Wykresografia – przełom „gutenbergiański” w teologii

ks. Edward Wasilewski

Wykresografia – przełom „gutenbergiański” w teologii

Gniezno 2017

SkładJan Zbigniew Słowiński

KorektaDorota Gołda

Projekt okładkiks. Edward Wasilewski

© Copyright byks. Edward Wasilewski, 2017

© Copyright byWydawnictwo Gaudentinum, 2017

ISBN 978-83-65189-51-6

Wydawnictwo GaudentinumKuria Metropolitalnaul. Seminaryjna 262-200 Gnieznotel. +48 61/425 58 15

Druk i [email protected] www.gaudentinum.pl

Księdzu Profesorowi Franciszkowi Drączkowskiemu, twórcy metody wykresograficznej, który – dzięki wprowadzeniu wizualizacji geometrycznej – dokonał przełomu „gutenbergiańskiego” w teologii, w podziękowaniu za inspiracje naukowe

Wstęp

Epokowe znaczenie i wpływ wynalazku Gutenberga na rozwój kultury i cy-wilizacji światowej, w tym szczególnie europejskiej, trudny jest wprost do przece-nienia. Do czasów Gutenberga książki przepisywane ręcznie były bardzo drogie i dostępne tylko dla bardzo wąskiej elity uprzywilejowanych. Wynalazek Guten-berga, umożliwiający zwielokrotnienie produkcji książki drukowanej, przyczynił się do jej rozpowszechnienia i – co za tym idzie – propagowania wiedzy i wszyst-kich dziedzin ówczesnej nauki.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają teologów, by „wciąż szukali coraz bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny ludziom sobie współczesnym” (KDK 62). W świecie dzisiejszym, opanowanym przez In-ternet, telewizję i reklamę daje się zauważyć ciągle narastającą dominację „obra-zu”. Nie pozostaje to bez wpływu na mentalność współczesnego człowieka, który w każdej dziedzinie nauki, w tym również teologii, oczekuje przedstawień wizu-alnych. Na kanwie powyższego postulatu ojców soborowych rodzi się pytanie, czy w teologii współczesnej pojawiła się jakaś nowa metoda, która odpowiadałaby na powyższe zapotrzebowanie dzisiejszego człowieka. W nawiązaniu do wynalazku Gutenberga można by dalej pytać, czy w teologii współczesnej dokonano podob-nego odkrycia, które mogłoby, chociaż w przybliżeniu, odegrać analogiczną rolę w propagowaniu teologii jak wynalazek Gutenberga w upowszechnianiu książki.

Odpowiadając pozytywnie na powyższe pytanie, E. Wasilewski przedstawił swoje argumenty, dotyczące tej kwestii, w artykule Ein »Gutenbergischer« Wende-punkt in der Theologie, opublikowanym w czasopiśmie „Forum Katholische Theolo-gie” 32(2016), Heft 2, s. 92-107. Jego zdaniem, za takie odkrycie na gruncie teologii należy uznać, wypracowaną w latach 1978-2014 przez F. Drączkowskiego1, metodę

1 Ks. prof. dr hab. Franciszek Drączkowski urodził się 26 kwietnia 1941 roku w Bydgoszczy-Fordonie. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie. Studiował filologię klasyczną i historię Kościoła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (1968-1973) oraz patrologię w Rzymie (1973-1976). Habilitował się w 1981 roku na podstawie rozprawy Kościół – Agape według Klemensa

8 Wstęp

wykresograficzną, określaną też nazwą „wykresografia”. W wymienionym arty-kule, z uwagi na jego skromną objętość, został przedstawiony tylko podstawowy zarys całej obszernej i złożonej problematyki, związanej z powyższym tematem. Teologia, dzięki wprowadzeniu ujęć wizualnych, wybiega naprzeciw oczekiwaniom współczesnego człowieka, ukształtowanego w swej recepcji przez „kulturę obrazu”, oraz ubogaca się metodologicznie i zyskuje nowe atuty naukowe i dydaktyczne. W związku z tym, postanowiono, w niniejszym opracowaniu, na nowo podjąć po-wyższy temat, rozwijając i poszerzając podstawowe tezy, zawarte w wyżej wymie-nionym artykule, w oparciu o poszerzoną bazę źródłową i literaturę przedmiotu.

Bilans stanu badań dotyczących metody wykresograficznej obejmuje 16 pu-blikacji naukowych (w tym 7 pozycji książkowych). Krzysztof Krukowski wydał 2 książki oraz 2 artykuły naukowe, poświęcone wartości gnozeologicznej i dydak-tycznej tejże metody w teologii oraz próbie przeszczepienia jej założeń na grunt duchowości chrześcijańskiej. Jan Szulist opublikował artykuł stanowiący próbę adaptacji metody wykresograficznej do agapetologii. Edward Wasilewski wydał 5 pozycji książkowych oraz 6 artykułów naukowych, poświęconych w głównej mierze aplikacji założeń wykresografii do homiletyki, sakramentologii, teologii moralnej, duchowości chrześcijańskiej oraz katechetyki. Szczegółowe informacje dotyczące powyższych prac zostały podane w bibliografii załącznikowej.

Źródłem niniejszej pracy są: Pismo Święte, dzieła ojców Kościoła oraz do-kumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, w tym, w szczególności, Katechizm Kościoła katolickiego oraz jego Kompendium. Do źródeł niniejszego opracowania zaliczono też wszystkie wydane publikacje F. Drączkowskiego dotyczące metody wykresograficznej.

Przechodząc do omówienia planu pracy, należy zaznaczyć, że podane mate-riały oraz układ kolejnych rozdziałów zostały tak zaplanowane, by całość pracy stała się również zrozumiała dla tych czytelników, którzy po raz pierwszy zetkną się z metodą wykresograficzną. Z tej racji, wydało się słusznym, by zacząć od pre-zentacji metody w podstawowym ujęciu, złożonym z 27 wykresów zamieszczo-nych w opracowaniach F. Drączkowskiego i wykresów, które są kolejną modyfika-cją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach twórcy metody wykresograficznej oraz paralelnych objaśnień – co zostanie przedstawione w pierwszym rozdziale. Na bazie tej prezentacji i w odwołaniu się do poszczególnych wykresów zostanie przedstawiona charakterystyka niniejszej metody z omówieniem jej definicji oraz

Aleksandryjskiego (Lublin 1983). Był kierownikiem Katedry Patrologii na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W roku 1992 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. Jest autorem wielu książek i artykułów naukowych w języku polskim oraz językach obcych. Zob. M. Wysocki, Życie i działalność naukowa ks. prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego, VoxP 34 (2014), t. 62, s. 35-44.

Wstęp 9

walorów merytoryczno-formalnych i funkcji dydaktycznych. Wymienione kwestie zostaną zawarte w rozdziale drugim. W głębszym zrozumieniu założeń metody może pomóc poznanie jej początków oraz kolejnych etapów dojrzewania. Mając to na uwadze, w trzecim rozdziale zostanie omówiona geneza wykresografii oraz jej historia w podstawowym zarysie. Dla wielu krytycznych czytelników ważnym czynnikiem weryfikującym wartość wykresografii może być jej aprobata lub dez-aprobata, wyrażona przez przedstawicieli różnych środowisk naukowych. Z tej racji, w rozdziale czwartym, ostatnim, zostaną przedstawione oceny i opinie teo-logów i pedagogów, dotyczące wartości metody wykresograficznej oraz propozycje jej wprowadzenia do wykładu teologii i dydaktyki Kościoła. W zakończeniu pracy zostaną krótko omówione wszystkie atuty i funkcje wykresografii, dzięki którym zarys teologii może być ukazany w sposób jasny, prosty i zwięzły, ułatwiający jej szerokie propagowanie i popularyzację.

Rozdział I Prezentacja metody wykresograficznej

W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiona metoda wykresograficzna (wykresografia) w 27 podstawowych ujęciach graficzno-obrazowych ilustrujących główne etapy historii zbawienia w ujęciu chrystocentrycznym. Do poszczególnych wykresów zostały załączone paralelne objaśnienia, w głównej mierze zaczerpnięte z Katechizmu Kościoła katolickiego oraz Kompendium Katechizmu Kościoła kato-lickiego, a także podręcznika dogmatyki Cz. Bartnika oraz artykułów zamiesz-czonych w Encyklopedii Katolickiej.

12 Prezentacja metody wykresograficznej

Wyk res 1: Bóg Jedyny1

1 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone, Lublin 2014, s. 17.

Bóg Jedyny 13

Objaśnienie wykresu 1

1. „Bóg jest duchem” (J 4,24). „Boga nikt nigdy nie widział” (J 1,18). Obrazu Boga w żadnej formie człowiek nie jest w stanie sporządzić. Prawodawstwo Starego Testamentu radykalnie przeciwstawiało się ukazywaniu Boga w for-mie obrazowej, w obawie przed bałwochwalstwem (por. Wj 20,4; Wj 24,17; Pwt 4,9-28; Pwt 27,15).

2. Biblia, próbując przybliżyć istotę Boga, posługuje się obrazami symbolicz-nymi, którymi są: światło, ogień i słońce. Słońce jest źródłem światła, które rozprzestrzenia się koliście. Tarcza słońca jest kolista.

3. W przekazach patrystycznych pojawia się figura koła (kýklos), obrazująca symbolicznie istotę Boga, który jest miłością (Pseudo-Dionizy Areopagita).

4. Obraz koła można powiększać i pomniejszać w nieskończoność, a jego obręb rysować linią przerywaną.

5. Okrąg, symboliczny obraz Boga, ułatwia zrozumienie niektórych Jego przy-miotów:• doskonałość – forma koła uważana jest za najdoskonalszą formę geome-

tryczną (Arystoteles, Platon, św. Augustyn);• duchowość – forma koła bardziej przybliża tę prawdę, niż przedstawienia

antropomorficzne, rozpowszechnione w sztuce sakralnej;• wieczność – bieg po okręgu może trwać wiecznie;• wszechobecność – okrąg powiększany w nieskończoność przenika

wszystkie byty stworzone.6. Okrąg znajduje zastosowanie w architekturze i sztuce sakralnej: kościoły bu-

dowane na planie koła, kopuły, forma promienisto-słoneczna monstrancji.7. W nauce o Bogu często pojawiają się dwa zasadnicze błędy:

• hyloteizm (hyle – materia, theos – bóg), obraz Boga w kategoriach ma-terialistycznych;

• apersonalizm deiczny – negowanie osobowości Boga. Ma miejsce, kie-dy Bóg jest określany jako najwyższa siła bliżej nie oznaczona albo też wtedy, gdy Bóg jest utożsamiany ze światem (panteizm).


Wyk res 2 Trójca Święta2

2 Tamże, s. 19.

Trójca Święta 15


1. „Trójca jest jednością. Nie wyznajemy trzech bogów, ale jednego Boga w trzech Osobach: «Trójcę współistotną». Osoby Boskie nie dzielą między siebie jedynej Boskości, ale każda z nich jest całym Bogiem” (KKK 253).

2. „Z powodu tej jedności Ojciec jest cały w Synu, cały w Duchu Świętym; Syn jest cały w Ojcu, cały w Duchu Świętym; Duch Święty jest cały w Ojcu, cały w Synu” (KKK 255).

3. „«Bóg jest miłością» (1J 4,8.16): miłość jest samą istotą Boga. Posyłając w pełni czasów swojego jedynego Syna i Ducha miłości, Bóg objawia swoją najbar-dziej wewnętrzną tajemnicę: jest wieczną wymianą miłości – Ojcem, Synem i Duchem Świętym, a nas przeznaczył do udziału w tej wymianie” (KKK 221).

4. Okrąg oraz wpisany w niego trójkąt równoboczny jest symbolicznym obra-zem Trójcy Świętej: jeden okrąg oznacza jedność natury (substancji, istoty) Boskiej Trójcy Świętej; trójkąt równoboczny oznacza troistość i równość Osób Boskich; strzałki zamieszczone na okręgu oznaczają moc miłości, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną miłością Ich obu.

5. Spotykane w sztuce sakralnej przedstawienia obrazowe Trójcy Świętej (Bóg Ojciec jako starszy mężczyzna o siwych włosach, Syn Boży jako młodszy mężczyzna o ciemnych włosach, a Duch Święty w postaci gołębicy) mogą prowadzić do następujących błędów:• antropomorfizmy (gr. anthropos – człowiek, morfe – kształt) – pomniej-

szanie istoty Boskiej do kategorii ludzkich;• tryteizm (gr. treis – trzy, theos – bóg) – wiara w trzech bogów• teandria (gr. theos – bóg, aner – mężczyzna) – przekonanie, że Bóg jest

mężczyzną• subordynacjonizm (łac. subordinatio – podporządkowanie) – pogląd, że

Syn i Duch Święty są podporządkowani Ojcu – nie są równi Ojcu• negatio coaeternitatis – negacja współwieczności Syna Bożego i Ducha

Świętego.6. Przedstawienie symboliczne Trójcy Świętej (okrąg z wpisanym w niego trój-

kątem równobocznym), wolne od wyżej wymienionych błędów, ułatwia też ich korektę.

7. Pojawiające się w wielu obiektach sakralnych symboliczne obrazy Boga (okrąg z wpisanym trójkątem równobocznym; opromieniony trójkąt, w który zostało wpisane oko Opatrzności) świadczą o ich przynależności do chrześcijańskie-go dziedzictwa religijno-kulturowego.


Wyk res 3 Stworzenie aniołów3

3 Tenże, Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym, Lublin-Sandomierz 2002, s. 13.

Stworzenie aniołów 17


1. Bóg stworzył z nicości stworzenia, „które Pismo Święte nazywa ogólnie anio-łami” (KKK 328). „Jako stworzenia czysto duchowe, aniołowie posiadają ro-zum i wolę: są stworzeniami osobowymi i nieśmiertelnymi. Przewyższają doskonałością wszystkie stworzenia widzialne” (KKK 330).

2. „W całym swym bycie aniołowie są sługami i wysłannikami Boga. Ponieważ zawsze kontemplują «oblicze Ojca… który jest w niebie» (Mt 18,10), są wyko-nawcami Jego rozkazów, «by słuchać głosu Jego słowa» (Ps 103,20)” (KKK 329).

3. Na omawianym wykresie okrąg środkowy oraz wpisany w niego trójkąt rów-noboczny oznacza Boga w Trójcy Świętej Jedynego; okrąg zewnętrzny, ozna-czony linią przerywaną, można wielokrotnie powiększać, ponieważ zastępy aniołów są niepoliczalne.

4. Literą alfa (α), która jest inicjałem greckiej nazwy „anioł” (ángelos), zostały oznaczone poszczególne anioły, które nieustannie służą Bogu i od początku historii zbawienia były wierne Bogu.

5. Liczba aniołów jest tak ogromna, że przekracza ludzkie możliwości zliczenia. W Piśmie Świętym są podawane liczby symboliczne odnoszące się do niezli-czonej liczby aniołów.

6. W sztuce sakralnej aniołowie przedstawiani są najczęściej jako istoty uskrzy-dlone, zachowujące wygląd i cechy ludzkie, co stanowi odwołanie się do moż-liwości poznawczych człowieka.


Wyk res 4 Upadek aniołów4

4 Tamże, s. 15.

Zły duch

Upadek aniołów 19


1. „«Upadek» aniołów polega na wolnym wyborze dokonanym przez te duchy stworzone, które radykalnie i nieodwołalnie odrzuciły Boga i Jego Królestwo” (KKK 392).

2. Aniołowie, jako byty duchowe i osobowe, zostali obdarzeni wolną wolą i, co za tym idzie, możliwością ostatecznego wyboru. „Bóg obdarzył aniołów łaską uczestnictwa w Jego wewnętrznym życiu”5.

3. Następstwem grzechu aniołów jest odejście od Boga, «strącenie» z nieba i utworzenie piekła na «wieki wieków» (Ap 20,10; Mt 25,41.46; Mt 10,28). Pi-smo Święte i Tradycja nazywa upadłych aniołów „szatanami” lub „diabłami” (por. KKK 391).

4. „Szatan działa w świecie przez nienawiść do Boga i Jego Królestwa w Jezu-sie Chrystusie, a jego działanie powoduje wielkie szkody – natury duchowej, a pośrednio natury fizycznej – dla każdego człowieka i dla społeczeństwa” (KKK 395).

5. Na wykresie „struktura górna” oznacza aniołów, którzy pozostali wierni Bogu; „struktura dolna” oznacza społeczność upadłych aniołów, złych du-chów, którzy odrzucili służbę Bogu i odłączyli się od Niego.

6. Nieregularna forma „struktury dolnej” oznacza chaos i nieuporządkowanie, które jest konsekwencją zerwania jedności z Bogiem; literą sigma (ς), która jest inicjałem greckiego słowa satanás (szatan), zostały oznaczone złe duchy – upadli aniołowie.

7. W demonologii (nauce o Szatanie) pojawiają się dwa następujące błędy:• negatio satanae – negacja istnienia Szatana;• antropomorficzny obraz Szatana – ukazywanie Szatana jako monstrum

o kształtach ludzkich; prowadzi to do zafałszowania jego natury ducho-wej oraz bagatelizowania jego wrogiej człowiekowi działalności. „Diabeł (dia – bolos) jest tym, który «przeciwstawia się» zamysłowi Boga i Jego «dziełu zbawienia» wypełnionemu w Chrystusie” (KKK 2851).

5 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, Lublin 1999, t. 1, s. 478.


Wyk res 5 Przyjaźń człowieka z Bogiem6

6 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 21.

Człowiek

Zły duch

Przyjaźń człowieka z Bogiem 21


1. „Pierwszy człowiek nie tylko został stworzony jako dobry, lecz także ukon-stytuowany w przyjaźni ze swoim Stwórcą oraz w harmonii z sobą samym i otaczającym go stworzeniem” (KKK 374).

2. „Dopóki człowiek pozostawał w zażyłości z Bogiem, nie miał ani umierać, ani cierpieć. Wewnętrzna harmonia osoby ludzkiej, harmonia między mężczyzną i kobietą, a wreszcie harmonia między pierwszą parą i całym stworzeniem konstytuowała stan nazywany «pierwotną sprawiedliwością»” (KKK 376).

3. „Znakiem «zażyłości człowieka z Bogiem» jest to, że Bóg umieszcza go w ogrodzie. Człowiek żyje w nim, aby «uprawiał go i doglądał» (Rdz 2,15); praca nie jest ciężarem, ale współpracą mężczyzny i kobiety z Bogiem w do-skonaleniu stworzenia widzialnego” (KKK 378).

4. Człowiek, stworzony na obraz i podobieństwo Boże, jest osobą, jest podobny do Boga. To podobieństwo obrazuje mały trójkąt równoboczny, oznaczający człowieka.

5. Stan zażyłości i przyjaźni z Bogiem ilustruje złączenie małego trójkąta, ozna-czającego człowieka, z „górną strukturą” (okrąg z wpisanym trójkątem rów-nobocznym), symbolizująca Boga.

6. Strzałki na obrzeżach „dolnej struktury” obrazują działanie złego ducha, usi-łującego oderwać człowieka od jedności z Bogiem.


Wyk res 6 Zerwanie przyjaźni z Bogiem7

7 Tamże, s. 23.

Zły duch

Człowiek

Zerwanie przyjaźni z Bogiem 23


1. „Człowiek, stworzony przez Boga w sprawiedliwości, za podszeptem Złego od początku dziejów nadużywał swej wolności, powstając przeciwko Bogu i pragnąc osiągnąć cel swojego życia poza Bogiem” (KKK 415).

2. „Przez swój grzech Adam jako pierwszy człowiek utracił pierwotną świętość i sprawiedliwość, które otrzymał od Boga nie tylko dla siebie, lecz dla wszyst-kich ludzi” (KKK 416).

3. „Adam i Ewa przekazali swojemu potomstwu naturę ludzką zranioną przez ich pierwszy grzech, a więc pozbawioną pierwotnej świętości i sprawiedliwo-ści. To pozbawienie jest nazywane «grzechem pierworodnym»” (KKK 417).

4. „Na skutek grzechu pierworodnego natura ludzka została osłabiona w swo-ich władzach, poddana niewiedzy, cierpieniu i panowaniu śmierci; jest ona skłonna do grzechu (tę skłonność nazywa się «pożądliwością»” (KKK 418).

5. Grzech „polegał na zerwaniu więzi z Bogiem jako Stwórcą i Zbawcą, a także z drugim człowiekiem i całym środowiskiem antropogenetycznym. Pocią-gnęło to za sobą obrazę Boga oraz szkodę dla człowieka i reszty stworzenia”8.

6. Wykres ilustruje tę prawdę: oderwanie małego trójkąta (oznaczającego czło-wieka) od „struktury górnej” (trójkąt równoboczny wpisany w koło, oznacza-jący Boga w Trójcy Świętej Jedynego) obrazuje zerwanie jedności z Bogiem i oddalenie się od Niego.

7. Złączenie małego trójkąta (symbolizującego człowieka) ze „strukturą dolną”, oznaczającą królestwo Szatana, obrazuje stan pierwszego człowieka, który, zrywając przyjaźń z Bogiem, popadł w niewolę Złego.

8. Określenie grzechu pierworodnego tylko w ujęciu legalistycznym, jako „grzesznego nieposłuszeństwa”, nie określa w pełni jego istoty i skutków.

8 Cz. Bartnik, Grzech pierworodny. II. W teologii katolickiej, w: EK, Lublin 1993, t. 6, kol. 287.


Wyk res 7 Maryja wolna od grzechu pierworodnego9


Maryja

Zły duch

Maryja wolna od grzechu pierworodnego 25


1. Prawda o wolności Maryi od grzechu pierworodnego jest dogmatem wiary ogłoszonym przez Piusa IX w 1854 roku. „Łaska Niepokalanego Poczęcia od strony pozytywnej wykracza daleko poza samą wolność od grzechu pierwo-rodnego. Jest nie tylko łaską Boga (gratia Dei), czyli uczestnictwa w naturze Bożej, ale jest także «łaską Chrystusa» (gratia Christi), czyli łaską Osoby Syna Bożego, Odkupiciela i uczestnictwem w osobowym życiu Chrystusa”10.

2. Włączenie małego trójkąta, oznaczającego Maryję, w „górną strukturę”, symbolicznie obrazującą Boga w Trójcy Świętej Jedynego (włączenie Maryi oznaczone czerwonymi liniami przerywanymi), ilustruje prawdę o wolności Maryi od grzechu pierworodnego „na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa”, jej Syna; Maryja została „uprzednio odkupiona” (prae-redempta) oraz włączona, przez Ducha Świętego, do „wewnętrznej komunii z Osobami Trójcy Świętej”.

3. Maryi nie dotknęły konsekwencje grzechu pierworodnego; pełnią łaski zjed-noczona z Bogiem, zachowała: łaskę pierwotnej świętości, harmonię pier-wotnej sprawiedliwości, absolutną wolność od wszelkich wpływów Szatana, absolutną wolność od wszelkiego, nawet najmniejszego grzechu.

4. Określenie „niepokalana”, etymologicznie oznaczające „nie splamiona bru-dem grzechu”, nie oddaje w pełni niezwykłego wyróżnienia i wyniesienia Maryi.

5. Wykres pełniej ukazuje prawdę o niepokalanym poczęciu Maryi, we wszyst-kich jego aspektach i wymiarach; w Maryi Bóg przygotował godne mieszka-nie dla swego Syna.

10 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, Lublin 2003, t. 2, s. 390.


Wyk res 8 Wcielenie Syna Bożego11


Maryja

Człowiek

Zły duch

Wcielenie Syna Bożego 27


1. „Wcielenie Syna Bożego, akt przyjęcia przez odwiecznie istniejące Słowo Boże, osobę Syna Bożego, drugą osobę Trójcy Świętej, pełnej natury ludzkiej, wziętej za sprawą Ducha Świętego z Maryi jako prawdziwej Matki Bożej, przy zacho-waniu pełnej natury boskiej, ustanawiający w Jezusie Chrystusie ostateczną, substancjalną i osobową jedność; także stan trwałego zjednoczenia natur boskiej i ludzkiej w Chrystusie”12.

2. „Słowo stało się ciałem, aby nas zbawić pojednując z Bogiem” (KKK 457). Przez grzech pierworodny została zerwana jedność człowieka z Bogiem; przez wcielenie Słowa została na nowo przywrócona, „aby wszystko na nowo zjed-noczyć w Chrystusie jako Głowie” (Ef 1,10).

3. Prawdę o Synu Bożym, który w łonie Maryi „począł się z Ducha Świętego”, oznaczają strzałki na górnym okręgu, przenikające trójkąt oznaczający Ma-ryję.

4. By zobrazować „zstąpienie” Syna Bożego, wcielenie Słowa, wyprowadzono z „górnej struktury” duży trójkąt równoramienny, oznaczający Chrystusa

5. Syn Boży „zstąpił z nieba” cały w swoim Bóstwie, nierozdzielny z Ojcem i Du-chem Świętym, co obrazuje dolny okrąg (półokrąg) wyprowadzony z „górnej struktury”.

6. Wymiar widzialny wcielenia obrazuje ikona Chrystusa (Jezus Dziecię); wy-miar niewidzialny – trójkąt równoramienny obrazujący (Mistyczne Ciało Chrystusa – Kościół); jeden obraz ukazuje jedność Osoby Chrystusa, Boga Wcielonego; Maryja jest Matką „Całego Chrystusa” – Matką Kościoła.

7. Mały trójkąt równoboczny (z napisem „człowiek”), umieszczony u podstawy „górnej struktury”, oznacza wyrwanie człowieka z niewoli Szatana.

8. W chrystologii często jednostronnie eksponuje się prawdę o Jego człowieczeń-stwie; „zstąpienie na ziemię” bywa rozumiane jako „odejście” Syna od Ojca i Ducha Świętego; te dwa błędy można określić jako:• kryptoarianizm – ukryta negacja Bóstwa Chrystusa;• anachoreza Syna (anachóresis – wycofanie się) – rozerwanie jedności

Trójcy Świętej przez „zstąpienie z nieba” na ziemię Syna Bożego

12 P. Sokołowski, Wcielenie, w: EK, Lublin 2014, t. 20, kol. 316.


Wyk res 9 Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła13


Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła 29


1. „Według teorii inkarnacyjnej, zwanej też ontologiczną lub mistyczną (Oryge-nes, Klemens Aleksandryjski, św. Ireneusz z Lyonu, św. Atanazy Wielki, św. Grzegorz z Nyssy, św. Cyryl Aleksandryjski, bł. Jan Duns Szkot, J. A. Müh-ler, P. Teilhard de Chardin i inni), cały Kościół Chrystusowy narodził się już w momencie wcielenia Słowa Bożego, które stanowiło jutrznię królestwa Bożego […]. We wcieleniu nastąpił najdoskonalszy rodzaj odkupienia, pole-gający na ontycznym zjednoczeniu się Boga i człowieka na sposób osobowy (hipostatyczny). Wszystko inne jest już tylko historycznym rozwinięciem tej tajemnicy. A zatem Kościół narodził się w Betlejem lub już w Nazarecie”14.

2. Powyższa prawda została wyrażona pośrednio przez R. Łukaszyka w okre-śleniu chrześcijaństwa: „Chrześcijaństwo, religia monoteistyczna, zawdzię-czająca swe powstanie eklezjotwórczej działalności Jezusa Chrystusa. Uznaje istnienie Boga w Trójcy Świętej Jedynego, który w osobie Syna Bożego doko-nawszy wcielenia w naturę ludzką indywidualną (Jezus Chrystus) oraz spo-łeczną (Mistyczne Ciało Chrystusa), nadał religii, będącej jednym z zasadni-czych przejawów ludzkiej aktywności, charakter nadprzyrodzony i zbawczy; istoty chrześcijaństwa nie stanowi więc jakakolwiek idea, doktryna czy za-sada, lecz konkretna osoba Jezusa Chrystusa”15.

3. Na omawianym wykresie Kościół – Mistyczne Ciało Chrystusa (dolny trójkąt równoramienny), rzeczywistość duchowa, zyskuje geometryczne zobrazowa-nie, dzięki czemu mówienie o Mistycznym Ciele Chrystusa nie jest zawieszone w wyobrażeniowej „próżni”.

4. W powyższej „strukturze geometrycznej” aspekty: trynitarny, chrystocen-tryczny i eklezjalny – łączą się i harmonijnie zespalają w jedną całość.

5. Powyższa „struktura geometryczna”, z uwzględnieniem modyfikacji tema-tycznych, jawi się we wszystkich dalszych wykresach.

14 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 2, s. 93.15 R. Łukaszyk, Chrześcijaństwo, w: EK, Lublin 1989, t. 3, kol. 397.

30 Prezentacja metody wykresografi cznej

Wyk res 10Misteria ziemskiego życia Chrystusa16

16 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu grafi cznym, s. 31.

Misteria ziemskiego życia Chrystusa 31


1. „Całe życie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odkupienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzyża, ale to misterium jest obecne w ca-łym życiu Chrystusa; jest już w Jego Wcieleniu, przez które, stając się ubogim, ubogaca nas swoim ubóstwem; w Jego życiu ukrytym, w którym przez swoje poddanie naprawia nasze nieposłuszeństwo; w Jego słowie, które oczyszcza słuchaczy; w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach, przez które «On wziął na siebie nasze słabości i nosił nasze choroby» (Mt 8,17); w Jego Zmartwychwsta-niu, przez które nas usprawiedliwia” (KKK 517).

2. Katechizm, w paragrafie pod tytułem Misteria publicznego życia Jezusa, oma-wia następujące wydarzenia: chrzest Jezusa, kuszenie Jezusa, „bliskie jest Kró-lestwo Boże”, zapowiedź Królestwa Bożego, znaki Królestwa Bożego, „klucze królestwa”, antycypacja królestwa, Przemienienie, droga Jezusa do Jerozolimy oraz mesjański wjazd Jezusa do Jerozolimy (por. KKK 535-560).

3. W nauczaniu tradycyjnym często eksponuje się obraz Chrystusa w Jego ikonie ludzkiej, przez co podkreśla się jednostronnie, że cała ziemska działalność Jezusa Chrystusa jest dziełem tylko drugiej Osoby Trójcy Świętej.

4. Omawiany wykres ułatwia i przypomina, że cała ziemska działalność Jezusa Chrystusa, która miała charakter eklezjotwórczy, dokonywała się w zjedno-czeniu z Ojcem i Duchem Świętym, czyli z woli Boga Ojca w Duchu Świętym.


Wyk res 11 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa17

17 Tamże, s. 33.

Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa 33


1. „Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia osta-tecznie odkupienie ludzi przez Baranka, «który gładzi grzech świata», i ofia-rą Nowego Przymierza, przywracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą pojednania z Nim przez «Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów»” (KKK 613).

2. „Ofiara Chrystusa jest jedna; dopełnia i przekracza wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca: Ojciec wydaje swego Syna, aby pojednać nas ze sobą. Jest ona równocześnie ofiarą Syna Bożego, który stał się człowiekiem; dobrowolnie i z miłości ofiaruje On swoje życie Ojcu przez Ducha Świętego, aby naprawić nasze nieposłuszeństwo” (KKK 614).

3. „Ta miłość aż do końca nadaje ofierze Chrystusa wartość odkupieńczą i wy-nagradzającą, ekspiacyjną i zadość czyniącą. On nas wszystkich poznał i uko-chał w ofiarowaniu swego życia. […] Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, która przekracza i równocześnie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Głową całej ludzkości, umożliwia Jego ofiarę odkupieńczą za wszystkich” (KKK 616).

4. „Krzyż jest jedyną ofiarą Chrystusa «jednego pośrednika między Bogiem a ludźmi». Ponieważ jednak On w swojej wcielonej Boskiej Osobie «zjedno-czył się w pewien sposób z każdym człowiekiem», «wszystkim daje możliwość uczestniczenia w tym misterium paschalnym w tylko Bogu znany sposób»” (KKK 618).

5. Duży trójkąt równoramienny, który złączony jest z „górną strukturą” (z okrę-giem i wpisanym w niego trójkątem równobocznym), oznaczającą symbolicz-nie Trójcę Świętą, ilustruje prawdę o tym, że Syn Boży, Jezus Chrystus, zawsze pozostawał w jedności z Ojcem i Duchem Świętym.

6. Krzyż wpisany w duży trójkąt równoramienny obrazuje, że Jezus Chrystus, druga Osoba Trójcy Świętej, składa ofiarę odkupieńczą Bogu Ojcu w jedno-ści z Duchem Świętym.

7. Pasyjka dotyka górnego okręgu, ale nie wchodzi w jego głąb, natomiast wierz-chołek trójkąta oznaczonego linią przerywaną wskazuje, że Ojciec i Duch Święty są doskonale zjednoczeni z Jezusem – są Jednym Bogiem.

8. Wśród wielu błędnych poglądów dotyczących ofiary krzyżowej była herezja głosząca, że na Krzyżu, wraz z Chrystusem Bogiem, umiera Bóg Ojciec. Błąd ten określany jest jako patrypasjanizm18. Omawiany wykres wyraźnie korygu-je ten błąd. Tylko Chrystus, druga Osoba Trójcy Świętej, umiera na Krzyżu.

18 Por. Z. Krzyszowski, Patrypasjanizm, w: EK, Lublin 2011, t. 15, kol. 68.


Wyk res 12Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa19


Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa 35


1. „Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego. Zmartwychwstałe ciało, w którym się ukazuje, jest tym samym ciałem, któ-re zostało ukrzyżowane i nosi ślady Jego męki, ale równocześnie uczestniczy w Boskim życiu w stanie chwały. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstały jest całkowicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak i kiedy chce, i pod różnymi postaciami” (Komp. 129).

2. „Po czterdziestu dniach, odkąd Jezus objawił się swoim Apostołom, gdy Jego chwała pozostawała jeszcze zakryta pod postacią zwyczajnego człowieczeń-stwa, Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Jest Panem, któ-ry teraz w swoim człowieczeństwie w wiecznej chwale Syna Bożego rządzi i wstawia się nieustannie za nami u Ojca. Posyła nam swego Ducha i daje nam nadzieję, że pewnego dnia będziemy z Nim na wieki” (Komp. 132).

3. „Pan wszechświata i historii, Głowa swego Kościoła, Chrystus uwielbiony pozostaje w sposób tajemniczy na ziemi, gdzie Jego Królestwo jest już obecne jako zalążek i zaczątek Kościoła. Pewnego dnia powróci w chwale, lecz nie znamy czasu […]” (Komp. 133).

4. Duży trójkąt równoramienny, oznaczający symbolicznie Chrystusa, na po-przednich trzech wykresach ukazywał nierozdzielną jedność Trójcy Świę-tej w formie czysto geometrycznej. W obecny wykres wpisana została ikona Chrystusa Miłosiernego w formie mocno rozjaśnionej, by przypomnieć, że Chrystus jest światłością. „Ja jestem światłem świata” (J 8,12).

5. Chrystus przyjął pełną naturę ludzką i stał się człowiekiem. W Credo wyzna-jemy, że Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Na omawianym wykresie Chrystus – Głowa Mistycznego Ciała włączony jest w górny trój-kąt równoboczny ilustrujący symbolicznie obecność Ojca i Ducha Świętego. Chrystus przebywa w swym Ciele Mistycznym na ziemi, co obrazuje duży trójkąt równoramienny.

6. W Wyznaniu wiary postawiony jest akcent na odejście Chrystusa z tego świa-ta i wstąpienie do nieba, gdzie zasiada po prawicy Ojca. W tym kontekście mówienie, że Chrystus nadal pozostaje z nami na ziemi, nie może być w ża-den sposób wizualnie ukazane w tradycyjnych formach obrazowych. Przed-stawienia Chrystusa wstępującego do nieba, ukazywane w sztuce sakralnej, sprzyjają takiemu myśleniu. Prezentowany wykres koryguje ten błąd.


Wyk res 13Zesłanie Ducha Świętego20

20 Tamże, s. 37.

Zesłanie Ducha Świętego 37


1. „W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawio-ny, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha” (KKK 731).

2. „Kiedy dopełniło się dzieło, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi na ziemi, został zesłany w dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty, aby ustawicznie uświęcał Kościół i aby w ten sposób wierzący mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostęp do Ojca. Wtedy «Kościół został publicznie objawiony wobec wielu, rozpoczęło się szerzenie Ewangelii»” (KKK 767).

3. „W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapo-wiedziane przez Chrystusa Królestwo zostaje otwarte dla tych, którzy w Nie-go wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty wprowadza świat w «czasy ostateczne», w czas Kościoła, Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione” (KKK 732).

4. U podstaw dolnego trójkąta równoramiennego zostało umieszczonych 12 małych kółek oznaczających symbolicznie 12 apostołów. W środku zostało zamieszczone kółko z literką „M”, oznaczające Maryję obecną z apostołami w Wieczerniku. „Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym samym miejscu” (Dz 2, 1).

5. Czerwone linie przerywane, wychodzące z górnego trójkąta równoboczne-go, w którym została umieszczona głowa Chrystusa, oznaczają prawdę, że Chrystus wierny swej obietnicy zsyła na apostołów i Maryję, zgromadzonych w Wieczerniku, swego Ducha – Ducha Świętego.

6. Powyższy wykres ilustruje prawdę o ścisłym zjednoczeniu Chrystusa z Jego Ciałem Mistycznym. Ta więź jedności nie oznacza tożsamości. Kościół Mi-styczne Ciało Chrystusa jest Oblubienicą Chrystusa.

7. W przekazach patrystycznych eksponowana jest teza, że tak jak z boku śpiące-go Adama została utworzona Ewa, tak z boku „śpiącego na Krzyżu” Chrystusa powstał Kościół – Jego Oblubienica. Powyższa nauka nie ma uzasadnienia w przekazach biblijnych. W świetle wykresografii i opinii teologów powyż-sza teza jest nie do utrzymania. Kościół narodził się w momencie wcielenia Syna Bożego.

8. Poprzez kolejne etapy misterium odkupienia Kościół sukcesywnie wypełniał się, osiągając swoją pełnię w dniu Pięćdziesiątnicy.


Wyk res 14Kościół – Ciało Mistyczne Chrystusa21

21 Tamże, s. 39.

CiałoChrystusa

Głowa

Kościół – Ciało Mistyczne Chrystusa 39


1. „Kościół jest Ciałem, którego Chrystus jest Głową” (KKK 807); „… a Jego sa-mego ustanowił nade wszystko Głową dla Kościoła, który jest Jego Ciałem” (Ef 1,22); „I On jest Głową Ciała – Kościoła” (Kol 1,18).

2. „W swej najgłębszej istocie Kościół jest realnym Ciałem Chrystusa, jednak nie w znaczeniu biologicznym lub historycznym, lecz «mistycznym», czyli misteryjnym, duchowym, sakramentalnym”22.

3. „Zdaniem papieża Piusa XII, wyrażenie «Mistyczne Ciało Chrystusa» jest najbardziej adekwatną definicją Kościoła. Nie można mu nadawać znaczenia czysto metaforycznego czy moralnego, gdyż w swej istocie jest on realnym Ciałem Chrystusa w znaczeniu mistycznym (misteryjnym, duchowym, sakra-mentalnym)”23. Oznacza ono organizm, w którym jedno życie Chrystusa roz-lewa się na wszystkich członków związanych z Nim integralnie i organicznie.

4. „Sobór wyjaśnił, że Kościół jako Ciało Chrystusa wyrasta ze zwiastowania i wcielenia, realizowany przez życie i dzieło Chrystusa – Głowy Ciała, do którego się upodabnia”24.

5. Duży trójkąt równoramienny, oznaczony czerwonymi liniami, obrazuje, że Kościół jest duchowym organizmem, Mistycznym Ciałem Chrystusa, zbawczą rzeczywistością, która może być rozpatrywana w aspekcie ontycznym. Ten wymiar duchowy na wykresie oznaczony jest formą prześwietloną – Chry-stus jest światłością.

6. Głową „Organizmu” jest sam Jezus Chrystus, który swoje życie rozlewa na cały „Organizm”. Jezus Chrystus – Głowa nierozerwalnie złączony jest z Oj-cem i Duchem Świętym. Ta prawda jest ilustrowana przez górny okrąg i wpi-sany w niego trójkąt równoboczny.

7. W nauce o Kościele wielość różnych jego określeń ma uświadamiać wielo-aspektowość i bogactwo tej jednej rzeczywistości, jaką jest Kościół Chrystu-sowy. Z drugiej strony nie wolno zapominać, że ta wieloaspektowość musi być podporządkowana jednemu nadrzędnemu określeniu. Mając na uwadze autorytet papieża Piusa XII, trudno nie uznać, że określenie „Mistyczne Ciało Chrystusa” jest najbardziej adekwatną definicją Kościoła.

8. Eksponując różne określenia Kościoła, należy je umieszczać w kontekście wy-żej wymienionego określenia, że Kościół jest Ciałem Mistycznym. Jest ono w pełni zrozumiałe i poprawne, kiedy akcentuje się przynależność do niego.

22 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 2, s. 31.23 A. Czaja, Mistyczne Ciało Chrystusa, w: EK, Lublin 2008, t. 12, kol. 1301.24 Tamże.


Wyk res 15Kościół – Lud Boży25

25 Niniejszy wykres jest kolejną modyfi kacją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach F. Drączkowskiego.

CiałoChrystusa

Głowa

Kościół – Lud Boży 41


1. „Kościół jest Ludem Bożym, ponieważ spodobało się Bogu uświęcić i zbawić ludzi nie pojedynczo, lecz ustanowić ich jako lud, zgromadzony w jedności z Ojcem i Synem i Duchem Świętym” (Komp. 153).

2. „Chrystus ustanowił Nowe Przymierze, mianowicie nowy testament, we krwi swojej, powołując spośród Żydów i pogan lud, który nie według ciała, ale dzię-ki Duchowi miał się zrosnąć w jedno” (KKK 781).

3. „Lud Boży posiada cechy charakterystyczne, które zdecydowanie odróżniają go od wszystkich ugrupowań religijnych, etnicznych, politycznych czy kul-turowych w historii: Jest on Ludem Bożym. Bóg nie jest własnością żadnego narodu. To On nabył dla siebie lud tych, którzy kiedyś nie byli ludem, «wy-brane plemię, królewskie kapłaństwo, naród święty» (1 P 2,9). Członkiem tego Ludu staje się człowiek nie przez narodzenie fizyczne, ale przez «narodzenie z wysoka», «z wody i z Ducha» (J 3, 3-5), to znaczy przez wiarę w Chrystusa i chrzest. Zwierzchnikiem (Głową) tego Ludu jest Jezus Chrystus (namasz-czony, Mesjasz), ponieważ to samo namaszczenie, czyli Duch Święty, spływa z Głowy na Ciało, dlatego jest on «Ludem mesjańskim»” (KKK 782).

4. Małe kółka oznaczone kolorem czerwonym, wpisane w dolną część trójkąta równoramiennego, obrazującego Mistyczne Ciało Chrystusa, oznaczają osoby, które przez chrzest zostały włączone do wspólnoty Ludu Bożego.

5. Poszczególne litery wpisane w kółka są inicjałami imion: A – Adam, B – Bar-bara, M – Maria, Z – Zygmunt, T – Tadeusz, E – Ewa, C – Cecylia. Osoby te stają się, przez chrzest, żywymi „komórkami” Ciała Chrystusa; konstytuują one wspólnotę Ludu Bożego.

6. Dolny trójkąt równoramienny, ilustrujący Ciało Mistyczne Chrystusa – Lud Boży, ściśle złączony jest wewnętrznie z górnym okręgiem i wpisanym w nie-go trójkątem równobocznym, ilustrującym symbolicznie Chrystusa Głowę – Syna Bożego zjednoczonego z Ojcem i Duchem Świętym. W ten sposób ewidentna jest i wizualnie postrzegalna prawda o tym, że Chrystus – Głowa i Lud Boży – Ciało Chrystusa stanowią jeden „organizm”.

7. Wszyscy członkowie Ludu Bożego, przez chrzest przyoblekają się w Chry-stusa: „Bo wy wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoble-kliście się w Chrystusa” (Ga 3, 27). W ten sposób członkowie Ludu Bożego, przez chrzest, stają się „kimś jednym w Chrystusie” (Ga 3, 28).


Wyk res 16Kościół – świątynia Ducha Świętego26


CiałoChrystusa

Głowa

Kościół – świątynia Ducha Świętego 43


1. „Dlaczego Kościół nazywany jest świątynią Ducha Świętego? Ponieważ Duch Święty mieszka w Ciele, którym jest Kościół: cały w jego Głowie i cały w po-szczególnych członkach, i buduje Kościół w miłości przez słowo Boże, sa-kramenty, cnoty i charyzmaty. «Czym jest nasz duch, to znaczy nasza dusza, dla członków ciała, tym jest Duch Święty dla członków Chrystusa, dla Ciała Chrystusa, którym jest Kościół»” (Komp. 159).

2. Czerwone linie przerywane, wychodzące z „górnej struktury” (trójkąt rów-noboczny wpisany w koło), oznaczają działanie Ducha Świętego, jego moc „zstępującą” na Kościół, Ciało Chrystusa, oraz moc „wstępującą”, kierującą i wynoszącą wiernych ku doskonałości Głowy (co oznaczają strzałki na pół-okręgach, różnie ukierunkowane).

3. Duch Święty jest Duchem Chrystusa i Duchem Ojca; przez Niego Kościół Chrystusowy napełniony jest trynitarną obecnością Boga Zbawiającego.

4. Określenie „Duch Chrystusa” jest formułą teologiczną wyrażającą wzajemne przenikanie się nadprzyrodzonego działania Chrystusa Uwielbionego, a także Ducha Świętego w Kościele.

5. „«Duch Chrystusa jest tą niewidzialną przyczyną, której należy przypisać utrzymywanie łączności wszystkich części Ciała między sobą i z ich wznio-słą Głową, ponieważ jest On cały w Ciele, cały w Głowie, cały w poszczegól-nych członkach». Duch Święty czyni Kościół «świątynią Boga żywego» (2 Kor 6,16)” (KKK 797).


Wyk res 17Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (KKK 795)27


Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (KKK 795) 45


1. „Chrystus i Kościół tworzą więc «Całego Chrystusa» (Christus totus). Kościół stanowi jedno z Chrystusem. Święci mają bardzo żywą świadomość tej jedno-ści: «Cieszmy się więc i składajmy dziękczynienie nie tylko za to, że uczynił nas chrześcijanami, lecz Chrystusem […]. Staliśmy się Chrystusem. Skoro bowiem On jest Głową, my Jego członkami; jesteśmy całym człowiekiem, On i my. Pełnia Chrystusa: Głowa i członki. Jaka to Głowa i jakie członki? Chrystus i Kościół. Nasz Odkupiciel okazał się jedną i tą samą osobą co Ko-ściół, który przyjął. Głowa i członki są jakby jedną i tą samą osobą mistycz-ną»” (KKK 795).

2. Dolny trójkąt równoramienny oznacza Mistyczne Ciało Chrystusa; małe kół-ka z wpisanymi inicjałami imion oznaczają Lud Boży; linie przerywane wy-chodzące z „górnej struktury”, ilustrują działanie Ducha Świętego.

3. W jednym ujęciu geometryczno-obrazowym Christus totus zespalają się i są wizualnie postrzegalne wszystkie trzy podstawowe określenia Kościoła: Ciało Mistyczne Chrystusa, Lud Boży, Świątynia Ducha Świętego.

4. Omawiany wykres może pomóc w korygowaniu następujących błędów, spo-tykanych dość często w nauce o Kościele:• antyeklezjalizm (negacja istnienia Kościoła). Kto uznaje wcielenie Syna

Bożego, które jest narodzeniem Kościoła, ten nie może nie uznać ist-nienia Kościoła. Oczywistość „geometryczna” tej prawdy nie może być podważona;

• polieklezjalizm (pogląd o istnieniu wielu Kościołów). Jest on nie do przy-jęcia w świetle powyższego wykresu, który obrazuje prawdę o istnieniu jednego Boga, jednego Chrystusa, jednego Kościoła – Ciała Mistyczne-go Chrystusa.

5. Oddzielenie Chrystusa od Kościoła – jest nie do przyjęcia, w świetle oma-wianego wykresu. Kościół i Chrystus stanowią jedno – „Całego Chrystusa”

6. Oddzielenie Chrystusa od Ludu Bożego – jest nie do przyjęcia. Członkowie Ludu Bożego identyfikują się z Ciałem Chrystusa – z Chrystusem.

7. Oddzielenie hierarchii kościelnej od Ludu Bożego – jest błędem często spo-tykanym. Przedstawiciele hierarchii kościelnej, przez chrzest, również stają się członkami Ludu Bożego, jak wszyscy inni wierni.


Wyk res 18Kościół – „wspólnota miłości”28


Kościół – „wspólnota miłości” 47


1. Określenie „Kościół – wspólnota miłości” występuje w tytule drugiej części encykliki Benedyka XVI Deus caritas est. Sobór Watykański II nazwał Kościół „zgromadzeniem miłości” (KK 13), odnosząc się do Listu do Rzymian Igna-cego Antiocheńskiego, gdzie Kościół został określony jako miłość – agape. Kolejne człony definicji miłości można odnieść do Kościoła (totus Christus): Miłość chrześcijańska jest:

— „Bosko-ludzką wspólnotą życia”. Obrazują ją dwa koła i dwa trójkąty złączone ze sobą wewnętrznie w pozycji wertykalnej;

— „Ożywianą świętą mocą (dynamis)”. Moc tę obrazują strzałki na okrę-gach i półokręgach;

— „Zespoloną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnieniem dobra i pięk-na”. Zespolenie to ilustruje półokrąg (oznaczony linią przerywaną) prze-nikający osoby oznaczone małymi kółkami i literami A (Adam), Z (Zo-fia), K (Krystyna), R (Roman);

— „Prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa”. Proces ten obrazują linie przerywane wychodzące z małych kółek ku górze, ku Chrystusowi – Głowie. „Natomiast żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest Głową – ku Chrystusowi” (Ef 4,15);

— „Ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym”. Stan zjedno-czenia oznaczają linie przerywane kończące się strzałką przenikającą górny okrąg będący symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Je-dynego.

2. Niniejszy wykres jest graficznym przedstawieniem Chrystusa Mistycznego – Kościoła, który jest „winnym krzewem”: „Ja jestem winnym krzewem, wy latoroślami” (J 15,5). Miłość posiada dwa podstawowe wymiary: ontyczny – rzeczywistość winnego krzewu, oraz dynamiczny – moc Boża jednocząca i kierująca, którą oznaczają soki życia winnego krzewu. Te dwa wymiary są nierozłączne, gdyż soków winnej latorośli nie można odłączyć od winnego krzewu.

3. W nauce o miłości chrześcijańskiej pojawiają się dość często dwie tendencje. Pomija się niektóre jej istotne przymioty (selektywizm) bądź eksponuje się ja-kiś jeden wybrany aspekt jako wyłączny (parcjalizm). Tendencje te prowadzą do następujących błędów:• deiprivatio caritatis – negowanie Boskiego wymiaru miłości. „Miłość

jest «Boska», ponieważ pochodzi od Boga i łączy nas z Bogiem” (DCE 18);• separatio amoris a caritate – oddzielenie erosu od agape. „W rzeczy-

wistości eros i agape – miłość wstępująca i miłość zstępująca – nie dają


się nigdy całkowicie oddzielić jedna od drugiej. Im bardziej obydwie, niewątpliwie w różnych wymiarach, znajdują właściwą jedność w jednej rzeczywistości miłości, tym bardziej spełnia się prawdziwa natura miło-ści w ogóle” (DCE 7); „eros […] wymaga ascezy, wyrzeczeń, oczyszczeń i uzdrowień” (DCE 5);

• dualitas praecepti caritatis – podwójność przykazania miłości. Chrystus związał dwa przykazania miłości (Boga i bliźniego) w jedno. „Nie ma in-nego przykazania większego od tych. Miłość Boga i miłość bliźniego są nierozłączone: są jednym przykazaniem” (DCE 18);

• de-entisatio caritatis – negowanie ontycznego wymiaru miłości. „Jest ona (charitas) substancjalna, bo Bóg jest substancją, bo Bóg jest miłością, jak mówi Pismo Święte (1 J 4,16). Tak jak jest substancją wraz z Ojcem i Synem, tak samo miłość wraz z Nim” (Augustyn, De Trinitate, VI 5,7);

• de-ecclesialisatio caritatis – negowanie wymiaru eklezjalnego miłości. Kościół jest wspólnotą miłości;

• panemocjonalizm agapetyczny – zredukowanie miłości wyłącznie do sfery emocjonalnej (uczuciowej). „Miłość nie jest tylko uczuciem. Uczu-cie może być cudowną iskrą rozniecającą, lecz nie jest pełnią miłości” (DCE 17);

• pantelematyzm agapetyczny – zredukowanie miłości wyłącznie do sfe-ry wolitywnej;

• panintelektualizm agapetyczny – zredukowanie miłości wyłącznie do sfery intelektualnej (poznawczej). „Rozpoznanie Boga żyjącego jest drogą wiodącą do miłości, a «tak» naszej woli na Jego wolę łączy rozum, wolę i uczucie w ogarniający wszystko akt miłości” (DCE 17);

• panergizacja agapetyczna – zredukowanie miłości do działalności do-broczynnej;

• panaretyzm agapetyczny – ujmowanie miłości wyłącznie w kategoriach cnoty.

4. Należy zaznaczyć, że wyżej wyliczone określenia miłości wtedy są poprawne, kiedy zaznacza się, że są one tylko jakimś jednym aspektem tej bogatej rze-czywistości, jaką jest miłość. Błąd powstaje wtedy, gdy określenia te traktuje się jako wyłączne i jedyne.

Kościół szkołą Chrystusa 49

Wyk res 19Kościół szkołą Chrystusa29

29 E. Wasilewski, Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach grafi czno-obrazowych, Gniezno 2016, s. 97.

chorzy – grzesznicy

wierni słudzy

przyjaciele

Nauczyciel

Wychowawca

Lekarz



1. „Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem powołać do nawrócenia się sprawiedliwych, lecz grzeszników” (Łk 5,32-32; por. Mt 9,10-13; Mk 2, 15-17). Chrystus odnosi określenie „chorzy” do celni-ków i grzeszników, sam zaś siebie pośrednio nazywa „lekarzem”. Ponadto mówi: „Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mego” (J 15,15).

2. Ojcowie Kościoła, w oparciu o powyższe teksty, wyróżniali w kościele trzy grupy wierzących: chorych (grzeszników), którzy potrzebują leczenia, czyli nawrócenia; wiernych sług, którzy przez bojaźń Bożą i posłuszeństwo ćwi-czą się w dobrym, oraz przyjaciół, którzy pragną pełniej poznać i zrozumieć naukę Bożą.

3. Każda z wymienionych grup potrzebuje kierownika o różnych kwalifikacjach: chorzy potrzebują lekarza, wierni słudzy – wychowawcy, a przyjaciele – na-uczyciela. Chrystus – Głowa pełni w swej „szkole”, wobec wyżej wymienio-nych grup, odpowiednie funkcje, gdyż Kościół jest szkołą Chrystusa, który prowadzi swe Ciało – Lud Boży do pełni świętości.

4. Trójkąt równoramienny podzielony na trzy płaszczyzny obrazuje Lud Boży, który dzieli się na trzy grupy w zależności od stopnia zaawansowania na dro-dze doskonalenia:

— do najniższej grupy należą ci, którzy są uwikłani w nałogi i popełniają grzechy śmiertelne;

— do drugiej grupy należą ci, którzy odrzucili grzech śmiertelny i dążą do doskonalenia w cnotach;

— do trzeciej grupy należą przyjaciele Chrystusa, którzy przez doskonałą miłość upodobniają się do Boga.

5. Okrąg górny z wpisanym w niego trójkątem równobocznym obrazuje Chry-stusa – Głowę mistycznego Ciała – Chrystusa Boga, który pozostaje w jed-ności z Ojcem i Duchem Świętym. Dla poszczególnych grup Chrystus-Głowa pełni różne funkcje: dla chorych – grzeszników jest Lekarzem, dla wiernych sług jest Wychowawcą, a dla przyjaciół jest Nauczycielem. W ten sposób Chry-stus-Głowa dla członków Ciała Mistycznego – Ludu Bożego staje się lekarzem, wychowawcą i nauczycielem.

6. Należy podkreślić, że alumnami Szkoły Chrystusowej są wszyscy ochrzczeni, od momentu przyjęcia chrztu aż do końca życia. Niekiedy błędnie przyjmuje się pogląd, że podstawowa formacja kończy się w okresie przyjęcia sakramen-tów wtajemniczenia chrześcijańskiego.

Chrzest – wszczepieniem w Ciało Chrystusa – Kościół 51

Wyk res 20Chrzest – wszczepieniem w Ciało Chrystusa – Kościół30




1. Katechizmowe określenia chrztu akcentują na przemian różne aspekty, trak-towane oddzielnie: chrystologiczny – „Chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie” (KKK 1277); eklezjalny – „Przez chrzest […] zostajemy wszczepieni w Kościół i stajemy się uczestnikami jego posłania” (KKK 1213); pneumatologiczny – „Chrzest […] czyni neofitę […] świątynią Ducha Świę-tego” (KKK 1265); trynitarny – „Istotny obrzęd chrztu polega na zanurzeniu kandydata w wodzie lub polaniu wodą jego głowy z równoczesnym wezwa-niem Trójcy Świętej, to znaczy Ojca, Syna i Ducha Świętego” (KKK 1278); ha-martiologiczny – „Owoce chrztu lub łaski chrzcielnej są bardzo bogatą rzeczy-wistością. Obejmuje ona: odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechów osobistych” (KKK 1279); charytologiczny – „Najświętsza Trójca daje ochrzczonemu łaskę uświęcającą, łaskę usprawiedliwienia, która uzdalnia go do wiary w Boga, do pokładania w Nim nadziei i miłowania Go przez cnoty teologalne. Daje mu zdolność życia i działania pod natchnieniem Ducha Świę-tego za pośrednictwem Jego darów. Daje mu możliwość wzrastania w dobru przez cnoty moralne” (KKK 1266). Powyższe określenia są niespójne i seg-mentowe. W świadomości wielu wierzących zakorzeniona jest trychotomia teologiczna: Chrystus, Kościół oraz Trójca Święta traktowane są rozdzielnie.

2. Dolny trójkąt równoramienny oznacza Mistyczne Ciało Chrystusa; małe kółka z wpisanymi inicjałami imion oznaczają Lud Boży; linie przerywane, oznaczone kolorem czerwonym, wychodzące z „górnej struktury”, ilustrują działanie Ducha Świętego, który jest Duchem Ojca i Syna, Jego moc zstępującą na Kościół, który jest świątynią Ducha Świętego; małe kółko zamieszczone na dolnej części wykresu oznacza katechumena, który przez chrzest zostaje wszczepiony w Kościół – Ciało Mistyczne Chrystusa. W ten sposób staje się on członkiem Ludu Bożego oraz mieszkaniem Ducha Świętego.

3. Powyższe trudności mogą być pokonane w świetle prezentowanego wykre-su. Istnieje jedna wspólna płaszczyzna poznawcza, jedno syntetyczne ujęcie, w którym Chrystus i Kościół oraz Trójca Święta stanowią nierozdzielną jed-ność, Bosko-ludzką wspólnotę życia. Neofita przyjęty do tej wspólnoty życia jest zarówno „komórką” Mistycznego Ciała Chrystusa, członkiem Ludu Bo-żego, jak i mieszkaniem Ducha Świętego.

Małżeństwo 53

Wyk res 21Małżeństwo31


Anna Bogdan



1. „Bóg, który jest Miłością i stworzył człowieka z miłości, powołał go także do miłości. Stwarzając mężczyznę i kobietę, powołał ich w małżeństwie do głę-bokiej wspólnoty życia i miłości, tak że «już nie są dwoje, lecz jedno ciało»” (Mt 19,6) (Komp. 337). „Małżeństwo między ochrzczonymi jest prawdziwym sakramentem Nowego Przymierza, ponieważ oznacza jego łaskę i jej udziela” (KKK 1617).

2. Małe dwa kółka z wpisanymi literami A i B, zamieszczone u podstawy wy-kresu, oznaczają małżonków (symbolicznie Annę i Bogdana), którzy przez chrzest zostali wszczepieni w Kościół – Ciało Mistyczne Chrystusa; czerwo-ne linie przerywane, wychodzące z obu kółek dolnych i skierowane ku górze, oznaczają drogę doskonalenia, na którą wkraczają osoby połączone sakramen-tem małżeństwa; trzy czarne linie poziome, zamieszczone w dolnym trójkącie równoramiennym, określają kolejne etapy doskonalenia chrześcijańskiego – wcześniej opisane – które powinno realizować się w małżeństwie.

3. Małżonkowie Anna i Bogdan (symbolicznie oznaczeni na wykresie literami A i B), wszczepieni przez chrzest w Ciało Chrystusa, dążą do jednomyślności i zjednoczenia w miłości z Bogiem i między sobą. Jeśli każde z nich osiąga jednomyślność z Bogiem, to tym samym osiągną oni jednomyślność między sobą (jeśli A = Chrystus i B = Chrystus, to A = B).

4. Anna i Bogdan (oznaczeni kółkami w wpisanymi literami A i B), dążący do świętości poprzez upodobnienie do Chrystusa – Głowy, im bliżej są Boga, tym bliżej są siebie (co obrazują sukcesywnie skracające się ku górze odcinki na wykresie). Ostatecznie tylko w Chrystusie osiągną pełnię zjednoczenia (co ilustrują dwa kółka w górze wykresu, oznaczone linią przerywaną, nakłada-jące się częściowo na siebie).

5. Proces uświęcenia małżonków dokonuje się mocą specjalnej łaski sakramen-talnej, którą obrazują czerwone linie przerywane zstępujące na małżonków. Od stopnia otwarcia się na przyjecie tej łaski oraz współpracy z nią będzie zależał cały proces uświęcenia małżonków oraz ich dzieci.

6. Tylko w Chrystusie i Jego Kościele zawarte małżeństwo otrzymuje łaskę sa-kramentalną, jednoczącą i uświęcającą małżonków. Związek cywilny kato-lików zawarty poza Chrystusem i Jego Kościołem osiąga zazwyczaj szczęście krótkotrwałe, czego jesteśmy współcześnie świadkami.

Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości 55

Wyk res 22Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości32

32 Tamże, s. 49.

IV

III

II

I



1. „Miłość jest z Boga” (1 J 4,7). Duch Święty, Uosobiona Miłość Ojca i Syna, jest dawcą miłości: „Miłość Boga rozlana jest w sercach naszych przez Du-cha Świętego, który został nam dany” (Rz 5,5). Ten dar, ta „Miłość wzmacnia i oczyszcza naszą ludzką zdolność miłowania. Podnosi ją do nadprzyrodzonej doskonałości miłości Bożej” (KKK 1827).

2. Człowiek wszczepiony przez chrzest do Bosko-ludzkiej wspólnoty życia – Kościoła zostaje objęty mocą Bożej miłości, która, przez upodobnienie do Chrystusa, prowadzi go ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem. Proces wzrostu miłości jest procesem doskonalenia chrześcijańskiego. Miłość obejmuje całe-go człowieka, zarówno jego sferę intelektualno-mądrościową, jak i moralno--wolitywną oraz egzystencjalną. Człowiek wszczepiony w Chrystusa harmo-nizuje swoje poznanie i postępowanie z zasadami Jego nauki i w ten sposób, stopniowo, upodabnia się do Niego.

3. Proces wzrostu w miłości, który jest procesem doskonalenia obejmującym całe życie chrześcijańskie, jest podobny do drogi, która posiada określone etapy. W tradycji wczesnochrześcijańskiej, w oparciu o dzieła Pseudo-Dioni-zego Areopagity, zwykło wymieniać się trzy etapy doskonalenia. Na podsta-wie wypowiedzi Klemensa Aleksandryjskiego można ustalić, że wyróżniał on cztery stopnie dojrzewania chrześcijańskiego. Również św. Augustyn wy-różnia cztery etapy na drodze doskonalenia.

4. Neofita, wszczepiony przez chrzest w Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą N), zaczyna upodabniać się do Niego, podejmując drogę do-skonalenia w miłości, drogę uświęcenia, która prowadzi do statusu przyjaciela Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą P). Etapy drogi dosko-nalenia zostały oznaczone na wykresie cyframi rzymskimi: I – nawrócenie, II – oczyszczenie, III – oświecenie i IV – zjednoczenie.

5. Katechizm mówi o pierwszym nawróceniu, w którym „Jezus wzywa do na-wrócenia. To wezwanie jest istotnym elementem głoszenia Królestwa: «Czas się wypełnił i bliskie jest Królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewan-gelię» (Mk 1,15). W przepowiadaniu Kościoła to wezwanie jest skierowane najpierw do tych, którzy nie znają jeszcze Chrystusa i Jego Ewangelii. W ten sposób chrzest jest głównym miejscem pierwszego i podstawowego nawró-cenia. Przez wiarę w Dobrą Nowinę i przez chrzest (por. Dz 2,38) człowiek wyrzeka się zła i uzyskuje zbawienie, to znaczy odpuszczenie wszystkich grze-chów i dar nowego życia” (KKK 1427). Drugie nawrócenie jest „nieustannym zadaniem dla całego Kościoła, który obejmuje w «łonie swoim grzeszników» i – który będąc «święty i zarazem ciągle potrzebujący oczyszczenia – podej-

Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości 57

muje ustawicznie pokutę i odnowę». Ten wysiłek nawrócenia nie jest jedynie dziełem ludzkim. Jest on poruszeniem «skruszonego serca» (Ps 51, 19), pocią-gniętego i dotkniętego łaską (por. J 6, 44; 12,32), pobudzającą do odpowiedzi na miłosierną miłość Boga, który pierwszy nas umiłował” (KKK 1428).

6. Oczyszczenie oznacza, w pierwszym rzędzie, odrzucenie tego wszystkiego, co się sprzeciwia woli Bożej: grzechu, złych przyzwyczajeń, pożądań ciele-snych oraz nadmiernego przywiązania do dóbr tego świata. Wola Boża została wyrażona w odwiecznym prawie Bożym, przede wszystkim zaś w dekalogu. W sensie więc pozytywnym etap oczyszczenia realizuje się głównie przez po-słuszeństwo przykazaniom Bożym – przez odrzucenie grzechu.

7. Etap oświecenia polega w głównej mierze na nabywaniu cnót oraz ćwiczeniu się w dobrym przez pełnienie dzieł miłosierdzia. Etap zjednoczenia „charakte-ryzuje się dominacją cnót teologalnych (zwłaszcza miłości) oraz wzbogaceniem człowieka charyzmatami i darami Ducha Świętego”. Według św. Augustyna, na tym etapie budzi się w człowieku wielkie pragnienie Boga oraz następu-je całkowite zwrócenie się do Niego całym sobą. Prowadzi do kontemplacji tajemnic Boga oraz pragnienia śmierci wyzwalającej ku pełni kontemplacji”.

8. Dzieła nawrócenia często unicestwia (blokuje) błędne, czysto legalistyczne rozumienie grzechu jako rzeczy dobrej i przyjemnej, lecz zakazanej. Taka postawa prowadzi często do umiłowania grzechu – filohamartia (gr. fileo – kocham; hamartia – grzech). Przy tej postawie nie następuje znienawidzenie i odrzucenie grzechu, który prowadzi do choroby, niewoli i śmierci duchowej.

9. Proces uświęcania, upodabniania się do Chrystusa, dokonuje się głównie mocą miłości Chrystusowej, mocą Jego łaski. Ta fundamentalna rola uświę-cającej mocy Bożej bywa często niedowartościowana lub nawet negowana, co prowadzi do neopelagianizmu. Proces uświęcania może być blokowany przez dwie dalsze błędne postawy, którymi są:• pathoduleia (gr. pathos – namiętność; duleia – niewola) – niewola na-

miętności cielesnych;• eidoloduleia (gr. eidolon – bożek; duleia – niewola) – miłość „bogów

fałszywych” (bogactwa, pieniędzy, sławy, przyjemności) stawiana ponad miłość Boga prawdziwego.


Wyk res 23Miłość bliźniego w miłości Chrystusa33

33 Tamże, s. 51.

Miłość bliźniego w miłości Chrystusa 59


1. „Chrzest czyni nas członkami Ciała Chrystusa: «Jesteście nawzajem dla siebie członkami» (Ef 4,25)” (KKK 1267). Miłość jest tylko jedna, ta sama, niepo-dzielna i cała w stosunku do Boga i bliźniego. Miłość do Boga odnosi się do „Całego Chrystusa”, Boga Wcielonego, tak do Chrystusa – Głowy, jak i Ciała Chrystusa.

2. Miłość świadczona jednej „komórce” Ciała Chrystusa przechodzi na Całe Ciało i dociera do Głowy – Chrystusa. Chrystus identyfikuje się z każdym członkiem swego Mistycznego Ciała.

3. Członkami (komórkami) Ciała Chrystusa są nasi bliźni (co na wykresie ilu-strują małe kółka oznaczone inicjałami imion: T – Tadeusz, R – Roman, A – Anna, Z – Zofia, J – Jan, L – Lucyna, M – Maria).

4. Czerwone linie przerywane obrazują moc miłości Ducha Świętego, która uzdalnia nas do miłowania bliźnich na wzór Chrystusa.

5. Miłość Chrystusa odnosi się do „Całego Chrystusa”: nie możemy oddzielić Głowy od Ciała. Miłując Ciało Chrystusa (Jego członki – naszych bliźnich) świadczymy miłość Chrystusowi – Głowie. Miłując Chrystusa – Głowę, nie możemy pomijać Jego Ciała.

6. Zło wyrządzone bliźniemu godzi w „Całego Chrystusa”. Przez analogię do integralnego charakteru ludzkiego organizmu można powiedzieć, że ból za-dany na przykład nodze odczuwa cały człowiek. Ból zadany bliźnim – jednej „komórce” Chrystusa, odczuwa również Głowa. Kto twierdzi, że kocha Chry-stusa, a krzywdzi bliźniego, postępuje tak, jakby Chrystusa całował w twarz, a kopał w nogi (św. Augustyn).

7. Uczynki miłości świadczone bliźniemu – „komórce” Chrystusa – odnoszą się również do Chrystusa-Głowy. W świetle tej reguły stają się zrozumiałe słowa Chrystusa: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniej-szych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40).

8. Błędem jest dualistyczne (separatystyczne) traktowanie miłości bliźniego i mi-łości Chrystusa: miłość bliźniego jest w miłości Chrystusa, a miłość Chrystusa jest w miłości bliźniego. Przykazanie miłości jest jedno. Dualitas praecepti caritatis jest błędem, o czym wcześniej była już mowa.


Wyk res 24Dobrowolne odłączenie się od Boga – piekło34

34 Tamże, s. 73.

Dobrowolne odłączenie się od Boga – piekło 61


1. „Nie możemy być zjednoczeni z Bogiem, jeśli nie wybieramy w sposób dobro-wolny Jego miłości. Nie możemy jednak kochać Boga, jeśli grzeszymy ciężko przeciw Niemu, przeciw naszemu bliźniemu lub przeciw nam samym: «Kto nie miłuje, trwa w śmierci. Każdy, kto nienawidzi swego brata, jest zabójcą, a wiecie, że żaden zabójca nie nosi w sobie życia wiecznego» (1 J 3,15). Nasz Pan ostrzega nas, że zostaniemy od Niego oddzieleni, jeśli nie wyjdziemy naprzeciw ważnym potrzebom ubogich i maluczkich, którzy są Jego braćmi. Umrzeć w grzechu śmiertelnym, nie żałując za niego i nie przyjmując miło-siernej miłości Boga, oznacza pozostać z wolnego wyboru na zawsze oddzie-lonym od Niego. Ten stan ostatecznego samowykluczenia z jedności z Bogiem i świętymi określa się słowem «piekło»” (KKK 1033).

2. „Nauczanie Kościoła stwierdza istnienie piekła i jego wieczność. Dusze tych, którzy umierają w stanie grzechu śmiertelnego, bezpośrednio po śmierci idą do piekła, gdzie cierpią męki, «ogień wieczny». Zasadnicza kara piekła polega na wiecznym oddzieleniu od Boga, wyłącznie w Bogu człowiek może mieć życie i szczęście, dla których został stworzony i których pragnie” (KKK 1035).

3. Małe kółko na wykresie, oznaczone cyfrą 1, ilustruje stan człowieka, któ-ry przez grzech śmiertelny odłączył się od Chrystusa („Całego Chrystusa”) i popadł w niewolę Szatana. Taki człowiek już w życiu ziemskim antycypuje piekło na ziemi.

4. Małe kółko z krzyżykiem, oznaczone cyfrą 2, i zamieszczone w środku „dol-nej struktury” obrazującej piekło, pokazuje stan człowieka, który, umierając w stanie grzechu śmiertelnego, świadomie wybrał wieczne odłączenie od Boga Wcielonego – Chrystusa i Jego Kościoła.

5. Małe kółko (oznaczone kolorem czerwonym), zamieszczone u dołu dużego trójkąta równoramiennego, oznaczającego Mistyczne Ciało Chrystusa, ob-razuje stan człowieka, który przez sakrament pokuty i pojednania lub sa-krament namaszczenia chorych, bądź też przez żal doskonały, powrócił do komunii z Chrystusem.

6. Poważnym błędem, który pojawia się w nauce niektórych teologów libera-lizujących oraz w kręgach postmodernistycznych na Zachodzie Europy, jest negacja istnienia piekła. Ten pogląd stoi w oczywistej sprzeczności z całą nauką Pisma Świętego oraz nauką Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Chry-stus, w swym nauczaniu, wielokrotnie mówi o godzinie sądu ostatecznego, na którym ludzie, którzy dobrowolnie odrzucili miłość Boga, zostaną na wieki od Niego odłączeni.


Wyk res 25Ignorowanie Boga – agnostycyzm35

35 Tamże, s. 71.

chrzest pragnienia

Ignorowanie Boga – agnostycyzm 63


1. Istnieją dwa rodzaje agnostycyzmu: prawdziwy oraz „konformistyczny” (de-klarowany). Pierwszy prezentują ludzie, którzy szczerym sercem szukają Boga i pragną pełnić Jego wolę. Drugi zaś – ci wszyscy, którzy ze względów po-litycznych, ekonomicznych bądź społecznych, wbrew własnemu sumieniu, podają się za agnostyków.

2. Agnostycy prawdziwi zostają włączeni do Kościoła przez chrzest pragnienia. „Każdy człowiek, który nie znając Ewangelii Chrystusa i Jego Kościoła, szuka prawdy i pełni wolę Bożą na tyle, na ile ją zna, może być zbawiony. Można przypuszczać, że te osoby zapragnęłyby wyraźnie chrztu, gdyby wiedziały o jego konieczności” (KKK 1260). Ci wszyscy, którzy prezentują agnostycyzm deklarowany, nie zostają włączeni do Kościoła. Są to ludzie, którzy poznali Chrystusa, ale ze względów praktycznych deklarują agnostycyzm lub neu-tralność światopoglądową.

3. Przez chrzest pragnienia przynależeć mogą do Ludu Bożego ci „ którzy bez własnej winy nie znając Ewangelii Chrystusowej i Kościoła Chrystusowego, szczerym sercem jednak szukają Boga i wolę jego poprzez nakaz sumienia poznaną starają się pod wpływem łaski pełnić czynem […]. Nie odmawia też Opatrzność Boża koniecznej do zbawienia pomocy takim, którzy bez własnej winy w ogóle nie doszli jeszcze do wyraźnego poznania Boga, a usiłują, nie bez łaski Bożej, wieść uczciwe życie” (KK 16).

4. Prostokąt na dole wykresu, dorysowany linią przerywaną, oraz wpisane w niego kółko, oznacza człowieka dobrej woli, szczerym sercem szukającego Boga i pragnącego pełnić Jego wolę. Taki człowiek, prezentujący agnostycyzm prawdziwy, przez chrzest pragnienia zostaje włączony do Mistycznego Ciała Chrystusa, co obrazuje małe kółko koloru czerwonego, zamieszczone u dołu dużego trójkąta równoramiennego, oznaczającego Mistyczne Ciało Chrystusa.

5. Małe kółko koloru czarnego, zamieszczone u dołu wykresu, odłączone od prostokąta obrazującego chrzest pragnienia, oznacza człowieka, który – wbrew własnemu sumieniu – podaje się za agnostyka (agnostycyzm kon-formistyczny). Stan takiego człowieka jest taki sam, jak tego, który wybiera dobrowolne odłączenie od Boga – piekło.

6. Bóg miłujący człowieka pragnie zbawienia wszystkich ludzi dobrej woli, bez wyjątku. Bramy zbawienia otwarte są również dla tych, którzy nie poznali Boga zbawiającego przez swego Syna Jezusa Chrystusa i Jego Kościół. Z tej racji należy, jako błędny, odrzucić pogląd, według którego Bóg pewnych lu-dzi przeznaczył do zbawienia, a innych do potępienia (predestynacjonizm).


Wyk res 26„Katolik z metryki” – wybór czyśćca36

36 Tamże, s. 69.

czyściecczyściecczyściec

„Katolik z metryki” – wybór czyśćca 65


1. Wielu chrześcijan pozostaje na pierwszym etapie doskonalenia, na etapie nawrócenia, do końca życia korzystając z sakramentu pokuty i pojednania w określonych odstępach czasu. Takim osobom droga doskonalenia wydaje się zbyt trudna. Zadowalają się faktem formalnego trwania w strukturze Cia-ła Chrystusowego – Kościoła, pozostając nieustannie na etapie nawrócenia.

2. „Ci, którzy umierają w łasce i przyjaźni z Bogiem, ale nie są całkowicie oczysz-czeni, chociaż są już pewni swego wiecznego zbawienia, przechodzą po śmier-ci oczyszczenie, by uzyskać świętość konieczną do wejścia do radości nieba” (KKK 1030).

3. Czyściec jest więc znakiem wielkiej dobroci i miłosierdzia Bożego. Bóg nie odrzuca od siebie tych, którzy nie wykorzystali czasu ziemskiego życia na upodobnienie się do niego przez dążenie do świętości, lecz daje im jakby „drugą szansę”. Czyściec jest to „przejściowy proces doskonalenia się człowie-ka po śmierci wtedy, gdy stan łaski umożliwia mu zbawienie, lecz spowodo-wane grzechem skutki (wina i kara) są przeszkodą do pełnego zjednoczenia z Bogiem”37.

4. Małe kółko koloru czerwonego, zamieszczone u podstawy wykresu (oznaczo-ne cyfrą 1), obrazuje status „katolika z metryki”, który aż do śmierci pozostaje na etapie nawrócenia. Z tej racji po śmierci przechodzi do czyśćca (małe kółko oznaczone cyfrą 2), by podjąć proces dalszego doskonalenia (oznaczony linią przerywaną oraz strzałkami skierowanymi ku górze).

5. Stan uzyskania koniecznej świętości, oznaczony na wykresie czerwonym kół-kiem z wpisaną cyfrą 3, wskazuje zakończenie procesu doskonalenia, dzięki któremu chrześcijanin może dostąpić pełnego zjednoczenia z Bogiem.

6. Duży trójkąt równoramienny, oznaczający Mistyczne Ciało Chrystusa, po-dzielony został na cztery części poziomymi liniami przerywanymi. Poszcze-gólne cztery płaszczyzny obrazują kolejne cztery etapy drogi doskonalenia, której realizacji „katolik z metryki” nie chciał podjąć.

7. „Katolik z metryki” (oznaczony czerwonym kółkiem z cyfrą 1), prezentujący asekurancki minimalizm, nie podejmuje drogi doskonalenia, pozostając do końca życia na etapie nawrócenia. Po śmierci nie może połączyć się z Bogiem, ponieważ nie upodobnił się do Niego w procesie doskonalenia. Podobne łączy się z podobnym, ogień z ogniem oraz woda z wodą. Wybierając asekurancki minimalizm, zdąża do zjednoczenia z Bogiem niejako okrężną drogą, opóź-niając tym samym swoje szczęście wieczne.

37 K. Strzelecka, Czyściec, w: EK, Lublin 1989, t. 3, kol. 939.


Wyk res 27Wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacja nieba na ziemi38


Wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacja nieba na ziemi 67


1. W czasie Ostatniej Wieczerzy Chrystus skierował do swych uczniów nastę-pujące słowa: „Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszyst-ko, co usłyszałem od Ojca mego” (J 15,15). W słowach: „Dałem wam poznać wszystko, czego dowiedziałem się od Ojca” została określona cała formacja intelektualno-mądrościowa, którą nabyli uczniowie Chrystusa podczas Jego ziemskiego nauczania. Dzięki tej formacji uczniowie zostali podniesieni ze statusu sług do statusu przyjaciół Chrystusa. Należy dodać, że w Ewangelii według św. Jana znajdujemy jeszcze jedno ważne dopowiedzenie dotyczące statusu przyjaciół Chrystusa: „Wy jesteście przyjaciółmi moimi, jeżeli czy-nicie to, co wam przykazuję” (J 15,14). W powyższej wypowiedzi określony został drugi bardzo ważny warunek, który stanowi o zaliczeniu do grona Chrystusa. Tylko ten może stać się i staje się przyjacielem Chrystusa, kto pełni Jego wolę, kto zachowuje wszystkie Jego przykazania, kto żyje według Jego poleceń i nakazów. Ten warunek dotyczy szeroko rozumianej formacji moralno-wolitywnej.

2. Można zatem powiedzieć, że do przyjaźni z Chrystusem wiedzie droga do-skonalenia chrześcijańskiego – droga uświęcenia, której program obejmuje formację wszystkich władz człowieka, to jest zarówno poznawczych, jak i wolitywnych oraz prakseologicznych.

3. Wybór ideału przyjaźni z Chrystusem, wybór drogi doskonalenia i uświę-cenia, otwarty jest przed każdym, bez wyjątku, chrześcijaninem. Przyjaźń z Chrystusem – Bogiem Wcielonym prowadzi do stopniowego upodabnia-nia się do Niego, poprzez które osiąga się prawdziwe z Nim zjednoczenie. Ten stan jest antycypacją nieba na ziemi. „Niebo jest szczęśliwą wspólnotą tych wszystkich, którzy są doskonale zjednoczeni z Chrystusem” (KKK 1026), a „żyć w niebie oznacza «być z Chrystusem»” (KKK 1025).

4. Małe kółko dolne, oznaczone cyfrą 1, określa człowieka wszczepionego przez chrzest do wspólnoty Ludu Bożego, który ochoczo podejmuje drogę dosko-nalenia.

5. Czerwona linia przerywana, łącząca kółko dolne, opatrzone cyfrą 1, z kółkiem górnym, opatrzonym cyfrą 2, oznacza drogę doskonalenia, którą przebywa chrześcijanin dążący do świętości – zjednoczenia z Chrystusem.

6. Duży trójkąt równoramienny, podzielony trzema poziomymi liniami przery-wanymi, obrazuje cztery etapy doskonalenia chrześcijańskiego.


7. Człowiek święty, doskonale miłujący Boga i bliźniego, oznaczony na wykre-sie cyfrą 2, osiąga, już w życiu ziemskim, pełne zjednoczenie z Chrystusem, stając się Jego przyjacielem.

8. Wśród wielu chrześcijan doby współczesnej ideał świętości ujmowany w ka-tegoriach czysto legalistycznych jest błędnie rozumiany. Dla wielu świętość oznacza praktykowanie skrajnie rozumianej ascezy, wyrzeczeń i poświęceń. Dźwiganie krzyża Chrystusowego przedstawiane jest w kategoriach cier-piętniczych. Zafałszowanie prawdziwego ideału świętości polega na tym, że przedstawia się człowieka świętego jako nieszczęśliwego. W istocie rzeczy powołanie do świętości jest powołaniem do pełni prawdziwego szczęścia.

9. Przyjaciel Boga osiąga najwyższe szczęście dostępne człowiekowi na ziemi: wyzwolony z jarzma grzechu i służby „idolom” cieszy się prawdziwą wolno-ścią oraz pełnym bezpieczeństwem, będąc przekonany, że wszystko, co go w życiu spotyka, jest darem miłującego Boga; kto przylgnął całkowicie do Chrystusa (Boga – Człowieka), ten cieszy się Jego pokojem, jest wolny od lęku; kto podejmuje wezwanie do kroczenia drogą doskonalenia, dochodzi do prawdziwej wielkości; przyjaciel Boga, będącego dawcą i źródłem prawdzi-wego piękna, staje się piękny; człowiek zjednoczony z Bogiem, w którym jest pełnia wszelkiego bogactwa duchowego i materialnego, otrzymuje udział w tym bogactwie; („Człowiek święty jest równie jak Stwórca bogaty, bo Stwórca podziela z nim wszystkie swoje światy” – A. Mickiewicz); przyjaciel Boga wi-dzi w każdym człowieku stworzenie Boże. Z miłości do Stwórcy miłuje cały świat stworzony, w tym szczególnie drugiego człowieka, który jest „komórką” Mistycznego Ciała Chrystusa; przyjaciel Chrystusa miłuje Jego Oblubienicę, którą jest Kościół; nieustanne obcowanie z Bogiem przez modlitwę i kontem-plację jest źródłem najwyższej radości; przyjaciel Chrystusa, który łączy się z Nim poprzez Eucharystię, osiąga przedsmak nieba i udział w niezmąconej radości anielskiej.Niniejsza prezentacja wykresografii została przedstawiona w 27 ujęciach pod-

stawowych, co zostało zaznaczone we wprowadzeniu. Dla ścisłości należy dodać, że wykresografia, w zależności od omawianej problematyki, dysponuje jeszcze innymi ujęciami graficzno-geometrycznymi, stworzonymi na bazie ujęcia pod-stawowej struktury geometrycznej zaprezentowanej na wykresie Christus totus. W zawiązku z tym, w pracach F. Drączkowskiego pojawiają się także inne mody-fikacje ilustrujące następujące tematy: Obietnica zbawienia, Maryja Matką Kościo-ła, Hierarchiczna struktura Kościoła, Cały Kościół jest misyjny, Agape – dýnamis, Agape – wspólnota życia, miłość (agape) syntezą chrześcijaństwa, Miłować Boga „całym umysłem”, Miłować Boga „ze wszystkich sił”, Miłować Boga „całym sercem i całą duszą”, Cnoty teologalne, Bierzmowanie, Sakramenty uzdrowienia, Euchary-stia, Kapłaństwo, Nadzieja nowego nieba i nowej ziemi.

Wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacja nieba na ziemi 69

Należy zaznaczyć, że wykresografia nie stanowi cyklu zamkniętego. Jej stałe i zasadnicze „ramy” dopuszczają wprowadzenie nowych rozwiązań szczegółowych oraz uzasadnionych modyfikacji tematycznych. Wykresografia może stanowić po-moc w rozumieniu prawd wiary; okazuje określoną korelację omawianych prawd wiary, ale nie określa tych korelacji na zasadzie konieczności; prawdy wiary i zasady moralne dotyczą życia człowieka, który ma ograniczoną percepcję prawd i zasto-sowania zasad moralnych. W powyższych interpretacjach należy mieć zawsze na uwadze tajemnicę Boga Trójjedynego i tajemnicę życia człowieka.

Rozdział II Podstawowe założenia i funkcje wykresografii

Na początku niniejszego rozdziału zostanie podana definicja wykresografii oraz zwięzłe jej omówienie. Następnie zostaną zaprezentowane jej funkcje, na ba-zie i w nawiązaniu do trudności, z jakimi boryka się dzisiejsza teologia i dydak-tyka Kościoła.

1. Definicja wykresografii i jej omówienie

Wykresografia – sposób przedstawienia prawd wiary przy pomocy ujęć paralelnych, to znaczy werbalnych oraz graficzno-obrazowych.

a. Przekaz werbalny

Głoszenie i nauczanie słowne spełniało dotychczas podstawową funkcję w teologii i nadal będzie stosowane w wykładzie nauki wiary, jako forma zasadni-cza i podstawowa1. Nowa propozycja, związana z wprowadzeniem wykresografii (metody wykresograficznej), nie oznacza rezygnacji z przekazu werbalnego, wręcz przeciwnie, uznaje potrzebę jego zachowania i stosowania ze względu na ważną i niezastąpioną funkcję inicjującą i formacyjną. Założenia metody wykresograficz-nej będą niedostępne i wręcz niezrozumiałe dla tych, którzy nie zdobyli podsta-wowej znajomości nauki wiary, opartej na bazie biblijnej i katechizmowej. Wpro-wadzenie ujęć wizualnych należy traktować jako element wtórny i dopełniający: przekaz werbalny zostaje ubogacony znakiem graficznym.

1 Por. E. Wasilewski, Ein »Gutenbergischer« Wendepunkt in der Theologie, s. 104.

72 Podstawowe założenia i funkcje wykresografii

b. Ujęcia graficzno-obrazowe

Określenie „ujęcia graficzne” należy odnieść do całej struktury geo-metrycznej wykresografii, posługującej się wykresami złożonymi z figur geometrycznych. Wychodząc od figury koła (okręgu), symbolicznego obra-zu Boga Jedynego, oraz figury koła z wpisanym trójkątem równobocznym, symbolicznego obrazu Trójcy Świętej, dochodzimy – przez kolejne ogniwa metody – do struktury geometrycznej złożonej z dwóch kół i dwóch trój-kątów, złączonych ze sobą wewnętrznie w pozycji wertykalnej, obrazują-cej „Całego Chrystusa” (wykres 9). To przedstawienie, będące „rdzeniem” metody wykresograficznej, powraca we wszystkich następnych wykresach, z uwzględnieniem modyfikacji tematycznych.

Od wykresu 8 pojawiają się przedstawienia obrazowe, wpisane w po-szczególne struktury geometryczne. Dotyczy to trzech obrazów, występują-cych jednorazowo: w wykresie 8 (Dziecię Jezus), w wykresie 10 (postać Chry-stusa), w wykresie 11 (Chrystus ukrzyżowany). Od wykresu 12 pojawia się, we wszystkich następnych przedstawieniach, ikona Chrystusa Miłosiernego w formie mocno rozjaśnionej, by przypomnieć, że Chrystus jest światłością: „Ja jestem światłem świata” (J 8,12). Należy podkreślić, że w całej wykreso-grafii, we wszystkich prezentowanych wykresach, zdecydowanie dominują ujęcia złożone z figur geometrycznych, ilustrujące strukturę geometryczną metody wykresograficznej. Przedstawienia obrazowe nie występują nigdy oddzielnie, lecz zawsze są wpisane w poszczególne wykresy, złożone z fi-gur geometrycznych. Ostatecznie jednak, dla ścisłości, należy zaznaczyć, że mamy do czynienia z ujęciami „graficzno-obrazowymi”.

c. Wizualizacja linealna

Wykresografia posługuje się, w głównej mierze, wizualizacją linealną (łac. linealis – liniowy), złożoną z linii, które przypominają i obrazują promienie świa-tła: „Bóg jest światłem” (1J 1,5). Chrystus zaświadcza o sobie: „Ja jestem światłem świata” (J 8,12) oraz „Ja przyszedłem na świat jako światło” (J 12, 46). Duch Święty przedstawiany jest symbolicznie w postaci „świetlistych promieni”2. Działanie Du-cha Świętego obrazowane jest na omawianych wykresach w postaci linii ciągłych lub przerywanych (wykresy: 13, 16, 17, 18, 20, 21 i 23). Wszystkie prezentowane wy-kresy, złożone z figur geometrycznych, kreślone są liniami. Warto przypomnieć,

2 H. Wegner, Duch Święty. Ikonografia, w: EK, Lublin 1989, t. 4, kol. 290.

Walory merytoryczno-formalne wykresografii 73

że obok wyżej wymienionej, istnieje też wizualizacja oparta na przedstawieniach ikonograficzno-obrazowych. Ten rodzaj wizualizacji, prowadzący zazwyczaj na bezdroża poznawcze, często staje się herezjogennym (por. wykres 2 Trójca Święta).

2. Walory merytoryczno-formalne wykresografii

a. Jasność i wyrazistość ujęć wizualnych

Teologia współczesna, oparta na przekazie werbalnym, dysponuje własną, bardzo bogatą terminologią, wypracowaną przez stulecia, której zrozumienie może nastręczyć niewtajemniczonym wielu trudności. Przekaz słowny, stosowany czę-sto we współczesnym piśmiennictwie teologicznym, którego szata językowa pełna jest zwrotów nieprecyzyjnych i mglistych oraz wieloznacznych ogólników i pojęć enigmatycznych, jest niekomunikatywny i dla przeciętnego czytelnika często nie-zrozumiały3. Osobną kwestię stanowi styl, którym posługuje się wielu teologów. Odnosi się wrażenie, iż budowa długich zdań i zawiłość narracji, pełnej wyrazów obcego pochodzenia i neologizmów, jest z góry zamierzona i ma stanowić kry-terium „naukowości”. Przy takim założeniu język teologii współczesnej staje się językiem ezoterycznym, który przesądza poniekąd o ściśle elitarnym charakterze pism teologicznych, przeznaczonych dla bardzo wąskiej grupy odbiorców, głównie teologów specjalistów.

Teologia, dzięki wprowadzeniu ujęć wizualnych, wybiega naprzeciw oczeki-waniom współczesnego człowieka, ukształtowanego w swej recepcji przez „kul-turę obrazu”, oraz ubogaca się metodologicznie. Wykresy złożone z figur geome-trycznych ukazują omawiane prawdy w sposób bardziej jasny i wyraźny. Wykład teologii, dzięki ujęciom geometrycznym, w pewnym sensie zyskuje ewidentność i oczywistość nauk empirycznych. Dalszą zaletą form wizualnych, operujących rysunkiem złożonym z figur geometrycznych, jest skrót graficzny, który również ułatwia zapamiętanie. Nie bez racji powiedział J. Turgieniew, że „rysunek wyobra-ża wzrokowo to, co w książce zajmuje kilkanaście stron”4.

Dzięki wykresom geometrycznym przekaz prawd wiary zyskuje w pewnym sensie swoje „ukonkretnienie”. Wprowadzenie wykresów na oznaczenie rzeczywi-

3 Por. E. Wasilewski, Ein »Gutenbergischer« Wendepunkt in der Theologie, s. 94.4 Cz. i J. Glenskowie, Myślę więc jestem. Aforyzmy, maksymy, sentencje, Warszawa

2000, s. 331.


stości duchowych czyni bardziej zrozumiałym to, co jest abstrakcyjne i trudne do wyobrażenia. Należy też dodać, że wykresografia stanowi, w określonym wymia-rze, realizację postulatów kartezjańskich na gruncie teologicznym. „Miarą nieza-wodną wiedzy była dla Kartezjusza jasność i wyrazistość. Co jest jasne i wyraźne (clair et distinct), to jest pewne”5.

b. Syntetyczna wizja teologii

Dalszym czynnikiem, który wpływa na ekskluzywny charakter teologii współczesnej, jest jej podział na dziesiątki dyscyplin i poddyscyplin szczegółowych, które stanowią odrębne jednostki autonomiczne, pozostające we wzajemnej izolacji. Co więcej, poszczególne dyscypliny teologiczne, dysponujące własnymi metodami, wypracowują własne słownictwo i odrębną terminologię. W konsekwencji wydane opracowania, koncentrujące się na specjalistycznej problematyce, stają się jeszcze bardziej niedostępne dla przeciętnego laika. Mając na uwadze powyższe zjawisko, mówimy o „segmentowości” teologii współczesnej6.

Wykresografia bardziej ukazuje globalną wizję teologii w zarysie, w ujęciu chrystocentrycznym. Cała historia zbawienia zmierza ku Chrystusowi, w Jego Bo-sko-ludzkiej strukturze (wykresy 1-9). W Nim znajduje soteryjne dokonanie (wy-kresy 10-12) i eklezjalne wypełnienie (wykresy 13-23) oraz eschatyczne dopełnienie (wykresy 24-27). W jednym ujęciu graficzno-obrazowym (wykres 17 „Cały Chry-stus”) postrzegalna jest jedność oraz wieloaspektowość, to jest aspekty: trynitarny, chrystocentryczny, pneumatologiczny oraz eklezjalny.

Warto zauważyć, że poszczególne wykresy ilustrujące kolejne etapy realizacji zbawczego planu Boga nie są wyrwane z kontekstu, lecz sukcesywnie kumulują się i układają, jak elementy budowli, w jedną zwartą, logicznie uporządkowaną całość.

c. Stałość struktury geometrycznej

Świat wartości duchowych, stanowiących główną domenę teologii, wymyka się spod adekwatnych ujęć werbalnych. Określenia: „Bóg”, „duch”, „doskonałość”, „pełnia bytu”, daleko wykraczające poza sferę empiryczną, trudno precyzyjnie zde-finiować i opisać w słowach. Teolodzy, poszukując ciągle nowych form przekazu werbalnego, wypracowują własną, oryginalną terminologię, która w ich mniema-niu lepiej ukazuje referowane kwestie. W konsekwencji opracowanie tej samej te-

5 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Warszawa 1968, t. 2, s. 56.6 Por. E. Wasilewski, Ein »Gutenbergischer« Wendepunkt in der Theologie, s. 94.

Funkcje dydaktyczno-formacyjne wykresografii 75

matyki przez różnych autorów, w warstwie słownej jest odmienne i zróżnicowane. To zjawisko można szczególnie zaobserwować, czytając opracowania tych samych tematów w poszczególnych wydaniach podręcznikowych czy encyklopedyczno--słownikowych. Ta odmienność wiąże się też z kwestią doboru rożnych tekstów źródłowych, w tym szczególnie biblijnych, oraz tendencję do eksponowania indy-widualnych poglądów i preferencji doktrynalnych.

W przeciwieństwie do ujęć werbalnych, struktura geometryczna wszystkich wyżej prezentowanych wykresów jest zawsze identyczna i jednakowa – stała i nie-zmienna. Dzięki temu poszczególne wykresy mogą być traktowane jako samodziel-ne „ogniwa” wykładu, które dają się wielokrotnie powielać i kopiować. Szukając analogii do wynalazku Gutenberga, można powiedzieć, że wykresy są jakby „ru-chomymi czcionkami”, które są nośnikiem określonych treści. A zatem wykład teo-logii, w ujęciu podstawowym i elementarnym, może być podany w formie krótkiej i zwięzłej, na kilkudziesięciu stronach. Stwarza to możliwość popularyzacji teologii, na miarę dotąd niespotykaną, w rożnych środowiskach kulturowych i językowych.

Poszczególne struktury geometryczne wykresografii tworzą, w określonym sensie i mierze, jakby nowy „alfabet” teologii, który stwarza nowe możliwości jej syntetycznego opracowania i wizualnego przedstawienia. Przekazy werbalne, z upływem czasu stają się niekomunikatywne, z racji „starzenia się” języka, któ-rego przekaz słowny po kilkudziesięciu latach staje się niezrozumiały. Natomiast przesłanie teologiczne „struktur geometrycznych” staje się zrozumiałe w różnych językach, tym samym stałe i niezmienne oraz uniwersalne i ponadczasowe7.

3. Funkcje dydaktyczno-formacyjne wykresografii

a. Przezwyciężenie trychotomii teologicznej

Trychotomia teologiczna (gr. trichá – na 3 części; tomé – rozdzielenie) – błęd-ny pogląd polegający na zupełnym oddzieleniu (separacji) Boga w Trójcy Świętej Jedynego od Chrystusa i od Jego Kościoła. Należy zaznaczyć, co jest oczywiste, że błąd ten nie występuje w oficjalnej nauce Kościoła, której zarys został podany w Katechizmie Kościoła katolickiego. Jest on natomiast głęboko zakorzeniony w na-uce niektórych teologów oraz świadomości i podświadomości wielu wierzących. Genezę tego błędu należy upatrywać przede wszystkim w szeroko rozpowszech-

7 Por. Cz. Barnik, Dogmatyka katolicka, t. 1, s. 51-52.


nionych w sztuce sakralnej i przedstawieniach popularnych obrazu Chrystusa w ikonie ludzkiej oraz obrazu Trójcy Świętej w postaci antropo-zoomorficznej.

Obrazy Jezusa z Nazaretu, w różnych ujęciach popularnych, kierują głów-nie uwagę na Jego człowieczeństwo. To, że Chrystus jest również prawdziwym Bogiem, w jedności z Ojcem i Duchem Świętym, nie jest w nich wizualnie ukazy-wane. Przedstawienia te sprzyjają w znacznej mierze propagowaniu kryptoariani-zmu. Bóg w Trójcy Jedyny, przedstawiany w postaci obrazowej, jako oddzielony od świata, nie kojarzy się z Najwyższym Bytem Duchowym, przenikającym całą rzeczywistość ziemską i niebieską. Nauka o Kościele, Mistycznym Ciele Chrystusa, słabo propagowana w dydaktyce, pozostaje często w sferze czysto teoretycznej i nie ma odniesienia do kategorii egzystencjalnych. Określenie „Kościół” w potocznym rozumieniu jest odnoszone do hierarchii kościelnej, to jest do papieża, biskupów i kapłanów. W konsekwencji takiego myślenia, Trójca Święta, Chrystus i Kościół jawią się jako trzy odrębne rzeczywistości. Powyższy błąd jest szczególnie zauwa-żalny w separatystycznym traktowaniu Kościoła. Kardynał. J. Ratzinger zwrócił uwagę na niebezpieczne „rozdwojenie”, jakie dokonało się w najnowszej teologii, gdzie Kościół i Chrystus traktowane są rozłącznie. „W najnowszej teologii rozwarła się przepaść między Jezusem i Kościołem – przepaść, która bynajmniej nie pozo-staje tylko teorią, ale pociąga za sobą określoną postawę, wyrażającą się w dobrze znanym sloganie: «Chrystus – tak, Kościół – nie»”8.

W przezwyciężeniu tego błędu może ważną rolę odegrać wykresografia, szcze-gólnie przedstawienie Christus totus (wykres 17). W tym ujęciu geometryczno-ob-razowym prawda o jedności Boga w Trójcy Jedynego oraz Chrystusa i Jego Kościoła jawi się jako ewidentna – wizualnie postrzegalna. „Kościół jest Ciałem, którego Chrystus jest Głową” (KKK 807). Chrystus – Głowa, druga Osoba Trójcy Świętej, Syn Boży, pozostaje w nierozerwalnej jedności z Ojcem i Duchem Świętym: „Syn jest cały w Ojcu, cały w Duchu Świętym” (KKK 255). „Chrystus i Kościół tworzą więc «Całego Chrystusa» (Christus totus). Kościół stanowi jedno z Chrystusem” (KKK 795). Oddzielenie od „Całego Chrystusa” jest oddzieleniem od Boga w Trój-cy Świętej Jedynego, od Chrystusa – Głowy i Jego Ciała Mistycznego – Kościoła. Wielu współczesnych ludzi odrzuca Kościół, wybierając sobie tylko Boga. W świe-tle wykresografii te błędne opcje, będące konsekwencją trychotomii teologicznej, są złudne i nierealne – fikcyjne.

8 J. Ratzinger, Chrystus i Jego Kościół, Kraków 2006, s. 91.


b. Funkcja korygująca wykresografii

Dzięki przedstawionym wykresom przekaz słowny zyskuje nowy atut, jakim jest wizualizacja, przez co korekta błędów staje się łatwiejsza. Wykresografia ko-ryguje lub ułatwia korektę 33 błędów występujących w nauce niektórych teologów oraz w świadomości i podświadomości wielu wierzących. W pracy K. Krukowskie-go została przedstawiona funkcja korygująca błędy w teologii, zarówno w syste-matycznej, jak i w innych działach. Błędy te są wychwycone bardzo trafnie. Są to: dosłowne metaformizmy w przedstawieniu Boga w Trójcy, tryteizm, ujmowanie Boga jako mężczyzny, subordynacjonizm, odrzucenie współwieczności Osób Bo-skich, w chrystologii – neoarianizm, opuszczenie nieba przez Logos lub negacja preegzystencji Logosu, w eklezjologii – oddzielenie Chrystusa od Kościoła, od Ludu Bożego i od hierarchii, wielokościelność, antyeklezjalizm i błędy w eschatologii, zwłaszcza negowanie piekła i czyśćca. Uwzględnione są także liczne błędy w ro-zumieniu miłości, jednej z podstaw rzeczywistości chrześcijańskiej, a także w od-mawianiu Bogu natury duchowej i osobowej. Bardzo słuszne jest także wykrycie u niektórych teologów błędów co do charakteru teologii, jak zwodniczy werbalizm czyli żargon teologiczny, ukryty arianizm, kawałkowanie teologii na niezwiązane ze sobą segmenty i odrywanie jej od Magisterium Kościoła. Oczywiście, błędów teologicznych jest dziś dużo więcej w teologii liberalizującej, ale najważniejsze są ujęte i ich obrazowy odpór stanowi wzór dla korygowania owych innych błędów, jak i dla ewentualnego tworzenia nowych znaków dydaktycznych9.

c. Wieloaspektowy kontekst doktrynalny (Christus totus) w wykładzie prawd wiary

Przekaz prawd wiary w ujęciu werbalnym, dotyczący określonej tematyki, z konieczności niejako skupia się na referowaniu kolejnych kwestii szczegółowych, które w recepcji słuchaczy mogą budzić różne, niekoniecznie spójne, skojarzenia wyobrażeniowe. Powyższe zjawisko można zilustrować na przykładzie nauki do-tyczącej chrztu. Katechizm w wykładzie nauki o chrzcie eksponuje kolejno bądź aspekt chrystologiczny – chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie (por. KKK 1277), bądź eklezjalny – chrzest włącza w Kościół (por. KKK 1267), bądź pneumatologiczny – chrzest czyni neofitę świątynią Ducha Świętego (por. KKK

9 Por. K. Krukowski, Nowe narzędzie ewangelizacji. „Metoda wykresograficzna”, Lublin–Pelplin 2011, s. 96-123.


1265), bądź trynitarny – chrzest daje uczestnictwo w Boskim życiu Trójcy Świętej (por. Komp. 263).

Można zapytać, jak dalece w mentalności słuchaczy zakorzeniona jest trycho-tomia teologiczna. W jakim stopniu określenia: Chrystus, Kościół, Duch Święty, Trójca Święta, odnoszone do przedstawień ikonograficznych, kojarzone bywają rozdzielnie? Można dalej pytać, czy wyżej wyliczone aspekty mogą być przypo-rządkowane do jakiegoś jednego wspólnego kryterium doktrynalnego – do jednego pola poznawczo – wizualnego?

Rozwiązanie tych kwestii i odpowiedzi na powyższe pytania, dostarcza wy-kres 20, obrazujący chrzest. Poszczególne wątki i aspekty: chrystologiczny, eklezjal-ny, pneumatologiczny i trynitarny zostają przyporządkowane do jednej wspólnej płaszczyzny teologicznej, ukazanej wizualnie na wykresie Christus totus. Dzięki temu jednemu przedstawieniu geometryczno-obrazowemu Christus totus, zostaje przełamana – występująca w teologii w ogóle, jak i w teologii chrztu – segmento-wość doktrynalna. Należy podkreślić, że ujęcie Christus totus występuje we wszyst-kich wykresach od 14 do 27. Omawiana tam problematyka zostaje każdorazowo osadzona w wieloaspektowym kontekście doktrynalnym. Wykresografia, dyspo-nująca syntetycznymi ujęciami wizualnymi, stanowi dopełnienie i ubogacenie przekazu werbalnego.

d. Funkcja parenetyczna wykresografii

Termin „parenetyczny” (gr. paraίnesis – upomnienie, przestroga) używany jest w znaczeniu: moralizatorski, pouczający, dydaktyczny. Przez określenie „funkcja parenetyczna”, należy rozumieć, w sensie szerokim, funkcję formacyjną wykre-sografii, ukazującej, w ujęciu graficzno-obrazowym, wartość wyborów czterech opcji (dróg) życiowych oraz ich konsekwencje. Te wybory, przedstawione wizual-nie na wykresach: 24, 25, 26 i 27, rozpatrywane są w kategoriach weryfikacji stanu szczęścia: prawdziwego, pełnego i trwałego. Poszczególne wykresy obrazują wy-bór następujących opcji: dobrowolne odłączenie się od Boga – piekło (wykres 24), ignorowanie Boga – agnostycyzm (wykres 25), „katolik z metryki” – wybór czyść-ca (wykres 26) oraz wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacja nieba na ziemi (wykres 27).

Każda z wymienionych opcji, w istocie rzeczy, co zasługuje na podkreślenie, ma na uwadze „Całego Chrystusa”, to jest Boga w Trójcy Świętej Jedynego, Boga Wcielonego, Jezusa Chrystusa i Jego Kościół, co w pełni ilustrują wszystkie cztery wykresy, a co nie w pełni sygnalizują tytuły poszczególnych wykresów. W prze-łożeniu na kategorie szczęścia, każda z tych opcji staje się ewidentna – jako wizu-alnie postrzegalna.


Dobrowolne odłączenie się od „Całego Chrystusa” (wykres 24) pokazuje, że w Chrystusie, Bogu Wcielonym, jest pełnia wszelkich dóbr i wartości. „Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia” (Kol 1,16), pełnia życia, miło-ści, prawdy, dobroci, pokory, łagodności, pokoju i radości. Ci, którzy poddają się wpływowi i działaniu Szatana, „ojca kłamstwa” (J 8,44), który działa w świecie przez nienawiść do Boga i Jego Królestwa w Jezusie Chrystusie” (KKK 395), tra-cą wszystkie wyżej wymienione wartości, popadając w śmierć, nienawiść, pychę, kłamstwo, gniew, smutek, zazdrość i wszelkie zło. Taki stan sprowadza na nich liczne udręki i cierpienia. Stają się poplecznikami Szatana w walce przeciw Bogu i Kościołowi. Ich życie staje się pasmem niepowodzeń i klęsk. Stają się głęboko nieszczęśliwi – antycypując gehennę piekła na ziemi.

Ignorowanie Boga – agnostycyzm (wykres 25) wskazuje na agnostyków praw-dziwych, którzy szczerym sercem szukają Boga i pragną pełnić Jego wolę. Przez chrzest pragnienia zostają włączeni do Kościoła – Ciała Mistycznego Chrystusa. Zaś pseudoagnostycy, którzy ze względów ekonomicznych lub politycznych czy społecznych, wbrew własnemu przekonaniu i sumieniu, deklarują agnostycyzm (agnostycyzm konformistyczny), w gruncie rzeczy wybierają odłączenie od Chry-stusa i Jego Kościoła. Z tej racji, ich status jest podobny do statusu tych, którzy zostali opisani w grupie poprzedniej (wykres 24). Doświadczają oni tych samych udręk i nieszczęść, jak ci, którzy otwarcie i wprost wybrali odłączenie od „Całego Chrystusa”.

„Katolik z metryki” – wybór czyśćca (wykres 26) dotyczy tych, którzy niejako okrężną drogą zbliżają się do Boga. Każdy chrześcijanin powołany jest do święto-ści, do realizacji programu drogi doskonalenia, prowadzącej przez upodobnienie do Chrystusa ku pełnemu z Nim zjednoczeniu. Wielu chrześcijan dyspensuje się od realizacji tego powołania, pozostając często do końca życia u początków drogi doskonalenia. Miłość Boga próbują łączyć z miłością „bogów obcych” – idoli (żą-dza pieniędzy, bogactwo, sława, władza oraz używanie przyjemności i rozkoszy). Na tej drodze nie osiągają ani pokoju Chrystusowego, ani radości serca. „Idole” są nienasycone. „A wszyscy, którzy idą za obcymi bogami, pomnażają swoje udręki” (Ps 16,4). Służba idolom daje tylko zadowolenie chwilowe, połowiczne i nietrwałe. Po śmierci podejmują drogę dalszego doskonalenia przez czyściec. W konsekwencji opóźniają swoje szczęście prawdziwe, zdążając do niego drogą „okrężną”.

Wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacją nieba na ziemi (wykres 27) wska-zuje na przyjaciela Chrystusa, który osiąga prawdziwą wolność będąc wyzwolonym z niewoli grzechu oraz idoli. Nie lęka się niczego: ani śmierci własnej, ani utraty bliskich, ani utraty mienia. Przekonany, że miłujący Bóg wszystko daje dla jego dobra. Taki człowiek z łatwością podejmuje praktykowanie ascezy. Tak przeżywana miłość uskrzydla go i uzdalnia do ofiar i poświęceń. Cieszy się pokojem Chrystu-sowym, pokojem serca, pozostając ufnym i radosnym. Kocha wszystkich ludzi, wi-


dząc w nich braci – dzieci Ojca Niebieskiego. Upodobniony do Boga, jest prawdzi-wie piękny. Posiada udział w bogactwie swego Przyjaciela – Boga. Jak pisze Adam Mickiewicz: „Człowiek święty jest równie jak Stwórca bogaty, bo Stwórca podziela z nim wszystkie swoje światy”. Osiąga najwyższe szczęście dostępne człowiekowi na ziemi. Upodobniony do Chrystusa osiąga też trwałe z Nim zjednoczenie. Ten stan jest antycypacją szczęścia, nieba na ziemi. „Niebo jest szczęśliwą wspólno-tą tych wszystkich, którzy są doskonale zjednoczeni z Chrystusem” (KKK 1026).

Reasumując, można stwierdzić, że wykresografia oferuje nowy rodzaj moty-wacji wyboru ideału świętości, weryfikowanego w kategoriach eudajmonistycznych, oparty na przedstawieniach graficzno-obrazowych, ilustrujących walory i ułom-ności wyboru czterech potencjalnych dróg życiowych. Tradycyjne postulaty, uj-mowane w formie imperatywów moralnych, dzięki ujęciom geometrycznym stają się ewidentne. Wykresografia ilustruje jasno i wyraźnie, ze dwie opcje szukania szczęścia poza Bogiem Wcielonym i Jego Kościołem są zwodnicze, błędne i fałszy-we (wykresy 24 i 25). Opcja rezygnacji z drogi doskonalenia (wykres 26), dająca tylko „okruchy” szczęścia, jest ułomna i zwodnicza. „Katolik z metryki” wybie-rając asekurancki minimalizm, zdąża do pełni szczęścia drogą „okrężną” – przez czyściec. Oczywistym też staje się, że tylko wybór przyjaźni z Chrystusem (wy-kres 27) i trwanie w Jego Kościele gwarantuje osiągnięcie szczęścia prawdziwego, pełnego i trwałego. W kontekście pozostałych opcji, jest to wybór jedynie w pełni uzasadniony, słuszny i optymalny.

Rozdział III Geneza i historia wykresografii

Dla lepszego zrozumienia założeń wykresografii, w niniejszym rozdziale naj-pierw zostaną omówione jej początki oraz wstępne fazy tworzenia struktur geome-trycznych. Dalsza część przestawi dzieje wykresografii w elementarnym zarysie.

Wykresografia (metoda wykresograficzna), której twórcą jest F. Drączkowski, powstawała i rozwijała się na bazie żmudnych studiów, prowadzonych w latach 1978-2014, przez wymienionego autora. Geneza wykresografii i jej pierwsza faza powstawania wiąże się ściśle z jego studiami, poświęconymi pedagogii, agapetologii i eklezjologii Klemensa Aleksandryjskiego. Proces formacji intelektualnej, według Klemensa złożony z pięciu etapów, F. Drączkowski zobrazował w formie trójką-ta równoramiennego, podzielonego na pięć płaszczyzn poziomych, ilustrujących poszczególne etapy wzrostu i dojrzewania1. W koncepcji Klemensa proces wycho-wania (paideia) obejmuje zarówno formację intelektualną, jak i moralną, złożoną też z pięciu etapów. Realizacja obydwu tych procesów (dyo paideiai) prowadzi do doskonałej miłości (agape teleia). By zobrazować te prawdy, F. Drączkowski posłu-żył się dużym trójkątem równoramiennym, podzielonym pionowo na dwie części, z których każda została podzielona na pięć płaszczyzn poziomych, gdzie zostały wpisane poszczególne wartości dotyczące obu wymienionych formacji, prowadzą-cych do doskonałej miłości.

„Bóg jest miłością” (1 J 4,16). „Miłość jest z Boga” (1 J 4,7). Dla zilustrowania prawdy przekazanej przez św. Jana F. Drączkowski zamieścił na szczycie wyżej opisanej struktury trójkąt równoboczny, obrazujący symbolicznie Boga w Trójcy Świętej Jedynego, który jest miłością (agape). W ten sposób powstała struktura geo-metryczna złożona z dwóch trójkątów złączonych ze sobą wewnętrznie w pozycji

1 F. Drączkowski, Struktury semantyczne wyrazu paideia w dziele Klemensa Aleksandryjskiego Στρωματείς, w: J. Pliszczyńska (red.), Z zagadnień literatury greckiej, Lublin 1978, s. 140.

82 Geneza i historia wykresografii

wertykalnej, którą Autor określił nazwą „struktura agape”2. Kontynuując swoje badania nad eklezjologią Klemensa, F. Drączkowski doszedł do wniosku, że wy-żej opisana „struktura agape” jest również strukturą Kościoła. Ta prawda została zobrazowana na opisanym wykresie. W górny trójkąt zostały wpisane następujące określenia: theos agape, Christos kefale tes ekklesias. W dolnym trójkącie, podzielo-nym poziomo na trzy płaszczyzny, umieszczono nazwy określające zróżnicowanie Ludu Bożego na trzy grupy: oikétai (arché agapes – początek miłości), oikétai pίstoi (áuxesis agápes – wzrost miłości), filoi (agápe teleίa – miłość doskonała). Wyżej opisana struktura stanowi podstawowy „rdzeń” wykresografii.

Kontynuując swoje badania nad fenomenem agape, Autor metody postanowił poszerzyć badaną bazę źródłową o teksty zaczerpnięte z pism 23 ojców Kościoła. Wyniki swych badań opublikował w pracy Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990¹; 1991², stron 219), która została przełożona i wydana w języku niemieckim pt. Gott ist die Liebe. Eine patristische Studie (Lublin 1993). Istotnym dopowiedze-niem, dotyczącym graficznej struktury agape, były dwie wypowiedzi Pseudo-Dio-nizego Areopagity, który twierdzi, że miłość Boga jest jakby „kołem wiecznym” oraz „mocą (dýnamis) jednoczącą i kierującą”3. W oparciu o powyższe określenia, F. Drączkowski przedstawił symboliczny obraz Boga w Trójcy Świętej Jedynego w postaci okręgu, koła (kýklos), w które został wpisany trójkąt równoboczny. By zobrazować dynamiczny wymiar miłości Bożej, zamieścił na okręgu trzy strzałki (s. 37). Klemens Aleksandryjski określił zwięźle miłość (agape) jako „wspólnotę życia”4. Aplikując powyższe określenie do istoty Boga, który jest miłością (1 J 4, 16), można powiedzieć, że Bóg jest doskonałą wspólnotą życia Ojca, Syna i Ducha Świętego. Przez dzieło wcielenia, wspólnota życia Osób Boskich została poszerzona o wymiar ludzki, stając się Bosko-ludzką wspólnotą życia. W nawiązaniu do po-wyższych prawd, struktura graficzna miłości (agape) została przedstawiona w for-mie dwóch okręgów i dwóch trójkątów złączonych ze sobą wewnętrznie w układzie wertykalnym. Ta struktura jest również strukturą graficzną Kościoła (s. 179). Pełnia miłości jest w Bogu Wcielonym, Jezusie Chrystusie. Jej obrazem symbolicznym jest winny krzew: „Ja jestem winnym krzewem, wy latoroślami” (J 15,5). Miłość posiada dwa podstawowe wymiary: ontyczny – rzeczywistość winnego krzewu oraz dyna-miczny – moc Bożą, moc Ducha Świętego, jednoczącą i kierującą, którą oznaczają soki życia tego krzewu. Te dwa wymiary są nierozłączne. Wyżej opisana struktura graficzna (geometryczna) agape i Kościoła stanowi główny „rdzeń” i podstawową „osnowę” wykresografii. Z tej racji powraca we wszystkich dalszych wykresach, w formie identycznej, bądź zmodyfikowanej tematycznie.

2 Por. tenże, Kościół – Agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Lublin 1983, s. 74.3 Pseudo-Dionizy Areopagita, De divinis nominibus 4,14.4 Klemens Aleksandryjski, Stromateis II 41,2.

Geneza i historia wykresografii 83

W kolejnych latach metoda wykresograficzna, na bazie wyżej opisanej struk-tury geometrycznej, ulegała stopniowemu „rozbudowaniu” i poszerzeniu o nowe wykresy i znaki graficzne oraz przedstawienia obrazowe. Jej Autor też stopnio-wo „odkrywał” i określał jej nowe funkcje ilustrujące, korygujące i dydaktyczne. By ułatwić czytelnikowi śledzenie tego rozwoju, posłużymy się w dalszej relacji oznakowaniem chronologicznym, określającym lata wydania kluczowych pozycji książkowych, stanowiących niejako „kamienie milowe” historii wykresografii. Dla uniknięcia zbędnych objaśnień, należy też zaznaczyć, że we wszystkich pracach F. Drączkowskiego wydanych przed rokiem 2008 pojawiają się wykresy złożone wyłącznie z ujęć geometryczno-graficznych.

1996 – F. Drączkowski, Poza miłością nie ma zbawienia (Pelplin-Toruń 1996, stron 85). Na bazie historii zbawienia i w kontekście nauki o miłości (agape) Autor zaprezentował 10 wykresów, obrazujących następujące prawdy wiary: Trójca Święta w ujęciu symbolicznym, Stan przyjaźni człowieka z Bogiem, Grzech pierworodny, Wcielenie Syna Bożego, Kościół – Mistyczne Ciało Chrystusa, Chrzest, Etapy dosko-nalenia chrześcijańskiego, Struktura hierarchiczna Kościoła, Czyściec i Świętych ob-cowanie. Powyższa pozycja została przetłumaczona na język włoski i wydana przez wydawnictwo Dehoniana pt. La salvezza é nell amore (Roma 1998).

2000 – F. Drączkowski, Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne (Pelplin-Lublin 2000, stron 285). Praca złożona z siedmiu rozdziałów: Jeden Bóg w trzech Osobach, Dzieło stworzenia. Człowiek, Jezus Chrystus – Zbawiciel, Kościół Chrystusowy, Sie-dem sakramentów Kościoła, Powszechne powołanie do świętości w Kościele i Rzeczy ostateczne oraz 30 wykresów, rysowanych liniami ciągłymi lub przerywanymi, o różnych kolorach. Istotnym novum jest wprowadzenie dwóch wykresów ilu-strujących stworzenie i upadek aniołów (królestwo Złego zostało zobrazowane w formie zniekształconego, płaskiego prostokąta) oraz wykresów obrazujących siedem sakramentów.

2001 – F. Drączkowski, Metoda wykresograficzna w katechezie (Pelplin 2001, stron 151). Praca złożona z dwóch części: I Prezentacja metody wykresograficznej, złożona z 16 rozdziałów i 16 wykresów (s. 11-123); II Omówienie metody wykreso-graficznej (s. 125-138). Autor po raz pierwszy posłużył się określeniem „metoda wykresograficzna” oraz podał jej zwięzłą charakterystykę (s. 136-138).

2002 – F. Drączkowski, Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym (Lublin-San-domierz 2002, stron 71). Praca złożona z 30 wykresów oraz objaśnień katechi-zmowych, zamieszczonych na paralelnych stronach. W Słowie wprowadzającym W. Świerzawski, pisze: „Drogi Księże Profesorze, gratuluję odkrycia i dziękuję za dotychczasowy trud, życzę dalszych pomysłów w koniecznym dialogu ze współ-czesnością”(s. 5).

2003 – F. Drączkowski, Teologia w kategoriach geometryczno – matematycz-nych (Pelplin 2003, stron 136). Praca złożona jest z 9 rozdziałów oraz 9 wykresów.


Autor po raz pierwszy zwrócił uwagę na to, że wykresografia, obok funkcji ilu-strującej prawdy wiary, może też pełnić ważną funkcję „dydaktyczno-korygującą”. Temu zagadnieniu poświęcił osobne paragrafy zamieszczone w poszczególnych rozdziałach. W zakończeniu stwierdza, że wykresografia ułatwia korektę „16 róż-nych nieprawidłowości oraz błędów” (s. 120).

2008 – F. Drączkowski, Poza Kościołem nie ma zbawienia (Pelplin 2008, stron 197). Autor po raz pierwszy wprowadza wykresy paralelne: złożone z figur geome-trycznych oraz geometryczno-obrazowych, w które została wpisana ikona Chrystu-sa Miłosiernego, w formie mocno rozjaśnionej. Tego rodzaju innowację uzasadnia potrzebą stosowania zasady akomodacji: „Obraz Chrystusa – Jego ikona, znana tak dobrze z wielu przedstawień i ujęć rozpowszechnionych w świątyniach i domach prywatnych, zakodowała się głęboko w świadomości i wyobraźni współczesnych ludzi wierzących. Tych przyzwyczajeń nie można ignorować ani lekceważyć” (s. 9). Należy zaznaczyć, że ujęcia „geometryczno-obrazowe” powracają we wszystkich następnych pracach ks. Drączkowskiego poświęconych wykresografii.

2011 – W tym roku ukazały się książki dwóch autorów: F. Drączkowskiego, Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane (Lublin-Pelplin 2011, stron 176) oraz K. Krukowskiego, Nowe narzędzie ewangelizacji. „Metoda wykre-sograficzna” (Lublin-Pelplin 2011, stron 192). Krzysztof Krukowski, student do-gmatyki, podjął się opracowania następującego tematu pracy doktorskiej: Wartość gnozeologiczna i dydaktyczna metody wykresograficznej w teologii. Wyniki swych badań opublikował w wyżej wymienionej pracy. Obydwie wyżej wymienione po-zycje książkowe zostały wysłane do Ojca Świętego Benedykta XVI z prośbą o ocenę przydatności metody wykresograficznej w wykładzie teologii i dydaktyce Kościoła. W odpowiedzi papież Benedykt XVI skierował list do F. Drączkowskiego, dnia 10 czerwca 2011 roku, wysłany z Sekretariatu Stanu. Na szczególną uwagę zasługują słowa Benedykta XVI: „Ojciec Święty życzy, by metoda wykresograficzna stosowa-na przez Księdza Profesora przyczyniła się do zrozumienia prawd wiary w jeszcze pełniejszy sposób, stwarzając okazję do rekonstrukcji ich autentycznego znaczenia teologicznego. Zawierzając Księdza Profesora wstawiennictwu Matki Najświętszej, wyprasza, na dalsze lata twórczej pracy, potrzebne dary Bożej Opatrzności i z serca błogosławi”5. Fakt aprobaty metody wykresograficznej przez Najwyższy Autorytet Urzędu Nauczycielskiego Kościoła stał się zachętą do podjęcia dalszych nad nią studiów. Publiczna obrona wyżej wymienionej pracy doktorskiej K. Krukowskiego odbyła się 31 stycznia 2013 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Finalne wyniki swych badań K. Krukowski opublikował w pracy Geometryczna wizja Boskiej rzeczywistości (Pelplin 2013, stron 260).

5 Zob. A. Becciu, List arcybiskupa z Sekretariatu Stanu z dnia 10.06.2011, Watykan, w: F. Drączkowski (red.), Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 10.


2012 – F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym (Pelplin 2012, stron 52). Praca złożona jest z 16 wykresów oraz objaśnień zamieszczonych na pa-ralelnych stronach. W „Zakończeniu” autor wymienia sześć istotnych funkcji, jakie pełni metoda wykresograficzna w teologii i dydaktyce Kościoła: ilustruje prawdy wiary, rewaloryzuje kategorię piękna w teologii, promuje wykład teologii, moty-wuje wybór ideału świętości, koryguje lub ułatwia korektę 33 błędów oraz ukazuje globalną wizję teologii w ujęciu chrystocentrycznym. Powyższa praca została prze-tłumaczona na język niemiecki i wydana przez wydawnictwo Engelsdorfer Verlag, pt. Synthese der Theologie in grafischer Darstellung (Leipzig 2013).

2014 – F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskie-go Jana Pawła II 2014, stron 88). Praca złożona jest z 30 wykresów oraz objaśnień zamieszczonych na paralelnych stronach. Do zarysu przedstawionego w poprzed-nim wydaniu autor dołączył 14 wykresów, poszerzających wizję syntezy teologii głównie o aspekty historiozbawcze i sakramentalne. Istotne novum stanowi wpro-wadzenie trzech przedstawień obrazowych: Dziecię Jezus (wykres 6 – Wcielenie Syna Bożego), postać Chrystusa nauczającego (wykres 8 – Misteria ziemskiego życia Chrystusa) oraz Chrystus ukrzyżowany (wykres 9 – Odkupieńcza Męka i Śmierć Chrystusa). W tej pracy F. Drączkowski po raz pierwszy określił istotę błędu, ja-kim jest trychotomia teologiczna. Opisał jej genezę oraz wskazał na zagrożenia z nią związane (s. 83-84). Wymieniona pozycja, podobnie jak poprzednie, została przetłumaczona na język niemiecki i wydana przez wydawnictwo Engelsdorfer Verlag, pt. Synthese der Theologie in grafischer Darstellung. Zweite, erweiterte Au-flage (Leipzig 2014).

2015 – E. Wasilewski, Aplikacja założeń metody wykresograficznej do teorii i praktyki homiletycznej (Gniezno 2015, stron 274). Niniejsze opracowanie stanowi monografię habilitacyjną i złożone jest z 6 rozdziałów i 33 wykresów. Edward Wa-silewski wprowadził drugą nazwę na określenie metody wykresograficznej, którą jest „wykresografia” (s. 17). Sporządził także zestaw symbolicznych obrazów Boga (okrąg z wpisanym trójkątem równobocznym oraz trójkąt z okiem Opatrzności Bożej), występujących w 34 obiektach sakralnych położonych na terenie Polski, Niemiec, Włoch oraz Izraela (s. 25-29). Omówił również genezę wykresografii oraz etapy jej powstawania (s. 31-63). Przedstawił także opinie 28 specjalistów, doty-czące wartości merytorycznej wykresografii w wykładzie teologii oraz dydaktyce Kościoła (s. 75-86). Przedyskutował funkcje korygujące i parenetyczne wykreso-grafii (s. 87-185). Przedstawił również propozycje własne dotyczące wykorzystania wykresografii w dydaktyce akademickiej i seminaryjnej (s. 187-206) oraz w kazno-dziejstwie (s. 209-239).

W tym samym roku ukazały się jeszcze dwie pozycje książkowe E. Wasi-lewskiego. W pierwszej, pt. Geometria w służbie teologii (Pelplin 2015, stron 114),


w nawiązaniu do wykresografii, omawia funkcję pomocniczą geometrii (ściśle – planimetrii) w wykładzie teologii, zaś w drugiej, pt. Ideał świętości. Przekaz Dobrej Nowiny w ujęciach graficzno-obrazowych (Gniezno 2015, stron 70) przedstawia ide-ał świętości w nawiązaniu do wykresografii, obrazującej cztery opcje życiowe. Ta pozycja została przetłumaczona na język niemiecki i wydana przez wydawnictwo Engelsdorfer Verlag, pt. Das Ideal der Heiligkeit. Die Botschaft der Guten Nachricht in grafisch-bildlichen Darstellungen (Leipzig 2015).

2016 – E. Wasilewski, Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach gra-ficzno-obrazowych. Pomoce katechetyczne z płytą CD (Gniezno 2016, stron 177). Praca złożona jest z 10 rozdziałów i 33 wykresów. W ramach poszczególnych roz-działów zostały zanalizowane 33 kwestie szczegółowe, których materiał może być wykorzystany w tematycznie określonych katechezach. Przy omówieniu poszcze-gólnych tematów został zachowany stały, trójdzielny schemat: prawda katechi-zmowa – wykres – wartość ilustrująca oraz dydaktyczno-korygująca (w punktach A. i B. ). W tym samym roku ukazała się druga pozycja książkowa, pt. Chrzest. Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa (Gniezno 2016, stron 88). Praca złożo-na jest z trzech rozdziałów: Chrzest w świetle prawd katechizmowych, Prezentacja metody wykresograficznej oraz Chrzest w świetle wykresografii. W jednym przed-stawieniu geometryczno-obrazowym (wykres 17, s. 74) zostały ukazane wszystkie aspektowe (cząstkowe) określenia chrztu: chrystologiczne, eklezjalne, pneumatolo-giczne i trynitarne.

W nawiązaniu do podstawowej struktury geometryczno-obrazowej Christus totus, E. Wasilewski wypracował 12 nowych wykresów, niespotykanych w opra-cowaniach F. Drączkowskiego. Nowe modyfikacje ilustrują następujące tematy: Motywacja dobroczynności, Etapy doskonalenia, Proces doskonalenia, Negacja ide-ału świętości, Realizacja ideału świętości, Narzeczeństwo, Chrzest – wszczepieniem w Kościół – Mistyczne Ciało Chrystusa, Chrzest włączeniem do Kościoła – wspólnoty Ludu Bożego, Chrzest – przyjęciem do Kościoła – świątyni Ducha Świętego, Kościół – Lud Boży, Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (KKK 795), Kościół – Głowa i Ciało Chrystusa oraz Kościół szkołą Chrystusa.

Po zapoznaniu się z dokumentacją postępowania habilitacyjnego przedsta-wionego przez habilitanta i recenzjami jego osiągnięć naukowych (25 opracowań naukowych, w tym 11 poświęconych metodzie wykresograficznej) i uchwałą Komisji habilitacyjnej, Rada Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewi-cza w Poznaniu, uchwałą z dnia 3 kwietnia 2017 roku, nadała księdzu Edwardowi Wasilewskiemu stopień doktora habilitowanego nauk teologicznych.

2016 – P. Zaporowicz, Mysterium mundi, (Bydgoszcz 2016, stron 64)Autor jest doktorem sztuki i pracuje jako asystent na Wydziale Sztuk Pięk-

nych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Inspirowany lekturą pracy F. Drączkowskiego Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne, stworzył dwa cykle ma-


larskie: Creatio ex nihilo i De Trynitate (s. 5-29). Tym samym, jako współczesny artysta-malarz, wpisuje się w nowy nurt poszukiwań. Kompozycja obrazów w war-stwie formalnej została zamknięta w układzie linii w porządku wertykalnym i ho-ryzontalnym. Otwarte kompozycje obrazów prowadzą tym samym do spotkania z Nieskończonym. Treść obrazów została zamknięta głównie w formie trójkąta, który jest symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego.

Rozdział IV Oceny i propozycje specjalistów

Wydane kolejno pozycje książkowe F. Drączkowskiego, dotyczące metody wykresograficznej, doczekały się recenzji wielu specjalistów, reprezentujących pol-skie i zagraniczne środowiska naukowe. Według ich zgodnej opinii, wymieniona metoda winna znaleźć zastosowanie w wykładzie teologii oraz szeroko rozumianej dydaktyce Kościoła. W niniejszym, zwięzłym opracowaniu, ograniczymy się do przedstawienia tylko najważniejszych ocen i propozycji.

Roman Sieroń, w swej recenzji pt. Geometryczna teologia dla wszystkich, po-święconej pracy F. Drączkowskiego Teologia w kategoriach geometryczno-matema-tycznych, wyraża postulat, by metodę wykresograficzną wprowadzić do wykładów teologii: „Nowa książka ks. profesora Franciszka Drączkowskiego wykazuje, że teologia posiada własną, wewnętrznie spójną strukturę. Dzięki oparciu jej na ele-mentach wizualnych, ukonkretnionych dzięki figurom geometrycznym, zyskuje w pewnym sensie ewidentność występującą w naukach empirycznych. Wykład ten, oparty na przedstawieniach geometrycznych, posiada walor ścisłości matematycz-nej do tego stopnia, że jest on w stanie skorygować szereg błędów i nieścisłości, występujących w świadomości wielu wierzących. Z tej też racji, do poszczególnych rozdziałów zostały wprowadzone specjalne paragrafy, omawiające i ukazujące tę ważną i można zaryzykować stwierdzenie, niezastąpioną rolę metody geome-tryczno-teologicznej w wykładzie teologii”1. Zdaniem K. Guzowskiego, metoda wykresograficzna jest „wyjściem teologii poza krąg mechanicznych sylogizmów, poza obręb ogólności i abstrakcji, jest w stanie idealnie połączyć poznanie intu-itywne i logiczne”2. Waldemar Turek, w recenzji pracy pt. Supernatural Geometry

1 R. B. Sieroń, Geometryczna teologia dla wszystkich, „Gość Niedzielny” 17 (2004), s. 43.

2 K. Guzowski, Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane, Lublin 2011, s. 9.

90 Oceny i propozycje specjalistów

F. Drączkowskiego, zwraca uwagę na zwięzłość i oryginalność formy, w której autor przedstawił historię zbawienia. Jego zdaniem takie ujęcie teologii staje się dostępne dla wszystkich, to znaczy także dla tych, którzy nigdy nie studiowali teologii oraz dla tych, którzy mają zazwyczaj problemy ze zrozumieniem terminologii filozo-ficzno-teologicznej3. Antoni Nowak, w swej recenzji dotyczącej pracy pt. Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia, pisze: „Autor recenzowanej pozycji jest profesorem zwyczajnym KUL, wybitnym patrologiem, Kierownikiem Katedry Patrologii Grec-kiej KUL. Ksiądz F. Drączkowski posiada żywy zmysł eklezjalny, nie rozwadnia nauki Kościoła Świętego, ani nie jest autorem «pod publikę», to znaczy, że nie uprawia «teologii poklasku». Potrafi wydobywać ze skarbca Kościoła rzeczy stare i nowe. Nowość nie polega tylko na oryginalnych i trafnych sformułowaniach, ale również na przybliżeniu prawd objawionych językiem «geometrii», który w sposób nowatorski przybliża czytelnikowi głębię nauczania Kościoła Świętego. Ten sposób przekazu zainicjował w historii teologii F. Drączkowski”4.

Helena Słotwińska postuluje wprowadzenie wykresografii do katechezy: „Me-toda wykresograficzna jest bezwzględnie potrzebna współczesnej katechezie, stąd też zamiast zastanawiać się nad tym, jak przekonać do niej sceptyków, należy raczej zastanowić się, jak dotrzeć z nią do jak najszerszej rzeszy katechizujących i kate-chizowanych”5. Luciana Mirri, w swej recenzji opublikowanej w języku włoskim, zwraca uwagę na wartość katechetyczną przedstawień „symboliczno-figuratyw-nych”, zamieszczonych w pracy pt. Supernatural Geometry. Uważa, że stanowią one „doskonałe narzędzie katechetyczne” (ottimo strumento di catechesi) stwo-rzone na bazie Katechizmu Kościoła katolickiego6. Dariusz Żurański postuluje, by metoda wykresograficzna, posługująca się wizualizacją dostosowaną do men-talności współczesnego człowieka, została wprowadzona do katechezy: „Wpro-wadzenie tej metody do katechezy zdaje się być koniecznym postulatem chwili, w związku z palącym zapotrzebowaniem na przedstawienia ikonograficzne, jakie zgłasza współczesny człowiek opanowany przez «kulturę obrazu»”7. Helena Sło-twińska, w recenzji wydawniczej pracy E. Wasilewskiego pt. Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach graficzno-obrazowych. Pomoce katechetyczne z płytą

3 Por. W. Turek, F. Drączkowski, Supernatural Geometry, Lublin 2004, pp. 50, UUJ 3 (2006), s. 241.

4 A. J. Nowak, Ks. Franciszek Drączkowski, Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia, Pelplin 2004, ss. 107, „Życie konsekrowane” 5 (2004), s. 101.

5 H. Słotwińska, Ks. Franciszek Drączkowski. Metoda wykresograficzna w katechezie. Pelplin. Wydawnictwo „Bernardinum” 2001 ss. 152, RT 50 (2003), s. 331.

6 L. M. Mirri, Franciszek Drączkowski, Supernatural Geometry, Lublin 2004, „La Terra Santa” 7-8 (2005), s. 46.

7 D. Żurański, Nowa pomoc katechetyczna, „Niedziela” (Głos z Torunia) 4 (2002), s. 3.

Oceny i propozycje specjalistów 91

CD (Gniezno 2016), pisze: „Recenzowana praca E. Wasilewskiego, poprawna pod względem merytorycznym i formalnym, promująca wizualizację linealną w prze-kazie katechetycznym, może dopomóc w przezwyciężeniu rozlicznych trudności, z jakimi boryka się współczesna katecheza; mówiąc obrazowo, wykresografia może stać się «kołem ratunkowym» współczesnej katechezy”.

Krzysztof Wendlik, w recenzji poświęconej pracy pt. Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie graficzne, wyraża opinię o przydatności metody wykresogra-ficznej w formacji seminaryjnej: „Wydaje się, iż jest to publikacja, która powinna zainteresować miedzy innymi seminaria duchowne. Dzięki zaproponowanej w niej metodzie wykładu, alumni przygotowujący się do pełnienia posługi kapłańskiej mogą natrafić w niej na wiele cennych inspiracji pastoralnych. Formacja intelektu-alna i duchowa winna bowiem harmonizować z wymogami pracy duszpasterskiej przyszłych kapłanów. Oby więc dzieło ks. Franciszka Drączkowskiego przyczyniło się do świadomego przez nich wyboru postawy określanej jako sentire cum Eccle-sia”8. Augustyn Eckmann zaleca studium metody wykresograficznej bardzo sze-rokiemu gronu odbiorców, zwracając uwagę na jej wartość formacyjną: „Lekturę przedstawionej pracy znakomitego patrologa i filologa klasycznego ks. profesora Franciszka Drączkowskiego Synteza teologii w ujęciu graficznym można zalecić nie tylko teologom i studentom teologii (w szczególności alumnom wyższych semi-nariów duchownych), ale również wszystkim duszpasterzom, katechetom pracu-jącym w poszczególnych parafiach polskich diecezji. Może ona przyczynić się nie tylko do pogłębienia wiary przez głębsze jej zrozumienie, ale również skłonić do radykalnego wyboru jednej drogi uświęcenia i zbawienia w Kościele katolickim. Wybór opcji przyjaźni z Chrystusem, prowadzący do pełnego z Nim zjednoczenia, jest wyborem drogi prowadzącej do zakosztowania szczęścia dostępnego człowie-kowi w życiu doczesnym i wiecznym”9.

W historię wykresografii wpisuje się omówiona w poprzednim rozdziale roz-prawa habilitacyjna E. Wasilewskiego pt. Aplikacja założeń metody wykresograficz-nej do teorii i praktyki homiletycznej. Na uwagę zasługują opinie i propozycje dwóch profesorów, podane w recenzjach wydawniczych, które zostały zamieszczone na okładce wyżej wymienionej pracy. Władysław. Głowa pisze: „Ze względu na nie-zwykłą aktualność omawianego w recenzowanym opracowaniu naukowym pro-blemu oraz poprawne jego rozwiązanie, wydana drukiem książka powinna zain-teresować teologów i być jedną z podstawowych lektur zarówno dla wykładowców

8 K. Wendlik, Ks. Franciszek Drączkowski, Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie graficzne, Wydawnictwo „Bernardinum“, Pelplin 2008, 197 stron, „Dissertationes Paulinorum” 17 (2008), s. 117.

9 A. Eckmann, Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Synteza teologii w ujęciu graficznym., s. 7.

92 Oceny i propozycje specjalistów

homiletyki, jak i dla wszystkich głosicieli słowa Bożego (także świeckich, zwłaszcza w różnych ruchach i stowarzyszeniach), a na pierwszym miejscu dla kaznodziejów. Z całą pewnością sięgną po nią także liturgiści i katecheci”. Natomiast W. Cichosz wyraża swą ocenę następująco: „Trzeba jednoznacznie stwierdzić, że to książka ze wszech miar potrzebna. Jest wartością samą w sobie. Właśnie jej walor autotelicz-ny czyni z niej pozycję dostępną dla szerokiego grona odbiorców. Co więcej, może służyć z powodzeniem jako cenny podręcznik, również na poziomie akademic-kim. Duży podziw budzi wręcz drobiazgowa znajomość poruszanych zagadnień, zwłaszcza w obszarze dogmatyki czy patrystyki, jak i komparatystyczne odniesie-nie Autora do omawianych zagadnień. Czytelnik otrzymuje bogatą treść pozna-nia intelektualnego”. Należy zaznaczyć, że metoda wykresograficzna doczekała się wielu jeszcze innych recenzji i opinii, których pełen wykaz został zamieszczony w bibliografii na końcu pracy.

Na kanwie powyższych ocen i propozycji specjalistów, wyrażonych w cy-towanych recenzjach, rodzi się pytanie, jakie należałoby podjąć działania zmie-rzające do ich praktycznej realizacji. Metoda wykresograficzna adresowana jest, w pierwszym rzędzie, do teologów i studentów teologii. Z tej racji należałoby za-cząć od środowisk akademickich kształcących przyszłych wykładowców i profe-sorów teologii. Optymalnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie wykresografii jako odrębnego przedmiotu do programu teologicznych studiów uniwersyteckich. Mając na uwadze odmienność założeń programowych, można by, jako propozycję minimum, proponować wprowadzenie cyklu wykładów z wykresografii w ramach poszczególnych dyscyplin teologicznych, w tym w szczególności dogmatyki, teo-logii fundamentalnej, katechetyki oraz homiletyki. W sposób szczególny należa-łoby zalecić wprowadzenie metody wykresograficznej do studiów seminaryjnych, przygotowujących przyszłych duszpasterzy. Rozwiązaniem optymalnym byłoby również wprowadzenie odrębnego wykładu monograficznego poświęconego tej-że metodzie. Można by też zaproponować wprowadzenie wykładu z wykresografii jako przedmiotu fakultatywnego oraz zapoznanie alumnów z założeniami meto-dy w ramach poszczególnych seminariów naukowych. Dalszą propozycją byłoby wprowadzenie wykładu z wykresografii do zajęć o charakterze propedeutycznym.

Z założeniami metody wykresograficznej winni również i to przede wszyst-kim, zapoznać się duszpasterze. Mając na uwadze powyższą grupę, można by za-proponować wprowadzenie cyklu wykładów z wykresografii do programu formacji permanentnej.

Metodę niniejszą należałoby koniecznie wprowadzić do katechezy. Konkret-ną pomocą może być wyżej wymieniona praca E. Wasilewskiego pt. Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach graficzno-obrazowych. Pomoce katechetyczne z płytą CD, zawierająca materiały, które mogą być wykorzystane w tematycznie określonych katechezach. Posługiwanie się komputerem przez katechetów i kate-

Oceny i propozycje specjalistów 93

chizowanych stało się dziś powszechne. Istnieje też możliwość tworzenia dalszych opracowań, na bazie wymienionych pozycji, dotyczących wykresografii. Dzisiejsza technika pozwala na dość łatwe kopiowanie wykresów, jak i paralelnych tekstów.

Wykresografia może być też wykorzystana dla zilustrowania i omówienia podstawowych prawd wiary, na spotkaniach dla grup charyzmatycznych i grup elitarnych, do których należy zaliczyć członków różnych stowarzyszeń kościelnych. Wymienionym grupom można by zalecić organizowanie odrębnych spotkań, któ-rych uczestnicy, dysponujący komputerami, mogliby zapoznać się, dzięki płytom CD, z założeniami wymienionej metody. Dzięki temu mogłaby ona stać się przed-miotem dyskusji w czasie kolejnych spotkań formacyjnych.

Z podstawowymi założeniami metody wykresograficznej mogą też zapoznać się wszyscy wierni, uczestniczący w niedzielnych mszach świętych, podczas których wygłaszane są homilie. W wielu świątyniach spotykamy przedstawienia symbo-liczne Boga w postaci okręgów, w które został wpisany trójkąt równoboczny, bądź trójkąt w który zostało wpisane oko Opatrzności. Homiliści, nawiązując do tych przedstawień, mogliby uczynić je punktem odniesienia poszczególnych homilii, poświęconych przepowiadaniu o Bogu w Trójcy Świętej Jedynym. Z uwagi na to, że współczesne świątynie dysponują ekranami, homilista mógłby podstawowe wy-kresy wyświetlać na ekranie oraz sukcesywnie wprowadzać słuchaczy w znajomość elementarnych i podstawowych założeń metody wykresograficznej.

Zakończenie

Posługując się określeniem, „przełom gutenbergiański” w tytule niniejszej pracy, mamy na uwadze postęp naukowy, jaki dokonał się dzięki odkryciu Guten-berga, w wyniku którego książka drukowana i – co za tym idzie – wiedza i nauka, stały się dostępne dla wszystkich osób posiadających elementarne wykształcenie. Teologia współczesna, będąca domeną wąskiej grupy teologów – specjalistów, pre-zentuje analogiczny status do tego, jaki posiadała wiedza i nauka przed Guten-bergiem. Ten status ekskluzywności teologii może ulec zmianie dzięki odkryciu i opracowaniu nowej metody w teologii, jaką jest metoda wykresograficzna (wy-kresografia), której autorem jest F. Drączkowski. Dzięki wprowadzeniu założeń tej metody do teorii i dydaktyki teologicznej, teologia elitarna może również zyskać atut popularności i stać się dostępną oraz zrozumiałą dla tych wszystkich, którzy zdobyli podstawową znajomość prawd wiary, opartą na studium Pisma Świętego i Katechizmu.

Wykresografia, jak wynika z podanej definicji, posługuje się w wykładzie prawd wiary ujęciami paralelnymi, to jest werbalnymi i graficzno-obrazowymi. Przekaz słowny, którym wyłącznie posługuje się tradycyjna teologia, zostaje za-chowany i pełni nadal ważną funkcję inicjującą i eksplikacyjną. Wykresografia, w istocie rzeczy, ubogaca przekaz werbalny o przedstawienia graficzno-obrazowe. Zaradza też trudnościom, związanym z ułomnościami przekazu werbalnego. Do „ułomności” współczesnej teologii należy zaliczyć: niekomunikatywność i niezro-zumiałość przekazu werbalnego, często nadmiernie rozbudowanego; „segmento-wość” teologii i brak ujęć syntetycznych; zróżnicowany i niestały charakter ujęć słownych oraz brak ujęć wizualnych. Powyższe „słabości” i braki w znacznej mierze decydują o niedostępności teologii – o jej ezoterycznym charakterze.

Wykresografia dostarcza niezbędnego „remedium” na powyższe trudności, dysponując następującymi atutami: jasność i wyrazistość oraz zwięzłość ujęć wizu-alnych; syntetyczna wizja teologii w ujęciu chrystocentrycznym; stałość struktury geometrycznej teologii oraz wizualizacja linealna. Dzięki wymienionym walorom,

96 Zakończenie

wykład teologii staje się jasny, prosty i zrozumiały dla tych wszystkich, którzy zdo-byli podstawową znajomość prawd wiary.

Wykresografia dysponuje atutami, których nie posiada tradycyjny przekaz werbalny. Ukazanie geometrycznej struktury teologii oraz jej syntezy w ujęciu Christus totus ułatwia przezwyciężenie trychotomii teologicznej oraz korektę wielu innych błędów. Prawdy wiary ukazywane są w wieloaspektowym, wizualnym kon-tekście doktrynalnym, co w przekazie werbalnym jest bardzo trudne, jeśli wręcz nieosiągalne. Dzięki wizualnemu ukazaniu czterech opcji życiowych, wybór ideału świętości, jako najpewniejszej drogi prowadzącej do prawdziwego szczęścia, staje się oczywisty jako wybór optymalny i w pełni uzasadniony.

Istota przełomu „gutenbergiańskiego” w teologii, którym jest „odkrycie” wy-kresografii, zasadza się na jednym istotnym faktorze, którym jest stałość i nie-zmienność geometrycznej struktury teologii. Teologia tradycyjna, referując kolejne kwestie, z konieczności podejmuje wielokrotne komponowanie nowych tekstów, tworząc zazwyczaj zróżnicowane i długie opracowania. Ta czynność, w analogii do czasów przed Gutenbergiem, przypomina ręczne przepisywanie tego samego tekstu. W przeciwieństwie do tego, poszczególne wykresy omawianej metody two-rzą stałe ogniwa wykładu, które dają się wielokrotnie powielać i kopiować. Szu-kając analogii do wynalazku Gutenberga można powiedzieć, że wykresy są jak-by ruchomymi czcionkami, które są nośnikiem określonych treści – ich skrótem graficznym. Ułatwia to propagowanie teologii w ujęciu, jakie proponuje metoda wykresograficzna. Atutami są zarówno zwięzłość ujęcia, jak i forma podawcza, łatwo dostępna i zrozumiała. Tego typu opracowania mogą być przedstawiane na kilkudziesięciu zaledwie stronach.

W podsumowaniu całości trzeba podkreślić, że powyższych propozycji nie należy traktować w kategoriach przeciwstawnych do tradycyjnych opracowań teo-logii, lecz jako rozwiązanie dopełniające i komplementarne. Badania specjalistycz-ne i szczegółowe, prowadzone przez uczonych teologów i specjalistów, nadal będą spełniać rolę wiodącą i podstawową, decydującą o postępie i rozwoju teologii. Nowy nurt, zapoczątkowany przez F. Drączkowskiego, a kontynuowany przez K. Kru-kowskiego, J. Szulista i E. Wasilewskiego oraz innych, może znacząco przyczynić się do popularyzacji teologii oraz jej aplikacji do szeroko rozumianego kerygmatu Kościoła. Dzięki niemu odwieczny depozyt słowa Bożego będzie stawał się coraz bardziej zrozumiały i dostępny. Nurt ten może stanowić istotny przełom w teologii, na miarę tego, jakim był przełom „gutenbergiański” w zakresie postępu kultury i cywilizacji europejskiej oraz światowej.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają teologów, by „wciąż szukali co-raz bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny lu-dziom sobie współczesnym” (KDK 62). Na kanwie tych słów można skierować apel do teologów: powstała nowa metoda w teologii, należy ją krytycznie ocenić

Zakończenie 97

i przyjąć albo odrzucić. Tego wymaga uczciwość i odpowiedzialność badawcza. Pod adresem teologów ciśnie się też następujące pytania: Czy nie należy uznać, że wprowadzenie nowej metody do teologii, zgodnie z postulatami soborowymi, staje się czymś koniecznym? Czy uprawa „Bożej roli” przy pomocy tradycyjnych form wyłącznie werbalnych, jest obecnie wystarczająca, podczas gdy „ojciec kłamstwa” (J 8,44), wykorzystując najnowsze środki wizualnego przekazu, tak niepostrzeże-nie wdziera się w przestrzeń życiową wielu wierzących?

Wykaz skrótów

AK – „Ateneum Kapłańskie”, Włocławek 1909-DCE – Encyklika Deus caritas est, 2006EK – Encyklopedia katolicka, Lublin, 1973-2014KDK – Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współ-

czesnym Gaudium et spes, 1965KK – Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium,

1964KKK – Katechizm Kościoła katolickiego, 2002Komp. – Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego, 2005RT – „Roczniki Teologiczne”, Lublin 1991-SPelp – „Studia Pelplińskie”, Pelplin 1969-UUJ – „Urbaniana University Journal”, Roma 1948-VoxP – „Vox Patrum”, Lublin 1981-

Wykaz wykresów

1. Bóg Jedyny s. 122. Trójca Święta s. 143. Stworzenie aniołów s. 164. Upadek aniołów s. 185. Przyjaźń człowieka z Bogiem s. 206. Zerwanie przyjaźni z Bogiem s. 227. Maryja wolna od grzechu pierworodnego s. 248. Wcielenie Syna Bożego s. 269. Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła s. 2810. Misteria ziemskiego życia Chrystusa s. 3011. Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa s. 3212. Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa s. 3413. Zesłanie Ducha Świętego s. 3614. Kościół – Ciało Mistyczne Chrystusa s. 3815. Kościół – Lud Boży s. 4016. Kościół – świątynia Ducha Świętego s. 4217. Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (KKK 795) s. 4418. Kościół – „wspólnota miłości” s. 4619. Kościół szkołą Chrystusa s. 4920. Chrzest – wszczepieniem w Ciało Chrystusa – Kościół s. 5121. Małżeństwo s. 5322. Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości s. 5523. Miłość bliźniego w miłości Chrystusa s. 5824. Dobrowolne odłączenie się od Boga – piekło s. 6025. Ignorowanie Boga – agnostycyzm s. 6226. „Katolik z metryki” – wybór czyśćca s. 6427. Wybór przyjaźni z Chrystusem – antycypacja nieba na ziemi s. 66

Bibliografia

I. Źródła

1. Biblijne

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydanie V, Poznań 2003.

2. Patrystyczne

Klemens Aleksandryjski, Stromata, PG 8, 685-9,602, (przekł. pol.) J. Pliszczyńska, Kobier-ce, t. 1-2, Warszawa 1994.

Klemens Aleksandryjski, Paedagogus, (przekł. pol.) M. Szarmach, Wychowawca, Toruń 2012.

Pseudo-Dionizy Areopagita, De divinis nominibus, PG 3, 585-996, (przekł. pol.) M. Dziel-ska, O imionach Bożych, Kraków 1997.

3. Dokumenty Kościoła

3.1. Dokumenty Soboru Watykańskiego II

Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, w: Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznań 2002, s. 104-166.

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, w: Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznań 2002, s. 511-606.

3.2. Nauczanie papieży

Benedykt XVI, Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego, Kielce 2005.Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est. O miłości chrześcijańskiej, Poznań 2006.Jan Paweł II, Katechizm Kościoła katolickiego. Wydanie II poprawione, Poznań 2012.

104 Bibliografia

II. Literatura przedmiotu

1. Publikacje dotyczące metody wykresograficznej

Drączkowski F., Struktury semantyczne wyrazu παιδεία w dziele Klemensa Aleksandryj-skiego Στρωματείς, w: J. Pliszczyńska (red.), Z zagadnień literatury greckiej, Lublin 1978, s. 127-151.

Drączkowski F., Qua paideia Clemens Alexandrinus imbutus appareat in animadvertenda falsa gnosi, SACh 2 (1980), s. 37-83.

Drączkowski F., Agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Pelplin 1980.Drączkowski F., Kościół – Agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Lublin 1983.Drączkowsk F., Miłość syntezą chrześcijaństwa, Lublin 1990¹; 1991².Drączkowski F., Gott ist die Liebe. Eine patristische Studie, Lublin 1993.Drączkowski F., Poza miłością nie ma zbawienia, Pelplin–Toruń 1996.Drączkowski F., Miłość – Agape syntezą chrześcijaństwa, Pelplin–Toruń 1997.Drączkowski F. (Francesco di Fordon), La salvezza é nell’ amore, Roma 1998.Drączkowski F., Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne, Pelplin–Lublin 2000.Drączkowski F., Metoda wykresograficzna w katechezie, Pelplin 2001.Drączkowski F., Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym, Lublin–Sandomierz 2002.Drączkowski F., Teologia w kategoriach geometryczno-matematycznych, Pelplin 2003.Drączkowski F., Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia, Pelplin 2004.Drączkowski F., Supernatural Geometry, Lublin 2004.Drączkowski F., Die Theologie in geometrischer Darstellung, Lublin 2004.Drączkowski F., Nasze powołanie do szczęścia, Pelplin 2005.Drączkowski F., Metoda wykresograficzna (geometryczna) w kontekście współczesnego

zagrożenia herezjami, w: A. Paszkowska (red.), Lumen Christii tantum in Ecclesia, Lublin 2005, s. 285-304.

Drączkowski F., Nowa metoda w teologii i duszpasterstwie, w: H. Słotwińska (red.), W służ-bie Bogu i ludziom, Lublin 2005, s. 111-122.

Drączkowski F., Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu, Pelplin 2006.Drączkowski F., Metoda wykresograficzna w katechezie, w: H. Słotwińska (red.), W poszu-

kiwaniu nowych metod katechetycznych, Lublin 2006, s. 89-133.Drączkowski F., Metoda geometryczna (wykresograficzna) w teologii, RT 53 (2006), s. 21-43.Drączkowski F., Il metodo disegno-grafico nella catechesi, „Angelicum” 84 (2007), s. 317-341.Drączkowski F., Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie graficzne, Pelplin 2008.Drączkowski F., Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane, Pelplin 2011.Drączkowski F., Geometryczna struktura teologii, Pelpin 2012.Drączkowski F., Synteza teologii w ujęciu graficznym, Pelplin 2012.Drączkowski F., Synthese der Theologie in grafischer Darstellung, Leipzig 2013.Drączkowski F., Synthese der Theologie in grafischer Darstellung. Zweite erweiterte Auflage,

Leipzig 2014.

Bibliografia 105

Drączkowski F., Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone, Lublin 2014.

Drączkowski F., W Chrystusie pełnia szczęścia jedynego. Zbiór konferencji wygłoszonych w Radiu Maryja, Pelplin 2014.

Drączkowski F., Autobiografia. Wydanie drugie poszerzone, Pelplin 2015.

2. Opracowania dotyczące metody wykresograficznej

Krukowski K., Nowe narzędzie ewangelizacji. „Metoda wykresograficzna”, Lublin–Pelplin 2011.

Krukowski K., Geometryczna wizja Boskiej rzeczywistości, Pelpin 2013.Krukowski K., Człowiek w perspektywie szczęścia szukanego w czterech opcjach, w: U. Ma-

zurczak (red.), Studia Antropologica. Pogranicza historii sztuki i kultury, Lublin 2013, s. 41-63.

Krukowski K., Die Förderung der grafisch-geometrischen Methode in der Theologie und Didaktik der Kirche, „Theologisches Katholische Monatsschrift” 1-2 (2014), s. 53-62.

Szulist J., Pojęcie miłości Franciszka Drączkowskiego jako modus interpretacyjny encykliki Caritas in veritate Benedykta XVI, SPelp 43 (2011), s. 457-473.

Wasilewski E., Ein »Gutenbergischer« Wendepunkt in der Theologie, „Forum Katholische Theologie“ 32 (2016), H. 2, s. 92-107.

Wasilewski E., Aplikacja założeń metody wykresograficznej do teorii i praktyki homiletycz-nej, Gniezno 2015.

Wasilewski E., Geometria w służbie teologii, Pelplin 2015.Wasilewski E., Das Ideal der Heiligkeit. Die Botschaft der Guten Nachricht in grafisch-bil-

dlichen Darstellungen, Leipzig 2015.Wasilewski E., Chrzest. Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa, Gniezno 2016.Wasilewski E., Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach graficzno-obrazowych.

Pomoce katechetyczne z płytą CD, Gniezno 2016.Wasilewski E., Definicja miłości chrześcijańskiej w przepowiadaniu, w: R. Chałupniak,

J. Kostorz (red.), Współczesne wyzwania teologii pastoralnej, Opole 2016, s. 145-160.Wasilewski E., Motywacja dobroczynności chrześcijańskiej, „Studia Gdańskie” 36 (2015),

s. 127-146.Wasilewski E., Przyjaźń narzeczonych gwarancją trwałości małżeństwa, „Teologia i Mo-

ralność” 19 (2016), s. 225-242.Wasilewski E., Pełnia rozwoju człowieka tylko w Chrystusie. Ujęcie graficzne, „Zeszyty

Formacji Katechetów” 1 (2016), s. 26-34.Wasilewski E., Neue Perspektiven heutiger Theologie der Verkündigung, „Poznańskie Studia

Teologiczne” 30 (2016), s. 173-189.Zaporowicz P., Mysterium mundi, Bydgoszcz 2016.

106 Bibliografia

3. Recenzje i opinie traktujące o metodzie geometrycznej

Biela B., Ks. Edward Wasilewski, Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach graficz-no-obrazowych. Pomoce katechetyczne z płytą CD, „Studia Pastoralne” 12 (2016), s. 331-333.

Cichosz W., Ks. Franciszek Drączkowski, „Poza Kościołem nie ma Zbawienia. Ujęcia gra-ficzne”, Pelplin 2008, ss. 197, StGd 23 (2008), s. 453-458.

Cichosz W., Ks. Edward Wasilewski, Aplikacja założeń metody wykresograficznej do teorii i praktyki homiletycznej, Wydawnictwo Gaudentinum, Gniezno 2015, s. 274, „Studia Gdańskie” 38 (2016), s. 309-314.

Degórski B., Franciszek Drączkowski, Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia. Wydawnic-two Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Pelplin 2004, s. 112, „Dissertationes Pauli-norum” 15 (2006), s. 125-129.

Degórski B., Drączkowski Franciszek, Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne (Nova visiona della Teologia. Espressione grafica), Pelplin–Lublin 2000, 286 pp, „Angelicum” 79 (2002), s. 1001-1003.

Degórski B., Drączkowski Franciszek, Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia (Amicizia con Dio fonte di Felicita), Wydawnictwo Diecezji Pelplińskej „Bernardinum”, Pelplin 2004, 112 pp., „Angelicum” 82 (2005), s. 492-495.

Dziuba A., Ksiądz Franciszek Drączkowski, Nowa wizja teologii, Ujęcie graficzne, Wy-dawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Pelplin 2000, s. 258, SPelp 31 (2001), s. 262-266.

Dziuba A., Przedmowa, w: K. Krukowski (red.), Nowe narzędzie ewangelizacji, Lublin–Pelplin 2011, s. 7-9.

Eckmann A., Ks. Franciszek Drączkowski, Miłość syntezą chrześcijaństwa, Lublin 1991, s. 227, AK 509 (1994), s. 191-193.

Eckmann A., Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Synteza teologii w ujęciu graficznym.Wydanie drugie, poszerzone, Lublin 2014, s. 5-7.

Gawron K., Metoda po prostu rewelacyjna, „Wiadomości” Polska Misja Katolicka w Szwaj-carii, 362 (2001), s. 8.

Guzowski K., Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane, Pelplin–Lublin 2011, s. 7-10.

Guzowski K., Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Geometryczna struktura teologii, Pel-plin 2012, s. 7-10.

Hauke M., Drączkowski Franciszek: Die Theologie in geometrischer Darstellung, Lublin: „Polihymnia” 2004, 53 S., „Forum Katholische Theologie” 1 (2007), s. 78.

Mirri L.M., Franciszek Drączkowski, Supernatural Geometry, Lublin 2004, „La Terra Santa” 7-8 (2005), s. 45-47.

Nowak A.J., Ks. Franciszek Drączkowski, Poza Miłością nie ma zbawienia, Pelplin–Toruń 1996, ss. 85, RT 44 (1997), s. 131-132.

Nowak A.J., Ks. Franciszek Drączkowski, Przyjaźń z Bogiem – źródłem szczęścia, Pelplin 2004, ss. 107, „Życie konsekrowane” 5 (2004), s. 101-102.

Paciorek P., Franciszek Drączkowski, L’ Amour – Synthése du christianisme, Lublin, 1990, 220 p., „Revue des Éstudes Augustiennes” 37 (1991), s. 184-185.

Bibliografia 107

Polanowski T., Franciszek Drączkowski: Got ist die Liebe. Eine patristische Studie. Aus dem polnischen übersetzt von Herbert Ulrich. Verlag KERYGMA, Lublin 1993, s. 348, „Ezop” 9 (1994), s. 13.

Sieroń R.B., Geometryczna teologia dla wszystkich, „Gość Niedzielny” 17 (2004), s. 43.Słotwińska H., Ks. Franciszek Drączkowski, Metoda wykresograficzna w katechezie, Wy-

dawnictwo „Bernardinum”, Pelplin 2001, Kat 7-8 (2002), s. 27-28.Słotwińska H., Ks. Franciszek Drączkowski, Metoda wykresograficzna w katechezie. Pelplin:

Wydawnictwo „Bernardinum” 2001 ss. 152, RT 50 (2003), s. 330-332.Szczur P., Wkład Katedry Patrologii Greckiej w historiografię kościelną, w: J. Walkusz (red.),

Rola i miejsce Instytutu Historii Kościoła KUL w historiografii, Lublin 2010, s. 27-31.Świerzawski W., Słowo wprowadzające, w: F. Drączkowski (red.), Skrót Katechizmu w uję-

ciu graficznym, Lublin–Sandomierz 2002, s. 3-5.Turek W., F. Drączkowski, Supernatural Geometry, Lublin 2004, pp.50, UUJ 3 (2006), s. 243-

244.Turek W., Di Fordon Francesco (Franciszek Drączkowski), La salvezza è nell’ amore (ed.

Polacca, Pelplin–Toruń 1996). Edizioni Dehoniane, Roma 1998, 47p., „Salesianum” 4 (2000), s. 813-814.

Wendlik K., Ks. Franciszek Drączkowski, Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie gra-ficzne, Wydawnictwo „Bernardinum”, Pelplin 2008, 197 stron, „Dissertationes Pauli-norum” 17 (2008), s. 113-117.

Werbiński I., Ks. Franciszek Drączkowski, Miłość syntezą chrześcijaństwa, Lublin 1990, ss. 219, AK 491 (1991), s. 550-552.

Werbiński I., F. Frączkowski, Nowa wizja teologii. Ujecie graficzne, Pelplin–Lublin 2000, 285 s., AK 555-556 (2001), s. 179-181.

Żurański D., Nowa pomoc katechetyczna, „Niedziela” (Głos z Torunia) 4 (2002), s. 3.

III. Literatura pomocnicza

Bartnik Cz., Dogmatyka katolicka, t. 1-2, Lublin 1999-2003.Bartnik Cz., Grzech pierworodny. II. W teologii katolickiej, w: EK, Lublin 1993, t. 6, kol.

284-288.Bartnik Cz., Kościół. II. Geneza, w: EK, Lublin 2002, t. 9, kol. 1002-1006.Czaja A., Mistyczne Ciało Chrystusa, w: EK, Lublin 2008, t. 12, kol. 1298-1302.Drączkowski F., Kerygmat pisemny w teorii i praktyce Klemensa Aleksandryjskiego, RTK

26 (1979), z. 6, s. 21-43.Drączkowski F., Sakramentologia patrystyczna w zarysie, Pelplin 2014.Glenskowie Cz. i J., Myślę więc jestem. Aforyzmy, maksymy, sentencje, Warszawa 2000.Krzyszowski Z., Patrypasjanizm, w: EK, Lublin 2011, t. 15, kol. 68.Kudasiewicz E., Chrzest, w: EK, Lublin, t. 3, kol. 352-355.

108 Bibliografia

Liedtke A., Budownictwo kościelne, w: EK, Lublin 1985, t. 2, kol. 1173-1179.Łukaszyk R., Chrześcijaństwo, w: EK, Lublin 1979, t. 3, kol. 397-398.Ratzinger J., Chrystus i Jego Kościół, Kraków 2006.Sokołowski P., Wcielenie, w: EK, Lublin 2014, t. 20, kol. 316.Strzelecka K., Czyściec, w: EK, Lublin 1989, t. 3, kol. 939-942.Tatarkiewicz W., Historia filozofii, Warszawa 1968, t. 2.Wegner H., Duch Święty. Ikonografia, w: EK, Lublin 1989, t. 4, kol. 290-291.Wysocki M., Życie i działalność naukowa ks. prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego,

VoxP 34 (2014), t. 62, s. 35-44.

IV. Leksykony i słowniki

Abramowiczówna Z. (red.), Słownik grecko-polski, t. 1-4, Warszawa 1958-1965.Plezia M. (red.), Słownik łacińsko-polski, Warszawa 1969, t. 1-5.Popowski R., Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa 1995.Przybylska R., Przyczyna W. (red.), Pisownia słownictwa religijnego, Tarnów 2011.Warmiński J. i in. (red.), Encyklopedia katolicka. Wykaz skrótów, Lublin 1993.

Summary

By using the term „Gutenbergian turning point” we basically mean the turna-bout owing to Gutenberg’s invention, the result of which was the universal access to books and, consequently, knowledge and science. Contemporary theology, by way of analogy, presents the status similar to that of knowledge and science before Gutenberg’s times: it is designed strictly for elites and available just to a small group of specialist theologians. The question arises whether this status of exclusivity of theology may change. In other words, to what extent and how much this elite the-ology can become popular? When answering this question, it is worth noting that a new method appeared on the contemporary „theology market”, which is called the graphic presentation method (graphic presentation), developed by Rev. Prof. Franciszek Drączkowski. There are many positive reviews of this method by the scientific environments both in Poland and abroad, as well as scientific publications.

The graphic presentation method enriches verbal messages with graphic ima-ges and, therefore, remedies the difficulties related to the weaknesses of verbal mes-sages. Every geometric structure of this method makes up, in a specified sense and measure, some kind of „alphabet” of theology which creates new possibilities of its synthetic development and visual presentation. Its application in broadly understo-od theology may makes theology itself more available to everyone and contribute to its popularization through the proclaimed kerygma.

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Rozdział I Prezentacja metody wykresograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Rozdział II Podstawowe założenia i funkcje wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711. Definicja wykresografii i jej omówienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 a. Przekaz werbalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 b. Ujęcia graficzno-obrazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 c. Wizualizacja linealna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722. Walory merytoryczno-formalne wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 a. Jasność i wyrazistość ujęć wizualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 b. Syntetyczna wizja teologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 c. Stałość struktury geometrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743. Funkcje dydaktyczno-formacyjne wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 a. Przezwyciężenie trychotomii teologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 b. Funkcja korygująca wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 c. Wieloaspektowy kontekst doktrynalny (Christus totus)

w wykładzie prawd wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 d. Funkcja parenetyczna wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Rozdział III Geneza i historia wykresografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Rozdział IV Oceny i propozycje specjalistów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Wykaz wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Wykresografia – przełom „gutenbergiański” w teologii · Literą alfa (α), która jest...

Documents

Transcript of Wykresografia – przełom „gutenbergiański” w teologii · Literą alfa (α), która jest...