από ιδιώ-τες στην Ελλάδα.

Το 2011 η πολιτεία προχώρησε, με το νόμο 4001/2011, στη λήψη θε-σμικών πρωτοβουλιών με στόχο το περαιτέρω άνοιγμα της αγοράς ενέρ-γειας στους τομείς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, ενσωματώνοντας -ουσιαστικά- στην εθνική νομοθεσία την τρίτη ενεργειακή δέσμη της κοι-νότητας.

Μεταξύ των κυριότερων πρωτοβουλιών του εν λόγω νόμου είναι: α) ο διαχωρισμός των εταιρειών διαχείρισης δικτύων ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου από τις εταιρείες παραγωγής και προμήθειας, ώστε να διασφαλίζε-ται η πρόσβαση όλων των συμμετεχόντων στην αγορά στα δίκτυα χωρίς διακρίσεις, β) η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και της ανεξαρτησίας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), και γ) η λήψη μέτρων για την προ-στασία των καταναλωτών. Παράλληλα, βέβαια, με τις θεσμικές πρωτοβου-λίες, η πολιτεία, στο πλαίσιο του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομι-κής Στρατηγικής, είναι διατεθειμένη να αποκρατικοποιήσει μεγάλο μέρος των περιουσιακών της στοιχείων στον τομέα της ενέργειας τα επόμενα χρόνια. Ειδικότερα, σκοπεύει να διαθέσει το 55% της Δημόσιας Επιχείρη-σης Αερίου (ΔΕΠΑ/από 65%), το 31% του Διαχειριστή Εθνικού Συστήμα-τος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ/από 65%), το 17% της ΔΕΗ (από 51%), και το 100% του Κοιτάσματος Φυσικού Αερίου της νότιας Καβάλας.

Προσπερνώντας το ζήτημα της «αποτελεσματικότητας» των παραπά-νω αποκρατικοποιήσεων (είναι μεγάλο θέμα για την παρούσα ανάλυση), τα στοιχεία του 2010 και οι θεσμικές εξελίξεις του 2011 είναι ενθαρρυντι-κές για την πορεία «ανοίγματος» της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικού ρεύμα-τος που ξεκίνησε την τελευταία πενταετία, τόσο από την πλευρά της ζήτη-σης, καθώς νέοι πάροχοι εισέρχονται με προοπτικές στην αγορά, όσο και από την πλευρά της προσφοράς, αφού αναπτύσσεται σταδιακά μία δυνα-μική ιδιωτική βάση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία περιλαμβά-νει διάφορων ειδών και μεγεθών παραγωγούς που εκτείνονται από τις ελ-ληνικές ενεργειακές εταιρείες που δραστηριοποιούνται με σχετικά μεγά-λης κλίμακας μονάδες στην επεξεργασία φυσικού αερίου ως τους μεμονω-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

μένους ιδιώτες που τοποθετούν φωτοβολταϊκά συστήματα στη στέγη των σπιτιών τους, λαμβάνοντας μέρος στην «ξέφρενη κούρσα ευκαιριών των ΑΠΕ» των τελευταίων χρόνων.

Πηγή: ΥΠΕΚΑ (2011)

Σύνολο εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ(MW, πραγματοποιήσεις: 2009, 2010, εκτιμήσεις: 2011, 2012, στόχοι: 2014, 2020)

09

1.446 1.7362.255

3.080

6.000

10.400

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2009 2010 2011 2012 2014 2020

Η αξιοποίηση των ΑΠΕ στην Ελλάδα ήταν και είναι ένας επιβεβλημέ-νος προσανατολισμός τόσο για την ανάπτυξη της οικονομίας, όσο και για την ενεργειακή απεξάρτησή της, συνυπολογίζοντας το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό της χώρας, το οποίο την καθιστά ελκυστικό προορι-σμό για ιδιωτικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας από εγχώριους και πολυε-θνικούς ομίλους. Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο επέτρεψε σταδιακά οι με-γάλες αυτές επενδύσεις να γίνουν πραγματικότητα, ιδιαίτερα στους τομείς των φωτοβολταϊκών και των αιολικών πάρκων. Στην εξέλιξη αυτή συνέβα-λε και η ένταξη του κλάδου των ΑΠΕ σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον επιχορη-γήσεων και εγγυημένων τιμών πώλησης της παραγόμενης ενέργειας, τόσο για τις μεγάλης, αλλά, κυρίως, για τις μικρής και πολύ μικρής κλίμακας ε-πενδύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο επιχορήγησης εντάσσεται και το τέλος Α-ΠΕ που επιβαρύνει τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας (μαζί με το λογαριασμό της ΔΕΗ), και το οποίο δύναται μελλοντικά (όχι και τόσο μα-κριά) να αποτελέσει αντικείμενο αντίδρασης των καταναλωτών. Αυτό, λοιπόν, το καθεστώς στήριξης σε συνδυασμό με το τεράστιο εγχώριο από-θεμα ΑΠΕ ενέταξε την Ελλάδα σε μία πορεία σημαντικής άνθησης των Α-ΠΕ τα τελευταία χρόνια, δημιουργώντας τεράστιες προσδοκίες -ίσως και υπερβολικές- για τις προοπτικές και τη δυναμική του κλάδου. Ειδικότερα, το 2010 το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των ΑΠΕ στη χώρα αυξή-θηκε κατά 20% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, φτάνοντας τα 1.736 MW (σχεδιάγραμμα 9). Οι εκτιμήσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) θέλουν το ρυθμό αύξησης να μεγεθύνεται τα επόμενα χρόνια και να φτάνει το 2011 στο 30% (2.255 MW) για τα επό-μενα, ώστε η εγκατεστημένη ισχύς να επιτύχει το στόχο των 10.400 MW για το 2020. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ κατά την περίοδο 2010-2020 μεταφρά-ζεται, σύμφωνα με την Εκθεση Αναφοράς του 2010 για τις ΑΠΕ (2011) του ΥΠΕΚΑ, σε συνολικές επενδύσεις περίπου 20 δισ. ευρώ (16,2 δισ. ευρώ έρ-γα ΑΠΕ και 4-5 δισ. ευρώ έργα δικτύων και διασυνδέσεων).

Οι ναυαρχίδες της άνθησης των ΑΠΕ είναι οι τομείς της αιολικής ε-νέργειας και των φωτοβολταϊκών συστημάτων, καθώς ο πρώτος κατείχε το 2009 το 80% της εγκατεστημένης ισχύος και συμμετείχε κατά 45% στην αύξηση της ισχύος το 2010, και ο δεύτερος, αν και κατείχε μόλις το 3,5% της εγκατεστημένης ισχύος το 2009, συμμετείχε κατά 50% στην αύξηση της ισχύος το 2010 (σχεδιάγραμμα 10). Αυτή η δυναμική των φωτοβολταϊ-κών συστημάτων αποτυπώνεται ξεκάθαρα ως μέγεθος του κλάδου, κα-θώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών συστημάτων αυξήθηκε σε ετήσια βάση το 2010 κατά 274% και αναμένεται να αυξηθεί το 2011 κατά 30% και το 2012 κατά 37%, ώστε να επιτευχθεί το 2020 ο στόχος των 2.200 εγκατεστημένων MW. Η αγορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων αποτελεί και δύναται να αποτε-λέσει ένα ακόμη μεγαλύτερο πεδίο προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσε-ων, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη της εγχώριας οικο-νομίας. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται το πρόγραμμα «Ηλιος» του Υ-ΠΕΚΑ, το οποίο προβλέπει την προσέλκυση επενδύσεων έως και 20 δισ.

ευρώ για την παραγωγή και εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολ-ταϊκά συστήματα ισχύος από 3.000 έως 10.000 MW σε δημόσιες εκτάσεις επιφάνειας μέχρι και 200.000 στρεμμάτων.

Πηγή: ΥΠΕΚΑ (2011)

Σύνθεση εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ(MW, πραγματοποιήσεις: 2009, 2010, εκτιμήσεις: 2011, 2012, στόχοι: 2014, 2020)

10

1.167 1.2981.600

2.000

4.000

7.500

43 44 45 80 200 350183 196 210 250 300 35053 198 400

750

1.500

2.200

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

2009 2010 2011 2012 2014 2020Αιολικά Βιομάζα Μικρά Υδροηλεκτρικά Φωτοβολταϊκά

Επιπρόσθετα, η προσιτότητα, λόγω του εύρους των παραγωγικών μο-νάδων (ξεκινά από πολύ μικρές), της ποικιλίας των απαιτούμενων υποδο-μών και του χαμηλού κόστους, των φωτοβολταϊκών συστημάτων, σε συν-δυασμό με το πλαίσιο κρατικής στήριξης του τομέα, τη σιγουριά των απο-δόσεων και τις χρηματοδοτικές διευκολύνσεις των εγχώριων τραπεζικών ιδρυμάτων, διέγειραν το επενδυτικό ενδιαφέρον πολλών ιδιωτών και μι-κροεπενδυτών, διαμορφώνοντας το 2010, και κυρίως στα μισά του έτους, μία «ξέφρενη κούρσα» εκμετάλλευσης των εισοδηματικών ευκαιριών που παρείχαν τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Παράλληλα, ωστόσο, με την εύλο-γη αναζήτηση εύκολου κέρδους από τους ιδιώτες (και κυρίως, τους «μι-κρούς» επενδυτές) σε περίοδο έντονης ύφεσης, η έντονη κινητικότητα πυ-ροδοτήθηκε και από την ασάφεια του προσανατολισμού και των στόχων της κρατικής πολιτικής στον εν λόγω τομέα. Ειδικότερα, και ενώ οι στόχοι για την εγκατεστημένη ισχύ των φωτοβολταϊκών συστημάτων πέραν των επαγγελματιών αγροτών ως το 2014 είναι 1.000 MW (1.500 με τους αγρό-τες), το ΥΠΕΚΑ προχώρησε το καλοκαίρι του 2010 στον ορισμό περιόδου υποβολής σχετικών αιτήσεων από ιδιώτες, χωρίς να καταστήσει σαφές το όριο της αποδεχόμενης ισχύος. Οπως ήταν αναμενόμενο, το μεγάλο επεν-δυτικό ενδιαφέρον μεταφράστηκε σε χιλιάδες αιτήσεις για φωτοβολταϊ-κούς σταθμούς, οι οποίες ανήλθαν, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ μέ-χρι το Δεκέμβριο του 2010, σε συνολική ισχύ τα 4.255 MW (πίνακας 1). Ωστόσο, μέχρι το Δεκέμβριο του 2010 είχαν δοθεί από τη ΡΑΕ άδειες πα-ραγωγής συνολικής ισχύος 1.564 MW που είναι σαφώς περισσότερα από τα 1.000 MW της στόχευσης (εκτός αγροτών), αλλά και κατά πολύ λιγότε-ρα από τα ζητούμενα μέσω των αιτήσεων. Αυτή, λοιπόν, η αναντιστοιχία μεταξύ αδειοδοτούμενου και ζητούμενου όγκου, υπό την ανοχή (αν όχι α-διαφορία) της πολιτείας, δημιούργησε -πέρα από τις εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ εσόδων για τη ΔΕΗ από την καταβολή προς εξέταση των αιτήσεων των επενδυτών και την ταλαιπωρία των επενδυτών- έντονο επενδυτικό σκεπτικισμό και απογοήτευση, και κυρίως από μικροεπενδυτές, για τη δυ-ναμική και τις εξελίξεις στον τομέα των φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Κατά το 2011, ο σκεπτικισμός αυτός απέναντι στις επενδύσεις φωτο-βολταϊκών συστημάτων, και ιδιαίτερα προς αυτές που είναι μικρής κλίμα-κας, φαίνεται να μετατρέπεται σε επιβράδυνση της δυναμικής της εν λόγω αγοράς λόγω της αδυναμίας χρηματοδότησης των εν λόγω επενδύσεων από τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα εξαιτίας της επιδείνωσης της κατά-στασης στην ελληνική οικονομία και τη συρρίκνωση της ρευστότητας του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Η μεγάλη ζήτηση του 2010 διαφαίνεται να μετριάζεται κατά το πρώτο εξάμηνο του 2011, χωρίς, όμως, να περιορί-ζει την αναπτυξιακή δυναμική που διαμορφώθηκε το προηγούμενο έτος. Ετσι, μέχρι τον Ιούνιο του 2011 σε λειτουργία βρίσκονταν φωτοβολταϊκά συστήματα ισχύος 341 MW, ενώ με άδεια παραγωγής βρίσκονται συστή-ματα ισχύος 1.947 MW και με αίτηση για άδεια παραγωγής παραμένουν συστήματα ισχύος 5.387 MW. Η μέχρι τώρα, ωστόσο, εμπειρία από την ε-ξέλιξη της αγοράς φωτοβολταϊκών συστημάτων και την εμπλοκή των μη-χανισμών του Δημοσίου σε αυτή δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό, αλλά α-

ντιθέτως -όπως προκύπτει και από το παραπάνω παράδειγμα- απαιτείται ο εντοπισμός και η διόρθωση των όποιων στρεβλώσεων παρεμποδίζουν την εύρωστη άνθηση της αγοράς. Οπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει η Εκθε-ση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας (2011): «(…) σχετικά με τις εν λόγω στρεβλώσεις παρατηρούνται τα εξής: πρώτον, ούτε οι διοικητικές ούτε οι τεχνικές υπηρεσίες (ευστάθεια συστήματος) υπήρξαν, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, επαρκώς προετοιμασμένες να υποδεχτούν το μεγάλο ενδιαφέρον των νοικοκυριών, αλλά και των επαγγελματιών (επενδυτών ε-πιχειρηματιών και αγροτών) για τα φωτοβολταϊκά…, δεύτερον, από οικο-νομική σκοπιά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη: α) το κόστος ευκαιρίας που συνεπάγεται η δέσμευση γαιών υψηλής παραγωγικότητας για την εγκατά-σταση φωτοβολταϊκών από αγρότες, β) οι στρεβλώσεις στις αγορές λόγω της μεγάλης διαφοράς επιδότησης (μέσω ειδικού τέλους ΑΠΕ) μεταξύ των φωτοβολταϊκών και των αιολικών μονάδων, και γ) οι ψευδαισθήσεις που συχνά διαδίδονται μεταξύ των παραγωγών-αγροτών ότι δήθεν τα φωτο-βολταϊκά συστήματα υποκαθιστούν την υγιή επιχειρηματική αγροτική δραστηριότητα (…)».

Απαιτείται, συνεπώς, ιδιαίτερη προσοχή τόσο από τους εμπλεκόμε-νους φορείς και ιδιώτες, όσο και από την πολιτεία, ώστε αυτή η «ξέφρενη κούρσα» αναζήτησης των εύκολων φωτοβολταϊκών ευκαιριών να μην κα-ταλήξει σε μία ακόμη φούσκα του σύγχρονου οικονομικού μοντέλου της χώρας, το «σκάσιμο» της οποίας πέραν της αποθάρρυνσης των ιδιωτών για στροφή τους σε κερδοφόρες, αλλά κυρίως αειφόρους πρακτικές οικο-νομικής δραστηριότητας, θα πλήξει τη δυναμική μιας ενεργειακής αγοράς ιδιαίτερα σημαντικής για την ενεργειακή απεξάρτηση της χώρας και την ποιοτική αναβάθμιση του ενεργειακού μείγματος της Ελλάδας. Και σίγου-ρα, η περαιτέρω άνθηση των φωτοβολταϊκών συστημάτων δεν θα πρέπει να λαμβάνει χώρα σε βάρος άλλων παραγωγικών τομέων (όπως ο μακρο-πρόθεσμος παραγκωνισμός της αγροτικής παραγωγής στις εύκρατες πεδι-νές περιοχές, τη στιγμή που άγονες περιοχές παραμένουν ανεκμετάλλευ-τες), εντάσσοντας, έτσι, σε μόνιμη βάση την παραγωγή ηλεκτρικής ενέρ-γειας από φωτοβολταϊκούς σταθμούς στο παραγωγικό μείγμα της ελληνι-κής οικονομίας. Αλλωστε, η ιδέα της επέκτασης και αξιοποίησης των ΑΠΕ εντάσσεται όλο και περισσότερο στη συνείδηση του μέσου πολίτη της χώ-ρας, καθώς, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωβαρομέτρου για την Ενέργεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ανάπτυξη των ΑΠΕ αποτελεί τη δεύτερη (28%) βασική προτεραιότητα των Ελλήνων πολιτών αναφορι-κά με τον τομέα της ενέργειας (ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 27%). Ισως, λοι-πόν, η σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση με την αξιοποίηση των εγχώριων ΑΠΕ να ικανοποιήσει και τη βασική ανησυχία των πολιτών της χώρας α-ναφορικά με την ενέργεια, η οποία είναι η σταθερότητα των τιμών της ε-νέργειας (38%). Εξάλλου, είναι λογικό η αύξηση των τιμών της παρεχόμε-νης ενέργειας να αποτελεί τη βασική προτεραιότητα των πολιτών, καθώς οι διεθνείς αρνητικές και ευμετάβλητες εξελίξεις σε ενεργειακά πλούσιες

χώρες, οι αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου και οι αρνητικές επι-πτώσεις της μεγάλης προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής μέσα α-πό την αύξηση της φορολόγησης στα καύσιμα και την αναζήτηση περαιτέ-ρω εσόδων με την επιβολή τελών, διογκώνουν τις ανοδικές πιέσεις στις τι-μές της ενέργειας (η Ελλάδα πλέον έχει την πιο ακριβή αμόλυβδη βενζίνη στην ΕΕ). Και η άνοδος αυτή έχει, λόγω της ύφεσης και της δυσπραγίας της πραγματικής οικονομίας, πολλαπλάσια αρνητικές επιπτώσεις στην οι-κονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα.

Εν κατακλείδι, σε αυτή την περίοδο στην οποία η αποτελεσματικότη-τα (και η βιωσιμότητα) της δημοσιονομικής προσαρμογής αμφισβητείται και το βάθος της ύφεσης ακόμη δεν είναι ευκρινές, ο τομέας της ενέργειας δύναται να αποτελέσει τη σκακιέρα, στην οποία οι κινήσεις θα επιτρέ-ψουν τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ανάκαμψη της οικονομί-ας. Μία «κίνηση-ματ» (μιας και είμαστε σε σκακιέρα) θα ήταν η επιτυχία του νεοϊδρυθέντος Εθνικού Φορέα Υδρογονανθράκων, ο οποίος θα δια-χειρίζεται αποκλειστικά τα δικαιώματα του Δημοσίου σε ζητήματα «(…) αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων και θα εισηγείται την παραχώρηση αυτών των δικαιωμάτων σε ενδιαφερόμενες πετρελαϊκές εταιρείες έναντι ανταλλάγματος (…)». Και η επιτυχία του θα έγκειται -μιας και πάρα πολλά ακούγονται- αρχικά στην ύπαρξη όντως των υδρογονανθράκων και εν συνεχεία στην εκμετάλλευσή τους με στό-χο τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Ετσι, το 2012 μπορεί να αποτελέσει το έτος-αφετηρία για επιλογές, όπως α) η βελτίωση του θε-σμικού περιβάλλοντος που διέπει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε αυτή να επιτρέψει στον καταναλωτή να λαμβάνει φτηνότερη ενέργεια και, συνάμα, να διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον, β) η προσαρμογή του φορολογικού πλαισίου που διέπει την αγορά ενέργειας στη δυναμική και στις απαιτήσεις μιας οικονομίας που θέλει να ξεφύγει από την ύφεση, γ) η καθολική μεταστροφή του ενεργειακού μείγματος σε ενεργειακούς πό-ρους και, φυσικά, στις ΑΠΕ που είναι λιγότερο επιβλαβείς για το περι-βάλλον και δύνανται να αντληθούν από την Ελλάδα, δ) η επιδίωξη της ενδυνάμωσης της ενεργειακής απεξάρτησης τόσο με την έμφαση στην α-ξιοποίηση των εγχώριων πόρων, όσο και με την ανάπτυξη πολυμέρειας στο διεθνές δίκτυο ενεργειακών αγωγών, και ε) η μέριμνα της πολιτείας να εντάξει σε μόνιμη βάση την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στο παραγωγικό μείγμα της ελληνικής οικονομίας. Και για να έχει την ό-ποια επιτυχία κάποια από τις παραπάνω κατευθύνσεις, θα πρέπει να συ-νοδευτεί, από την πλευρά της πολιτείας, από ξεκάθαρες μακρόπνοες ε-νεργειακές πολιτικές και από ένα στοχευμένο πρόγραμμα δημόσιων επεν-δύσεων σε υποδομές που θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις, ώστε να επωφεληθεί ο πολίτης από την αλλαγή του ενεργειακούς μείγματος. Αλ-λιώς και οι στόχοι για το 2020 θα ξεχαστούν, δυστυχώς, όπως και αυτοί της γνωστής για την αποτυχία της Στρατηγικής της πρωτεύουσας της Πορτογαλίας…

Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201158

Η οικονομική ανάπτυξη σε εποχές λιτότητας έρχεται από την παραγωγή πλούτου και όχι μόνο από την επίλυση των δημοσιονομικών προβλημάτων. Επομένως, η στήριξη της

πραγματικής οικονομίας αναδεικνύεται σε απόλυτη προτεραι-ότητα για τον επανασχεδιασμό της ελληνικής οικονομίας.

Η βαθιά κρίση που διανύουμε μας υπενθύμισε ότι η ελλη-νική γεωργία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πραγματικής οικονομίας. Ο ρόλος της γεωργίας επαναπροσδιορίζεται στην Ελλάδα της κρίσης, στην Ευρώπη της Νέας Κοινής Α-γροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), στον κόσμο με τις διαρκώς αυξα-νόμενες ανάγκες διατροφής και τους περιορισμένους φυσι-κούς πόρους.

Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η επιστροφή 60.000 νέων ατό-μων στη γεωργία, μόνο το 2010, καταδεικνύει, πέρα από τις οι-

κονομικές αναλύσεις, ότι στη συλλογική συνείδηση του Ελληνα η πρωτογενής παραγωγή βρίσκει τη χαμέ-νη της αξία.

Η έκθεση της Ελληνι-κής Συνομοσπονδίας Ελλη-νικού Εμπορίου επισημαί-νει ότι στην υπάρχουσα κρίση τα τρόφιμα, τα οποία είναι και άμεσα συνδεδεμέ-να με την αγροτική παρα-

γωγή, έχουν επηρεαστεί ελάχιστα. Επίσης, είναι γνωστή η συμβολή του πρωτογενούς τομέα σε ορισμένες περιφέρειες της χώρας, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της ακαθάρι-στης προστιθέμενης αξίας, αλλά και το σημαντικό ρόλο που κατέχει για τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, καθώς παρά-γει το 25% της συνολικής προστιθέμενης αξίας και απασχολεί το 22% των απασχολούμενων στη μεταποίηση. Ετσι, στην παρούσα κατάσταση η χώρα έχει ανάγκη, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, την ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων, στην προκειμένη περίπτωση του πρωτογενούς τομέα.

Το στοίχημα είναι συγκεκριμένο. Από τη μία πλευρά, ο περιορισμός του αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων Ελλάδας που προκύπτει από το σύνολο των 3,5 δισ. που συγκεντρώνονται από τις ελληνικές εξαγωγές αγρο-τικών προϊόντων έναντι των επτά δισ. ευρώ που δαπανούνται για εισαγωγές αγροτικών προϊόντων. Από την άλλη, η μείω-ση της ψαλίδας των τιμών των αγροτικών προϊόντων μεταξύ

παραγωγού-καταναλωτή.Η πρόκληση είναι μεγάλη. Aύξηση της παραγωγικότητας

και της ανταγωνιστικότητας της γεωργικής παραγωγής με σεβασμό στο περιβάλλον. Η καινοτομία και η αειφορία είναι οι δύο βασικοί οδηγοί της νέας γεωργικής ανάπτυξης. Η και-νοτομία με τη μορφή νέων τεχνολογιών, τεχνικών και σύγ-χρονων μεθόδων καλλιέργειας. Η αειφορία με την έννοια α-νάπτυξης μέσα από την ισορροπία μεταξύ κοινωνίας-περιβάλλοντος-οικονομίας. Η πρόκληση αυτή συνάδει και με τους στόχους της ευρωπαϊκής στρατηγικής 2020, όπως διατυ-πώνεται από τον πρώην επίτροπο γεωργίας της ΕΕ, κ. Franz Fischler: «Επισιτιστική, περιβαλλοντική και κοινωνική ασφά-λεια και μια εύρωστη ύπαιθρος. Στη γεωργία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η καινοτομία. Η εντατικοποίηση της γνώσης και της εκπαίδευσης συνδράμουν αποφασιστικά».

Στη νέα ΚΑΠ, επίσης, η αειφορία περνάει μέσα από ενι-σχύσεις για προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος και εξοικονόμησης ενέργειας. Η ηγεσία του ΥΠΑΑΤ διεμήνυ-σε σε εκδήλωση για την καινοτομία στη γεωργία το Μάρτιο του 2011 ότι «επιθυμούμε να εντάξουμε όλο το ανθρώπινο δυναμικό της διοίκησης, της τεχνογνωσίας και της επιστήμης στην υποστήριξη του αγρότη». Ξεχώρισε επτά τομείς εστία-σης και επιβράβευσης: την πειραματική γεωργία και κτηνο-τροφία, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, τις βέλτιστες πρακτικές παραγωγής, την εμπορία και τη μεταποίηση, τις πρότυπες αειφόρες υποδομές, τον πρότυπο αγροτουρισμό και τις νέες επιχειρήσεις.

Στις 13 Δεκεμβρίου του 2011, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε πρόταση κανονισμού για αύξηση της κοινοτικής χρηματοδότησης από 75% σε 95% για επιδοτούμενα έργα α-γροτικής ανάπτυξης μέχρι το 2013. Πρόκειται για μία ουσια-στική στήριξη της γεωργίας στις χώρες της ευρωπαϊκής περι-φέρειας με οικονομικά προβλήματα, προκειμένου η συνολική οικονομία να βγει από τα σημερινά αδιέξοδα.

Ισως τελικά η κρίση να είναι η απαρχή μιας ορθολογικής ανάπτυξης της γεωργίας, απαλλαγμένης από στρεβλώσεις και κακοδαιμονίες του παρελθόντος. Η καλύτερη εκμετάλ-λευση κάθε στρέμματος γης στην Ελλάδα, με την παραγωγή επώνυμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, που εν-σωματώνουν κανόνες υγιεινής και ασφάλειας και σέβονται το περιβάλλον μπορεί να αναδείξει τη γεωργία σε ένα δυναμικό κλάδο. Αυτός είναι ο δρόμος που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

--

-

Αντιμετωπίζονταςτις προκλήσεις

Ισως τελικά η κρίση να είναι η απαρχή μιας ορθολογικής ανάπτυξης της γεωργίας,

απαλλαγμένης από στρεβλώσεις και κακοδαιμονίες του παρελθόντος

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 59

Ο ΑΣ Βεροίας-VENUS GROWERS είναι πρωτοβάθμια συ-νεταιριστική οργάνωση που δραστηριοποιείται στην πε-ριφέρεια της Ημαθίας και έχει μία ενδιαφέρουσα πορεία

όχι μόνο στο χώρο του συνεταιριστικού κινήματος, αλλά γε-νικότερα στην αγροτική οικονομία. Είναι από τις οργανώσεις που κράτησαν τα πλεονεκτήματα της συνεταιριστικής ιδέας και απέβαλαν ή δεν επέτρεψαν να εμπλακούν στη δραστηρι-ότητά τους πρακτικές που θα τους αποπροσανατόλιζαν από τους στόχους τους.

Σήμερα κατέχει κορυφαία θέση παγκοσμίως στον κλάδο της μεταποίησης, αφενός σε ό,τι αφορά τον όγκο των εξαγω-γών της, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά τα υψηλότατα επίπεδα ποιότητας των προϊόντων της και στην ποιότητα εξυπηρέτη-σης των πελατών.

Ο συνεταιρισμός ξεκίνησε να λειτουργεί ως Κοινοπραξία Ροδακινοπαραγωγών το 1963, όταν 14 παραγωγοί ροδακίνων αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση που επικρα-τούσε και περιγράφεται ως περίοδος των 3-Α, Αζύγιστα-Ασυμφώνητα-Απλήρωτα, δημιουργώντας το συνεταιρισμό. Ο συνεταιρισμός έδωσε με τη δυναμικά θετική παρέμβασή του το έναυσμα να δημιουργηθούν στη συνέχεια και άλλες οργανώ-σεις, οι οποίες λειτούργησαν σύμφωνα με το δικό του πρότυπο και οδήγησαν έτσι στην ανάπτυξη το νομό Ημαθίας.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 προσάρμοσε το κατα-στατικό του παίρνοντας τη σημερινή μορφή του ΑΣ, ενώ πα-ράλληλα αναγνωρίστηκε ως Ομάδα Παραγωγών σύμφωνα με τους Κοινοτικούς Κανονισμούς, φτάνοντας τα 550 μέλη. Πραγματοποιεί εξαγωγές νωπών φρούτων, κυρίως ροδακί-νων, από το 1963 στηριζόμενος στις ιδιόκτητες εγκαταστά-σεις ψυγείων και διαλογητηρίων συνολικής εκτάσεως οκτώ στρεμμάτων. Οι εγκαταστάσεις αυτές ήταν δημιούργημα της αυτοδιαχείρισης και έγιναν αποκλειστικά από ιδία συμμετοχή των παραγωγών χωρίς δάνεια.

Το 1991, ύστερα από μια θετικότατη 30χρονη σχεδόν πο-ρεία στη διακίνηση των νωπών, αποφασίστηκε να γίνει το ε-πόμενο βήμα με τη δημιουργία ενός κονσερβοποιείου. Το 1998 αγοράζει και εκσυγχρονίζει ιδιωτικό κονσερβοποιείο

στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, έχοντας έτσι στη διάθεσή του δύο μονάδες υψηλών προδιαγραφών συνολικής στεγασμένης έκτασης 70 στρεμμάτων.

Σήμερα η VENUS GROWERS μεταποιεί 40 εκατ. κιλά φρούτων, παράγοντας 350 διαφορετικά προϊόντα, είναι α-πόλυτα εξαγωγική, κατέχοντας το 13% των παγκόσμιων ε-ξαγωγών κονσερβοποιημένων ροδάκινων. Καλύπτει τις α-παιτητικότερες αγορές του κόσμου, όπως η Ιαπωνία και η Βρετανία, αναπτύσσοντας συνεχώς νέα προϊόντα υψηλής ποιότητας και ασφάλειας. Συμβάλλει δυναμικά στην οικο-νομία με κύκλο εργασιών κοντά στα 70 εκατ. ευρώ, που αυ-ξάνεται με υψηλούς ρυθμούς και εισφέρει στην αγορά εργα-σίας 150.000 ημερομί-σθια ετησίως.

Η επιτ υχία του συνεταιρισμού στηρί-χτηκε κυρίως σε δύο αρχές. Η πρώτη είναι ότι από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα λει-τούργησε και λειτουρ-γεί με οικονομικά κρι-τήρια. Οπως μάλιστα λένε τα στελέχη του ούτε καν με «ιδιωτικάοικονομικά» κριτή-ρια, γιατί και από τον ιδιωτικό τομέα δεν έχουμε πάντα τα καλύτερα των παραδειγμάτων. Η δεύτερη αρχή είναι ότι τα μέλη του συνεταιρισμού από την ίδρυσή του έκλεισαν την πόρτα στον παραγοντισμό και τον κομματισμό. Αρχή που την τήρησαν ως κόρη οφθαλμού. Αποτελεί δόγμα για τα μέλη του συνεταιρισμού ότι η VENUS GROWERS ανήκει στην VENUS GROWERS και έτσι από την ίδρυσή του μέχρι σήμε-ρα στις εκλογές υπάρχει ένα ψηφοδέλτιο.

Αναμφίβολα, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Βεροίας VENUS αποτελεί ένα ξεχωριστό φαινόμενο πρωτοβάθμιας συνεταιριστικής οργάνωσης που αντιμετωπίζει δυναμικά και με αισιοδοξία την οικονομική και θεσμική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στον περίγυρό μας.

Η εξωστρέφεια της παραγωγής

Συμβάλλoυμε δυναμικά στην οικονομία με κύκλο εργασιών κοντά στα 70 εκατ. ευρώ, που εισφέρει στην αγορά εργασίας 150.000 ημερομίσθια ετησίως

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201160

Δ ιανύουμε μια χρονική περίοδο που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές και αναταράξεις. Η οικονομική κρίση είναι τόσο εκτεταμένη και μεγάλη που πλήττει όλη την

Ευρωπαϊκή Ενωση και σε μεγαλύτερο βαθμό τη χώρα μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναθεωρούμε τις προβλέψεις μας και η κάθε κοινωνία-χώρα να αναπροσαρμόζει τις πολιτι-κές της. Αυτό είναι το ένα στοιχείο που μπορεί να διαπιστώ-σει κανείς.

Το δεύτερο είναι οι μεγάλες κλιματικές αλλαγές, οι οποί-ες οφείλονται στις βίαιες επεμβάσεις στο περιβάλλον. Και για όποιον δεν συνυπάρχει αρμονικά στο περιβάλλον, η ίδια η φύση εκδικείται. Οι αλλαγές αυτές δίνουν προοπτικές επιβίω-σης και ανάπτυξης μόνο σε όσους προετοιμάζονται σωστά και υπεύθυνα για το αύριο.

Η Οργάνωση Παραγωγών ΖΕΥΣ έδειξε αυτή την ευαισθη-σία από συστάσεώς της σε ό,τι αφορά το περιβάλλον. Εφαρμό-ζει συστήματα και διαδικασίες, χρησιμοποιώντας με ορθολογι-κό τρόπο τα μέσα παραγωγής, προσφέροντας ασφαλή προϊό-ντα στον καταναλωτή, με καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και με σεβασμό στο περιβάλλον.

H ΖΕΥΣ ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ ΑΕ-ΟΠ είναι μια ανώνυμη πολυ-μετοχική εταιρεία. Οι μέτοχοι που την απαρτίζουν είναι ταυ-τόχρονα μέλη της Ομάδας Παραγωγών που συστήθηκε το

1 9 9 7 . Αυ τ ή η σχέση προμηθευ-τή-παραγωγού και συνάμα μετό-χου αποτέλεσε μ ια υγ ιή β άσ η λειτουργίας της

εταιρείας, όπου το ενδιαφέρον και η συνεισφορά όλων εξα-σφαλίζει τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας. Το πιο πάνω σχή-μα είναι το μοναδικό παράδειγμα που συναντάται στον ελ-ληνικό χώρο.

Από την αρχή η οργάνωση των παραγωγών αποτέλεσε έ-να εργαλείο για συμμετοχή σε επενδυτικά προγράμματα. Αυ-τό συνέβαλε στη δημιουργία προϋποθέσεων για διακίνηση μεγαλύτερων ποσοτήτων προϊόντων, την εγκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του μηχανολογικού της εξοπλισμού και άρα τη μείωση του κόστους. Οι οικονομίες κλίμακας που προέκυψαν συνέβαλαν αποτελεσματικά στην ανταγωνιστι-

κότητα της εταιρείας στη διεθνή αγορά, όπου κατά κύριο λό-γο δραστηριοποιείται.

Διαθέτει σύγχρονες ψυκτικές εγκαταστάσεις και ηλε-κτρονικά διαλογητήρια δυναμικότητας 5.000 τόνων. Εφαρ-μόζει ένα πρωτοποριακό ηλεκτρονικό σύστημα ιχνηλασιμό-τητας σε όλα τα προϊόντα, τα οποία απευθύνονται σε αγορές με υψηλές ποιοτικές απαιτήσεις, όπως η Αγγλία, οι ΗΠΑ, η Κίνα, ο Καναδάς, το Βέλγιο κλπ. Είναι κατ' εξοχήν εξαγωγική εταιρεία.

Η επιτυχία της οφείλεται στον εξωστρεφή της χαρα-κτήρα, που σημαίνει ότι δεν βασίστηκε μόνο στις επιχορη-γήσεις, αλλά στο εγχείρημα και στην ποιότητα, που δεν α-ποτελεί πλέον συγκριτικό πλεονέκτημα αλλά απαραίτητη προϋπόθεση. Ο συνδυασμός του συνεργατισμού και της φιλοσοφίας της ΑΕ, που διακρίνονται από τη συλλογικό-τητα που προσφέρει η Οργάνωση Παραγωγών και το δυ-ναμισμό που διακρίνει την ΑΕ, δημιούργησαν μια επιχει-ρηματική νοοτροπία τόσο στους ιθύνοντες όσο και στα μέλη της οργάνωσης.

Το γεγονός ότι απευθύνεται και σε αγορές με υψηλό ρυθ-μό ανάπτυξης και με χαμηλό κορεσμό προσφοράς ομοειδών προϊόντων έδωσε τη δυνατότητα στην ανάπτυξη νέων αγο-ρών, με αποτέλεσμα να διασφαλίζει τη διάθεση των προϊόντων από τη μία και τη διασπορά κινδύνου από την άλλη. Μεγάλη επιτυχία αποτέλεσε η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών σύμ-φωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς. Η αντικατάσταση μεγά-λων εκτάσεων καπνού του Νομού Πιερίας, όπου και εδρεύει με την καλλιέργεια επιτραπέζιων σταφυλιών, έδωσε μια διέξοδο στην κρίση που διατρέχει σήμερα η καλλιέργεια του καπνού.

Πιστεύοντας στην έρευνα και στο ότι χωρίς αυτή δεν υ-πάρχει ανανέωση και χωρίς ανανέωση δεν γίνεσαι ανταγωνι-στικός, η ΖΕΥΣ προχώρησε σε συνεργασία με τη Γεωπονική Σχολή του Πανεπιστημίου του Udine Ιταλίας, χρηματοδοτώ-ντας έρευνα για τη δημιουργία νέων ποικιλιών ακτινιδίων (με κατοχυρωμένα τα πνευματικά δικαιώματα) με ιδιαίτερα χα-ρακτηριστικά, όπως πρωιμότητα, χρώμα σάρκας, συντηρησι-μότητα και πάνω από όλα υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Παγίδες στην αγορά δεν υπάρχουν, όταν κανείς παρακο-λουθεί και ενημερώνεται συνεχώς. Εν κατακλείδι, η αλλαγή της νοοτροπίας, η εξωστρέφεια και η έρευνα είναι οι λέξεις κλειδιά για να πετύχει μια οργάνωση παραγωγών.

-

Μια νότα αισιοδοξίας για τη γεωργία

Δουλεύουμε σκληρά για να προσφέρουμε στη γεωργία

ένα ήρεμο και ασφαλές μέλλον

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 61

Σ ε αυτήν την άσχημη περίοδο που ζούμε στην Ελλάδα, προσπαθούμε να φανταστούμε που πάνε τα πράγματα και να σκεφτούμε με ποιο τρόπο πρέπει να αντιδράσουμε. Λί-

γο-πολύ όμως όσοι ασχολούμαστε με την αγροτική παραγω-γή γνωρίζουμε πως πρέπει να αντιδράσουμε. Πρέπει να απο-φύγουμε τις πρακτικές που επικρατούν αρκετά χρόνια στην γεωργία. Πρακτικές που στηρίζονταν στην εσωστρέφεια και στη στρεβλή παρεμβατικότητα του κράτους.

Πρέπει η παρέμβαση του κράτους να περιοριστεί στο θεσμι-κό του ρόλο, όπως τη δημιουργία ενός πλαισίου που θα επιτρέ-ψει τη διευκόλυνση της παραγωγικής διαδικασίας, την ανάπτυξη υποδομών, τη μείωση του κόστους χρήσης γης, την εφαρμογή ε-νός ξεκάθαρου πλαισίου απασχόλησης εργατών γης και τον ε-παναπροσδιορισμό της εφαρμοσμένης έρευνας, την προώθηση και παρουσίαση των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό.

Η έδρα της εταιρείας Geoplant, την οποία εκπροσωπώ, βρίσκεται στον ηλειακό κάμπο. Η δραστηριότητά της ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του '80 και αφορούσε την προμήθεια γεωργικών εφοδίων, πολλαπλασιαστικού υλικού και την τεχνι-κή κάλυψη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Μετά η εταιρεία προχώρησε σε δύο ακόμη νέους τομείς όπως δική της παραγω-γή φράουλας και κηπευτικών και εμπορία και εξαγωγή των προϊόντων αυτών. Για τη συμπλήρωση δε των ποσοτήτων αυ-τών που έχει ανάγκη χρησιμοποιεί τα παραγόμενα προϊόντα α-πό συνεργαζόμενους παραγωγούς (συμβολαιακή παραγωγή).

Την περίοδο αυτή ο κύριος κορμός της παραγωγής ήταν οι κλασικές καλλιέργειες όπως η πατάτα, το καρπούζι, η βιομηχα-νική ντομάτα, το καλαμπόκι, το πεπόν , τα εσπεριδοειδή, το λάδι και διάφορα άλλα κηπευτικά, υπαίθρια και θερμοκηπιακά.

Το κύριο γνώρισμα της δεκαετίας αυτής αλλά και της ε-πόμενης ήταν το υψηλό εισόδημα που απολάμβανε ο παρα-γωγός.Τα πράγματα όμως άρχισαν σιγά-σιγά να αλλάζουν με τον ερχομό της δεκαετίας του 2000. Οι επιδοτούμενες αλλά και κάποιες από τις κλασικές καλλιέργειες άρχισαν να υπο-χωρούν, για να φτάσουν την περίοδο που διανύουμε να πα-ρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα ενώ απαιτείται άμεσα ο ε-

παναπροσδιορισμός ή η εγκατάλειψή τους.Την ίδια περίοδο αρχίσαμε την καλλιέργεια κηπευτικών

σε απλά τούνελ. Κάθε χρόνο το τούνελ αυτό, που το κατα-σκεύαζαν οι ίδιοι οι παραγωγοί με αρκετά χαμηλό κόστος, υφίστατο βελτιώσεις και έφτασε στις ημέρες μας να έχει κα-ταλήξει να είναι ένα πολυτούνελ μεγάλων διαστάσεων, πο-λύ εύχρηστο για τις κηπευτικές καλλιέργειες και ιδιαίτερα για τη φράουλα. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά και η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν φτάνει τα 20.000 στρέμματα και τα προϊόντα που παράγονται σε αυτά σε με-γάλο βαθμό εξάγονται. Ως παράδειγμα μπορώ να α-ναφέρω τη φράουλα της ο-ποίας η καλλιεργούμενη έ-κταση πλησιάζει τα 10.000 στρέμματα και η εξαγόμε-νη ποσότητα ξεπερνάει τους 15.000 τόνους.

Αυτή η εξέλιξη μάς δίνει το δικαίωμα να αισιοδοξούμε αν και τα πράγματα δεν είναι ειδυλλιακά. Εχουμε συναίσθηση των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσουμε. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μια μακρόχρονη στρατηγική που θα στηρίζεται σε ορισμέ-νες βασικές παραδοχές-αρχές όπως:-νέες ιδέες στην παραγωγή-ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια-σεβασμός στο περιβάλλον-χρησιμοποίηση νέων τεχνικών-ικανό μέγεθος των αγροτικών επιχειρήσεων και συνεργασία μεταξύ τους-ευέλικτες ομάδες παραγωγών με σωστή στελέχωση-συμβολαιακή γεωργία-σύνδεση της παραγωγής με τις ανάγκες των αγορών-παραγωγή προϊόντων επωνύμων, πιστοποιημένων, με σταθε-ρά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά που θα αναγνωρίζονται α-πό τον καταναλωτή για την ποιότητά και τον τόπο προέλευ-σής τους.

-

--

Και όμως παράγουμε

Πρέπει η παρέμβαση του κράτους να περιοριστεί μόνο στο θεσμικό του ρόλο

διαχειριση απορριμματων

&ενεργειακηαξιοποιηση

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201164

Ε χουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα την τελευταία δεκαε-τία στη διαχείριση των απορριμμάτων της Αττικής, καθώς από τις ανεξέλεγκτες χωματερές περάσαμε σε μια πιο ορ-

γανωμένη κατάσταση. Η μεγάλη πλειονότητα των σκουπι-διών πηγαίνει σε έναν ΧΥΤΑ που πληροί όλες τις προδιαγρα-φές της ελληνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ενδεικτι-κά αναφέρω πως στον ΧΥΤΑ γίνεται επεξεργασία του βιοαε-ρίου, με αποτέλεσμα να παράγεται μια πολύ σημαντική ποσό-τητα ηλεκτρικής ενέργειας (περίπου 500.000 κιλοβατώρες η-μερησίως), ικανή να ηλεκτροδοτήσει μια περιοχή 100.000 κα-τοίκων, ενώ από επεξεργασία περνούν και τα στραγγίσματα, δηλαδή τα υγρά απόβλητα που παράγονται από τη σήψη των απορριμμάτων, τα οποία όχι μόνο συλλέγονται και επεξεργά-ζονται, αλλά καθαρίζονται, ώστε να βγαίνει καθαρό νερό, το οποίο χρησιμοποιείται για την άρδευση μιας ολόκληρης περι-οχής πρασίνου της δυτικής Αττικής. Μεταξύ άλλων, λειτουρ-γεί ικανοποιητικά ο αποτεφρωτήρας των μολυσματικών απο-βλήτων, έχουν αναπτυχθεί εγκαταστάσεις διαχείρισης του μπλε κάδου, με αποτέλεσμα να παράγεται μια σημαντική πο-σότητα ανακυκλώσιμων υλικών, ενώ οι παλιές χωματερές α-ποκαθίστανται και μετατρέπονται σε πράσινους πνεύμονες για την Αττική. Το έργο είναι σημαντικό, αλλά η διαχείριση των απορριμμάτων απέχει ακόμη από τις απαιτήσεις της ευ-ρωπαϊκής νομοθεσίας. Αυτό που θα πρέπει να αποφευχθεί εί-ναι το φαινόμενο που χαρακτηρίζει την ελληνική διοίκηση, δηλαδή να απορρίπτεται ό,τι έχει γίνει από προηγούμενες κυ-βερνήσεις ή φορείς κάθε φορά που αλλάζει μια κυβέρνηση ή ένας υπουργός. Δεν είναι δυνατόν σε κάθε αλλαγή να μην λαμβάνεται υπόψη η πραγματικότητα και να εξαγγέλλονται έργα από το μηδέν.

Σε ένα τόσο μεγάλο έργο μπορεί να γίνει ανάμειξη των τεχνο-λογιών, προκειμένου να υπάρξει η πιο συμφέρουσα λύση, τόσο από οικονομική όσο και από περιβαλλοντική άποψη. Αυτό ό-μως που λείπει από το διαγωνισμό, όπως τουλάχιστον έχει ανα-κοινωθεί, είναι ότι δεν τίθενται στόχοι τους οποίους θα κλη-θούν να υπηρετήσουν οι τεχνολογίες.

Οι στόχοι αυτοί, όπως προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανακύκλωση των υλικών, η ελαχιστοποίηση του υπολείμματος των απορριμμάτων και η ε-νεργειακή αξιοποίησή τους προκειμένου το ενεργειακό ισοζύγιο μιας εγκατάστασης διαχείρισης απορριμμάτων να είναι θετικό. Αν δεν τεθούν τέτοιοι στόχοι, αυτό που θα συμβεί θα είναι να υιοθετηθεί η φτηνότερη λύση, η οποία θα οδηγήσει σε υποβαθ-μισμένη διαχείριση και σε κινδύνους για το περιβάλλον.

Γι’ αυτόν το λόγο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά πόσο οι

προσφερόμενες εγκαταστάσεις μπορούν να λειτουργήσουν αξι-όπιστα και να παραλαμβάνουν το μεγάλο όγκο των απορριμ-μάτων χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στην τοπική κοινω-νία και στη δημόσια υγεία, όπως πχ. οσμές, θόρυβο, σκόνη κτλ.

Δεν είναι εύκολο να φτιαχτεί ένα τέτοιο σύστημα, είναι μια τεράστια δουλειά, η οποία δεν μπορεί να γίνει εκ των ενόντων. Θα έπρεπε δηλαδή να προσληφθεί κάποιος σύμβουλος, όχι μό-νο τεχνικός, αλλά και νομικός και οικονομικός, με τεράστια ε-μπειρία τόσο σε συμβάσεις διαχείρισης των απορριμμάτων όσο και σε συμβάσεις παραχώρησης, προκειμένου να στηρίξει την κυβέρνηση να φέρει εις πέρας αυτό το μεγάλο έργο. Αυτό όμως δεν το έχουμε δει να συμβαίνει και μας προβληματίζει.

Δεν μπορεί κανείς να πει ότι η λύση που προτείνουν οι οι-κολογικές οργανώσεις δεν είναι σωστή. Η επαναχρησιμοποίη-ση, η ανακύκλωση και η διαλογή στην πηγή θα μειώσουν τον όγκο των απορριμμάτων που θα πάνε στις κεντρικές μονάδες και πράγματι κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε πιο φτηνή δια-χείριση, καθώς αντί να διαχειριστείς δύο εκατ. τόνους, θα δια-χειριστείς 1,5 εκατ. τόνους απορριμμάτων.

Αν όμως θελήσει να πει κανείς ότι με αυτό τον τρόπο μπο-ρεί να διαχειριστεί το σύνολο των απορριμμάτων, αυτό είναι τελείως λανθασμένο, καθώς κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ούτε στις πιο προηγμένες περιβαλλοντικά χώρες του κόσμου. Η μεγαλύτερη μάζα των απορριμμάτων καταλήγει σε μονάδες που επεξεργάζονται σύμμεικτα απορρίμματα, οι οποίες μπο-ρούν να χρησιμοποιήσουν διάφορες τεχνολογίες. Το να λέμε ότι είμαστε κατά κάποιων μεθόδων είναι κατά την άποψή μου αντιεπιστημονικό.

Για παράδειγμα, με ποιον τρόπο θα κάνω ηλεκτροπαραγω-γή από σύμμεικτα απορρίμματα ή από RDF, αν όχι με την καύ-ση; Με ποιον τρόπο θα τροφοδοτήσω την τσιμεντοβιομηχανία, εφόσον έχει ανάγκη από καύσιμο, αν πω ότι δεν λαμβάνω υπό-ψη την τεχνολογία της βιοξήρανσης; Το ζήτημα είναι να θέσου-με τέτοιους στόχους που θα κάνουν τη διαχείριση των απορριμ-μάτων περιβαλλοντικά φιλική, και αυτό προσδιορίζεται ήδη α-πό την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αρα, αυτές τις προτεραιότητες οφείλουμε να υπηρετήσουμε.Εχουμε μια παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας από τις ε-γκαταστάσεις ΧΥΤΑ, από το βιοαέριο δηλαδή που εκλύεται α-πό τους ΧΥΤΑ. Δεν έχουμε προχωρήσει σε απευθείας αξιοποίη-ση των δευτερογενών καυσίμων. Αν και έχουν γίνει πολλές συ-ζητήσεις και έχουν συμπεριληφθεί θετικά στοιχεία στην ελληνι-κή νομοθεσία, πρέπει να υπάρξει ένα πιο ολοκληρωμένο θεσμι-κό πλαίσιο για την ενεργειακή αξιοποίηση των δευτερογενών αποβλήτων, που θα αποτελέσει έναν μπούσουλα για όλους τους Ελληνες επιχειρηματίες ή τους ξένους που θέλουν να επενδύ-σουν σε αυτό τον τομέα.

Διαχείριση των απορριμμάτων σημαίνει ανάπτυξη

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 65

Η ορθολογική διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων εί-ναι ευρέως γνωστό ότι, σε μία ευνομούμενη πολιτεία, α-ποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της προ-

στασίας του περιβάλλοντος. Θα μπορούσε κάλλιστα να θεω-ρηθεί εξίσου σημαντικό με άλλα περιβαλλοντικά θέματα που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη -και την πολιτική ζωή- στο παρελθόν, όπως η επεξεργασία των αστικών λυμάτων, η διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, κλπ. Το σημαντικό αυτό θέμα χαρακτηρίζεται στη χώρα μας από την έλλειψη βασικών υποδομών περιβαλλοντικής διαχείρισης για την εξυ-πηρέτηση του κλάδου της βιομηχανίας.

Εκτός από την αμιγώς περιβαλλοντική διάσταση του θέ-ματος, η σημασία της οποίας είναι αυτονόητη και δεν χρειά-ζεται να συζητηθεί περαιτέρω, υπάρχει η οικονομική διάστα-ση με τεράστια σημασία λόγω της σημαντικής αύξησης του λειτουργικού κόστους, η οποία έχει αντίκτυπο στην επιχειρη-ματικότητα και στην ανταγωνιστικότητα του κλάδου της βιο-μηχανίας. Αν στην ανωτέρω οικονομική διάσταση προστε-θούν το κόστος αποκατάστασης του περιβάλλοντος από την ανεύθυνη διαχείριση των αποβλήτων που παρατηρείται σε ο-ρισμένες περιπτώσεις, η μείωση της αξίας της γης και η απα-ξίωση των φυσικών πόρων από τη ρύπανση, τότε γίνεται εύ-κολα αντιληπτό ότι η συνέχεια του σημερινού "business as usual" επιφέρει δυσβάστακτα κόστη για την οικονομία και την κοινωνία.

Ακόμη και στις πιο προηγμένες οικονομίες όπου οι βιο-μηχανίες χρησιμοποιούν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, υπάρχουν κατάλοιπα της παραγωγικής διαδικασίας που α-πλούστατα δεν μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω. Στις χώρες αυτές λειτουργούν οργανωμένοι χώροι διάθεσης βιο-μηχανικών αποβλήτων, οι οποίοι απολαμβάνουν την πλήρη στήριξη της πολιτείας και της κοινωνίας στο σύνολό της, διό-τι εκεί αναγνωρίζεται η σημασία τους στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην ύπαρξη αυτών των θεμελιω-δών γα την ανάπτυξη υποδομών για τη διατήρηση της αντα-γωνιστικότητας της βιομηχανίας.

Δεδομένης της έλλειψης υποδομών, το κόστος διαχείρι-

σης των αποβλήτων, ανάλογα με την παραγωγική διαδικασία, μπορεί να ξεπεράσει και το 10% του συνολικού λειτουργικού κόστους, επομένως γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι κατέχει ση-μαντικό ρόλο στην ανταγωνιστικότητα μίας βιομηχανίας. Εν-δεικτικά, αναφέρεται ότι το κόστος εξαγωγής ενός αποβλή-του για διάθεση στο εξωτερικό μπορεί να είναι 5-8 φορές υ-ψηλότερο από αυτό που αντιμετωπίζουν ανταγωνίστριες επι-χειρήσεις στο εξωτερικό.

Η υφιστάμενη κατάσταση με την έλλειψη υποδομών δια-χείρισης βιομηχανικών αποβλήτων επηρεάζει αρνητικά την ομαλή λειτουργία των βιομηχανιών. Η παράμετρος αυτή, σε συνάρτηση με τη διεθνή οικονομική κρίση και το υψηλό κό-στος λειτουργίας της βιομηχανίας στην Ελλάδα (ενεργειακό κόστος κλπ.), έχει αρχίσει να οδηγεί σε απόγνωση πολλές βι-ομηχανίες, μέρος των οποίων εξετάζει σοβαρά τη μεταφορά της παραγωγικής δραστηριότητάς του εκτός Ελλάδας, με ό,τι αυτό συνεπάγε-ται για την προο-πτική ανάκαμψης α π ό τ ην ά ν ε υ προηγουμένου κρίση που διανύ-ουμε.

Οπως και σε πολλά άλλα δυ-σεπίλυτα προβλήματα της χώρας μας, οι λύσεις υπάρχουν και έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία για δεκαετίες σε άλλες ανε-πτυγμένες χώρες. Σήμερα δεν καλούμαστε να «εφεύρουμε τον τροχό» για να λύσουμε το θέμα της τελικής διάθεσης των βιομηχανικών αποβλήτων. Καλούμαστε να δώσουμε απλές τεχνολογικά λύσεις, με μεγάλα οφέλη στο περιβάλλον και στην επιχειρηματικότητα, λύσεις οι οποίες δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά χρηματοδοτούνται εξολο-κλήρου από ιδιωτικά κεφάλαια. Δυστυχώς, δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια ως χώρα να αγνοούμε τις επιπτώσεις της έλ-λειψης υποδομών και θα πρέπει το συντομότερο να δοθεί μία υπεύθυνη και οριστική λύση.

Η ενεργειακή αξιοποίηση των βιομηχανικών αποβλήτων

Καλούμαστε να δώσουμε απλές τεχνολογικά λύσεις, με μεγάλα οφέλη στο περιβάλλον και στην επιχειρηματικότητα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 201166

Η τριτοκοσμική εικόνα των γεμάτων σκουπίδια ελληνικών μεγαλουπόλεων, η ύπαρξη παράνομων χωματερών, που αποτελεί όνειδος για μια ανεπτυγμένη χώρα, η επιβολή

προστίμων από την ΕΕ, η ανυπαρξία συστήματος διαχείρισης και απόρριψης βιομηχανικών απορριμμάτων συνιστούν ένα οξύτατο ζήτημα για την Ελλάδα.

Η διαχείριση των αστικών και βιομηχανικών απορριμμά-των απαιτεί ολοκληρωμένες λύσεις και κεντρικό σχεδιασμό, καθώς έτη φωτός χωρίζουν τη χώρας μας από τους περισσό-

τερους κοινοτικούς εταί-ρους, όπου η ανακύκλωση των σκουπιδιών και η αξιο-ποίηση των υπολειμμάτων τους ενεργειακά και θερμι-κά αναπτύσσεται συνεχώς.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γερμανία, την πιο ευαισθητοποιημένη περι-βαλλοντικά χώρα στον κόσμo, η αξιοποίηση των σκουπιδιών αποτελεί ένα

δυναμικό κλάδο της βιομηχανίας. Τόσο δυναμικό, που υποδέ-χεται τα σκουπίδια των καθυστερημένων περιβαλλοντικά χωρών ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η Ελλάδα.

Σε αυτή όμως την οικονομική συγκυρία «σπανιότητας των πόρων» δεν αρκεί μόνο αυτό.

Η Ελλάδα των παράνομων χωματερών και των κορεσμέ-νων ΧΥΤΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων) ο-φείλει να προχωρήσει με διαφορετικούς ρυθμούς. Οχι απα-ραίτητα πιο γρήγορους. Βασικές συνισταμένες αποτελούν η χρήση νέων τεχνολογιών στο μοντέλο της διαχείρισης και της επεξεργασίας των απορριμμάτων και η προώθηση της α-νακύκλωσης. Και οι δύο έχουν ένα κοινό σκοπό: τη δημιουρ-γία ενός νέου παραγωγικού ιστού ανάπτυξης.

Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πλέ-ον σύνθετα προβλήματα στο σύγχρονο κόσμο. Παρά το γεγο-

νός ότι σε πολλές χώρες του εξωτερικού έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία πολιτικές ορθολογικής διαχείρισης των αποβλήτων, η Ελλάδα δεν έχει ακόμη να επιδείξει ανάλογες επιδόσεις.

Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών μετατρέπει τα «περι-βαλλοντικά αδιέξοδα» από προβλήματα σε πλεονεκτήματα μιας περιοχής, δημιουργεί ειδική τεχνογνωσία, θέσεις εργασί-ας, επενδύσεις, αλλά και νέες συνειδήσεις στην τοπική κοι-νωνία.

Σε αυτή τη συγκυρία η πράσινη ανάπτυξη και οικονομία περνάει μέσα από την ανάγκη επενδύσεων που θα δημιουρ-γήσει νέες θέσεις εργασίας και θα αντιμετωπίσει κοινωνικά οξυμένα προβλήματα.

Η ανάπτυξη της ανακύκλωσης στην εγχώρια αγορά, ε-κτός από τα περιβαλλοντικά οφέλη, θα συμβάλει στην αντα-γωνιστικότητα των εγχώριων βιομηχανιών, αφού οι πρώτες ύλες, όπως και η παραγωγή των προϊόντων θα γίνονται στην Ελλάδα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για την οικονομία και την κοινωνία το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας ενός προϊόντος να δημιουργείται εντός της χώρας.

Είναι στο χέρι μας να μην καταδικάσουμε άλλη μια γενιά να ξαναζήσει τη σημερινή παράλογη κατάσταση. Αρκεί να δούμε τα πετυχημένα παραδείγματα χωρών και πόλεων που έχουν κάνει σημαντικά βήματα στην προσπάθεια να πετύ-χουν πόλεις χωρίς σκουπίδια.

Στην εποχή των παράνομων χωματερών και των κορε-σμένων ΧΥΤΑ, το ενδιαφέρον όλων μας δεν πρέπει να εξα-ντλείται στο «πότε» και «από ποια γειτονιά» θα περάσει το α-πορριμματοφόρο.

Για αυτό το λόγο ο ΣΕΒΙΑΝ μέσα από το μοντέλο της ορι-ζόντιας διαχείρισης των βιομηχανιών, βαδίζοντας σε λογικές συ-νέργειας, θεωρεί πως το στοίχημα της πράσινης ανάπτυξης πα-ραμένει επίκαιρο όσο ποτέ. Οι επενδύσεις στον τομέα διαχείρι-σης των απορριμμάτων και γενικότερα στον τομέα της πράσινης οικονομίας συμβάλλουν στην ανάπτυξη, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Κάτι που έχει η χώρα ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε.

Για προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης

Το ενδιαφέρον όλων μας δεν πρέπει να εξαντλείται στο

«πότε» και «από ποια γειτονιά» θα περάσει το απορριμματοφόρο