ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1900 - 2000

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1900-1910

Η Ελλάδα μπαίνει στον 20ο αιώνα μεταφέροντας το βάρος των συνεπειών του πολέμου του 1897, που έπληξε όλες τις εκφάνσεις του εθνικού βίου: οικονομία, πολιτική, ιδεολογία. Μετέωρη μέσα στην διάψευση των αλυτρωτικών οραμάτων, τραυματισμένη διαδοχικά από την πτώχευση του 1893, που φάνηκε να ενταφιάζει τις προσδοκίες για εκσυγχρονισμό, τη δυσβάσταχτη αποζημίωση προς την οθωμανική αυτοκρατορία μετά την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, την επιβολή, τέλος, διεθνούς οικονομικού ελέγχου στα οικονομικά της χώρας, που θεωρήθηκε πλήγμα κατά της εθνικής ανεξαρτησίας.

Οι επιπτώσεις από την ήττα στον πόλεμου του 1897, πάνω στην απλή δομή της ελληνικής οικονομίας της ήταν λιγότερο σημαντικές και μακροχρόνιες απ’ ότι πάνω στην σύνθετη δομή του εθνικού φιλότιμου. Ο κρατικός προϋπολογισμός, παρά την πρόβλεψη ότι- μετά την πτώχευση το 1893, την ήττα το 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898- θα ήταν ελλειμματικός τουλάχιστον ως το 1903 παρουσιάζεται πλεονασματικός ήδη το 1899. Όλη την περίοδο έως το 1907 τα οικονομικά του κράτους βελτιώνονται. Δίνεται η δυνατότητα να αυξηθούν οι δαπάνες για το Στρατό και το Ναυτικό.

Το Μάρτιο του 1900 η Βουλή ψηφίζει το «Νέο Κανονισμό του Στρατού», που δημιουργεί τις θέσεις του γενικού διοικητή και του επιθεωρητή του Στρατού, τις οποίες καταλαμβάνει ο διάδοχος του θρόνου. Το Δεκέμβριο του 1900 ιδρύεται το «Ταμείο Εθνικού Στόλου», που η συμβολή του στην ενίσχυση του Πολεμικού Ναυτικού θα αποδειχθεί αποφασιστική. Το ταμείο, που αντλεί 925.000 δραχμές το χρόνο από τον κρατικό προϋπολογισμό, προικοδοτείται με 2.500.000 γαλλικά φράγκα από τον Γεώργιο Αβέρωφ και συνεισφορές άλλων πλούσιων Ελλήνων. Στις 31 Δεκεμβρίου 1900 ο κρατικός προϋπολογισμός κλείνει με πλεόνασμα 9,5 εκατομμύρια δραχμές. Το Δεκέμβριο όμως, του 1909 το δημόσιο έλλειμμα αγγίζει τα 14 εκατομμύρια δραχμές. Κύριος λόγος οι στρατιωτικές δαπάνες.

Ο Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Τις εθνικές επιτυχίες των βαλκανικών πολέμων του 1912-1913 ακολουθούν οι περιπέτειες του Ά Παγκοσμίου Πολέμου και ο εθνικός διχασμός. Η χώρα χωρίζεται σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, αυτό των «βενιζελικών» που θέλει την Ελλάδα στο πλευρό των Αγγλο-Γάλλων και των «φιλοβασιλικών» με επικεφαλή τον Γεώργιο Ά, που προτιμά το στρατόπεδο της Γερμανίας και της Αυστρο-Ουγγαρίας. Τελικά το 1917 η παράταξη του Βενιζέλου επικρατεί και η Ελλάδα πολεμά στη Μακεδονία με

1

τις δυνάμεις των Αγγλο-Γάλλων εναντίον των Βουλγάρων και των Γερμανών. Το τέλος του πολέμου βρίσκει την Ελλάδα στην πλευρά των νικητών. Σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες που ακολουθούν, το 1919 ελληνικό στρατιωτικό σώμα στέλνεται στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας για να επιβλέψει την τήρηση των συμφωνιών. Είναι η αρχή της ελληνικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία. Στο ελληνικό νόμισμα, στο τέλος της περιόδου, αντανακλάται η εθνική προσπάθεια. Τα θέματα αρχίζουν να είναι ελληνικά και το εικαστικό μέρος τους προέρχεται από έλληνες καλλιτέχνες.

ΚΕΡΜΑΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΑ

Το εκδοτικό δικαίωμα που το κράτος παραχώρησε αρχικά στην Εθνική Τράπεζα αναφερόταν αρχικά στην έκδοση χαρτονομισμάτων μεγάλης σχετικά αξίας για την εποχή, δηλαδή χαρτονομίσματα 25 δραχμών και άνω. Λίγο αργότερα το προνόμιο αυτό δόθηκε και για τα χαρτονομίσματα των 5 δραχμών.

Για τα νομίσματα μικρότερης αξίας, δηλαδή 2,1 δραχμής ή και υποδιαιρέσεων σε λεπτά, υπεύθυνο ήταν το κράτος και τα νομίσματα αυτά τα κυκλοφορούσε σε μεταλλικό νόμισμα που σήμερα ονομάζουμε ‘’κέρμα’’. Η διαφορά αυτή φαίνεται και στο χώρο που αναγράφεται ο εκδότης του νομίσματος. Έτσι στο χαρτονόμισμα αναφέρεται ως εκδότης η Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ στο κέρμα ως εκδότης το ελληνικό κράτος ‘’Ελληνική Δημοκρατία’’.

Σε έκτακτες περιπτώσεις στην περίοδο 1917 έως 1953, το κράτος, αδυνατώντας να κυκλοφορήσει κέρματα για τις ανάγκες των καθημερινών οικονομικών συναλλαγών, αναγκάστηκε να ‘’τυπώσει’’ σε χαρτί τέτοια κέρματα.

Έτσι έχουμε μια ειδική κατηγορία χαρτονομισμάτων, μικρών σχετικά αξιών (ανάλογα με την περίοδο) που δεν έχουν κυκλοφορήσει από την εκδότρια χώρα αλλά από το ίδιο το κράτος. Τα χαρτονομίσματα αυτά ονομάζονται ‘’Κερματικά Γραμμάτια’’ και στη θέση του εκδότη αναφέρουν το πολίτευμα της χώρας.

Κερματικό γραμμάτιο 50 λεπτών.

2

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Το 1920 ο ελληνικός στρατός βρίσκεται στα παράλια της Μικράς Ασίας αντιμετωπίζοντας τους Τούρκους εθνικιστές του Κεμάλ Ατατούρκ. Οι εξελίξεις στην Τουρκία είναι ραγδαίες. Ο Κεμάλ Ατατούρκ επικρατεί και ο ελληνικός στρατός γνωρίζοντας βαριά ήττα αναγκάζεται να οπισθοχωρήσει. Μαζί του ξεριζώνεται και ο ελληνισμός της Ανατολής που καταφεύγει πρόσφυγας στην Ελλάδα. Πάνω από 1.000.000 Έλληνες προστίθενται έτσι στον υπάρχοντα ελληνικό πληθυσμό.

Το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα είναι δραματικό και σίγουρα αντικατοπτρίζεται και στο ελληνικό χαρτονόμισμα. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή η οικονομία της Ελλάδας χώλαινε επικίνδυνα. Μπροστά στην απειλή της οικονομικής κατάρρευσης, ο τότε υπουργός Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης κατέφυγε σε αναγκαστικό εσωτερικό δανεισμό. Έκοψε όλα τα χαρτονομίσματα στη μέση και έθεσε το δεξιό τους τμήμα στη κυκλοφορία στη μισή αξία από την αναγραφόμενη (π.χ το χαρτονόμισμα των 25 δραχμών είχε ανταλλακτική αξία 12,5 δραχμές), ενώ το αριστερό τους τμήμα ανταλλάχθηκε με ομολογίες του δημοσίου. Έτσι όλοι οι Έλληνες δανειοδότησαν υποχρεωτικά το κράτος με τα μισά τους χρήματα. Η λύση εκείνη αποδείχθηκε σωτήρια, ωστόσο ο εμπνευστής της υπουργός δεν γλύτωσε την εκτέλεση στη δίκη των έξι που ακολούθησε της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Σκισμένα στα δύο χαρτονομίσματα.

Α΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Στα τέλη του 1924 επικράτησε υψηλή ζήτηση συναλλάγματος στην ελληνική αγορά. Η Εθνική Τράπεζα προσπάθησε να ικανοποιήσει αυτή την αυξημένη ζήτηση, προχωρώντας στην αύξηση της προσφοράς ξένου νομίσματος, γεγονός που οδήγησε στη μείωση των συναλλαγματικών της αποθεμάτων. Αυτή η τάση συνεχίστηκε και κατά το οικονομικό έτος 1925- 1926. Περιορίστηκε έτσι σημαντικά η δυνατότητα της Εθνικής Τράπεζας να ελέγχει τη νομισματική κυκλοφορία με βάση τα συναλλαγματικά της αποθέματα καθώς και η ικανότητά της να διατηρεί την τιμή του συναλλάγματος σε θεμιτά επίπεδα. Η τιμή άλλωστε της στερλίνας διέγραψε ανοδική

3

πορεία από τον Ιανουάριο 1925, γεγονός που δημιούργησε τάσεις κερδοσκοπίας. Η Εθνική Τράπεζα χρησιμοποιώντας ως κάλυμμα τους λογαριασμούς σε στερλίνες της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων προχώρησε το Μάρτιο του 1925 σε έκδοση χαρτονομίσματος. Ενεργούσε έτσι σαν να είχαν περιέλθει στην κατοχή και όχι στην φύλαξη της Εθνικής Τράπεζας οι στερλίνες του δανείου. Η τεχνητή αυτή ενίσχυση των καλυμμάτων της Εθνικής σε ξένο συνάλλαγμα επανέφερε την αξία της στερλίνας τον Απρίλιο του 1925 στις 260 δραχμές από τις 320 στις οποίες έχε φτάσει, όμως η βελτίωση αυτή ήταν μόνο προσωρινή. Με ειδικά νομοθετικά διατάγματα του Αυγούστου και του Οκτωβρίου 1925 περιορίστηκε η δυνατότητα των τραπεζών να επιδίδονται σε ανεξέλεγκτες αγοραπωλησίες ξένου νομίσματος. Η πτώση όμως της αξίας της δραχμής συνεχίστηκε. Στις 31 Δεκεμβρίου 1925 η στερλίνα ξεπέρασε τις 375 δραχμές και η κυκλοφορία έφτασε τα 5.339.000.000 δραχμές έναντι 4.896.000.000 του Δεκεμβρίου 1924.

1928- ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Το πελώριο οικονομικό πρόβλημα της χώρας φέρνει ΄΄διεθνείς΄΄ οικονομικές επιτροπές στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και να οργανώσουν σχέδια διάσωσης της ελληνικής οικονομίας. Μια τέτοια επιτροπή το 1927 βρίσκει πως ένα –έστω μικρό- μέρος του προβλήματος οφείλεται και στο γεγονός πως η ΄΄εκδότρια΄΄ τράπεζα της χώρας, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, ήταν παράλληλα η μεγαλύτερη εμπορική τράπεζα και έπρεπε να εξυπηρετεί τόσο τις ανάγκες του Δημοσίου, όσο και τις ανάγκες σε κεφαλαία των ελληνικών επιχειρήσεων και της βιομηχανίας.

Η διεθνής επιτροπή αξίωσε έτσι από την ελληνική κυβέρνηση να αφαιρέσει το ΄΄εκδοτικό΄΄ δικαίωμα της παραγωγής και της διακίνησης του χαρτονομίσματος από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και να δημιουργήσει μία νέα τράπεζα που θα είχε ως μόνη εργασία το ΄΄εκδοτικό΄΄ αυτό δικαίωμα. Έτσι, το 1928 ιδρύεται η Τράπεζα της Ελλάδος, που από τότε μέχρι σήμερα κυκλοφορεί και διαχειρίζεται το εθνικό μας νόμισμα. Χαρακτηριστικό των δυσκολιών της εποχής είναι ότι για το διάστημα 1928-1932 η Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ έχει αυτή το εκδοτικό δικαίωμα, δεν τυπώνει νέα χαρτονομίσματα. Χρησιμοποιεί τα παλαιότερα της Εθνικής βάζοντας απλά πάνω τους τη σφραγίδα της. Τα πρώτα χαρτονομίσματα της νέας τράπεζας θα τυπωθούν το 1932 και είναι διαφορετικά από τα προηγούμενα ελληνικά αφού στην όψη τους απεικονίζουν πλέον καθαρά ελληνικά εικαστικά θέματα.

Το 1935, τυπώνονται στη Γαλλία τραπεζογραμμάτια των 1.000, 50 και 100 δραχμών με πολύ διαφορετική αισθητική, πλούσια σε χρώματα χωρίς βαριά περιγράμματα και κοσμήματα. Οι παραστάσεις τους είναι: Κόρη από τις Σπέτσες με τοπική ενδυμασία στηριζόμενη σε υδρία (1.000 δραχμές), αγρότισσα με στάχυα (50

4

δραχμές) και Ερμής (100 δραχμές). Συγχρόνως με τη θέση σε κυκλοφορία των εκδοθέντων τραπεζογραμματίων, αποσύρονται από την κυκλοφορία οι επισημασμένες σειρές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.

1000 δραχμές του 1935

Το 1938, με την απόφαση του Γενικού Συμβουλίου της 7ης Ιουνίου, ιδρύθηκε το "Ίδρυμα Εκτυπώσεως Τραπεζογραμματίων και Αξιών" (ΙΕΤΑ) στο οποίο ανατέθηκε η φροντίδα της σύνθεσης και έκδοσης των τραπεζογραμματίων. Οι εργασίες ανέγερσής του στον Χολαργό άρχισαν αμέσως και παραγγέλθηκαν και οι πρώτες εκτυπωτικές μηχανές. Όμως, μεσολάβησε ο πόλεμος και η λειτουργία του ξεκίνησε μετά την απελευθέρωση.

Το 1939, εκδόθηκαν τραπεζογραμμάτια των 50, 100, 500 και 1.000 δραχμών (Β΄ έκδοση) που τυπώθηκαν στην Αγγλία και στη Γαλλία. Η αισθητική αντίληψη που κυριαρχούσε προ του 1935 επιστρέφει με την αρχαία θεματολογία και τα βαριά διακοσμητικά πλαίσια. Τα τραπεζογραμμάτια των 100 δραχμών, προκειμένου να καλυφθούν άμεσες ανάγκες κυκλοφορίας, επισημάνθηκαν και μετατράπηκαν σε δραχμές 1.000 χωρίς όμως να υπολογιστεί ως νέα έκδοση.

Παρά τις προσπάθειες των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων να διατηρήσουν σε ακμή την οικονομία της Ελλάδος, οδηγηθήκαμε σε πτώχευση το Μάιο του 1932, επηρεασμένοι από τη μεγάλη διεθνή ύφεση και το κραχ του 1929.

Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Την άνοιξη του 1941, λίγο πριν μπουν τα στρατεύματα των Γερμανών στην Αθήνα, ο τότε υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γεώργιος Μαντζαβίνος με εντολή της ελληνικής κυβέρνησης ανέλαβε τη μεταφορά του χρυσού του ελληνικού κράτους στο εξωτερικό. Ο χρυσός φορτώθηκε στον Πειραιά στο αγγλικό καταδρομικό «Διδώ», το οποίο με κίνδυνο να βυθιστεί κατάφερε να φτάσει- μέσω Κρήτης- στην Αίγυπτο. Ο χρυσός κατέληξε στη Νότιο Αφρική, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι στα μέσα της κατοχής οι γερμανικές αρχές των Αθηνών επιχειρούσαν να περιορίσουν τον ελληνικό πληθωρισμό, πουλώντας ράβδους χρυσού στο χρηματιστήριο. Τον Νοέμβριο του 1943 είχε πλέον εμφανισθεί το φαινόμενο του υπερπληθωρισμού και η δραχμή είχε χάσει πλήρως την αγοραστική της αξία ενώ ο χρυσός είχε καταστεί το μοναδικό μέσο

5

συναλλαγών και διαφύλαξης πλούτου. Ένα χρόνο μετά, τον Νοέμβριο του 1944, τίθεται σε κυκλοφορία η νέα δραχμή, ίση με 50 δισεκατομμύρια παλαιές δραχμές.

Το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία χαρτονόμισμα ήταν αξίας 100 δισεκατομμυρίων δραχμών. Κόπηκε στις 3 Νοεμβρίου 1944 φέροντας την υπογραφή του νέου διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Ξενοφώντα Ζολώτα. Ήταν παντελώς ανυπόληπτο και η ουσιαστική του αξία σχεδόν μηδαμινή. Ακολούθησε τις εκδόσεις των 5, 25 και 200 εκατομμυρίων και 2 δισεκατομμυρίων και αποσύρθηκε λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του. Επρόκειτο για την τελική φάση της κατοχικής οικονομικής κατάρρευσης. Με βάση τη χρυσή λίρα Αγγλίας, είναι χαρακτηριστική η κατρακύλα της δραχμής.

Χαρτονόμισμα 100 δισεκατομμυρίων δραχμών.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ ΧΑΒΕΛΑ, ΜΑΡΤΥΡΑ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.

Η κυρία Κωνσταντινιά είναι 85 ετών και βίωσε από κοντά τα τραγικά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και τις απότομες υποτιμήσεις του τότε εθνικού μας νομίσματος της δραχμής. Ακολούθως παραθέτουμε τη μαρτυρία της για τις οικονομικές εξελίξεις της Ελλάδας του ’40.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ποιος ο τρόπος συναλλαγής εκείνη την εποχή;

Κ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ: Εκείνη την εποχή λόγω της έλλειψης χρημάτων, όταν πηγαίναμε να ψωνίσουμε ανταλλάσαμε προϊόντα ή ψωνίζαμε βερεσέ. Για παράδειγμα όταν πηγαίναμε στον μπακάλη δίναμε καλαμπόκι για να πάρουμε ότι χρειαζόμασταν.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Πώς ήταν η κατάσταση για τους εργαζομένους της εποχής;

Κ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ: Η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη τότε. Αν ήσουν εργάτης και έκανες αγροτικές δουλειές έπαιρνες μεροκάματο 15 δραχμές με την προϋπόθεση ότι είχες το δικό σου κολατσιό. Αν όμως όχι έπαιρνες 10 δραχμές.

6

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Τι μπορούσε τότε να αγοράσει κάποιος με 15 δραχμές;

Κ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ: Με 15 δραχμές μπορούσες να πάρεις για παράδειγμα 3 μαντήλια, αφού το καθένα κόστιζε 5 δραχμές.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ποια η οικονομική κατάσταση κατά την περίοδο του πολέμου και σε τι βαθμό υποτιμήθηκε η δραχμή;

Κ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ: Στην περίοδο της κατοχής Ιταλοί στρατιώτες επισκέφθηκαν το πατρικό μου, ζητώντας να αγοράσουν ένα μοσχάρι που είχε ο πατέρας μου. Εκείνος τους ρώτησε πόσα λεφτά θα του έδιναν για να το αγοράσουν και εκείνοι του είπανε 300 δραχμές. Αυτός τους απάντησε ότι τα λεφτά ήτανε λίγα και ζήτησε παραπάνω, όμως σε αντίδραση αυτοί απείλησαν να τον σκοτώσουν.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η δραχμή υποτιμήθηκε σε μεγάλο βαθμό και αυτό επηρέασε σημαντικά τις οικονομικές συναλλαγές και την κοινωνική ζωή του μέσου Έλληνα ανθρώπου.

Ο `Β Παγκόσμιος πόλεμος ήταν ένα γεγονός τερατώδες, που στιγμάτισε όχι μόνο τις καρδιές των ανθρώπων, αλλά και την οικονομία των κρατών και κυρίως της χώρας μας. Αποτέλεσε όμως κύρια πηγή έμπνευσης για πολλούς συγγραφείς και γενικά ανθρώπους της τέχνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ζώρζ Σαρρή και το βιβλίο της «Όταν ο ήλιος», που περιγράφει τις φρικιαστικές συνθήκες ζωής την περίοδο της κατοχής και τις βιαιότητες των Ναζί που προκάλεσαν παγκόσμιο αποτροπιασμό.

ΒΑΣΙΛΕΑΣ ΠΑΥΛΟΣ

Λίγο μετά την ενθρόνιση του βασιλέως Παύλου Α΄, η Κομμουνιστική εξέγερση που είχε οδηγήσει σε συγκρούσεις στη βόρεια Ελλάδα την άνοιξη του 1946 εξελίχθηκε σε γενικευμένο Εμφύλιο Πόλεμο. Ο Εμφύλιος Πόλεμος τερματίστηκε στα τέλη Αυγούστου του 1949 με την επικράτηση του εθνικού στρατού στα βουνά κοντά στην Αλβανική μεθόριο. Είχε υπάρξει ακόμα πιο επώδυνος για τον Ελληνικό λαό απ΄ ότι ο ίδιος ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το ένα δέκατο του πληθυσμού της χώρας είχε μείνει άστεγο.

Το πολιτικό κλίμα της εποxής είναι ιδιαίτερα ταραγμένο και η εμπιστοσύνη στη δραxμή έχει κλονισθεί. Ο πληθωρισμός συνεxίζει να κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα. Η ανάκαμψη της οικονομίας αργεί αλλά τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά αυτά χρόνια η ξένη βοήθεια προς την Ελλάδα είναι σημαντικότατη. Η Αγγλία θα

7

χορηγήσει νέο δάνειο ενώ η Βοήθεια της UNNRA είναι πολυτιμότατη. Στα τέλη του 1946 η Αγγλία, κάτω από την πίεση των προβλημάτων που ο B’ Παγκόσμιος πόλεμος της έχει δημιουργήσει, θα αναγκαστεί να αναδιπλωθεί πολιτικά από την ανατολική Μεσόγειο και την ηγετική της θέση στην περιοχή θα αναλάβουν πια οι Ηνωμένες Πολιτείες. Παρά τις προσπάθειες, η πορεία προς την σταθεροποίηση της οικονομίας θα είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Η Τράπεζα της Ελλάδος θα συνεχίσει την πώληση χρυσών λιρών ενώ παράλληλα με πλέγμα διατάξεων θα προσπαθήσει να αστυνομεύσει την αγορά συναλλάγματος.

Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία της Νομισματικής Επιτροπής που έχοντας την έδρα της στην Τράπεζα της Ελλάδος, παρακολουθεί και παρεμβαίνει για την τήρηση της νομισματικής πολιτικής. Η δραxμή στο διάστημα αυτό θα υποτιμηθεί έναντι των ξένων νομισμάτων, ουσιαστικά πέντε φορές με έμμεσους ή άμεσους τρόπους. Στα 1952 θα τερματισθεί η βοήθεια του αμερικανικού σχεδίου Marshal. Ήδη από το 1950 η κατάσταση δείχνει κάποια σημεία σταθεροποίησης. Τα πρώτα μεταπολεμικά τραπεζογραμμάτια που τέθηκαν σε κυκλοφορία στις 11.11.1944 είναι αξίας 50 και 100 δραχμών και απεικονίζουν τη Νίκη της Σαμοθράκης και προσωπογραφία του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη. Ο εμφύλιος έχει λήξει και η χώρα βρίσκεται τουλάχιστον σε περίοδο ηρεμίας. Τα πρώτα όμως μεταπολεμικά χρόνια θα βρουν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 τη δραxμή να διατηρείται από την Τράπεζα της Ελλάδος σε μια πλασματική ισοτιμία με τα άλλα διεθνή νομίσματα.  

Έτσι τον Απρίλιο του 1953 θα παρθεί μια επώδυνη αλλά αναγκαία απόφαση από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου, με ευθύνη του υπουργού Συντονισμού Σπύρου Μαρκεζίνη:  Στις 9 Απριλίου το πρωί οι Έλληνες θα μάθουν από το ραδιόφωνό τους την υποτίμηση κατά 50% του εθνικού νομίσματος απέναντι στο δολάριο και κατά συνέπεια στα υπόλοιπα διεθνή νομίσματα.   Η υποτίμησn αυτή θα φέρει το δολάριο στις 30 δραxμές. Η ισοτιμία αυτή θα διατηρηθεί για παρά πολλά χρόνια και ίσως η απόφαση αυτή αποτελεί το βασικότερο παράγοντα για την οικονομική ισορροπία των ετών 1953-1972.

ΤΟ ΙΕΤΑ

Το 1950, το πρώτο τραπεζογραμμάτιο που καθ’ ολοκληρία μελετήθηκε προπαρασκευάστηκε και τυπώθηκε στο ΙΕΤΑ ήταν των 5.000 δραχμών, στο οποίο απεικονίζεται ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.

Το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) στο Χολαργό συστήθηκε με την από 7.6.38 απόφαση του Γενικού Συμβουλίου της Τράπεζας της Ελλάδος και με αρχική ονομασία «Τυπογραφείον Τραπεζογραμματίων της

8

Τραπέζης». Σκοπός του τυπογραφείου ήταν η εκτύπωση τραπεζογραμματίων (χαρτονομισμάτων) της Τράπεζας καθώς και τίτλων και αξιών του Δημοσίου.

Το κτίριο αποπερατώθηκε το 1941. Τον ίδιο χρόνο αγοράστηκαν και εγκαταστάθηκαν σε αυτό τα πρώτα μηχανήματα του τυπογραφείου. Η λειτουργία του τυπογραφείου άρχισε μετά την απελευθέρωση από τη Γερμανική κατοχή, με την εκτύπωση του πρώτου χαρτονομίσματος που ήταν το καφέ χιλιόδραχμο Δ΄ έκδοσης έτους 1947. Παράλληλα άρχισε και η εκτύπωση επιταγών και άλλων αξιών της Τράπεζας και του Ελληνικού Δημοσίου. Το έτος 1971 εγκαταστάθηκε στο κτήριο του ΙΕΤΑ και το Νομισματοκοπείο μετά την ανάθεση από το Υπουργείο Οικονομικών στην Τράπεζα της Ελλάδος της παραγωγής κερμάτων κυκλοφορίας και αναμνηστικών. Το Νομισματοκοπείο εξοπλίστηκε με σύγχρονα μηχανήματα της εποχής εκείνης, σύμφωνα με τα πρότυπα Νομισματοκοπεία των προηγμένων χωρών της Δυτικής Ευρώπης για την κατασκευή μητρών, για την τύπωση κερμάτων κυκλοφορίας, αναμνηστικών, μεταλλίων κλπ. Η τύπωση κερμάτων ξεκίνησε το 1972.

Με την από 12.1.72 απόφαση του Γενικού Συμβουλίου της Τράπεζας της Ελλάδος, το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών εντάχθηκε ως ανεξάρτητη Διεύθυνση, (Διεύθυνση ΙΕΤΑ), στο οργανόγραμμα της Τράπεζας της Ελλάδος και με αυτή τη μορφή υφίσταται μέχρι σήμερα.

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β` ΚΑΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

Παρά τον εκλογικό θρίαμβο του 53% που πέτυχε ο Γ. Παπανδρέου στις εκλογές του 1964, η Ένωση Κέντρου δεν μπόρεσε να κυβερνήσει τη χώρα για πάνω από ενάμιση χρόνο. Η προκλητική αποπομπή του εκλεγμένου πρωθυπουργού, τον Ιούλιο του 1965, από το νεαρό βασιλιά Κωνσταντίνο σηματοδότησε μια σειρά απροκάλυπτων όσο και υποβολιμαίων παρεμβάσεων της μοναρχίας στην πολιτική ζωή του τόπου.

Στις 21 Απριλίου του 1967, το κοινοβουλευτικό πολίτευμα καταλύθηκε και οι συνωμότες αξιωματικοί με αρχηγό το συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο επιβλήθηκαν, πλήρως εκμεταλλευόμενοι την απαξία στην οποία είχαν οδηγηθεί οι πολιτικοί θεσμοί, την αποδιάρθρωση του πολιτικού πεδίου, τη δεδομένη συγκυρία αλλά και την αδράνεια του θρόνου.

Νομίσματα 20 & 10 δραχμών τημ εποχή της δικτατορίας.

9

Η δεκαετία του '60 αποτελεί τμήμα της περιόδου 1953-72, κατά την οποία η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, αλλά και διαρθρώθηκε δομικά στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών και των παγκόσμιων οικονομικών εξελίξεων. Στα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου εγγράφεται το μείζον πολιτικό γεγονός -όπως πια αποδεχόμαστε- της σύνδεσης της χώρας με την Ε.Ο.Κ. στην απόπειρα δημιουργίας κοινής αγοράς, με τη σύναψη σχετικής συνθήκης στα 1962.

Αιχμή της ανάπτυξης αποτελεί κατά κύριο λόγο η μεταποίηση, με κορμό τις υφαντουργικές βιομηχανίες, τις χημικές και τις μεταλλουργικές, ο ρυθμός αύξησης των οποίων έτεινε να προσεγγίσει το 11% στην περίοδο 1965-70. Ο άλλος μεγάλος άξονας με προφανείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι ο τομέας των κατασκευών και ιδιαίτερα της οικοδομής. Το κύκλωμα της αντιπαροχής, ελληνική πρωτοτυπία, διαμόρφωσε αφενός τους όρους για τη δημιουργία μιας πολυάριθμης τάξης μικρομεσαίων επιχειρηματιών, αφετέρου επέτρεψε την εξομάλυνση του συστήματος στέγασης και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.

Τα σχέδια για ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα ξεκίνησαν το 1969 με την αναφορά Barre, την οποία εισηγήθηκε η εξαμελής τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ). Ακολούθησε αργότερα εκείνο το χρόνο μια συνάντηση, των αρχηγών των κρατών ή των Κυβερνήσεων στη Χάγη με σκοπό τον σχεδιασμό της δημιουργίας μια οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η διαδικασία καθυστέρησε λόγω της κατάρρευσης του συστήματος Bretton Woods το 1971, μετά από μονομερή απόφαση του Προέδρου Nixon να καταστήσει το δολάριο αμετάτρεπτο σε χρυσό.

Η συγκυρία της αιφνιδιαστικής τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο, τον Iούλιο του 1974, οδήγησε σε αδιέξοδο κάθε φορέα εξουσίας στην Ελλάδα. Η συνειδητοποίηση της κρίσιμης κατάστασης και της πιθανότητας πολεμικής εμπλοκής Ελλάδας-Τουρκίας οδήγησε τους στρατιωτικούς να παραχωρήσουν την εξουσία και πάλι στους πολιτικούς. Τις ώρες αυτές η ανάθεση της θέσης του πρωθυπουργού στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και ο σχηματισμός κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας αποτελούσαν τη μόνη αξιόπιστη έξοδο από την κρίση. Η χούντα είχε πλέον ανατραπεί και η δημοκρατία επανερχόταν μετά από επταετείς περιπέτειες στην Ελλάδα.

10

Β΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η διεθνής πετρελαϊκή κρίση του 1973 οδηγεί σε γενικευμένη άνοδο των αγαθών και διψήφιο πληθωρισμό, ο οποίος θα καταστεί ενδημικό φαινόμενο στην ελληνική οικονομία για δεκαετίες. Το μεταναστευτικό και το τουριστικό συνάλλαγμα -πρόσκαιρα- μειώθηκε και μαζί τους ελαττώθηκαν οι δημόσιες επενδύσεις. Οι τεράστιες δαπάνες σε βαρύ στρατιωτικό εξοπλισμό σήμαιναν ότι οι μεταρρυθμίσεις στην κρατική υποδομή, όπως παιδία, υγεία, κ.α., θα περνούσαν σε δεύτερη μοίρα. Οι συνθήκες στο τομέα της εργασίας θα εξελιχτούν ανώμαλα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας με αύξηση της ανεργίας, εκτράχυνση των απεργιακών κινητοποιήσεων κτλ.

Η διεθνής κρίση του 1979 και η συνακόλουθη ύφεση εκτόξευσαν εκ νέου τον πληθωρισμό στα ύψη. Το 1981, έτος αλλαγής του πολιτικού σκηνικού, βρήκε τη χώρα σε κατάσταση στασιμοπληθωρισμού, μείωση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων και οξεία δημοσιονομικά ελλείμματα. Ο μεγάλος αριθμός ιδιωτικών επιχειρήσεων που είχε περιέλθει στον έλεγχο του κράτους, "οι προβληματικές" όπως ονομάστηκαν, υπονόμευαν οποιαδήποτε προοπτική οικονομικής εξυγίανσης και ανάπτυξης, ενώ τα χρέη από τα εξωτερικά δάνεια ακύρωναν κάθε οικονομικό σχεδιασμό.

Αμέσως μετά τις εκλογές του 1985, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εφάρμοσε ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας που αποσκοπούσε στη μείωση των τεράστιων σωρευμένων ελλειμμάτων, μέσα από την αποθάρρυνση των εισαγωγών, τις περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και την αύξηση -κυρίως διά της φορολογίας- των κυβερνητικών εσόδων. Τα μέτρα αυτά, που υποστηρίχτηκαν με έκτακτα δάνεια από την Ε.Ο.Κ., συνάντησαν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις κυρίως από εργαζόμενους του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Το 1986, εκδίδεται κέρμα των 50 δραχμών με την κεφαλή του Ομήρου στη μια όψη και αρχαίο σκάφος των ομηρικών χρόνων στην άλλη. Το κέρμα αυτό παίρνει το πρώτο βραβείο ως το καλύτερο στον κόσμο σε παγκόσμιο διαγωνισμό που έλαβε χώρα στις ΗΠΑ το 1988.

Κέρμα 50 δραχμών

Το 1986, εκδίδονται νέα χάλκινα κέρματα της 1 και 2 δραχμών με τις απεικονίσεις της Μπουμπουλίνας και της Μαντούς Μαυρογένους, αντιστοίχως.

11

Κέρματα 2 & 1 δραχμών

Η εκλογική νίκη της Ν.Δ. το 1990 πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο κρίσης για τα οικονομικά δεδομένα της χώρας και κατακλυσμικών μεταβολών και ανακατατάξεων στο διεθνές τοπίο, που συνδέονταν με την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης. Το πολιτικοϊδεολογικό κλίμα που επικράτησε στην περίοδο αυτή σηματοδοτείται από την κυριαρχία φιλελεύθερων ιδεών και προσεγγίσεων. Σ' αυτές βασίστηκε το κυβερνών κόμμα προκειμένου να διαχειριστεί την οικονομία με τολμηρές προτάσεις (έμφαση στις αποκρατικοποιήσεις, μείωση του κράτους και των δαπανών του, απελευθέρωση της αγοράς εργασίας κ.ά.), που συναντούσαν ωστόσο έντονους κοινωνικούς κραδασμούς. Το τεράστιο πολιτικό κόστος και οι -συχνά οργανωμένες- αντιδράσεις, υπονόμευσαν ή και ανέκοψαν το σχεδιαζόμενο εγχείρημα.

Την χρονιά αυτή, εκδίδεται για πρώτη φορά κέρμα 100 δραχμών με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε συνδυασμό με το αστέρι της Βεργίνας ενώ, παράλληλα, αντικαθίσταται και το κέρμα των 20 δραχμών με την κεφαλή του Περικλέους με νέο μικρότερο, με την κεφαλή του Διονυσίου Σολωμού.

Κέρματα 10 & 20 δραχμών

Οι τελευταίες δραχμές κυκλοφόρησαν το 2000 και ήταν μία σειρά νικέλινων κερμάτων αξίας 500 δραχμών σε 6 διαφορετικούς τύπους με αντίστοιχες Ολυμπιακές παραστάσεις. Επρόκειτο για αναμνηστικά κέρματα με αφορμή τους επερχόμενους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, αλλά ήταν και κανονικής κυκλοφορίας. Τα περισσότερα από αυτά έχουν συγκεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό από έμπορους και συλλέκτες σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς στο μέλλον αναμένεται ραγδαία αύξηση της αξίας τους. Τα αποθέματα της Τράπεζας της Ελλάδος ήταν ήδη εξαντλημένα από τα μέσα του 2001.

12

Κέρματα 500 δραχμών

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, επιχειρήθηκε, η αντιστροφή των δυσμενών δημοσιονομικών τάσεων και η επιβολή μεγαλύτερης νομισματικής πειθαρχίας. Στόχος, για μία ακόμη φορά, η ενσωμάτωση της Ελλάδας στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Ο στόχος αυτός έγινε πραγματικότητα και η δραχμή αποσύρεται και αντικαθίσταται στις αρχές του 2001 με το "ευρώ", την κοινή νομισματική μονάδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με τη δραχμή ήμασταν μόνοι μεν αλλά είχαμε την ευχέρεια να δημιουργήσουμε "τεχνικά" κάποιες διεξόδους στις οικονομικές μας δυσκολίες. Με το ευρώ είμαστε μαζί με 12 χώρες και πρέπει με την πραγματική μας οικονομία να δημιουργήσουμε ανάπτυξη, δηλαδή να φθάσουμε από πλευράς ΑΕΠ σε επίπεδο που θα εξασφαλιστεί ένα βιοτικό επίπεδο ανάλογο με εκείνο της ευρωζώνης. Εάν η δραχμή στην γέννησή της «περιέκλειε» την ελπίδα να καταστεί η Ελλάδα μετά από αιώνες σκλαβιάς ένα υπολογίσιμο εθνικό κράτος, το ευρώ περιέχει την μεγάλη πρόκληση: Η Ελλάδα να γίνει ουσιαστικά ένα ισότιμο κράτος μέσα στην Ευρώπη.

Η δραχμή μας πέτυχε το στόχο της. Μας αποχαιρετά με ψηλά το κεφάλι. Αντίο δραχμή, καλημέρα ευρώ, με τις καλύτερες ευχές!

13