Download - ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Transcript
Page 1: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩΝ

Page 2: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Κοσόλιανη. → Αετόπετρα. Ως αρχική λέξη για το σχηματισμό του τοπωνυμίου μπορούν να θεωρηθούν οι ακόλουθες σλαβικές λέξεις: Kosa «κόμη, μαλλιά», kosa «δρεπάνι, πλαγιά γκρεμός» και kosъ «ο κότσυφας»

Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν την ύπαρξη οικισμού περίπου από το 1700, ενώ αργότερα – κατά τη διάρκεια ακόμα της Τουρκοκρατίας – καταγράφεται ως χωριό με το όνομα Κοσόλιανη, λέξη σλάβικης προελεύσεως..

Σημαντική, για την ιστορία και την πορεία του χωριού, είναι η πληροφορία ότι η Αετόπετρα είχε αγοραστεί από τους Τούρκους κατακτητές πολύ πριν την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913. Το χωριό χωρίζεται σε δύο οικισμούς, τη Μπολιάνα και τον Κάτω Μαχαλά.

Page 3: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων υπάρχει φήμη για μια σπηλιά στην περιοχή αριστερά των Μεσονίων, προς την Μπολιάνα.  Αυτό σήμερα αντιστοιχεί σε περιοχή "ίσια πάνω" από την πρώτη πινακίδα "Αετόπετρα" προς την "Βίγλα". Τα "Μεσόνια" για αυτούς που δεν γνωρίζουν είναι τοπωνύμιο που αντιστοιχεί σε βραχώδη όγκο του Κασιδιάρη που φαίνεται  από το χωριό.  Κατά φημολογίες σε αυτή την σπηλιά κρύβονταν όλο το χωριό όταν είχε επαναστάσεις και πολέμους.  Η περιοχή είναι πάρα πολύ δύσβατης και δασώδης σήμερα και τα παλιά μονοπάτια έχουν χαθεί. Ίσως ποτέ δεν επιβεβαιωθεί η ύπαρξη της, αλλά καλό είναι να σωθεί στο μυαλό μας σαν ένας μικρός θρύλος για την περιοχή.

Βερνίκ ή Βερνίκου. Όνομα σλαβικό σχετιζόμενο με τη σλαβική λέξη Βερν (ΒΕΡΗ) που σημαίνει δίνω πίστη, εμπιστοσύνη και την υποκοριστική κατάληξη –ικ. Πρόκειται ίσως για τον πρώτο οικιστή με την πίστη του στον Σλάβο γαιοκτήτη του ή κάτι τέτοιο.

Πολύ ψηλότερα από το Βερνίκου και σε ράχη άδεντρη κα πετρώδη υπάρχει ο συνοικισμός του Βετερίκ → Βετερίκος όνομα σλαβικό από το Βέτερ που σημαίνει αέρας και την υποκοριστική κατάληξη –ικ και θα πει χωριό των αέρηδων. Το χωριό άλλαξε το όνομά του και από Βερνίκ έγινε Βερενίκη, όνομα αρχαίο ποιητικό και για την καταπληκτική λεκτική ομοιότητα. Το νέο όνομα ήρθε σαν προσπάθεια των χωριανών σύνδεσης με το αρχαίο κάστρο του χωριού, λείψανα του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα, όπου οι κάτοικοι εύρισκαν κατά καιρούς νομίσματα και άλλα αρχαία αντικείμενα. Στην Βερενίκη υπάρχουν τα εξής αρχαιολογικά

Page 4: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

ευρήματα: Το ερειπωμένο ελληνιστικό της κάστρο, το καθολικό του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής (18ος αι.), το κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο παλαιό Δημοτικό Σχολείο με τα δυο πηγάδια του.

Θέση «Πόρτες» βορειοδυτικά του χωριού: λείψανα τείχους αρχαίας ακρόπολης με σωζόμενη πύλη και κτήρια στο εσωτερικό της.

Περιοχή «Παλιοχώρι» μεταξύ της αρχαίας ακρόπολης και του χωριού: αναφέρονται αρχαία νομίσματα και τμήματα αγγείων.

Page 5: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Μπουτζαρά → Βουτσαράς. Το όνομα του χωριού, κακέμφατο, κατά τον λαϊκό λόγο, συνδέεται παρετυμολογικά με επίθετο μεγεθυντικό του ανδρικού μορίου, ελαφρά αλλοιωμένο. Το βουτσαράς είναι όμως και όνομα μεγεθυντικό του βυζαντινού «βουτσάς», αυτού δηλαδή που κατασκευάζει τα βουτσιά, τα ξύλινα δοχεία (βαρέλια) που τοποθετούν το κρασί. Παρ’ όλα αυτά οι χωριανοί το μετονόμασαν σε Άγιος Κοσμάς , επειδή ο άγιος αυτός πέρασε κατά την παράδοση, έδειχναν μάλιστα και το δέντρο που στάθηκε και δίδαξε. Μετά όμως μετάνιωσαν και επανέφεραν επίσημα το παλιό όνομα όχι βέβαια σαν Μπουτζαράς αλλά Βουτσαράς.

Βουρσίνα. → Βροσίνα. Σε έγγραφο της μονής Παλιουρής του περασμένου αιώνα αναγράφεται με τους δυο τύπους Βροσίνα και Βουρσίνα στο «Χρονικό των Ιωαννίνων» το 1379. Είναι δυνατό να προέρχεται ή από το σλαβικό vъrchъ «η κορυφή, το βουνό», ή από το επίσης σλάβικο brusъ «το ακόνι, ο βράχος» με την κατάληξη – ъna. Οι τύποι Βροσίνα και Φροσύνα προέρχονται από παρετυμολογία προς το ουσιαστικό «βρύση».

Moνή Ραϊδιώτισσας, (1628) Βροσίνα

Page 6: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

    Η Μονή Ραϊδιώτισσας αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, πήρε το όνομά της γιατί είναι κτισμένη πάνω σε “ραϊδιά”, απότομα βράχια στην πλαγιά του Ζαλογγίκου ποταμού, 15 λεπτά από την Βροσύνα. Σύμφωνα με εντοιχισμένες επιγραφές η μονή κτίσθηκε το 1628 ή το 1631, ενώ πιθανότατα ανακαινίσθηκε το 1829 από τον ηγούμενο Νικόδημο και τον Γεώργιο Μάνθο ή Μάντζο.

  Το μοναστήρι είχε πέντε κελιά, σήμερα ερειπωμένα. Το καθολικό είναι εντυπωσιακό, χτισμένο σε κοίλωμα του βράχου. Εσωτερικά η εκκλησία είναι θολωτή, με τον θόλο να στηρίζεται σε δύο κίονες. Οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι. Σημαντικά κειμήλια της μονής ήταν οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου, οι οποίες κλάπηκαν το 1966 και μια ασημένια λειψανοθήκη του 1771, που σήμερα φυλάσσεται στην εκκλησία Αγ. Γεωργίου Βροσύνας. Σήμερα η μονή, αν και διατηρητέο μνημείο είναι εγκαταλελειμμένη.

Page 7: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Κούτσι. → Βρυσούλα Η πρώτη ονομασία πιθανόν να προέρχεται από το Αλβανικό χωριό Κούτσι γιατί και οι πρώτοι του κάτοικοι (σύμφωνα με παλιές μαρτυρίες) μεταναστεύσανε  από την περιοχή της σημερινής Αλβανίας  ( βορειοηπειρώτες) στις αρχές του 19ου αιώνα. Αρχαιότερος οικισμός υπάρχει στην θέση Βρύση Παναγίας όπου κατά τυχαία ανασκαφή την 10ετία του 1980 ευρέθησαν κεραμικά αντικείμενα και ίχνη πολιτισμού  που παραπέμπουν στους Ελληνιστικούς χρόνους.

Page 8: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ο πληθυσμός της Βρυσούλας ακολούθησε φθίνουσα πορεία μέσα στον εικοστό αιώνα, και από 500 περίπου κατοίκους που αριθμούσε το 1950 σήμερα δεν ξεπερνά τους 50, όπως και τα άλλα μικρά χωριά της χώρας μας. Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήτανε και είναι η κτηνοτροφία.

Γιουργάνιστα. → Άγιος Χριστόφορος. Ο Vasmer ανάγει το τοπωνύμιο στο Gorjaniste συνάπτοντάς το με το Gorjane «ο κάτοικος του βουνού». Ο Οικονόμου το ανάγει στο σλαβικό Gorjan <gor «ο εμπρησμός» < goreti »καίω» και την κaτάληξη –ist. Στη Γιουργάνιστα γεννήθηκε ο καλόγερος Σαμουήλ του Κουγκίου από οικογένεια που ήρθε από τη Βερενίκη, όπου στη μνήμη του σώζεται το παρεκκλήσι του Αγίου Δονάτου.Τα θεμέλια του ναού του Απόλλωνα μαρτυρούν την ύπαρξη σημαντικού κέντρου κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Page 9: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Γκρίμποβο . Παράγεται από το σλαβικό Grib που σημαίνει μανιτάρι και την τοπωνυμική κατάληξη-οβο που θα πει τόπος.

Σέλτσινα ή Σέλτσανα. Σλαβικής προέλευσης τοπωνύμιο που σημαίνει τόπος, χωριουδάκι.

Γρανίτσα - Γρανιτσοπούλα. Το όνομά τους σλαβικό. Δε σημαίνει μικρό όριο, όπως το θέλει ο Λαμπρίδης καθώς –ΓΡΑΗ σλαβικά είναι το όριο, το χείλος. Ούτε βέβαια

Page 10: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

και όπως το εξηγεί ο Γεώργακας, κόρη του Γρανίτσα, αλλά μικρή γρανίτσα (σλαβικό όνομα )είδος δρυός γνωστό στην περιοχή μας (τα άλλα γνωστά στο λαό της περιοχής είναι τα ντούchκo, βελανιδιά και τσέρος). Βέβαια το δέντρο στο κέντρο του χωριού Γρανιτσοπούλα καθόλου μικρό δεν ήταν, αφού καθώς βεβαιώνουν οι χωριανοί του, στον ίσκιο του χωρούσαν 1000 πρόβατα, αλλά για τη διάκρισή του από την Μεγάλη Γρανίτσα ή απλώς Γρανίτσα .

Τα χωριά διακρίνονται με το υποκοριστικό το δεύτερο από το πρώτο όχι από το μέγεθος των δέντρων που υπάρχουν στην περιοχή αλλά από τον αριθμό των οικογενειών που κατοικούν σ’ αυτά.

Page 11: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

 Κρετσούνιστα . → Δεσποτικό. Το όνομά του σλαβικό σημαίνει ίσως χωριό των Γραίκων και Ούνων κατά την ερμηνεία του Χρηστοβασίλη.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η ιστορία του Δεσποτικού χάνεται στα βάθη των αιώνων και παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Πριν από 20.000.000 χρόνια όλη η περιοχή ήταν σκεπασμένη από θάλασσα. Το γεγονός επιβεβαιώνεται από τα απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών που υπάρχουν στη θέση Παλιοκκλησιές (Ζαμπούρτο) δυτικά του χωριού. Σύμφωνα με την εκτίμηση των ειδικών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή πρόκειται για Σκαφόποδα, Δίθυρα, Γαστερόποδα και Κοράλλια που έζησαν στη Φάση του Βουρδιγάλιου. .

Το Δεσποτικό είναι η πατρίδα του Διδασκάλου του Γένους Γεωργίου Σουγδουρή και του Εθνικού Ευεργέτη και Ιδρυτή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Δομπόλη

Το Ίλιον

Η ιστορία του χωριού ανάγεται σε πολύ παλιά χρόνια. Ο Άγγλος Καθηγητής Πανεπιστημίου N. Hammond υποστηρίζει ότι τα υπάρχοντα τείχη στο Παλιόκαστρο δυτικά του χωριού, ανήκουν στην αρχαία πόλη Ίλιον που ίδρυσε ο γιος του Πρίαμου Έλενος, σε ανάμνηση της καμένης από τους Αχαιούς Τροίας. Ο N. Hammond εντυπωσιάστηκε από την τοποθεσία του Παλιόκαστρου, που είναι χτισμένο σε

Page 12: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

υψόμετρο 750 μ., γιατί από το σημείο αυτό μπορεί κάποιος να ελέγξει το πέρασμα από την κοιλάδα του Καλαμά προς την κοιλάδα του Δρίνο και δεσπόζει μιας θαυμάσιας θέας σχετικά με τις οχυρές τοποθεσίες των περιοχών του Τσαμαντά.

Τέλος ο N. Hammond δημοσιεύει και φωτογραφία του τοίχους του Ιλίου που το χτίσιμό του τοποθετεί ανάμεσα στα έτη 290-272 π.χ. Πρόκειται ασφαλώς για ένα κτίσμα μεταγενέστερο. Ίσως η αρχαιολογική σκαπάνη στο μέλλον-κατά το παράδειγμα της καμένης Τροίας που βρέθηκε κάτω από άλλες νεότερες πόλεις θαμμένη-φέρει στο φως συγκλονιστικές αποκαλύψεις.

Page 13: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ρωμαϊκή και η Βυζαντινή περίοδος Μηδαμινές είναι οι πληροφορίες που έχουμε για την ρωμαϊκή περίοδο. Ασφαλώς και το Ίλιο που άκμαζε θα πρέπει να γνώρισε την καταστροφική μανία του Αιμίλιου Παύλου (167π.χ.), για να υπαχθεί αργότερα ολόκληρη η Ήπειρος στο Ρωμαίο Διοικητή της Μακεδονίας (146 π.χ).Περισσότερες πηγές υπάρχουν για τα βυζαντινά χρόνια. Κατά το μεσαίωνα η Γκριτσούνιστα ή Κρετσούνιστα ήταν μια μεγάλη πόλη. Αριθμούσε 6.000 οικογένειες και 72 εκκλησίες, από τις οποίες σώζονται 25 μέχρι σήμερα. Οι επιδρομές των Σλάβων και Ούνων που ακολούθησαν κατέστρεψαν την παλιά πόλη, για να ξαναχτιστεί περί το 10ο αιώνα.

Τα γεγονότα αυτά οδηγούν τον Π. Αραβαντινό να ετυμολογήσει τη λέξη Κρετσούνιστα ή Γκριτσούνιστα από τις ρίζες Γκραικ-ούνοι. Η πόλη άκμασε ξανά μέχρι τον 11ο και 12ο αιώνα αν και είχε υποφέρει από αλβανικές επιδομές. Αριθμούσε 700 οικογένειες, αλλά πάνω από τις μισές αποχώρησαν στην Ευρώπη κατά τον Ι. Λαμπρίδη.

Περίοδος Δεσποτάτου Ηπείρου (1204-1431)

Και στα χρόνια των Δεσποτών της Ηπείρου το φρούριο της Κρετσούνιστας ήταν αξιόλογο. Απέκρουε τα διάφορα αλβανικά στίφη που απειλούσαν το Δεσποτάτο με κατάλυση.Περί τα μέσα του 14 αι. μεγάλες καταστροφές γνώρισε η Ήπειρος από την εισβολή των Σέρβων του τσάρου Στέφανου Δουσάν, που την κατέλαβε. Ήταν όμως μεγάλη η ερήμωση της περιοχής ώστε ο διάδοχος του Συμεών Ουρώς αναγκάστηκε να την εποικήσει με ελληνικούς πληθυσμούς από τη Μακεδονία και κυρίως από την Αιτωλοακαρνανία. Ολόκληρη η Ήπειρος διαιρέθηκε σε σερβικά τιμάρια, μέσα στα οποία ιδρύθηκαν νέα χωριά και σε αρκετά από αυτά δόθηκαν σερβικά ονόματα. Κατά τον Χρ. Χρηστοβασίλη η Κρεσούνιστα πήρε το όνομά της από ο Σέρβο φεουδάρχη της που λεγόταν Κρετσούνις και κατοικήθηκε τότε από πληθυσμό διαφορετικής προέλευσης, όπως φαίνεται και από τα ονόματα των συνοικισμών τη που σώζονται μέχρι σήμερα: Πύργος, Προβατάτες, Χαλκιάδες. Τη σερβοκρατία διαδέχτηκε νόθο ελληνικό Δεσποτάτο που καταλύθηκε από τους Τούρκους (1431).

Page 14: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Η Τουρκοκρατία (1431-1913)

Το 1431 στα χρόνια του Μουράτ Β΄οι Τούρκοι με επικεφαλής τον Σινάν Πασά, κατέλαβαν με συνθήκη τα Ιωάννινα. Το Ζαγόρι και τα Κουρεντοχώρια προσκύνησαν. Η Κρετσούνιστα και τα χωριά τω περιοχών αυτών βρέθηκαν κάτω από τη προστασία της βασιλομήτορος. Διώχτηκαν οι τιμαριούχοι που υπήρχαν και δόθηκαν προνόμια. Απολάμβαναν αυτονομία και ελεύθερη δημοτική αυτοδιοίκηση. Ωστόσο πλήρωναν φόρο στη βασιλομήτορα, κεφαλικό και προβατονόμιο. Τα καθεστώς αυτό κράτησε για δύο τουλάχιστον αιώνες με αποτέλεσμα η Κρετσούνιστα που είχε τότε 300 οικογένειες να ακμάσει.

Σύμφωνα με τον Χρ. Χριστοβασίλη γύρω στα 1750 Αλβανοί εξωμότες προσπάθησαν με η βία να στρέψουν με τη βία να στρέψουν στο Μωαμεθανισμό τους χριστιανούς της περιοχής των Κουρεντοχωρίων. Ένας αρχηγός τους, ο Τζαφέρ εξώμοσε τη συνοικία του χωριού Τζέφρου, που μέχρι τις μέρες μας φέρει το όνομά του. Ένα άλλος Αλβανός, ο Γιαννούς Αλής επικεφαλής 12 Λιάπηδων έκανε Τσιφλίκι, έχτισε οχυρωμένη κατοικία («Κούλα») για ασφαλή διαμονή του, λουτρώνα στη θέση όπου υπάρχει η πηγή «Λουτρό» και βρύση που φέρει το όνομα του «Νούσαλη».

Σαράντα συνολικά σπίτια τούρκεψαν, ενώ χτίστηκε τζαμί.Ο εθναπόστολος και άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το χωριό σε μια από τις

Page 15: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

περιοδείες του, το έτος 1775. Δεκαπέντε ολόκληρες μέρες κάθησε στην Κρετσούνιστα κηρύττοντας, ενισχύοντας ηθικά τους φοβισμένους χριστιανούς και δίνοντας ελπίδες για τη μελλοντική ανάσταση του Γένους.

Από το 1788 κύριος στο εκτεταμένο πασαλίκι των Ιωαννίνων έγινε ο Αλή Πασάς. Μνημονεύεται ότι τη εποχή αυτή οι πρόκριτοι της Κρετσούνιστας Ντούπης και Κολοκύθας μιλούσαν μαζί του. Το γεγονός αυτό τονίζει τη σημασία του χωριού και ενδέχεται τότε να είχε κάποια καλή μεταχείριση από την πλευρά των αρχών σχετικά με άλλες περιοχές. Η Κρετσούνιστα τότε ήταν ιμπλιάκι-τσιφλίκι του Αλή πασσά. Μετά την πτώση του Αλή πασά ήταν δύσκολα για την Κρετσούνιστα, καθώς έχουμε την επίσημη βαριά φορολογία με αποτέλεσμα να οδηγήσει τους κατοίκους σε εξαθλίωση.

Διακαής πόθος των Ελλήνων ήταν και η απελευθέρωση αλύτρωτων ακόμη περιοχών. Ένα τέτοιο ξέσπασε στην Ήπειρο το 1854 κοντά με την έκρηξη του Κριμαϊκού πολέμου ανάμεσα στην Τουρκία κα Ρωσία. Το κίνημα εξαπλώθηκε στα Τζουμέρκα και τη Λάκα Σουλίου, αλλά και στην γύρω περιοχή μας ανάμεσα στο Ράικο, Βασιλόπουλο, Κρετσούνιστα και Λίθινο, όπου σ΄αυτό συμμετείχαν και οι Κρετσουνιστιώτες Γεώργιος Κουνάβης, Παντελής Λάπας και ο Ζήσης Αναγνωστόπουλος. Τελικά το κίνημα αυτό παρά τις αρχικές επιτυχίες εκφυλίστηκε περί τα τέλη Απριλίου του 1854 αφού οι επαναστάτες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Άρτα και απωθήθηκαν από το Μέτσοβο.

Ένα άλλο επαναστατικό κίνημα έγινε κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1877-78. Το κίνημα αυτό έλαβε χώρα στις 12 Φεβρουαρίου 1878 στις βορειοηπειρωτικές ακτές, κοντά στους Αγίους Σαράντα. Και σ’ αυτό συμμετείχαν Κρετσουνιστιώτες όπως ο Χριστόδουλος Κύρκος, Κ. Βέλλης, Π. Λάππας και ο δάσκαλος Δημήτριος Πασχίδης. Και αυτό το κίνημα δεν είχε αποτέλεσμα καθώς σε ένα μήνα απέτυχε.

Στις 15 Ιουλίου 1880 αγοράστηκε το χωριό από το τουρκικό δημόσιο αντί 2.214 οθωμανικών λιρών μαζί με τα έξοδα των τίτλων κυριότητας. Οι

Page 16: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

μουχταροδημογέροντες του χωριού επωμίστηκαν αυτό το σπουδαίο ζήτημα και όρισαν ακριβοδίκαια το ποσό που αναλογούσε σε κάθε κάτοικο. Συνολικά μοιράστηκαν 4.600 στρέμματα σε 112 οικογένειες. Παρόλες τις δυσκολίες της επιβίωσης (πλήρωναν φόρους στο τουρκικό δημόσιο και στην κοινότητα) οι Κρεσουνιστιώτες έδειξαν όλη τους την ανθρωπιά. Το 1888 ήρθαν κυνηγημένες από το Ζάλογγο 10 Σουλιώτικες οικογένειες. Δύο οικογένειες έγιναν δεκτές από το Χρηστοβασίλη στο Σουλόπουλο, όπου τους παραχωρήθηκε κλήρος γης. Οι υπόλοιπες 8 με τον ιερέα του, τον Παπαζαλογγίτη, βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στην Κρετσούνιστα, όπου οι δημογέροντες τους πρόσφεραν χωράφια και άλλες ευκολίες για την εγκατάστασή τους. Από αυτές τις οικογένειες, προέρχονται τα επώνυμα μερικών συγχωριανών, όπως Σιόγκας, Τόλης (ή Τούσιας), Βότσης (ή Μπότσης).

Το 1913 για το χωριό είναι απαρχή για ένα ελπιδοφόρο ξεκίνημα Οι Αποκριές της χρονιάς εκείνης πήραν πανηγυρικό χαρακτήρα. καθώς συνέρχονται οι κάτοικοι του χωριού για να εκλέξουν για πρώτη φορά ελεύθερα τους κοινοτικούς τους άρχοντες.

Στο Δεσποτικό μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με νερά να αναβλύζουν από πολλές γωνιές, υπάρχει ο νερόμυλος- νεροτριβή της Γερομήτσιανης. Χτίστηκε στα τέλη περίπου του 18ου αιώνα για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες, όχι μόνο των χωριανών, αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Ο νερόμυλος είναι διατηρητέο μνημείο από το 1985.

Εκκλησίες-Μοναστήρια

Στο Δεσποτικό υπήρχαν πολλές εκκλησίες, αφού σύμφωνα με την παράδοση, παλιότερα, ήταν 72 στον αριθμό. Σήμερα σώζονται 24 εκκλησίες και 1 Μοναστήρι. Από τις εκκλησίες που υπάρχουν, ξεχωρίζει αυτή του Αγίου Νικολάου στον Πύργο, που χτίστηκε το 18ο αιώνα, η οποία έχει σημαντικές τοιχογραφίες.

Page 17: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Στην κεντρική πλατεία υπάρχουν οι ναοί, της Αγίας Τριάδας που χτίστηκε το 19ο αιώνα

και ο ναός των Αγίων Αναργύρων όπου πάνω στο βράχο που βρίσκεται δίπλα από το εκκλησάκι, δίδαξε το 1775 ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Page 18: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Στο Δεσποτικό υπάρχουν πολλές βρύσες, καθώς οι κάτοικοι παλιότερα τις χρησιμοποιούσαν, τόσο για τις ανάγκες για πόσιμο νερό στο σπίτι, όσο και σε μερικές περιπτώσεις για το πότισμα των ζώων τους. Η παλαιότερη βρύση βρίσκεται στον συνοικισμό του Τζέφρου και είναι η βρύση του Καπετάν Κρεμμύδα, η οποία χτίστηκε το 1864.

Επίσης υπάρχει η βρύση στο αλωνάκι που βρίσκεται στις πλαγιές του Κασιδιάρη, απ’ όπου το 1954 υδρεύτηκε για πρώτη φορά το χωριό.

Page 19: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ντοβλά ή Δοβλά. Κατά τον Οικονόμου για το τοπωνύμιο πιθανότερη η προέλευση του από τη σλαβική πρόθεση do «μέχρι» και τον θηλυκό τύπο oblá «στρογγυλός», λέξεις που συμπροφέρθηκαν ως μια. Κατά τον Μπέττη, αλβανικό το όνομα, από τον

Page 20: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

πρώτο Αρβανίτη οικιστή ή γαιοκτήτη του. Ίσως να συνδέεται με την αλβανική λέξη dovlet δηλαδή κράτος, εξουσία.

Το καθολικό ενός παλιού μοναστηριού του 18ου αι., αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, σε όμορφη τοποθεσία έξω από τον οικισμό, είναι ένας από τους θησαυρούς του χωριού.

Βαρυμπόμπη. → Φτέρη. Όνομα αλβανικής προέλευσης, κατά τον Αραβαντινό, σύνθετη λέξη από το varr-i o τάφος, το μνήμα αλλά και bar-i «το χορτάρι» καθώς και «πέτρα» και όλο το όνομα θα πρέπει να σημαίνει «μνήμα πέτρινο» σχετιζόμενο

Page 21: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

προφανώς με αρχαίο τάφο που βρέθηκε εκεί. Μετονομάστηκε σε Φτέρη το γνωστό χορτάρι που αφθονεί στον τόπο.

Τσαρκοβίστα. → Εκκλησιοχώρι. Μετάφραση του παλιού ονόματος του χωριού, ακριβώς τόπος εκκλησίας .

Page 22: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ζάλογγο Διακρίνεται σε Άνω και Κάτω Ζάλογγο. Κατά τον Vasmer σχηματίζεται από τη σλαβική πρόθεση za «πίσω» και το logъ «το άλσος, το λιβάδι», δηλαδή η δασωμένη περιοχή.

Page 23: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Στην περιοχή αυτή που το ντούσκο (βελανιδιά) κάνει δυναμική εμφάνιση μπορείς να θαυμάσεις την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (με τη σπάνια αγιογραφία σε ξύλο του Αγίου Δονάτου) και το ονομαστό πέτρινο, τοξωτό Ζαλογγογέφυρο στο ποτάμι Πρόκειται για μονότοξο γεφύρι με άνοιγμα τόξου 11.30μ., ύψος 8μ. και πλάτος 2μ. Χτίστηκε το 1605 και γεφυρώνει το Ζαλογγίτικο ποταμό, που καταλήγει στον Καλαμά.

Καλοχώρι. Τα όνομα του χωριού με μια πρώτη ματιά φαίνεται ελληνικότατο. Δηλαδή καλό χωριό, καλών και αγαθών ανθρώπων, ίσως και χωριό όμορφο. Από έγραφα εντούτοις δημοσιευμένα από το Αρχείο της μονής Παλιουρής και συγκεκριμένα δύο τεσκερέδες Αρβανιτών τσιφλικάδων το 1834 και 1832 δείχνουν πως το όνομα κάθε άλλο παρά έχει σχέση με την παραπάνω έννοια. Ήταν τσιφλίκι της παλιάς και επίσημης οικογένειας Αρβανιτάδων των Κάλι ή Κάλο με την αρβανική και υποκοριστική κατάληξη –ουση έγινε Καλούσης . Έτσι δεν πρέπει να ερμηνεύεται σαν καλό χωριό αλλά χωριό του Κάλο ή του Καλούση Αρβανίτη μπέη, του οποίου ήταν από παλιά τσιφλίκι. Το δεύτερο συνθετικό μπορεί να σχετισθεί και με τις τούρκικες λέξεις ιμποχώρ, σαλαχώρ, Λαχώρ (τούρκικα αξιώματα).

Page 24: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Κούρεντα. Το όνομα το πήρε, κατά τον Λαμπρίδη από το όνομα του σλάβου ζουπάνου Κούρεντα. Δεν αποκλείεται όμως, κατά τον Οικονόμου, να προέρχεται από το αλβανικό kurent « το ρεύμα, ο χείμαρρος», καθώς η εδαφολογική διαμόρφωση της περιοχής ανταποκρίνεται, αφού το χωριό βρίσκεται στην αριστερή πλευρά λάκκου, στο βάθος του οποίου ρέει ο ορμητικός, ιδιαίτερα το χειμώνα, παραπόταμος του Καλαμά, Κοροκόλακκος.

Page 25: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Πετσάλη. Το χωριό διασώζει το όνομα παλιάς γιαννιώτικης οικογένειας που έζησε κατά τον 16 αι , κατά τον Αραβαντινό, της οποίας ήταν κτήμα του γαιοκτήτη Πετσιάλη. Το επίθετο Πετσιάλης παράγεται πιθανότατα από τις κοινές λέξεις πέτσα ή πετσί και αυτά κατά τον Ανδριώτη από το μεσν. «Πετσία» υποκοριστικό του Ιταλικού. Pezzo κατά τον Κοραή από το πεσκίον, υποκοριστικό του αρχαίου πέσκος= φλούδα . Μια δεύτερη άποψη, καθόλου αποκλειστέα, το ίδιο επίθετο να είναι από τα λεγόμενα εθνικού τόπου δηλαδή καταγωγής σχετιζόμενο με το Βορειοηπειρώτικο χωριό Πετζά, και με την κατάληξη –λης έγινε Πετζάλης και Πετσάλης.

Μάζι. → Πολύδωρο. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το αλβανικό mazi «ο καλλιεργημένος αγρός που είναι έτοιμος να δεχτεί τη σπορά» .

Page 26: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ραδοβίζι. Η περιοχή που παλαιότερα ονομαζόταν Παρασούλι (Ραδοβίζι), ανήκε στη σουλιώτικη κοινοπολιτεία, οι κάτοικοί του έλαβαν μέρος σε όλους τους αγώνες κατά των Τούρκων, αλλά είχαν περισσότερους ιστορικούς και πολιτισμικούς δεσμούς με την Παραμυθιά, παρά με τον Νομό Ιωαννίνων στον οποίο ανήκουν σήμερα. Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων, μας είναι άγνωστο για το πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Κάποια κομμάτια κεραμικών που έχουν βρεθεί και η ονομασίες «Καστρί και κεραμίδια» μαρτυρούν μια ιστορία που μπορεί να μην την ξέρει κανείς. Παλαιότερα πίστευαν ότι το Ραδοβίζι ήταν η αρχαία Πασσαρώνα όμως αργότερα αποδείχθηκε πώς ήταν λάθος.

Την περίοδο Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πιθανών δεν κατοικούνταν από Τούρκους, σίγουρα όμως πλήρωναν το γνωστό «χαράτσι», αιτία της επανάστασης του Διονυσίου Φιλοσόφού το 1611.Στον B! Παγκόσμιο πόλεμο το Ραδοβίζι ήταν το στρατηγείο του 10ου Συντάγματος Στρατού και κατεστράφη ολοκληρωτικά με φωτιά από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής στης 23 Ιουλίου 1943.

Page 27: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Στριγκανέτσι. → Διχούνι. Το τοπωνύμιο προέρχεται πιθανώς από το βουλγάρικο strigane «το κούρεμα» < από το σλαβικό strigti, strigo «η κουρά» και την κατάληξη –ъcъ, με τη σημασία «τόπος όπου κουρεύουν τα πρόβατα».

H ιστορία τού χωριού μας είναι πολύ παλαιά και χάνεται στο πέρασμα των αιώνων σύμφωνα με αποδεκτά ευρήματα και ιστορικές ομολογίες πού περνάνε από γενιά σε γενιά. Το σημερινό χωριό βρίσκετε κτισμένο σε 2 πανοραμικούς οικισμούς ο ένας απέναντι από τον άλλον. Υπάρχουν ενδείξεις και ευρήματα ότι κατοίκησαν πρώτοι οι Μολοσσοί.

Page 28: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ο χρόνος της ίδρυσης του πρώτου μοναστηριού μας είναι άγνωστος, αλλά γνωρίζουμε ότι σε αυτό μόνασε ο επίσκοπος Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος και από εκεί ξεκίνησε την επανάσταση του 1611, η αποτυχία της οποίας οδήγησε στην  καταστροφή του και την αρπαγή της περιουσίας και των κειμηλίων του, μεταξύ των οποίων ήταν και ένας επίχρυσος αργυρός σταυρός, που υπάρχει στο ναό της Επισκοπής Παραμυθιάς.

Το 1611 ξέσπασε στην Ήπειρο κίνημα το οποίο είχε ως αποκορύφωμα την είσοδο των εξεγερμένων στην πόλη των Ιωαννίνων. Αρχηγός του κινήματος ήταν ο πρώην επίσκοπος Τρίκκης ή Τρικάλων Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κατά τους εχθρούς του Σκυλόσοφος, ενώ άλλα ηγετικά στελέχη ήταν ο Ζώτος Τσίριπος και ο Γεώργιος Ντελής. Έπειτα απο συνεννοήσεις, ο Διονύσιος επιστρέφει στην Ήπειρο και εγκαθίσταται στην ιερά μονή Διχουνίου. Εκεί έρχεται σε συμφωνία με τοπικούς παράγοντες και καταφέρνει να ξεσηκώσει τους χωρικούς των περιοχών της Παραμυθιάς,του Σουλίου και του Μαλακασίου. Έπειτα οργανώνει επιδρομές κατά των Τούρκων των χωριών Ζαραβούτσι (σήμερα Άγιος Νικόλαος) και Τουρκογρανίτσα τους οποίους και εξοντώνει. Αυτή η επιτυχία ανύψωσε σε τέτοιο βαθμό το ηθικό των επαναστατών ώστε τη νύχτα της 10ης προς 11η Σεπτεμβρίου του 1611, μια ομάδα 800-1000 ελλειπέστατα οπλισμένων χωρικών (ρόπαλα,δρεπάνια,πέτρες και μαχαίρια, ήταν ο οπλισμός των περισσότερων) με αρχηγό τον Διονύσιο, βάδισε κατά των Ιωαννίνων. Βέβαια είναι σίγουρο πως αποκλείεται να ήταν τόσο αφελής ο Διονύσιος ώστε να επιχειρήσει ένα τόσο παράτολμο εγχείρημα με αυτές τις πενιχρές δυνάμεις. Πιθανότατα είχε επαφές και με άτομα μέσα απο τα Γιάννενα ώστε να επιτευχθεί ο αντικειμενικός σκοπός που ήταν η κατάληψη του φρουρίου της πόλης, το οποίο θα χρησίμευε ως προγεφύρωμα για την υποστήριξη στρατευμάτων προερχόμενα από τη Δύση.

Page 29: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Δυστυχώς όμως για τον Διονύσιο και τους υποστηρικτές του,φαίνεται πως την κρίσιμη στιγμή τα άτομα με τα οποία πιθανόν να υπήρξαν συνεννοήσεις έκαναν πίσω, με αποτέλεσμα αυτοί να μείνουν εκτεθειμένοι. Η είσοδος των επαναστατών στην πόλη είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χάους.

.

Το παλιό μοναστήρι, πριν από την καταστροφή του είχε, σύμφωνα με τον Αραβαντινό, πλούσια μετόχια σε 25 χωριά..

Είχαν περάσει 152 χρόνια από την καταστροφή του μοναστηριού και σύμφωνα με την παράδοση, ένας καλόγερος από την Κακαβιά είδε στον ύπνο του την τοποθεσία και ήρθε στο Ραδοβίζι. Πήρε ανθρώπους με τσεκούρια κι άνοιξε δρόμο μέσα στο πυκνό ρουμάνι, που δεν μπορούσε ούτε λύκος να σπάσει, και στην αυλή του σημερινού μοναστηριού, εκεί που είναι μια βρύση, βρήκε την εικόνα του Αη-Δημήτρη και ξανάχτισε το μοναστήρι.

Σύμφωνα με εντοιχισμένη με κεραμίδια χρονολογία, αριστερά και πάνω από την πόρτα του καθολικού του, χτίστηκε το 1763 στην ίδια μάλλον τοποθεσία, που άλλοτε ήταν και το παλιό. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και έχει μάκρος 10 μέτρα και πλάτος 5,75 μέτρα..

Το σημερινό μοναστήρι αποτελείται από το καθολικό, που είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, έχει μια μικρή πόρτα εισόδου στη δυτική του πλευρά και πάνω απ’ αυτή, μέσα σε κόγχη, ζωγραφισμένο πεζό τον Άγιο Δημήτριο, ένα διώροφο κτίριο, που χρησίμευε για ηγουμενείο, ξενώνας και αποθήκη, ένα μικρότερο, ισόγειο, νεόκτιστο οίκημα κι ένα νεόκτιστο καμπαναριό. Στην αυλή του υπάρχει πηγή με άφθονο τρεχούμενο νερό κι ένα μικρό κοιμητήριο.

Page 30: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Στο εσωτερικό του καθολικού, που χωρίζεται σε πρόναο, κυρίως ναό και Ιερό Βήμα, υπάρχουν μαυρισμένες και μισοκαταστραμμένες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και στο βόρειο τοίχο του κυρίως ναού είναι ζωγραφισμένος ο Άγιος Ιωάννης ο εξ Ιωαννίνων. Πάνω από την εξωτερική πόρτα της εκκλησίας, προς την πλευρά του πρόναου και πάνω από την πόρτα, που συνδέει τον κυρίως ναό με τον πρόναο, προς την πλευρά του κυρίως ναού, υπάρχουν κατεστραμμένες επιγραφές. Το τέμπλο, τέλος, της εκκλησίας είναι ξυλόγλυπτο με ανάγλυφες κληματαριές, φίδια και άλλες παραστάσεις και με εμφανή τα ίχνη του χρόνου.

Page 31: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ριζό. Χωριό πέρα από τον Καλαμά στα Ν. ριζά δασοσκέπαστου από δρυς λόφου απ’ όπου προφανώς πήρε και το όνομά του. Το είδαμε αναφερόμενο στο Χρυσόβουλο του δεσπότη Συμεών, μόνο που, άγνωστο γιατί, διατυπώνεται στο κείμενο σε γένος αρσενικό «ο Ριζός»

Page 32: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1
Page 33: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ζελίστα. → Φωτεινό. Το τοπωνύμιο το οποίο ο Λαμπρίδης το ερμηνεύει ως «λαχανότοπο» προέρχεται κατά τον Vasmer από το σλαβικό zelъje «φυτό, λαχανικό, αγριάδα» και την κατάληξη –ista. Ωστόσο εξίσου πιθανή είναι και η προέλευση από τον πληθυντικό zilista του σλάβικου ουσιαστικού ziliste «ο τόπος διαμονής, το σπίτι».

Page 34: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Ζωριάνου και Ζωριάνη. → Ζόργιανη . Κατά τον Μπέττη το όνομα του χωριού διασώζει το όνομα του γαιοκτήτη του και κυρίου αξιωματούχου του Δεσποτάτου της Ηπείρου Μιχαήλ Ζωριάνου, που ήκμασε στα τέλη του 13 και αρχές 14 αι. στη διάρκεια της Δεσποτείας του Θωμά Αγγέλου του Κομνηνού. Κτήμα του Ζωριάνου ήταν και το ομώνυμο χωριό. Κατά τον Οικονόμου, από το σλαβικό zorъ «η λάμψη» και την κατάληξη –janъ. Η λαϊκή ερμηνεία του ονόματος του χωριού, ότι δηλαδή σχετίζεται με την αλβανική λέξη zor που σημαίνει βία, δυσκολία, για το άγονο προφανώς και δύσβατο του εδάφους, δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.

Λάλιζα. Προέρχεται από το αλβανικό «κόκκινη παπαρούνα» και την αλβανική κατάληξη –ëzë, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ως τόπος όπου φύονται κόκκινες παπαρούνες.

Page 35: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1

Χίνκα. Διφορούμενες απόψεις για την ονομασία του χωριού. Ή σλαβικό κατά το Γλίνκα ή ελληνικό από το χοίνιξ και χοίνικα , μέτρο χωρητικότητας σιτηρών. Το ίδιο μέτρο χοινίκιν ή σοινίκιν, χρησιμοποιούντα σαν μέτρο χωρητικότητας και από τους Βυζαντινούς. Χωριό λοιπόν του Χοίνικα και κατά το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα του Χοίν’κα, σκωπτικό προφανώς παρωνύμιο, ανθρώπου που είχε σχέση με το συγκεκριμένο μέτρο, πρώτου οικιστή ή γαιοκτήτη του χωριού, που μετασχηματίστηκε σε ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους.

Page 36: ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩ1