Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

428

Transcript of Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Page 1: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 2: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ο Αμερικανός συγγραφέας και νατουραλιοτης φιλόσοφος Χένρι Ντέιβιντ Θορώ γεννήθηκε στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης το 1817. Σπούδασε στο Χάρβαρντ. Το διάστημα 1838-1841 διδάσκει στην Ακαδημία του Κόνκορντ. Εκτός από το κορυφαίο του έργο Walden ή Η ζωή στο δάσος (1854), έχει γράφει μεταξύ άλλων: Α Week on the Concord and Merrimack Rivers (Μια εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ, 1849), CMI Disobedience (Πολιτική Ανυπακοή, m9)Jhe Maine Woods (ΤαδάσητουΜέιν, 1864). Πέθανε από φυματίωση το 1862.

Page 3: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 4: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

W A L D Ε Ν η

Η ζωη στο δάσος

Page 5: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

HENRY D. THOREAU

W A L D Ε Ν η

Η ζωή στο δάσος

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

Κ Ε Δ Ρ Ο Σ

Page 6: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ISBN 978-960-04-3433^

Τίτλος πρωτοτύπου: Henry David Thoreau: «Walden»

Μετάφραση: ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Υπεύθυνη διορθώσεων: ΜΑΡΙΑ ΣΠΑΝΑΚΗ Επιμέλεια-Διόρθωση: ΘΕΟΔΩΡΑ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗ Ηλεκτρονική διόρθωση: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τυπογραφική επιμέλεια: ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΜΤΣΙΚΙΩΤΗ

© Για την έκδοση στα ελληνικά, Εκδόσεις Κέδρος, Α.Ε., 2007 www.kedros.gr e-mail: booL·@kedros.gr

Page 7: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Λίγες σελίδες πριν από το τέλος του βιβλίου Ονόλντεν ή Η ζωή στο δάσος, ο Χένρι Ντέιβιντ Θορώ γράφει: «Έτσι λοιπόν ολοκληρώθηκε ο πρώτος μου χρόνος στο δάσος* και ο δεύτερος κύλησε με παρό-μοιο τρόπο». Ο αναγνώστης που (ρτάνει στο συγκεκριμένο σημείο αυτού του τόσο πρωτότυπου και γεμάτου εκφραστικό πλούτο βιβλί-ου, δεν μπορεί παρά να αιφνιδιαστεί από την παραπάνω πρόταση. Η αποφώνηση αυτή μοιάζει να προέρχεται από ένα βιβλίο άλλο από εκείνο που κρατά στα χέρια του. Και αυτό γιατί απουσιάζει η αίσθη-ση πως στο Ονόλντεν ο Θορώ περιγράφει έναν ολόκληρο χρόνο από τη ζωή του. Η λέξη «λοιπόν» φαντάζει εδώ ολότελα παράταιρη. Αν επιχειρήσουμε να πάρουμε κατά γράμμα την πρόταση αυτή του Θο-ρώ, θα πρέπει να έχουμε κατά νου πως ο πρώτος του χρόνος στο δά-σος ξεκίνησε στις 4 Ιουλίου 1845. Οι εμπειρίες και οι σκέψεις του στο διάστημα αυτό έγιναν το θέμα του βιβλίου που εκδόθηκε αρκετά αργότερα και αποτέλεσε ένα είδος παγκόσμιας διαθήκης του συγ-γραφέα. Ο δεύτερος χρόνος όμως, ο οποίος έληξε με την αποχώρη-ση του Θορώ από τη λίμνη στις 6 Σεπτεμβρίου 1847, παραμένει ένα μυστήριο κρυμμένο σε κάποια σκοτεινή γωνιά του κειμένου, ένας προσωπικός τόπος, που το μονοπάτι που οδηγεί σε αυτόν μόνο ο ίδιος ο Θορώ το γνώριζε. Το μόνο που είμαστε σε θέση να γνωρί-ζουμε εμείς από τα προφανή στοιχεία που μας προσφέρει το κείμενο σχετικά με το δεύτερο χρόνο του Θορώ στη λίμνη Ουόλντεν είναι πως ήταν παρόμοιος με τον πρώτο, ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Έχου-

Page 8: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

8 W A L D E N

με συνηθίσει να αφουγκραζόμαστε κάθε ιστορία περιμένοντας την κατάληξη της, όμως η παραπάνω πρόταση - ακόμα και σε συνδυα-σμό με την «Κατακλείδα» που ακολουθεί - δεν αποπνέει την αίσθη-ση μιας «σωστής» κατάληξης.

Ξεκινώ από το σημείο αυτό του βιβλίου, γιατί πρόκειται για μια πρόταση - και σχεδόν σε κάθε βιβλίο υπάρχει μια παρόμοια - η οποία δίνει την αίσθηση ενός αρμοΰ, μιας «ραφής» στο υλικό του κει-μένου. Ο συγγραφέας μοιάζει να έχει ράψει με προσεκτικές βελονιές το σημείο αυτό, σαν να ήθελε να κρύψει ένα σκίσιμο που απειλεί να διαλύσει ολόκληρο το συνεκτικό ιστό του έργου. «Ο δεύτερος χρό-νος», μας λέει ο Θορώ, «κύλησε με τρόπο παρόμοιο με τον προατο». Κι όμως, για τη συγγραφή του βιβλίου χρησιμοποίησε υλικό από τις σημειώσεις που κρατούσε τόσο κατά το δεύτερο χρόνο της διαμονής του στο δάσος όσο και κατά τον προηγούμενο, όταν ακόμη συνέτασ-σε τις διαλέξεις του και δούλευε πάνω στο χειρόγραφο του πρώτου του βιβλίου, με τίτλο Μια εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ. Το Ουάλντεν περιέχει επίσης υλικό από τις καταχωρίσεις του Θορώ στο ημερολόγιό του, μερικές από τις οποίες χρονολογού-νται ήδη από το 1839, ενώ άλλες από το 1854, τη χρονιά που πρωτοδη-μοσιεύτηκε το Ονόλντεν από τον εκδοτικό οίκο Ticknor and Fields. Με άλλα λόγια, ο αποσιωπημένος εκείνος «δεύτερος χρόνος» που αναφέρεται στην καταληκτική πρόταση βρίσκεται στη σφαίρα της φαντασίας, ταυτόχρονα όμως είναι ήδη παρών στο κείμενο.

«Ο σκοπός για τον οποίο πήγα στη λίμνη Ουόλντεν», γράφει ο Θορώ, «δεν ήταν για να βρω έναν τόπο στον οποίο θα μπορούσα να ζήσω είτε φθηνά είτε πλουσιοπάροχα, αλλά για να καταπιαστώ με κάποιες προσωπικές εργασίες μου έχοντας να αντιμετωπίσω τα λι-γότερα δυνατά εμπόδια». Ο λόγος που το Ουόλντεν ηχεί τόσο αρμο-νικά στη φαντασία των Αμερικανών είναι η απλότητα των εργασιών εκείνων που περιγράφει ο Θορώ. Ένας νεαρός άνδρας, απόφοιτος του Χάρβαρντ, που ακόμη δεν έχει συμπληρώσει το εικοστό όγδοο έτος της ηλικίας του, μεταβαίνει στις όχθες μιας κοντινής μικρής λί-μνης. Εκεί χτίζει μια μικρή καλύβα, μόλις τριάμισι επί τεσσεράμισι

Page 9: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9

μέτρα, με ξυλεία της περιοχής και άχρηστα σανίδια, πάνω σε δανει-κή γη? χρησιμοποιώντας ένα δανεικό τσεκούρι. Σκάβει ένα κελάρι στο μαλακό χώμα. Φυτεύει ένα χωράφι με φασολιές. Χτίζει μόνος του την καμινάδα, φτιάχνει ασβέστη, σοβαντίζει ο ίδιος το σπίτι του. Τρέφεται κατά κΰριο λόγο με φρούτα και λαχανικά. Το κελάρι του περιέχει κυρίως ρΰζι, μελάσα, κριθάλευρο και καλαμποκάλευρο, το λεγόμενο «ινδιάνικο αλεύρι». Δεν έχει επαγγελματικές υποχρεώ-σεις, ή τουλάχιστον υποχρεώσεις τέτοιες που οι γείτονές του θα ανα-γνώριζαν ως επαγγελματικές. Διαβάζει, γράφει, στοχάζεται, συζητά σχεδόν με όποιον συναντά. Κρατάει ημερολόγιο. Η εργασία του, συμφωνά με τα ίδια του τα λόγια, είναι η εργασία του «αυτόκλητου επιθεωρητή της χιονοθύελλας και της καταιγίδας [...] ενός τοπογρά-φου όχι των δημόσιων δρόμων, αλλά των μονοπατιών του δάσους και όλων εκείνων των μονοπατιών που διασχίζουν τα χωράφια».

Ήταν μια ζωή εξαιρετικά λιτή. Κι όμως, ένα μεγάλο ποσοστό των συμπατριωτών του Θορώ ζοΰσε σε συνθήκες ακόμη πιο ταπεινές και φτωχικές, με πολΰ λιγότερες ανέσεις. Όμως ο Θορώ δε φιλοδοξούσε απλά να ζήσει μια ζωή όσο το δυνατόν πιο λιτή. Αυτό που επιθυμούσε ήταν μια ζωή που να συνδυάζει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη λιτότητα με τη συνέπεια απέναντι σε μια αίσθηση οικιακής ζωής που να επι-τρέπει την πνευματική εργασία, στα μέτρα της κοινωνίας της Νέας Αγγλίας αλλά και της ίδιας του της ανατροφής. «Είναι τάχα αδύνα-το», ρωτά, «να συνδυάσει κανείς την ευρωστία των αγρίων με την πνευματικότητα του πολιτισμένου ανθρώπου;» Αυτό που κάνει τον Θορώ τόσο οξυδερκή κριτικό της ζωής των πιο συνηθισμένων ανθρώ-πων δεν είναι η απομόνωσή του στη λίμνη και η απομάκρυνση του από τον τρόπο ζωής των υπολοίπων, αλλά η συνεχής επαφή του με αυτόν: η απόφασή του να χτίσει το συνηθισμένο αν και μικροσκοπικό του σπίτι αντί να περιπλανηθεί, οι συχνές του συναναστροφές με τους κατοίκους της μικρής πόλης του Κόνκορντ. Ο Θορώ δεν ξεκίνησε για ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτειες, όπως ο Χακ Φιν, ο ήρωας του Μαρκ Τουαίην, ούτε μπάρκαρε σε φαλαινοθηρικό, όπως ο Ισμαήλ, ο ήρωας του Μέλβιλ. Η απλότητα του βίου του τα δύο εκείνα χρόνια στην το-

Page 10: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

10 W A L D E N

ποθεσία Ουόλντεν δε μοιάζει τόσο με αντίδοτο προς κάποιο δηλητή-ριο που προσιδιάζει στην αμερικανική ζωή, όσο με ένα είδος μεγεθυ-ντικού φακοΰ που του επιτρέπει να διακρίνει καλύτερα τη χώρα στην οποία ζει και στην οποία επέλεξε να παραμείνει.

Παρ' όλα αυτά, η απλότητα του βιβλίου Ουόλντεν είναι περισσό-τερο εμφανής στον τρόπο με τον οποίο φανταζόμαστε το όλο εγχεί-ρημα του Θορώ, παρά στο ίδιο το έργο, που ήρθε ως αποτέλεσμα του εγχειρήματος αυτοΰ. Έχω την αίσθηση πως οι περισσότεροι από τους αναγνώστες που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το βι-βλίο αυτό νιώθουν ένα είδος σύγχυσης από τις πρώτες κιόλας σελί-δες. Ο αναγνώστης ανακαλύπτει γρήγορα πως το Ουόλντεν οπωσδή-ποτε δεν αποτελεί μια αφήγηση της ζωής του συγγραφέα στις όχθες της λίμνης. Το αφηγηματικό στοιχείο είναι ελάχιστο, η πλοκή μηδα-μινή. (Γι' αυτό άλλωστε και το κλείσιμο εκείνο στο προτελευταίο κε-φάλαιο - «Έτσι λοιπόν ολοκληρώθηκε ο πρώτος μου χρόνος στο δά-σος» - ηχεί τόσο παράξενο.) Και δεν είναι μόνο αυτό. Έχουμε εκ-παιδευτεί, ως αναγνώστες, να περιμένουμε από τη σύγχρονη δοκι-μιογραφία ένα είδος ομαλότητας, αν όχι στην αφήγηση, τουλάχιστον στο ρυθμό και στο ρητορικό τόνο. Όμως και στον τομέα αυτό, το Ουόλντεν μας επιφυλάσσει εκπλήξεις. Η γραφή του κινείται σε έδα-. φος πιο πολύπλοκο - και αναφέρομαι αποκλειστικά στην πρωτογενή εικόνα, στην επιφάνεια του λόγου του - σχεδόν από κάθε άλλο μεί-ζον λογοτεχνικό έργο Αμερικανού συγγραφέα του δέκατου ένατου αιώνα, με εξαίρεση το Μόμπι Ντικ.

Ένα μεγάλο μέρος της πολυπλοκότητας του Ουόλντεν πηγάζει από τον τρόπο με τον οποίο συνετέθη. Η ευρέως επικρατούσα άπο-ψη είναι πως το βιβλίο γράςττηκε στο διάστημα των δύο ετών της πα-ραμονής του Θορώ στην παράγκα στις όχθες της λίμνης, ένας μύθος που βοήθησε και ο ίδιος να καλλιεργηθεί. «Όταν έγραψα τις παρα-κάτω σελίδες, ή μάλλον το μεγαλύτερο μέρος τους», μας πληροφορεί από την πρώτη κιόλας πρόταση του βιβλίου, «ζούσα μόνος στο δά-σος, σε απόσταση ενός μιλίου από τον πλησιέστερο γείτονά μου, σ' ένα σπίτι που είχα χτίσει ολομόναχος στις όχθες τις λίμνης Ουόλ-

Page 11: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ντεν, κοντά στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης, και ως μοναδικό μέσο βιοπορισμού είχα τα χέρια μου». Αυτό που δείχνει να έχει εδώ κατά νου ο Θορώ είναι ένα πρότυπο απόλυτης αυτάρκειας, ακόμα και σε ό,τι αφορά το χρόνο: φαίνεται πράγματι να ταιριάζει απόλυτα η συγ-γραφή ενός τέτοιου βιβλίου στο μεγαλύτερο μέρος του κατά τη διάρ-κεια των μηνών που πέρασε στη λίμνη. Η αλήθεια όμως της πρότα-σης αυτής ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας: το πρώτο χειρόγραφο του Ουόλντεν, που ο Θορώ ολοκλήρωσε ενώ ακόμη ζοΰσε στην κα-λύβα κοντά στη λίμνη, είχε όγκο μικρότερο από το μισό της τελικής μορφής του. Να λοιπόν άλλη μια ευκαιρία για τον προσεκτικό ανα-γνώστη να αναλογιστεί τους παράδοξους ισχυρισμούς του Θορώ σχετικά με το κείμενό του και να αναρωτηθεί σε ποιο λογοτεχνικό είδος ανήκει τελικά το Ουόλντεν: στο δοκιμιακό ή, όπως ισχυρίζεται η Τζόις Κάρολ Όουτς, στο «είδος εκείνο των πιο αριστοτεχνικά γραμμένων πεζογραφημάτων»;

Στην πραγματικότητα ο Θορώ συνδύαζε δύο διαφορετικά συγ-γραφικά πρόσωπα. Στο ογκώδες ημερολόγιό του, το οποίο ξεκίνησε σης 22 Οκτωβρίου 1837 και διέκοψε έξι μόνο μήνες πριν από το θά-νατό του από φυματίωση στις 9 Μαΐου 1862, συχνά το γράψιμό του ήταν γοργό και αυθόρμητο. Αντλούσε απλόχερα από τις σκέψεις του και τις παρατηρήσεις του κόσμου γύρω του, αν και πολλές από τις καταχωρίσεις του έχουν τη μορφή σημειώσεων σχετικά με τα διαβά-σματά του. Τα έργα όμως που έγραφε με σκοπό να δημοσιεύσει αποτελούσαν για εκείνον πάντοτε αντικείμενα διεξοδικής επεξεργα-σίας και συχνών αναθεωρήσεων. Κάθε βιβλίο του Θορώ θυμίζει ζω-ντανό οργανισμό στην ανάπτυξή του και αποτελεί καθρέφτη του ιδι-αίτερου τρόπου με τον οποίο λειτουργούσε η μνήμη του συγγραφέα του. Γράφει το 1857 στο ημερολόγιό του: «Συχνά μπορώ να δώσω την πιο αληθινή και ενδιαφέρουσα περιγραφή των περιπετειών μου μονάχα αφού έχουν περάσει αρκετά χρόνια, γιατί τότε πια έχει χα-θεί κάθε σύγχυση και μόνο τα πιο αξιόλογα γεγονότα παραμένουν ζωντανά στη μνήμη μου. Αν λοιπόν κάτι εξακολουθεί ακόμη να μου κεντρίζει το ενδιαφέρον για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα από τη

Page 12: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

12 W A L D E N

στιγμή που συνέβη, σημαίνει πως είναι πέρα από κάθε αμφιβολία σημαντικό και μπορώ άφοβα να το καταγράψω με όσες λεπτομέρει-ες θυμάμαι». Ο Θορώ δεν υπερβάλλει: πράγματι μεσολαβούσαν πολλά χρόνια ανάμεσα στις «περιπέτειές» του και στη δημοσίευση των βιβλίων του. Το βιβλίο Μια εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ κυκλοφόρησε το 1849, δέκα χρόνια μετά το ταξίδι που αποτέλεσε την αφορμή για να γρα(ρτεί. Το Ονόλντεν δημοσιεύτηκε εννέα χρόνια κι ένα μήνα αφότου ο Θορώ εγκαταστάθηκε για πρώ-τη φορά στην ομώνυμη τοποθεσία.

Δεν έχει νόημα να εξετάσουμε με κάθε λεπτομέρεια όλες τις αναθεωρήσεις που υπέστη το Ονόλντεν ώσπου να πάρει την τελική του μορφή. Αρκεί να επισημάνουμε πως ανάμεσα στο 1847 και το 1854 ο Θορώ έγραψε οκτώ διαφορετικές εκδοχές του βιβλίου πριν κρίνει ότι ήταν έτοιμο για το τυπογραφείο. Η τοποθεσία γύρω από τη λίμνη Ουόλντεν, την οποία ο Θορώ είχε αντικρίσει για πρώτη φο-ρά όταν ήταν πέντε ετών, για πολύ καιρό αποτελούσε για εκείνον οι-κείο τόπο, κομμάτι της ψυχής του. Όταν λοιπόν πήγε να ζήσει εκεί το 1845, σκοπός του ήταν να γράψει για τον τόπο εκείνο. Αυτό όμως που τον ώθησε να ξεκινήσει το γράψιμο φτάνοντας εκεί ήταν η δι-καιολογημένη περιέργεια των γειτόνων του, που είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους διαβάζουμε το βιβλίο αυτό ακόμη και σήμερα. «Δε θα γινόμουν ποτέ τόσο φορτικός στους αναγνώστες μου, σκοτίζοντάς τους με τις υποθέσεις μου», γράφει ο Θορώ στη δεύτερη παράγραφο του Ουόλντεν, «αν δεν είχαν τεθεί κάποια συ-γκεκριμένα ερωτήματα εκ μέρους των συμπολιτών μου σχετικά με τον τρόπο ζωής μου». Η πιο πρώιμη μορφή του βιβλίου ήταν μια διά-λεξη με τίτλο «Η ιστορία του εαυτού μου», που ο Θορώ έδωσε στον φιλολογικό και πολιτιστικό σύλλογο Concord Lyceum το Φεβρουά-ριο του 1847, όταν ήδη ζούσε στη λίμνη Ουόλντεν για επτά μήνες, με σκοπό να ικανοποιήσει την περιέργεια των συμπολιτών του. Πρόκει-ται για μια διάλεξη που θύμιζε ίσως περισσότερο κήρυγμα ενός ανέ-στιου περιπλανώμενου, παρά ενός ανθρώπου με μόνιμη στέγη.

Καθώς περνούσαν τα χρόνια ο Θορώ εισήγαγε νέο υλικό, ενώ

Page 13: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ποτέ δεν έπαψε να αναπλάθει και να εμπλουτίζει το παλιό. Επισκέ-φθηκε ξανά τη λίμνη, ενώ επέστρεφε διαρκώς στα ημερολόγιά του, σε αναζήτηση νέου υλικοΰ. Η ανάπτυξη του βιβλίου ήταν δαιδαλώ-δης και ακολουθούσε διαδρομές που πολλοί μελετητές προσπάθη-σαν να αναπαραστήσουν, ξοδεύοντας αρκετό χρόνο και ενέργεια. Καθώς δούλευε πάνω στο χειρόγραφό του, αντιγράφοντας σημεία του ξανά και ξανά με το δυσανάγνωστο γραφικό του χαρακτήρα, ο Θορώ αποκάλυπτε σταδιακά μια υποβόσκουσα δομή που ακολου-θούσε τις εποχές στο Ονόλντεν, η οποία στις πρώτες εκδοχές του βι-βλίου βρισκόταν ακόμα κρυμμένη. Κάποια από τα σημαντικότερα σημεία το έργου - μεγάλα κομμάτια των κεφαλαίων «Άγριοι γείτο-νες», «Σπιτική θαλπωρή», «Χειμωνιάτικοι επισκέπτες», «Τα ζώα του χειμώνα» και «Η λίμνη το χειμώνα» - προστέθηκαν μετά το 1851. Πρόκειται για κομμάτια που βοηθούν να ισορροπήσει η αφήγηση καθώς προχωρά προς την «Άνοιξη», το τελευταίο κεφάλαιο πριν από τη γλαφυρή «Κατακλείδα» του Ονόλντεν.

Κι όμως, παρά τους εύλογους ισχυρισμούς για την ύπαρξη μιας «δομικής ολότητας στο Ονόλντεν», όπως την αποκαλεί ο μεγάλος μελετητής της αμερικανικής λογοτεχνίας Μάθιεσεν* - ισχυρισμοί που βασίζονται στην αφηγηματική εξέλιξη του βιβλίου, η οποία φαίνεται να ακολουθεί την εναλλαγή των εποχών - ο αναγνώστης που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το Ονόλντεν είναι πιθα-νότερο να αντιληφθεί το έργο ως μια συρραφή ετερόκλητων στοι-χείων παρά ως ενιαίο, αρμονικό σύνολο. Ως εικόνα αυτή καθαυτή, η λίμνη αποτελεί ένα μοναδικό και αδιαίρετο στοιχείο, την ουσία του ενός: ένας παρθένος υδάτινος όγκος κοντά στη μικρή πόλη Κόνκορντ, που περιζώνεται από απόκρημνες όχθες. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και αστείρευτη πηγή αναλογιών, με τα μονοπάτια της να οδηγούν μακριά από το νερό κι έπειτα να επιστρέφουν ελι-

* «The structural wholeness» (Η δομική ολότητα): F.O. Matthiessen, AmeHcan Renaissance (Αμερικανική αναγέννηση), Oxford University Press, Νέα Υόρκη, 1968, σελ. 173.

Page 14: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

14 W A L D E N

κοειδώς. Ένα στοιχείο που συγκρατεί το βιβλίο αυτό από το να διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη - μια και ο Θορώ ακολουθεί σχεδόν το καθένα από τα μονοπάτια εκείνα ως το τέρμα του - είναι απλά και μόνο η εικόνα της ίδιας της λίμνης και της μικρής καλύβας του συγγραφέα σης όχθες της. Πρόκειται για μια εικόνα που προσφέ-ρει στον αναγνώστη μια αίσθηση του τόπου, σ' ένα βιβλίο που το θέμα του δεν είναι άλλο από ένα νεαρό άνδρα ο οποίος αναζητά ένα σπίτι, έναν τόπο, και ο οποίος, στην αρχή τουλάχιστον, δε δεί-χνει να βιάζεται να φτάσει σης όχθες της λίμνης. «Είμαι ευγνώ-μων», γράφει ο Θορώ, «που η λίμνη αυτή φτιάχτηκε τόσο βαθιά και τόσο παρθένα, έτσι που να λειτουργεί σαν σύμβολο». Και ένα από τα πράγματα τα οποία τελικά φτάνει να συμβολίζει, είναι ακριβώς η ενότητα του βιβλίου αυτοΰ.

Η ετερόκλητη φΰση του ΟνοΑντεν γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στο επίπεδο της πρόζας. Όσο σπουδαίες και αν είναι οι ιδέες που υπάρχουν μέσα του, όσο σπουδαία και αν ήταν τα πρακτικά και ηθικά εγχειρήματα του Θορώ, ο κύριος λόγος για τον οποίο επι-βιώνει το βιβλίο δεν είναι άλλος από το υψηλό επίπεδο της γρα-φής του, ακόμη και αν αυτό δε διατηρείται σταθερό σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Το Ουόλντεν αποτελεί μια σύνοψη διαφό-ρων υφολογικών τεχνικών που κυριαρχούσαν στα μέσα του δέκα-του ένατου αιώνα. Κάποιες από αυτές προμηνύουν τη λιτότητα της γραφής που επικράτησε στην αμερικανική λογοτεχνία στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, άλλες κοιτούν προς τα πίσω, σε κάποια πολύ πιο περίτεχνα πρότυπα της αγγλικής πεζογραφίας του δέκα-του έβδομου αιώνα, άλλες πάλι καθρεςττίζουν τις ιδιαίτερες και από καιρό χαμένες λογοτεχνικές τάσεις της εποχής του Θορώ. Το καθένα από τα υφολογικά αυτά μοντέλα που συνυπάρχουν στο Ουόλντεν δείχνει να απευθύνεται σε διαφορετικό κοινό: τη μια ο Θορώ μοιάζει να μιλά σε μια μικρή ομάδα γειτόνων του που έχουν συγκεντρωθεί στην έδρα του φιλολογικού συλλόγου Concord Lyceum, την άλλη είναι σαν να απευθύνεται στις επερχό-μενες γενιές. Κάποιες φορές δείχνει να γράφει για μια σύναξη

Page 15: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15

ψυχρών και κάπως υπεροπτικών λογοτεχνικών κριτικών, κάποιες άλλες μονάχα για τον εαυτό του.

«Όσο για το ΰφος της γραφής», γράφει κάπου ο Θορώ, «αν κά-ποιος έχει κάτι να πει, τότε αυτό θα βγει από μέσα του με τρόπο φυ-σικό και άμεσο, όπως πέφτει μια πέτρα στη γη αμέσως μόλις την ελευθερώσουμε από τη χοΰςρτα μας».* Παρ' όλο που η παραπάνω πρόταση ακούγεται σαν περιγραφή της δημιουργικής διαδικασίας του συγγραφέα, στην ουσία αποτελεί περιγραφή της εντύπωσης που δίνει ένα καλογραμμένο κείμενο στον αναγνώστη - ειδικά στην πε-ρίπτωση του Θορώ, ο οποίος, ως γνωστόν, δούλευε και ξαναδούλευε με ιδιαίτερη φροντίδα τα χειρόγραφά του. Έτσι, για τον αναγνώστη οι λέξεις φαίνονται να έχουν μπει «με τρόπο ςρυσικό» στη σωστή τους θέση, χωρίς ο συγγραφέας να έχει καταβάλει κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια. Στο απόγειο των ικανοτήτων του, ο Θορώ δημιουργεί διαρκώς τούτη την εντύπωση, αν και δεν είναι πάντοτε αυτό το απο-τέλεσμα για το οποίο πασχίζει. Διαθέτει την ικανότητα να χειρίζεται τον πεζό λόγο με τέτοιον τρόπο ώστε να δημιουργεί μια γλώσσα που ακούγεται οικεία όπως η καθημερινή, αλλά πιο λακωνική και ισορ-ροπημένη.

Αυτό στο οποίο επιμένει ο Θορώ στο συγκεκριμένο παράθεμα, από τη σκοπιά του συγγραφέα, είναι το να έχει κανείς κάτι να πει και όχι τόσο το να διαθέτει λιτό ύφος. Ο Θορώ πάντοτε είχε κάτι να πει και συνήθως το έλεγε με τρόπο που έμενε για πάντα χαραγμένος στη μνήμη του αναγνώστη. Αυτό εννοούσε και ο Γουάιτ (Ε.Β. White) στο δοκίμιο με τίτλο Ένας ανεπαίσθητος βραδινός ήχος (Α Slight Sound At Evening), που έγραψε με αφορμή τον εορτασμό των εκατό χρόνων από την πρώτη δημοσίευση του Ονόλντεν. «Ο Θορώ», γρά-φει ο Γουάιτ, «είχε την τάση να χρησιμοποιεί αποφθεγματική γλώσ-σα, μια ικανότητα για την οποία δεν μπορούν να παινευτούν όλοι οι συγγραφείς. Το Ονόλντεν αποτελεί, από ρητορική άποψη, ένα σύνο-λο από έγκυρες προτάσεις, μερικές από τις οποίες, όπως γίνεται φα-

* «As for style of writing» (Όσο για το ΰφος της γραφής): ό.π., σελ. 155.

Page 16: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

16 W A L D E N

νερό σήμερα, είναι τόσο άφθαρτες όσο και ξεπερασμένες».* Οι προτάσεις του Θορώ - ή τουλάχιστον όσες από αυτές μένουν στη μνήμη - είναι γεμάτες από το ζήλο ενός ανθρώπου που μιλά κατευ-θείαν στο κοινό του, δείχνουν πως πρόκειται για κάποιον που έχει συναίσθηση των δυνατοτήτων του να πείθει τον ακροατή του, που γνωρίζει την αλήθεια των όσων λέει. Ιδοΰ ένα παράδειγμα:

Έχουμε ανάγκη το τονωτικό της άγριας (ρύσης - να τσαλαβουτήσουμε κά-

ποιες φορές σε βάλτους όπου παραμονεύει ο νυχτοκόρακας και η αγριόκο-

τα, να ακούσουμε το βροντερό κρώξιμο της βαλτομπεκάτσας· να μυρίσουμε

το σπαθόχορτο που θροΐζει στον άνεμο, στα μέρη όπου μονάχα τα πιο άγρια

και μοναχικά πουλιά χτίζουν τις φωλιές τους, εκεί όπου το κουνάβι σέρνεται

με την κοιλιά στο έδαφος. Ενώ επιθυμούμε με όλη μας την ψυχή να εξερευ-

νήσουμε και να μάθουμε τα πάντα, την ίδια στιγμή απαιτούμε να μείνουν τα

πάντα μυστηριώδη και ανεξερεύνητα, να είναι απείρως άγριες η στεριά και

η θάλασσα, αχαρτογράφητες και ακατανόητες και οι δυο τους, αφού δεν εί-

ναι σε θέση ο άνθρωπος να τις εξιχνιάσει. Τη Φύση δεν τη χορταίνουμε πο-

τέ μας.

Ο αναγνώστης του παραπάνω αποσπάσματος τείνει αυτόματα να προσέξει τις αξιωματικές επισημάνσεις που εκφράζονται σε αυτό: έχουμε ανάγκη το τονωτικό της άγριας φύσης - τη Φύση δεν τη χορ-ταίνουμε ποτέ μας. Αυτές οι προτάσεις αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα του είδους των προτάσεων με τις οποίες επιθυμούσε να εκ-φράζεται ο Θορώ, που μοιάζουν με πέτρες που αφήνονται να πέ-σουν στη γη - απλές, άμεσες, αναπότρεπτες, εύκολα παραθέσιμες. Όμως το είδος εκείνο της πρόζας του Ονόλντεν που προετοιμάζει τον αναγνώστη για να δεχτεί την επίδραση τέτοιων προτάσεων είναι αρκετά διαφορετικό: πιο εκτενές, πιο περιγραφικό, με λιγότερο πο-

* «Thoreau tended to write» (Ο Θορώ είχε κλίση στη συγγραφή): Ε.Β. White, Essays of Ε.Β. White (Δοκίμια του Ε.Β. White), Harper and Row, Νέα Υόρκη, 1977, σελ. 239.

Page 17: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17

μιπώδεις ρυθμούς. Είναι ένας λόγος στον οποίο ο Θορώ αποχωρεί για λίγο από το κέντρο της σκηνής, αφήνει κατά μέρος τους φλογε-ρούς τόνους και μας επιτρέπει να ακοΰσουμε «το βροντερό κρώξιμο της βαλτομπεκάτσας», να μυρίσουμε «το σπαθόχορτο που θροΐζει στον άνεμο».

Να για παράδειγμα μια παράγραφος από το πρώτο κεφάλαιο του Ονόλντεν με τίτλο «Οικονομία», όπου η γραφή του Θορώ βρίσκεται στο απόγειο της απλότητας και της αμεσότητάς της:

Ως τα μέσα του Απρίλη, μια και δε βιαζόμουν καθόλου να αποτελειώσω τη

δουλειά μου αλλά απεναντίας προσπαθούσα να την κάνω όσο καλύτερα γι-

νόταν, είχα έτοιμο το σκελετό του σπιτιού μου. Τώρα πια μπορούσαν να

μπουν τα σανίδια. Είχα ήδη αγοράσει την παράγκα του Τζέιμς Κόλινς, ενός

Ιρλανδού που δούλευε στο Σιδηρόδρομο του Φίτσμπουργκ, με σκοπό να

χρησιμοποιήσω τα σανίδια της. Είχα ακούσει τα καλύτερα λόγια για την πα-

ράγκα αυτή. Όταν πέρασα για να τη δω, ο Τζέιμς Κόλινς έλειπε. Την πε-

ριεργάστηκα απ' έξω, χωρίς να γίνω στην αρχή αντιληπτός από την οικογέ-

νεια που ζούσε μέσα, τόσο ψηλό ήταν το παράθυρο. Οι διαστάσεις της πα-

ράγκας ήταν μικρές και είχε επικλινή στέγη, σαν εξοχική κατοικία. Δεν

υπήρχαν και πολλά άλλα για να δω, μια και ολόγυρά της τα σκουπίδια είχαν

σχηματίσει ένα τείχος με ύψος γύρω στο ενάμισι μέτρο, σαν σωρός από κο-

πριά. Το πιο γερό μέρος ήταν η στέγη, αν και τα ξύλα είχαν σκεβρώσει αρ-

κετά και είχαν γίνει τραχιά από τον ήλιο.

Επιφανειακά, το παραπάνω απόσπασμα μπορεί να μη δημιουρ-γεί σπουδαία εντύπωση. Λείπουν τα γλωσσικά πυροτεχνήματα που συναντά κανείς στα πιο γνωστά αποσπάσματα των έργων του Θορώ. Λείπει ακόμη το επιτακτικό ύφος και ο αφοριστικός τόνος των απο-φθεγματικών του ρήσεων. Όμως πρόκειται για ένα δείγμα πεζού λό-γου από τους καθαρότερους της αμερικανικής λογοτεχνίας των μέ-σων του δέκατου ένατου αιώνα, που ακόμη και σήμερα ακούγεται φρέσκος και, κατά κάποιον τρόπο, αυθεντικά αμερικανικός. Αποτε-λεί το ευρύτερο θεμέλιο πάνω στο οποίο έχει δομηθεί το Ονόλντεν -

Page 18: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

18 W A L D E N

αλλά και ολόκληρη η απλότητα του ΰφους της αμερικανικής λογοτε-χνίας. Μια πρόζα απλή, απέριττη, που επιτρέπει στον αναγνώστη να δει καθαρά το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται το Ονόλντεν. Στα επόμενα κεφάλαια η γλώσσα αυτή αναδεικνύεται κυ-ρίαρχη σε κάθε παρατήρηση του φυσικοΰ περιβάλλοντος. Παρατη-ρήσεις αυτοΰ του είδους αφθονούν στα κεφάλαια «Τα ζώα του χει-μώνα» και «Η λίμνη το χειμώνα».

Τι θα μπορούσαμε όμως να ποΰμε για το ΰφος που κυριαρχεί στο παρακάτω απόσπασμα;

Τα έθνη κατατρύχονται από την παράλογη επιθυμία να διαιωνίσουν τη μνή-

μη του εαυτοΰ τους μέσα από τις ποσότητες πελεκημένης πέτρας που αφή-

νουν πίσω τους. Τι θα γινόταν άραγε αν κατέβαλλαν την ίδια προσπάθεια

για να διαμορφώσουν και να γυαλίσουν όχι την πέτρα, αλλά τους τρόπους

τους; Έ ν α μονάχα κομμάτι κοινής λογικής θα ήταν πιο αξιοσημείωτο και

από ένα μνημείο ψηλό όσο το φεγγάρι. Προτιμώ να βλέπω τις πέτρες στη

θέση τους. Το μεγαλείο των Θηβών της αρχαίας Αιγΰπτου ήταν ένα μεγα-

λείο γεμάτο ευτέλεια. Περισσότερη λογική έχουν τα πέντε μέτρα του πέτρι-

νου τοίχου που φράσσουν το χωράφι ενός τίμιου ανθρώπου παρά οι Θήβες

με τις εκατό πΰλες, μνημείο που έχει ξεστρατίσει από το αληθινό νόημα της

ζωής.

Σ' αυτό το μάλλον ασυνεχές απόσπασμα μπορεί κανείς να δια-κρίνει στη γραφή του Θορώ μια ξεροκέφαλη άρνηση συμβιβασμού. Αφήνει τις σχέσεις ανάμεσα στις προτάσεις να διευθετηθούν όπως μπορούν μόνες τους και δεν μπαίνει στον κόπο να ξεκαθαρίσει τα όρια μεταξύ μεταφοράς και πραγματικότητας. Στο απόσπασμα αυτό δείχνει να κατευθύνεται προς την ασυνέχεια της λυρικής ποίησης, ακόμη και αν το θέμα του δεν είναι καθόλου λυρικό. Για ένα συγ-γραφέα σαν τον Θορώ, το διάστημα ανάμεσα στις σύντομες προτά-σεις μπορεί να γίνει πολύ μεγάλο - ο αναγνώστης υποχρεώνεται να αντιμετωπίσει τα άλματα αυτά της φαντασίας του συγγραφέα με δι-κά του αντίστοιχα «άλματα πίστης». Έχει κανείς την αίσθηση ότι ο

Page 19: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19

Θορώ μπορεί να φτάσει σε οποιοδήποτε θέμα, όσο βαθυστόχαστο ή κοινότοπο και αν είναι, από τη μία πρόταση στην άλλη.

Όμως ο συγγραφέας Θορώ έχει ένα ακόμη πρόσωπο. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που ο αναγνώστης συχνά παραμερίζει, καθώς ανα-ζητά τις πιο ηχηρές προτάσεις, εκείνες που εντυπώνονται στο μυαλό, όπως για παράδειγμα αυτή εδώ: «Μεγάλωνα, τις ώρες εκείνες, όπως μεγαλώνει το καλαμπόκι μέσα στη νύχτα». Το τρίτο αυτό συγγραφι-κό πρόσωπο του Θορώ ανήκει απόλυτα στην εποχή του. Γράφει με ΰφος που σήμερα μας φαίνεται απαρχαιωμένο, με ένα είδος επιχρυ-σωμένης, πύρινης γλώσσας, που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της αμερικανικής ποίησης και λογοτεχνίας των μέσων του δέκατου ένα-του αιώνα. Είναι μια πρόζα πομπώδης, με βεβιασμένο χιούμορ, συμ-βατική και ξεπερασμένη από καιρό. Με την επιτήδευση της δείχνει να επιζητά αναγνώριση, ως δείγμα κάποιας κλασικής εποχής. Κΰριο χαρακτηριστικό της είναι ένα είδος ακραίας υπερβολής, η οποία προσπαθεί να κλείσει συνωμοτικά το μάτι στον αναγνώστη. Ιδοΰ, για παράδειγμα, ο Θορώ στο πιο ροκοκό του ΰφος, καθώς περιγράφει τον ήχο των φρΰνων μέσα στη νΰχτα:

Εν τω μεταξύ όλη η όχθη αντηχούσε από τα κοάσματα των φρΰνων, τα ανή-

συχα πνεύματα των παλιών γλεντζέδων που προσπαθούν να τραγουδήσουν

ένα σκοπό μέσα στα νερά της λίμνης τους, όμοια με τα νερά της Στυγός -

και ας μου συγχωρήσουν οι νύμφες της λίμνης Ουόλντεν τη σύγκριση αυτή,

αφού, παρ' όλο που δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου ςρύκια εκεί, βατράχια σί-

γουρα υπάρχουν - οι πότες που πασχίζουν να κρατήσουν ζωντανή την εύθυ-

μη ατμόσφαιρα των παλιών γιορταστικών τους συμποσίων, παρ' όλο που οι

φωνές τους έχουν πια βραχνιάσει και ακούγονται σπασμένες και βαριές σε

μια παρωδία κεφιού, το κρασί έχει χάσει πια τη γεύση του και έχει γίνει ένα

ζουμί που δε χρησιμεύει παρά για να φουσκώσει τις κοιλιές τους και η γλυ-

κιά μέθη δεν έρχεται ποτέ να πνίξει τις παλιές αναμνήσεις, μόνο ο κορε-

σμός, το μούλιασμα και το φούσκωμα.

Αυτό που κάνει το παραπάνω απόσπασμα προβληματικό για το

Page 20: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

20 W A L D E N

σύγχρονο αναγνώστη δεν είναι τόσο η προσωποποίηση των φρΰνων, αλλά η κοινοτοπία της μυθοποίησης τους. Σε ολόκληρο το απόσπα-σμα υπάρχει μία μόνο στιγμή πραγματικής παρατήρησης. Όλα τα υπόλοιπα δεν είναι παρά αέρας. Η πρόταση - γιατί για μία πρόταση πρόκειται - έχει φουσκώσει σαν τις κοιλιές των βατράχων. Ο ρυθ-μός της είναι ασταθής. Στο τέλος της μένουμε με την εντύπωση πως η σύνταξη έχει ξεπεράσει κατά πολΰ την πολυπλοκότητα της ιδέας την οποία σκόπευε να περιγράψει.

Κάτι που συχνά σκιάζει την καθαρότητα του ΰφους του Θορώ εί-ναι η συχνή χρήση μεταφορών και παρομοιώσεων. Όπως οι περισ-σότεροι συγγραφείς, έτσι και ο Θορώ πίστευε στην παντοδύναμη μα-γεία των μεταφορών και τις χρησιμοποιούσε όσο απλόχερα χρησιμο-ποιούσε ο Σαίξπηρ τα λογοπαίγνια. Η πληθώρα των μεταφορών στο Ουόλντεν μας δείχνει τον Θορώ να δοκιμάζει κάθε δυνατή παρομοί-ωση, κάθε δυνατή σύγκριση, στοιβάζοντάς τες τη μία πάνω στην άλ-λη, αναζητώντας μια αλήθεια που η έκφρασή της βρίσκεται πέρα από τη δύναμη των λέξεων. Κάποιες φορές οι παρομοιώσεις του εί-ναι πεζές και ελαφρώς κωμικές, όπως η παρακάτω, από το κεφάλαιο «Επισκέπτες»: «Το βόλι της σκέψης σου πρέπει να έχει σημαδέψει καλά το στόχο, να έχει ξεπεράσει κάθε εμπόδιο που θα μπορούσε να το κάνει να εξοστρακιστεί και να έχει μπει στην τελική και στα-θερή πορεία του πριν q)τάσει στο αυτί του ακροατή, αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος να ξαναβγεί από το πλάι του κεφαλιού του». Πολύ συχνά όμως οι μεταφορές που χρησιμοποιεί ο Θορώ μεταπηδούν με μεγά-λη ευκολία από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, έτσι που ο ανα-γνώστης μένει μετέωρος ανάμεσα στα δύο, σαν να βαδίζει σε δύο διαφορετικά μονοπάτια ταυτόχρονα. Είναι μια κατάσταση που μπο-ρεί να τον κάνει να σαστίσει, ενώ την ίδια στιγμή του ανοίγει τα μά-τια. Πάρτε για παράδειγμα την παρακάτω πρόταση, από το κεφά-λαιο «Μοναξιά»: «Ήταν φανερό πως στη λίμνη Ουόλντεν ψάρευαν πολύ περισσότερα, πράγματα από την ίδια τους τη φύση, και δόλω-ναν τα αγκίστρια τους με σκοτάδι». Τι σημαίνει να δολώνει κανείς το αγκίστρι του με σκοτάδι; Πρόκειται για μια μεταφορά που δεν

Page 21: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21

μπορεί να ερμηνευτεί με τη βοήθεια της κοινής λογικής. Μέσα σε μια στιγμή, το γνώριμο τοπίο της λίμνης Ουόλντεν γίνεται αφορμή για να ξεφυτρώσει κάποιο ηθικολογικό δίδαγμα το οποίο δεν μπο-ρεί ποτέ να αποδοθεί ικανοποιητικά από τον κοινό λόγο - κι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά καθώς προχωρά η αφήγηση. Κάθε εικόνα της πραγματικότητας μέσα στο Ουόλντεν εκπέμπει ένα μεταφυσικό ιριδισμό* και το μέσο για να γίνει αντιληπτός είναι σχε-δόν πάντοτε η μεταφορά.

Όταν η υπερβολή των μεταφορών του Θορώ υποχωρεί έστω και λίγο, όταν οι μεταφορές του έχουν τις ρίζες τους σε μια περισσότερο προσεκτική και λιγότερο ηθικολογική παρατήρηση της φΰσης απ' ό,τι συμβαίνει στα παραπάνω παραδείγματα, τότε μας χαρίζει τα κομμάτια εκείνα που εδραιώνουν τη φήμη του ως δεινού παρατηρη-τή του φυσικοΰ περιβάλλοντος. «Την πρώτη εβδομάδα», γράφει, «όποτε κοιτούσα πέρα, τη λίμνη, μου έδινε την εντύπωση πως ήταν μια από εκείνες τις μικρές λιμνούλες που συναντά κανείς ψηλά στα βουνά, που ο πυθμένας τους βρίσκεται πολΰ πιο πάνω από την επι-φάνεια των άλλων, και καθώς ψήλωνε ο ήλιος την έβλεπα να πετά από πάνω της το πέπλο της ομίχλης και σιγά σιγά εδώ κι εκεί να εμ-φανίζονται τα απαλά κυματάκια ή η λεία επιφάνειά της, καθώς τα σύννεφα της ομίχλης υποχωρούσαν σαν φαντάσματα προς όλες τις κατευθύνσεις και χάνονταν στο δάσος, λες και διαλυόταν κάποια μυ-στική νυχτερινή σύναξη». Και όποτε ο λόγος γίνεται ακόμη πιο ήρε-μος, όποτε οι μεταφορές υποκύπτουν ακόμη περισσότερο στον κύριο σκοπό της πρότασης, τότε οι περιγραφές της φύσης αποκτούν εξαι-ρετική ποιότητα. «Μια εβδομάδα ολόκληρη», λέει στο κεφάλαιο «Άνοιξη», «άκουγα μέσα στην πρωινή ομίχλη τον παραπονεμένο, κυκλωτικό κρωγμό κάποιας μοναχικής αγριόχηνας που γύρευε το ταίρι της, κάνοντας ολόκληρο το δάσος να αντηχεί μ' έναν ήχο πολύ μεγαλύτερο θαρρείς από οποιοδήποτε ζώο θα μπορούσε να κατοική-σει ποτέ μέσα σ' αυτό». Μια φράση τόσο σπάνιας ομορφιάς και ηχη-τικής περιγραφικότητας, ο «παραπονεμένος, κυκλωτικός κρωγμός κάποιας μοναχικής αγριόχηνας», εντυπώνεται στο μυαλό του ανα-

Page 22: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

22 W A L D E N

γνώστη για πολύ καιρό αφοΰ έχει πια αφήσει στην άκρη το Ονόλντεν και έχει πιάσει κάποιο άλλο βιβλίο.

Καθοας βυθίζεται στο Ονόλντεν, ο αναγνώστης πρέπει να φρο-ντίζει να προσαρμόζει τους ρυθμούς του στο μονοπάτι το οποίο διασχίζει, να σταματά όπου είναι απαραίτητο και να συνεχίζει την πορεία του όποτε πρέπει. Άλλωστε, το Ονόλντεν δεν παρέχει επι-χειρηματολογία, δε συνθέτει κάποια λογική αλυσίδα που ο κάθε κρίκος της χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Είναι ένα μανιφέστο που περιέχει καυστική γλώσσα και αναλυτική παρουσίαση σε ίσες πο-σότητες. Τα ισχυρότερα συγγραφικά εργαλεία που διαθέτει ο Θο-ρώ είναι ο ενθουσιασμός και η ικανότητά του να χαρίζει στις συ-χνά παράδοξες απόψεις του μια όψη φυσική, να τις κάνει να φα-ντάζουν σχεδόν αυτονόητες, έτσι που να νιώθουμε στο πετσί μας το βάρος των ιδεών του, όσο ξένες κι αν μας φαίνονται. Έχει την ικα-νότητα να μας εμφανίζει μια ιδέα με τρόπο τέτοιο, ώστε όλα όσα αυτή υπονοεί μοιάζει να ηχοΰν πεντακάθαρα, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να εξηγηθούν, ακόμα και αν στην πραγματικότητα φαίνο-νται ανεξήγητα. «Και το κυνήγι της πέρδικας και της βαλτομπεκά-τσας μπορεί να προσφέρει σπάνια ψυχαγωγία», γράφει. «Πιστεύω όμως ότι ακόμα πιο ευγενές θήραμα για τον κυνηγό θα ήταν ο ίδιος του ο εαυτός». Ελάχιστη σημασία έχει αν ο ισχυρισμός που εκφράζεται στην πρόταση αυτή είναι ευλογοφανής ή όχι. Αυτό που έχει σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο ταρακουνάει τον ανα-γνώστη. «Οποιαδήποτε αλήθεια είναι προτιμότερη από την αυτα-πάτη», γράφει κάπου αλλού. «Ρώτησαν τον Τομ Χάιντ το γανωτή λίγο πριν τον κρεμάσουν αν είχε τίποτε να πει. "Να πείτε στους ραφτάδες", είπε, "να μην ξεχνάνε να δένουν έναν κόμπο στην κλω-στή τους πριν κάνουν την πρώτη βελονιά"». Ο Θορώ μας αφήνει να στοχαστούμε την παραβολή αυτή με την ησυχία μας, μια ησυχία την οποία αποφεύγει να ταράξει με κάποιο δικό του σχόλιο πάνω στη μικρή αυτή ιστορία.

Ακόμα και έπειτα από σχεδόν ενάμιση αιώνα, το Ονόλντεν εξα-κολουθεί να έχει τη δύναμη να αναστατώνει τον αναγνώστη. (Ας μην

Page 23: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23

ξεχνάμε, άλλωστε, πως πρόκειται για ένα βιβλίο που ως μόνιμη επω-δό του έχει την απουσία στέγης.) Ένα μέρος της δύναμης αυτής προ-έρχεται από τον χαρακτήρα του ίδιου του Θορώ, ο οποίος κάποιες φορές είναι τόσο ανοιχτός όσο και η ίδια η επιφάνεια της λίμνης, αν και με έντονα φανερή τη χαρακτηριστική επιτηδειότητα των Γιάνκη-δων. Άλλες φορές πάλι φαντάζει μυσταγωγικός, σχεδόν απροσπέλα-στος, και φαίνεται να μιλά για πράγματα φανερά μονάχα στον ίδιο. Είναι κι αυτός ένας από εκείνους τους «άγριους ανθρώπους», οι οποίοι «από ένστικτο ασπάζονται άλλα ήθη και εμπιστεύονται άλλες αρχές από εκείνες των συγχωριανών τους, που με τα πέρα δώθε τους μπαλώνουν τη στόφα των χωριών τους σε σημεία που αλλιώς θα έχα-σκαν ξηλωμένα». Αρνείται να ζήσει μια στρωτή ζωή, να αποδεχτεί τις κοινές αντιλήψεις, αλλά παρ' όλα αυτά κρατάει ανοιχτό το διάλο-γο με εκείνους που ζουν ζωές πιο συνηθισμένες από τη δική του. Το Ονόλντεν ποτέ δεν ξεπέφτει στη διεκτραγώδηση των δεινών του συγ-γραφέα του.

Η δύναμη που διαθέτει το βιβλίο να ταρακουνά τον αναγνώστη προέρχεται και από ένα ακόμη γεγονός: πηγαίνοντας στην όχθη της λίμνης για να ζήσει σ' ένα σπίτι που έχτισε ο ίδιος, ο Θορώ επανα-λαμβάνει μια από τις πράξεις που κατέχουν κυρίαρχη θέση στη συλ-λογική αμερικανική φαντασία: την πράξη της απόβασης σε έναν άγριο τόπο, της εγκατάστασης σε μια δασώδη περιοχή, της δημιουρ-γίας ενός ξέφωτου εκεί όπου δεν υπήρχε πριν, της απόρριψης των περίτεχνων στολιδιών της πολιτισμένης ευρωπαϊκής ζωής, του ξεκι-νήματος μιας ζωής με σχετική αυτάρκεια. Ο Θορώ αποδίδει με πι-στότητα το ριζοσπαστισμό του πρότυπου αμερικανικού εγχειρήματος και μάλιστα το κάνει χωρίς τον παραμικρό συναισθηματισμό, χωρίς ίχνος της ευλάβειας που έχει αναπτυχθεί γύρω από το μύθο της γέν-νησης της Αμερικής. Ο Μπρόνσον Άλκοτ, σύγχρονός του, άγγιξε την αλήθεια γύρω από το ριζοσπαστισμό του Θορώ δηλώνοντας τρία χρόνια πριν από τη δημοσίευση του Ονόλντεν: «Ο άνθρωπος αυτός είναι η προσωποποίηση της ανεξαρτησίας - είναι στ' αλήθεια ο μο-ναδικός υπογράφων της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας και αποτελεί

Page 24: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

24 W A L D E N

από μόνος του μια επανάσταση, μεγαλύτερη από εκείνη του 1776, αφοΰ έκανε κάτι περισσότερο από το να βάλει απλά την υπογραφή του: έκανε τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας πράξη».*

Κι όμως υπάρχει κάτι υπερβολικά γνώριμο στη δοκιμασία στην οποία υπέβαλε τον εαυτό του ο Θορώ πηγαίνοντας στη λίμνη. Δεν είναι κάτι που εκφράζεται με γλώσσα παιδική, παρ' όλο που κατά μία έννοια πρόκειται για ένα παιδικό εγχείρημα: το είδος εκείνο της ιδέας που έρχεται σ' ένα παιδί μια ζεστή καλοκαιρινή ημέρα, όταν η ζωή στις όχθες μιας δροσερής λίμνης φαντάζει ιδεατή. Σε κάθε τέ-τοια παιδική φαντασίωση υπάρχει ένας εγγενής ριζοσπαστισμός, ο οποίος εμφανίζεται ως ένα είδος βαθιάς έκπληξης απέναντι στον κό-σμο που έχουν φτιάξει οι ενήλικες. Ο Θορώ συλλαμβάνει τέλεια το συναίσθημα αυτό. Όταν λέει ότι «εκείνο που οι γέροι σου λένε πως δεν μπορείς να κάνεις, μόλις προσπαθήσεις, ανακαλύπτεις πως μπο-ρείς», τότε μιλά ο έμφυτος ριζοσπαστισμός, η αναρχική φαντασία ενός παιδιού. Κι αν εμείς με τη σειρά μας τον διαβάζουμε σωστά, τό-τε τον ακούμε κι εμείς με τα αυτιά ενός παιδιού. Ο Θορώ είναι ένα παιδί που διαθέτει τις συλλογιστικές και συγγραφικές ικανότητες ενός προικισμένου ενήλικα.

Όμως, πριν προλάβει το παιδί μέσα στον καλοκαιρινό του εν-θουσιασμό να απομακρυνθεί πολΰ από το σπίτι του, οι σκέψεις του ξαναγυρνούν πίσω, αρχίζει να νιώθει αυτό που πιστεύω ότι ένιωθε συχνά και ο ίδιος ο Θορώ κατά μια μεταφορική έννοια: νοσταλγία για τον τόπο του. Διαβάζοντας το ΟυόΑντεν ως ένα βιβλίο που αφο-ρά κάποιον που πήγε να ζήσει στις όχθες μιας λίμνης, συχνά ξε-χνάμε πως αφορά επίσης κάποιον που έχτισε ένα σπίτι. Η οικιακή ζωή αποτελεί τον πυρήνα του έργου αυτοΰ. Ο Θορώ εγκαθίσταται νοητικά σε κάθε τόπο που βρίσκει μπροστά του, τον δοκιμάζει για να δει αν του κάνει. «Όπου κι αν τύχαινε να καθίσω», γράφει, «εκεί θα μπορούσα και να ζήσω, γινόμουν το κέντρο του τοπίου

* «This man is the independent» (Ο άνδρας αυτός είναι η προσωποποίηση της ανεξαρτησίας): Matthiessen, βλ. σημ. 1, σελ. 79.

Page 25: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 25

που με περιέβαλλε. Τι άλλο είναι ένα σπίτι αν όχι ένα sedes, ένα κάθισμα, μια έδρα;» Πριν από την καλύβα στη λίμνη, το μόνο σπίτι που είχε ποτέ του ήταν ένα αντίσκηνο, «αν εξαιρέσω μια βάρκα». Το σπίτι, είτε πρόκειται για τη δική του, λιτή καλύβα (χτισμένη, ας μην το ξεχνάμε, σε δανεική γη) είτε για τις παράγκες των φτωχών Ιρλανδών είτε για τα στολισμένα σπίτια των ευκατάστατων πολι-τών του Κόνκορντ, μέσα στο Ονόλντεν μετατρέπεται σε διδαχή σχετικά με την τυπικότητα, με το πώς να κρατάμε σε απόσταση τους γείτονές μας, με την αρμονία που αναπτύσσεται ανάμεσα στην κατοικία μας και στον τρόπο ζωής μας. «Από μια ζωή μέσα στην πολυτέλεια», λέει ο Θορώ, «ο καρπός είναι η πολυτέλεια».

Προς το τέλος του Ονόλντεν, στο κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Σπιτική θαλπωρή», υπάρχει μια εντυπωσιακή εικόνα ενός φαντα-στικού σπιτιού, μια ιδέα για ένα σπίτι πιο μεγαλόπρεπο από εκείνο που μπόρεσε να χτίσει ο Θορώ με τα περιορισμένα του μέσα. Πρό-κειται για ένα «μεγαλύτερο σπίτι με περισσότερους ανθρώπους, που ορθώνεται σε μια χρυσή εποχή, χτισμένο από ανθεκτικά υλικά και χωρίς κακόγουστα στολίδια, το οποίο θα αποτελείται από ένα μόνο δωμάτιο, μια τεράστια, λιτή και πρωτόγονη σάλα». Στο σπίτι αυτό όλες οι εργασίες εκτελούνται σε κοινή θέα. Κάποιες φορές ζητείται από τους μουσαφίρηδες να κάνουν ένα βήμα πιο εκεί, ώστε να μπο-ρέσει η μαγείρισσα να σηκώσει την καταπακτή για να κατέβει στο κελάρι. Είναι ένα μέρος όπου «η μπουγάδα δεν απλώνεται έξω, η φωτιά δε σβήνει ποτέ και η κυρά του σπιτιού δεν μπαίνει σε πολλούς μπελάδες», ένα σπίτι «που το εσωτερικό του είναι ορθάνοιχτο και πρόδηλο σαν φωλιά πουλιού». Πρόκειται για μια κατοικία που δε διαχωρίζει τους άνδρες από τις γυναίκες, ούτε και τους άνδρες μετα-ξύ τους ή τις δουλειές τους. «Η ζωή μας», γράφει ο Θορώ, «έχει απομακρυνθεί πολύ από τα σύμβολά της». Όμως σε ένα σπίτι σαν κι αυτό που φαντάζεται, σε μια τέτοια χρυσή εποχή, ζωές και σύμβολα θα είναι ένα και το αυτό.

Θα υποψιαζόταν κανείς ότι η κατοικία αυτή δεν είναι παρά μία ακόμη εικόνα της φύσης, ότι αυτό που δημιούργησε εδώ ο Θορώ εί-

Page 26: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

26 W A L D E N

ναι απλά άλλη μια περίπλοκη μεταφορά για το φυσικό κόσμο. Κι όμως, δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Παρ' όλη την αγάπη που ένιωθε για την ύπαιθρο, ο Θορώ αντιλαμβανόταν ότι ακόμη και «σ' αυτή την πρωτόγονη, καινούργια χώρα», «δε βρισκόμαστε σε απόλυτη αρμονία με τη Φΰση». Από ιδιοσυγκρασία είμαστε χτίστες κατοι-κιών, αναζητητές της οικιακής ζωής. «Αλίμονο!» λέει ο Θορώ. «Οι άνθρωποι έγιναν εργαλεία των εργαλείων τους. Ο άνθρωπος που μάζευε μόνος του φρούτα όποτε πεινούσε, έγινε γεωργός· κι εκεί-νος που στεκόταν κάτω από ένα δέντρο για να προφυλαχτεί από τον καιρό, έγινε νοικοκύρης. Τώρα πια δεν κατασκηνώνουμε για να περάσουμε τη νύχτα, αλλά ριζώσαμε στη γη και ξεχάσαμε τα ουράνια».

Αυτή είναι η ουσία του ριζοσπαστισμού του Θορώ. Τον αποκα-λώ παιδικό ριζοσπαστισμό όχι με σκοπό να τον μειώσω, αλλά θέ-λοντας να τονίσω τη φρεσκάδα του, την πληθωρικότητά του, την αί-σθηση του πλάτους και της ομορφιάς του κόσμου που αποπνέει. Όταν ο Θορώ πήγε να ζήσει στο δάσος, δεν ένιωθε νοσταλγία για κάποιον τόπο, ούτε για κάποιο σπίτι, αλλά για την ουσία της ύπαρ-ξής του. Είναι το είδος εκείνο της νοσταλγίας που μας προειδοποι-εί ότι αυτή τη φορά επιτέλους φτάσαμε στ' αλήθεια σε μια και-νούργια χώρα, όπου οι παλιές, γνώριμες αντιλήψεις έχουν παραμε-ριστεί, όπου πρέπει να γίνουμε καινούργιοι άνθρωποι. Ο Θορώ έβλεπε ολόγυρα τους γείτονές του, πλούσιους και φτωχούς, ριζω-μένους σε ζωές που δεν τους χάριζαν την ευτυχία, «πασχίζοντας να λύσουν το πρόβλημα του βιοπορισμού με συνταγές πιο περίπλοκες από το ίδιο το πρόβλημα». Εμείς εξακολουθούμε φυσικά να είμα-στε οι γείτονές του και οι ζωές μας έχουν γίνει, αν μη τι άλλο, ακό-μη πιο προβληματικές, οι συνταγές για την επίλυση των προβλημά-των μας ακόμη πιο πολύπλοκες. Όμως, όπως ανήγγειλε ο Θορώ στους γείτονές του, υπάρχει εναλλακτική λύση και αυτή δεν είναι άλλη από το «να ξεκινήσουμε για την περιπέτεια της ζωής τώρα». Σε μια από τις τελευταίες και καλύτερες μεταφορές του, λέει τα εξής: «Η ζωή μέσα μας μοιάζει με το νερό του ποταμού. Μπορεί

Page 27: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27

φέτος να φουσκώσει περισσότερο από κάθε άλλη φορά και να πλημμυρίσει τα υψίπεδα που εχει ξεράνει ο ήλιος* μπορεί αυτή να είναι η πολυτάραχη χρονιά μας, η χρονιά εκείνη που θα πνίξει όλους μας τους νεροπόντικες».

Verlyn Klinkenborg

Page 28: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

ΧΡΟΝΟ- ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΣΤΑΘΜΟΙ ΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

1817 Γέννηση του Θορώ στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης

1821 Η οικογένεια του Θορώ μετακομίζει στη Βοστόνη

1823-1827 Η οικογένεια του Θορώ επιστρέφει στο Κόνκορντ. Ο Θορώ ξεκινά την εξερεύνηση της υπαίθρου γΰρω από το Κόνκορντ

1828 Εγγράφεται στην Ακαδημία του Κόνκορντ

1833 Εγγράφεται στο Χάρβαρντ

Ώστεν: Το αββαείο τον Νορθάνγκερ Κητς: Ενδνμιων Νηλ: Η μάχη τον Νιαγάρα Σκοτ: Η καρδιά τον Μιντλόθιαν Μπάιρον: Δον Ζονάν I, II (1819) Ντρέικ: //ενοχτ; νεράιδα (1819) Ίρβινγκ: Βιβλίο με σκίτσα Ααμπ: Δοκίμια του Ελάια (1820) Σκοτ: Ιβανόης (1820) Μπράιαντ: Ποιήματα Κοΰπερ; Ο κατάσκοπος Ντε Κουίνσυ: Εξομολογήσεις ενάςΆγγλον οπιομανούς Σάουθεϊ: Το όραμα της κρίσης Κοΰπερ: Οι πιονιέροι (1822) Ίρβινγκ: Μπρέισμπριτζ Χολ (1822) Σέτζγουικ: Μια Νέα Αγγλία (1822) Ποΰσκιν: Μπόρις Γκοντοννόφ (1825)

Ίρβινγκ: Κολόμβος Κοΰπερ: / /έννοία των Αμερικανών Ν. Tovi\m(nzQ\ Αμερικανικό λεξικό Δουμάς: Οι τρεις σωματοφύλακες Ίρβινγκ: Η κατάκτηση τον Καναδά Ο Τζέιμς Ωντυμπόν ξεκινά το εικονογραφημένο igyo Πονλιά της Αμερικής Χολμς: Ο Σιδερόφρακτος Γουέμπστερ: Ομιλίες Ξεκινά η έκδοση του γυναικείου περιοδικοΰ Godey's Lady's Book Στεντάλ: To κόκκινο και το μαύρο Γουίτιερ: Θρύλοι της Νέας Αγγλίας (1831) Ο Γουίλιαμ Λόιντ Γκάρισον, υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας και της απελευθέρωσης των σκλάβων, εκδίδει την Liberator {Ελενθερωτής) (1831) Έμερσον: Φύση (1836)

Page 29: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Καθορίζονται τα σύνορα μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά στον 49ο παράλληλο (1818). Γέννηση του Τουργκένιεφ, του Τζέιμς Ράσελ Λόουελ, του Μέλβιλ, του Χουιτμαν, του Έλιοτ, του Φοντάνε, του Ράσκιν και της βασίλισσας Βικτωρίας (1819).

Γέννηση του Μπωντλαίρ, του Ντοστογιέφσκι, του Φλωμπέρ. Θάνατος του Κητς. Γέννηση του Γιουλίσες Σ. Γκραντ (1822). Γέννηση του Λουί Παστέρ (1822). Θάνατος του Σέλεϋ (1822). Δόγμα Μονρόε (1823).

Τελειώνει η κατασκευή του καναλιού της λίμνης Ίρι, που ενώνει τις μεγάλες λίμνες με τον ποταμό Χάντσον και τον Ατλαντικό Ωκεανό (1824). Θάνατος του Μπάιρον (1824). Ο Τζέφερσον ιδρα3ει το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια (1825). Θάνατος του Τζέφερσον και του Μπετόβεν (1827). Κατασκευάζεται ο σιδηρόδρομος Βαλτιμόρης-Οχάιο, ο πρώτος αμερικανικός σιδηρόδρομος που μεταφέρει επιβάτες και φορτία. Γέννηση του Ίψεν, του Τολστόι και του Ιουλίου Βερν.

Ο Άντριου Τζάκσον αναλαμβάνει το προεδρικό αξίωμα. Οι Νταγκέρ και Νιεπς εξελίσσουν τη φωτογραφική τεχνική με τις εφευρέσεις τους. Πρώτη αμερικανική πατέντα γραφομηχανής. Γέννηση της Έμιλι Ντίκινσον και της Κριστίνα Ροσέτι. Ιδρύεται η «Αμερικανική Οργάνωση Ενάντια στη Δουλεία» (1831). Ξεσηκωμός των σκλάβων με πρωτοστάτη τον Νατ Τέρνερ (1831).

Page 30: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

W A L D E N

ΧΡΟΝΟ- ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΣΤΑΘΜΟΙ ΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

1837

1838

1839

1841

1842

Αποφοιτά από το Χάρβαρντ. Γίνεται μέλος των Υπερβατιστών της Νέας Αγγλίας (New England Transcendentalists), μιας ανεπίσημης λογοτεχνικής ομάδας που περιλαμβάνει τους Ραλφ Γουόλντο Έμερσον, Ορέστη Μπράουνσον, Μάργκαρετ Φούλερ και Μπρόνσον Άλκοτ. Ξεκινά τη συγγραφή των ημερολογίων του στις 22 Οκτωβρίου. Πρώτη διάλεξη στο φιλολογικό σύλλογο Concord Lyceum, με θέμα «Κοινωνία». Διδάσκει στην Ακαδημία του Κόνκορντ.

Ταξιδεύει για δυο εβδομάδες στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ μαζί με τον αδελφό του, Τζον.

Κλείνει η Ακαδημία του Κόνκορντ. Ο Θορώ φιλοξενείται από τον Έμερσον για τα επόμενα δυο χρόνια.

Ο αδελφός του πεθαίνει από τέτανο. Γνωρίζεται με τον Ναθάνιελ Χόθορν.

Έμερσον: Ο Αμερικανός λόγιος Καρλάιλ: Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης Ντίκενς: Όλφερ Τουίστ Μπαλζάκ: Χαμένα όνειρα

Το έργο του Ντε Τοκβίλ Η δημοκρατία στην Αμερική (1835) μεταφράζεται στα αγγλικά και εκδίδεται στις ΗΠΑ. Κοΰπερ: Ο Αμερικανός δημοκράτης Πόε: Η αφήγηση τον Αρθουρ Γκόρντον Πυμ Ε.Μ. Μπράουνιγκ: Τα Σεραφείμ και άλλα ποιήματα Λόνγκφελοου: Υπερίων - Φωνές της νύχτας Υ\όζ\ Αλλόκοτες ιστορίες Καρλάιλ: Το κίνημα του χαρτισμού Ντίκενς.· Νικόλας Νίκλεμπυ Στεντάλ: Το μοναστήρι της Πάρμας Κούπερ: Ο ιχνηλάτης (ρεκόρ πωλήσεων) Ντάνα: Δύο χρόνια μπροστά στο κατάρτι Εκδίδεται το The Dial, το λογοτεχνικό περιοδικό των υπερβατιστών. Ρ. Μπράουνινγκ: Σορντέλο Ντίκενς: Το παλαιοπωλείο

Δοκίμια (1841) Κοΰπερ: Ο ελαφοκυνηγός (1841) Γκρίσγουολντ: Ποιητές και ποίηση της Αμερικής Λόνγκφελοου: Ποιήματα για τη δουλεία Ρ. MnQdovvivyn: Δραματικοί στίχοι Ντίκενς: Αμερικάνικες Σημειώσεις Τένισον: Ποιήματα 'Έμζ^οοψ. Δοκίμια (δεύτερος τόμος, 1844) Μ. Φούλερ: Οι γυναίκες στο δέκατο ένατο αιώνα (1844)

Page 31: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν Α Κ Α Σ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Οι αντιπαραθέσεις στο Κογκρέσο σχετικά με το ζήτημα της δουλείας εντείνονται. Οικονομικός πανικός. Η βασίλισσα Βικτωρία ανεβαίνει στο θρόνο της Αγγλίας. Γέννηση του Γ.Ν. Χάουελς και του Σουίνμπερν. Θάνατος του Ποΰσκιν.

Ατμοπλοϊκή σύνδεση ΗΠΑ - Βρετανίας. Κίνημα των χαρτιστών (chartists), οι οποίοι ζητούν κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις.

Ίδρυση του Κόμματος της Ελευθερίας (Liberty Party), με κΰριο αίτημα την κατάργηση της δουλείας. Ο Τσαρλς Γκοΰντγιαρ ανακαλύπτει τη μέθοδο του βουλκανισμοΰ του καουτσούκ. Κατασκευάζεται το πρώτο ηλεκτρικό ρολόι.

Οι Ουίγοι της Αμερικής ξεκινούν την πολιτική καμπάνια των «ανθρώπων του λαού» για τους μετέπειτα προέδρους Χάρισον και Τάιλερ. Γέννηση του Χάρντι και του Ζολά.

Συνθήκη Γουέμπστερ - Ασμπερτον για την οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά. Γέννηση του Άμπροουζ Μπιρς, του Γουίλιαμ Τζέιμς και του Στεφάν Μαλαρμέ.

Page 32: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

31 W A L D E N

ΧΡΟΝΟ- ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΣΤΑΘΜΟΙ ΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

1845 Εγκαθίσταται στη λίμνη Ουόλντεν στις 4 Ιουλίου.

1846 Ξεκινά να γράφει το Ονόλντεν. Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται για μια νΰχτα επειδή δεν πλήρωσε το φόρο που του αναλογούσε.

1847 Εγκαταλείπει τη λίμνη Ουόλντεν το Σεπτέμβριο. Φιλοξενείται στο σπίτι του Έμερσον για δέκα μήνες.

1849 Εκδίδεται το βιβλίο Μια εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ. Δημοσιεύεται το δοκίμιο «Αντίσταση στην πολιτική κυβέρνηση» (Resistance to Civil Government), πιο γνωστό με τον τίτλο «Πολιτική ανυπακοή» (Civil Disobedience). Επισκέπτεται το Κέιπ Κοντ.

1850 Δεύτερο ταξίδι στο Κέιπ Κοντ. Ταξιδεύει στο Μόντρεαλ και το Κεμπέκ μαζί με τον Έλερι Τσάνινγκ.

1854 Εκδίδεται το Ουόλντεν.

Ντάγκλας: Διήγηση της ζωής Πόε: Το κοράκι και άλλα ποιήματα Μέλβιλ: Ταϊπί Μπαλζάκ: Η εξαδέλφη Μπέτι Ντοστογιέφσκι: Ο φτωχόκοσμος

Έμερσον: Ποιήματα Λόνγκφελοου: Εβάντζελιν Μέλβιλ: Ομού Σ. Μπροντέ: Τζέιν Έιρ Ε. Mkqoyiz'. Ανεμοδαρμένα ύψη Θάκερυ: Το πανηγύρι της ματαιοδοξίας Ίρβινγκ: Η ζωή του Γκόλντσμιθ Μέλβιλ: Μαρντ/ Πάρκμαν: Ο δρόμος για το Όρεγκον. Ντίκενς: Ντέιβιντ Κόπερφιλντ

1857 Γνωρίζεται με το ριζοσπάστη αγωνιστή για την κατάργηση της δούλε ίας Τζον Μπράουν.

Ε.Μ. Μπράουνινγκ: Σονέτα από τα πορτογαλικά Έμερσον: Οι εκπρόσωποι

Τουργκένιεφ: Ένας μήνας στην εξοχή Μέλβιλ: Μόμπι Ντικ (1851) Ράσκιν: Οι πέτρες της Βενετίας (1851)

Τένισον: «Η επέλαση της ελαφράς ταξιαρχίας» Θάκερυ: Το ρόδο και το δαχτυλίδι Χουίτμαν: Φύλλα στο γρασίδι Χολμς: Ο άρχοντας του πρωινού τραπεζιού

Page 33: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν Α Κ Α Σ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Προσάρτηση της πολιτείας του Τέξας. Επινοείται ο νεολογισμός «πρόδηλο πεπρωμένο» (Manifest Destiny).* To ζήτημα των συνόρων μεταξύ της πολιτείας του Όρεγκον και του Καναδά διευθε-τείται με μια συνθήκη με τη Βρετανία. Ξεσπά ο αμερικανομεξικανικός πόλεμος. Οι ΗΠΑ προσαρτούν την πολιτεία του Νιου Μεξικό τον Αύγουστο.

Τα αμερικανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την πόλη του Μεξικού. Το Κογκρέσο προσπαθεί να προωθήσει τη Ρήτρα Γουίλμοτ, που ζητά να κηρυχθεί πα-ράνομη η δουλεία. Με τη Συνθήκη της Γρενάδας οι ΗΠΑ αποκτούν πρόσβαση στον ισθμό του Παναμά. Ίδρυση της Σολτ Αέικ Σίτι από τους μορμόνους.

Ιδρύεται το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ. Τα μέλη του Κογκρέσου από τις νότιες πολιτείες διαμαρτύρονται για «επιθετικές πράξεις» εκ μέρους των Βορείων, οι οποίες θίγουν τα δικαιώματα των Νοτίων. Πυρετός του χρυσού. Θάνατος του Έντγκαρ Άλαν Πόε.

Η Καλιφόρνια γίνεται πολιτεία των ΗΠΑ. Γέννηση του Ρ. Α. Στίβενσον και του Γκι ντε Μοπασάν. Θάνατος του Γουόρντσγουορθ και του Μπαλζάκ. Ίδρυση της εφημερίδας «Τάιμς της Νέας Υόρκης» (1851).

Οι ΗΠΑ αποκτούν τμήματα του Νιου Μέξικο και της Αριζόνα με την αγορά Γκάντστεν. Ιδρύεται το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Γέννηση του Ρεμπώ. Η Μινεσότα γίνεται πολιτεία των ΗΠΑ (1858).

* Πρόκειται για ένα δόγμα που γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα στις Ηνωμένες Πολι-τείες τη δεκαετία του 1840 και υποστήριζε ότι η κατάκτηση της βόρειας Αμερικής ήταν αποτέλεσμα θεϊκής επιταγής. (Σ.τ.Μ.)

Page 34: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

33 W A L D E N

ΧΡΟΝΟ- ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΣΤΑΘΜΟΙ ΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

1859

1861

1862

Θάνατος του πατέρα του Θορώ. Ο Τζον Μπράουν καταλαμβάνει το οπλοαττάσιο Harper's Ferry με σκοπό να εξοπλίσει τους σκλάβους για τον ξεσηκωμό τους, αλλά συλλαμβάνεται. Ο Θορώ διαβάζει δημόσια το κείμενό του «Μια έκκληση υπέρ του Τζον Μπράουν» στο Κόνκορντ και στη Βοστόνη. Ταξιδεύει στη Μινεσότα μαζί με τον Χόρας Μαν. Τελειώνει τα ημερολόγιά του στις 3 Νοεμβρίου. Πεθαίνει από (ρυματίωση στις 6 Μαΐου.

Δαρβίνος: Η προέλευση των ειδών Ντίκενς: Ιστορία δύο πόλεων Έλιοτ: Άνταμ Μπιντ Γεωργία Σάνδη: Εκείνη κι εκείνος Γκοντσαρόφ: Ομπλόμοφ.

Ντίκενς: Μεγάλες προσδοκίες Έλιοτ: Σίλας Μάρνερ Ντοστογιέφσκι: Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων Φλωμπέρ: Σαλαμπό Ουγκώ: Οι άθλιοι

1864 Εκδίδεται το βιβλίο Τα δάση του Μέιν.

1865 Εκδίδεται το βιβλίο Κέιπ Κοντ.

Ντίκενς; Ο κοινός μας φίλος Τολστόι: Πόλεμος και ειρήνη Γουίτμαν: «Οι ήχοι του ταμπούρλου». Λιούις Κάρολ: Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων

Page 35: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν Α Κ Α Σ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Ιδρύεται η Αμερικανική Ομοσπονδία Μπέιζμπολ (1858). Το Όρεγκον γίνεται πολιτεία των ΗΠΑ. Ο Τσαρλς Μπλόντιν περνά πάνω από τους καταρράχτες του Νιαγάρα βαδίζοντας σε τεντωμένο σχοινί. Πρώτη γεώτρηση πετρελαιοπηγής στο Τίτουσβιλ της Πενσυλβάνια. Θάνατος του Ουάσιγκτον Ίρβινγκ και του ντε Κουίνσι.

Ο Αβραάμ Αίνκολν εκλέγεται πρόεδρος. Η Νότια Καρολίνα αποσχίζεται από την Ένωση σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Σχηματίζεται η Ομοσπονδία των Νότιων Πολιτειών. Ξεσπά ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος. Θάνατος του Ε.Μ. Μπράουνινγκ. Διακήρυξη της απελευθέρωσης των σκλάβων, η οποία τίθεται σε ισχύ από την 1η Ια-νουαρίου 1863. Γέννηση της Ίντιθ Χουόρτον.

Ο ναύαρχος Φάραγκουτ εκστομίζει την περίφημη ρήση «στο διάολο οι τορπίλες! Πρόσω ολοταχώς!» κατά την επίθεση ενάντια σε στρατεύματα των Νοτίων στο Μό-μπιλ Μπει της Αλαμπάμα. Σφαγή των Ινδιάνων Τσεγιέν και Αράπαχο στο Σαντ Κρικ του Κολοράντο. Η Ομοσπονδία των Νότιων Πολιτειών παραδίδεται επίσημα στο Απαμάτοξ στις 9 Απριλίου. Με την προσθήκη του δέκατου τρίτου άρθρου στο Σύνταγμα των ΗΠΑ καταργείται η δουλεία. Ολοκληρώνεται η κατασκευή του υπερατλαντικού τηλεγραφικού καλωδίου. Ο Τ. Αόου εφευρίσκει την παγομηχανή.

Page 36: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 37: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Όταν έγραψα τις παρακάτω σελίδες, ή μάλλον το μεγαλύτερο μέρος τους, ζοΰσα μόνος στο δάσος, σε απόσταση ενός μιλίου από τον πλη-σιέστερο γείτονά μου, σ' ένα σπίτι που είχα χτίσει ολομόναχος στις όχθες τις λίμνης Ουόλντεν, κοντά στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης, και ως μοναδικό μέσο βιοπορισμού είχα τα χέρια μου. Έζησα εκεί δυο χρόνια και δυο μήνες. Τώρα βρίσκομαι γι' άλλη μια φορά να πα-ρεπιδημώ στον πολιτισμό.

Δε θα γινόμουν ποτέ τόσο φορτικός στους αναγνώστες μου, σκο-τίζοντάς τους με τις υποθέσεις μου, αν δεν είχαν τεθεί κάποια συ-γκεκριμένα ερωτήματα εκ μέρους των συμπολιτών μου σχετικά με τον τρόπο ζωής μου, ερωτήματα τα οποία κάποιοι θα χαρακτήριζαν άπρεπα. Εγώ από τη μεριά μου κάθε άλλο παρά άπρεπες θεωρώ τις απορίες τους αυτές, αντίθετα μάλιστα, δεδομένων των συνθηκών, μου φαίνονται πέρα για πέρα ευπρεπείς και εύλογες. Κάποιοι με ρώτησαν τι έτρωγα, κάποιοι άλλοι εάν ένιωσα μοναξιά, αν φοβήθη-κα και οΰτω καθεξής. Άλλοι πάλι ήθελαν να μάθουν πόσο από το ει-σόδημά μου αφιέρωσα σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, ενώ κάποιοι που έχουν μεγάλες οικογένειες εξέφρασαν την απορία πόσα φτωχά παιδιά συντηρούσα. Γι' αυτό λοιπόν θα ήθελα να ζητήσω από τους αναγνώστες εκείνους που δεν τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα η προσωπι-κή μου ζωή να με συγχωρέσουν αν δουν ότι επιχειρώ να απαντήσω σε κάποια από τα παραπάνω ερωτήματα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτοΰ. Στα περισσότερα βιβλία το εγώ, το πρώτο πρόσωπο.

Page 38: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

38 W A L D E N

παραλείπεται. Σ' αυτό εδώ, όμως, θα το βρείτε να εμφανίζεται πολΰ συχνά. Αυτό είναι και το μόνο δείγμα εγωκεντρισμού εκ μέρους του συγκεκριμένου συγγραφέα. Συνήθως ξεχνάμε πως οΰτως ή άλλως το πρώτο πρόσωπο, δηλαδή ο συγγραφέας, είναι πάντοτε εκείνος που μιλά μέσα από τα βιβλία. Δε θα μιλούσα τόσο πολΰ για τον εαυτό μου, εάν υπήρχε κάποιος άλλος που να τον γνωρίζω εξίσου καλά. Δυστυχώς, όμως, η λιγοστή μου εμπειρία με αναγκάζει να περιορι-στώ στο συγκεκριμένο πρόσωπο. Εκτός αυτοΰ, εγώ από τη μεριά μου απαιτώ από κάθε συγγραφέα πρώτα απ' όλα μια απλή και ειλικρινή διήγηση της δικής του ζωής και όχι μόνο των όσων έχει ακούσει σχε-τικά με τις ζωές των άλλων: κάτι σαν εκείνα που θα έγραφε σ' ένα γράμμα προς την οικογένειά του από μια μακρινή χώρα. Διότι, εάν είχε διάγει το βίο του με ειλικρίνεια, σ' εμένα θα φάνταζε σαν να εί-χε πράγματι ζήσει σε μια μακρινή χώρα. Ίσως οι πιο κατάλληλοι αναγνώστες των σελίδων αυτών να είναι οι φτωχοί φοιτητές. Όσο για τους υπόλοιπους, ας δεχτούν όσα κομμάτια του βιβλίου τους ται-ριάζουν. Ευελπιστώ πως, όσοι το διαβάσουν, θα το μεταχειριστούν σαν ένα πανωφόρι που φορώντας το θα προσέξουν να μην ξηλώ-σουν τις ραφές του* αν τελικά αποδειχτεί ότι τους κάνει, είμαι σίγου-ρος πως θα τους φανεί πολύ χρήσιμο.

Θα χαιρόμουν αν αυτά που έχω να πω παρουσίαζαν ενδιαφέρον όχι τόσο για τους Κινέζους ή τους κατοίκους των νησιών Σάντουιτς, αλλά περισσότερο για εσάς, που ζείτε στην περιοχή της Νέας Αγ-γλίας, όπως την αποκαλούν. Θα χαιρόμουν αν τα όσα διαβάσετε έχουν να σας πουν κάτι σχετικά με την κατάστασή σας, ειδικά με την υλική σας κατάσταση ή με τις συνθήκες ζωής στον κόσμο σας, στην πόλη σας: τι είναι η ζωή αυτή, εάν είναι απαραίτητο να είναι τόσο άσχημη, εάν μπορεί να βελτιωθεί ή όχι. Έχω κάνει μεγάλα και μα-κρινά ταξίδια μέσα και γύρω από τη μικρή πόλη Κόνκορντ. Όπου κι αν πήγα, στα μαγαζιά, στα γραφεία, στα χωράφια, οι κάτοικοι μου φάνηκαν να πληρώνουν για τις αμαρτίες τους, να επιδίδονται σε έρ-γα μετάνοιας με χίλιους δυο εντυπωσιακούς τρόπους. Όλα όσα έχω ακούσει για τους βραχμάνους, ότι κάθονται έκθετοι σε τέσσερις φω-

Page 39: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 39

τιές κοιτάζοντας τον ήλιο κατάματα, ότι κρέμονται από τα πόδια πά-νω από τις φλόγες, ότι κοιτάζουν τα ουράνια πάνω από τον ώμο τους ώσπου τους γίνεται αδύνατο να ξαναπάρουν τη φυσική τους στάση, ενώ από το στρεβλωμένο τους λαιμό δεν μπορεί να περάσει πια τρο-φή προς το στομάχι, παρά μόνο υγρά, ότι αλυσοδένονται για όλη τους τη ζωή στη ρίζα ενός δέντρου, ότι μετρούν με το κορμί τους, σαν κάμπιες, την έκταση απέραντων αυτοκρατοριών, ότι στέκονται με το ένα πόδι στην κορυφή ενός στύλου - όλες αυτές οι μορφές συνειδη-τής μετάνοιας δεν είναι πολΰ περισσότερο απίστευτες και εκπληκτι-κές από τις σκηνές τις οποίες αντικρίζω καθημερινά. Οι δώδεκα άθλοι του Ηρακλή ήταν ασήμαντοι σε σύγκριση με εκείνους που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας οι γείτονές μου. Κι αυτό γιατί οι άθλοι του ημίθεου ήταν μονάχα δώδεκα, είχαν ένα τέλος. Δεν εί-δα όμως ποτέ τους συνανθρώπους μου να σφάζουν ή να αιχμαλωτί-ζουν κανένα τέρας, ούτε και είδα να τελειώνουν ποτέ τα βάσανά τους. Εκείνοι δεν έχουν κανέναν φίλο σαν τον πιστό Ιόλαο, να κάψει με πυρωμένο σίδερο τις ρίζες των κεφαλιών της δικής τους Λερναί-ας Ύδρας, γι' αυτό και μόλις κόβουν το ένα, δυο φυτρώνουν στη θέ-ση του.

Βλέπω νεαρούς άνδρες, συχωριανοΰς μου, που είχαν την ατυχία να κληρονομήσουν αγροκτήματα, σπίτια, αποθήκες, ζωντανά και γε-ωργικά εργαλεία. Και λέω ατυχία, γιατί τα πράγματα αυτά πιο εύκο-λα τα αποκτά κανείς παρά τα ξεφορτώνεται. Καλύτερα όλοι αυτοί να είχαν γεννηθεί σε απέραντα βοσκοτόπια και να τους είχε βυζάξει λΰκαινα· τότε θα έβλεπαν πιο καθαρά σε τι λογής χωράφι τους είχε πέσει ο κλήρος να μοχθούν για την υπόλοιπη ζωή τους. Ποιος τους έκανε σκλάβους της γης; Γιατί θα πρέπει να ταλαιπωρούνται καθη-μερινά με τα διακόσια στρέμματά τους, αφού στο τέλος αυτό που αναλογεί στον καθένα μας δεν είναι παρά το κομματάκι γης στο οποίο θα τον θάψουν; Γιατί θα πρέπει να ξεκινούν να σκάβουν το λάκκο τους από τη στιγμή που έρχονται σ' αυτό τον κόσμο; Πρέπει, λέει, να ζούμε τη ζωή μας αντρίκεια, να κουβαλάμε όλα εκείνα που έχουμε φορτωθεί, να τα βγάζουμε πέρα όσο καλύτερα μπορούμε.

Page 40: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

40 W A L D E N

Πόσες και πόσες δυστυχές αθάνατες ψυχές δεν έχω συναντήσει, ανήμπορες σχεδόν να ανασάνουν, πλακωμένες από το αβάσταχτο φορτίο τους, να αργοσέρνονται στο μονοπάτι της ζωής κουβαλώντας στις πλάτες τους μια ολόκληρη αποθήκη είκοσι μέτρα επί δέκα, ένα στάβλο του Αυγεία που ποτέ δεν καθαρίζεται, και μαζί τετρακόσια στρέμματα γης, χωράφια, βοσκοτόπια και δάση! Οι άκληροι, εκείνοι που αγωνίζονται χωρίς όλα αυτά τα άχρηστα κληρονομημένα βάρη, μήπως κι αυτοί δεν κοπιάζουν, και με το παραπάνω, κι ας μην έχουν να φροντίσουν τίποτα άλλο πέρα από τα λίγα κυβικά εκατοστά της σάρκας τους;

Αλλά οι άνθρωποι μοχθούν παρασυρμένοι από μια πλάνη. Το με-γαλύτερο κομμάτι τους σύντομα θα λιώσει και θα ανακατευτεί με το χώμα, θα γίνει λίπασμα. Εξαιτίας μιας τάχα μοίρας, που οι πολλοί την αποκαλούν ανάγκη, δουλεύουν, όπως λέει ένα παλιό βιβλίο, για να μαζέψουν πλούτη που θα τους τα φάει το σαράκι και η σκουριά, που θα τους τα κλέψουν οι ληστές. Είναι μια ζωή που μόνο στους ανόητους ταιριάζει, και θα το καταλάβουν κι οι ίδιοι μόλις φτάσουν στο τέλος της, αν τυχόν και δεν προλάβουν να το μάθουν πριν. Ο μύ-θος λέει πως ο Δευκαλίων και η Πΰρρα δημιούργησαν το γένος των ανθρώπων πετώντας πέτρες πίσω τους:

«Inde genus durum sumus, experiensque laborum,

Et documenta damus qua simus origine nati»*

Ή αλλιώς, όπως το αποδίδει πολΰ όμορφα ο Ράλεϊ**:

«Κι από τότε η γενιά μας σκληρή σαν πέτρα έχει καρδιά,

πόνους και βάσανα υπομένει,

δείχνοντας πως και η σάρκα μας είναι από πέτρα γεννημένη».

* Ο^ίί^νος, Μεταμορφώσεις. (Σ.τ.Μ.) ** Sir Walter Raleigh (1552-1618): Άγγλος εξερευνητής, τυχοδιώκτης, ποιητής και ουγγραφέας. (Σ.τ.Μ.)

Page 41: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 41

Αυτά λοιπόν παθαίνει όποιος δείχνει τυφλή υπακοή στους ανεύ-θυνους χρησμούς των μαντείων και αρχίζει να πετά πίσω του πέτρες χωρίς να γυρίσει να δει που πέςρτουν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμα και σε αυτή τη σχετικά ελεύθε-ρη χώρα, εξαιτίας της άγνοιάς τους ή από κάποιο μοιραίο λάθος, τό-σο πολύ βουλιάζουν στις πλασματικές τους έγνοιες και στη σκληρή κι όμως περιττή χειρωνακτική εργασία, που γίνονται ανίκανοι να τρυ-γήσουν τους εκλεκτούς καρπούς της ζωής. Τα δάχτυλά τους έχουν γί-νει αδέξια και τρέμουν από την πολλή δουλειά, έτσι που τους είναι άχρηστα για οτιδήποτε άλλο. Η αλήθεια είναι πως στον εργαζόμενο δεν απομένει καθόλου χρόνος για κοινωνική αξιοπρέπεια. Δεν έχει την πολυτέλεια να διατηρεί ούτε τις απολύτως απαραίτητες σχέσεις με τους συνανθρώπους του, από φόβο μήπως ο χρόνος που θα χάσει γίνει αιτία να υποτιμηθεί η εργασία του στην αγορά. Δεν του μένει καιρός για να είναι τίποτε παραπάνω από μια μηχανή. Πώς μπορεί να αναρωτηθεί για την άγνοιά του - πράγμα απαραίτητο για να μπο-ρέσει να αναπτυχθεί - εκείνος που τόσο συχνά βρίσκεται αναγκα-σμένος να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του; Κανονικά θα έπρεπε πού και πού να τον ταΐζουμε και να τον ντύνουμε δωρεάν, καθώς και να τον σκλαβώνουμε με τις φιλοφρονήσεις μας, αντί να τον κρίνουμε. Όπως τα άνθη των οπωροφόρων, έτσι και τα εκλεκτότερα από τα χα-ρίσματα της ανθρώπινης φύσης μας δεν αντέχουν παρά μόνο στο πιο απαλό άγγιγμα. Κι όμως, ούτε στους εαυτούς μας ούτε στους συναν-θρώπους μας φερόμαστε με την τρυφερότητα που πρέπει.

Κάποιοι από εσάς, το ξέρουμε όλοι, είστε φτωχοί, η ζωή σας εί-ναι δύσκολη, κάποιες φορές νιώθετε σαν να πνίγεστε. Δεν έχω αμ-φιβολία πως ορισμένοι από εσάς που διαβάζετε το βιβλίο αυτό αδυ-νατείτε να πληρώσετε όλα εκείνα τα γεύματα που έχετε ήδη κατανα-λώσει ή να αντικαταστήσετε τα πανωφόρια και τα παπούτσια σας που φθείρονται μέρα με τη μέρα, αν δηλαδή δεν έχουν ήδη φθαρεί. Έχετε cpτάσει ως τη σελίδα αυτή θέλοντας να σκοτώσετε λίγο από το δανεισμένο ή κλεμμένο χρόνο σας, να ξεκλέψετε άλλη μια ώρα από τους πιστωτές σας. Χάρη στις δικές μου εμπειρίες μπορώ και βλέπω

Page 42: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

42 W A L D E N

ολοκάθαρα πόσο ταπεινές, πόσο λαθραίες είναι οι ζωές πολλών από εσάς: πάντα στα όρια, πάντα να πασχίζετε να μπείτε στην παραγωγή και να βγείτε από τα χρέη. Είναι ο ίδιος εκείνος πανάρχαιος ζυγός που οι Λατίνοι αποκαλούσαν oes alienum, δηλαδή «ο χαλκός των άλ-λων», μια και κάποια από τα νομίσματά τους ήταν φτιαγμένα από χαλκό. Διαρκώς υπόσχεστε να πληρώσετε αΰριο, πάντοτε αΰριο, ενώ σήμερα πεθαίνετε στην ψάθα. Διαρκώς ψάχνετε τρόπους να κερδί-σετε την εύνοια των άλλων μήπως και αρπάξετε κάποιον πελάτη, με οποιονδήποτε τρόπο, ορτάνει να μην αποτελεί ποινικό αδίκημα: λέτε ψέματα, κολακεύετε, ψηφίζετε. Συρρικνώνετε τον εαυτό σας ώσπου να γίνει ένα μικρό κουκούτσι από καθαρή αβροφροσυνη ή τον φου-σκώνετε μέχρι να γίνει αραιός αιθέρας γενναιοδωρίας, μήπως και καταφέρετε και πείσετε το γείτονά σας να σας επιτρέψει να του (ρτιάξετε τα παπούτσια, το καπέλο, το παλτό, την άμαξα ή να εισαγά-γετε τα τρόφιμά του. Αρρωσταίνετε προσπαθώντας να εξοικονομή-σετε μερικά χρήματα για την ημέρα που θα αρρωστήσετε. Λίγα νο-μίσματα για να τα κρύψετε σ' ένα παλιό μπαούλο, σε μια τρύπα στον τοίχο τυλιγμένα μέσα σε μια κάλτσα ή, για ακόμα μεγαλύτερη ασφά-λεια, πίσω από τα τείχη της τράπεζας. Δεν έχει σημασία πού θα τα παραχώσετε, δεν έχει σημασία αν θα είναι πολλά ή λίγα.

Μερικές φορές απορώ με την επιπολαιότητά μας, και ας μου επι-τραπεί η έκφραση, που μας κάνει να ασχολούμαστε τόσο πολύ με την απεχθή αλλά κάπως ξένη σε εμάς μορφή σκλαβιάς που ονομάζε-ται Δουλεία των Νέγρων, τη στιγμή που όχι μόνο στο Νότο, αλλά και στο Βορρά υπάρχουν τόσο πολλοί άλλοι ικανοί και πονηροί δουλέ-μποροι. Είναι σκληρό να έχεις από πάνω σου έναν επιστάτη Νότιο. Ακόμη πιο δύσκολο γίνεται αν είναι Βόρειος. Το χειρότερο όμως εί-ναι να είσαι εσύ ο ίδιος ο μαστιγωτής του εαυτού σου. Κι έπειτα κα-θόμαστε και μιλάμε για τη θεϊκή υπόσταση του ανθρώπου! Κοιτάξτε τον αγωγιάτη στο δημόσιο δρόμο, που μέρα νύχτα πηγαινοέρχεται στην αγορά με το κάρο του. Βλέπετε να σαλεύει μέσα του καμιά θεία πνοή; Αυτός που υψηλότερο καθήκον του δε θεωρεί άλλο από το τάισμα και το πότισμα των αλόγων του! Τι σημασία έχει γι' αυτόν

Page 43: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 43

το πεπρωμένο του μπροστά στα χρήματα που παίρνει για να μεταφέ-ρει τα εμπορεύματα; Ή μήπως τάχα δε δουλεύει κι ο ίδιος, όπως και ο επιστάτης των δούλων, για κάποιον αφέντη τσιφλικά; Είναι άραγε πλασμένος κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του Θεοΰ, είναι η ψυχή του αθάνατη; Δέστε τον πώς ζαρώνει και πώς πορεύεται στα μουλωχτά, πόσο τον κατατρέχει ολημερίς ένας αόριστος φόβος. Οΰτε αθάνατος είναι οΰτε θείος, μόνο σκλάβος και αιχμάλωτος της εικόνας που ο ίδιος έχει φτιάξει για τον εαυτό του, της φήμης που απέκτησε με τις ίδιες του τις πράξεις. Η γνώμη των άλλων είναι πολΰ αδύναμος τύ-ραννος σε σύγκριση με το πώς βλέπουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας. Ό,τι πιστεύει κανείς για τον εαυτό του, αυτό είναι που καθορί-ζει ή, πιο σωστά, προμηνύει τη μοίρα του. Ποιος Γουίλμπερφορς* θα βρεθεί να εισηγηθεί τη χειραφέτηση του εαυτοΰ, την ελευθερία των δυτικοϊνδικών επαρχιών του οράματος και της φαντασίας; Σκεφτείτε ακόμα τις κυράδες της χώρας, που υφαίνουν μαξιλαράκια για το κά-θισμα της τουαλέτας ώστε να τα έχουν για τα γεράματά τους, μην τυ-χόν και φανεί πως δε νοιάζονται αρκετά για το πεπρωμένο τους! Λες και μπορεί κανείς να σκοτώσει το χρόνο του χωρίς να τραυματί-σει την αιωνιότητα!

Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους μέσα σε μια σιωπη-λή απόγνωση. Αυτό που άλλοι ονομάζουν αποδοχή των συνθηκών, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα είδος επιβεβαιωμένης απελπισίας. Από την απόγνωση της πόλης φεύγεις και πας στην από-γνωση της εξοχής, και μένεις εκεί να παρηγοριέσαι με την παλικα-ριά των τρωκτικών του δάσους. Ακόμα και κάτω από αυτά που ο άν-θρωπος ονομάζει παιχνίδια και διασκεδάσεις κρύβεται μια στερεό-τυπη, αν και ασυνείδητη, απελπισία. Δεν υπάρχει τίποτε το παιχνι-διάρικο σ' αυτά, αφοΰ το παιχνίδι είναι κάτι που έπεται της δου-

* William Wilberforce (1759-1833): Άγγλος πολιτικός, υπέρμαχος της κατάργη-σης της δουλείας. Οι μακροχρόνιοι αγώνες του είχαν ως αποτέλεσμα ένα μήνα μετά το θάνατο του, το 1833, να ψηφιστεί νόμος που απαγόρευε τη δουλεία στις βρετανικές αποικίες. (Σ.τ.Μ)

Page 44: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

44 W A L D Ε Ν

λειάς. Ένα από τα γνωρίσματα όμως της σοφίας είναι και το να μην επιδίδεται κανείς σε απελπισμένες πράξεις.

Αν αναλογιστούμε ποιος - για να χρησιμοποιήσω τα λόγια της Ιε-ράς Σύνοψης* - είναι ο βασικός προορισμός του ανθρώπου, ποια εί-ναι στ' αλήθεια αναγκαία και απαραίτητα στη ζωή, φαίνεται σαν να διάλεξαν εσκεμμένα οι άνθρωποι τον κοινό τρόπο ζωής επειδή τον προτιμούσαν από οποιονδήποτε άλλο. Και μάλιστα πιστεύουν με όλη τους την καρδιά ότι δεν έχουν άλλη επιλογή έξω από αυτήν. Αλλά όσοι έχουν άγρυπνη και υγιή ψυχή, θυμούνται πως κάθε μέρα ο ήλιος ανατέλλει καθάριος.

Ποτέ δεν είναι αργά για να αποτινάξουμε τις προκαταλήψεις μας. Κανένας τρόπος σκέψης ή πράξης, όσο αρχαίος κι αν είναι, δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος χωρίς αποδείξεις. Εκείνα που σήμερα όλοι παπαγαλίζουν ή σιωπηλά προσπερνούν νομίζοντάς τα αλήθει-ες, αύριο μπορεί να αποδειχτεί ότι δεν είναι παρά ψέματα, ένας κα-πνός φτιαγμένος μονάχα από γνώμες, που κάποιοι είχαν περάσει για σύννεφο που θα ράντιζε με γόνιμη βροχή τα χωράφια τους. Εκείνο που οι γέροι σου λένε πως δεν μπορείς να κάνεις, μόλις προ-σπαθήσεις, ανακαλύπτεις πως μπορείς. Οι παλιές πράξεις για τους παλιούς και οι νέες για τους νέους. Μπορεί κάποτε οι παλιοί να μην ήξεραν ούτε καν πώς να βρουν καύσιμο για να κρατήσουν τη φωτιά τους αναμμένη. Οι καινούργιοι όμως μαζεύουν ξερόκλαδα για προ-σάναμμα, κι όχι μόνο αυτό, αλλά κάνουν το γύρο της γης με την τα-χύτητα των πουλιών, τόσο γρήγορα που οι γέροι θα έμεναν στον τό-πο, όπως λέει ο λαός. Τα γηρατειά δεν έχουν περισσότερα προσό-ντα από τα νιάτα για να παριστάνουν το δάσκαλο, μάλλον λιγότερα, αφού πιο πολλά έχασαν παρά κέρδισαν στη ζωή. Δε θα είχε άδικο

* Ιερά Σύνοψη του Γουέστμινίκερ (Westminster Catechism): ένα από τα σημα-ντικότερα κείμενα της αγγλικής θρησκευτικής μεταρρύθμισης, γραμμένο γύρω στο 1640 από Άγγλους και Σκωτσέζους ιερωμένους υπό μορφή ερωταποκρισεων. Η πιο γνωστή από τις ερωταποκρισεις αυτές είναι η εξής: «Ποιος είναι ο βασι-κός προορισμός του ανθρώπου; Να δοξάζει το Θεό αιώνια». (Σ.τ.Μ.)

Page 45: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 45

κανείς να αμφιβάλλει εάν ο πιο σοφός άνθρωπος έχει μάθει κάτι πραγματικά πολύτιμο από τη ζωή του. Πρακτικά, οι ηλικιωμένοι δεν έχουν καμιά πολΰ σημαντική συμβουλή να δώσουν στους νέους, αφοΰ οι δικές τους εμπειρίες ήταν υποκειμενικές και οι ζωές τους σκέτες αποτυχίες, για προσωπικούς λόγους, όπως σίγουρα πιστεύ-ουν οι ίδιοι. Μπορεί και να τους έχει μείνει λίγη πίστη που να δια-ψεύδει όλη την εμπειρία τους, πάντως μόνο ένα μπορεί να πει κα-νείς γι' αυτούς: είναι λιγότερο νέοι απ' όσο ήταν κάποτε. Προσωπι-κά έχω ζήσει περίπου τριάντα χρόνια πάνω στον πλανήτη αυτό κι ακόμα δεν έχω ακούσει ούτε μια συλλαβή πολύτιμης, ή έστω σοβα-ρής, συμβουλής από τους μεγαλυτέρους μου. Δε μου έχουν πει τίπο-τε που να έχει κάποια αξία και, απ' ό,τι φαίνεται, δεν μπορούν και να μου πουν. Ιδού λοιπόν η ζωή, ένα πείραμα που, εγώ τουλάχιστον, στο μεγαλύτερο μέρος του δεν το έχω ακόμα δοκιμάσει. Σε τίποτε δε με ωφελεί το ότι το έχουν δοκιμάσει εκείνοι. Όποτε τύχει να έχω κάποια εμπειρία που να τη θεωρώ πολύτιμη, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι ότι οι μέντορές μου δε μου είχαν πει τί-ποτε γι' αυτήν.

Ένας αγρότης μου λέει: «Δεν μπορείς να ζεις μονάχα με φυτική τροφή, γιατί έτσι το σώμα σου δεν παίρνει τις ουσίες που χρειάζεται για να δυναμώσουν τα κόκαλα». Κι έτσι αφιερώνει με θρησκευτική ευλάβεια ένα κομμάτι της ημέρας του στην τροφοδοσία του οργανι-σμού του με την πρώτη ύλη που φτιάχνει τάχα τα κόκαλα. Κι όσο μου δίνει την πολύτιμη συμβουλή του προχωράει πίσω από τα βόδια του, τα οποία, με κόκαλα φτιαγμένα από τη φυτική διατροφή, τον τραβά-νε ακούραστα μαζί με το αλέτρι του, πάνω από κάθε εμπόδιο που συναντούν στο δρόμο τους. Κάποια πράγματα είναι στ' αλήθεια ανα-γκαία σε κάποιους ανθρώπους, όπως για παράδειγμα στους ανήμπο-ρους και στους αρρώστους, τα ίδια όμως πράγματα για κάποιους άλ-λους δεν είναι παρά πολυτέλεια, ενώ σε άλλους πάλι είναι εντελώς άγνωστα.

Φαίνεται πως οι πρόγονοι μας κάλυψαν όλο το πεδίο της ανθρώ-πινης ζωής, όλα τα ύψη και τα βάθη της, και φρόντισαν για τα πάντα.

Page 46: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

46 W A L D Ε Ν

Συμφωνά με τον Έβελυν*, «ο σοφός Σολομώντας ειχε εκδώσει δια-τάγματα ακόμα και για τις αποστάσεις των δέντρων μεταξύ τους. Και οι Ρωμαίοι πραίτορες είχαν αποφασίσει πόσο συχνά μπορούσε να μπαίνει κάποιος στη γη του γείτονά του για να μαζέψει τα βελανί-δια που πέφτουν από τα δέντρα του χωρίς να θεωρηθεί ότι μπαίνει παράνομα, καθώς και πόσα από αυτά ανήκουν στο γείτονα». Ο Ιπποκράτης μας άφησε ακόμα και οδηγίες για το πώς πρέπει να κό-βουμε τα νΰχια μας: στο ίδιο ΰψος με τα ακροδάχτυλα, ούτε πιο κο-ντά ούτε πιο μακριά. Δίχως αμφιβολία, η μονοτονία και η πλήξη, που λέγεται ότι έχουν εξαντλήσει την ποικιλία και τις χαρές της ζωής, υπάρχουν από τον καιρό του Αδάμ. Όμως οι ικανότητες του ανθρώ-που δεν έχουν μετρηθεί ποτέ, ούτε μας φτάνουν τα προηγούμενα για να μπορέσουμε να κρίνουμε τι είναι ικανός να κάνει, αφού είναι πο-λύ λίγα αυτά που έχουν δοκιμαστεί ως σήμερα. Όποιες και να 'ναι οι αποτυχίες σου μέχρι τώρα, «μη θλίβεσαι, παιδί μου. Γιατί ποιος θα σου αναθέσει ποτέ να κάνεις τα όσα έχεις αμελήσει μέχρι τώ-ρα;»**

Θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε τις ζωές μας με χίλιες δυο απλές ασκήσεις· όπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι ο ίδιος ήλιος που κάνει τα φασόλια μου να ωριμάζουν, την ίδια στιγμή φωτίζει ένα σύστημα από πλανήτες παρόμοιους με τον δικό μας. Αν το είχα θυμηθεί αυτό, θα είχα προλάβει κάποια λάθη μου. Όταν σκάλιζα το χωράφι με τις φασολιές μου δε φώτιζε αυτή η σκέψη το μυαλό μου. Πόσων θαυμαστών τριγώνων τις κορυφές δεν αποτελούν τα αστέ-ρια! Πόσα μακρινά και διαφορετικά όντα στις διάφορες κατοικίες του σύμπαντος δε θωρούν το ίδιο αστέρι την ίδια στιγμή! Η φύση και η ανθρώπινη ζωή διαθέτουν τόση ποικιλία όση και οι ιδιοσυγκρα-σίες μας. Ποιος μπορεί να πει τι είδους προοπτικές προσφέρει η ζωή σε κάποιον άλλο; Υπάρχει τάχα μεγαλύτερο θαύμα από το να γινό-ταν να δούμε ο ένας μέσα από τα μάτια του άλλου, έστω και μόνο

* John Evelyn (1620-1706): Άγγλος συγγραφέας και κηπουρός. (Σ.τ.Μ.) ** Από τψΠονράνα του Βισνοΰ, ιερό ινδουιστικό κείμενο. (Σ.τ.Μ.)

Page 47: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 47

για μια στιγμή; Θα ζούσαμε τότε σε όλες τις εποχες του κόσμου μέ-σα σε μια ώρα, ναι, σε όλους τους κόσμους όλων των εποχών. Ιστο-ρία, Ποίηση, Μυθολογία! Δεν μπορώ να φανταστώ καμία ανάγνωση των εμπειριών κάποιου άλλου τόσο συναρπαστική και με τέτοιο πλούτο πληροφοριών όσο θα ήταν αυτή.

Το μεγαλύτερο μέρος από εκείνα που οι γείτονές μου αποκαλούν καλά, εγώ από τα βάθη της ψυχής μου πιστεύω πως είναι κακά* και αν μετανιώνω για κάτι, το πιο πιθανό είναι να μετανιώνω για την κα-λή μου συμπεριφορά. Ποιος δαίμονας με έσπρωξε να συμπεριφερθώ τόσο καλά; Μπορείς να πεις το πιο σοφό πράγμα που δΰνασαι, γέρο - εσυ, που έχεις ζήσει εβδομήντα χρόνια και δε σου έχει λείψει ο σε-βασμός των άλλων - εγώ όμως ακοΰω μια ακαταμάχητη φωνή που με παρασέρνει μακριά απ' όλα αυτά. Η μια γενιά παρατάει τα εγχει-ρήματα της προηγουμένης σαν άχρηστα σκαριά, τραβηγμένα στη στεριά.

Πιστεύω πως μπορούμε άφοβα να δείξουμε εμπιστοσύνη σε πολΰ περισσότερα απ' όσα τολμάμε. Μπορούμε να απαρνηθούμε τόση φροντίδα για τον εαυτό μας, όση είμαστε πρόθυμοι να παραχωρή-σουμε με κάθε ειλικρίνεια κάπου αλλοΰ. Η Φυση είναι καλά προ-σαρμοσμένη τόσο στην αδυναμία μας όσο και στη δΰναμή μας. Το αδιάκοπο άγχος και η ακατάπαυστη πίεση που νιώθουν κάποιοι άν-θρωποι αποτελούν σχεδόν ανίατη ασθένεια. Παρασυρόμαστε και θεωρούμε την εργασία που κάνουμε πιο σημαντική απ' ό,τι είναι στ' αλήθεια. Κι όμως, πόσες εργασίες δεν εκτελούνται από άλλους, πό-σα πράγματα αςρήνουμε χωρίς να τα κάνουμε! Κι αν αρρωστήσουμε; Τι γίνεται τότε; Πόσο άγρυπνα πλάσματα είμαστε! Αποφασισμένοι να μη ζούμε με τις επιταγές της πίστης, τουλάχιστον στο βαθμό που μπορούμε να το αποφύγουμε. Όλη μέρα σε επαγρύπνηση, τη νύχτα λέμε με το ζόρι την προσευχή μας και αφηνόμαστε στην αβεβαιότη-τα. Η ζωή μας είναι ένας ψυχαναγκασμός, ένα αντικείμενο λατρεί-ας, η πιθανότητα για αλλαγή κάτι που αρνιόμαστε σθεναρά. «Αυτός είναι ο μόνος τρόπος», λέμε. Όμως η αλήθεια είναι πως υπάρχουν τόσοι τρόποι όσες και οι ακτίνες που ξεκινούν από το κέντρο ενός

Page 48: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

48 W A L D E N

κύκλου. Η κάθε αλλαγή ισοδυναμεί με θαύμα, μ' ένα χάρμα οφθαλ-μών πρόκειται όμως για ένα θαύμα που συντελείται κάθε στιγμή. Ο Κομφούκιος ειπε: «Το να γνωρίζουμε ότι γνωρίζουμε εκεί̂ να που γνωρίζουμε, καθώς και ότι δε γνωρίζουμε εκείνα που δε γνωρίζου-με, αυτή εί!ναι η αληθινή γνώση». Αν ένας μονάχα άνθρωπος κατα-φέρει να κάνει ένα κομμάτι της φαντασί^ας του πραγματικότητα, προβλέπω ότι πολύ σύντομα όλοι οι άνθρωποι θα θεμελιώσουν τις ζωές τους πάνω σ' αυτή τη βάση.

Ας αναλογιστούμε για λί̂ γο με τι έχουν να κάνουν τα περισσότε-ρα προβλήματα και το άγχος που ανέφερα πιο πριν, καθώς και κατά πόσο είναι απαραίτητο να βασανιζόμαστε, ή έστω να επαγρυπνούμε. Θα μας ωφελούσε να ζήσουμε μια πρωτόγονη ζωή, σαν εκείνους που βρίσκονται στα σύνορα του πολιτισμού, χωρί̂ ς όμως να φύγουμε μακριά από τις πολιτισμένες μας κοινωνίες. Έτσι θα μαθαίναμε ποια είναι τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή και με ποιες μεθό-δους μπορούν να αποκτηθούν. Ένας άλλος τρόπος θα ήταν να μελε-τήσουμε τα παλιά βιβλία των εμπόρων, για να δούμε ποια ήταν τα εί-δη εκείνα που αγόραζαν πιο συχνά οι άνθρωποι στα καταστήματα, τι έβαζαν στα κελάρια τους, ποια είναι με άλλα λόγια τα απαραίτητα τρόφιμα. Διότι οι βελτιώσεις που έρχονται με την πάροδο του χρό-νου ελάχιστα επηρεάζουν τους βασικούς νόμους της ανθρώπινης ύπαρξης: όπως ακριβώς και οι δικοί μας σκελετοί πιθανότατα είναι πανομοιότυποι με τους σκελετούς των προγόνων μας.

Με τον όρο απαραίτητα για τη ζωή εννοώ όσα από το σύνολο των αγαθών που αποκτά ο άνθρωπος με τους κόπους του είναι ήδη από την αρχή του ανθρώπινου γένους, ή έχουν γίνει εξαιτίας της μακρό-χρονης χρήσης, τόσο σημαντικά για τη ζωή του ανθρώπου, ώστε ελά-χιστοι, για να μην πω κανείς, μπορούν να τα στερηθούν, είτε λόγω πρωτογονισμού είτε λόγω ανέχειας είτε λόγω φιλοσοφίας. Κατ' αυτή την έννοια, για τα περισσότερα πλάσματα δεν υπάρχει παρά μόνο ένα και μοναδικό απαραίτητο πράγμα στη ζωή: η τροφή. Για το βί-σονα των απέραντων λιβαδιών είναι μερικά εκατοστά από εύγευστο

Page 49: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 49

γρασίδι και νερό, μαζι με τη δυνατότητα να καταφεύγει στο δάσος ή στη σκιά των βουνών. Κανένα πλάσμα της άγριας φΰσης δε χρειάζε-ται κάτι περισσότερο από τροφή και καταφύγιο. Για τον άνθρωπο, από την άλλη, τα απαραίτητα είναι η τροφή, το καταφύγιο, ο ρουχι-σμός και τα καύσιμα. Μόνο όταν τα έχουμε εξασφαλίσει είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τα πραγματικά προβλήματα της ζωής με ελευθερία και με κάποια προοπτική επιτυχίας. Ο άνθρωπος επινόη-σε όχι μόνο την κατοικία, αλλά και τα ρούχα και τη μαγειρεμένη τροφή. Και ίσως μετά την τυχαία ανακάλυψη της ζεστασιάς που χα-ρίζει η φωτιά και τη μετέπειτα χρήση της, εκείνο το οποίο αρχικά αποτελούσε πολυτέλεια εξελίχθηκε σε αναγκαιότητα: το να κάθεται κανείς κοντά της. Παρατηρούμε τους σκύλους και τις γάτες να απο-κτούν κι εκείνοι τη δεύτερη αυτή φύση. Με τη βοήθεια του κατάλλη-λου καταφύγιου και ρουχισμού καταφέρνουμε και διατηρούμε τη δι-κή μας, εσωτερική ζέστη. Η αφθονία των καυσίμων, το γεγονός ότι η εξωτερική ζέστη έγινε μεγαλύτερη από τη θερμοκρασία του ανθρώ-πινου σώματος, αποτέλεσε την απαρχή του μαγειρέματος της τρο-φής. Ο Δαρβίνος αναφέρει το εξής περιστατικό σχετικά με τους κα-τοίκους της Γης του Πυρός: ενώ οι άνθρωποι της δικής του ομάδας, ντυμένοι καλά και καθισμένοι κοντά στη φωτιά, μόλις που κατάφερ-ναν να ζεσταθούν, παρατήρησαν με έκπληξη πως οι γυμνοί εκείνοι άγριοι, που κάθονταν πολύ πιο μακριά, «ίδρωναν ασταμάτητα, σαν να μην μπορούσαν να αντέξουν την αφόρητη ζέστη». Το ίδιο ισχύει, απ' ό,τι λένε, και για τους κατοίκους της Νέας Ολλανδίας,* οι οποίοι κυκλοφορούν άφοβα γυμνοί, την ίδια στιγμή που οι Ευρωπαίοι τουρ-τουρίζουν ντυμένοι. Είναι τάχα αδύνατο να συνδυάσει κανείς την ευρωστία των αγρίων αυτών με την πνευματικότητα του πολιτισμέ-νου ανθρώπου; Σύμφωνα με τον Λίμπεγκ**, το κορμί του ανθρώπου είναι μια σόμπα και η τροφή αποτελεί το καύσιμο που συντηρεί τη φλόγα στους πνεύμονες. ^Οταν κάνει κρύο τρώμε περισσότερο, όταν

* Ονομασία των Αβορίγινων της Αυστραλίας. (Σ.τ.Μ) ** Justus von Liebeg (1803-1873): Γερμανός χημικός και καθηγητής. (Σ.τ.Μ)

Page 50: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

50 W A L D E N

κάνει ζέστη λιγότερο. Η ζωική θερμότητα είναι το αποτέλεσμα μιας αργής καύσης, η οποία όταν γίνεται πολΰ γρήγορα έχει ως συνέπεια την ασθένεια και το θάνατο. Επίσης, όταν τα καύσιμα δεν επαρκούν ή όταν δεν τραβάει η καμινάδα, πάλι η φωτιά σβήνει. Φυσικά, όταν περιγράφω ως φωτιά την απαραίτητη για τη ζωή ζεστασιά δε μιλώ κυριολεκτικά, απλά κάνω μια παρομοίωση. Από τα παραπάνω πά-ντως φαίνεται πως θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ζωή ισούται σχε-δόν με τη ζωική θερμότητα. Κι αυτό γιατί, ενώ μπορούμε να θεωρή-σουμε την τροφή το καύσιμο που κρατά τη φωτιά μέσα μας αναμμέ-νη - και το καύσιμο δε χρησιμεύει παρά μόνο στο να ετοιμάσει την τροφή αυτή ή να αυξήσει τη ζεστασιά του σώματός μας, προσθέτο-ντας θερμότητα απ' έξω - το καταφύγιο και ο ρουχισμός επίσης χρη-σιμεύουν στο να διατηρήσουν τη θερμότητα η οποία δημιουργείται και απορροφάται με τον τρόπο αυτό.

Η μεγαλύτερη λοιπόν ανάγκη του σώματός μας είναι να κρατιέ-ται ζεστό, να διατηρεί τη ζωική θερμότητα μέσα του. Πόσο κόπο δεν κάνουμε για να το καταφέρουμε αυτό, όχι μονάχα με την τροφή, τα ρούχα και τις κατοικίες μας, αλλά και με τα κρεβάτια και τα σκεπά-σματά μας, δηλαδή με τα νυχτερινά μας ρούχα! Κλέβουμε λοιπόν τα πούπουλα από τις φωλιές και από τα στήθη των πουλιών για να φτιά-ξουμε τα παπλώματα και τα μαξιλάρια μας, το καταφύγιο αυτό μέσα στο καταφύγιό μας, όπως ο τυφλοπόντικας φτιάχνει το κρεβάτι του από χορτάρι και φύλλα στο βάθος του λαγουμιού του. Οι φτωχοί συ-νηθίζουν να παραπονιούνται ότι ο κόσμος μας είναι ψυχρός. Και όλοι μας γενικά θεωρούμε αιτία για ένα μεγάλο μέρος των βασάνων μας την ψυχρότητα, όχι μόνο του καιρού, αλλά και των ανθρώπινων σχέσεων. Το καλοκαίρι, σε κάποια κλίματα, χαρίζει στον άνθρωπο μια ζωή μακάρια: δε χρησιμοποιεί καύσιμα παρά μόνο για να μαγει-ρέψει την τροφή του* ο ήλιος είναι η φωτιά του, που με τις ακτίνες του ωριμάζει, μαγειρεύει θα λέγαμε, τους καρπούς της γης· η τροφή γενικά παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία και βρίσκεται πιο εύκολα, ενώ ο ρουχισμός και το καταφύγιο είναι εντελώς ή περίπου άχρη-στα. Την σήμερον ημέραν και στη χώρα αυτή, όπως ανακάλυψα από

Page 51: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 51

πρώτο χέρι, μερικά σύνεργα, όπως ένα μαχαίρι, ένα τσεκούρι, ένα φτυάρι, μια χειράμαξα και για τους μελετηρούς μια λάμπα, χαρτί, μολύβι και πρόσβαση σε μερικά βιβλία, έρχονται αμέσως μετά τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή και το κόστος τους είναι μηδαμινό. Παρ' όλα αυτά κάποιοι, όχι και τόσο σοφοί, φτάνουν ως την άλλη άκρη της γης, σε περιοχές βάρβαρες, με ανθυγιεινά κλίματα, όπου αφιερώνουν δέκα ή είκοσι χρόνια από τη ζωή τους στο εμπόριο -και για ποιο σκοπό παρακαλώ; Για να ζήσουν - με άλλα λόγια, για να κρατηθούν ζεστοί - και για να επιστρέψουν τελικά και να πεθά-νουν στα πάτρια εδάφη της Νέας Αγγλίας. Οι πάμπλουτοι άνθρωποι που ζουν μες στην πολυτέλεια δεν κρατούν τους εαυτούς τους απλά ζεστούς, αλλά τους θερμαίνουν σε σημείο αφύσικο. Όπως έχω ήδη υπαινιχθεί προηγουμένως, πρόκειται για ανθρώπους που μαγειρεύο-νται, σαν να λέμε, και σερβίρονται σύμφωνα με την τελευταία λέξη της υψηλής μαγειρικής.

Οι περισσότερες από τις πολυτέλειες και πολλές από τις λεγόμε-νες ανέσεις όχι μόνο δεν είναι αναντικατάστατες, αλλά αποτελούν και εμπόδια στην εξύψωση του ανθρώπου. Σε όλη την ιστορία του ανθρώπου, η ζωή των σοφότερων ήταν πάντα πιο απλή και πιο λιτή ακόμα κι από τους πιο φτωχούς. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Πέρσες και οι Έλληνες, αποτελούσαν μια τάξη που φτω-χότερή της δεν υπήρξε ποτέ σε εξωτερικά πλούτη, ούτε και πλουσιό-τερή της σε εσωτερικά. Δεν ξέρουμε πολλά γι' αυτούς. Πάλι καλά που γνωρίζουμε όσα γνωρίζουμε. Το ίδιο ισχύει και για τους πιο σύγχρονους μεταρρυθμιστές και ευεργέτες της ανθρώπινης φυλής. Κανείς δεν μπορεί να γίνει αντικειμενικός και σοφός στοχαστής της ανθρώπινης ζωής παρά μόνο από το παρατηρητήριο το οποίο θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «εθελούσια ένδεια». Ο καρπός της πολυτελούς ζωής δεν είναι άλλος από την ίδια την πολυτέλεια, τόσο στη γεωργία και στο εμπόριο όσο και στη λογοτεχνία ή στην τέχνη. Μπορεί να υπάρχουν σήμερα καθηγητές φιλοσοφίας, όμως δεν υπάρχουν φιλόσοφοι. Το επάγγελμα του καθηγητή είναι από τα πιο σεβαστά στις μέρες μας, κι ας μην κάνει τίποτε άλλο παρά να ανα-

Page 52: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

52 W A L D E N

μασά τα διδάγματα ανθρώπων που κάποτε μπορεί να μην ασκούσαν σεβαστά επαγγελματα, αλλά διήγαν σεβαστούς βίους. Για να αποκα-λείται κανείς φιλόσοφος δεν αρκεί μονάχα να διαθέτει οξυδέρκεια, οΰτε και να ιδρύσει μια σχολή, αλλά να αγαπά τη σοφία και να ζει συμφωνά με τις επιταγές της: μια ζωή απλή, ανεξάρτητη, γεμάτη με-γαλοψυχία και πίστη. Να μπορεί να λΰσει μερικά από τα προβλήμα-τα της ζωής, όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και πρακτικά. Η επιτυχία των σπουδαίων λόγιων και διανοητών είναι συνήθως μια επιτυχία μέ-τρια, που δε συγκρίνεται μ' εκείνη των βασιλιάδων και των ηρώων. Μόλις που τα φέρνουν βόλτα στη ζωή τους, μια ζωή που δε διαφέρει πολΰ από εκείνη των πατεράδων τους. Ποτέ δε γίνονται γεννήτορες μιας νέας, ευγενέστερης ράτσας ανθρώπων. Γιατί όμως ο άνθρωπος εκφυλίζεται; Τι είναι εκείνο που κάνει τις οικογένειες να φθίνουν; Ποια είναι η φΰση της πολυτέλειας εκείνης που αποδυναμώνει και καταστρέφει έθνη ολόκληρα; Μπορούμε να είμαστε ποτέ βέβαιοι ότι δεν πρόκειται για κάποιο σαράκι που ροκανίζει και τις δικές μας ζωές; Ο φιλόσοφος προηγείται της εποχής του, ακόμη και σε ό,τι αφορά την εξωτερική όψη της ζωής του. Δεν τρέφεται, δεν κατοικεί, δεν ντύνεται, δε ζεσταίνεται με τον ίδιο τρόπο που τα κάνουν όλα αυτά οι συγχρονοί του. Πώς μπορεί κάποιος που αποκαλεί τον εαυτό του φιλόσοφο να μην μπορεί να διατηρεί τη ζωική του θερμότητα με μεθόδους καλύτερες από εκείνες των υπόλοιπων ανθρώπων;

Αφοΰ ο άνθρωπος καταφέρει και ζεσταθεί με τους διάφορους τρόπους που περιέγραψα, ποια είναι η επόμενη επιθυμία του; Οπωσ-δήποτε όχι μεγαλύτερη ποσότητα από την ίδια αυτή ζέστη, δηλαδή άφθονη και εκλεκτότερη τροφή, μεγαλύτερα και πιο πολυτελή σπίτια, περισσότερα και πλουσιότερα ροΰχα, καλύτερη θέρμανση και τα λοι-πά. Μόλις λοιπόν αποκτήσει όλα εκείνα που του είναι απαραίτητα για τη ζωή, έχει μπροστά του κι άλλες επιλογές εκτός από τον αγώνα να αποκτήσει πράγματα περιττά: να ζήσει μια ζωή γεμάτη περιπέ-τεια, μια και δε θα είναι πλέον αναγκασμένος να μοχθεί ολημερίς για τα βασικά. Ξέρουμε ότι το χώμα κάνει καλό στο σπόρο, όταν τον βλέ-πουμε να στέλνει τα ριζίδιά του προς τα κάτω και με το ίδιο σθένος

Page 53: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 53

να υψώνει τα βλαστάρια του προς τον ουρανό. Για ποιον άλλο λόγο έχει ριζώσει τόσο στέρεα ο άνθρωπος στη γη, παρά για να μπορέσει να ανυψωθεί κατά το ίδιο ποσοστό προς τα ουράνια; Διότι τα ευγενέ-στερα ορυτά θεωρούνται πολύτιμα εξαιτίας του καρπού τους, που ωρι-μάζει στον αέρα και στο φως, μακριά από το έδαφος, και δεν εξομοι-ώνονται με τα πιο ταπεινά εδώδιμα, τα οποία, παρ' ότι διετή, καλ-λιεργούνται μονάχα ώσπου να τελειοποιηθεί η ρίζα τους και συχνά κλαδεύονται γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, έτσι που οι περισσότεροι δε θα τα αναγνώριζαν την εποχή της ανθοφορίας τους.

Δεν έχω σκοπό να υπαγορεύσω κανόνες στους δυνατούς και στους γενναίους, σ' εκείνους που κοιτάζουν πάντα τη δουλειά τους, είτε στην κόλαση βρεθούν είτε στον παράδεισο, σ' εκείνους που μπορούν να χτίζουν παλάτια και να ξοδεύουν περισσότερα κι από τους πιο πλούσιους χωρίς ποτέ να φτωχαίνουν, χωρίς να δίνουν ση-μασία στο πώς ζουν - αν δηλαδή υπάρχουν τέτοιοι, όπως πολλοί ονειρεύτηκαν. Ούτε και θέλω να δώσω οδηγίες σε όσους βρίσκουν έμπνευση και θάρρος στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων, την οποία περιβάλλουν με τη στοργή και τον ενθουσιασμό του εραστή -και, ως ένα σημείο, θεωρώ τον εαυτό μου μέλος της ομάδας αυτής. Δε μιλώ σ' εκείνους που έχουν καλή δουλειά, ό,τι κι αν σημαίνει αυ-τό, και το γνωρίζουν. Απευθύνομαι κυρίως στη μεγάλη μάζα των δυ-σαρεστημένων ανθρώπων, εκείνων που παραπονιούνται μοιρολατρι-κά για το σκληρό τους ριζικό ή για τους δύσκολους καιρούς, τη στιγ-μή που είναι στο χέρι τους να τα αλλάξουν όλα αυτά. Υπάρχουν κά-ποιοι ανάμεσα σ' αυτούς που παραπονιούνται πιο δυνατά απ' όλους και δε βρίσκουν καμία παρηγοριά, επειδή, όπως λένε, κάνουν το κα-θήκον τους. Σκέφτομαι ακόμα εκείνη την τάξη τη φαινομενικά πλού-σια, που όμως στην πραγματικότητα είναι η πιο (ρτωχή απ' όλες: την τάξη που την αποτελούν οι άνθρωποι εκείνοι που έχουν συσσωρεύ-σει άχρηστα πράγματα, που όμως δεν ξέρουν πώς να τα χρησιμοποι-ήσουν, ούτε και μπορούν να τα ξεφορτωθούν, και με τον τρόπο αυτό σφυρηλατούν οι ίδιοι σιγά σιγά τους κρίκους της χρυσής ή ασημέ-νιας αλυσίδας που τους κρατά δεμένους.

Page 54: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

54 W A L D E N

Αν επιχειρούσα να διηγηθώ πώς είχα επιθυμήσει να ζω τα προη-γούμενα χρόνια, το πιο πιθανό είναι να εξέπληττα όσους από τους αναγνώστες μου γνωρίζουν πάνω κάτω την πραγματική μου ιστορία. Όσο για εκείνους που έχουν πλήρη άγνοια, είναι σίγουρο πως θα έμε-ναν με το στόμα ανοιχτό. ΕπιτρέχΙττε μου, λοιπόν, να περιγράψω εν τά-χει κάποια εγχειρήματα της ζωής μου που αγάπησα πραγματικά.

Κάτω από οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ή της νύχτας, πάντοτε με γέμιζε η επιθυμία να αξιοποιώ όσο μπορώ το χρόνο μου και να καταγράφω το πέρασμά του* να στέ-κομαι στο σημείο όπου συναντιούνται δυο αιωνιότητες, το παρελθόν και το μέλλον, με άλλα λόγια στο σημείο του παρόντος, της κάθε στιγμής, να βαδίζω πάνω στη λεπτή αυτή γραμμή. Συγχωρήστε μου τις όποιες ασάφειες. Η δουλειά μου έχει πιο πολλά μυστικά από εκείνες των περισσότερων ανθρώπων, που όμως δεν τα κρατώ μυ-στικά με τη θέλησή μου, αλλά είναι αδύνατο να διαχωριστούν από την ίδια τη φύση της δουλειάς μου. Με μεγάλη μου χαρά θα διηγηθώ όλα όσα γνωρίζω, χωρίς ποτέ να γράψω πάνω στην εξώπορτά μου «Απαγορεύεται η είσοδος».

Πάει πολύς καιρός που έχασα ένα σκύλο, ένα κανελί άλογο και μια τρυγόνα, κι εξακολουθώ να τα αναζητώ. Πολλούς ταξιδιώτες συ-νάντησα στο δρόμο μου και τους μίλησα γι' αυτά, περιγράφοντας τα ίχνη τους και τα καλέσματα που είχαν συνηθίσει να ακούνε. Κάνα δυο από εκείνους που συνάντησα μου είπαν πως είχαν ακούσει το σκυλί και τον καλπασμό του αλόγου μου, κάποιοι μάλιστα είχαν δει και την τρυγόνα μου να χάνεται πίσω από ένα σύννεφο, και έδειξαν πως ήθελαν πολύ να τα ξαναβρώ, λες και τα είχαν χάσει οι ίδιοι.

Φανταστείτε να αδημονεί κανείς όχι μόνο να έρθει το χάραμα της μέρας αλλά, αν κάτι τέτοιο είναι δυνατόν, να λαχταρά τη Φύση την ίδια! Πόσα πρωινά, χειμώνα καλοκαίρι, πριν ακόμα οποιοσδή-ποτε από τους γείτονές μου ξεκινήσει για τη δουλειά του, εγώ είχα ήδη αρχίσει τη δική μου! Πολλοί συχωριανοί μου με έβλεπαν καθώς επέστρεφα το σούρουπο, αγρότες που ξεκινούσαν για τη Βοστόνη ή

Page 55: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 55

ξυλοκόποι που πήγαιναν στη δική τους δουλειά. Είναι αλήθεια πως δε βοήθησα ποτέ τον ήλιο να ανατείλει, μου ςρτάνει όμως που ήμουν παρών όταν το έκανε.

Πόσες φθινοπωρινές και χειμωνιάτικες μέρες δεν πέρασα στην εξοχή, προσπαθώντας να ακούσω τι έλεγε ο άνεμος κι έπειτα να το πω στον κόσμο! Ξόδεψα σχεδόν όλη μου την περιουσία στην προ-σπάθεια αυτή, και μαζί και την ανάσα μου, έτσι όπως έτρεχα κόντρα στον άνεμο. Αν το εγχείρημά μου αυτό είχε σχέση με κάποιο από τα δυο πολιτικά κόμματα, να είστε σίγουροι ότι με την πρώτη ευκαιρία θα το είχαν γράψει όλες οι εφημερίδες. Άλλες φορές πάλι παρακο-λουθούσα από το παρατηρητήριό μου, που είχα στήσει σε κάποιο βράχο ή δέντρο, για να προλάβω να ειδοποιήσω μόλις έβλεπα κά-ποια νέα άφιξη· ή περίμενα το σούρουπο στις κορυφές των λόφων να ανοίξουν οι ουρανοί, μήπως και κατόρθωνα να πιάσω λίγο μάν-να, αν και ποτέ δεν έπιασα κάτι ιδιαίτερο και ό,τι ερχόταν στα χέρια μου διαλυόταν αμέσως στο φως του ήλιου.

Για πολύ καιρό δούλευα ως δημοσιογράφος σε μια εφημερίδα μι-κρής κυκλοφορίας, ο εκδότης της οποίας μέχρι σήμερα δεν εδέησε να δημοσιεύσει παρά ένα μέρος μόνο των γραπτών που του έδωσα. Όπως συμβαίνει συχνά με τους συγγραφείς, μοναδικό κέρδος για τους κόπους μου ήταν η ίδια μου η εργασία. Όμως στην περίπτωση αυτή, η εργασία μου αποτελούσε και για εκείνους κέρδος.

Για πολλά χρόνια διετέλεσα αυτόκλητος επιθεωρητής της χιονο-θύελλας και της καταιγίδας και ποτέ δεν παρέλειπα να εκτελώ το καθήκον μου με ζήλο και προσήλωση. Ήμουν ένας τοπογράφος όχι των δημόσιων δρόμων, αλλά των μονοπατιών του δάσους και όλων εκείνων των μονοπατιών που διασχίζουν τα χωράφια. Δουλειά μου ήταν να τα κρατώ ανοιχτά, να φροντίζω ώστε να βρίσκονται σε καλή κατάσταση όλο το χρόνο οι γέφυρες πάνω από τα φαράγγια, των οποίων την αξία διατράνωνε η συχνή χρήση από τους ανθρώπους.

Φρόντιζα τα άγρια ζωντανά της μικρής μας πόλης, που ταλαιπω-ρούν συχνά τους καλούς κτηνοτρόφους όταν πηδούν τους φράχτες. Επίσης τριγυρνούσα στις λιγότερο πολυσύχναστες γωνιές των αγρο-

Page 56: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

56 W A L D E N

κτημάτων, παρ' όλο που δεν ήξερα ποιος τύχαινε να δουλεύει σε ποιο χωράφι τη συγκεκριμένη μέρα, ο Ιωνάς ή ο Σολομών - αυτό δεν ήταν δική μου δουλειά. Πότιζα τα κόκκινα μΰρτιλλα, τις αγριο-κερασιές και τις τσουκνίδες, τα πεΰκα, τις φλαμουριές, τα ξανθά σταφύλια και τις κίτρινες βιολέτες, που αλλιώς μπορεί να μαραίνο-νταν την εποχή της ξηρασίας.

Εν ολίγοις, τα έκανα όλα αυτά για πολΰ καιρό, εκτελούσα τα κα-θήκοντά μου με αφοσίωση, και μη νομίσετε πως καυχιέμαι γι' αυτό. Ώσπου σιγά σιγά άρχισε να γίνεται φανερό ότι οι συμπολίτες μου δεν είχαν σκοπό να προσθέσουν το όνομά μου στον κατάλογο των αξιωματούχων του δήμου, ούτε να με διορίσουν δημόσιο υπάλληλο για τη δουλειά μου αυτή, δίνοντάς μου κι ένα μικρό μισθό. Και μολο-νότι είμαι σε θέση να ορκιστώ ότι έχω κρατήσει λεπτομερέστατους λογαριασμούς για όλες μου τις εργασίες, ποτέ δεν ήρθε κανείς να τους ελέγξει, ούτε να τους παραλάβει, και βέβαια ακόμα λιγότερο να τους εξοφλήσει. Ωστόσο, δε χαλάω και την καρδιά μου γι' αυτό.

Δεν πάει πολύς καιρός που ένας περιπλανώμενος Ινδιάνος πήγε να πουλήσει καλάθια στο σπίτι ενός γνωστού δικηγόρου που μένει στη γειτονιά μου. «Θέλετε να αγοράσετε καλάθια;» ρώτησε. «Όχι, δε θέλουμε», ήταν η απάντηση. «Τι!» φώναξε ο Ινδιάνος βγαίνοντας από την αυλόπορτα. «Θέλετε λοιπόν να πεθάνουμε της πείνας;» Βλέ-ποντας τους εργατικούς λευκούς γείτονές του σε τόσο καλή οικονο-μική κατάσταση - ο δικηγόρος, φέρ' ειπείν, το μόνο που έκανε ήταν να παρατάσσει επιχειρήματα, και ως διά μαγείας βρισκόταν να απο-λαμβάνει πλούτη και αξιώματα - ο Ινδιάνος είχε συλλογιστεί: «Θα αρχίσω να πλέκω καλάθια. Είναι κάτι που ξέρω να κάνω καλά», νο-μίζοντας ότι με το να πλέξει απλώς τα καλάθια, θα είχε εκπληρώσει το δικό του καθήκον και στη συνέχεια θα ήταν η σειρά του λευκού να τα αγοράσει. Δεν ήξερε ότι έπρεπε να διασφαλίσει το γεγονός ότι ο άλλος θα ωφελούνταν από την αγορά των καλαθιών ή ότι έπρε-πε τουλάχιστον με κάποιον τρόπο να τον κάνει να πιστέψει ότι θα ωφελούνταν, ή αλλιώς ότι έπρεπε ίσως να (ρτιάξει κάτι άλλο, που θα ήταν χρήσιμο στον αγοραστή. Έτσι κι εγώ είχα πλέξει ένα είδος κα-

Page 57: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 57

λαθιών εξαιρετικής ποιότητας, αλλά δεν είχα σκεφτεί να εξασφαλί-σω από πριν αγοραστές. Αντίθετα, θεώρησα ότι η κατασκευή των καλαθιών αυτών ήταν πρώτα απ' όλα προς όφελος δικό μου κι έτσι, αντί να σπάω το κεφάλι μου ψάχνοντας να βρω έναν τρόπο να δείξω στους άλλους πόσο θα ωφελούνταν από την αγορά τους, έψαξα να βρω τρόπους να αποφύγω την ανάγκη να τα πουλήσω. Η ζωή την οποία ο κόσμος επαινεί και θεωρεί επιτυχημένη δεν είναι παρά ένα μόνο είδος ζωής ανάμεσα σε πολλά. Γιατί να υπερβάλλουμε δίνο-ντας τα πρωτεία σε ένα μονάχα τρόπο ζωής, ζημιώνοντας όλους τους υπόλοιπους;

Συνειδητοποιώντας ότι οι συμπολίτες μου μάλλον δεν είχαν σκο-πό να μου προσφέρουν κάποιο δωμάτιο στο δημαρχείο, μια δημόσια θέση ή άλλη κατοικία, αλλά ότι θα έπρεπε να τα βολέψω μόνος μου, επέστρεψα κι εγώ στο δάσος, όπου στο κάτω κάτω έχαιρα μεγαλύτε-ρης εκτίμησης. Αποφάσισα να ανοίξω την επιχείρησή μου αμέσως, χωρίς να περιμένω να συγκεντρώσω πρώτα το απαιτούμενο κεφά-λαιο, αλλά να χρησιμοποιήσω τα ελάχιστα μέσα που είχα στη διάθε-σή μου. Ο σκοπός για τον οποίο πήγα στη λίμνη Ουόλντεν δεν ήταν για να βρω έναν τόπο στον οποίο θα μπορούσα να ζήσω είτε φθηνά είτε πλουσιοπάροχα, αλλά για να καταπιαστώ με κάποιες προσωπι-κές εργασίες μου έχοντας να αντιμετωπίσω τα λιγότερα δυνατά εμπόδια. Γιατί είναι αλήθεια πως το να εμποδίζομαι να φέρω εις πέ-ρας τις συγκεκριμένες εργασίες μου επειδή τάχα μου έλειπε λίγη κοινή λογική, λίγη επιχειρηματικότητα και κάποιο εμπορικό ταλέντο μου φαινόταν αν όχι κακό, πάντως σίγουρα ανόητο.

Πάντοτε έκανα προσπάθειες να τηρώ αυστηρές επιχειρηματικές συνήθειες· πρόκειται για κάτι απαραίτητο στον καθένα. Αν έχεις εμπορικές συναλλαγές με την Ουράνια Αυτοκρατορία*, τότε ένα μι-κρό γραφείο δίπλα στη θάλασσα σε κάποιο από τα λιμάνια του Σά-λεμ σου (ρτάνει και σου περισσεύει. Θα εξάγεις τα αγαθά που παρά-γει ο τόπος, αποκλειστικά εγχώρια προϊόντα, όπως είναι ο πάγος, η

* Παλαιά ονομασία της Κίνας. (Σ.τ.Μ.)

Page 58: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

58 W A L D E N

ξυλεία, ο γρανίτης, που βρίσκονται σε αφθονία στην ενδοχώρα. Αυ-τές είναι καλές δουλειές. Να επιβλέπεις όλες τις λεπτομέρειες προ-σωπικά* να είσαι ταυτόχρονα πιλότος και καπετάνιος, ιδιοκτήτης και εγγυητής· να αγοράζεις, να πουλάς και να κρατάς τα λογιστικά βι-βλία* να διαβάζεις κάθε γράμμα που έρχεται, να γράφεις και να ξα-ναδιαβάζεις κάθε γράμμα που στέλνεται* να επιτηρείς το ξεφόρτω-μα των εισαγόμενων εμπορευμάτων μέρα νΰχτα* να βρίσκεσαι σε πολλά διαφορετικά σημεία της ακτής την ίδια σχεδόν στιγμή, μια και συχνά τα πιο πλούσια εμπορεύματα τα ξεφορτώνουν στα πιο ασήμα-ντα λιμάνια* να είσαι ο ίδιος ο τηλέγραφος του εαυτοΰ σου, να σα-ρώνεις ακάματα τον ορίζοντα, να μιλάς με όλα τα πλεούμενα που πλησιάζουν την ακτή* να διατηρείς σταθερή την αποστολή των αγα-θών σε μια τόσο μακρινή και τεράστια αγορά* να ενημερώνεσαι διαρκώς για την κατάσταση των αγορών, για τις προοπτικές πολέμου και ειρήνης παντού, να προβλέπεις τις τάσεις του εμπορίου και του πολιτισμού, εκμεταλλευόμενος τις ανακαλύψεις όλων των εξερευνη-τικών αποστολών, ακολουθώντας νέες θαλάσσιες οδούς και εφαρμό-ζοντας όλες τις καινοτομίες στην πλοήγηση* να μελετάς χάρτες ναυ-τικούς, να επιβεβαιώνεις τις θέσεις των υφάλων, των καινούργιων φάρων και των σημαντήρων και πάντοτε, μα πάντοτε, να διορθώνεις τους λογαριθμικούς πίνακες, μια και φτάνει ένα μόνο λάθος για να πέσει το καράβι πάνω σ' ένα βράχο και να ανοίξει στα δύο, αντί να φτάσει σώο και αβλαβές στο λιμάνι - αυτή ήταν η άγνωστη για τόσο πολλά χρόνια τύχη του Λα Περούζ** να ενημερώνεσαι για τις εξελί-ξεις στην επιστήμη παγκοσμίως, να διαβάζεις τους βίους όλων των μεγάλων εξερευνητών και θαλασσοπόρων, των φοβερών τυχοδιω-κτών και εμπόρων, από τον Άννωνα τον Καρχηδόνιο και τους Φοίνι-κες ως τους ναυτικούς του καιρού μας* και, τέλος, να κάνεις απογρα-

* Jean Frangois de Galaup, comte de La Perouse (1741-1788): Γάλλος θαλασσο-πόρος και εξερευνητής. Εξαφανίστηκε μαζί με το πλήρωμα του στη διάρκεια μιας αποστολής στον Ειρηνικό Ωκεανό. Τριάντα οχτώ χρόνια αργότερα, το 1826, ανακαλύφθηκε ότι τα δυο πλοία του είχαν προσκρούσει σε ξέρες. (Σ,τ.Μ.)

Page 59: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 59

φή της περιουσίας σου που και που, για να βλεπεις που βρίσκεσαι. Δεν είναι και λίγο να απαιτούνται τόσο πολλές ικανότητες από ένα μονάχα άνθρωπο - είναι τόσο πολλοί οι υπολογισμοί που αφορούν τα κέρδη και τις ζημιές, τους τόκους, το καθαρό βάρος και τη φΰρα, και τόσο πολλές οι μετρήσεις, μετρήσεις διαφόρων ειδών, που όλα αυτά μαζί απαιτούν πλούσιες και σφαιρικές γνώσεις.

Έκρινα λοιπόν ότι η λίμνη Ουόλντεν θα αποτελούσε πρώτης τά-ξεως έδρα για τις επιχειρήσεις μου, και όχι μόνο λόγω του σιδηρο-δρόμου που περνά από εκεί και του εμπορίου πάγου που ανθεί στην περιοχή. Διαθέτει κάποια παραπάνω πλεονεκτήματα, τα οποία ίσως είναι καλύτερα να μην αποκαλύψω. Είναι ένα καλό πόστο, ένα γερό θεμέλιο. Δεν έχει βάλτους που πρέπει να αποξηρανθούν, όπως εκεί-νοι του ποταμού Νέβα στη Ρωσία, αν και πρέπει να μεταφέρεις μό-νος σου τους πασσάλους στους οποίους θέλεις να χτίσεις. Λένε πως αρκεί μια πλημμυρίδα, σε συνδυασμό με ένα δυτικό άνεμο και παγε-τό στο Νέβα για να σβηστεί από το χάρτη ολόκληρη η Αγία Πετρού-πολη.

Καθώς επρόκειτο για μια επιχείρηση που θα ξεκινούσε δίχως τα κεφάλαια τα οποία συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό, εύκολα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς με ποιον τρόπο θα έβρισκα όλα εκείνα που είναι απαραίτητα για ένα εγχείρημα τέ-τοιου είδους. Ας αρχίσω λοιπόν με το πιο πρακτικό απ' όλα: τα ρού-χα. Πιστεύω πως η στάση μας απέναντι σ' αυτά καθορίζεται συχνό-τερα από την αγάπη μας γχα το καινούργιο και από τη γνώμη των άλ-λων παρά από την πραγματική χρησιμότητά τους. Όσοι εργάζονται, ας αναλογιστούν πως σκοπός των ρούχων είναι, πρώτον, να μας κρατούν ζεστούς και, δεύτερον, στη σημερινή κοινωνία τουλάχιστον, να καλύπτουν τη γύμνια μας. Έπειτα ας κρίνουν οι ίδιοι αν για να φέρουν εις πέρας τις δουλειές τους πρέπει να προσθέσουν κάτι στην γκαρνταρόμπα τους. Οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες που φορούν την κάθε ενδυμασία τους από μια φορά μονάχα, όλες τους ςρτιαγμέ-νες από τον προσωπικό τους ράφτη ειδικά για τη μεγαλειότητά τους.

Page 60: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

60 W A L D E N

δεν έχουν μεγάλη διαφορά από τις κρεμάστρες που έχουμε για τα καθαρά μας ροΰχα: δεν ξέρουν την απόλαυση του να γλιστράς μέσα σε μια ενδυμασία πολυφορεμένη, που σου ταιριάζει γάντι. Κάθε μέ-ρα που περνά τα ροΰχα μας εφαρμόζουν όλο και καλύτερα πάνω μας. Σ' αυτά αποτυπώνεται όχι μόνο το σχήμα του κορμιού μας, αλλά και ο χαρακτήρας μας, ώσπου φτάνει μια στιγμή που διστάζουμε να τα αποχωριστούμε, λες κι έχουν γίνει ένα με το πετσί μας. Κανείς δεν έπεσε ποτέ στην εκτίμησή μου επειδή έτυχε να φορά μπαλωμένα ροΰχα. Κι όμως, είμαι σίγουρος ότι ο πολΰς κόσμος νοιάζεται περισ-σότερο να έχει ροΰχα της μόδας, ή τουλάχιστον καθαρά και αμπά-λωτα, παρά να έχει καθαρή συνείδηση. Ακόμα όμως κι αν το σκίσι-μο στο ροΰχο κάποιου δεν έχει μανταριστεί, το χειρότερο ελάττωμα που μπορεί κανείς να του προσάψει είναι η αμέλεια. Μερικές φορές δοκιμάζω τους γνωοτοΰς μου με ερωτήσεις σαν κι αυτήν: ποιος από σας μπορεί, τους λέω, να κυκλοφορήσει δημοσίως με ένα μπάλωμα στο παντελόνι, στο σημείο ακριβώς πάνω από το γόνατο; Οι περισ-σότεροι αντιδροΰν σαν να είναι σίγουροι πως η ζωή τους θα κατα-στραφεί αν τολμήσουν ποτέ να κάνουν κάτι τέτοιο. Θα το έβρισκαν πιο εΰκολο να βγουν στο δρόμο κουτσαίνοντας, με κάταγμα στο πό-δι, παρά με σκισμένο παντελόνι. Αν το πόδι κάποιου κυρίου σπάσει σε ένα ατΰχημα, τις περισσότερες φορές διορθώνεται. Αν όμως πά-θει κάτι ανάλογο το παντελόνι του, τότε πάει, τελείωσε. Κι αυτό για-τί ο κΰριος δίνει σημασία σ' εκείνα που ο κόσμος θεωρεί άξια σεβα-σμοΰ κι όχι σ' αυτά που πραγματικά είναι. Πιο μεγάλη σημασία δί-νουμε στο κοστοΰμι, παρά στον άνθρωπο που το φοράει. Αν ντΰσετε ένα σκιάχτρο με τα πιο καινοΰργια ροΰχα σας κι εσείς σταθείτε δί-πλα του γυμνός, όλοι θα χαιρετήσουν το σκιάχτρο. Τις προάλλες, κα-θώς περνοΰσα από ένα χωράφι με καλαμπόκι, δίπλα από έναν πάσ-σαλο μπηγμένο στη γη με καπέλο κι ένα παλιό παλτό, αναγνώρισα τον ιδιοκτήτη του. Φαινόταν απλώς λίγο πιο ανεμοδαρμένος από την τελευταία φορά που τον είχα δει. Έχω ακοΰσει για ένα σκΰλο που γάβγιζε σε κάθε ξένο που πλησίαζε το σπίτι του αφεντικοΰ του, αρ-κεί να φοροΰσε ροΰχα. Όταν όμως μια νΰχτα ήρθε ένας κλέφτης γυ-

Page 61: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 61

μνός, τον άφησε να μπει χωρίς την παραμικρή φασαρία. Έχει ενδια-φέρον το ερώτημα πόσα από τα αξιώματα τους θα κρατούσαν οι άν-θρωποι αν τους αφαιρούσαν τα ρούχα. Θα μπορούσατε ποτέ εσείς σε μια τέτοια περίπτωση να πείτε με σιγουριά ποιοι ανήκουν στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις; Όταν η μαντάμ Πφάιφερ* σε ένα από τα περιπετειώδη ταξίδια της σε όλο τον κόσμο, σε ανατολή και δύση, έψχαοε στην Ασιατική Ρωσία, σχετικά κοντά στην πατρίδα της, πη-γαίνοντας να επισκεφτεί τις αρχές της χώρας λέει πως ένιωσε την ανάγκη να φορέσει κάτι άλλο από τα ταξιδιωτικά της ρούχα, γιατί τώρα πια βρισκόταν σε «μια πολιτισμένη χώρα, στην οποία οι άν-θρωποι κρίνονται από τα ρούχα τους». Ακόμη και στις δικές μας δη-μοκρατικές πόλεις της Νέας Αγγλίας, ο τυχαία αποκτηθείς πλούτος και η έκφρασή του αποκλειστικά μέσα από το ρουχισμό και τα αξε-σουάρ χαρίζουν στον άνθρωπο το σεβασμό σχεδόν όλων των συναν-θρώπων του. Εκείνοι όμως που απολαύουν τέτοιου είδους σεβα-σμού, και είναι πολλοί, είναι τόσο ανήθικοι που χρειάζονται επειγό-ντως κάποιον ιεραπόστολο να τους φέρει στον ίσιο δρόμο. Εκτός όμως απ' όλα αυτά, τα ρούχα έφεραν μαζί τους κι άλλο ένα κακό: το ράψιμο, μια δουλειά που θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν έχει τέ-λος. Τα γυναικεία φορέματα, τουλάχιστον, μοιάζουν να μην τελειώ-νουν ποτέ.

Κάποιος που επιτέλους βρήκε κάτι αξιόλογο να κάνει, δε χρειά-ζεται καινούργιο κοστούμι για να το κάνει. Και το παλιό του, εκείνο που κρέμεται σκονισμένο στο πατάρι κι εγώ δεν ξέρω για πόσο και-ρό, τον εξυπηρετεί μια χαρά. Ο ήρωας χρησιμοποιεί τα παλιά πα-πούτσια περισσότερο καιρό απ' ό,τι ο υπηρέτης του - αν δηλαδή υπάρχει κανένας ήρωας που να έχει υπηρέτη - ενώ η ξυπολυσιά εί-ναι ακόμα πιο αρχαία από τα παλιωμένα παπούτσια και ο ήρωας θα τα καταφέρει και μ' αυτήν, αν χρειαστεί. Μονάχα εκείνοι που πηγαί-νουν σε βεγγέρες και μπαινοβγαίνουν στις νομοθετικές αίθουσες πρέπει να έχουν καινούργια πανωφόρια, τόσο πολλά ώστε να μπο-

* Ida Laura Pfeiffer (1797-1858): Αυστριακή ταξιδιώτρια και συγγραφέας. (Σ.τ.Μ.)

Page 62: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

62 W A L D E N

ρουν να τα αλλάζουν κάθε φορά που αλλάζουν κι οι ίδιοι χαρακτή-ρα και ουμπεριφορά. Αν όμως το δικό μου σακάκι και παντελόνι, το καπέλο και τα παπούτσια μου είναι κατάλληλα για να τα φοράω όταν προσεύχομαι στο Θεό, τότε είναι κατάλληλα και για όλα τα άλ-λα, δε συμφωνείτε; Ποιος είδε ποτέ ένα παλιό του ρούχο, το παλιό του παλτό ας πούμε, στ' αλήθεια λιωμένο, διαλυμένο σχεδόν, έτσι που το να το χαρίσει σ' ένα φτωχό παιδί μόνο φιλανθρωπική πράξη δε θα αποτελούσε, μια και το παιδί αυτό δε θα αργούσε καθόλου να χαρίσει το κουρέλι σε κάποιον άλλο, ακόμα πιο φτωχό, ή μάλλον πιο πλούσιο, εφόσον αυτός θα μπορούσε να περάσει και με λιγότερα; Δυσπιστείτε, λέω, απέναντι σε κάθε εγχείρημα που απαιτεί καινούρ-για ρούχα αντί για καινούργιους ανθρώπους. Αν δεν είναι ανανεω-μένος ο άνθρωπος, τότε πώς μπορούν να του ταιριάζουν τα καινούρ-για ρούχα; Αν έχετε να κάνετε μια νέα δουλειά, δοκιμάστε να την κάνετε φορώντας παλιά ρούχα. Αυτό που επιθυμεί ο άνθρωπος δεν είναι να κάνει κάτι με κάποιο υλικό, αλλά απλά να κάνει κάτι ή, πιο σωστά, να γίνει κάτι. Ισως δε θα έπρεπε ποτέ να αγοράζουμε και-νούργιο κοστούμι, όσο κουρελιασμένο και βρώμικο κι αν είναι το παλιό μας, αν πρώτα δε συμπεριφερόμασταν, δε δουλεύαμε ή δεν ταξιδεύαμε με τρόπο που να μας κάνει να νιώθουμε ανανεωμένοι μέσα στα παλιά μας ρούχα, ώσπου να φτάσουμε στο σημείο να αι-σθανθούμε ότι το να κρατάμε το παλιό μας κοστούμι είναι τόσο ανόητο όσο το να φυλάμε καινούργιο κρασί σε παλιά μπουκάλια. Η εποχή της πτερόρροιάς μας, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα που-λιά, δεν μπορεί παρά να αποτελεί περίοδο κρίσιμη στη ζωή μας. Η βουτηχτάρα αποσύρεται σε απομονωμένες λίμνες μέχρι να αλλάξει φτέρωμα. Το φίδι χάνει το δέρμα του και η κάμπια το κουκούλι της, και τα δυο χάρη σε μια εσωτερική διεργασία και σε μια διαστολή του σώματός τους. Έτσι και για μας, τα ρούχα δεν είναι παρά το εξωτερικό, απονεκρωμένο στρώμα της επιδερμίδας μας, το πιο ασή-μαντο κομμάτι του θνητού μας κορμιού. Αν δεν τα ξεφορτωθούμε, αν εξακολουθούμε να φοράμε στολές που δεν είναι δικές μας, κά-ποια στιγμή είναι αναπόφευκτο η απάτη μας να αποκαλυφθεί και τα

Page 63: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 63

ψεύτικα παράσημα μας να ξηλωθούν, μια και θα εχουμε πέσει στην υπόληψη όχι μόνο των συνανθρώπων μας, αλλά και του εαυτού μας.

Φοράμε το ένα ρούχο πάνω από το άλλο, σαν να είμαστε αγκινά-ρες. Τα ρούχα που φοράμε πάνω από τα υπόλοιπα, που είναι συχνά λεπτά και φανταχτερά, είναι η επιδερμίδα μας, το φιδοπουκάμισο, η οποία δεν είναι ζωτικής σημασίας για μας και μπορεί να σκιστεί σε διάφορα σημεία χωρίς να τραυματιστούμε θανάσιμα. Τα πιο χοντρά μας ρούχα, που τα φοράμε συνέχεια, είναι η κυτταρική μας μεμβρά-νη μας, ο φλοιός μας. Η φανέλα μας όμως είναι το συκώτι, ο πυρή-νας του κορμού, το οποίο δεν μπορεί να αφαιρεθεί παρά μόνο με το-μή, πράγμα που θα επιφέρει το θάνατό μας. Πιστεύω πως κάθε φυλή φορά ενίοτε κάτι ανάλογο με τη φανέλα. Καλό είναι ο άνθρωπος να είναι ντυμένος τόσο απλά ώστε να μπορεί να ψηλαφήσει το κορμί του στο σκοτάδι, καθώς και να ζει από κάθε άποψη με τρόπο τόσο συνετό και προνοητικό ώστε, αν τυχόν καταλάβει κάποιος εχθρός την πόλη του, να μπορεί, σαν τον παλιό φιλόσοφο, να την εγκαταλεί-ψει με άδεια χέρια και χωρίς καμιά ανησυχία. Ένα χοντρό ρούχο, είναι, τις περισσότερες φορές, ισοδύναμο με τρία λεπτά ρούχα. Επί-σης υπάρχουν φθηνά ενδύματα που μπορεί κανείς να αγοράσει σε πραγματικά συμφέρουσες τιμές - ένα χοντρό παλτό κοστίζει πέντε δολάρια, όσα και τα χρόνια που θα κρατήσει, ένα παντελόνι από χο-ντρό ύφασμα κοστίζει δύο δολάρια, ένα ζευγάρι μπότες από δέρμα αγελάδας ενάμισι δολάριο, ένα καλοκαιρινό καπέλο είκοσι πέντε σεντς και ένας σκούφος εξήντα δυόμισι σεντς (κι ακόμα πιο φθηνά έρχεται αν τον φτιάξει κανείς μόνος του, οπότε και η ποιότητά του θα είναι καλύτερη από εκείνη του εμπορίου). Συνεπώς, αν κάποιος ντύνεται με τέτοιου είδους ρούχα, που τα έχει αγοράσει με τους κό-πους του, δε θα βρει σοφούς ανθρώπους να τον εκτιμήσουν γι' αυτό;

Καμιά φορά, όταν ζητάω από τη ράqρτρα μου κάποιο ρούχο φτιαγμένο με ένα συγκεκριμένο τρόπο, μου απαντά με βλοσυρό ύφος: «Δεν τα φτιάχνουν πια έτσι». Δεν αναφέρει ποτέ ποιοι είναι αυτοί που «δεν τα φτιάχνουν πια έτσι», λες και πρόκειται για κά-ποιες θεότητες απρόσωπες, όπως οι Μοίρες. Κι έτσι δυσκολεύομαι

Page 64: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

64 W A L D E N

να βρω αυτό που θέλω, να μου (ρτιάξει το ροΰχο που επιθυμώ, μόνο και μόνο επειδή δεν μπορεί να πιστέψει ότι εννοώ στ' αλήθεια αυτό που της λέω, το βρίσκει αδιανόητο ότι θα μπορούσα να είμαι τόσο άξεστος. Όποτε ακοΰω την απάντησή της αυτή, όμοια με χρησμό, προς στιγμή βυθίζομαι σε σκέψεις. Επαναλαμβάνω μία μία τις λέξεις της μέσα μου, τονίζοντας την καθεμία ξεχωριστά, μήπως και μπορέ-σω να βγάλω κάποιο νόημα, μήπως μπορέσω να καταλάβω ποιος βαθμός συγγένειας συνδέει αυτούς που «δεν τα φτιάχνουν πια έτσι» με Εμένα και ποια εξουσία έχουν επάνω μου ώστε να καθορίζουν μια τόσο προσωπική μου υπόθεση. Τελικά, της απαντάω το ίδιο μυ-στηριωδώς και χωρίς να αναφερθώ οΰτε κι εγώ στην ταυτότητα αν-τών: «Πράγματι, μέχρι πρόσφατα δεν τα έφτιαχναν έτσι, τώρα όμως τα φτιάχνουν». Σε τι ωφελεί να μου παίρνει τα μέτρα αν δε μετρά το χαρακτήρα μου αλλά μόνο το φάρδος των ώμων μου, λες και δεν εί-μαι τίποτε άλλο από ένα κρεμαστάρι για να ακουμπήσει το σακάκι που θα μου ράψει; Δεν πιστεύουμε πια ούτε στις τρεις Χάριτες ούτε στις τρεις Μοίρες, παρά μόνο στη θεά Μόδα. Εκείνη είναι που γνέ-θει και υφαίνει, που κόβει και ράβει και έχει όλη την εξουσία πάνω στις ζωές μας. Η αρχιμαιμού στο Παρίσι φοράει ένα ταξιδιωτικό κα-πέλο και όλες οι άλλες μαϊμούδες στην Αμερική κάνουν το ίδιο. Με-ρικές φορές με πιάνει απελπισία και σκέφτομαι ότι τίποτε απλό και τίμιο δεν μπορεί να γίνει στον κόσμο αυτό από τους ανθρώπους. Πρώτα θα πρέπει να τους περάσουμε από μια ισχυρή πρέσα που θα συνθλίψει όλες τις παλιές τους ιδέες, έτσι που να αργήσουν να στα-θούν ξανά στα πόδια τους, αλλά ακόμα και τότε, σίγουρα θα βρεθεί κάποιος ανάμεσά τους με ένα σκουλήκι στο μυαλό του, που ξεπήδη-σε από κάποιο αυγό που ένας θεός ξέρει πώς βρέθηκε εκεί - γιατί αυτά τα πράγματα δε σκοτώνονται με τίποτα, ούτε και με τη φωτιά ακόμα - και όλοι μας οι κόποι θα έχουν πάει χαμένοι. Παρ' όλα αυ-τά, ας μην ξεχνάμε ότι χάρη σε μια μούμια έφτασε ως τις μέρες μας λίγο στάρι από την αρχαία Αίγυπτο.

Γενικά, πιστεύω ότι δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως η ένδυ-ση, ούτε στη χώρα αυτή αλλά ούτε και σε καμία άλλη, έχει ανέλθει

Page 65: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 65

στο επίπεδο της τέχνης. Στην εποχή μας οι άνθρωποι φορούν ό,τι μπορούν να αγοράσουν. Σαν ναυαγοί, φορούν ό,τι βρίσκουν στην ακτή και μόλις απομακρυνθούν λιγάκι, είτε χρονικά είτε τοπικά, γε-λούν ο ένας με τα μασκαραλίκια του άλλου. Κάθε γενιά κοροϊδεύει την παλιά μόδα, ακολουθώντας ταυτόχρονα με θρησκευτική προσή-λωση την καινούργια. Μας διασκεδάζουν οι εικόνες των κοστουμιών του Ερρίκου Η' ή της βασίλισσας Ελισάβετ, λες και βλέπουμε την αμφίεση του βασιλιά και της βασίλισσας κάποιου νησιού ανθρωπο-φάγων. Κάθε ανθρώπινη αμφίεση είτε θλιβερή είναι είτε γκροτέσκα. Μονάχα η σοβαρή ματιά και η ειλικρίνεια της ζωής εκείνου που τη φοράει συγκρατεί το γέλιο του θεατή και εξυψώνει τη στολή οποιου-δήποτε λαού. Αν πιάσει τον Αρλεκίνο κρίση κολικού, η στολή του θα πρέπει να ανταποκριθεί και σ' αυτήν του τη στιγμή. Αν ένας στρα-τιώτης χτυπηθεί από βλήμα κανονιού, είτε κουρέλια φοράει είτε την επίσημη στολή του θα είναι ένα και το αυτό.

Η παιδιάστικη και πρωτόγονη επιθυμία ανδρών και γυναικών για καινούργια σχέδια υποχρεώνει κι εγώ δεν ξέρω πόσο κόσμο να κοι-τάζει μέσα σε καλειδοσκόπια μήπως και ανακαλύψει το μοτίβο που απαιτεί η σύγχρονη γενιά. Οι σχεδιαστές ενδυμάτων ξέρουν πια κα-λά ότι η μόδα και το γούστο στα ρούχα δεν είναι παρά ένα καπρί-τσιο. Από δύο ρούχα που διαφέρουν μεταξύ τους μονάχα σε μερικές κλωστές ενός συγκεκριμένου χρώματος, το ένα μπορεί να πουλιέται κατά κόρον, ενώ το άλλο να μένει στο ράφι. Βέβαια, συχνά παρατη-ρείται το φαινόμενο με τη νέα σεζόν να γίνεται της μόδας το δεύτε-ρο. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το τατου-άζ δεν είναι αποτρόπαιη συνήθεια, όπως λένε. Το γεγονός ότι φτά-νει ως το βάθος της επιδερμίδας και δεν μπορεί να αφαιρεθεί δεν το κάνει βάρβαρο έθιμο.

Δεν μπορώ να πιστέψω ότι το εργοστασιακό μας σύστημα αποτε-λεί τον καλύτερο τρόπο για να αποκτά ο άνθρωπος το ρουχισμό του. Η κατάσταση των επιχειρήσεων μοιάζει κάθε μέρα όλο και περισσό-τερο μ' εκείνη των Άγγλων κι αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, μια και, απ' όσα έχω ακούσει και παρατηρήσει, ο κύριος στόχος της βιο-

Page 66: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

66 W A L D E N

μηχανιας αναμφισβήτητα δεν είναι να ντυθεί καλά και απλά η αν-θρωπότητα, αλλά να πλουτίσουν οι εταιρίες. Μακροπρόθεσμα, ο άν-θρωπος δεν πετυχαίνει παρά εκείνο το οποίο έχει στοχεύσει. Καλά θα έκανε, επομένως, να στοχεύσει κάτι που βρίσκεται ψηλά, ακόμα και αν με την πρώτη αποτύχει.

Όσο για το καταφύγιο, δεν μπορώ βέβαια να αρνηθώ ότι είναι κι αυτό απαραίτητο για τη ζωή, αν και υπάρχουν παραδείγματα αν-θρώπων που το στερήθηκαν για μεγάλες περιόδους και σε χώρες πιο ψυχρές από τη δική μας. Ο Σάμιουελ Λάινγκ* αναφέρει: «Οι Λάπω-νες, με τα δερμάτινα ροΰχα τους και με ένα δερμάτινο σάκο με τον οποίο σκεπάζουν το κεφάλι και τους ώμους τους, κοιμούνται για πολλές νύχτες έξω στο χιόνι, σε μια θερμοκρασία που θα σκότωνε οποιονδήποτε εξετίθετο σ' αυτήν ντυμένος με μάλλινα ροΰχα». Τους είχε δει με τα ίδια του τα μάτια να κοιμούνται με τον τρόπο αυτό. «Κι όμως», προσθέτει, «δεν είναι περισσότερο σκληραγωγημένοι από άλλους». Όμως ο άνθρωπος, πιθανότατα πριν περάσει πολΰς καιρός από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στη γη, ανακάλυψε τις ανέ-σεις του σπιτιού και τη θαλπωρή της οικογενειακής εστίας. Η τελευ-ταία αυτή φράση αρχικά αναφερόταν μάλλον περισσότερο στις απο-λαύσεις της εστίας και λιγότερο σ' εκείνες της οικογένειας. Πρόκει-ται για απολαύσεις περιστασιακές στα κλίματα με τα οποία έχουμε συνδέσει στο μυαλό μας τη χρήση του σπιτιού, κυρίως το χειμώνα ή τις περιόδους των βροχών, εκεί όπου τα δύο τρίτα του έτους κανενός είδους καταφύγιο δεν είναι απαραίτητο, εκτός ίσως από μια ομπρέ-λα για τον ήλιο. Στη δική μας κλιματική ζώνη, την καλοκαιρινή πε-ρίοδο το σπίτι ισοδυναμούσε παλιότερα σχεδόν αποκλειστικά με νυ-χτερινό κατάλυμα. Στα αρχεία των Ινδιάνων, το σημάδι ενός «ουί-γκουαμ», ενός ινδιάνικου αντίσκηνου, χαραγμένο ή ζωγραφισμένο στο φλοιό ενός δέντρου συμβόλιζε τη διαδρομή μιας ημέρας, ενώ μια

* Samuel Laing (1780-1868): Σκοτσέζος συγγραφέας ταξιδιωτικών βιβλίων. (Στ.Μ)

Page 67: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 67

σειρά από αντίσκηνα δήλωνε τις φορές που είχαν στρατοπεδεύσει. Ο άνθρωπος δε φτιάχτηκε τόσο εύρωστος και με τόσο μεγάλα άκρα για άλλο λόγο από το να αναζητά διαρκώς τρόπους για να φέρει στα μέτρα του το περιβάλλον και να χτίζει τείχη ανάλογα με τις ανάγκες του. Στην αρχή ήταν γυμνός και^ζοΰσε έξω, στη φΰση. Όμως, παρ' όλο που η διαμονή του αυτή ήταν αρκετά ευχάριστη όσο ο καιρός ήταν ήπιος και ζεστός, οι βροχές και οι χειμώνες, για να μην ποΰμε για τον καυτό ήλιο, θα είχαν εξοντώσει την ανθρώπινη cpυλή εν τη γενέσει της αν δεν είχε βιαστεί να προφυλαχθεί σε ένα καταφύγιο. Ο Αδάμ και η Εύα, σύμφωνα με το μύθο, είχαν ςρτιάξει καταφύγιο πολύ πριν φορέσουν ρούχα. Ο άνθρωπος επιθυμούσε ένα σπίτι, ένα μέρος όπου θα έβρισκε ζεστασιά και άνεση, πρώτα ζεστασιά στο κορμί κι έπειτα στην ψυχή.

Μπορούμε να φανταστούμε την εποχή, όταν ακόμη η ανθρώπινη φυλή βρισκόταν στη βρεφική της ηλικία, που κάποιος τολμηρός και ρηξικέλευθος θνητός μπουσούλησε για πρώτη φορά κάτω από ένα βράχο, αναζητώντας καταφύγιο. Κάθε παιδί γεννά ξανά τον κόσμο, ως ένα σημείο, και λατρεύει να παίζει έξω από το σπίτι, ακόμη και όταν βρέχει ή κάνει κρύο. Στο παιχνίδι του κάνει πόλεμο, αλλά φτιάχνει και σπίτι, γιατί έτσι του υπαγορεύει το ένστικτό του. Ποι-ος δε θυμάται με πόσο ενδιαφέρον αντίκριζε τα κοιλώματα στα βράχια και τις σπηλιές όταν ήταν παιδί; Ήταν μια φυσική λαχτάρα του πιο πρωτόγονου κομματιού μας, του προγόνου που ζούσε ακό-μα μέσα μας. Από τη σπηλιά προχωρήσαμε στις φτιαγμένες από με-γάλα φύλλα στέγες, στις κατασκευές από φλοιό και κλωνάρια δέ-ντρων, στο υφασμένο και τεντωμένο λινάρι, στο χόρτο και στην ψά-θα, στα μαδέρια και στα κεραμίδια, στην πέτρα και στο τούβλο. Επιτέλους, ξεχάσαμε πώς είναι να ζει κανείς στην ύπαιθρο και οι ζωές μας έχουν ως κέντρο το σπίτι με περισσότερους τρόπους απ' όσους αντιλαμβανόμαστε. Η απόσταση που χωρίζει την εστία από το χωράφι είναι μεγάλη. Ίσως θα ήταν καλύτερα αν περνούσαμε περισσότερες από τις μέρες και τις νύχτες μας χωρίς κανένα εμπό-διο ανάμεσα σ' εμάς και στα ουράνια σώματα, αν οι ποιητές δε στέ-

Page 68: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

68 W A L D Ε Ν

κονταν τόσο πολΰ κάτω από μια στέγη για να μιλήσουν, αν οι άγιοι δεν κατοικούσαν τόσον καιρό σε οικοδομήματα. Τα πουλιά δεν τραγουδούν στις σπηλιές, οΰτε τα περιστέρια φυλάνε την αθωότητά τους στους περιστερώνες.

Αν, ωστόσο, κάποιος σκέορτεται να κατασκευάσει μια κατοικία, επιβάλλεται να επιδείξει λιγη από την καπατσοσυνη των Γιάνκηδων, αλλιώς κινδυνεύει αντί για σπίτι να αποκτήσει εργαστήριο, λαβύριν-θο χωρίς μίτο, μουσείο, οίκο απόρων ή περίτεχνο μαυσωλείο. Πρώτα απ' όλα πρέπει να σκεορτεί τι του είναι απολύτως απαραίτητο. Έχω δει Ινδιάνους Πένομπσκοτ εδώ, σ' αυτή την πόλη, να ζουν σε σκηνές από λεπτό βαμβακερό ύφασμα, ενώ το χιόνι γύρω τους είχε ύψος σχεδόν σαράντα εκατοστά, και σκεφτόμουν ότι θα χαίρονταν αν είχε ακόμα μεγαλύτερο ύψος, αφού έτσι θα τους προστάτευε περισσότερο από τον άνεμο. Παλιότερα, όταν το ερώτημα πώς θα μπορέσω να εξασφαλίσω με τίμιο τρόπο τα μέσα επιβίωσης, διατηρώντας ταυτό-χρονα και την ελευθερία να επιδίδομαι σης κανονικές μου ασχολίες, με βασάνιζε ακόμα περισσότερο απ' ό,τι τώρα - γιατί, δυστυχώς, εν τω μεταξύ έχω γίνει κάπως χοντρόπετσος - θυμάμαι που έβλεπα ένα μεγάλο κουτί δίπλα στις γραμμές του τρένου, δύο μέτρα επί ένα, στο οποίο κλείδωναν οι εργάτες τα εργαλεία τους τη νύχτα. Σκεφτόμουν λοιπόν ότι οποιοσδήποτε βρεθεί σε δύσκολη θέση θα μπορούσε να αποκτήσει ένα τέτοιο κουτί για ένα δολάριο και, αφού ανοίξει μερι-κές τρύπες ώστε να μπορεί να παίρνει αέρα, να μπαίνει μέσα όποτε βρέχει, ενώ τη νύχτα θα μπ:ορούσε να κατεβάζει το καπάκι και να έχει έτσι την ελευθερία να κάνει αυτό που αγαπά χωρίς να αλυσοδέ-νει την ψυχή του. Η εναλλακτική αυτή λύση δε μου φαινόταν η χειρό-τερη, ούτε και με κάποιον τρόπο αξιόμεμπτη. Ο κάτοικος ενός τέ-τοιου κουτιού θα μπορούσε να μένει ξύπνιος όσο αργά επιθυμούσε και όποτε ξυπνούσε θα είχε την ελευθερία να πάει όπου ήθελε, χωρίς να έχει κανέναν σπιτονοικοκύρη πάνω από κεφάλι του να τον πιέζει για την πληρωμή του ενοικίου. Πολλοί καταδιώκονται αμείλικτα και μέχρι θανάτου από τους σπιτονοικοκύρηδές τους για να πληρώσουν νοίκι για κουτιά πιο μεγάλα και πιο πολυτελή, τη στιγμή που δεν πρό-

Page 69: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 69

κείται ποτέ να πέθαιναν από το κρΰο σ' ένα κουτί σαν κι αυτό που περιέγραψα. Πιστέψτε με, δεν αστειεύομαι καθόλου. Η οικονομία εί-ναι ζήτημα που επιτρέπει να το αντιμετωπίζουμε με ελαφρότητα, εντούτοις είναι αδύνατο να το αγνοήσουμε παντελώς. Κάποτε σ' αυ-τήν εδώ τη χώρα, μια τραχιά και σκληροτράχηλη (ρυλή που ζοΰσε τον περισσότερο καιρό στην ύπαιθρο κατασκεύαζε άνετα σπίτια, χρησι-μοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά υλικά που της προμήθευε έτοιμα η Φυση. Ο Γκοΰκιν, επιθεωρητής των Ινδιάνων υπηκόων της Αποικίας της Μασαχουσέτης, γράφει το 1674: «Τα καλύτερα σπίτια τους είναι ζεστά και άνετα, καλυμμένα επιμελώς με φλοιούς δέντρων που τους αφαιρούν από τον κορμό όσο είναι ακόμα πράσινοι, όταν οι χυμοί ανεβαίνουν, και τους μετατρέπουν σε μεγάλα επίπεδα κομμάτια πιέ-ζοντάς τους με βαριά ξΰλα [...] Τα πιο φτωχικά είναι καλυμμένα με ένα είδος βοΰρλου, που και αυτά είναι ζεστά και άνετα, όχι όμως όσο τα πρώτα [...] Έχω δει κάποια που έχουν μήκος από είκοσι έως τριά-ντα πέντε μέτρα και φάρδος δέκα [...] Συχνά κατέλυσα στα "ουίγκου-άμ" τους, τα οποία μου φάνηκαν το ίδιο ζεστά με τα καλύτερα αγγλι-κά σπίτια». Προσθέτει παρακάτω ότι συνήθως στο εσωτερικό, στο δάπεδο και στους τοίχους, είχαν καλοφτιαγμένα κεντητά καλύμματα, καθώς και διάφορα μαγειρικά σκεΰη. Οι Ινδιάνοι είχαν βρει μάλιστα ένα σύστημα για να ρυθμίζουν την είσοδο του αέρα με τη βοήθεια ενός καλύμματος στερεωμένου πάνω από μια τρΰπα στην οροφή, το οποίο μετακινούσαν με ένα σχοινί. Ένα τέτοιο κατάλυμα αρχικά κα-τασκευαζόταν σε μία, το πολΰ δυο ημέρες και μπορούσε να λυθεί και να στηθεί μέσα σε λίγες ώρες. Κάθε οικογένεια είχε κι από ένα, ή τουλάχιστον ένα δωμάτιο σε κάποιο απ' αυτά.

Στις πρωτόγονες κοινωνίες κάθε οικογένεια έχει στην ιδιοκτησία της ένα καταφύγιο καλό, που καλύπτει τις βασικές ανάγκες της. Δε θεωρώ ότι υπερβάλλω λέγοντας πως, ενώ τα πουλιά έχουν τις φω-λιές τους, οι αλεπούδες τις τρύπες τους και οι άγριοι τα «ουίγκουάμ» τους, μόνο οι μισές οικογένειες της πολιτισμένης κοινωνίας μας έχουν δική τους στέγη. Στις κωμοπόλεις και στις μεγαλουπόλεις, εκεί όπου κατά κΰριο λόγο συναντά κανείς τον πολιτισμό, ο αριθμός

Page 70: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

70 W A L D E N

των ανθρώπων που έχουν δική τους στέγη δεν αποτελεί παρά ένα μι-κρό κομμάτι του συνόλου. Οι υπόλοιποι, για να μπορούν να έχουν ένα καταφύγιο, από το οποίο μάλιστα είναι εξαρτημένοι χειμώνα καλοκαίρι, πληρώνουν ετησίως ένα ποσό το οποίο θα έφτανε για να αγοράσουν ένα ολόκληρο χωριό από ινδιάνικα «ουιγκουαμ», ποσό που τους κάνει να παραμένουν φτωχοί για όλη τους τη ζωή. Δε θέλω να επεκταθώ εδώ στα μειονεκτήματα του να μένει κανείς στο ενοί-κιο σε σύγκριση με το να έχει δικό του σπίτι. Είναι όμως φανερό ότι οι άγριοι είναι ιδιοκτήτες της στέγης τους επειδή αυτή κοστίζει τόσο λίγο, ενώ οι πολιτισμένοι συνήθως νοικιάζουν τη δική τους επειδή δεν έχουν τα μέσα για να την αγοράσουν, οΰτε και μπορούν μακρο-πρόθεσμα να νοικιάσουν κάτι καλύτερο. Μα, θα μου πείτε, πληρώ-νοντας μόνο το ενοίκιο, ο (ρτωχός πολιτισμένος άνθρωπος εξασφαλί-ζει μια κατοικία που, σε σύγκριση μ' εκείνη του αγρίου, είναι αληθι-νό παλάτι. Ένα ετήσιο ενοίκιο που κυμαίνεται μεταξύ είκοσι πέντε και εκατό δολαρίων - τόσο είναι στη χώρα μας - του παρέχει τα οφέλη όλων των συγχρόνων ανέσεων: μεγάλους χώρους, καθαρούς, σοβαντισμένους και βαμμένους τοίχους, ταπετσαρίες, τζάκια «Ράμ-φορντ», περσίδες, μπρούτζινες βρύσες, κλειδαριές ασφαλείας, ευρύ-χωρα κελάρια και πολλά άλλα. Πώς γίνεται όμως εκείνος που τα απολαμβάνει όλα αυτά να είναι φτωχός ως πολιτισμένος, ενώ ο άγριος, που δεν τα έχει, να είναι πλούσιος ως άγριος; Αν υποθέσου-με ότι ο πολιτισμός αποτελεί πραγματική πρόοδο για τον άνθρωπο - και προσωπικά συμμερίζομαι την άποψη αυτή, αν και πιστεύω πως ^ ν ά χ α οι σοφοί συνεισφέρουν διαρκώς προς αυτή την κατεύθυν-ση - πρέπει και να μπορεί να παράγει καλύτερες κατοικίες, χωρίς όμως να τις κάνει πιο ακριβές. Και το κόστος ενός αντικειμένου δεν είναι παρά αυτό που εγώ ονομάζω «ποσό της ζωής» το οποίο απαι-τείται ως αντάλλαγμα για το αντικείμενο αυτό, είτε άμεσα είτε μα-κροπρόθεσμα. Ένα μέτριο σπίτι στη γειτονιά μου κοστίζει γύρω στα οκτακόσια δολάρια. Για να μαζέψει ένας εργάτης το ποσό αυτό χρειάζεται δέκα έως δεκαπέντε χρόνια από τη ζωή του, χωρίς να έχει στις πλάτες του το βάρος μιας οικογένειας - υπολογίζοντας τη

Page 71: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 71

χρηματική αξια της ανθρώπινης εργασίας κατά μέσο όρο σε ένα δο-λάριο την ημέρα, μια και άλλοι βγάζουν περισσότερα και άλλοι λι-γότερα. Θα πρέπει λοιπόν να ξοδέψει παραπάνω από τη μισή του ζωή για να μπορέσει να αποκτήσει το δικό του «ουιγκουαμ». Αν αντι γι' αυτό υποθέσουμε ότι πληρώνει ενοίκιο, τότε απλώς επιλέγει με-ταξύ δυο κακών. Ποιο είναι το χειρότερο από τα δυο; Θα ήταν άρα-γε συνετό εκ μέρους του αγρίου να ανταλλάξει το «ουίγκουάμ» του με ένα παλάτι υπό αυτοΰς τους όρους;

Μπορεί να σας φαίνεται ότι υποβιβάζω σχεδόν όλα τα πλεονε-κτήματα της άχρηστης αυτής περιουσίας, θεωρώντας τα ένα απλό κεφάλαιο που αποταμιεύει κανείς για το μέλλον, με κΰριο σκοπό να πληρώσει τα έξοδα της κηδείας του. Όμως δεν απαιτείται από κανέ-ναν να θάψει ο ίδιος τον εαυτό του. Παρ' όλα αυτά, η σκέψη αυτή μας οδηγεί στη συνειδητοποίηση μιας σημαντικής διαφοράς μεταξύ του πολιτισμένου ανθρώπου και του αγρίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως κάποιοι έχουν σχέδια για μας, για το όφελός μας, σχέδια να με-τατρέψουν τη ζωή των πολιτισμένων ανθρώπων σε ένα Θεσμό, ο οποίος θα απορροφά κατά ένα μεγάλο μέρος τη ζωή του ατόμου, έτσι ώστε να μπορέσει να διατηρηθεί και να τελειοποιηθεί η ζωή του συνόλου. Θα ήθελα όμως να δείξω με ποιες θυσίες κερδίζουμε, προς το παρόν τουλάχιστον, το όφελος αυτό, καθώς και να επισημάνω ότι ίσως είναι εφικτό να ζοΰμε με τέτοιον τρόπο ώστε να εξασφαλίζου-με όλα τα πλεονεκτήματα του πολιτισμού χωρίς να υποφέρουμε από τα μειονεκτήματα. Τι εννοούν οι Γραφές που λένε «τους πτωχούς γαρ πάντοτε έχετε μεθ' εαυτών»* ή «οι πατέρες έφαγον όμφακα και οι οδόντες των τέκνων εγομφίασαν»;

«Ζω εγώ, λέγει Κύριος, εάν γέννηται ότι λεγομένη η παραβολή αυτή εν τω Ισραήλ: ότι πάσαι αι ψυχαί εμαί εισίν, ον τρόπον η ψυχή του πατρός, οΰτως και η ψυχή του υιοΰ, εμαί εισίν, η ψυχή η αμαρτά-νουσα, αυτή αποθανείται».**

* Καινή Διαθήκη, Κατά Ματθαίον 26-11. {Σ.τ.Μ.) Παλαιά Διαθήκη, Ιεζεκιήλ 18: 2-4. {Σ.τ.Μ.)

Page 72: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

72 W A L D E N

Όταν συλλογίζομαι τους γείτονες μου, τους αγρότες του Κόνκορντ, οι οποίοι βρίσκονται σε χειρότερη οικονομική κατάσταση από κά-ποιες άλλες τάξεις πολιτών, βλέπω πως οι περισσότεροι από αυτοΰς δουλεύουν είκοσι, τριάντα, σαράντα χρόνια για να μπορέσουν να γί-νουν πραγματικοί ιδιοκτήτες των αγροκτημάτων τους, τα οποία συνή-θως έχουν κληρονομήσει μαζί με τα νομικά και οικονομικά βάρη τους ή τα έχουν αγοράσει με δανεικά χρήματα - και μπορούμε με σιγου-ριά να ποΰμε πως το ένα τρίτο της δουλειάς τους πηγαίνει για να κα-λύψει το κόστος των σπιτιών τους. Οι περισσότεροι, πάντως, δεν τα έχουν εξοφλήσει ακόμη. Είναι αλήθεια ότι κάποιες φορές τα βάρη του αγροκτήματος υπερβαίνουν την αξία του, έτσι που το ίδιο το αγρόκτημα γίνεται στο τέλος ένα ασήκωτο φορτίο. Παρ' όλα αυτά βρίσκεται πάντοτε κάποιος πρόθυμος να το κληρονομήσει, μια και, όπως λέει ο ίδιος, γνωρίζει καλά τα προβλήματά του. Ρωτώντας τους εμπειρογνώμονες, διαπίστωσα προς μεγάλη μου έκπληξη ότι κανείς τους δεν μπορούσε να αναφέρει μια δωδεκάδα αγροτών της περιοχής που να έχουν στα χέρια τους τίτλους κυριότητας για τα αγροκτήματά τους. Αν θέλει κανείς να μάθει την ιστορία των περιουσιών αυτών, καλύτερα να ρωτήσει στην τράπεζα στην οποία είναι υποθηκευμένα. Ο άνθρωπος που έχει εξοφλήσει το αγρόκτημά του με την εργασία του είναι ένα φαινόμενο τόσο σπάνιο, ώστε αποτελεί είδηση για τους γείτονές του. Αμφιβάλλω αν υπάρχουν τρεις τέτοιοι άνθρωποι σε όλο το Κόνκορντ. Αυτό που λένε για τους εμπόρους, ότι η μεγάλη πλειο-νότητα - κάποιοι μιλούν για ενενήντα επτά τοις εκατό - είναι σίγου-ρο πως θα αποτύχει, ισχύει και για τους αγρότες. Όσον αφορά τους εμπόρους όμως, όπως πολύ σωστά επισημαίνει κάποιος από αυτοΰς, ένα μεγάλο μέρος της αποτυχίας τους δεν οφείλεται σε αμιγώς οικο-νομικές αιτίες, αλλά στη δυσκολία τους να εκπληρώσουν τις υποχρε-ώσεις τους, επειδή κάτι τέτοιο είναι σχεδόν αδύνατο - με άλλα λόγια, αυτό που καταστρέφεται είναι ο ηθικός χαρακτήρας του ανθρώπου. Το γεγονός αυτό, όμως, κάνει τα πράγματα απείρως χειρότερα. Εκτός αυτοΰ, μας γεννά την υποψία ότι ακόμη και οι υπόλοιποι τρεις, που πέτυχαν στις δουλειές τους, μάλλον απέτυχαν να σώσουν τις ψυ-

Page 73: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 73

χές τους και βρίσκονται σε ένα είδος χρεοκοπίας χειρότερο από εκεί-νο που ταλανίζει τους άλλους, που απέτυχαν με τρόπο τίμιο. Η χρεο-κοπία και η άρνηση κάθε ευθύνης αποτελούν τους βατήρες από τους οποίους ένα μεγάλο κομμάτι του πολιτισμού μας παίρνει ώθηση και εκτινάσσεται στον αέρα για να εκτελέσει τις τούμπες του. Ο άγριος, από την άλλη, στέκεται διαρκώς στην άκρη του κάθε άλλο παρά ελα-στικού βατήρα του λιμού. Παρ' όλα αυτά, το ετήσιο Παζάρι Γελαδιών του Μίντλσεξ γνωρίζει λαμπρή επιτυχία κάθε χρόνο, λες και όλα τα γρανάζια της γεωργικής και κτηνοτροφικής μηχανής λειτουργούν ομαλά.

Ο αγρότης επιδιώκει να λύσει το πρόβλημα του βιοπορισμού με μια συνταγή πιο περμτλοκη από το ίδιο το πρόβλημα. Για να αγορά-σει τα κορδόνια για τα παπούτσια του επενδύει στην αγορά γελα-διών. Με αριστοτεχνική δεξιότητα στήνει μια παγίδα για να πιάσει την άνετη ζωή και την ανεξαρτησία κι έπειτα, καθώς κάνει να φύγει, βλέπει ότι στην παγίδα έχει πιάσει το ίδιο του το πόδι. Αυτός είναι ο λόγος που παραμένει φτωχός* και για παρόμοιο λόγο είμαστε όλοι μας (ρτωχοί σε σχέση με τις χίλιες ανέσεις των αγρίων, κι ας ζούμε μέσα στην πολυτέλεια. Όπως τραγουδά ο Τσάπμαν*,

«Του ανθρώπου η ψεύτικη κοινωνία

για χάρη της γήινης μεγαλοσύνης

κάθε δώρο του παραδείσου εξανεμίζει».

Κι όταν επιτέλους ο αγρότης αποκτά το σπίτι του, δε γίνεται ούτε πλουσιότερος ούτε φτωχότερος, γιατί στην πραγματικότητα δεν κα-τέχει εκείνος το σπίτι του, αλλά το αντίστροφο: το σπίτι του είναι που τον εξουσιάζει. Όπως το αντιλαμβάνομαι, αυτή ήταν και η εύλο-γη αντίρρηση του Μώμου για το σπίτι που είχε ορτιάξει η Αθηνά, ότι «δεν το είχε κατασκευάσει έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να μετακινείται, για να μπορεί κανείς, αν θέλει, να φύγει από μια κακή

* George Chapman (1559 -1634): Άγγλος ποιητής. (Σ.τΜ)

Page 74: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

74 W A L D E N

γειτονιά». Πρόκειται για επιχείρημα που ισχύει και σήμερα ακόμα, μια και τα σπίτια μας αποτελούν δύσχρηστα περιουσιακά στοιχεία, έτσι που συχνά είναι περισσότερο φυλακές παρά κατοικίες. Κι όσο για την κακή γειτονιά, αυτή δεν είναι άλλη από τους ίδιους μας τους μίζερους εαυτούς. Γνωρίζω τουλάχιστον δυο οικογένειες που εδώ και μια γενιά σχεδόν επιθυμούν να πουλήσουν τα σπίτια τους στην άκρη της πόλης και να μετακομίσουν στο χωριό, αλλά δεν τα έχουν καταφέρει ακόμα* κι απ' ό,τι φαίνεται, μόνο ο θάνατος θα τους ελευ-θερώσει.

Συμφωνώ πως στην πλειονότητά τους οι άνθρωποι έχουν τη δυνα-τότητα, αν όχι να αγοράσουν, τουλάχιστον να νοικιάσουν ένα σπίτι με όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Όμως, ενώ ο πολιτισμός βελτιώνει συνεχώς τα σπίτια, δε βελτιώνει παράλληλα και τους ανθρώπους που κατοικούν σ' αυτά. Έχει καταφέρει να δημιουργήσει παλάτια, αλλά ήταν δύσκολο να δημιουργήσει ευγενείς και βασιλιάδες. Όμως, αν οι βλέψεις τον πολιτισμένου ανθρώπου δεν έχουν μεγαλύτερη αξία από εκείνες του αγρίου και αφιερώνει το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής του στην απόκτηση των απολύτως αναγκαίων για τη ζωή, τότε γιατί να έχει καλύτερη κατοικία από εκείνον;

Πώς όμως διάγει το βίο της η φτωχή μειονότητα; Ισως να ισχύει το γεγονός ότι, όπως κάποιοι βρίσκονται ως προς τα υλικά αγαθά σε πλεονεκτικότερη θέση από εκείνη του αγρίου, κάποιοι άλλοι βρίσκο-νται σε υποδεέστερη θέση. Η πολυτέλεια της μιας τάξης εξισορρο-πείται από την ένδεια της άλλης. Από τη μια μεριά έχουμε το παλάτι, από την άλλη τον οίκο απόρων και τους «σιωπηλούς φτωχούς»*. Οι χιλιάδες εργάτες που έχτισαν τις πυραμίδες, τους μεγαλόπρεπους εκείνους τάφους των Φαραώ, έτρωγαν σκόρδο και το πιθανότερο εί-ναι ότι οι ίδιοι δεν είχαν ούτε καν έναν τάφο της προκοπής. Ο τεχνί-της που κατασκευάζει τη μαρκίζα του παλατιού, το βράδυ, μόλις τε-λειώσει τη δουλειά του, επιστρέφει σε μια καλύβα χειρότερη από ένα «ουίγκουαμ». Είναι λάθος να υποθέτουμε ότι, σε μια χώρα που

* Ταμείο βοήθειας της εκκλησίας του Κόνκορντ. (Σ.τ.Μ.)

Page 75: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 75

παρουσιάζει τα συνηθισμένα δείγματα πολιτισμού, οι συνθήκες ζωής ενός πολΰ μεγάλου κομματιού του πληθυσμού είναι λιγότερο ευξευ-τελιστικές από εκείνες των αγρίων. Αναφέρομαι εδώ στους εξευτελι-σμένους (ρτωχοΰς και όχι στους ευτελείς πλουσίους. Για να επιβεβαι-ώσετε τον παραπάνω ισχυρισμό μου αρκεί να ρίξετε μια ματιά στις καλύβες που βρίσκονται δίπλα στις σιδηροδρομικές μας γραμμές, δί-πλα στο πιο πρόσφατο επίτευγμα του πολιτισμού μας. Εκεί όπου στους καθημερινούς μου περιπάτους αντικρίζω ανθρώπους να ζουν σε οικήματα σαν χοιροστάσια, να περνούν όλο το χειμώνα με ανοι-κτή πόρτα για να μπορεί να μπαίνει το φως, χωρίς να έχουν οΰτε καν ξΰλα για να ανάψουν φωτιά να ζεσταθούν. Εκεί όπου οι φιγούρες νέων και γέρων είναι μόνιμα συρρικνωμένες από το κρΰο και τη μι-ζέρια, με την ανάπτυξη του σώματος και του μυαλού τους να έχει ανασταλεί από τις κακουχίες. Είναι καθήκον μας να ρίξουμε μια μα-τιά στην τάξη αυτή των ανθρώπων, με το μόχθο της οποίας έχουν επι-τευχθεί όλα εκείνα τα έργα για τα οποία διακρίνεται ο σύγχρονος πολιτισμός μας. Παρόμοιες λίγο πολΰ είναι και οι συνθήκες ζωής των εργατών κάθε είδους στην Αγγλία, η οποία αποτελεί το μεγάλο πα-γκόσμιο εργοστάσιο. Μπορώ επίσης να σας αναφέρω την Ιρλανδία*, που θεωρείται μία από τις λαμπρές, δηλαδή πεφωτισμένες, περιοχές του κόσμου. Συγκρίνετε τις συνθήκες ζωής των Ιρλανδών με εκείνες των Ινδιάνων της βόρειας Αμερικής ή των κατοίκων που ζουν στα νησιά των Νότιων Θαλασσών, ή οποιασδήποτε άλλης φυλής αγρίων, πριν υποβαθμιστεί από την επαφή με τον πολιτισμένο άνθρωπο. Παρ' όλα αυτά, δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι οι ηγέτες αυτών των λαών είναι το ίδιο σοφοί με το μέσο όρο των ηγετών του πολιτισμέ-νου κόσμου. Η κατάστασή τους απλώς αποδεικνύει περίτρανα την αθλιότητα η οποία είναι δυνατόν να ενυπάρχει στον πολιτισμό. Δε

* Αναφορά στο λιμό που έπληξε την Ιρλανδία όταν καταστράφηκε η σοδειά της πατάτας τη χρονική περίοδο 1845-1847 και ο οποίος αποτέλεσε το σημαντικότε-ρο λόγο που οδήγησε σε μαζική μετανάστευση από τη χώρα αυτή στα τέλη της δεκαετίας του 1840. {Σ.τ.Μ.)

Page 76: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

76 W A L D E N

χρειάζεται βέβαια να αναφέρω τους μαΰρους εργάτες των Νότιων Πολιτειών, οι οποίοι παράγουν τα βασικά εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας μας, ενώ αποτελούν και οι ίδιοι βασικό προϊόν του Νότου. Ας περιοριστώ σε εκείνους που λέγεται πως ζουν σε μέτριες συνθήκες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δείχνουν να μην έχουν συλλογιστεί ποτέ τους τι ακριβώς σημαίνει σπίτι. Παραμένουν χωρίς λόγο φτω-χοί για όλη τους τη ζωή, επειδή πιστεύουν ότι πρέπει να έχουν ένα σπίτι σαν κι εκείνο του γείτονά τους. Είναι σαν να φορά κάποιος οποιοδήποτε παλτό έτυχε να του φτιάξει ο ράφτης ή να πετάει το κα-πέλο του από φύλλα φοινικόδεντρου και το γούνινο σκούφο και με-τά να παραπονιέται ότι περνά δύσκολα επειδή δεν έχει τα μέσα για να αγοράσει ένα βασιλικό στέμμα! Είναι δυνατό να εφεύρει κανείς ένα σπίτι ακόμα πιο πολυτελές και με περισσότερες ανέσεις από αυ-τά που έχουμε σήμερα, που όμως κανείς δε θα μπορούσε να το αγο-ράσει. Άραγε θα επιδιώκουμε πάντοτε να αποκτήσουμε περισσότε-ρα πράγματα και ποτέ δε θα είμαστε ικανοποιημένοι με λιγότερα; Θα εξακολουθεί ο αξιοσέβαστος πολίτης να διδάσκει τους νέους με κάθε σοβαρότητα, και θέτοντας ως πρότυπο τη δική του διαγωγή, ότι πρώτη τους ανάγκη είναι να προμηθευτούν έναν ορισμένο αριθμό από άχρηστες γαλότσες και ομπρέλες και πριν πεθάνουν να προλά-βουν να μεριμνήσουν ώστε να (ρτιάξουν αρκετά κενά δωμάτια για τους κενούς ξένους τους; Γιατί η επίπλωσή μας να μην είναι τόσο απλή όσο των Αράβων ή των Ινδών; Όταν συλλογίζομαι τους ευερ-γέτες της φυλής μας, τους οποίους αποθεώνουμε ως αγγελιαφόρους εξ ουρανού, ως φέροντες θεία δώρα στους ανθρώπους, με το μάτι της φαντασίας μου δε βλέπω να τους ακολουθεί κάποια κουστωδία από παρατρεχάμενους, ούτε και κάποια άμαξα γεμάτη έπιπλα της μόδας. Έστω όμως ότι δέχομαι - αν και πρόκειται για εξαιρετικά ασυνήθιστη παραδοχή - ότι αρμόζει να είναι τα έπιπλά μας πιο πο-λυτελή από εκείνα των Αράβων, στο βαθμό που είμαστε ανώτεροί τους από ηθική και πνευματική άποψη! Μα σήμερα τα σπίτια μας εί-ναι ασφυκτικά γεμάτα με άχρηστα έπιπλα, σε σημείο που μια καλή νοικοκυρά δε θα δίσταζε να πετάξει τα περισσότερα από αυτά στα

Page 77: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 77

σκουπίδια, αφοΰ θα την εμπόδιζαν να κάνει τις πρωινές δουλειές της. Πρωινές δουλειές! Μα το φέγγος της Ηοΰς και το τραγούδι του Μέμνονα,* ποια θα έπρεπε να είναι η πρωινή δουλειά του ανθρώπου στον κόσμο αυτό; Είχα τρία κομμάτια ασβεστόλιθου στο γραφείο μου, αλλά τρομοκρατήθηκα μόλις ανακάλυψα ότι ήθελαν ξεσκόνι-σμα καθημερινά, κάτι που έπρεπε να κάνω πριν ακόμη πιάσω να ξε-σκονίσω την επίπλωση του μυαλού μου, κι έτσι τα πέταξα από το πα-ράθυρο αηδιασμένος. Πώς λοιπόν να μπορέσω εγώ να επιπλώσω ένα σπίτι; Προτιμώ να κάθομαι έξω, στον καθαρό αέρα, αφού το γρασίδι δε μαζεύει σκόνη, εκτός από τα σημεία εκείνα όπου έχει κα-τασκευάσει κάτι ο άνθρωπος.

Οι άσωτοι και όσοι ζουν μέσα στην πολυτέλεια είναι εκείνοι που καθορίζουν τις μόδες, τις οποίες ακολουθεί με τόση επιμέλεια το κο-πάδι. Ο ταξιδιώτης που σταματά στα καλύτερα τάχα πανδοχεία σύ-ν%μα ανακαλύπτει την πικρή αυτή αλήθεια, αφού ο κάθε πανδοχέας δείχνει να τον περνάει για σαρδανάπαλο. Κι αν τυχόν ο άμοιρος οδοιπόρος κάνει το λάθος να αφεθεί στις φροντίδες κάποιου τέτοιου πανδοχέα, σύντομα θα αποχαυνωθεί πέρα για πέρα από την κραιπά-λη. Μου φαίνεται επίσης πως, όταν ταξιδεύουμε με το σιδηρόδρομο, έχουμε την τάση να ξοδεύουμε περισσότερα για πολυτέλειες απ' ό,τι για την ασφάλεια και την άνεση του ταξιδιού. Τα βαγόνια σύντομα θα είναι ίδια κι απαράλλαχτα με σύγχρονα σαλόνια, με τα ντιβάνια, τους καναπέδες, τα στόρια και τα άπειρα ανατολίτικα αντικείμενα που παίρνουμε μαζί μας στη Δύση, πράγματα επινοημένα για τις κυ-ρίες των χαρεμιών και τους θηλυπρεπείς ιθαγενείς της Ουράνιας Αυτοκρατορίας, αντικείμενα που θα έκαναν τον Τζόναθαν** να ντρέπεται αν ήξερε το όνομά τους. Προσωπικά, προτιμώ να κάθομαι σε μια κολοκύθα και να την έχω ολόκληρη για τον εαυτό μου, παρά

* Οι κολοσσοί του Μέμνονα στην αρχαία Αίγυπτο λέγεται ότι τραγουδούσαν την αυγή. (Σ.τ.Μ.) ** Χαρακτήρας σε θεατρικές επιθεωρήσεις της εποχής, προσωποποίηση του μέ-σου Αμερικανού. (Σ.τ.Μ.)

Page 78: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

78 W A L D E N

να στριμώχνομαι μαζί με άλλους σε βελούδινα μαξιλάρια. Προτιμώ να ταξιδεύω στη γη με βοϊδάμαξα και να αναπνέω τον καθαρό αέρα, παρά να πηγαίνω στον παράδεισο με τη φανταχτερή αμαξοστοιχία ενός εκδρομικού τρένου και να εισπνέω την μπόχα του σε όλη τη διαδρομή.

Η απλότητα και η γύμνια της ζωής του πρωτόγονου ανθρώπου μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι ένα τουλάχιστον πλεονέκτημα που του χάρισαν ήταν να τον κάνουν ταξιδιώτη από τη φΰση του. Μόλις αναζωογονούνταν από το φαγητό και τον ΰπνο ξανάπιανε να σκέφτεται το ταξίδι του. Ζοΰσε, σαν να λέμε, μόνιμα σε ένα αντίσκη-νο κάπου στη γη, είτε κατέβαινε στις κοιλάδες είτε διέσχιζε τις πε-διάδες είτε σκαρφάλωνε στις βουνοκορφές. Αλίμονο όμως! Οι άν-θρωποι έγιναν εργαλεία των εργαλείων τους. Ο άνθρωπος που μά-ζευε μόνος του τα φρούτα όποτε πεινούσε, έγινε γεωργός· κι εκείνος που στεκόταν κάτω από ένα δέντρο για να προφυλαχτεί από τον και-ρό, έγινε νοικοκύρης. Τώρα πια δεν κατασκηνώνουμε για να περά-σουμε τη νΰχτα, αλλά ριζώσαμε στη γη και ξεχάσαμε τα ουράνια. Υι-οθετήσαμε το χριστιανισμό απλά και μόνο ως μια βελτιωμένη μέθο-δο αγρο-καλλιέργειας. Χτίσαμε για αυτό τον κόσμο ένα οικογενεια-κό αρχοντικό και για τον άλλο κόσμο έναν οικογενειακό τάφο. Τα σπουδαιότερα έργα τέχνης αποτελούν έκφραση της προσπάθειας του ανθρώπου να ελευθερωθεί από την κατάσταση αυτή, όμως ο στόχος τους περιορίζεται στο να μας κάνουν να νιώσουμε πιο άνετα στη χαμηλή αυτή θέση μας και να ξεχάσουμε τα υψηλά ιδανικά. Αν υποθέσουμε πως είχαμε κληρονομήσει κάποιο έργο τέχνης στο χω-ριό αυτό, δε θα είχαμε που να το βάλουμε, αφού οι ζωές μας, τα σπί-τια και οι δρόμοι μας δεν προσφέρουν κανένα κατάλληλο βάθρο για να το δεχτούν. Δεν έχουμε οΰτε ένα καρφί για να κρεμάσουμε έναν πίνακα ζωγραφικής, οΰτε ένα ράφι για να τοποθετήσουμε την προ-τομή ενός ήρωα ή ενός αγίου. Όταν σκέορτομαι πώς χτίζονται τα σπί-τια μας και πώς πληρώνονται, ή πώς δεν πληρώνονται, όταν συλλογί-ζομαι πώς διευθύνονται και συντηρούνται τα νοικοκυριά, απορώ πώς δεν υποχωρεί το πάτωμα κάτω από τα πόδια του επισκέπτη την

Page 79: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 79

ώρα που θαυμάζει τα μπιχλιμπίδια πάνω από το τζάκι, πώς δεν ανοί-γει διάπλατα, για να τον ρίξει στο κελάρι, πάνω σε γερά και τίμια, αν και χωμάτινα, θεμελια. Δεν μπορώ παρά να πιστέψω ότι αυτός ο λεγόμενος πολυτελής και άνετος βίος είναι κάτι που χρειάζεται άλ-μα για να τον (ρτάσεις και συνεπώς μου είναι αδύνατο να απολαύσω τις τέχνες που τον στολίζουν, αφοΰ όλη μου η προσοχή είναι στραμ-μένη στο άλμα· διότι γνωρίζω ότι το μεγαλύτερο άλμα που έχει γίνει ποτέ αποκλειστικά με την ώθηση των ανθρώπινων μυών και έχει κα-ταγραφεί το κατάφεραν κάποιοι νομάδες Άραβες, οι οποίοι, απ' ό,τι λένε, πήδηξαν οκτώ μέτρα σε μήκος σε επίπεδο έδαφος. Χωρίς κά-ποιο είδος μηχανικής υποστήριξης, είναι βέβαιο ότι ο άνθρωπος θα επιστρέψει στο έδαφος πριν ξεπεράσει την απόσταση αυτή. Η πρώτη ερώτηση που μπαίνω στον πειρασμό να κάνω στον κάτοχο τέτοιων θησαυρών είναι η εξής: ποιος σου δίνει ώθηση; Είσαι ένας από τους ενενήντα επτά που αποτυγχάνουν ή ένας από τους τρεις που πετυ-χαίνουν; Απάντησε στα ερωτήματά μου αυτά κι έπειτα ίσως κοιτάξω τα στολίδια σου και τα βρω κι εγώ αξιόλογα. Το να έχει κάποιος την άμαξα δεμένη μπροστά από το άλογο είναι μια πράξη που δεν μπο-ρεί να χαρακτηριστεί οΰτε χρήσιμη οΰτε καλαίσθητη. Προτού στολί-σουμε τα σπίτια μας με όμορφα αντικείμενα πρέπει πρώτα να γυ-μνώσουμε τους τοίχους και τις ζωές μας. Πρέπει να βάλουμε νέα θε-μέλια: νοικοκυροσυνη και ωραία ζωή. Προς το παρόν, το γούστο για το ωραίο καλλιεργείται πιο καλά στην ύπαιθρο, εκεί που δεν υπάρ-χει οΰτε σπίτι οΰτε νοικοκύρης.

Ο γερο-Τζόνσον, στο βιβλίο του Θαυμαστή Θεία Πρόνοια* μιλώ-ντας για τους πρώτους αποίκους της πόλης αυτής, οι οποίοι ήταν συγχρονοί του, μας λέει ότι «έσκαψαν στην πλαγιά κάποιου λόφου για να q)τιάξoυv το πρώτο τους κατα(ρυγιο και, συγκρατώντας το χώ-μα με ξΰλα, άναβαν φωτιές μέσα στη γη, στην ψηλότερη πλευρά». Και συνεχίζει: «Δεν έχτισαν σπίτια, ώσπου η γη, με την ευχή του Θε-ού, τους έδωσε ψωμί να φάνε». Η σοδειά της πρώτης χρονιάς ήταν

* Edward Johnson (1598-1672): Αμερικανός ιστορικός. (Σ.τ.Μ.)

Page 80: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

80 W A L D E N

τόσο μικρή που «αναγκάζονταν να κόβουν το ψωμί σε πολΰ λεπτες φέτες για πολΰ καιρό». Ο γραμματέας της επαρχίας της Νέας Ολ-λανδίας, σε μια επιστολή του στα ολλανδικά το 1650 προς όσους επι-θυμούσαν να πάρουν γη στην περιοχή αυτή, προσφέρει περισσότε-ρες λεπτομέρειες: «Όσοι κάτοικοι της Νέας Ολλανδίας, και ειδικά της Νέας Αγγλίας, δεν έχουν στην αρχή τα μέσα για να χτίσουν ένα αγροτόσπιτο έτσι όπως το επιθυμούν, σκάβουν έναν τετράγωνο λάκ-κο στο χώμα, σαν κελάρι, με βάθος δύο με δυόμισι μέτρα και με μή-κος και πλάτος κατά την κρίση τους. Μετά καλύπτουν τα χωμάτινα τοιχώματα με ξύλα, τα οποία σκεπάζουν με φλοιό δέντρων ή με κάτι άλλο, έτσι ώστε να εμποδίσουν την υποχώρηση του χώματος. Στο δά-πεδο τοποθετούν σανίδες και φτιάχνουν μια οροφή υψώνοντας ξύλι-να κοντάρια, τα οποία καλύπτουν με φλοιό ή γρασίδι. Σ' αυτά τα σπίτια ζουν οι άποικοι με τις οικογένειές τους για δύο, τρία ή και τέσσερα χρόνια, τοποθετώντας διαχωριστικά στα κελάρια αυτά ώστε να τα προσαρμόσουν στις ανάγκες της κάθε οικογένειας. Οι πλούσιοι και εξέχοντες άνδρες της Νέας Αγγλίας στο ξεκίνημα των αποικιών έχτισαν τις πρώτες τους κατοικίες με τον τρόπο αυτό για δύο λόγους: πρώτον, για να μη σπαταλήσουν χρόνο με το χτίσιμο και δεν προλάβουν να ασχοληθούν με τις καλλιέργειές τους, πράγμα που θα τους άφηνε χωρίς τροφή την επόμενη χρονιά, και δεύτερον για να μην αποθαρρύνουν τους φτωχούς εργάτες, τους οποίους είχαν φέρει σε μεγάλες ομάδες από την πατρίδα. Μέσα σε τρία με τέσσε-ρα χρόνια, όταν είχαν πια εξοικειωθεί με την καλλιέργεια της γης, έχτισαν πανέμορφα σπίτια, για την κατασκευή των οποίων ξόδεψαν αρκετές χιλιάδες».

Στις πράξεις εκείνες των προγόνων μας υπήρχε τουλάχιστον ένα δείγμα σύνεσης, σαν να είχαν ως αρχή τους να ικανοποιήσουν πρώ-τα τις πιο επιτακτικές τους ανάγκες. Σήμερα όμως; Ικανοποιούνται οι πιο επιτακτικές μας ανάγκες; Όποτε αναρωτιέμαι αν θα πρέπει να αποκτήσω κι εγώ μια από τις πολυτελείς κατοικίες των καιρών μας, αποθαρρύνομαι. Κι αυτό γιατί δεν έχουμε ακόμη εξοικειωθεί τρόπον τινά με την ανθρώπινη καλλιέργεια και εξακολουθούμε να

Page 81: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 81

είμαστε αναγκασμένοι να κόβουμε το πνευματικό μας ψωμι σε πολΰ λεπτότερες φέτες απ' ό,τι έκοβαν οι πρόγονοι μας το δικό τους στα-ρένιο. Δε λέω ότι πρέπει να αρνιόμαστε κάθε αρχιτεκτονικό διάκο-σμο, ακόμη και σης πιο δύσκολες περιόδους. Ας επενδύσουμε όμως τα σπίτια μας με ομορφιά πρώτα απ' όλα, στα σημεία που έρχονται σε επαφή με τις ζωές μας, όπως συμβαίνει με τις κατοικίες των οστρακοφόρων, και ας μην τα παραφορτώνουμε με άχρηστα στολί-δια. Αλίμονο όμως! Μου έχει τΰχει να βρεθώ μέσα σε κάνα δυο από αυτά και ξέρω καλά με τι είναι επενδυμένα.

Μολονότι δεν έχουμε εκφυλιστεί τόσο πολΰ ώστε να ζοΰμε σε σπηλιές ή σε «ουίγκουαμ» ή να φοράμε ακατέργαστα δέρματα ζώ-ων, ωστόσο πριν σκεΓρτοΰμε να κάνουμε κάτι τέτοιο είναι σίγουρα καλύτερο να δεχτούμε τα πλεονεκτήματα που μας προσφέρει η αν-θρώπινη επινοητικότητα και εργατικότητα, κι ας τα πληρώνουμε πα-νάκριβα. Σε μια γειτονιά σαν τη δική μου, τα σανίδια και τα χαλίκια, ο ασβέστης και τα τούβλα είναι φθηνότερα και πιο εύκολο να βρε-θούν απ' ό,τι μια κατοικήσιμη σπηλιά, κορμοί δέντρων, φλοιός σε ικανοποιητικές ποσότητες, ακόμα και καλοψημένος πηλός ή επίπε-δες πέτρες. Γνωρίζω για τι πράγμα μιλάω, αφού έχω ασχοληθεί με το ζήτημα τόσο από θεωρητική όσο και από πρακτική άποψη. Με λί-γο περισσότερη εξυπνάδα θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τα υλικά αυτά με τέτοιον τρόπο ώστε να γίνουμε πιο πλούσιοι κι από τους πλουσιότερους συμπολίτες μας και να μετατρέψουμε τον πολιτι-σμό μας σε θείο δώρο. Ο πολιτισμένος άνθρωπος δεν είναι παρά ένας πιο έμπειρος και πιο σοφός άγριος. Ας προχωρήσω όμως στην εξιστόρηση του δικού μου πειράματος.

Γύρω στα τέλη Μαρτίου του 1845 δανείστηκα ένα τσεκούρι και κατέβηκα στο δάσος κοντά στη λίμνη Ουόλντεν, εκεί όπου σκόπευα να χτίσω το σπίτι μου. Αρχισα να κόβω μερικά ψηλόλιγνα λευκά πεύκα, νέα ακόμα, για ξυλεία. Είναι δύσκολο να ξεκινάς οτιδήποτε χωρίς να δανείζεσαι κάτι, ίσως όμως αυτός να είναι και ο τρόπος με τον οποίο δείχνεις μεγαλύτερη γενναιοδωρία προς το συνάνθρωπό

Page 82: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

82 W A L D E N

σου, αφοΰ έτσι του επιτρέπεις να έχει κι εκείνος μια συμμετοχή στο εγχείρημα σου. Ο ιδιοκτήτης του τσεκουριοΰ εκείνου, όταν μου το εμπιστεύτηκε, μου ειπε να το προσέχω σαν τα μάτια μου* κι εγώ με τη σειρά μου του το επέστρεψα ακόμη πιο κοςρτερό απ' ό,τι το είχα πάρει. Δούλευα σε μια όμορφη, πευκόφυτη λοφοπλαγιά, με ένα μι-κρό ξέφωτο στο οποίο μόλις είχαν αρχίσει να ξεπετάγονται πεΰκα και καρυές. Από εκεί είχα πρώτης τάξεως θέα στη λίμνη. Οι πάγοι της δεν είχαν λιώσει ακόμα τελείως, αν και υπήρχαν κάποια ανοιχτά σημεία, και όλα τριγύρω ήταν σκουρόχρωμα και νοτισμένα. Κάποιες φορές έβλεπα λεπτές νιφάδες χιονιού κατά τη διάρκεια της μέρας, αλλά τον περισσότερο καιρό, όποτε έφτανα στις γραμμές του τρένου επιστρέφοντας στο σπίτι μου, έβλεπα την κίτρινη αμμουδιά της να στραφταλίζει καθώς χανόταν στο βάθος της θολής ατμόσφαιρας, έβλεπα τις ράγες να λάμπουν στον ανοιξιάτικο ήλιο και άκουγα τον κορυδαλλό, την κίσσα και τα άλλα πουλιά που είχαν ήδη καταφθά-σει για να περάσουν άλλη μια χρονιά μαζί μας. Ήταν ευχάριστες εκείνες οι ανοιξιάτικες μέρες. Ο χειμώνας της δυσαρέσκειας* έλιω-νε σαν τον πάγο πάνω στη γη και η ζωή, που ως τότε βρισκόταν σε λήθαργο, άρχιζε να ξυπνά και να ανακλαδίζεται. Μια μέρα που η λεπίδα του τσεκουριού μου είχε βγει από το στειλιάρι, έκοψα ένα κομμάτι ξύλου από μια καρυά και το σφήνωσα στην οπή χτυπώντας το με μια πέτρα. Όταν πήγα να βάλω το τσεκούρι σε μια τρύπα με νερό για να φουσκώσει το ξύλο, είδα ένα φίδι με ραβδώσεις να ορ-μάει μέσα στη λίμνη. Έμεινε ξαπλωμένο στον πάτο, χωρίς να δείχνει να ενοχλείται όση ώρα στεκόμουν εκεί, πάνω από δεκαπέντε λεπτά, ίσως επειδή δεν είχε ξυπνήσει ακόμη τελείως από τη νάρκη του. Σκέφτηκα τότε ότι και οι άνθρωποι παραμένουν στην παρούσα πρω-τόγονη κατάστασή τους για παρόμοιους λόγους· αν όμως μπορούσαν να νιώσουν την άνοιξη τριγύρω τους, αμέσως θα ξυπνούσαν και δε θα μπορούσαν να κάνουν αλλιώς από το να οδηγήσουν τη ζωή τους

* «Τώρα είναι ο χειμώνας της δυσαρέσκειας μας», απόσπασμα από το έργο Ρι-χάρδος Γ'του Σαίξπηρ. (Σ.τ.Μ)

Page 83: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 83

σε ανώτερα και πιο αιθέρια μονοπάτια. Είχα δει και πρωτύτερα, κά-ποια παγωμένα πρωινά, στο δρόμο μου φίδια που ήταν ακόμη μου-διασμένα και αλύγιστα, περιμένοντας τον ήλιο να τα ξεπαγώσει. Την πρώτη του Απρίλη έβρεξε κι έτσι έλιωσε ο πάγος. Νωρίς το πρωί της ίδιας μέρας είχε αρκετή ομίχλη και άκουσα μια αγριόχηνα να ψά-χνει να βρει το δρόμο της πάνω από τη λίμνη κρώζοντας σαν χαμένη ή σαν να ήταν κάποιο πνεύμα της ομίχλης.

Κι έτσι πέρασα μερικές μέρες ακόμα κόβοντας και πελεκώντας ξΰλα και cpτιάχvovτας ξυλόκαρφα και καδρονάκια, κι όλα αυτά με το μικρό μου τσεκούρι. Δε μου περνούσαν και πολλές αξιομνημόνευτες ή φιλοσοφημένες σκέψεις από το μυαλό, μόνο καμιά φορά τραγου-δούσα μονάχος μου:

«Ο άνθρωπος λέει πως ξέρει πολλά*

δέστε όμως: έβγαλε φτερά -

τέχνη, επιστήμη και χίλιες συσκευές.

Κι όμως το μόνο που γνωρίζει τελικά

είναι τον άνεμο που φυσά».

Πελέκησα τα βασικά ξύλα στα δεκαπέντε εκατοστά, ενώ τα πε-ρισσότερα από τα ξυλόκαρφα τα λάξεψα μόνο στις δυο τους πλευ-ρές. Επίσης, τα καδρονάκια και τα ξύλα για το πάτωμα τα πελέκησα μόνο στη μία τους πλευρά και άφησα την υπόλοιπη φλούδα, έτσι που έγιναν ίσια όπως τα πριονισμένα, αλλά πολύ πιο γερά. Κάθε ξύλο το ένωνα με το άλλο στις άκρες τους πολύ προσεκτικά, δημιουργώντας εγκοπές και προεξοχές για να εφαρμόζουν, μια και τώρα πια είχα δανειστεί κι άλλα εργαλεία. Δεν περνούσα πάρα πολλές ώρες της ημέρας στο δάσος. Παρ' όλα αυτά, συνήθως έπαιρνα μαζί το φαγητό μου, ψωμί με βούτυρο, και στο μεσημεριανό μου διάλειμμα διάβαζα την εφημερίδα στην οποία το είχα τυλίξει. Καθόμουν καταμεσής στα πράσινα κλωνάρια των πεύκων που είχα κόψει και το ψωμί μου έπαιρνε λίγη από την ευωδιά τους, μια και τα χέρια μου ήταν καλυμ-μένα με ένα παχύ στρώμα από ρετσίνι. Πριν ολοκληρώσω τις εργα-

Page 84: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

84 W A L D E N

σίες μου είχα καταφέρει να γνωριστώ καλύτερα με τα πεΰκα κι έτσι έγινα περισσότερο φίλος παρά εχθρός τους, κι ας είχα κόψει μερι-κά. Μερικές φορές κάποιοι περιπατητές στο δάσος άκουγαν τον ήχο από το τσεκούρι μου και πλησίαζαν για να μου κάνουν παρέα. Κου-βεντιάζαμε ευχάριστα, ενώ συνέχιζα τη δουλειά μου.

Ως τα μέσα του Απρίλη, μια και δε βιαζόμουν καθόλου να αποτε-λειώσω τη δουλειά μου αλλά απεναντίας προσπαθούσα να την κάνω όσο καλύτερα γινόταν, είχα έτοιμο το σκελετό του σπιτιού μου. Τώ-ρα πια μπορούσαν να μπουν τα σανίδια. Είχα ήδη αγοράσει την πα-ράγκα του Τζέιμς Κόλινς, ενός Ιρλανδού που δοΰλευε στο Σιδηρό-δρομο του Φίτσμπουργκ, με σκοπό να χρησιμοποιήσω τα σανίδια της. Είχα ακούσει τα καλύτερα λόγια για την παράγκα αυτή. Όταν πέρασα για να τη δω, ο Τζέιμς Κόλινς έλειπε. Την περιεργάστηκα απ' έξω, χωρίς να γίνω στην αρχή αντιληπτός από την οικογένεια που ζοΰσε μέσα, τόσο ψηλό ήταν το παράθυρο. Οι διαστάσεις της παράγκας ήταν μικρές και είχε επικλινή στέγη, σαν εξοχική κατοι-κία. Δεν υπήρχαν και πολλά άλλα για να δω, μια και ολόγυρά της τα σκουπίδια είχαν σχηματίσει ένα τείχος με ΰψος γΰρω στο ενάμισι μέτρο, σαν βουνό από κοπριά. Το πιο γερό μέρος ήταν η στέγη, αν και τα ξΰλα είχαν σκεβρώσει αρκετά και είχαν γίνει τραχιά από τον ήλιο. Δεν υπήρχε κατώφλι, μόνο ένα άνοιγμα κάτω από τα σανίδια της πόρτας για να μπαινοβγαίνουν οι κότες. Η κυρία Κόλινς ήρθε στην πόρτα και με προσκάλεσε να δω το εσωτερικό. Οι κότες μπή-καν μέσα τρέχοντας μόλις πλησίασα. Το εσωτερικό ήταν σκοτεινό και το δάπεδο στο μεγαλύτερο μέρος του χωμάτινο, υγρό και γλιτσε-ρό, αν και σε κάποια σημεία υπήρχαν μερικά σανίδια που δεν μπο-ρούσαν να αφαιρεθούν. Η κυρία άναψε μια λάμπα για να μου δείξει το εσωτερικό της σκεπής και τους τοίχους, καθώς και ότι το μέρος του πατώματος που ήταν από σανίδια έφτανε ως κάτω από το κρεβά-τι. Με προειδοποίησε να προσέξω να μην πέσω στο κελάρι, μια τρύ-πα με βάθος γύρω στα εβδομήντα εκατοστά. Όπως μου είπε, υπήρ-χαν «καλά σανίδια από πάνω, καλά σανίδια ολόγυρα κι ένα καλό παράθυρο». Αυτό το τελευταίο κανονικά είχε δύο ολόκληρα τζάμια,

Page 85: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 85

μόνο που η γάτα ειχε περάσει πρόσφατα μέσα από το ένα από αυτά. Υπήρχε μια σόμπα, ένα κρεβάτι κι ένα μέρος όπου μπορούσες να καθίσεις. Υπήρχε ακόμα ένα βρέφος που είχε γεννηθεί μέσα σ' αυτό το σπίτι, ένα μεταξωτό παρασόλι, ένας καθρέφτης με επίχρυση κορ-νίζα, ένας καινούργιος μΰλος για καφέ κρεμασμένος σ' ένα κομμάτι ξΰλο βελανιδιάς και αυτά ήταν όλα. Η συναλλαγή ολοκληρώθηκε σύ-ντομα, μια και εν τω μεταξύ είχε επιστρέψει ο Τζέιμς. Εγώ του υπο-σχέθηκα να του πληρώσω τέσσερα δολάρια και είκοσι πέντε σεντς το ίδιο βράδυ κι εκείνος να εγκαταλείψει το καλύβι στις πέντε η ώρα το επόμενο πρωί και να μην το πουλήσει σε κανέναν άλλο εν τω μετα-ξύ. Εγώ θα αναλάμβανα ως νέος ιδιοκτήτης στις έξι. Αν δε μου έκα-νε κόπο, μου είπε, ας ερχόμουν λίγο πιο νωρίς, για να αντικρούσω κάποιους αόριστους και απολύτως άδικους ισχυρισμούς του ιδιοκτή-τη του οικοπέδου σχετικά με τα ενοίκια και τα καυσόξυλα. Με δια-βεβαίωσε πως αυτό ήταν και το μοναδικό πρόβλημα. Στις έξι το πρωί συνάντησα αυτόν και την οικογένειά του στο δρόμο καθώς έφευγαν. Σε ένα μεγάλο μπόγο είχαν όλο τους το βιος - κρεβάτι, μύ-λο του καφέ, καθρέορτη, κότες - όλα εκτός από τη γάτα. Εκείνη έφυ-γε στο δάσος και έγινε αγριόγατα και, όπως έμαθα αργότερα, πιά-στηκε σε μια παγίδα για μαρμότες που είχε στήσει κάποιος κι αυτό ήταν το άδοξο τέλος της.

Το ίδιο πρωί αποσυναρμολόγησα την καλύβα βγάζοντας τα καρ-φιά ένα ένα και μετέφερα τα ξΰλα στην άκρη της λίμνης με ένα κα-ρότσι. Εκεί τα άπλωσα στο γρασίδι για να τα ξασπρίσει και να τα ισιώσει ο ήλιος. Μια τσίχλα που είχε ξυπνήσει πρωί με χαιρέτησε με μια δυο νότες καθώς οδηγούσα το καρότσι μου στο μονοπάτι του δά-σους. Ένας νεαρός Ιρλανδός μου μαρτύρησε ότι ένας γείτονας. Ιρλανδός κι αυτός, ο Σίλι, όσο εγώ μετέφερα τα ξΰλα είχε αφαιρέσει από τα απομεινάρια της καλύβας όσα καρφιά, πρόκες και ξυλόκαρ-φα ήταν ίσια και μπορούσαν ακόμη να χρησιμοποιηθούν και τα είχε χώσει στις τσέπες του. Έπειτα, όταν επέστρεψα, τον βρήκα να στέ-κεται εκεί, να παρατηρεί με βλέμμα καθάριο και γαλήνιο και με το μυαλό του γεμάτο ανοιξιάτικες σκέψεις το γκρέμισμα της καλύβας.

Page 86: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

86 W A L D E N

θέλοντας να σκοτώσει την ώρα του, μια και, όπως μου ειπε, δεν υπήρχε δουλειά την εποχή αυτή. Εκπροσωπούσε την τάξη των θεα-τών, που σκοπός της είναι να εξομοιώνει τέτοια φαινομενικά ασήμα-ντα συμβάντα, όπως ήταν η διάλυση της καλύβας, με την απομάκρυν-ση των αγαλμάτων των θεών από την Τροία.

Έσκαψα το κελάρι μου στη λοφοπλαγιά που έβλεπε προς το νό-το, εκεί που πριν είχε ανοίξει το λαγούμι της μια μαρμότα. Έσκαψα δυόμισι μέτρα βαθιά, ως τις ρίζες των βάτων, κάνοντας μια τετράγω-νη τρΰπα με πλευρά δυο μέτρα. Στο βάθος εκείνο η άμμος ήταν ψιλή και οι πατάτες δε θα πάγωναν, όσο βαρύς κι αν ήταν ο χειμώνας. Άφησα τις πλευρές επικλινείς, χωρίς να τις ενισχύσω με πέτρες. Αφού ο ήλιος δεν έχει λάμψει ποτέ πάνω τους, δεν υπήρχε φόβος να υποχωρήσουν. Δε μου πήρε παρά δύο ώρες για να τελειώσω τη δου-λειά αυτή. Ευχαριστήθηκα ιδιαίτερα το σκάψιμο. Σε όλα σχεδόν τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη ο άνθρωπος σκάβει τη γη για να βρει μια πιο σταθερή θερμοκρασία. Κάτω από το πιο μεγαλόπρεπο σπίτι σε οποιαδήποτε πόλη πάντα υπάρχει ένα κελάρι, όπου οι ένοικοι από αρχαιοτάτων χρόνων αποθηκεύουν τα τρόφιμά τους. Και για πολύ καιρό αφότου τα επίγεια κτίρια έχουν εξαφανιστεί από προ-σώπου γης, τα σκάμματα παραμένουν για να τα ανακαλύψουν οι επόμενες γενιές. Το σπίτι αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα είδος βε-ράντας στην είσοδο ενός λαγούμιού.

Τελικά, στις αρχές του Μάη, με τη βοήθεια κάποιων γνωστών μου που έσπευσαν να με βοηθήσουν όχι επειδή μου το χρωστούσαν, αλλά για να επιδείξουν με την ευκαιρία αυτή την πρόθεσή τους για σχέσεις καλής γειτονίας, το σπίτι μου άρχισε να παίρνει μορφή. Μου φάνηκε πως σε κανέναν άλλο δεν είχε γίνει ποτέ τέτοια τιμή όπως αυτή που έγινε σε μένα, τόση ήταν η καλοσύνη των ανθρώπων που με βοήθησαν. Είμαι σίγουρος πως είναι γρα(ρτό τους κάποια μέρα να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση πολύ πιο μεγαλόπρεπων κτιρίων από τη δική μου καλύβα. Εγκαταστάθηκα στο σπίτι μου την 4η Ιουλί-ου, μόλις τέλειωσε η τοποθέτηση των σανιδιών και της σκεπής. Είχα ενώσει τα σανίδια πολύ προσεκτικά μεταξύ τους, έτσι που το οικο-

Page 87: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 87

δόμημα να είναι απόλυτα αδιαπέραστο από τη βροχή. Πριν όμως τα βάλω, ξεκίνησα να χτίζω την καμινάδα, την οποία θα τελείωνα μετά το φθινοπωρινό τσάπισμα, πριν αρχίσει να κρυώνει ο καιρός τόσο ώστε να είναι απαραίτητη η φωτιά για ζεστασιά. Ως τότε μαγείρευα έξω, στο έδαφος, νωρίς το πρωί. Αυτός ο τρόπος μαγειρέματος εξα-κολουθεί να μου φαίνεται πιο σωστός και ευχάριστος από τον συνη-θισμένο. Αν τυχόν κι έπιανε βροχή πριν τελειώσω το ψήσιμο του ψω-μιού μου, έφτιαχνα ένα πρόχειρο σκέπαστρο από σανίδια πάνω από τη φωτιά και καθόμουν από κάτω, να παρακολουθώ το καρβέλι μου να ψήνεται. Με αυτό τον τρόπο πέρασα αρκετές ευχάριστες ώρες. Εκείνες τις μέρες που τα χέρια μου ήταν τόσο απασχολημένα με τις διάφορες δουλειές διάβαζα ελάχιστα. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και το πιο μικρό κομμάτι εφημερίδας που έβρισκα στο έδαφος, χαρτί που χρησιμοποιούσα για να τυλίγω πράγματα ή για τραπεζομάντιλο, με ψυχαγωγούσε λες και ήταν η Ιλιάδα.

Θα άξιζε ίσως τον κόπο να χτίσει κανείς ένα σπίτι με ακόμη πε-ρισσότερο μεράκι απ' ό,τι εγώ. Να σκεφτεί, για παράδειγμα, πώς συνδέεται μια πόρτα, ένα παράθυρο, ένα κελάρι ή μια σοφίτα με τη φύση του ανθρώπου και να μη σηκώσει τοίχους και οροφή παρά μό-νο αφού θα έχει βρει έναν καλύτερο λόγο από τις εφήμερες ανάγκες του για να το κάνει. Ο άνθρωπος που χτίζει το δικό του σπίτι έχει πολλά κοινά με το πουλί που φτιάχνει τη φωλιά του. Ποιος ξέρει, αν οι άνθρωποι κατασκεύαζαν τις κατοικίες τους με τα ίδια τους τα χέ-ρια και αν έβρισκαν απλούς και τίμιους τρόπους για να εξασφαλί-σουν τροφή για τους εαυτούς τους και για τις οικογένειές τους, ίσως η ποιητική ικανότητα να αναπτυσσόταν παγκοσμίως, όπως συμβαί-νει με τα πουλιά, που όλα τους τραγουδούν όντας απασχολημένα με το χτίσιμο της φωλιάς και την εξεύρεση της τροφής. Αλίμονο όμως! Εμείς μοιάζουμε με τον κούκο, που αφήνει τα αυγά του σε φωλιές που έχουν χτίσει άλλα πουλιά, που οι ενοχλητικές και άμουσες κραυγές του μόνο ευφορία δεν προκαλούν στους οδοιπόρους. Θα πρέπει άραγε να αφήσουμε για πάντα την απόλαυση της κατασκευής

Page 88: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

88 W A L D Ε Ν

στον ξυλουργό; Τι σημαίνει αρχιτεκτονική για την πλειονότητα των ανθρώπων; Τι είδους εμπειρία έχουν σχετικά μ' αυτή; Σε κανέναν από τους περιπάτους μου δε συνάντησα κάποιον άνθρωπο που να εί-ναι απασχολημένος με μια τόσο απλή και φυσική εργασία όπως το χτίσιμο του δικοΰ του σπιτιού. Ανήκουμε στην κοινότητα. Δεν είναι μόνο ο ρά(ρτης που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικοα3 ανθρώπου. Είναι και ο παπάς, ο έμπορος, ο γεωργός. Που θα στα-ματήσει αυτός ο καταμερισμός της εργασίας; Και, σε τελική ανάλυ-ση, τι σκοπό εξυπηρετεί; Δεν αμφιβάλλω πως είναι πιθανό κάποτε να υπάρξει ακόμα και κάποιος που θα σκέορτεται για λογαριασμό μου. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι εγώ θα πρέπει να σταματήσω να σκέφτομαι.

Είναι αλήθεια πως και στη χώρα αυτή υπάρχουν οι λεγόμενοι αρ-χιτέκτονες. Έχω ακούσει τουλάχιστον για έναν από αυτοΰς ότι τον έχει κυριέψει η ιδέα να κάνει τον αρχιτεκτονικό του διάκοσμο να εμπεριέχει έναν πυρήνα αλήθειας, μια αναγκαιότητα και επομένως ομορφιά. Κι από τον τρόπο που εκφράζει την ιδέα του αυτή, φαίνε-ται σαν να τη θεωρεί καμιά σπουδαία αποκάλυψη. Από τη δική του σκοπιά μπορεί να έχει δίκιο, όμως η αλήθεια είναι ότι η στάση του ελάχιστα διαφέρει από τον κοινό ερασιτεχνισμό: ένας ρομαντικός αναμορφωτής της αρχιτεκτονικής, που ξεκινά από το περβάζι και όχι από τα θεμέλια. Το μόνο που τον απασχολεί είναι να βάλει έναν πυρήνα αλήθειας στο διάκοσμο, φροντίζει σαν να λέμε κάθε ζαχα-ρωμένο δαμάσκηνο να έχει μέσα του ένα αμύγδαλο ή λίγο κύμινο -αν και προσωπικά είμαι της άποψης ότι τα αμύγδαλα είναι πιο υγιει-νά χωρίς ζάχαρη. Δεν τον νοιάζει πώς θα μπορούσε ο ένοικος του κτιρίου να διαμορφώσει αληθινά, εσωτερικά και εξωτερικά, το χώρο του και να αφήσει το διάκοσμο να εξελιχθεί μόνος του. Ποιος λογι-κός άνθρωπος θα υπέθετε ποτέ ότι ο διάκοσμος αφορά μόνο εξωτε-ρικά και επιδερμικά γνωρίσματα - ότι η χελώνα απέκτησε το όμορ-φο κηλιδωτό καβούκι της ή τα οστρακοφόρα τα μαργαριτάρια τους με παρόμοιο τρόπο με αυτόν που οι κάτοικοι του Μπρόντγουεϊ απέ-κτησαν την εκκλησία τους της Αγίας Τριάδας; Όμως ο άνθρωπος δε

Page 89: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 89

θα έπρεπε να έχει περισσότερο λόγο πάνω στην αρχιτεκτονική του σπιτιού του απ' ό,τι η χελώνα στο καβούκι της. Ούτε και ο στρατιώ-της πρέπει να είναι τόσο επιπόλαιος ώστε να βάψει το λάβαρό του με το ακριβές χρώμα της αρετής του. Ο εχθρός θα το δει, και όταν έρθει η κρίσιμη στιγμή ο στρατιώτης μπορεί να το μετανιώσει. Ο άν-θρωπος που προανέφερα, λοιπόν, μου δίνει την εντύπωση ότι γέρνει πάνω από την περίτεχνη μαρκίζα του και ψιθυρίζει διστακτικά τη μι-σή αυτή αλήθεια στους αμόρφωτους ενοίκους του κτιρίου, οι οποίοι όμως τη γνωρίζουν καλύτερα από τον ίδιο. Ξέρω πως όποιον αρχιτε-κτονικό διάκοσμο θαυμάζω γύρω μου έχει αναπτυχθεί σταδιακά από μέσα, από τις ανάγκες και το χαρακτήρα του ενοίκου, ο οποίος είναι και ο αληθινός κατασκευαστής. Έχει διαμορφωθεί από κά-ποια ασυνείδητη ακεραιότητα και ευγένεια, χωρίς την παραμικρή σκέψη για την εμφάνιση. Και οποιοδήποτε όμορφο έργο τέτοιου εί-δους και να κατασκευαστεί, πάντα θα προηγείται ένα παρόμοιο, ασυνείδητο, όμορφο έργο της ζωής. Οι πιο ενδιαφέρουσες κατοικίες στη χώρα μας, πράγμα που άλλωστε γνωρίζουν πολύ καλά οι ζωγρά-φοι, είναι οι λιγότερο φανταχτερές, οι ταπεινές και χωρίς ίχνος προ-σποίησης ξύλινες καλύβες και τα χωριατόσπιτα των φτωχών. Είναι οι ζωές των ενοίκων τους και όχι κάποια ιδιαιτερότητα στο περίβλη-μα τούτων των καβουκιών αυτό που τα κάνει γραφικά. Το ίδιο εν-διαφέροντα θα γίνουν και τα κουτιά που έχουν για σπίτια οι κάτοι-κοι της πόλης, όταν οι ζωές τους γίνουν απλές και πρόσφορες για να αναπτυχθεί η φαντασία, όταν οι ίδιοι πάψουν πια να βασανίζονται προσπαθώντας να κάνουν την κατοικία τους να δείχνει όμορφη εξω-τερικά. Πολλά στοιχεία του αρχιτεκτονικού διάκοσμου είναι κυριο-λεκτικά κούφια και μια ριπή φθινοπωρινού αέρα θα τα πετάξει αμέ-σως μακριά σαν δανεικό (ρτέρωμα, χωρίς όμως να καταστρέψει τα ουσιώδη της κατοικίας. Όσων τα κελάρια είναι άδεια από ελιές και κρασί, το τελευταίο που τους απασχολεί είναι η αρχιτεκτονική. Φα-νταστείτε να δινόταν η ίδια σημασία και στον εκφραστικό διάκοσμο της λογοτεχνίας μας και οι αρχιτέκτονες των βιβλίων μας να ξόδευ-αν όσο χρόνο ξοδεύουν δουλεύοντας πάνω στις μαρκίζες τους οι αρ-

Page 90: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

90 W A L D Ε Ν

χιτέκτονες των εκκλησιών μας. Έτσι αναπτύσσονται τα γράμματα και οι καλές τέχνες, έτσι γίνονται οι καθηγητές. Δυστυχώς, όμως, τη σκέψη του ανθρώπου απασχολούν περισσότερο η κλίση κάποιων ξύ-λων στην οροφή ή στο πάτωμά του και τα χρώματα με τα οποία είναι βαμμένο το κουτί του. Να τα έφτιαχνε και να τα έβαφε τουλάχιστον μόνος του, με τα ίδια του τα χέρια! Όμως, αφοΰ ο ένοικος έχει χάσει πια το πνεύμα του, είναι σαν να κατοικεί πια μέσα σ' ένα φέρετρο -η αρχιτεκτονική του είναι αυτή του τάφου και το επάγγελμα του ξυ-λουργού γίνεται συνώνυμο μ' εκείνο του κατασκευαστή φέρετρων. Λέει κάποιος, είτε από απελπισία είτε από αδιαφορία για τη ζωή: «Μάζεψε μια χούφτα χώμα από κάτω και βάψε το σπίτι σου σ' αυτό το χρώμα». Μήπως τάχα έχει στο μυαλό του την τελευταία, στενόμα-κρη κατοικία του; Και δε ρίχνει καλύτερα ένα νόμισμα στον αέρα για να επιλέξει; Τόση άνεση χρόνου έχει πια; Και γιατί παρακαλώ πρέπει να μαζέψω μια χούςρτα χώμα; Γιατί να μη βάψω το σπίτι μου στο χρώμα του προσώπου μου, έτσι που να μπορεί να χλωμιάζει και να κοκκινίζει εκείνο αντί για μένα; Να μια επιχείρηση για να βελ-τιωθεί η αρχιτεκτονική των κατοικιών. Ετοίμασέ μου τα στολίδια κι εγώ θα τα φορέσω.

Πριν μπει ο χειμώνας είχα χτίσει την καμινάδα μου και είχα επενδύσει το εξωτερικό μέρος του σπιτιού μου, το οποίο ήταν ήδη υδατοστεγές, με τις χλωρές φλούδες που είχα πάρει από το πρώτο κόψιμο των κορμών, τις άκρες των οποίων αναγκάστηκα να ισιώσω πρώτα με μια πλάνη.

Έτσι λοιπόν έφτιαξα ένα καλά προστατευμένο και σοβαντισμένο σπίτι, τρία μέτρα επί τεσσεράμισι και ύψος δυόμισι, με μια μικρή σο-φίτα και μια ντουλάπα, ένα μεγάλο παράθυρο στην κάθε του πλευ-ρά, δύο καταπακτές, μια πόρτα στη μια άκρη κι ένα τζάκι από τού-βλα στην άλλη. Το ακριβές κόστος του σπιτιού μου, πληρώνοντας τις συνηθισμένες τιμές για τα υλικά που χρησιμοποίησα, χωρίς όμως να συνυπολογίσω το κόστος της εργασίας, που την έκανα όλη μόνος μου, το αναφέρω αναλυτικά παρακάτω. Ο λόγος που δίνω όλες τις λεπτομέρειες είναι ότι ελάχιστοι είναι σε θέση να πουν πόσο ακρι-

Page 91: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 91

βώς κοστίζουν τα σπίτια τους και ακόμα λιγότεροι - αν δηλαδή υπάρχει κανείς - εκείνοι που γνωρίζουν το κόστος του κάθε υλικού ξεχωριστά.

Σανίδες 8,03 ί/2 Οι περισσότερες ήταν σανίδες

από την καλύβα που αγόρασα

και διέλυσα.

Φλούδες ξύλου για τη σκεπή

και τα τοιχώματα 4,00

Πηχάκια 1,25

Δύο μεταχειρισμένα

παράθυρα με τζάμι 2,43

Χίλια παλιά τούβλα 4,00

Δύο βαρελάκια ασβέστη 2,40 Αυτό μου στοίχισε ακριβά.

Τρίχες για το σοβά 0^1 Ήταν περισσότερες

απ' όσες χρειάστηκα.

Σιδερένιο πλέγμα για το τζάκι 0,15

Καρφιά 3,90

Μεντεσέδες και βίδες 0,14

Μάνταλο 0,10

Κιμωλία 0,01

Μεταφορά υλικών 1,40 Ένα μεγάλο μέρος το μετέφε-

ρα ο ίδιος στην πλάτη μου.

Συνολικά $ 28,12

Αυτά είναι όλα κι όλα τα υλικά, εκτός από την ξυλεία, τις πέτρες και την άμμο, τα οποία απέκτησα δωρεάν, εφαρμόζοντας το δίκαιο της χρησικτησίας. Έφτιαξα επίσης μια μικρή ξύλινη αποθήκη κολ-λητά στο σπίτι, χρησιμοποιώντας κυρίως υλικά που μου είχαν πε-ρισσέψει.

Page 92: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

92 W A L D E N

Έχω κάθε διάθεση να χτίσω ενα σπίτι που θα ξεπερνά σε μεγα-λοπρέπεια και πολυτέλεια οποιοδήποτε από αυτά που βρίσκονται στον κεντρικό δρόμο του Κόνκορντ, αρκεί να μου δώσει την ίδια ευ-χαρίστηση και να μη μου κοστίσει περισσότερο από αυτό εδώ.

Ανακάλυψα έτσι ότι ο σπουδαστής που αναζητάει στέγη μπορεί να αποκτήσει μία που θα την απολαμβάνει για όλη του τη ζωή, με κόστος όχι μεγαλύτερο από το ετήσιο ενοίκιό του στη φοιτητική εστία. Αν φαίνεται ότι κομπορρημονώ περισσότερο από το πρέπον, η δικαιολογία μου είναι ότι καυχιέμαι περισσότερο για την ανθρω-πότητα και λιγότερο για τον εαυτό μου. Κι όσο για τα ελαττώματα και τις ασυνέπειές μου, αυτά δεν επηρεάζουν την αλήθεια των δηλώ-σεών μου. Παρά το φαρισαϊσμό και την υποκρισία που συναντά κα-νείς κατά κόρον στην κοινωνία μας - σκΰβαλα που δυσκολεύομαι να τα χωρίσω από το σιτάρι μου, πράγμα για το οποίο λυπάμαι όσο και ο καθένας - στο συγκεκριμένο ζήτημα θα επιτρέψω στον εαυτό μου να αναπνεύσει ελευθέρα και να τεντωθεί, τρόπον τινά, καθώς είναι μεγάλη η ανακούφιση που αισθάνονται τόσο η ψυχή όσο και το σώ-μα. Και είμαι αποφασισμένος να μη γίνω ο δικηγόρος του διαβόλου από την πολλή ταπεινοφροσύνη. Θα επιχειρήσω, λοιπόν, να υπερα-σπιστώ την αλήθεια. Στο Κολέγιο του Κέιμπριτζ το ενοίκιο μονάχα ενός φοιτητικού δωματίου, το οποίο είναι ελάχιστα μεγαλύτερο από το δικό μου, είναι τριάντα δολάρια το χρόνο. Κι αυτό, παρ' όλο που το πανεπιστήμιο είχε το πλεονέκτημα να μπορεί να χτίσει τριάντα δύο τέτοια δωμάτια το ένα δίπλα και πάνω στο άλλο και όλα κάτω από την ίδια στέγη, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα ο ένοικος να υποφέρει από τους πολλούς θορυβώδεις γείτονες και ίσως και από το γεγονός ότι είναι αναγκασμένος να μένει στον τέταρτο όροφο. Δεν μπορώ παρά να οκεψιώ ότι, αν διαθέταμε περισσότερη σοφία στα ζητήματα αυτά, όχι μόνο θα είχαμε ανάγκη από λιγότερη παι-δεία, διότι θα είχαμε ήδη αποκτήσει περισσότερη από αυτήν που έχουμε σήμερα, αλλά και το χρηματικό κόστος απόκτησης της θα μειωνόταν δραματικά. Οι ανέσεις που απαιτεί ο φοιτητής στο Κέι-μπριτζ ή άλλού κοστίζουν σε αυτόν ή στην οικογένειά του δέκα φο-

Page 93: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 93

ρες περισσότερο απ' όσο θα του κόστιζαν αν τα πράγματα ήταν πιο σωστά διευθετημένα και από τις δυο πλευρές. Τα πράγματα που απαιτούν τα περισσότερα χρήματα ποτέ δεν είναι εκείνα που πραγ-ματικά έχει περισσότερη ανάγκη ο φοιτητής. Τα δίδακτρα, για πα-ράδειγμα, κατέχουν μια σημαντική θέση στην απόδειξη δαπανών του φοιτητή για κάθε εξάμηνο, ενώ για την πολύ πιο χρήσιμη παι-δεία που λαμβάνει από τη συναναστροφή του με τους καλλιεργημέ-νους συμφοιτητές του δεν υπάρχει καμία χρέωση. Ο τρόπος με τον οποίο ιδρύεται ένα κολέγιο είναι συνήθως ο εξής: πρώτα συγκε-ντρώνονται τα απαραίτητα χρήματα κι έπειτα, ακολουθώντας τυφλά το σύστημα του καταμερισμού της εργασίας στο έπακρό του - ένα σύστημα που πάντοτε θα πρέπει να εφαρμόζεται με μεγάλη επιφυ-λακτικότητα - καλείται ένας εργολάβος, για τον οποίο το όλο εγχεί-ρημα δεν είναι παρά μια επένδυση, ο οποίος προσλαμβάνει Ιρλαν-δούς ή άλλους εργάτες για να ρίξουν τα θεμέλια, ενώ οι μέλλοντες φοιτητές προετοιμάζονται για να γίνουν δεκτοί στο κολέγιο όταν θα είναι έτοιμο. Και για όλο αυτό το εγχείρημα είναι αναγκασμένες να πληρώνουν πολλές γενιές. Πιστεύω ότι θα ήταν πολν καλύτερο αν έβαζαν τα θεμέλια του κολεγίου οι ίδιοι οι φοιτητές, ή όσοι τέλος πάντων επιθυμούν να ωφεληθούν από αυτό. Ο σπουδαστής που εξα-σφαλίζει τον ελεύθερο χρόνο και την άνεση που τόσο λαχταρά με το να αποφεύγει συστηματικά κάθε είδους χειρωνακτική εργασία απα-ραίτητη στον άνθρωπο, τελικά αποκτά έναν ελεύθερο χρόνο ανέντι-μο και ασύμφορο, αφού στερεί από τον εαυτό του τη μοναδική εμπειρία που θα μπορούσε να κάνει γόνιμο αυτό το χρόνο. «Μα τι εννοείς;» θα μου πείτε. «Ότι οι φοιτητές θα πρέπει τάχα να πάνε να δουλέψουν με τα χέρια τους και όχι με το μυαλό τους;» Δεν εννοώ ακριβώς αυτό. Εκείνο που θέλω να πω είναι, σε γενικές γραμμές, ότι οι φοιτητές δεν πρέπει να παίζουν τη ζωή ή απλά να τη μελετούν, ενώ τους στηρίζει οικονομικά η οικογένειά τους στο ακριβό τους αυ-τό παιχνίδι, αλλά να τη tpvv με όλες τους τις δυνάμεις, από την αρχή ως το τέλος. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να μάθουν οι νέοι να ζουν, παρά με το να δοκιμάσουν άμεσα το πείραμα της ζωής; Νομίζω πως

Page 94: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

94 W A L D E N

αυτό θα αποτελούσε εξάσκηση για το μυαλό τους το ίδιο καλή με τα μαθηματικά. Αν ήθελα, για παράδειγμα, να μάθει ο γιος μου κάποια πράγματα για τις τέχνες και τις επιστήμες, δε θα ακολουθούσα τη συνηθισμένη οδό, να τον στείλω δηλαδή σε κάποιον καθηγητή που θα δίδασκε και θα εξασκούσε τα πάντα εκτός από την τέχνη της ζωής -σε έναν καθηγητή που θα του μάθαινε να παρατηρεί τον κόσμο μέσα από το τηλεσκόπιο ή το μικροσκόπιο, αλλά ποτέ με το γυμνό του μά-τι* που θα του δίδασκε χημεία, αλλά όχι πώς φτιάχνεται το ψωμί που τρώει κάθε μέρα, ή μηχανική, αλλά όχι πώς μπορεί να κερδίσει κα-νείς το ψωμί του· που θα τον βοηθούσε να ανακαλύψει καινούργιους δορυφόρους γύρω από τον πλανήτη Ποσειδώνα, αλλά όχι να αντιλη-φθεί το κάρφος στον οφθαλμό του* ή να μάθει τίνος παλιάνθρωπου δορυφόρος είναι ο ίδιος· για να τον καταβροχθίσουν τελικά τα τέρα-τα που βρίσκονται πλήθος ολόγυρά του, την ώρα που ο ίδιος θα με-λετάει στο μικροσκόπιο τα άλλα τέρατα, που κρύβονται σε μια στα-γόνα ξύδι. Ποιος από τους δύο λέτε ότι θα είχε προοδεύσει περισσό-τερο στο τέλος του μήνα: το αγόρι που θα είχε κατασκευάσει το ίδιο το σουγιά του από το σίδερο που θα είχε εξορύξει και λιώσει μόνο του, διαβάζοντας όσα είναι απαραίτητα για να μπορέσει να τα κατα-φέρει, ή το αγόρι που θα είχε παρακολουθήσει μαθήματα μεταλ-λουργίας στο πανεπιστήμιο, του οποίου ο πατέρας θα του είχε χαρί-σει έναν ακριβό σουγιά «Ρότζερς»; Ποιο από τα δύο θα είχε μεγαλύ-τερες πιθανότητες να κόψει το δάχτυλό του; Όταν τέλειωσα το κολέ-γιο, προς μεγάλη μου έκπληξη πληροφορήθηκα ότι είχα σπουδάσει ναυσιπλοΐα! Μα, μια βόλτα στο λιμάνι να είχα κάνει, θα ήξερα πολύ περισσότερα πάνω στο αντικείμενο αυτό. Ακόμη και ο φτωχός σπου-δαστής δε μελετά και δε διδάσκεται παρά μόνο πολιτική οικονομία, ενώ η οικονομία της ζωής, που είναι συνώνυμη με τη φιλοσοφία, δεν υπάρχει σαν μάθημα στα πανεπιστήμιά μας. Και το αποτέλεσμα εί-ναι από τη μία να μελετά τον Άνταμ Σμιθ, τον Ρικάρντο και τον Σάι,

* «Τι δε βλέπεις το κάρφος το εν τω οφθαλμοο του αδελφού σου τη δε δοκόν την εν τω ιδίω οφθαλμώ ου κατανοείς». Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, 6:41. (Σ.τ.Μ)

Page 95: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 95

και από την άλλη να οδηγεί τον πατέρα του σε χρεοκοπία. Ό,τι ισχύει για τα κολέγια μας, το ίδιο ισχύει και για τις αμέτρη-

τες «προόδους» μας: υπάρχει μια ψευδαίσθηση γΰρω από αυτές. Δεν αποτελούν πάντα θετικά στοιχεία. Ο διάβολος εξακολουθεί να ει-σπράττει τόκους από όλες τις αρχικές του μετοχές, καθώς και από αναρίθμητες μετέπειτα επενδύσεις. Οι εφευρέσεις μας πολΰ συχνά δεν είναι παρά όμορφα παιχνίδια που αποσπούν την προσοχή μας από τα σοβαρά ζητήματα. Αποτελούν απλώς βελτιωμένα μέσα για ένα μη βελτιωμένο σκοπό, ένα σκοπό που οΰτως ή άλλως ήταν εύκο-λο να τον πετύχουμε και χωρίς αυτά - όπως οι σιδηρόδρομοι που φτάνουν στη Βοστόνη ή στη Νέα Υόρκη. Βιαζόμαστε να κατασκευά-σουμε ένα μαγνητικό τηλέγραφο που να συνδέει το Τέξας με το Μέιν. Όμως το Μέιν μπορεί να μην έχει να πει τίποτε σημαντικό στο Τέξας - και αντιστρόφως. Οι δύο αυτές πολιτείες βρίσκονται στη θέση εκείνου του ανθρώπου που επιθυμούσε διακαώς να τον συστή-σουν σε μια επιφανή βαρήκοη γυναίκα και που, όταν τελικά τα κατά-φερε κι εκείνη έστρεψε προς το μέρος του την άκρη του ακουστικού της, ανακάλυψε πως δεν ήξερε τι να της πει. Λες και το θέμα είναι να μιλάμε γρήγορα και όχι να μιλάμε λογικά. Ανυπομονούμε να σκά-ψουμε μια σήραγγα κάτω από τον Ατλαντικό για να φέρουμε τον Πα-λαιό Κόσμο λίγο πιο κοντά στον Νέο. Όμως δεν είναι διόλου απίθα-νο η πρώτη είδηση που θα ςρτάσει στα μεγάλα, ανυπόμονα, αμερικα-νικά αυτιά να είναι πως η πριγκίπισσα Αδελαΐδα είναι άρρωστη με κοκίτη. Στο κάτω κάτω, ο άνθρωπος που το άλογό του τρέχει ένα μίλι το λεπτό δεν είναι εκείνος που μεταφέρει τα πιο σημαντικά μηνύμα-τα: δεν είναι κανένας ευαγγελιστής, δεν τρέφεται με ακρίδες και άγριο μέλι. Αμφιβάλλω αν κανένα καθαρόαιμο άλογο αγώνων έχει μεταφέρει ποτέ του έστω και ένα σπυρί καλαμπόκι στο μύλο.

Μου λέει ένας φίλος: «Απορώ, εσύ που αγαπάς τόσο τα ταξίδια, πώς και δε μαζεύεις μερικά χρήματα να πάρεις το τρένο και να πας ως το Φίτσμπουργκ, να δεις την περιοχή». Όμως εγώ είμαι πιο σο-φός. Έχω μάθει ότι ο πιο γρήγορος ταξιδιώτης είναι εκείνος που πη-γαίνει με τα πόδια. Λέω λοιπόν στο φίλο μου: «Ας πούμε ότι δοκιμά-

Page 96: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

96 W A L D E N

ζούμε να δοΰμε ποιος θα (ρτασει πρώτος εκει. Η απόσταση είναι τριάντα μίλια, τα ναύλα ενενήντα σεντς. Σχεδόν όσο ένα μεροκάμα-το. Θυμάμαι τότε που το μεροκάματο ήταν μόλις εξήντα σεντς για τους εργάτες που δούλευαν για να (ρτιάξουν τις γραμμές του ίδιου αυτοΰ σιδηροδρόμου. Λοιπόν: εγώ ξεκινάω τώρα με τα πόδια και θα έχω ορτάσει εκει πριν νυχτώσει. Ξέρεις ότι μπορώ να ταξιδέψω με το ρυθμό αυτό. Εν τω μεταξύ, εσυ θα μείνεις εδώ για να δουλέψεις και να κερδίσεις τα ναΰλα σου και θα φτάσεις στον κοινό προορισμό μας κάποια στιγμή αΰριο ή ίσως και απόψε το βράδυ, αν δηλαδή είσαι τυ-χερός και βρεις δουλειά. Αντί λοιπόν να πας στο Φίτσμπουργκ, το με-γαλύτερο μέρος της ημέρας θα το περάσεις εδώ, δουλεύοντας. Κι έτσι, ακόμη και το γΰρο του κόσμου να έκανε το τρένο, νομίζω ότι εγώ με τα πόδια θα έορτανα πάντοτε πριν από σένα. Κι αν νομίζεις ότι αξίζει να βλέπει κανείς τον κόσμο και να μαζεύει εμπειρίες με τέτοιον τρόπο, τότε ίσως θα έπρεπε να σταματήσουμε να κάνουμε παρέα».

Πρόκειται για φυσικό νόμο, που κανένας άνθρωπος δε θα μπορέ-σει να ανατρέψει ποτέ* κι όσο για το τρένο, θα μπορούσαμε να πού-με ότι απ' όποια πλευρά και να το εξετάσουμε, το αποτέλεσμα θα εί-ναι το ίδιο. Η κατασκευή ενός σιδηροδρόμου που θα διασχίζει τον κόσμο και θα είναι διαθέσιμος σε όλη την ανθρωπότητα ισοδυναμεί με προσπάθεια διευθέτησης ολόκληρης της επιφάνειας του πλανήτη. Οι άνθρωποι έχουν την πεποίθηση ότι, αν εξακολουθήσουν να φτιά-χνουν σιδηροδρομικές γραμμές, κάποτε θα μπορέσουν να q)τάσoυv κάπου σε χρόνο μηδέν και με μηδέν κόστος. Μπορεί το πλήθος να τρέχει στο σταθμό και ο ελεγκτής να φωνάζει «επιβιβαστείτε!», όμως όταν κατακαθίσει η σκόνη και διαλυθεί ο καπνός θα δούμε ότι λίγοι είναι εκείνοι που θα βρίσκονται πάνω στο τρένο και θα ταξι-δεύουν. Οι υπόλοιποι θα έχουν τσαλαπατηθεί - και όλοι θα πουν ότι πρόκειται για ένα «θλιβερό ατύχημα», και θα έχουν δίκιο. Είναι σί-γουρο πως, τελικά, όσοι έχουν δουλέψει και έχουν κερδίσει τα ναύ-λα τους θα είναι σε θέση να ταξιδέψουν, αν δηλαδή καταφέρουν και επιζήσουν, το πιθανότερο όμως είναι ότι ως τότε θα έχουν χάσει την

Page 97: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 97

ευελιξία τους και τη διάθεση τους για ταξίδια. Αυτή η τάση του αν-θρώπου να ξοδεύει τα καλΰτερά του χρόνια για να μπορέσει να απο-λαύσει μια αμφιβόλου ποιότητας ελευθερία την τελευταία πολύτιμη περίοδο της ζωής του, μου θυμίζει εκείνο τον Άγγλο που πήγε στην Ινδία για να κάνει περιουσία, έτσι ώστε να μπορέσει κάποια μέρα να επιστρέψει στην Αγγλία και να ζήσει ως ποιητής. Αφοΰ ήθελε να γίνει ποιητής, γιατί δεν πήγαινε κατευθείαν να ζήσει σε μια σοφίτα; «Τι!» αναφωνούν ένα εκατομμύριο Ιρλανδοί, από όλα τα (ρτωχοκά-λυβα της χώρας. «Δεν είναι λοιπόν καλό πράγμα ο σιδηρόδρομος που φτιάξαμε;» Ναι, τους απαντώ, πρόκειται για ένα σχετικά καλό έργο - εννοώ ότι θα μπορούσατε να είχατε φτιάξει και χειρότερα πράγματα. Όμως εύχομαι, αδέρφια μου, να είχατε διαθέσει καλύτε-ρα το χρόνο σας από το να σκάβετε το χώμα.

Πριν τελειώσω το χτίσιμο του σπιτιού μου, επειδή ήθελα να κερ-δίσω λίγα δολάρια με τρόπο τίμιο και ευχάριστο ώστε να μπορέσω να ανταποκριθώ στα συνηθισμένα μου έξοδα, χρησιμοποίησα περί-που δέκα στρέμματα από ένα χωράφι με ελαφρύ και αμμώδες χώμα εκεί κοντά και φύτεψα κυρίως φασόλια, αλλά επίσης και λίγες πατά-τες, καλαμπόκι, μπιζέλια και γογγΰλια. Ολόκληρη η έκταση είναι σαράντα τέσσερα στρέμματα, στο μεγαλύτερο μέρος της κατάφυτη από πεΰκα και καρυές, και είχε πουληθεί την προηγουμένη χρονιά για δυο δολάρια και δυο σεντς το στρέμμα. Ένας γεωργός αποφάν-θηκε ότι η γη αυτή «δεν κάνει για τίποτα, μόνο για εκτροφή σκίου-ρων». Δεν έβαλα καθόλου κοπριά στο χωράφι αυτό, μια και δεν ήμουν ο ιδιοκτήτης του αλλά απλά το χρησιμοποιούσα, καθώς επίσης και επειδή δεν είχα σκοπό να καλλιεργήσω άλλη φορά τόσο πολλά. Δε σκάλισα όλη τη γη μονομιάς. Έβγαλα αρκετά απομεινάρια από ρίζες δέντρων, τα οποία μου χρησίμευσαν για καυσόξυλα, ενώ στα σημεία που τα ξέθαψα έμεινε κι από ένας μικρός κύκλος με παρθέ-νο χώμα. Αυτά ξεχώριζαν εύκολα το καλοκαίρι, μια και οι φασολιές που φύτεψα εκεί αναπτύχθηκαν πιο γρήγορα από τις υπόλοιπες. Τα ξερά ξΰλα πίσω από το σπίτι μου, τα οποία δεν μπορούσαν να που-

Page 98: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

98 W A L D E N

ληθοΰν, καθώς και αυτά που ξέβραζε η λίμνη και τα μάζευα από τις όχθες της, συμπλήρωσαν το απόθεμά μου σε καυσόξυλα. Για το όρ-γωμα χρειάστηκε να πληρώσω ένα γεωργό με ένα ζευγάρι βόδια, αν και το αλέτρι το κρατούσα ο ίδιος. Τα έξοδα του αγροκτήματός μου την πρώτη χρονιά για εργαλεία, σπόρο, εργατικά και τα συναφή ήταν δεκατέσσερα δολάρια και εβδομήντα δυόμισι σεντς. Το σπόρο του καλαμποκιού μου τον χάρισαν. Ούτως ή άλλως αυτός ο σπόρος δεν κοστίζει σχεδόν τίποτε, εκτός κι αν σκοπεύει κανείς να φυτέψει υπέρ το δέον. Έβγαλα δώδεκα μεδίμνους* φασόλια και δεκαοχτώ μεδίμνους πατάτες, καθώς επίσης και κάμποσα μπιζέλια και λίγο γλυκό καλαμπόκι. Το κίτρινο καλαμπόκι και τα γογγΰλια τα φύτεψα πολΰ αργά κι έτσι δεν απέδωσαν. Τα συνολικά μου έσοδα από το χωράφι έχουν ως εξής:

Έ σ ο δ α 23,44

Αν αφαιρέσω τα έξοδα 14,72 ί/2

Μου έμειναν $ 8,711/2

Σε αυτά δεν περιέλαβα τα προϊόντα που κατανάλωσα ο ίδιος, την αγοραστική αξία των οποίων υπολογίζω στα τεσσεράμισι δολάρια, που είναι όμως μεγαλύτερη από την πραγματική. Αν λοιπόν λάβουμε υπόψη μας όλους τους παράγοντες, δηλαδή τη σημασία της ψυχής του ανθρώπου και της σημερινής ζωής, καθώς επίσης και το λίγο χρόνο που χρειάστηκε να αφιερώσω στο πείραμά μου - πράγμα που εν μέρει οφείλεται στον παροδικό του χαρακτήρα - πιστεύω ότι τη χρονιά εκείνη τα πήγα καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο γεωργό του Κόνκορντ.

Την επόμενη χρονιά τα πήγα ακόμα πιο καλά, όχι μόνο γιατί τσάπισα μόνος μου καλά όση έκταση γης μου χρειαζόταν για τις καλλιέργειές μου, αλλά και γιατί χρησιμοποίησα την προηγούμενη

* Παλαιά μονάδα μέτρησης όγκου των δημητριακών, ίση με πενήντα δυο λίτρα περίπου. {Σ.τ.Μ.)

Page 99: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 99

εμπειρία μου. Κανένα δέος δε μου ενέπνεαν τα πολυάριθμα και ονομαστά έργα σχετικά με την αγροτική οικονομία, ανάμεσά τους και τα βιβλία του Άρθουρ Γιανγκ*, που μας λένε ότι, αν κάποιος ζει απλά και τρέφεται μόνο με τα προϊόντα που ο ίδιος καλλιεργεί, χω-ρίς να τα ανταλλάσσει με ανεπαρκείς ποσότητες πιο πολυτελών και ακριβών πραγμάτων, δε θα έχει ανάγκη να καλλιεργεί παρά μόνο μια μικρή έκταση γης. Επίσης είναι, λέει, πιο φθηνό να τσαπίζει κα-νείς ο ίδιος τη γη παρά να την οργώνει με βόδια, καθώς και να καλ-λιεργεί κατά καιρούς ένα φρέσκο κομμάτι γης παρά να κοπρίζει τα κομμάτια που έχει ήδη χρησιμοποιήσει. Έτσι θατ μπορεί τρόπον τι-νά να κάνει όλη τη δουλειά με το ένα χέρι, σε ώρες που τον βολεύ-ουν, το καλοκαίρι. Και δε θα εξαρτιέται από βόδια, άλογα, αγελά-δες ή γουρούνια, όπως συμβαίνει τώρα. Πάνω στο ζήτημα αυτό θα ήθελα να μιλήσω αμερόληπτα, ως κάποιος που δεν ενδιαφέρεται για την επιτυχία ή την αποτυχία της παρούσας κατάστασης της οικο-νομίας και της κοινωνίας. Ήμουν ο πιο ανεξάρτητος απ' όλους τους αγρότες του Κόνκορντ, αφού δεν ήμουν δεμένος με κάποιο σπίτι ή χωράφι, αλλά μπορούσα ανά πάσα στιγμή να ακολουθήσω το δρόμο που μου υπαγόρευε κάθε φορά το πνεύμα μου, ένα δρόμο που πρέ-πει να παραδεχτώ πως συνήθως είναι γεμάτος στροφές και διακλα-δώσεις. Επίσης, ήμουν ήδη σε καλύτερη μοίρα από κάθε άλλο αγρό-τη, γιατί αν το σπίτι μου έπιανε φωτιά κι αν αποτύχαινα στις καλ-λιέργειές μου θα βρισκόμουν σχεδόν στην ίδια κατάσταση που ήμουν πριν ξεκινήσω το εγχείρημα αυτό.

Καμιά φορά μου φαίνεται ότι ο άνθρωπος δεν είναι ιδιοκτήτης, αλλά κτήμα των κοπαδιών του. Τα ζωντανά του είναι πολύ πιο ελεύ-θερα από τον ίδιο. Ο άνθρωπος και τα βόδια εργάζονται ο ένας για τον άλλο· αν όμως εξετάσουμε ποια είναι η απαραίτητη εργασία, θα δούμε ότι τα βόδια βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση, μια και η εργασία τους είναι πολύ πιο αποδοτική. Ο άνθρωπος εργάζεται βέ-

* Arthur Young (1741-1820): Άγγλος συγγραφέας βιβλίων που πραγματεύονται θέματα σχετικά με τη γεωργία και την πολιτική οικονομία. (Σ.τ.Μ )

Page 100: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

100 W A L D E N

βαια κι αυτός ως αντάλλαγμα για την εργασία που του προσφέρουν τα βόδια του, κυρίως τις έξι εβδομάδες του θερισμοΰ και της ξήραν-σης του άχυρου για το σανό με τον οποίο θα τα ταΐσει, που δεν εί-ναι κι εύκολη δουλειά. Είμαι βέβαιος πως ένα έθνος που θα ζοΰσε απλά από όλες τις απόψεις - ένα έθνος φιλοσόφων, με άλλα λόγια -δε θα υπέπιπτε σε ένα τόσο μεγάλο σφάλμα όπως είναι η εκμετάλ-λευση της εργασίας των ζώων. Είναι αλήθεια πως ποτέ δεν υπήρξε, και οΰτε είναι πιθανό να υπάρξει, ένα έθνος φιλοσόφων, οΰτε και είμαι σίγουρος πως κάτι τέτοιο θα ήταν επιθυμητό. Ωστόσο, εγώ τουλάχιστον ποτέ μου δε θα εκπαίδευα ένα άλογο ή ένα βόδι για να το βάλω να μου κάνει δουλειές, από φόβο μήπως καταντούσα να μην είμαι τίποτε άλλο από ιππο-τρόφος ή βου-τρόφος. Και αν τα πράγματα δείχνουν πως η κοινωνία κερδίζει από την εκμετάλλευση αυτή των ζώων, πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι το κέρδος ενός ανθρώπου δεν αποτελεί ταυτόχρονα ζημιά του άλλου ή ότι το παιδί του στάβλου έχει τους ίδιους λόγους με το αφεντικό του να νιώθει ικανοποιημένο; Σύμφωνοι, κάποια δημόσια έργα δε θα μπο-ρούσαν να έχουν κατασκευαστεί χωρίς τη βοήθεια των βοδιών και των αλόγων, οπότε ας αφήσουμε τους ανθρώπους να μοιραστούν τη δόξα του επιτεύγματος με τα συγκεκριμένα ζώα. Συνεπάγεται όμως αυτό ότι ο άνθρωπος δε θα μπορούσε μόνος του να φέρει εις πέρας έργα ακόμη πιο αξιόλογα; Όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να καταπιά-νονται με έργα όχι μόνο άχρηστα ή καλλιτεχνικά, αλλά και πολυτε-λή ή ματαιόδοξα με τη βοήθεια των υποζυγίων τους, είναι αναπό-φευκτο κάποιοι να επιβαρύνονται με τη φροντίδα των ζώων, δηλα-δή με όλες εκείνες τις εργασίες που πρέπει να γίνουν ως αντάλλαγ-μα για την εργασία των υποζυγίων. Με άλλα λόγια γίνονται σκλά-βοι κάποιου ισχυρότερου από τους ίδιους. Κι έτσι ο άνθρωπος δεν εργάζεται μονάχα για το ζώο μέσα του, αλλά θα λέγαμε ότι εργάζε-ται και για το ζώο που βρίσκεται έξω από αυτόν. Όσο μεγάλο και ευρύχωρο κι αν είναι το σπίτι του αγρότη, ο πλούτος του μετριέται με βάση το μέγεθος του στάβλου του. Λέγεται ότι η πόλη μας έχει τους μεγαλύτερους στάβλους με βόδια, αγελάδες και άλογα στην

Page 101: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 101

περιοχή, που δεν υστερούν σε τίποτα από τα δημόσια κτίρια της. Όμως σε ολόκληρη την κομητεία μας δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι χώροι ελεύθερης λατρείας και έκφρασης. Γιατί τα έθνη να επιζη-τούν να μνημονεύονται για την αρχιτεκτονική τους και όχι για τη δύναμη της αφηρημένης σκέψης τους; Πόσο πιο θαυμαστό είναι το Μπαγκαβάτ-Γκίτα* από όλα μαζί τα ερείπια της Ανατολής! Οι πύρ-γοι και οι ναοί δεν είναι παρά πολυτέλειες για τους πρίγκιπες. Ένας άνθρωπος με απλό και ανεξάρτητο νου δε μοχθεί για λογα-ριασμό κανενός πρίγκιπα. Το πνεύμα δεν είναι υπηρέτης κανενός αυτοκράτορα, ούτε και χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το ασήμι, το χρυσό ή το μάρμαρο, παρά μόνο ίσως σε ελάχιστο βαθμό. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί να λαξεύονται τόσες και τόσες πέτρες; Όταν ήμουν κι εγώ στην Αρκαδία** δεν είδα πουθενά κάποιον να πελε-κάει πέτρες. Τα έθνη κατατρύχονται από την παράλογη επιθυμία να διαιωνίσουν τη μνήμη του εαυτού τους μέσα από τις ποσότητες πε-λεκημένης πέτρας που αφήνουν πίσω τους. Τι θα γινόταν άραγε αν κατέβαλλαν την ίδια προσπάθεια για να διαμορφώσουν και να γυα-λίσουν όχι την πέτρα, αλλά τους τρόπους τους; Ένα μονάχα κομμά-τι κοινής λογικής θα ήταν πιο αξιοσημείωτο και από ένα μνημείο ψηλό όσο το φεγγάρι. Προτιμώ να βλέπω τις πέτρες στη θέση τους. Το μεγαλείο των Θηβών της αρχαίας Αιγύπτου ήταν ένα μεγαλείο γεμάτο ευτέλεια. Περισσότερη λογική έχουν τα πέντε μέτρα του πέ-τρινου τοίχου που φράσσουν το χωράφι ενός τίμιου ανθρώπου παρά οι Θήβες με τις εκατό πύλες, μνημείο που έχει ξεστρατίσει από το αληθινό νόημα της ζωής. Οι παγανιστικές θρησκείες και οι βάρβα-

* Μπαγκαβάτ-Γκίτα (Τραγούδι του Αγαπημένου): ενα από τα σημαντικότερα ιερά κείμενα του ινδουισμού. Αποτελεί μέρος των Ονπανισάντ (Ουπανισάδων), του τελευταίου τμήματος των Βεδών. Γράορτηκε κάπου ανάμεσα στο 2ο και στον 5ο αιώνα π.Χ. στη σανσκριτική γλώσσα. (Σ.τ.Μ.) ** Ειρωνική αναφορά του Θορώ στην περίφημη λατινική φράση Et in Arcadia ego «ήμουν κι εγώ στην Αρκαδία», όπου με τον όρο «Αρκαδία» εννοείται ο εξι-δανικευμένος βουκολικός τόπος της αρχαιότητας, κατοικία του θεού Πάνα, μοτί-βο που δανείστηκαν από τους αρχαίους βουκολικούς ποιητές οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης. (Σ.τ.Μ.)

Page 102: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

102 W A L D E N

ροι πολιτισμοί χτίζουν μεγαλόπρεπους ναοΰς, σε αντίθεση με τα έθνη που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε χριστιανικά. Το μεγα-λύτερο μέρος των λαξευμένων λίθων ενός έθνους προορίζεται για τον τάφο του. Θάβεται μόνο του ζωντανό. Όσο για τις πυραμίδες, δε θα έλεγα ότι υπάρχει τίποτε το θαυμαστό σ' αυτές, εκτός από το γεγονός ότι τόσο πολλοί άνθρωποι έπεσαν τόσο χαμηλά ώστε να χαραμίσουν όλη τους τη ζωή για να χτίσουν έναν τάφο για κάποιο φιλόδοξο ζωντόβολο, που και πιο συνετό και πιο αντρίκειο θα ήταν να το είχαν πνίξει στο Νείλο κι έπειτα να ρίξουν το σώμα του να το φάνε τα σκυλιά. Πολΰ πιθανό, αν έψαχνα, να έβρισκα κάποια δι-καιολογία και για αυτοΰς και για εκείνον, αλλά δε μου περισσεύει χρόνος. Και όσο για τη θρησκεία και την αγάπη των κατασκευα-στών προς την τέχνη, αυτές είναι ίδιες σχεδόν σε όλο τον κόσμο, εί-τε πρόκειται για κάποιον αιγυπτιακό ναό είτε για το κτίριο της Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών. Όλα αυτά κοστίζουν περισσό-τερο απ' όσο αξίζουν. Κινητήρια δύναμη είναι πρώτα η ματαιοδο-ξία κι έπειτα η αγάπη προς το φαγητό, είτε είναι σκόρδο είτε ψωμί με βούτυρο. Ο κύριος Μπάλκομ, πολλά υποσχόμενος νεαρός αρχι-τέκτων, σχεδιάζει το κτίριό του στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Βιτρούβιου* με σκληρό μολύβι και χάρακα, και η δουλειά ανατίθε-ται στην εταιρία λιθοξόων Ντόμπσον&Υιοί. Μόλις περάσουν τριά-ντα αιώνες, η ανθρωπότητα αρχίζει να το θωρεί με δέος. Και όσο για τους ψηλούς πύργους και τα μνημεία σας, να σας πω πως κάπο-τε στο χωριό μας είχαμε έναν τρελό που ξεκίνησε να σκάβει μια σή-ραγγα με σκοπό να φτάσει στην Κίνα. Έφτασε μάλιστα τόσο μα-κριά που, απ' ό,τι έλεγε ο ίδιος, μπορούσε να ακούσει τον θόρυβο που έκαναν τα τσουκάλια και τα τηγάνια στις κουζίνες των Κινέ-ζων. Δε νομίζω όμως ότι θα διαθέσω χρόνο για να θαυμάσω την τρύπα που έσκαψε. Πολλοί είναι εκείνοι που δείχνουν ενδιαφέρον για τα διάφορα μνημεία σε Ανατολή και Δύση, που ζητούν να μά-

* Marcus Vitruvius Pollio, 1ος αιώνας π.Χ.: Ρωμαίος αρχιτέκτονας. Τα έργα του θεωρούνταν για πολλούς αιώνες πρότυπα της κλασικής αρχιτεκτονικής. (Σ.τ.Μ.)

Page 103: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 103

θουν ποιοι τα έχτισαν. Εγώ, από τη μεριά μου, θα προτιμούσα να μάθω ποιοι δεν τα έχτισαν - ποιοι απαξιούσαν να ασχοληθούν με τέτοια ασήμαντα πράγματα τις εποχές εκείνες. Ας προχωρήσω όμως με την καταγραφή των εσόδων και εξόδων μου.

Από την τοπογραφία, την ξυλουργική και διάφορες άλλες εργα-σίες που έκανα στο χωριό - διότι οι τέχνες που κατέχω είναι όσες και τα δάχτυλά μου - είχα εν τω μεταξύ κερδίσει δεκατρία δολάρια και τριάντα τέσσερα σεντς από μεροκάματα. Τα έξοδα διατροφής μου για οκτο5 μήνες - συγκεκριμένα, από την 4η Ιουλίου ως την 1η Μαρτίου - που είναι ο καιρός για τον οποίο έκανα τους υπολογι-σμούς αυτούς, παρ' όλο που έζησα εκεί για παραπάνω από δύο χρό-νια - χωρίς να υπολογίσω τις πατάτες, λίγο καλαμπόκι και λίγα μπι-ζέλια που είχα καλλιεργήσει ο ίδιος και χωρίς να λάβω υπόψη μου την αξία των τροφίμων που είχαν απομείνει στο τέλος της περιόδου αυτής, ήταν τα εξής:

Ρύζι 1,73 1/2

Μελάσα 1,73

Κριθάλευρο 1,04 τ

Ινδιάνικο αλεύρι

(καλαμποκάλευρο) 0,99 τ

Χοιρινό 0,22

Σιτάλευρο 0,88

Ζάχαρη 0,80

Ααρδί 0,65

Μήλα 0,25

Ξερά μήλα 0,22

Γλυκοπατάτες.... 0,10

Μία κολοκύθα 0,06

Ένα καρπούζι 0,02

Αλάτι 0,03

Η πιο φθηνή μορφή ζάχαρης.

Πιο φθηνό από το κριθάλευρο.

Κοστίζει περισσότερο από

το καλαμποκάλευρο, τόσο

σε χρήμα όσο και σε μπελά. 1 - :

>8 Ρ

Page 104: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

104 W A L D E N

Ναι, συνολικά έφαγα οκτώ δολάρια και εβδομήντα τέσσερα σεντς. Δε θα δημοσίευα όμως ποτέ την ενοχή μου αυτή χωρίς να κοκκινίσω από ντροπή, αν δεν ήξερα ότι και οι περισσότεροι από τους αναγνώστες μου είναι το ίδιο ένοχοι με μένα στον τομέα αυτό και ότι και τα δικά τους κατορθώματα δε θα έδειχναν καλύτερα τυ-πωμένα στο χαρτί. Την επόμενη χρονιά έπιανα που και που από μια αρμαθιά ψάρια για το βραδινό μου γεΰμα, ενώ μία φορά έορτασα ως το σημείο να σφάξω και να καταβροχθίσω μια μαρμότα που μου είχε ρημάξει το χωράφι με τις φασολιές - ή αλλιώς, όπως θα έλεγε κι ένας Τάταρος, να επισπεύσω τη μετενσάρκωσή της - εν μέρει ως πείραμα. Μολονότι το γεΰμα αυτό μου χάρισε μια στιγμιαία απόλαυ-ση, παρ' όλη την έντονα αρωματική γεΰση του κρέατός της συνειδη-τοποίησα ότι δεν ήταν μια συνήθεια που θα με ενδιέφερε να διατη-ρήσω για καιρό. Στο κάτω κάτω, αλλιώς είναι να σου γδέρνει τις μαρμότες ο χασάπης του χωρίου.

Ο ρουχισμός και κάποια άλλα περιστασιακά έξοδα κατά την ίδια χρονική περίοδο, αν και δεν μπορεί κανείς να βγάλει ασφαλή συ-μπεράσματα από αυτά, μου κόστισαν το εξής ποσό:

8,40 τ Πετρέλαιο και κάποια οικιακά σκεΰη 2,00

Επομένως, όλα τα έξοδά μου, εκτός από το πλύσιμο και το μαντά-ρισμα των ρούχων, υπηρεσίες που κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τις ανέθετα εκτός σπιτιού και τους λογαριασμούς των οποίων δεν έχω λάβει ακόμα - και αυτές είναι όλες κι όλες οι προσωπικές ανάγκες που απαιτούν χρήμα σ' αυτή τη γωνιά του κόσμου - ήταν τα εξής:

Σπίτι 28,12 ^

Κτήμα, για ένα χρόνο 14,72

Τρόφιμα για οκτώ μήνες 8,74

Ρουχισμός κ.λπ. για οκτώ μήνες 8,40 τ

Πετρέλαιο κ.λπ. για οκτώ μήνες 2,00

Συνολικά $61,99 τ

Page 105: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 105

Θα ήθελα τώρα να απευθυνθώ ειδικά σε όσους από τους ανα-γνώστες μου είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν για να κερδίζουν τα προς το ζην. Εγώ για να τα κερδίσω πούλησα τα προϊόντα του κτή-ματός μου στην εξής τιμή:

23,44

Από μεροκάματα κέρδισα 13,34

Συνολικά $36,78

Αυτά, αν τα αφαιρέσουμε από το σύνολο των εξόδων αφήνουν ένα υπόλοιπο εξόδων είκοσι πέντε δολάρια και είκοσι ένα και τρία τέ-ταρτα σεντς. Αυτό είναι σχεδόν όλο το ποσό που είχα όταν ξεκίνησα και το μέτρο των συνολικών μου εξόδων. Το κέρδος, από την άλλη, εκτός από την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την υγιεινή ζωή που εξασφάλισα με το παραπάνω ποσό, ήταν ένα άνετο σπίτι, στο οποίο μπορούσα να κατοικώ όσο καιρό επιθυμούσα.

Τα παραπάνω στοιχεία, όσο τυχαία και επομένως ασήμαντα κι αν φαίνονται, είναι παρ' όλα αυτά ακριβή και έχουν αξία. Τίποτε απ' όσα απέκτησα δεν παρέλειψα να το καταγράψω. Από τα παρα-πάνω φαίνεται ότι το φαγητό μονάχα μου κόστιζε περίπου είκοσι επτά σεντς την εβδομάδα. Για δύο χρόνια σχεδόν τα γεύματά μου αποτελούνταν από ψωμί (ρτιαγμένο από κριθάλευρο και καλαμποκά-λευρο χωρίς προζύμι, πατάτες, ρύζι, λίγο παστό χοιρινό, μελάσα και αλάτι. Και όσο για το ποτό μου, αυτό περιοριζόταν στο νερό. Το γε-γονός ότι ζούσα κυρίως με ρύζι ταίριαζε σε κάποιον που αγαπά την ινδική φιλοσοφία όσο εγώ. Ας δηλώσω ακόμη, για να προλάβω τις ενστάσεις που σίγουρα θα προβάλουν κάποιοι αδιόρθωτοι γκρινιά-ρηδες, ότι τις λίγες φορές που γευμάτισα έξω, πράγμα που έκανα πάντα και που ελπίζω να έχω ευκαιρίες να κάνω και στο μέλλον, τις περισσότερες φορές ζημίωνα την οικιακή μου οικονομία. Όμως, αφού τα περιστασιακά γεύματα εκτός οικίας, όπως ήδη ανέφερα, αποτελούν μόνιμο στοιχείο της ζωής μου, δεν επηρεάζουν ούτε στο ελάχιστο τους παραπάνω λογαριασμούς.

Page 106: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

106 W A L D E N

Από τη δίχρονη πείρα μου έμαθα ότι μπορεί κανείς να εξασφαλί-σει την τροφή του με απίστευτα λίγο κόπο, ακόμη και σε αυτό το γε-ωγραφικό πλάτος, και ότι μπορεί να ακολουθήσει ένα διαιτολόγιο λιτό όσο των ζώων και παρ' όλα αυτά να διατηρήσει την υγεία και την ευρωστία του. Ένα από τα πιο ικανοποιητικά μου γεύματα - ικανοποιητικά από διάφορες απόψεις - ήταν ένα απλό πιάτο γλι-στρίδα (Portulaca oleracea) βρασμένη και αλατισμένη, την οποία μά-ζευα από το χωράφι μου με τα καλαμπόκια. Ο λόγος που παραθέτω τη λατινική ονομασία του χόρτου είναι για να μπορέσετε να τη συ-γκρίνετε με τη γλαφυρότατη κοινή ονομασία του. Και σας ρωτώ: τι παραπάνω μπορεί να ζητήσει ένας άνθρωπος σε καιρούς ειρηνι-κούς, ένα συνηθισμένο μεσημέρι, πέρα από μια επαρκή ποσότητα γλυκού, βραστού καλαμποκιού με λίγο αλάτι; Ακόμη κι όταν έβαζα λίγη ποικιλία πού και πού στη διατροφή μου, αυτό γινόταν ως υπο-χώρηση στις απαιτήσεις της όρεξης και όχι της υγείας. Κι όμως, οι άνθρωποι έχουν ορτάσει σε σημείο τέτοιο που συχνά λιμοκτονούν όχι επειδή τους λείπουν τα απαραίτητα, αλλά επειδή τους λείπει η πολυ-τέλεια. Γνωρίζω επίσης μια καλή γυναίκα που πιστεύει ότι ο γιος της έχασε τη ζωή του επειδή αποφάσισε να πίνει μόνο νερό.

Ο αναγνώστης θα έχει οπωσδήποτε αντιληφθεί ότι εξετάζω το όλο ζήτημα από οικονομική μάλλον, παρά από διαιτητική άποψη κι έτσι πιστεύω να μη δοκιμάσει να εφαρμόσει στην πράξη τη λιτοδίαι-τη ζωή μου, εκτός και αν η αποθήκη τροφίμων του είναι γεμάτη.

Το ψωμί μου στην αρχή το έφτιαχνα από σκέτο ινδιάνικο αλεύρι και αλάτι. Έφτιαχνα μικρές πίτες, τις οποίες έψηνα στη φωτιά που άναβα έξω, καθισμένος σ' ένα σανίδι ή στην άκρη ενός ξύλου που είχε απομείνει από το χτίσιμο του σπιτιού μου. Όμως τις περισσότε-ρες φορές καπνιζόταν και έπαιρνε μια έντονη μυρωδιά πεύκου. Δο-κίμασα επίσης το σιτάλευρο. Τελικά, όμως, βρήκα ένα μείγμα από κριθάλευρο και καλαμποκάλευρο εξαιρετικά εύγευστο και εύκολο στην παρασκευή. Τις κρύες μέρες δεν ήταν για μένα διόλου ευκατα-φρόνητη ψυχαγωγία να κάθομαι και να ψήνω αρκετά μικρά καρβέ-

Page 107: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 107

λια που είχα ζυμώσει με το μείγμα αυτό, το ενα μετά το άλλο, προσέ-χοντας και γυρνώντας τα όπως ο Αιγύπτιος τα αυγά του που είναι έτοιμα να σκάσουν. Ήταν αληθινοί καρποί δημητριακών, τους οποί-ους φρόντιζα μέχρι να ωριμάσουν, και η ευωδιά τους ήταν ισάξια με αυτή ενός εξωτικού φρούτου. Το άρωμα αυτό το διατηρούσα όσο το δυνατόν περισσότερο, τυλίγοντας τα καρβέλια με πανιά. Μελέτησα ενδελεχώς την αρχαία και αναντικατάστατη τέχνη παρασκευής ψω-μιού, συμβουλευόμενος όσες πηγές μπόρεσα να βρω, ξεκινώντας από τους πρωτόγονους καιρούς, τότε που ο άνθρωπος πρωτοανακά-λυψε το άζυμο ψωμί, τότε που από την άγρια φάση της καρποσυλλο-γής και κρεατοφαγίας πέρασε για πρώτη φορά στη φάση που παρα-σκεύαζε την ελαφριά και εκλεπτυσμένη αυτή τροφή. Στη συνέχεια οι μελέτες μου με ταξίδεψαν στο τυχαίο ξίνισμα της ζύμης, το οποίο, όπως υποθέτουν, δίδαξε στον άνθρωπο το προζύμι και τις διάφορες μετέπειτα ζυμώσεις, μέχρι που έφτασα ως το «καλό, γλυκό και θρε-πτικό ψωμί», τον «άρτο τον επιούσιον». Το προζύμι, τη μαγιά δηλα-δή, κάποιοι το θεωρούν ψυχή του ψωμιού, το πνεύμα {spiHtus) που γεμίζει τον κυτταρικό του ιστό και φυλάσσεται με θρησκευτική ευλά-βεια, σαν τη φωτιά της θεάς Εστίας - και που ένα πολύτιμο βάζο γε-μάτο με την ουσία αυτή υποθέτω πως πρωτόφεραν στην Αμερική κά-ποιοι από τους πρώτους αποίκους, που έφτασαν εδώ με το πλοίο Μέιφλαονερ, την επίδραση της οποίας βλέπουμε ακόμη και ως τις μέρες μας να γιγαντώνεται, να φουσκώνει και να απλώνεται σε τε-ράστια κύματα δημητριακών σε ολόκληρη τη χώρα. Τη μαγιά λοιπόν, το πολύτιμο αυτό υλικό, την προμηθευόμουν κι εγώ τακτικά και ανελλιπώς από το χωριό, ώσπου κάποιο πρωινό ξέχασα τους κανό-νες και έκανα το λάθος να την παραζεστάνω. Το ατύχημα αυτό με οδήγησε στην ανακάλυψη ότι ούτε κι αυτή είναι αναντικατάστατη -βλέπετε, όλες μου οι ανακαλύψεις γίνονταν με βάση όχι τη συνθετι-κή, αλλά την αναλυτική διαδικασία - και από τότε την παραλείπω χωρίς κανέναν ενδοιασμό, παρ' όλο που οι περισσότερες νοικοκυ-ρές με διαβεβαίωσαν με μεγάλη σοβαρότητα ότι δε νοείται υγιεινό ψωμί χωρίς μαγιά και πολλοί ηλικιωμένοι προφήτεψαν ότι η κατανά-

Page 108: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

108 W A L D Ε Ν

λωση άζυμου ψωμιού θα οδηγούσε γρήγορα σε κάμψη των δυνάμε-ων μου. Κι όμως, κατάλαβα ότι τελικά η μαγιά δεν αποτελεί απαραί-τητο συστατικό και μετά την αποχή μου από αυτή για ένα χρόνο εξα-κολουθώ να βρίσκομαι ανάμεσα στους ζωντανούς. Και είμαι ιδιαίτε-ρα χαρούμενος που γλίτωσα από το βάσανο να πρέπει να κουβαλάω ένα βάζο γεμάτο μαγιά στην τσέπη μου, με τον κίνδυνο να ανοίξει -όπως συνέβη μερικές φορές - και να αδειάσει όλο το περιεχόμενό του, προς μεγάλη μου ενόχληση. Μου φάνηκε πιο απλό και παστρικό να παραλείψω τελείως το συστατικό αυτό. Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που μπορεί να προσαρμοστεί σε όλα τα κλίματα και τις συνθή-κες καλύτερα από όλα τα άλλα ζώα. Ούτε έβαλα ποτέ στο ψωμί μου αλάτι, σόδα ή κάποιο άλλο οξύ ή αλκάλιο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ακολουθούσα τη συνταγή του Μάρκου Πόρκιου Κάτωνα, ο οποίος, περίπου δύο αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού έγρα-φε: «Panem depsticium sic facito. Manus mortariumque bene lavato. Farinam in mortarium indito, aquae paulatim addito, subigitoque pulchre. Ubi bene subegeris, defingito, coquitoque sub testu», τα οποία μεταφράζω ως εξής: «Φτιάξτε ζυμωτό ψωμί με τον παρακάτω τρόπο: πλύνετε καλά τα χέρια σας και τη σκάφη. Βάλτε το αλεύρι στη σκάφη, προσθέστε σιγά σιγά νερό και ζυμώστε πολύ καλά. Μετά πλάστε το ψωμί και ψήστε το σκεπασμένο», δηλαδή σε κλειστό σκεύος. Ούτε λέξη για προζύμι. Όμως δεν απολάμβανα πάντοτε αυ-τό τον «άρτο τον επιούσιον». Μια φορά, εξαιτίας του άδειου μου πορτοφολιού, τον στερήθηκα για περισσότερο από ένα μήνα.

Κάθε κάτοικος της Νέας Αγγλίας μπορεί πολύ εύκολα να φτιάξει το δικό του αλεύρι φυτεύοντας ο ίδιος τα δημητριακά του, αφού ο τόπος προσφέρεται για την καλλιέργεια κριθαριού και καλαμπο-κιού, και να μην έχει ανάγκη τις μακρινές και άστατες αγορές. Κι όμως, τόσο πολύ έχουμε απομακρυνθεί από την απλότητα και την αυτάρκεια, ώστε στα μαγαζιά του Κόνκορντ, για παράδειγμα, σπά-νια βρίσκει κανείς να αγοράσει φρέσκο και γλυκό πλιγούρι, ενώ το χοντροαλεσμένο καλαμπόκι ή το καλαμπόκι σε ακόμη πιο τραχιά μορφή δεν καταναλώνονται σχεδόν από κανέναν. Το μεγαλύτερο

Page 109: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 109

μέρος των δημητριακών που καλλιεργούν οι αγρότες το δίνουν στα γελάδια και στα γουρούνια τους, ενώ αγοράζουν το αλεύρι για το ψωμί τους, που δεν είναι καλύτερης ποιότητας, από τα μαγαζιά πολύ πιο ακριβά. Είδα ότι μπορούσα πολύ εύκολα να βγάλω κάνα δυο με-δίμνους κριθάρι και καλαμπόκι, αφού το πρώτο φυτρώνει ακόμα και στην πιο άγονη γη, ενώ το δεύτερο δεν απαιτεί και το καλύτερο χώ-μα. Τα άλεθα λοιπόν σε ένα χειροκίνητο μύλο κι έτσι δεν είχα ανά-γκη το ρύζι και το χοιρινό. Κι όσο για γλυκό, ανακάλυψα έπειτα από πειράματα ότι μπορούσα να φτιάξω πολύ καλή μελάσα από κολοκύ-θες ή από τεύτλα. Ήξερα επίσης ότι, αν φύτευα μερικά παντζάρια ή κολοκύθες, θα έπαιρνα μελάσα ακόμα πιο εύκολα. Και ενώ αυτά θα μεγάλωναν, θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω διάφορα υποκατάστα-τα, εκτός από εκείνα που αναφέρω παραπάνω. Διότι, όπως τραγου-δούσαν οι πατέρες μας:

«Πολλά μπορούμε να (ρτιάξουμε για να γλυκάνει το χείλι μας

από κολοκύθες, δαύκους και βελανίδια».

Τέλος, όσον αφορά το αλάτι, το πιο ευτελές απ' όλα τα τρόφιμα, η απόκτησή του θα ήταν μια καλή ευκαιρία για μια επίσκεψη στην παραλία. Από την άλλη, αν το στερούμουν εντελώς, το μόνο που θα γινόταν θα ήταν να πίνω λιγότερο νερό. Πάντως, απ' όσο ξέρω, οι Ινδιάνοι δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να το αναζητήσουν.

Με τον τρόπο αυτό μπόρεσα να αποφύγω κάθε εμπορική ή ανταλλακτική συναλλαγή όσον αφορά τα τρόφιμά μου και, αφού εί-χα ήδη μια στέγη, το μόνο που έμενε ήταν να βρω ρούχα και καύσι-μα. Το παντελόνι που φορώ είναι από ύφασμα που έςρτιαξε η οικο-γένεια ενός αγρότη - δόξα τω Θεώ που υπάρχει ακόμη τόση αρετή στους ανθρώπους* διότι την πτώση από την τάξη του αγρότη σ' εκεί-νη του εργάτη τη θεωρώ το ίδιο μεγάλη και αξιομνημόνευτη με την πτώση από την τάξη του ανθρώπου σ' εκείνη του αγρότη. Κι όσο για τα καύσιμα, αυτά σε μια καινούργια χώρα αποτελούν αρκετή επιβά-ρυνση. Για την κατοικία μου τώρα: αν δε μου είχε επιτραπεί να κάνω

Page 110: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

110 W A L D E N

χρήση του οικοπέδου στο οποίο έχτισα το σπίτι μου*, θα μπορούσα να είχα αγοράσει τέσσερα στρέμματα στην ίδια τιμή που πουλιόταν η γη την οποία καλλιεργούσα, δηλαδή οκτώ δολάρια και οκτοα σεντς. Αφοΰ όμως μου παραχωρήθηκε προσωρινά η γη αυτή, θεωρώ ότι με το να εγκατασταθώ σ' αυτήν και να τη χρησιμοποιήσω ανέβασα την αξία της.

Υπάρχει μια ορισμένη κατηγορία δύσπιστων, οι οποίοι μερικές φορές μου κάνουν ερωτήσεις όπως, για παράδειγμα, εάν πιστεύω ότι μπορώ να ζήσω αποκλειστικά με φυτική τροφή. Για να χτυπήσω λοιπόν το κακό κατευθείαν στη ρίζα του - και η ρίζα αυτή δεν είναι άλλη από την πίστη - συνήθως τους απαντώ ότι μπορώ να ζήσω ακό-μα και τρώγοντας ταβανόπροκες. Αν δεν μπορούν να καταλάβουν την απάντησή μου, δεν μπορούν να καταλάβουν πολλά από αυτά που έχω να πω. Από τη μεριά μου, χαίρομαι να μαθαίνω για πειράματα τέτοιου είδους. Όπως για τον νέο εκείνο που δοκίμασε να ζήσει για δυο εβδομάδες τρώγοντας αποκλειστικά ωμό καλαμπόκι και χρησι-μοποιώντας ως μοναδική αλεστική μηχανή τα δόντια του. Οι σκίου-ροι δοκίμασαν το ίδιο πείραμα με επιτυχία. Τέτοια εγχειρήματα πα-ρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανθρωπότητα, με εξαίρεση ίσως κά-ποιες γριές, που δεν είναι πια σε θέση να τα εφαρμόσουν ή έχουν κληρονομήσει από το μακαρίτη τον άντρα τους το ένα τρίτο ενός αλευρόμυλου.

Η οικοσκευή μου, της οποίας ένα μέρος κατασκεύασα ο ίδιος ενώ η υπόλοιπη δε μου στοίχισε ουσιαστικά τίποτε, αποτελούνταν από ένα κρεβάτι, ένα τραπέζι, ένα γραφείο, τρεις καρέκλες, έναν καθρέ(ρτη με διάμετρο οκτώ εκατοστά, μια λαβίδα και μια πυροστιά, ένα τσουκάλι, μια κατσαρόλα, ένα τηγάνι, μια κουτάλα, ένα λαβομά-νο, δυο μαχαίρια και δυο πιρουνιά, τρία πιάτα, μια κοΰπα, ένα δο-

* Το κτήμα στο Ουόλντεν, στο οποίο κατοίκησε ο Θορώ τα δυο αυτά χρόνια, ανήκε στο φίλο και μέντορά του, συγγραφέα Ραλφ Ουάλντο Έμερσον (1803-1882). (Χτ.Μ.)

Page 111: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 111

χείο για πετρελαιο, ένα δοχείο για μελάσα και μια λακαρισμένη λά-μπα. Κανείς δεν είναι τόσο ορτωχός (όστε να μην μπορεί να βρει κα-λύτερο κάθισμα από μια κολοκυθά. Αυτό είναι τεμπελιά. Υπάρχουν αμέτρητες καρέκλες σαν κι αυτές που μου αρέσουν στις σοφίτες των σπιτιών του χωριού, οι οποίες δε στοιχίζουν τίποτε: οι ιδιοκτήτες τους δε θέλουν άλλο από να τις ξεφορτωθούν. Έπιπλα! Δόξα τω Θεώ, μπορώ να καθίσω και να σταθώ χωρίς τη βοήθεια των εργο-στασίων επίπλων. Ποιος άνθρωπος, εκτός ίσως από ένα φιλόσοφο, δε θα ντρεπόταν να βλέπει τα έπιπλά του φορτωμένα σε μια καρό-τσα να περιφέρονται στους δρόμους, έκθετα στο φως του ήλιου και στα μάτια των ανθρώπων, άδεια κουτιά, σαν το βιος ενός φτωχού; Διότι αυτό ακριβώς είναι τα έπιπλα μαζικής παραγωγής. Ποτέ μου δεν μπόρεσα να πω, βλέποντας ένα τέτοιο φορτίο, αν ανήκε σε κά-ποιον από τους λεγόμενους πλουσίους ή σε φτωχό. Ο ιδιοκτήτης τους πάντα φάνταζε ενδεής στα μάτια μου. Πράγματι, όσο πιο πολλά έχει κανείς από αυτά τα πράγματα, τόσο πιο ςρτωχός είναι. Κάθε τέ-τοιο φορτίο μοιάζει να περιέχει την οικοσκευή μιας ντουζίνας φτω-χοκάλυβων. Και αν μία από αυτές τις καλύβες φαντάζει ορτωχική, τό-τε αυτό το φορτίο που περιέχει μια ντουζίνα τέτοιες είναι δώδεκα φορές πιο φτωχό. Για ποιο λόγο, ερωτώ, μετακομίζουμε, αν όχι για να ξεφορτωθούμε τα έπιπλά μας, τα exuvioe* μας, για να φύγουμε τελικά από τον κόσμο αυτό και να μεταβούμε σ' έναν άλλο, με νέα επίπλωση, αφήνοντας την παλιά μας να καεί; Είναι σαν να έχουν οι άνθρωποι όλο αυτό το φορτίο δεμένο στη ζώνη τους, έτσι που τους είναι αδύνατο να βαδίσουν στο κακοτράχαλο μονοπάτι που τους επεφύλαξε η μοίρα χωρίς να τα σέρνουν πίσω τους - χωρίς να κου-βαλάνε, με άλλα λόγια, την ίδια τους την παγίδα. Μοιάζουν με τις τυχερές εκείνες αλεπούδες που καταφέρνουν και δραπετεύουν από την παγίδα, αφήνοντας όμως πίσω την ουρά τους. Όταν το μοσχοπό-ντικο πιαστεί σε παγίδα, συχνά κόβει με τα ίδια του τα δόντια το ένα του πόδι για να ελευθερωθεί. Δεν είναι λοιπόν διόλου αξιοπερίεργο

* Λατινικά: δέρμα φιδιού. (Σ.τ.Μ.)

Page 112: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

112 W A L D E N

που ο άνθρωπος έχει χάσει την ευλυγισία του. Πόσο συχνά βρίσκε-ται πιασμένος σε παγίδα! «Κΰριε», θα ρωτήσει κάποιος, «αν μου επιτρέπετε, τι εννοείτε λέγοντας "πιασμένος σε παγίδα";>> Αν έχετε μάτια ανοιχτά, όποτε βλέπετε κάποιον θα διακρίνετε και όλα όσα του ανήκουν, καθώς επίσης και πολλά από εκείνα που τάχα έχει αποκηρύξει, να τον ακολουθούν κατά πόδας. Τα έπιπλά του, τα κου-ζινικά του, όλα εκείνα τα άχρηστα πράγματα που φυλάει και αρνεί-ται να κάψει. Θα δείτε τότε πως είναι δεμένος πάνω τους όπως το άλογο στο κάρο και πως προχωρά με δυσκολία. Είμαι της άποψης πως ο άνθρωπος είναι πιασμένος σε παγίδα όταν διαβαίνει μια δίο-δο, είτε τρΰπα είναι είτε πΰλη, από την οποία δε χωράει να περάσει το φορτίο με τα έπιπλα που σέρνει ξοπίσω του. Δεν μπορώ παρά να νιώσω συμπόνια όποτε ακοΰω κάποιον άνθρωπο που έχει όψη κα-θαρή και σθεναρή, που μοιάζει ελεύθερος, ανασκουμπωμένος κι έτοιμος για δράση, να μιλά για τα «έπιπλά» του, για το αν είναι ασφαλισμένα ή όχι. «Μα τι θα κάνω με τα έπιπλά μου;» Μόλις ακοΰω κάτι τέτοιο, αμέσως η χαρωπή μου πεταλούδα πιάνεται στον ιστό της αράχνης. Ακόμα κι εκείνοι που δείχνουν να μην έχουν κα-νενός είδους έπιπλα, αν ψάξετε και ρωτήσετε, θα δείτε ότι θα έχουν αφημένα μερικά στην αποθήκη κάποιου φίλου ή συγγενή. Έτσι βλέ-πω και τη σημερινή Αγγλία: σαν έναν ηλικιωμένο κΰριο που ταξι-δεύει με περιττές αποσκευές, άχρηστα πράγματα που έχει συγκε-ντρώσει όλα αυτά τα χρόνια και δεν έχει το κουράγιο να τα κάψει: μεγάλο μπαούλο, μικρό μπαούλο, βαλίτσα, μπόγος. Το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να πετάξει τουλάχιστον τα τρία πρώτα. Το να ακολουθήσει τη σήμερον ημέρα κάποιος φυσιολογικός άνθρωπος την εντολή «άρον τον κράβατόν σου και περιπάτει» σίγουρα είναι κάτι που ξεπερνά τις μυϊκές δυνάμεις του, δε θα δίσταζα όμως οΰτε στιγμή να συμβουλέψω κάποιον άρρωστο να αφήσει το δικό του κρεβάτι και να τρέξει μακριά. Όποτε τυχαίνει να συναντήσω κά-ποιον φτωχό μετανάστη να τρεκλίζει κάτω από το βάρος του μπόγου του, που περιέχει όλο του το βιος - σαν πελώριος όγκος που έχει φυ-τρώσει στο σβέρκο του - τον λυπάμαι όχι επειδή αυτή είναι όλη του

Page 113: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 113

η περιουσία, αλλά επειδή έχει όλο αυτό το βάρος να κουβαλήσει. Αν πρέπει οπωσδήποτε να σέρνω την παγίδα μου, θα φροντίσω τουλάχι-στον να είναι ελαφριά και να μην επιβαρύνει κάποιο ζωτικό κομμάτι μου. Ισως, όμως, το πιο συνετό είναι να μη βάλω καν το ποδάρι μου μέσα της.

Θα ήθελα με την ευκαιρία να σημειώσω ότι δεν ξόδεψα ούτε δε-κάρα για κουρτίνες, αφού δε θέλω να εμποδίσω κανένα να κοιτάζει μέσα στο σπίτι μου, εκτός από τον ήλιο και το φεγγάρι, που κι αυτοί δε με πειράζουν. Το φεγγάρι δεν πρόκειται να μου ξινίσει το γάλα ή να μου μαγαρίσει το κρέας, ούτε ο ήλιος θα μου καταστρέψει τα έπι-πλα ή θα μου ξεβάψει το χαλί. Και αν καμιά φορά η φιλία του δεύτε-ρου γίνεται υπερβολικά θερμή, το βρίσκω πιο οικονομικό να αποσύ-ρομαι πίσω από κάποια κουρτίνα που μου διαθέτει η φύση, παρά να προσθέσω ακόμα έναν μπελά στο νοικοκυριό μου. Κάποτε μια κυρία μου πρόσφερε ένα χαλάκι, αλλά μια και δεν είχα χώρο να του διαθέ-σω μέσα στο σπίτι, ούτε και χρόνο για να το τινάζω μέσα ή έξω από αυτό, αρνήθηκα την προσφορά της, προτιμώντας να σκουπίζω τα πό-δια μου στο γρασίδι μπροστά στην πόρτα μου. Καλύτερα να χτυπάμε το κακό εν τη γενέσει του.

Δεν πάει πολύς καιρός που παραβρέθηκα στη δημοπρασία για τα περιουσιακά στοιχεία ενός διακόνου, ο οποίος εν ζωή είχε υπάρξει ένα διόλου ασήμαντο πρόσωπο:

«Το κακό που κάνει ο άνθρωπος ζει και μετά το θάνατο του».*

Ως συνήθως, ένα μεγάλο μέρος το αποτελούσαν άχρηστα αντι-κείμενα, που είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται από τον καιρό που ζούσε ακόμη ο πατέρας του αποθανόντος. Ανάμεσα στα υπόλοιπα υπήρχε και ένας ξεραμένος κεστοειδής σκώληξ, μια ταινία δηλαδή. Και τώρα, ύστερα από μισό αιώνα που κείτονταν στη σοφίτα του και σε άλλους τέτοιους σκουπιδότοπους, τα πράγματα αυτά δεν πα-

* Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Ιούλιος Καίσαρ. (Σ.τ.Μ.)

Page 114: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

114 W A L D E N

ραδόθηκαν στην πυρά: αντί να αναςρτεί μια ωραία φωτιά στην οποία θα καταστρέφονταν εξαγνιζόμενα, οργανώθηκε μια δημο-

πρασία, με άλλα λόγια μια ευκαιρία για να πάρουν αξία. Οι γείτο-νες συγκεντρώθηκαν ενθουσιασμένοι για να τα δουν, τα αγόρασαν όλα και τα μετέφεραν με μεγάλη προσοχή στις σοφίτες και στους δικούς τους σκουπιδότοπους, για να τα φυλάξουν μέχρι την ώρα που θα ερχόταν η δική τους η σειρά να δημοπρατήσει κάποιος τις περιουσίες τους - και πάλι από την αρχή. ^Οταν πεθαίνει ο άνθρω-πος, σηκώνει σκόνη.

"Ισως θα ήταν προς όφελός μας να μιμηθούμε τα έθιμα κάποιων απολίτιστων λαών, μια και αυτοί τουλάχιστον κάνουν κάτι που μοιά-ζει με ετήσια αλλαγή φιδοπουκάμισου. Φαίνεται ότι αυτοί κατέχουν την ιδέα της πράξης, είτε κατέχουν την αλήθεια της είτε όχι. Δε θα ήταν ωραίο να είχαμε κι εμείς ένα έθιμο σαν τη «γιορτή των πρώτων καρπών» των Ινδιάνων Μουκλασέ που περιγράφει ο Μπάρτραμ*; «Στη γιορτή αυτή», γράφει, «οι κάτοικοι του χωρίου, αφοΰ προηγου-μένως έχουν προμηθευτεί καινούργια ρούχα, καινούργια τσουκάλια και άλλα οικιακά σκεύη και έπιπλα, συγκεντρώνουν όλα τα αποφό-ρια τους και ό,τι άλλο έχουν για πέταμα, σκουπίζουν και καθαρίζουν τα σπίτια τους και ολόκληρο το χωριό, και μετά, τη βρώμα που μα-ζεύουν, μαζί με όσα σιτηρά απέμειναν, καθώς και με όλα τα άλλα παλιά τους αποθέματα, τα ρίχνουν σε ένα μεγάλο σωρό, στον οποίο βάζουν φωτιά. Έπειτα παίρνουν κάποιο ναρκωτικό και νηστεύουν για τρεις ημέρες, ενώ όλες οι φωτιές στο χωριό σβήνουν. Κατά τη διάρκεια της νηστείας απέχουν από την ικανοποίηση οποιασδήποτε όρεξης και οποιουδήποτε πάθους. Αναγγέλλεται γενική αμνηστία και επιτρέπεται σε όλα τα κακοποιά στοιχεία να επιστρέψουν στο χωριό τους. Το πρωί της τέταρτης ημέρας, ο αρχιερέας, τρίβοντας δύο ξύλα μεταξύ τους, ανάβει μια καινούργια φωτιά στην πλατεία του χωριού, από την οποία κάθε κατοικία παίρνει μια νέα και αγνή φλόγα».

* John Bartram (1699-1777): Αμερικανός βοτανολόγος. (Σ.τ.Μ.)

Page 115: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 115

Έπειτα γευματίζουν με το καινούργιο καλαμπόκι και τους καρ-πούς της νέας σοδειάς και χορεύουν και τραγουδούν για άλλες τρεις ημέρες, ενώ «τις επόμενες τέσσερις ημέρες δέχονται επισκέψεις από τους φίλους τους από τα γειτονικά χωριά, οι οποίοι έχουν και εκεί-νοι εξαγνιστεί και προετοιμαστεί με παρόμοιο τρόπο, με τους οποί-ους συνεχίζουν τη γιορτή».

Οι Μεξικάνοι έκαναν μια παρόμοια τελετή εξαγνισμού κάθε πε-νήντα δύο χρόνια, πιστεύοντας ότι έπειτα από κάθε τέτοια περίοδο ερχόταν η ώρα που θα έcpταvε ο κόσμος στο τέλος του.

Δε νομίζω να έχω ακούσει ποτέ για κάποιο μυστήριο ή, σύμφωνα με τον ορισμό του λεξικού, για κάποιο «εμφανές σημάδι πνευματι-κής χάριτος» πιο αληθινό από το παραπάνω, και δεν έχω αμφιβολία ότι οι άνθρωποι αυτοί άντλησαν έμπνευση για τις πράξεις τους κα-τευθείαν από τον Ουρανό, κι ας μη διαθέτουν κάποια βιβλική κατα-γραφή της αποκάλυψης.

Για περισσότερο από πέντε χρόνια έζησα αποκλειστικά από την χειρωνακτική εργασία μου και ανακάλυψα πως με το να εργάζομαι περίπου έξι εβδομάδες το χρόνο μπορούσα να αντεπεξέλθω σε όλα τα έξοδα διαβίωσής μου. Όλους τους χειμώνες μου τους είχα ελεύ-θερους για μελέτη, το ίδιο και το μεγαλύτερο μέρος των καλοκαι-ριών μου. Δοκίμασα να ασχοληθώ με τη διδασκαλία, αλλά είδα πως τα έξοδά μου ήταν ανάλογα με το εισόδημα που μου απέφερε, για να μην πω πολύ περισσότερα, αφού ήμουν υποχρεωμένος να ντύνο-μαι και να συμπεριφέρομαι, αν όχι να σκέφτομαι και να πιστεύω, αναλόγως. Έτσι συνειδητοποίησα ότι το όλο εγχείρημα ήταν μάλλον χάσιμο χρόνου. Επίσης, καθώς δε δίδασκα με σκοπό το καλό των συνανθρώπων μου αλλά απλά για βιοπορισμό, η ενασχόλησή μου αυτή ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Δοκίμασα επίσης την τύχη μου στο εμπόριο, αλλά ανακάλυψα πως θα μου έπαιρνε δέκα χρόνια μέχρι να μπω σε καλό δρόμο στον τομέα αυτό, και ως τότε το πιθα-νότερο ήταν να είχα πάρει ταυτόχρονα το δρόμο που οδηγεί κατευ-θείαν στο διάβολο. Φοβήθηκα στ' αλήθεια μήπως κατάφερνα τελικά

Page 116: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

116 W A L D E N

να γίνω αυτό που λένε «καλός έμπορος». Παλαιότερα, όταν έψαχνα να βρω τι θα μπορούσα να κάνω για να ζήσω, και με την εφευρετι-κότητα μου να δοκιμάζεται από κάποια θλιβερή εμπειρία συμμόρ-φωσης προς τις επιθυμίες των φίλων μου που ήταν φρέσκια στο νου μου, συχνά μου περνούσε στα σοβαρά από το μυαλό η σκέψη να ξε-κινήσω να μαζεύω άγρια μΰρτιλλα. Αυτό ήταν σίγουρα κάτι που θα μπορούσα να κάνω. Τα μικρά κέρδη που θα μου απέφερε μια τέτοια επιχείρηση θα μου αρκούσαν - μια και η σπουδαιότερη δεξιότητα που διαθέτω είναι να ζω λιτοδίαιτα. Έλεγα λοιπόν, ανόητα σκεπτό-μενος, ότι αυτή η δουλειά απαιτεί ελάχιστο κεφάλαιο, ενώ συν τοις άλλοις δε θα με αποσπούσε σχεδόν καθόλου από τις αγαπημένες μου ενασχολήσεις. Κι ενώ οι γνωστοί μου ξεκινούσαν χωρίς κανένα δισταγμό τα επαγγέλματά τους ή έμπαιναν στο εμπόριο, εγώ φαντα-ζόμουν την παραπάνω ενασχόληση ως παρόμοια με τις δικές τους. Θα όργωνα τους λόφους όλο το καλοκαίρι μαζεύοντας όσα μύρτιλλα θα έβρισκα στο δρόμο μου κι έπειτα θα τα πουλούσα χωρίς καμία έγνοια. Θα ήμουν σαν τον Απόλλωνα, που φυλούσε τα κοπάδια του Αδμήτου.* Ονειρευόμουν ακόμα να μαζεύω άγρια χόρτα, βότανα και να πουλάω φορτία ολόκληρα από αειθαλή φυτά στους χωρικούς που επιθυμούσαν να έχουν κάτι που θα τους θύμιζε το άγριο δάσος, ή να τα πουλάω ακόμη και στην πόλη. Από τότε, όμως, έχω μάθει ότι το εμπόριο καταστρέφει οτιδήποτε πιάσει στα χέρια του* ακόμα και αν εμπορεύεται κανείς μηνύματα από τους θεούς, δε γλιτώνει από την κατάρα του εμπορίου.

Με δεδομένο ότι προτιμούσα κάποια πράγματα από κάποια άλλα και έδινα ιδιαίτερη αξία στην προσωπική μου ελευθερία, εφόσον μπορούσα να περνάω δύσκολα και παρ' όλα αυτά να αισθάνομαι καλά, δεν επιθυμούσα να σπαταλήσω το χρόνο μου επιδιώκοντας να αποκτήσω πολυτελή χαλιά, εκλεκτά εδέσματα ή ένα σπίτι ελληνικού ή γοτθικού ρυθμού, προς το παρόν τουλάχιστον. Αν υπάρχει κανείς

* Άδμητος: μυθικός βασιλιάς των Φεροον, γνωστός για τη φιλοξενία και τη δικαι-οσύνη του, προστατευόμενος του θεού Απόλλωνα. (Σ.τ.Μ)

Page 117: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 117

για τον οποίο η απόκτηση τέτοιων πραγμάτων δεν αποτελεί μπελά και ξέρει πώς να τα χρησιμοποιήσει αφοΰ τα αποκτήσει, τότε αφήνω το κυνήγι τους σ' αυτόν. Κάποιοι είναι αυτό που λέμε «εργατικοί» και δείχνουν να αγαπούν τη δουλειά για τη δουλειά.

'Ισως πάλι να την αγαπούν επειδή τους εμποδίζει να κάνουν χει-ρότερες κουταμάρες. Σ' αυτοΰς δεν έχω να πω τίποτε προς το παρόν. Εκείνους που δε θα ήξεραν τι να κάνουν αν είχαν περισσότερο ελεύθερο χρόνο απ' όσο έχουν τώρα, θα τους συμβούλευα να δου-λεύουν δυο φορές πιο σκληρά - να δουλεύουν μέχρι που να μαζέ-ψουν αρκετά χρήματα για να μπορέσουν να εξαγοράσουν την ελευ-θερία τους. Εγώ από τη δική μου πλευρά ανακάλυψα ότι η δουλειά του μεροκαματιάρη χειρώνακτα είναι η πιο ανεξάρτητη απ' όλες, ει-δικά αφού με τον τρόπο αυτό δεν απαιτούνται παρά τριάντα με σα-ράντα μέρες εργασίας το χρόνο για να συντηρήσει κάποιος τον εαυ-τό του. Η δουλειά του μεροκαματιάρη τελειώνει με τη δύση του ήλι-ου κι από κει και πέρα είναι ελεύθερος να αφοσιωθεί στις αγαπημέ-νες του ασχολίες, που είναι ανεξάρτητες από την εργασία του. Ο ερ-γοδότης του, αντίθετα, ο οποίος μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει έχει το μυαλό του στην κερδοσκοπία, δεν απολαμβάνει καμία ανάπαυλα όλο το χρόνο.

Εν ολίγοις, είμαι πεπεισμένος, τόσο λόγω πίστης όσο και λόγω εμπειρίας, ότι το να συντηρεί κανείς τον εαυτό του στον κόσμο αυτό δεν αποτελεί βάσανο, αλλά ψυχαγωγία, φτάνει να ζει απλά και συ-νετά. Εξάλλου, οι κόποι του απλοϊκού είναι η διασκέδαση του καπά-τσου. Καθόλου απαραίτητο δεν είναι για τον άνθρωπο να βγάζει το ψωμί του με τον ιδρώτα του προσώπου του, εκτός πια και αν από τη φύση του ιδρώνει περισσότερο απ' όσο εγώ.

Ένας νεαρός άνδρας, γνωστός μου, ο οποίος κληρονόμησε μερι-κά κτήματα, μου είπε κάποτε ότι θα ήθελε να ζει όπως εγώ, αρκεί να είχε τα μέσα για να το κάνει. Δε θα ήθελα ποτέ και σε καμία περί-πτωση να υιοθετήσει κάποιος το δικό μου τρόπο ζωής. Διότι, εκτός από το γεγονός ότι πριν καταφέρει να τον μάθει καλά εγώ μπορεί να είχα βρει κάποιον άλλο, επιθυμώ να υπάρχουν στον κόσμο όσο το

Page 118: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

118 W A L D E N

δυνατόν περισσότεροι διαφορετικοί μεταξύ τους άνθρωποι. Αντίθε-τα, θα ήθελα ο καθένας να ψάξει με μεγάλη προσοχή και να βρει τον τρόπο με τον οποίο θα ήθελε να ζήσει εκείνος και όχι ο πατέρας του, η μητέρα του ή ο γείτονάς του. Ο νέος εκείνος μπορεί, αν θέλει, να γίνει χτίστης, γεωργός ή ναυτικός, ςρτάνει μόνο να μην τον εμπο-δίσει τίποτε να κάνει αυτό που μου λέει ότι θέλει. Ένα αφηρημένο μαθηματικό σημείο είναι όλο κι όλο εκείνο που μας κάνει σοφούς, όπως ο ναυτικός ή ο φυγάς σκλάβος κρατούν το βλέμμα τους καρφω-μένο στον πολικό αστέρα* αυτό όμως αρκεί για να μας οδηγεί σε ολόκληρη τη ζωή μας. Μπορεί να μην είναι δυνατό να υπολογίσουμε πότε ακριβώς θα φτάσουμε στο λιμάνι μας, πάντα όμως πρέπει να κρατάμε τη σωστή πορεία.

Δε χωρά καμία αμφιβολία πως, στην περίπτωση αυτή, εκείνο που ισχύει για έναν ισχύει ακόμη περισσότερο για χίλιους. Ένα μεγάλο σπίτι δεν είναι κατ' αναλογία ακριβότερο από ένα μικρό, αφοΰ κάθε στέγη προστατεύει, κάθε κελάρι βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας και κάθε τοίχος χωρίζει τα διαμερίσματα. Προσωπικά, προτιμώ τη μονοκατοικία. Εκτός απ' όλα τα άλλα, συνήθως είναι οικονομικότε-ρο να χτίσει κανείς όλο το σπίτι μόνος του, παρά να πείσει κάποιον άλλο για τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ένας κοινός τοίχος. Κι αφού το καταφέρει αυτό, ο κοινός διαχωριστικός τοίχος θα πρέπει να είναι πολύ λεπτός για να συμφέρει οικονομικά, αφήστε που ο άλ-λος μπορεί να αποδειχτεί κακός γείτονας και να μην είναι συνεπής προς τις υποχρεώσεις του όσον αφορά τις επισκευές. Η μοναδική δυνατή συνεργασία μεταξύ δύο ανθρώπων που γειτονεύουν κατ' αυ-τό τον τρόπο είναι εξαιρετικά περιορισμένη και επιφανειακή. Και όσα ψήγματα αληθινής συνεργασίας τυχαίνει να υπάρχουν, είναι σαν να μην υπάρχουν, αφού πρόκειται για μια αρμονία που ο άν-θρωπος δεν είναι σε θέση να ακούσει. Αν κάποιος διαθέτει πίστη, θα συνεργαστεί παντού με αυτήν. Αν δεν την έχει, θα εξακολουθεί να ζει σαν τον υπόλοιπο κόσμο, όποιες κι αν είναι οι κοινωνικές του συναναστροφές. Συνεργασία, νοούμενη τόσο στο ανώτατο όσο και στο κατώτατο επίπεδο, σημαίνει συμβίωση. Πρόσφατα άκουσα για

Page 119: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 119

δυο νέους που σκόπευαν να γυρίσουν μαζί τον κόσμο, ο ένας τους χωρίς χρήματα, να βγάζει τα έξοδα του δουλεύοντας καθώς ταξιδεύ-ει, μπαρκάροντας σε πλοία και οργώνοντας χωράφια, ο άλλος με γε-μάτο πορτοφόλι. Είναι πολΰ εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι δεν πρόκειται να παραμείνουν σύντροφοι για πολΰ, οΰτε και να συν-ερ-γαστοΰν, αφοΰ ο ένας από τους δυο δεν επρόκειτο να εργαστεί κα-θόλου. Οι δρόμοι τους θα χωρίσουν στην πρώτη σημαντική κρίση που θα συναντήσουν. Πάνω απ' όλα, όπως υπαινίχθηκα και πρωτύ-τερα, εκείνος που πηγαίνει μόνος μπορεί να ξεκινήσει σήμερα κιό-λας. Εκείνος όμως που ταξιδεύει μαζί με άλλον πρέπει να περιμένει μέχρι να ετοιμαστεί ο άλλος και μπορεί να περάσει πολύς χρόνος πριν καταφέρουν επιτέλους να αναχωρήσουν.

«Όλα αυτά, όμως, είναι πολύ εγωιστικά», ακούω να λένε κάποιοι από τους συχωριανούς μου. Ομολογώ ότι μέχρι σήμερα ελάχιστα έχω ασχοληθεί με φιλανθρωπικά έργα. Μια αίσθηση καθήκοντος με σπρώχνει να κάνω κάποιες θυσίες στη ζωή μου και μία από αυτές εί-ναι η αποχή από τη συγκεκριμένη ευχαρίστηση. Υπάρχουν κάποιοι που έχουν χρησιμοποιήσει όλη τους την τέχνη για να με πείσουν να στηρίξω κάποια φτωχή οικογένεια της μικρής μας πόλης. Κι αν δεν είχα τίποτε άλλο να κάνω - αφού ο διάβολος πάντα βρίσκει απασχό-ληση για τους αργόσχολους - μπορεί και να δοκίμαζα αυτή την ψυ-χαγωγία. Όποτε όμως αποπειράθηκα να κάνω ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, προτείνοντας σε κάποιους φτωχούς να υποχρεω-θούν σε μένα και υποσχόμενος ότι θα τους εξασφάλιζα από κάθε άποψη όσες ανέσεις εξασφαλίζω και στον εαυτό μου, όλοι τους ανε-ξαιρέτως και χωρίς να το πολυσκεφτούν δήλωσαν πως προτιμούσαν να παραμείνουν φτωχοί. Αφού υπάρχουν τόσο πολλοί συχωριανοί μου, άνδρες και γυναίκες, που έχουν αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής τους στο να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, νομίζω πως δεν είναι δα και τόσο τρομερό να υπάρχει ανάμεσά τους ένας τουλάχι-στον που ασχολείται με άλλα, λιγότερο φιλάνθρωπα πράγματα. Όπως και για το καθετί, έτσι και για τη φιλανθρωπία πρέπει να δια-θέτει κανείς το απαραίτητο ταλέντο. Όσον αφορά το να κάνει κά-

Page 120: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

120 W A L D Ε Ν

ποιος καλές πράξεις, αυτό είναι ένα από τα επαγγέλματα που έχουν πια κορεοτει. Το δοκίμασα και τοΰτο και, όσο κι αν σας φαίνεται παράξενο, πείστηκα πως οΰτε αυτό συμφωνεί με την ιδιοσυγκρα-σία μου. Μάλλον δε θα παρατούσα ποτέ συνειδητά και με τη θέλη-ση μου όλα εκείνα που μου επιβάλλει η προσωπική μου κλίση για να κάνω κάποιο καλό που θα απαιτούσε από μένα η κοινωνία, οΰ-τε ακόμα και αν επρόκειτο να σώσω ολόκληρο το σύμπαν από την καταστροφή. Πιστεύω ότι κάποιοι άλλοι, τους οποίους διακρίνει ένα πείσμα παρόμοιο με το δικό μου αλλά απείρως ισχυρότερο, φροντίζουν για τη διατήρηση του σΰμπαντός μας. Δε θα στεκόμουν όμως ποτέ ανάμεσα σε κάποιον άνθρωπο και σ' εκείνα που του υπαγορεύει το πνεύμα του να κάνει. Και σ' εκείνον που θα έκανε με όλη του την καρδιά και την ψυχή τη δουλειά την οποία αρνούμαι να κάνω εγώ και αφιέρωνε και τη ζωή του ακόμα σ' αυτή, θα έλε-γα: «Μην κάνεις πίσω, ακόμα και αν όλος ο κόσμος σου πει πως αυτό που κάνεις είναι κακό, πράγμα που κατά πάσα πιθανότητα θα συμβεί».

Ούτε κατά διάνοια δεν υποθέτω ότι η περίπτωσή μου είναι μονα-δική. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι πολλοί από τους αναγνώστες μου θα έχουν παρόμοια πράγματα να πουν για τους εαυτούς τους. Όταν είναι να κάνω κάτι - ανεξάρτητα από το αν οι γείτονές μου αποφαί-νονται πως πρόκειται για καλή πράξη ή όχι - δε διστάζω να δηλώσω στον εργοδότη μου ότι θα κερδίσει πολλά αν με πάρει στη δούλεψή του. Όμως τι ακριβώς είναι αυτό που θα κάνω, αυτό πρέπει να το ανακαλύψει μόνος του. Οτιδήποτε καλό κάνω, με τη συνηθισμένη σημασία της λέξης, σίγουρα βρίσκεται έξω από το βασικό μου μονο-πάτι και στο μεγαλύτερο μέρος του δεν είναι καθόλου μα καθόλου εσκεμμένο. Στην ουσία, ο κόσμος λέει: «Ξεκίνα από εκεί που βρί-σκεσαι, όπως κι αν είσαι, χωρίς να έχεις ως κύριο στόχο να γίνεις πιο άξιος· έχε ως μέλημά σου την καλοσύνη και κάνε το καλό». Εγώ θα έλεγα: «Ξεκίνα να είσαι καλός». Λες και θα σταματούσε ποτέ ο ήλιος μόλις το φως του έφτανε τη λαμπρότητα του φεγγαριού ή κά-ποιου αστέρα έκτου μεγέθους και θα άρχιζε να γυρνά εδώ κι εκεί

Page 121: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 121

σαν κανένας Ρόμπιν Γκοΰντφελοου*, να κοιτάζει κρυφά από τα πα-ράθυρα κάθε αγροτόσπιτου, να κάνει τους ανθρώπους να σεληνιά-ζονται, τα κρέατα να σαπίζουν και τη νΰχτα γεμάτη παγίδες, αντί να αυξάνει σταθερά τη θερμοκρασία και την ευεργετική δράση του, ώσπου να γίνει τόσο λαμπρός ώστε κανένας θνητός να μην μπορεί να τον κοιτάξει κατάματα, κι εν τω μεταξύ να διαγράφει την τροχιά του γΰρω από τον κόσμο και να τον ωφελεί, ή μάλλον, όπως έχει ανακαλύψει μια πιο αληθινή φιλοσοφία, ο κόσμος να γυρνά γΰρω του και να ωφελείται. Όταν ο Φαέθων, θέλοντας να αποδείξει τη θεϊκή του καταγωγή, προσπάθησε να ευεργετήσει τους ανθρώπους, πήρε το άρμα του Ήλιου για μια μέρα μονάχα και το οδήγησε έξω από τη συνηθισμένη του πορεία. Με αυτή του την πράξη έκανε στά-χτη αρκετά οικοδομικά τετράγωνα των περιοχών κάτω από την κα-τοικία των θεών, έκαψε την επιφάνεια της γης, έκανε τα νερά των πηγών να εξατμιστούν και δημιούργησε την έρημο Σαχάρα, ώσπου με τα πολλά ο Δίας του έδωσε μία και τον εκσφενδόνισε στη γη με έναν κεραυνό και τότε ο Ήλιος, θρηνώντας το θάνατό του, δε βγήκε για ένα χρόνο.

Δεν υπάρχει χειρότερη δυσοσμία από εκείνη που βγάζει η καλο-σύνη όταν σαπίσει. Είναι η μπόχα του ανθρώπινου και του θεϊκού πτώματος. Αν ήξερα με σιγουριά πως κάποιος βρισκόταν καθ' οδόν για το σπίτι μου με τη συνειδητή πρόθεση να μου κάνει καλό, θα έτρεχα να σωθώ - όπως τρέχουν οι άνθρωποι να σωθούν από εκείνο τον στεγνό και καυτό άνεμο των αφρικανικών ερήμων που ονομάζε-ται σιμοΰν, που σου γεμίζει το στόμα, τη μύτη, τα αυτιά και τα μάτια με σκόνη μέχρι που πνίγεσαι - από φόβο μήπως όντως καταφέρει και μου κάνει κάποιο καλό, μήπως καταφέρει να βάλει λίγη από την αρρώστια του στο αίμα μου. Όχι - στην περίπτωση αυτή θα προτι-μούσα να υπομείνω το κακό. Ένας άνθρωπος δεν είναι καλός για μένα επειδή μπορεί να με ταΐσει όταν πεθαίνω της πείνας ή επειδή

* Ξωτικό των αγγλικών παραδοσιακών διηγήσεων, που ονομάζεται αλλιώς Χό-μπγκομπλιν. (Σ.τ.Μ.)

Page 122: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

122 W A L D E N

μπορεί να με ζεστάνει όταν παγώνω, οΰτε επειδή μπορεί να με τρα-βήξει αν τύχει και πέσω σε κανένα χαντάκι. Αυτά τα κάνει κι ένας σκύλος Λαμπραντόρ. Φιλανθρωπία με την πιο ευρεία έννοια δε ση-μαίνει αγάπη για το συνάνθρωπο. Ο Χάουαρντ* ήταν χωρίς αμφιβο-λία ένας εξαιρετικά καλός και άξιος άνθρωπος με τον τρόπο του και εισέπραξε την ανταμοιβή του γι' αυτό. Όμως, συγκριτικά μιλώντας, τι ωφελούν εμάς εκατό άνθρωποι σαν τον Χάουαρντ, αν η φιλαν-θρωπία τους δε μας βοηθά όταν βρισκόμαστε στην καλΰτερή μας φά-ση, τότε που αξίζουμε τη βοήθειά τους πιο πολΰ από ποτέ; Δεν έχω ακούσει ποτέ μου για κάποια φιλανθρωπική συγκέντρωση στην οποία να προτάθηκε να κάνουν μια ευεργεσία προς το άτομό μου ή προς άτομα παρόμοια με μένα.

Οι ιησουίτες είδαν τα σχέδιά τους να ματαιώνονται όταν ήρθαν αντιμέτωποι με τους Ινδιάνους εκείνους που, καθώς καίγονταν στην πυρά, πρότειναν στους βασανιστές τους νέες μεθόδους βασανιστη-ρίων. Βρισκόμενοι υπεράνω του σωματικού πόνου, μερικές φορές τύχαινε να βρίσκονται και υπεράνω οποιασδήποτε παρηγοριάς που θα μπορούσαν να τους προσφέρουν οι ιεραπόστολοι. Και η επιταγή «κάνε στους άλλους αυτό που θέλεις να σου κάνουν» δεν ακουγόταν καθόλου πειστική στα αυτιά εκείνων που, από τη μεριά τους, δε νοι-άζονταν πώς τους μεταχειρίζονταν οι άλλοι, που αγαπούσαν τους εχθρούς τους με έναν πρωτόγνωρο τρόπο και τους συγχωρούσαν σχεδόν τα πάντα.

Φροντίζετε πάντα να δίνετε στους φτωχούς τη βοήθεια που έχουν πιο πολΰ ανάγκη και μην ξεχνάτε πόσο μεγάλη σημασία έχει όχι μόνο η βοήθεια, αλλά και το παράδειγμά σας. Αν τους δώσετε χρήματα, δώστε μαζί κι ένα κομμάτι από τον εαυτό σας, μην τους τα πετάτε κι έπειτα γυρνάτε από την άλλη. Καμιά φορά κάνουμε περίεργα λάθη. Συχνά οι φτωχοί υποφέρουν λιγότερο από το κρΰο και την πείνα και περισσότερο από τη βρωμιά, την αθλιότητα και την αμορφωσιά. Η κα-

* John Howard (1726-1790): Αγγλος μεταρρυθμιστής του ποινικού συστήματος. ( Ζ Γ . Μ )

Page 123: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 123

τάντια τους δεν οφείλεται μόνο στην κακοτυχία τους, αλλά εν μέρει και οχο πώς έχουν μάθει. Αν τους δώσετε χρήματα, ισως τα χρησιμο-ποιήσουν για να αγοράσουν κι άλλα κουρέλια. Για καιρό λυπόμουν τους αδέξιους Ιρλανδούς εργάτες που έρχονταν στη λίμνη μες στο κα-ταχείμωνο και έσπαγαν τον πάγο. Τους έβλεπα με τα (ρτωχικά, κουρε-λιασμένα ροΰχα τους, την ώρα που εγώ τουρτοΰριζα μέσα στα δικά μου, πιο περιποιημένα και κάπως πιο μοντέρνα, και στενοχωριόμουν, ώσπου μια μέρα που έκανε απίστευτο κρΰο ένας τους, που είχε γλι-στρήσει και είχε πέσει στο νερό, ήρθε στο σπίτι μου για να ζεσταθεί. Τότε τον είδα να βγάζει τα τρία παντελόνια και τα δυο ζευγάρια κάλ-τσες που φορούσε, βρώμικα και κουρελιασμένα είναι η αλήθεια, αλλά πάντως περισσότερα απ' όσα φορούσα εγώ. Όταν προσφέρθηκα να του χαρίσω κάποια παλιά μου ροΰχα, αρνήθηκε, μια και δεν του χρει-άζονταν. Αυτό που του χρειαζόταν ήταν το μπάνιο που μόλις είχε κά-νει. Τότε άρχισα να λυπάμαι τον εαυτό μου και σκέφτηκα ότι θα ήταν μεγαλύτερη φιλανθρωπία αν μου έδινε εμένα κάποιος ένα φανελένιο πουκάμισο παρά αν έδινα εγώ σ' αυτόν ένα ολόκληρο μαγαζί με ροΰ-χα. Σε καθέναν που χτυπά το κακό στη ρίζα του αντιστοιχοΰν άλλοι χίλιοι που πριονίζουν ανώφελα τα κλαδιά του. Τσως εκείνοι που δια-θέτουν τον περισσότερο χρόνο και το περισσότερο χρήμα τους στους άπορους τελικά συμβάλλουν με το χειρότερο τρόπο στη διαιώνιση εκείνης ακριβώς της αθλιότητας που μάταια προσπαθοΰν να ανακου-φίσουν. Μοιάζουν με ευσεβείς δουλεμπόρους που διαθέτουν τα έσο-δα που αποκόμισαν από την πώληση ενός από τους δέκα σκλάβους τους για να προσφέρουν μια ελεΰθερη Κυριακή στους υπόλοιπους. Κάποιοι δείχνουν την καλοσύνη τους στους φτωχοΰς προσφέροντάς τους δουλειά στην κουζίνα τους. Δε θα ήταν άραγε μεγαλΰτερη καλο-σύνη αν δοΰλευαν οι ίδιοι εκεί; Καυχιέστε ότι ξοδεΰετε το ένα δέκατο του εισοδήματός σας σε φιλανθρωπίες· δε θα ήταν προτιμότερο να δί-νατε τα εννέα δέκατα και να τέλειωνε πια αυτή η ιστορία; Η κοινωνία καρπώνεται μόνο το ένα δέκατο αυτοΰ του πλοΰτου. Ποΰ οφείλεται άραγε η κατάσταση αυτή; Στη γενναιοδωρία του εισοδηματία ή μή-πως στην ασυνέπεια των δικαστικών μας λειτουργών;

Page 124: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

124 W A L D E N

Η φιλανθρωπία αποτελεί ίσως τη μοναδική αρετή που εκτιμά η ανθρωπότητα. Μα τι λέω, την υπερεκτιμά, και πολΰ μάλιστα. Και γι' αυτό ορταίει ο εγωισμός μας. Μια ηλιόλουστη μέρα, εδώ, στο Κόν-κορντ, ένας εύρωστος αλλά φτωχός άνδρας μου έπλεξε το εγκώμιο ενός συχωριανοΰ, επειδή, όπως έλεγε, ήταν καλός με τους φτωχούς -εννοώντας τον εαυτό του. Οι καλοί θείοι και θείες της φυλής μας χαίρουν μεγαλύτερης εκτίμησης από τους αληθινούς πνευματικούς πατέρες και μητέρες. Μια φορά άκουσα έναν αξιοσέβαστο ομιλητή, έναν άνδρα σπουδασμένο και βαθυστόχαστο, να δίνει μια διάλεξη με θέμα την Αγγλία. Αφοΰ απαρίθμησε τις μεγάλες μορφές της επι-στήμης, της λογοτεχνίας και της πολιτικής, το Σαίξπηρ, τον Μπέικον, τον Κρόμγουελ, το Μίλτον, το Νεύτωνα και άλλους, έπιασε να μιλά για τους χριστιανούς ήρωες της χώρας, τους οποίους τοποθέτησε στην κορυφή, πιο ψηλά από όλους τους υπόλοιπους, λες και ήταν υποχρεωμένος να κάνει κάτι τέτοιο λόγω επαγγέλματος. Τα ονόμα-τα αυτών των τελευταίων ήταν Πεν*, Χάουαρντ και Ελίζαμπεθ Φράι**. Δε νομίζω ότι υπάρχει άνθρωπος που να μη νιώθει την ψευ-τιά και την υποκρισία ενός τέτοιου ισχυρισμού. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν βέβαια οι πιο αξιόλογοι που έβγαλε η Αγγλία, αλλά μονά-χα οι πιο φιλάνθρωποι.

Σκοπός μου δεν είναι να μειώσω ούτε στο ελάχιστο τον έπαινο που δικαιούται να λάβει η φιλανθρωπία. Το μόνο που απαιτώ είναι να αναγνωριστεί το έργο όλων εκείνων που με τις ζωές και τις πρά-ξεις τους δοξάζουν αληθινά την ανθρωπότητα. Δε δίνω τόσο μεγάλη αξία στην εντιμότητα και την αγαθή προαίρεση, ιδιότητες που απο-τελούν, τρόπον τινά, τον κορμό και τα φύλλα του ανθρώπου. Με αυ-τά, αφού τα ξεράνουμε, φτιάχνουμε αφεψήματα για τους αρρώ-στους. Η χρησιμότητά τους είναι πολύ μικρή και αποτελούν κυρίως

* William Penn (1644-1718): Άγγλος κουάκερος, ιδρυτής τριών επαρχιών των αμερικανικών αποικιών. (Σ.τ.Μ.) ** Elizabeth Fry (1780-1845): Αγγλίδα φιλάνθρωπος και κοινωνική μεταρρυθμι-στρια. (Σ.τ.Μ.)

Page 125: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 125

φάρμακο που συστήνουν οι κομπογιαννίτες. Αυτά που θέλω εγώ εί-ναι το άνθος και ο καρπός του ανθρώπου. Θέλω κάποιο άρωμα να φτάσει από εκείνον σε μένα, θέλω η συναλλαγή μας να έχει γεΰση γλυκιά και πλούσια. Η καλοσύνη του δεν πρέπει να αποτελεί υστε-ρόβουλη και παροδική πράξη αλλά μόνιμο περίσσευμα, που να μην του κοστίζει τίποτε και την ΰπαρξή του να μην τη συνειδητοποιεί καν. Πολλές φορές οι φιλανθρωπίες κρύβουν πίσω τους ένα πλήθος αμαρτιών. Πολΰ συχνά ο φιλάνθρωπος περιβάλλει την ανθρωπότητα με την αΰρα των δικών του αποδιωγμένων θλίψεων κι αυτό το απο-καλεί συμπόνια. Πρέπει να μεταδίδουμε το θάρρος μας και όχι την απελπισία μας, την υγεία και την ευρωστία μας και όχι την αρρώστια μας και να προσέχουμε να μην εξαπλωθεί η τελευταία σαν λοιμός. Από ποιες πεδιάδες του Νότου έρχονται οι θρήνοι; Σε ποια γεωγρα-φικά μήκη κατοικούν οι άπιστοι στους οποίους θέλουμε να στείλου-με το φως; Ποιος είναι εκείνος ο άξεστος και αμαρτωλός που θέλου-με να σώσουμε; Αν ένας άνθρωπος πάσχει από κάτι τόσο ώστε να υπολειτουργούν ζωτικά του όργανα, αν έχει ας ποΰμε έναν πόνο στα έντερα - γιατί εκεί βρίσκεται η έδρα της συμπόνιας - δε χάνει στιγ-μή και αμέσως ξεκινά να αναμορφώσει τον κόσμο ολόκληρο. Μια και ο ίδιος δεν είναι παρά ένας μικρόκοσμος, κάποτε ανακαλύπτει -και πρόκειται για μια πολΰ ορθή ανακάλυψη, την οποία εκείνος εί-ναι ο πιο κατάλληλος να κάνει - ότι ο κόσμος τόσο καιρό έτρωγε άγουρα μήλα. Μάλιστα, στα μάτια του, ολόκληρος ο πλανήτης φα-ντάζει σαν ένα πελώριο άγουρο μήλο, το οποίο κινδυνεύουν να κα-ταβροχθίσουν τα παιδιά της ανθρωπότητας πριν προλάβει να ωριμά-σει. Κι αμέσως, το αφυπνισμένο φιλανθρωπικό αίσθημά του ψάχνει και βρίσκει τον Εσκιμώο και τον κάτοικο της Παταγονίας, αγκαλιά-ζει τα πολυπληθή ινδικά και κινέζικα χωριά. Κι έτσι, ύστερα από με-ρικά χρόνια φιλανθρωπικής δραστηριότητας, στη διάρκεια των οποί-ων οι δυνάμεις της εξουσίας τον χρησιμοποιούν χωρίς αμφιβολία για τους δικούς τους σκοπούς, θεραπεύεται από τη δυσπεψία του, ενώ ο πλανήτης αποκτά ένα ελαφρύ κοκκίνισμα στο ένα ή και στα δύο μά-γουλά του, σαν να αρχίζει να ωριμάζει, και η ζωή χάνει τη σκληρό-

Page 126: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

126 W A L D E N

τητά της και ξαναγίνεται γλυκιά και ευχάριστη. Προσωπικά, ποτέ μου δεν ονειρεύτηκα κάποια αχρειότητα μεγαλύτερη από εκείνες που διέπραξα εγώ. Ποτέ μου δε γνώρισα, οΰτε και πρόκειται να γνωρίσω, κάποιον άνθρωπο χειρότερο από μένα.

Πιστεύω ότι αυτό που τόσο στενοχωρεί τον αναμορφωτή δεν εί-ναι η συμπόνια που νιώθει για το συνάνθρωπό του που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αλλά - και δεν πα να 'ναι κι ο πιο άγιος από όλα τα παιδιά του Θεοΰ - το προσωπικό του βάσανο. Ας θεραπευτεί από αυτό, ας έρθει η άνοιξη, ας ξημερώσει ο ήλιος πάνω από το κρεβάτι του και θα τον δείτε να εγκαταλείπει τους γενναιόδωρους συντρό-φους του χωρίς δεύτερη σκέψη. Η δικαιολογία που έχω για το ότι δεν κάνω κηρύγματα ενάντια στις βλαβερές συνέπειες του καπνού είναι το γεγονός ότι δεν τον έχω μασήσει ποτέ μου. Αφήνω την τιμω-ρία αυτή στους μετανιωμένους χρήστες του καπνού - αν και έχω μα-σήσει αρκετά άλλα πράγματα, ενάντια στα οποία θα μπορούσα να κάνω ένα σωρό κηρύγματα. Αν ποτέ παρασυρθείτε σε κάποια τέτοια φιλανθρωπία, μην αφήσετε το αριστερό σας χέρι να γνωρίζει τι κά-νει το δεξί σας. Δεν αξίζει να το γνωρίζει. Σώστε όποιον δείτε να πνίγεται. Δώστε χρόνο στον εαυτό σας και ξεκινήστε κάποια εθελο-ντική εργασία.

Η επικοινωνία με τους αγίους μας έχει διαφθείρει. Τα βιβλία με τους θρησκευτικούς μας ύμνους είναι γεμάτα μελωδικούς όρκους και υποσχέσεις ότι θα ανεχόμαστε αιώνια το Θεό. Θα έλεγε κανείς πως ακόμα και οι προφήτες και οι οσιομάρτυρες μάλλον παρηγο-ρούν τους φόβους του ανθρώπου, παρά επιβεβαιώνουν τις ελπίδες του. Πουθενά δεν υπάρχει καταγραμμένη κάποια απλή και ολοκλη-ρωτική ικανοποίηση με το δώρο της ζωής, κάποια αξιομνημόνευτη εξύμνηση του Θεού. Η υγεία και κάθε επιτυχία μου κάνουν καλό, όσο μακρινές, όσο ξένες κι αν φαίνονται* κάθε αρρώστια και κάθε αποτυχία με θλίβουν και μου κάνουν κακό, όση συμπόνια κι αν μου δείχνουν, όση συμπόνια κι αν τους δείχνω. Αν, επομένως, θέλουμε πράγματι να βοηθήσουμε την ανθρωπότητα με ινδιάνικα, φυτικά, μαγνητικά ή φυσικά μέσα, ας γίνουμε πρώτα οι ίδιοι απλοί και υγι-

Page 127: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α 127

εις όπως η φΰση, ας διώξουμε πρώτα τα σύννεφα που κρέμονται πά-νω από τα δικά μας μέτωπα και ας αφήσουμε τη ζωή να εισχωρήσει στον κάθε πόρο μας. Μην παραμένετε επιστάτες των φτωχών, αλλά αγωνιστείτε να γίνετε ένας από τους αξιόλογους ανθρώπους του κό-σμου αυτοΰ.

Στο Γκονλίοτάν, ή Ανθόκηπο, το ποίημα του σεΐχη Σααντί από το Σιράζ*, διάβασα τα εξής: «Ρώτησαν κάποτε ένα σοφό: "Από τα πολ-λά και ονομαστά δέντρα με τον ψηλό κορμό και τις πλούσιες φυλλω-σιές που δημιούργησε ο Ένας, Μοναδικός και Ύψιστος Θεός, κα-νένα δεν αποκαλούν αζάντ, δηλαδή ελεύθερο, παρεκτός το κυπαρίσ-σι, που δε δίνει καρπούς. Ποιο είναι το μυστήριο σ' αυτό;" Κι εκεί-νος απάντησε: "Κάθε δέντρο δίνει τους κατάλληλους καρπούς κι έχει τη δική του εποχή, κατά την οποία είναι φρέσκο και ολάνθιστο, ενώ τις άλλες εποχές ξεραίνεται και μαραζώνει. Το κυπαρίσσι δε βρίσκεται ποτέ σε καμία από τις δυο αυτές καταστάσεις, αλλά είναι πάντοτε θαλερό* αυτή είναι η φΰση των αζάντ, των θρησκευτικά ανε-ξάρτητων. Μη δένετε την καρδιά σας σε ό,τι είναι παροδικό* γιατί ο Τίγρης θα συνεχίσει να κυλάει μέσα από τη Βαγδάτη και αφοΰ θα έχει σβήσει η τελευταία γενιά των χαλίφηδων. Αν τα χέρια σας είναι γεμάτα, προσφέρετε απλόχερα, όπως η χουρμαδιά. Αν όμως δεν έχετε τίποτε να προσφέρετε, γίνετε αζάντ, ελεύθεροι σαν το κυπα-ρίσσι"».

* Πέρσης ποιητής του 12ου αιώνα. (Σ.τ.Μ.)

Page 128: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 129: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Μ Α Τ Ι Κ Ο Ι Σ Τ Ι Χ Ο Ι

01 ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ ΤΗΣ ΕΝΔΕΓΑΣ

«Πολλές φιλοδοξίες έχεις, δύσμοιρε άνθρωπε,

για να ζητάς κι εσυ μια θέση στο στερέωμα,

επειδή τάχα το ταπεινό σου σπίτι ή το καλύβι σου

τρέφει κάποια οκνηρή ή δασκαλίστικη αρετή,

στο φτηνό φως του ήλιου ή κάτω απ' τη σκιά

με ρίζες και με βότανα* εκεί όπου το δεξί σου χέρι,

ξεριζώνοντας τα ανθρώπινα αυτά πάθη από το νου,

που πάνω τους ανθίζουν οι όμορφες αρετές,

τη φύση υποβιβάζει και τη λογική νεκρώνει,

και, σαν τη Μέδουσα, τους δραστήριους άνδρες κάνει πέτρα.

Δε μας χρειάζεται η βαρετή παρέα

της αναγκαστικής εγκράτειάς σου,

ούτε η αφύσικη εκείνη άνοια

που δε γνωρίζει θλίψη, ούτε χαρά· ούτε κι η ζορισμένη,

ψεύτικα διογκωμένη καρτερία σου,

που τάχα απαξιοί τη δράση. Αυτή η κατώτερη και άθλια ράτσα,

που μες στη μετριότητα στεριώνει,

γίνεται ράτσα δούλων όμως εμείς προάγουμε

μόνο τις αρετές εκείνες που έχουν μέσα τους υπερβολή,

γενναίες κι απλόχερα καμωμένες πράξεις, μεγαλοπρέπεια βασιλική

και σωφροσύνη, μεγαλοψυχία

που όρια δε γνωρίζει, κι εκείνη την ηρωική αρετή

που το όνομά της δεν το έχει διασώσει η αρχαιότητα,

παρά μόνο πρότυπα, με ονόματα όπως Ηρακλής,

Αχιλλέας και Θησέας. Πίσω, λοιπόν, στο μισητό σου το κελί*

κι άμα αντικρίσεις την καινούργια, λαμπρή σφαίρα,

μελέτα για να μάθεις ποιοι ήταν όλοι εκείνοι οι μεγάλοι άνδρες.

Τόμας Κάρεϊ*

* Thomas Carew (1595;-1645): Άγγλος ποιητής. {Σ.τ.Μ.)

Page 130: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ

Κάποια στιγμή της ζωής μας όλοι αποκτούμε τη συνήθεια να ψάχνου-με μια κατάλληλη τοποθεσία για να χτίσουμε το σπίτι μας. Έτσι κι εγώ, όταν ήρθε εκείνη η ώρα, ερεύνησα την περιοχή σε ακτίνα δώδε-κα μιλίων γΰρω από το μέρος όπου ζω. Στη φαντασία μου αγόρασα όλα τα κτήματα, το ένα μετά το άλλο, αφοΰ όλα ήταν προς πώληση και γνώριζα τις τιμές του καθενός. Έβλεπα τον εαυτό μου να πηγαί-νει στο σπίτι κάθε αγρότη, να δοκιμάζει τα άγρια μήλα του, να συζη-τά μαζί του για τα χωράφια και τα ζωντανά κι έπειτα να αγοράζει τη φάρμα του στην τιμή που ζητούσε, όποια κι αν ήταν, και μετά να με-ταβιβάζει τους τίτλους ιδιοκτησίας πίσω στον ίδιο. Στη φαντασία μου πλήρωνα ακόμα και παραπάνω απ' όσα ζητούσε, έπαιρνα τα πάντα εκτός από τους τίτλους κυριότητας - για τίτλους έπαιρνα τα λόγια του, μια και μ' αρέσει τόσο πολΰ η κουβέντα - καλλιεργούσα τα κτή-ματά του, κι εκείνον τον ίδιο ως ένα σημείο, έτσι τουλάχιστον ήθελα να πιστεύω, και όταν είχα απολαύσει την περιουσία του αρκετά τον άφηνα να συνεχίσει μόνος. Η εμπειρία μου αυτή έκανε τους φίλους μου να με βλέπουν σαν ένα είδος κτηματομεσίτη. Όπου κι αν τύχαινε να καθίσω, εκεί θα μπορούσα και να ζήσω, γινόμουν το κέντρο του τοπίου που με περιέβαλλε. Τι άλλο είναι ένα σπίτι από ένα sedes, ένα κάθισμα, μια έδρα; Καλύτερα λοιπόν η έδρα αυτή να βρίσκεται στην εξοχή. Ανακάλυψα πολλές τοποθεσίες κατάλληλες για σπίτι, τις οποίες, απ' ό,τι έδειχναν, δεν επρόκειτο να εκμεταλλευτεί κάποιος σύντομα, μια και πολλοί τις θεωρούσαν πολΰ απομακρυσμένες από

Page 131: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 131

το χωριό. Εγώ όμως το έβλεπα ανάποδα: το χωριό ήταν απομακρυ-σμένο από αυτές. Ε, λοιπόν, εδώ μπορώ να ζήσω, έλεγα. Και πράγ-ματι εκει ζοΰσα, για μια ώρα, κι ήταν σαν να περνούσα εκει ένα χει-μώνα ολάκερο κι ένα καλοκαίρι. Έβλεπα τον εαυτό μου να αφήνει τα χρόνια να περνούν, σχεδίαζα τρόπους για να προφυλαχτώ από το χειμώνα και να υποδεχτώ την άνοιξη. Οι μελλοντικοί κάτοικοι της πε-ριοχής αυτής, όπου κι αν αποφασίσουν να χτίσουν τα σπίτια τους, μπορούν να είναι σίγουροι ότι κάποιος βρέθηκε εκεί πριν απ' αυτοΰς. Ένα απόγευμα μου αρκούσε για να κατανείμω τη γη σε οπωρώνες, δασική έκταση και βοσκοτόπια, να αποφασίσω ποιες ήταν οι καλύτε-ρες βελανιδιές ή τα καλύτερα πεύκα για να μην τα κόψω, να τα αφή-σω να φυτρώνουν μπροστά στην πόρτα μου, και από πού θα είχα την καλύτερη θέα προς τα δέντρα τα χτυπημένα από τον κεραυνό. Έπει-τα άφηνα τη γη στην ησυχία της, στην αγρανάπαυση σαν να λέμε, μια και ο πλούτος του ανθρώπου μετριέται από τον αριθμό των πραγμά-των που έχει την πολυτέλεια να αφήνει απείραχτα.

Έίρτασα μάλιστα σε τέτοιο σημείο, ώστε φαντάστηκα ότι κάποιες από τις φάρμες αρνήθηκαν να μου τις πουλήσουν - κι αυτή η άρνηση ήταν το μόνο που ήθελα. Ποτέ όμως δεν υπέκυψα στον πειρασμό να αποκτήσω στ' αλήθεια δική μου γη. Η μόνη περίπτωση που έφτασα κοντά στο να γίνω πραγματικός ιδιοκτήτης ήταν όταν αγόρασα τη φάρμα του Χόλογουελ. Είχα αρχίσει να ταξινομώ κατά είδος τους σπόρους μου και είχα συλλέξει υλικά με τα οποία θα έφτιαχνα μια χειράμαξα για να τους μεταφέρω. Πριν όμως προλάβει ο ιδιοκτήτης να μου μεταβιβάσει τους τίτλους κυριότητας, η γυναίκα του - κάθε άνδρας έχει μια τέτοια γυναίκα - το μετάνιωσε και ήθελε να κρατή-σουν τη φάρμα. Έτσι ο ιδιοκτήτης μου πρόσφερε δέκα δολάρια για να παραιτηθώ από τις απαιτήσεις μου. Τώρα, για να πω την αλήθεια, όλη κι όλη μου η περιουσία τότε ήταν δέκα σεντς και το τι ακριβώς ήταν δικό μου, τα δέκα σεντς, η φάρμα, τα δέκα δολάρια ή όλα μαζί, ήταν ερωτήματα που ξεπερνούσαν τις μαθηματικές μου ικανότητες. Του άφησα λοιπόν τα δέκα δολάρια μαζί με τη φάρμα, γιατί θεώρη-σα ότι αρκετά την είχα βάρος στην πλάτη μου. Ή μάλλον, για να φα-

Page 132: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

132 W A L D E N

νώ γενναιόδωρος, του πούλησα τη φάρμα στην τιμή που την ειχα αγοράσει και, μια κι εκείνος δεν ήταν κανένας πλούσιος, του έκανα δώρο τα δέκα δολάρια. Κι έτσι έμεινα με τα δέκα μου σεντς, με τους σπόρους μου και με τα υλικά για τη χειράμαξα. Κατάλαβα λοιπόν ότι είχα υπάρξει πλούσιος, χωρίς αυτό να βλάψει στο ελάχιστο τη cpτώχεια μου. Παρ' όλα αυτά είχα κρατήσει στο νου μου την τοποθε-σία κι από τότε κάθε χρόνο μαζεύω τρόπον τινά τη σοδειά της, ακό-μα και χωρίς χειράμαξα. Όσον αφορά τις τοποθεσίες:

«Είμαι ο μονάρχης όλων όσα βλέπω γΰρω μου.

Κανείς δεν μπορεί να μου αμφισβητήσει αυτό το δικαίωμα».*

Συχνά βλέπω ποιητές να αποσύρονται αφοΰ έχουν απολαύσει το πιο πολύτιμο κομμάτι μιας φάρμας, την ώρα που ο οξύθυμος αγρό-της νομίζει ότι το μόνο που κέρδισαν ήταν λίγα άγρια μήλα. Ο ιδιο-κτήτης δε μαθαίνει παρά ύστερα από πολλά χρόνια ότι ο ποιητής έχει κάνει τη φάρμα του ποίημα, της έχει χτίσει αυτή τη θαυμαστή και αόρατη περίφραξη, έχει συλλέξει τους καρπούς της, την έχει αρ-μέξει, έχει μαζέψει την κρέμα κι έχει αφήσει στον αγρότη μονάχα το άπαχο γάλα.

Αυτά που με γοήτευσαν στη φάρμα του Χόλογουελ ήταν τα εξής: η πλήρης απομόνωσή της, μια και βρίσκεται περίπου δυο μίλια από το χωριό και μισό μίλι από τον πιο κοντινό γείτονα, από τον οποίο τη χωρίζει ένα φαρδύ χωράφι* το γεγονός ότι συνορεύει με το ποτάμι, που η ομίχλη του, όπως με πληροφόρησε ο ιδιοκτήτης της, την προ-στατεύει από τον παγετό την άνοιξη, αν και αυτό μου ήταν εντελώς αδιάφορο· το γκρίζο χρώμα και η ερειπωμένη κατάσταση του σπι-τιού και του στάβλου, καθώς και οι μισογκρεμισμένοι φράχτες, τα οποία έκαναν την απόσταση μεταξύ εμού και του τελευταίου ενοί-κου της να φαντάζει τεράστια* οι γεμάτες λειχήνες και κουφάλες μη-λιές, ροκανισμένες από τα αγριοκούνελα, που μου φανέρωναν ποιοι

* William Cowper (1731-1880): Άγγλος ποιητής και υμνογράφος. (Σ.τ.Μ)

Page 133: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 133

θα ήταν οι γείτονες μου* πάνω απ' όλα, όμως, η ανάμνηση που είχα από τα πρώτα μου ταξίδια στο ποτάμι, τότε που ειχα δει το αγροτό-σπιτο μισοκρυμμένο πισω από μια πυκνή συστάδα κόκκινων σφεν-δαμιών, μέσα από την οποία άκουγα το γάβγισμα του σκύλου του σπιτιού. Βιαζόμουν να αγοράσω το μέρος, πριν ο ιδιοκτήτης προλά-βει να το καθαρίσει από τις πέτρες, πριν κόψει τις μηλιές με τις κου-φάλες και ξεριζώσει μερικές νεαρές σημύδες που είχαν φυτρώσει στο βοσκοτόπι, εν ολίγοις πριν προλάβει να προβεί σε ό,τι εκείνος θεωρούσε βελτιώσεις. Για να απολαύσω όλα τα πλεονεκτήματα του μέρους εκείνου ήμουν έτοιμος να το αναλάβω αμέσως, να πάρω τον κόσμο στους ώμους μου σαν άλλος Άτλαντας - αν και ποτέ δεν έμα-θα ποια ήταν η ανταμοιβή του ήρωα εκείνου για τη δουλειά αυτή -και να κάνω όλα εκείνα τα οποία δεν είχαν άλλο κίνητρο ή δικαιο-λογία πέρα από την επιθυμία μου μείνω μόνος με τη νέα μου ιδιο-κτησία. Διότι ήξερα πολύ καλά ότι θα μου έδινε την πιο πλούσια σο-δειά από εκείνο ακριβώς το είδος που επιθυμούσα, αρκεί να την άφηνα στην ησυχία της. Όμως τελικά τα πράγματα εξελίχτηκαν όπως τα περιέγραψα παραπάνω.

Το μόνο που είχα και σχετιζόταν με την καλλιέργεια της γης σε μεγάλη κλίμακα (πάντοτε ασχολιόμουν με τις καλλιέργειες σε μικρή κλίμακα, πάντοτε είχα έναν κήπο να φροντίζω) ήταν ο σπόρος μου. Πολλοί πιστεύουν ότι ο σπόρος βελτιώνεται με την πάροδο του χρό-νου. Εγώ, από τη μεριά μου, δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι ο χρόνος μας βοηθά να διαχωρίσουμε τον καλό σπόρο από τον κακό. Κι έτσι, όταν τελικά σπείρω, θα έχω λιγότερες πιθανότητες να απογοητευτώ. Αυτό όμως που θα είχα να πω στους συνανθρώπους μου, μια για πά-ντα, είναι ένα: ζήστε ελεύθεροι και αδέσμευτοι για όσο περισσότερο μπορείτε. Το να είστε δεσμευμένοι σε μια φάρμα δεν έχει και πολύ μεγάλη διαφορά από το να είστε δέσμιοι στη φυλακή.

Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος, του οποίου το έργο De Re Rustica απο-τελεί για μένα πραγματικό «οδηγό» για την αγροτική ζωή, λέει τα εξής (και η μοναδική μετάφραση που έχω δει κάνει την παρακάτω παράγραφο να μην έχει κανένα απολύτως νόημα): «Όταν θελήσετε

Page 134: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

134 W A L D E N

να αγοράσετε ένα αγρόκτημα, έχετε κατά νου να μη βιαστείτε να το κάνετε, οΰτε να τσιγκουνευτείτε τον κόπο να το εξετάσετε πολΰ κα-λά. Μη νομίζετε πως αρκεί να πάτε να το δείτε μόνο μία φορά. Όσο πιο συχνά το επισκέπτεστε, τόσο περισσότερη ευχαρίστηση θα σας δίνει, αν είναι καλό». Έτσι κι εγώ λέω να μη βιαστώ να αγοράσω το κτήμα, αλλά να πηγαίνω να το βλέπω ξανά και ξανά, για όσο ζω, και να με θάψουν μάλιστα σ' αυτό, έτσι ώστε να το ευχαριστηθώ ακόμα πιο πολΰ.

Τα όσα περιλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο αποτέλεσαν το επόμε-νο πείραμά μου, το οποίο και επιθυμώ να περιγράψω με περισσότε-ρες λεπτομέρειες. Χάριν ευκολίας, θα συμπτύξω τις εμπειρίες δυο χρόνων σε έναν. Όπως έχω ξαναπεί, πρόθεση μου δεν είναι να γρά-ψω μια ωδή στην αποκαρδίωση, αλλά να καυχηθώ όσο μπορώ περισ-σότερο, όπως ο πετεινός την αυγή στη στέγη του κοτετσιοΰ, κι ας εί-ναι μόνο για να ξυπνήσω τους γείτονές μου.

Όταν εγκαταστάθηκα για πρώτη φορά στο δάσος, όταν δηλαδή άρχισα να περνώ εκεί όχι μόνο τις μέρες αλλά και τις νύχτες μου, μέ-ρα η οποία έτυχε να συμπέσει με την επέτειο της Ανεξαρτησίας, δη-λαδή στις 4 Ιουλίου 1845, το σπίτι μου δεν ήταν έτοιμο για το χειμώ-να. Ουσιαστικά δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένα καταφύγιο για τη βροχή. Δεν είχε σοβάδες, οΰτε καμινάδα και οι τοίχοι ήταν από τραχιά, πολυκαιρισμένα σανίδια με μεγάλες χαραμάδες, έτσι που τη νΰχτα έμπαζε κρΰο. Τα κάθετα, λευκά δοκάρια και η πρόσφατα πλα-ναρισμένη πόρτα και οι κάσες των παραθΰρων του έδιναν μια καθα-ρή και ευάερη όψη, ειδικά το πρωί, όταν τα ξΰλα ήταν ακόμα ποτι-σμένα από το αγιάζι, έτσι που μου φαινόταν ότι μέχρι το μεσημέρι θα ανέβλυζε από μέσα τους γλυκό ρετσίνι. Στα μάτια μου διατηροΰ-σε καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας ένα μέρος από τον εωθινό του αυτό χαρακτήρα, θυμίζοντάς μου ένα σπίτι πάνω σ' ένα βουνό που είχα επισκεφτεί την προηγοΰμενη χρονιά. Ήταν λοιπόν μια ευάερη, ασοβάντιστη καλΰβα, κατάλληλη για να φιλοξενήσει έναν ταξιδευτή θεό, ή μια θεά, με το μακρΰ μανδΰα της να σέρνεται ξοπίσω της. Οι

Page 135: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Ο Υ Ε Ζ Η Σ Α ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 135

άνεμοι που διαπερνούσαν την κατοικία μου έμοιαζαν μ' εκείνους που σαρώνουν τις βουνοκορφές, φέρνοντας μαζι τους μουσικούς φθόγγους, ή μάλλον τα ουράνια μέρη κάποιας γήινης μελωδίας. Ο πρωινός άνεμος φυσά αιώνια, το ποίημα της δημιουργίας δε διακό-πτεται ποτέ· όμως λίγα είναι τα αυτιά που το ακούνε. Ο Όλυμπος δεν αποτελεί παρά τον εξωτερικό μανδύα της γης, σε όποιο σημείο της κι αν βρεθεί κανείς.

Το μοναδικό καταςρύγιο που είχα ποτέ στην κατοχή μου πριν από αυτό, αν εξαιρέσω μια βάρκα, ήταν ένα αντίσκηνο που χρησιμοποιού-σα περιστασιακά το καλοκαίρι, το οποίο βρίσκεται ακόμη τυλιγμένο στη σοφίτα μου. Η βάρκα όμως, αφού πέρασε από χέρι σε χέρι, χάθη-κε στο ρυάκι του χρόνου. Τώρα, με το πιο γερό αυτό καταφύγιο είχα κάνει κάποια πρόοδο ως προς το ζήτημα της εγκατάστασης μου στον κόσμο αυτό. Τούτη η λιτή κατασκευή αποτελούσε ένα είδος αποκρυ-στάλλωσης γύρω από τον ιδιοκτήτη της και ασκούσε μεγάλη επίδραση πάνω του. Έμοιαζε λίγο με το περίγραμμα μιας εικόνας. Δε χρειαζό-ταν να βγω έξω για να πάρω αέρα, γιατί η ατμόσφαιρα στο εσοατερικό δεν είχε χάσει τίποτε από τη φρεσκάδα της. Ακόμα και με τον πιο βροχερό καιρό, δεν είχα την αίσθηση ότι καθόμουν «μέσα», αλλά απλά πίσω από μια πόρτα. Λέει κάπου η Χαρφάνσα"^: «Μια κατοικία χωρίς πουλιά είναι σαν κρέας χωρίς καρυκεύματα». Η δική μου κα-τοικία δεν ήταν τέτοια, γιατί είχα ξαφνικά γίνει γείτονας των πουλιών κι αυτό όχι επειδή είχα πιάσει κάποιο και το είχα κλείσει σε κλουβί, αλλά επειδή είχα χτίσει το δικό μου κλουβί δίπλα τους. Βρισκόμουν κοντά όχι μόνο σε κάποια από εκείνα που συχνάζουν στους ανθόκη-πους και στα περιβόλια, αλλά και σ' εκείνους τους πιο άγριους και συ-ναρπαστικούς τραγουδιστές, οι οποίοι πολύ σπάνια κάνουν καντάδα στους χωρικούς, όπως ο δενδροκότσυφας, η κιτρινότσιχλα, ο κοκκινο-πετρίτης, το χελιδόνι του αγρού, η κελαηδότσιχλα και πολλοί άλλοι.

Είχα εγκατασταθεί κοντά στην όχθη μιας μικρής λίμνης, περίπου

* Κομμάτι του ινδικού έπους Μαχαμπαράτα, που γρά(ρτηκε τον 5ο αιώνα και εξιστορεί τη γενεαλογία του θεοΰ Βισνού ή Χάρι. (Σ.τ.Μ.)

Page 136: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

136 W A L D E N

ενάμισι μιλι νοτιότερα από το χωριό Κόνκορντ και λίγο ψηλότερα, καταμεσής σε μια μεγάλη δασική έκταση ανάμεσα σ' αυτό και στο χωριό Λίνκολν και περίπου δυο μίλια νοτιότερα από το μοναδικό μέρος της περιοχής που έχει καταγραφεί στην ιστορία, το πεδίο μά-χης του Κόνκορντ. Ήμουν όμως τόσο χαμηλά μέσα στο δάσος που η αντίπερα όχθη της λίμνης, μισό μίλι μακριά, καλυμμένη με δέντρα, αποτελούσε το μοναδικό μου ορίζοντα. Την πρώτη εβδομάδα, όποτε κοιτούσα πέρα, τη λίμνη, μου έδινε την εντύπωση πως ήταν μια από εκείνες τις μικρές λιμνούλες που συναντά κανείς ψηλά στα βουνά, που ο πυθμένας τους βρίσκεται πολΰ πιο πάνω από την επιφάνεια των άλλων, και καθώς ψήλωνε ο ήλιος την έβλεπα να πετά από πάνω της το πέπλο της ομίχλης και σιγά σιγά εδώ κι εκεί να εμφανίζονται τα απαλά κυματάκια ή η λεία επιφάνειά της, καθώς τα σύννεφα της ομίχλης υποχωρούσαν σαν φαντάσματα προς όλες τις κατευθύνσεις και χάνονταν στο δάσος, λες και διαλυόταν κάποια μυστική νυχτερι-νή σύναξη. Ακόμα και η πάχνη φαινόταν να μένει πάνω στα δέντρα πιο πολλή ώρα από τη συνηθισμένη αφότου είχε βγει ο ήλιος, όπως συμβαίνει στις βουνοπλαγιές.

Η μικρή λίμνη γινόταν ένας ανεκτίμητος γείτονας στα διαλείμμα-τα ανάμεσα στις ήπιες αυγουστιάτικες μπόρες, τότε που ο αέρας και το νερό έμεναν τελείως ακίνητα και τα σύννεφα κρέμονταν βαριά στον ουρανό, τότε που το απομεσήμερο είχε τη γαλήνη της νύχτας και το τραγούδι του δενδροκότσυφα ακουγόταν ολόγυρα, από τη μια όχθη της λίμνης ως την άλλη. Η επιφάνεια μιας λίμνης δεν είναι ποτέ άλλοτε πιο γυάλινη* και η απόσταση που τη χωρίζει από τον ουρανό μοιάζει να μικραίνει έτσι όπως σκοτεινιάζει από τα σύννεφα, ενώ το ίδιο το νερό, γεμάτο φως και αντανακλάσεις, μεταμορφώνεται σε ου-ρανό επί της γης που φαντάζει πιο αληθινός κι από τον πραγματικό. Από την κορυφή ενός λόφου εκεί κοντά, όπου είχαν κόψει πρόσφατα τα δέντρα, υπήρχε μια πανοραμική θέα προς τα νότια, ως την άλλη μεριά της λίμνης, μέσα από ένα φαρδύ άνοιγμα ανάμεσα στους λό-φους που σχηματίζουν την πέρα όχθη. Έτσι όπως σμίγουν οι δυο πλαγιές τους μοιάζει σαν να περνά από εκεί ένα ρέμα που διασχίζει

Page 137: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Ο Υ Ε Ζ Η Σ Α ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 137

μια δασωμένη κοιλάδα, χωρίς όμως να υπάρχει στ' αλήθεια ρέμα. Έτσι αγνάντευα ανάμεσα και πάνω από τους κοντινούς πράσινους λόφους κάποιους άλλους, γαλάζιους, μακρινούς και ψηλότερους, πέ-ρα στον ορίζοντα. Αν μάλιστα σηκωνόμουν στις μύτες των ποδιών μου, μπορούσα να δω και μερικές από τις ακόμα πιο γαλάζιες και μα-κρινές βουνοκορφές στα βορειοδυτικά, όμοιες με κέρματα που βγή-καν θαρρείς από το νομισματοκοπείο του ουρανού, καθώς και ένα κομμάτι του χωριού. Προς άλλες κατευθύνσεις όμως, ακόμα και από το σημείο εκείνο, δεν μπορούσα να δω πάνω ή πέρα από το δάσος που με περιέβαλλε. Είναι ωραία να κατοικεί κανείς κοντά στο νερό, γιατί έτσι αποκτά την αίσθηση ότι όλη η γη επιπλέει, κινείται. Η αξία ακόμα και της πιο μικρής πηγής έγκειται στο γεγονός πως, όταν κοι-τάς μέσα της, καταλαβαίνεις ότι η γη δεν είναι ήπειρος αλλά νησί. Όταν κοιτούσα από το ύψωμα αυτό προς την πέρα μεριά της λίμνης, προς τα λιβάδια του Σάντμπερι, τα οποία με τις πλημμύρες μου φαί-νονταν υπερυψωμένα, μια οφθαλμαπάτη ίσως που δημιουργούσαν οι υδρατμοί που ανέβαιναν από τη ζεστή κοιλάδα - όπως μας φαίνεται ότι συμβαίνει με τα νομίσματα στον πυθμένα μιας γούρνας - όλη η γη πέρα από τη λίμνη μου φαινόταν σαν μια λεπτή κρούστα, που ακόμα και αυτό το κομμάτι νερού που παρεμβαλλόταν την έκανε να μοιάζει με νησί, με κάτι που επιπλέει. Και τότε θυμόμουν ότι το μέρος αυτό στο οποίο κατοικοέδρευα δεν ήταν παρά μια στεριά.

Παρ' όλο που η θέα από το παράθυρό μου ήταν ακόμα πιο πε-ριορισμένη, δεν ένιωθα ούτε στο ελάχιστο στριμωγμένος ή πιεσμέ-νος. Υπήρχαν αρκετά βοσκοτόπια στη φαντασία μου. Το οροπέδιο με τους χαμηλούς θάμνους στο οποίο κατέληγε η απέναντι όχθη το φανταζόμουν να εκτείνεται ως τα απέραντα λιβάδια της Δύσης και τη γη των Τατάρων, παρέχοντας άφθονο χώρο για να ζήσουν όλες οι φυλές των ανθρώπων. «Δεν υπάρχει πιο ευτυχισμένο πλάσμα στον κόσμο από εκείνο που απολαμβάνει ελεύθερα τη θέα ενός μα-κρινού ορίζοντα», είπε ο Νταμοντάρα* όταν τα κοπάδια του χρειά-

* Έ ν α από τα ονόματα της ινδουιστικής θεότητας Κρίσνα. (Σ.τ.Μ.)

Page 138: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

138 W A L D E N

στηκε να πάνε σε καινούργια και μεγαλύτερα βοσκοτόπια. Ο τόπος και ο χρόνος είχαν αλλάξει. Ήταν σαν να ζοΰσα πιο κο-

ντά στα μέρη εκείνα του σύμπαντος και στις ιστορικές εποχές που με γοήτευαν πιο πολΰ. Το μέρος που ζοΰσα ήταν τόσο μακρινό όσο οι περιοχές που παρατηρούν κάθε νΰχτα οι αστρονόμοι. Μας αρέσει να φανταζόμαστε μακρινές και τερπνές για τη σκέψη μας τοποθε-σίες σε απόμερες γωνιές του αστρικού συστήματος ή πισω από τον αστερισμό του Θρόνου της Κασσιόπης, μακριά από κάθε θόρυβο και ενόχληση. Ανακάλυψα πως το σπίτι μου στην πραγματικότητα βρι-σκόταν σε ένα τέτοιο, απόμακρο αλλά αιώνια νέο και αμόλυντο κομ-μάτι του σύμπαντος. Αν πράγματι αξίζει τον κόπο να εγκατασταθεί κανείς στα μέρη εκείνα που βρίσκονται κοντά στις Πλειάδες ή τις Υάδες, στον Αλντεμπαράν ή τον Αλτάιρ, τότε εγώ ήμουν στ' αλήθεια εκεί, ή τουλάχιστον σε ανάλογη απόσταση από τη ζωή που είχα αφή-σει πίσω μου. Έμοιαζα στα μάτια των γειτόνων μου με μια αχνή και μακρινή μαρμαρυγή που φαίνεται μονάχα τις νΰχτες χωρίς φεγγάρι. Τέτοιο ήταν το κομμάτι της δημιουργίας όπου είχα έρθει να μείνω:·

«Ήταν ένας βοσκός που τις σκέψεις του κρατούσε τόσο ψηλά

Σαν τα βουνά όπου έβοσκαν τα κοπάδια του καθημερνά».

Τι γνώμη θα έπρεπε άραγε να σχηματίσουμε για τη ζωή του βο-σκού αν τα κοπάδια του πάντα ανέβαιναν σε πιο ψηλά βοσκοτόπια απ' ό,τι οι σκέψεις του;

Κάθε πρωί αποτελούσε για μένα μια ενθουσιώδη πρόσκληση να δώσω στη ζωή μου τόση απλότητα, και αθωότητα θα μπορούσα να πω, όσο έχει και η ίδια η Φύση. Πάντοτε λάτρευα τη ροδοδάχτυλη Ηώ με τον τρόπο που το έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες. Ξυπνούσα νω-ρίς και έκανα το μπάνιο μου στη λίμνη: αυτό ήταν κάτι σαν θρησκευ-τική τελετή, ένα από τα καλύτερα πράγματα που έκανα. Ο Κομφού-κιος λέει πως στην μπανιέρα του βασιλιά Τσινγκ Τανγκ υπήρχαν χα-ραγμένα σύμβολα που έλεγαν το εξής: «Να ανανεώνεις εντελώς τον εαυτό σου κάθε μέρα. Να το κάνεις ξανά και ξανά, αιώνια». Αυτό

Page 139: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 139

είναι κάτι που μπορώ να καταλάβω πολΰ καλά. Το πρωί μας φέρνει πίσω στους ηρωικούς χρόνους. Το ανεπαίσθητο μουρμουρητό ενός κουνουπιοΰ που έκανε την αόρατη και μυστηριώδη περιοδεία του στο σπίτι μου νωρίς την αυγή, όταν καθόμουν με την πόρτα και τα παράθυρα ανοιχτά, είχε πάνω μου την ίδια επίδραση που θα ασκού-σε μια σάλπιγγα που τραγουδούσε τη δόξα κάποιου επιφανούς προ-σώπου. Ήταν το ρέκβιεμ του Ομήρου* Ιλιάδα και Οδύσσεια μαζί αντηχούσαν ολόγυρα, τραγούδια για την μήνιν και τις περιπλανή-σεις. Ο ήχος αυτός είχε κάτι το συμπαντικό πάνω του* έμοιαζε με μό-νιμη διαφήμιση της αιώνιας ζωντάνιας και γονιμότητας του κόσμου. Το πρωί, η ώρα της ημέρας που μένει περισσότερο απ' όλες τις άλ-λες χαραγμένη στη μνήμη μας, είναι η στιγμή της αφύπνισης. Τότε είναι που νιώθουμε τη λιγότερη νύστα. Και για μία ώρα τουλάχιστον ξυπνάει ένα κομμάτι του εαυτού μας που μένει κοιμισμένο όλη την υπόλοιπη ημέρα και νύχτα. Ελάχιστα μπορούμε να περιμένουμε από την ημέρα εκείνη - αν δηλαδή μπορούμε να την αποκαλέσουμε ημέ-ρα - κατά την οποία δε μας ξυπνά το πνεύμα μας, αλλά τα μηχανικά τσιγκλίσματα κάποιου υπηρέτη. Αν δε μας ξυπνά η ίδια μας η ανανε-ωμένη δύναμη και οι εσωτερικές μας προσδοκίες, συνοδευόμενες από τους ήχους κάποιας ουράνιας μουσικής στη θέση της καμπάνας του εργοστασίου, και μια ευωδιά που γεμίζει τον αέρα - αν, με λίγα λόγια, η ζωή μας όταν ξυπνάμε δε βρίσκεται πιο ψηλά από εκεί που την είχαμε αφήσει πριν πέσουμε για ύπνο. Κι έτσι το σκοτάδι αποδί-δει κι αυτό τους δικούς του καρπούς και αποδεικνύεται ωφέλιμο και καθόλου κατώτερο από το φως. Ο άνθρωπος που δεν πιστεύει ότι η κάθε ημέρα περιέχει μια ώρα πιο αρχαία, πιο ιερή και πιο εωθινή, που ακόμα ο ίδιος δεν την έχει βεβηλώσει, έχει απελπιστεί από τη ζωή και ο δρόμος του είναι κατηφορικός και σκοτεινός. Ύστερα από την προσωρινή σιωπή της ζωής των αισθήσεων, η ψυχή του αν-θρώπου, ή μάλλον τα όργανά του, αναζωογονούνται κάθε μέρα και το πνεύμα του προσπαθεί πάλι να ξεκινήσει μια όσο πιο ευγενή ζωή μπορεί. Θα έλεγα ότι όλα τα αξιομνημόνευτα γεγονότα λαμβάνουν χώρα τις πρωινές ώρες και σε μια πρωινή ατμόσφαιρα. Οι Βέδες λέ-

Page 140: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

140 W A L D E N

νε: «Όλη η νοημοσύνη ξυπνά το πρωί». Η ποίηση, η τέχνη, οι πιο λα-μπρές και αξιομνημόνευτες πράξεις των ανθρώπων προέρχονται από τις ώρες αυτές. Όλοι οι ποιητές και οι ήρωες, όπως ο Μέμνων, είναι παιδιά της Ηοΰς και παίζουν τη μουσική τους με το πρώτο φως της αυγής. Για εκείνον που η ευστροφία και η οξύτητα της σκέψης συμβαδίζουν με το ρυθμό του ήλιου, όλη η μέρα αποτελεί ένα διαρ-κές πρωινό. Δεν έχει σημασία τι λένε τα ρολόγια ή η στάση και τα έργα των ανθρώπων. Πρωί είναι όταν είμαι ξύπνιος και μέσα μου ροδίζει η αυγή. Η ηθική αναμόρφωση είναι μια προσπάθεια να απο-τινάξεις τον ύπνο. Για ποιον άλλο λόγο οι άνθρωποι δίνουν μια τόσο (ρτωχή αναφορά για τη μέρα τους, αν όχι επειδή κοιμούνται όλη μέ-ρα; Απ' ό,τι φαίνεται από άλλες δραστηριότητές τους, δεν τα πάνε και τόσο άσχημα με τους υπολογισμούς. Αν δεν τους κατέβαλλε η υπνηλία, κάτι θα είχαν να παρουσιάσουν. Εκατομμύρια είναι αρκού-ντως ξύπνιοι ώστε να εκτελούν χειρωνακτικές εργασίες. Όμως μο-νάχα ένας στο εκατομμύριο είναι αρκετά ξύπνιος ώστε να εργαστεί αποτελεσματικά με το πνεύμα του και μονάχα ένας στα εκατό εκα-τομμύρια τόσο ώστε να ζήσει μια ζωή ποιητική ή θεϊκή. Το να είσαι ξύπνιος σημαίνει να είσαι ζωντανός. Ποτέ ως τώρα δε συνάντησα κάποιον που να είναι εντελώς ξύπνιος. Πώς θα μπορούσα να τον κοιτάξω ποτέ καταπρόσωπο;

Πρέπει να μάθουμε να ξυπνάμε και να κρατάμε τους εαυτούς μας σε εγρήγορση όχι με μηχανικά μέσα, αλλά με μια απέραντη προσμο-νή της αυγής, η οποία ποτέ δε μας απαρνιέται, ούτε ακόμα και στον πιο βαθύ μας ύπνο. Δε γνωρίζω άλλο γεγονός που να δίνει μεγαλύ-τερη ελπίδα από την αδιαμφισβήτητη ικανότητα του ανθρώπου να εξυψώνει τη ζωή του με συνειδητή προσπάθεια. Οπωσδήποτε είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να ζωγραφίζει μια συγκεκριμένη εικό-να ή να σμιλεύει ένα άγαλμα, ομορφαίνοντας έτσι τα αντικείμενα* πολύ πιο ένδοξο όμως είναι να μπορεί να λαξεύει και να ζωγραφίζει την ίδια την ατμόσφαιρα, το μέσο που μας επιτρέπει να βλέπουμε* κι αυτό είναι κάτι που από ηθική άποψη είμαστε ικανοί να κάνουμε. Το να μπορεί να επηρεάζει κανείς την ποιότητα της ημέρας - αυτή

Page 141: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 141

είναι η υψηλότερη μορφή τέχνης. Ο καθένας είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να κάνει τη ζωή του, στην κάθε της λεπτομέρεια, άξια να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κατά τις πιο μεγαλειώδεις και κρί-σιμες περιόδους του. Αν αρνιόμασταν, ή μάλλον αν εξαντλούσαμε, όσες πληροφορίες λαμβάνουμε, όσο ασήμαντες κι αν είναι, τα μα-ντεία θα μας βοηθούσαν στη στιγμή να μάθουμε πώς γίνεται αυτό.

Πήγα στο δάσος επειδή επιθυμούσα να ζήσω συνειδητά, να αντι-μετωπίσω μονάχα τα ουσιώδη της ζωής και να δω αν θα μπορούσα να μάθω όσα είχε να μου διδάξει, έτσι ώστε, όταν θα ερχόταν η ώρα μου να πεθάνω, να μην ανακάλυπτα ξαφνικά ότι δεν είχα ζήσει πο-τέ. Δεν ήθελα να ζήσω οτιδήποτε δεν ήταν ζωή - το να ζει κανείς εί-ναι τόσο πολύτιμο - οΰτε ήθελα να παραιτηθώ, εκτός πια κι αν ήταν απολύτως απαραίτητο. Ήθελα να γευτώ μια ζωή γεμάτη και να ρου-φήξω όλο της το μεδούλι, να ζήσω με τρόπο τόσο αυστηρό και σπαρ-τιάτικο ώστε να τρέψω σε άτακτη φυγή οτιδήποτε δεν ήταν ζωή, να ανοίξω ένα φαρδύ διάδρομο ανάμεσα στα στάχυα της με το δρεπάνι μου, να τη στριμώξω σε μια γωνιά, να τη ρίξω όσο πιο χαμηλά γίνε-ται και, αν τότε αποδεικνυόταν ευτελής, να καταγράψω όλη αυτή την αυθεντική ευτέλεια και να τη δείξω στον κόσμο* ή, αν ήταν θεσπέ-σια, να τη γνωρίσω από πρώτο χέρι, έτσι ώστε στο επόμενο ταξίδι μου να είμαι σε θέση να δώσω μια πιστή περιγραφή της. Γιατί έχω την αίσθηση πως οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν μια παράξενη αβεβαιότητα σχετικά με τη ζωή, για το αν είναι δώρο του Θεού ή του διαβόλου, και καταλήγουν στο κάπως βιαστικό συμπέρασμα ότι ο βασικός προορισμός του ανθρώπου πάνω στη γη είναι «να δοξάζει το Θεό και να Τον απολαμβάνει αιώνια»;

Παρ' όλα αυτά ζούμε ταπεινά, σαν τα μυρμήγκια, κι ας λέει ο μύθος ότι μεταμορφωθήκαμε σε ανθρώπους πολύ καιρό πριν. Είμα-στε σαν τους πυγμαίους που πολεμούν με τα λελέκια* το ένα λάθος πάνω στο άλλο, το ένα πλήγμα μετά το άλλο. Ακόμα και οι υψηλότε-ρες αρετές μας προέρχονται από μια άχρηστη και καθόλου αναπό-φευκτη αθλιότητα. Οι ζωές μας χαραμίζονται στις λεπτομέρειες. Ένας τίμιος άνθρωπος δε χρειάζεται να ξέρει να μετράει παραπά-

Page 142: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

142 W A L D E N

νω από τα δέκα του δάχτυλα. Άντε, σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί να προσθέσει και τα δέκα δάχτυλα των ποδιών του, κι αυτό του ορτάνει. Απλότητα, απλότητα, απλότητα! Φροντίστε, λέω, να είναι οι υποθέσεις σας δυο, το πολΰ τρεις, και όχι εκατό ή χίλιες. Αντί για ένα εκατομμύριο μετρήστε μισή ντουζίνα και περιορίστε τους λογα-ριασμούς σας. Καταμεσής σ' αυτό το φουρτουνιασμένο πέλαγο της πολιτισμένης ζωής, τόσα πολλά είναι τα σύννεφα και οι καταιγίδες, οι ξέρες και τα χίλια μΰρια πράγματα που έχει να σκες)τεί ο άνθρω-πος, ώστε πρέπει να ζει - αν δηλαδή δεν καταποντιστεί, αν δε βρε-θεί στον πάτο χωρίς να καταφέρει να πιάσει λιμάνι - με διαρκείς υπολογισμούς κι εκείνος που τελικά θα τα καταφέρνει δεν μπορεί παρά να είναι δεινός λογιστής. Απλουστεύετε, απλουστεύετε. Αντί για τρία γεύματα την ημέρα, αν μπορείτε τρώτε μόνο ένα* αντί για εκατό πιάτα, πέντε* και μειώστε ανάλογα και όλα τα άλλα. Η ζωή μας μοιάζει με τη Γερμανική Συνομοσπονδία, που αποτελείται από πολλά μικρά κρατίδια, με τα σύνορά της διαρκώς να αλλάζουν, έτσι που ούτε και οι ίδιοι οι Γερμανοί δεν μπορούν να πουν πού βρίσκο-νται κάθε στιγμή. Ακόμα και το ίδιο το έθνος, με όλες τις λεγόμενες εσωτερικές βελτιώσεις του, οι οποίες παρεμπιπτόντως είναι όλες επιφανειακές, αποτελεί ένα δυσκίνητο και ογκώδη θεσμό, που είναι στοιβαγμένος με κάθε λογής άχρηστα έπιπλα και πιασμένος στις ίδιες του τις παγίδες, φθαρμένος από την πολυτέλεια και τα άσκοπα έξοδα, από την έλλειψη υπολογισμού και αξιόλογων στόχων, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα εκατομμύρια νοικοκυριά της χώρας. Και το μοναδικό γιατρικό για την κατάσταση αυτή είναι η σταθερή οικο-νομία, η αυστηρή, παραπάνω από σπαρτιάτικη απλότητα της ζωής και η εξεύρεση υψηλών στόχων. Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει πολύ γρήγορα. Θεωρεί ουσιώδες και αδιαμφισβήτητο να έχει το έθνος αναπτυγμένο εμπόριο, να εξάγει πάγο, να μιλά μέσα από τον τηλέ-γραφο και να τρέχει με τριάντα μίλια την ώρα, ακόμα και αν ο ίδιος δεν τα έχει όλα αυτά. Όμως για το αν θα πρέπει να ζούμε σαν μπα-μπουίνοι ή σαν άνθρωποι, γι' αυτό δεν είναι και τόσο βέβαιος. Αν δεν τοποθετήσουμε τραβέρσες, αν δε φτιάξουμε σιδηροτροχιές, αν

Page 143: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ Ε Ζ Η Σ Α ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 143

δεν αφιερώσουμε μερόνυχτα ατέλειωτα στην εργασία αυτή, αλλά πιάσουμε να ασχοληθούμε με τις ζωές μας με σκοπό να τις βελτιώ-σουμε, τότε ποιος θα κατασκευάσει τους σιδηροδρόμους; Και αν δε φτιαχτούν οι σιδηρόδρομοι, τότε πώς θα προλάβουμε να φτάσουμε έγκαιρα στον παράδεισο; Αν όμως μείνουμε στο σπίτι μας και κοι-τάξουμε τις δουλειές μας, τότε ποιος θα έχει ανάγκη το σιδηρόδρο-μο; Δεν ταξιδεύουμε με το τρένο, το τρένο ταξιδεύει πάνω μας. Σκεφτήκατε ποτέ τι μπορεί να 'ναι εκείνες οι ξύλινες τραβέρσες που ενώνουν τις σιδηροτροχιές; Η καθεμιά από αυτές είναι κι ένας άνθρωπος, ένας Ιρλανδός ή Γιάνκης. Πάνω τους τοποθετούν τις ρά-γες κι έπειτα τις σκεπάζουν με άμμο, έτσι που να μπορούν να τρέ-χουν όμορφα και καλά τα βαγόνια. Κι εν τω μεταξύ, οι τραβέρσες, οι άνθρωποι, κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου. Και κάθε λίγα χρό-νια κατασκευάζεται κι από μια καινούργια γραμμή, που πάνω της ταξιδεύει άλλο ένα τρένο, έτσι που κάποιοι απολαμβάνουν το ταξί-δι πάνω στις ράγες, ενώ άλλοι έχουν την ατυχία να ταξιδεύουν πά-νω τους τα τρένα. Κι όταν πατήσουν κάποιον άνθρωπο που υπνοβα-τεί, μια τραβέρσα δηλαδή που περισσεύει ή μπήκε σε λάθος θέση, και τον ξυπνήσουν, ξαφνικά σταματούν τα βαγόνια και γίνεται ολό-κληρος ντόρος, λες και κάτι τέτοιο αποτελεί εξαίρεση. Χαίρομαι που για κάθε πέντε μίλια σιδηροτροχιάς χρειάζεται μια ομάδα ερ-γατών για να φροντίζει να μένουν οι τραβέρσες, οι άνθρωποι, στη θέση τους στο έδαφος, γιατί αυτό αποτελεί σημάδι ότι κάποτε μπο-ρεί να ξανασηκωθούν.*

Γιατί θα πρέπει να ζούμε τις ζωές μας τόσο βιαστικά και τόσο σπάταλα; Είναι λες και είμαστε αποφασισμένοι να λιμοκτονήσουμε πριν καν πεινάσουμε. Ο λαός λέει πως μια βελονιά, αν γίνει έγκαι-ρα, κάνει για εννιά, κι έτσι κάνει χίλιες βελονιές σήμερα για να γλι-τώσει εννιά αύριο. Κι όσο για δουλειά, από αυτή δεν έχουμε καμία που να αποδίδει κάτι. Αυτό που έχουμε είναι μια νόσο γνωστή ως

* Αμετάφραστο λογοπαίγνιο του Θορώ με τη λεξη sleeper, που εκτός από «κοι-μώμενος» σημαίνει και «τραβέρσα σιδηροτροχιάς». (Σ.τ.Μ.)

Page 144: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

144 W A L D E N

Χορός του Αγιου Βιτου*: δεν μπορούμε να κρατήσουμε ακίνητα ού-τε τα κορμιά οΰτε τα κεφάλια μας. Αν τυχόν κι έκανα πως τραβούσα λιγάκι το σκοινί της καμπάνας της εκκλησίας, σαν να επρόκειτο να σημάνω συναγερμό για φωτιά, πριν καν προλάβω να χτυπήσω την ίδια την καμπάνα, αμφιβάλλω αν θα βρισκόταν έστω και ένας αγρό-της στην ευρύτερη περιοχή του Κόνκορντ που δε θα παρατούσε τις δουλειές του, που κανονικά τις έχει σαν πρώτη δικαιολογία, ή ένα παιδί ή μια γυναίκα που να μην άφηναν κατά μέρος τα πάντα και να μην έτρεχαν, όχι τόσο για να σώσουν τις περιουσίες από τη φωτιά, αλλά, για να ποΰμε την αλήθεια, πιο πολύ για να τις δουν να καίγο-νται, μια και έτσι το 'φερε η μοίρα. Και ο πρώτος τους σκοπός θα ήταν να δηλώσουν σε όλους με την παρουσία τους ότι δεν είχαν βά-λει οι ίδιοι τη φωτιά, παρά ότι επιθυμούσαν να τη δουν να σβήνει και να βάλουν κι οι ίδιοι το χεράκι τους να βοηθήσουν σ' αυτό, αν τους πρόσφερε ένα εξίσου συναρπαστικό θέαμα. Σχεδόν κανείς δεν ξυπνά από τον ημίωρο υπνάκο του μετά το φαγητό χωρίς να σηκώσει το κεφάλι και να ρωτήσει: «Τι νέα;» Λες και όλος ο κόσμος φυλούσε σκοπιά την ώρα που αυτός κοιμόταν. Υπάρχουν άνθρωποι που δί-νουν οδηγίες να τους ξυπνάνε κάθε μισή ώρα, για τον ίδιο λόγο, χω-ρίς αμφιβολία· κι έπειτα, για αντάλλαγμα, διηγούνται τα όνειρά τους. Μετά τον ύπνο που διήρκεσε μια ολόκληρη νύχτα, τα νέα είναι τόσο απαραίτητα όσο και το πρόγευμα. «Σας παρακαλώ, πείτε μου οτιδήποτε νέο συνέβη σε οποιονδήποτε άνθρωπο, οπουδήποτε πάνω στη γη», λέει κι έπειτα διαβάζει, πίνοντας καφέ και τρώγοντας κρου-ασάν, για κάποιον που του έβγαλαν τα μάτια στον ποταμό Γουατσί-το, χωρίς να του περνά από το μυαλό ότι κι ο ίδιος ζει στην πιο βα-θιά και σκοτεινή σπηλιά του κόσμου σχεδόν τυφλός.

Προσωπικά, θα ζούσα μια χαρά χωρίς το ταχυδρομείο. Πιστεύω πως είναι ελάχιστες οι χρήσιμες επικοινωνίες που διεκπεραιώνει. Μπορεί να σας φανεί υπερβολικό, αλλά σε όλη μου τη ζωή δεν έχω

* St Vitus' Dance ή χορεία: νευρολογική διαταραχή που επιφερει μυϊκοΰς σπα-σμούς και ανεξέλεγκτη κίνηση των άκρων. (Σ.τ.Μ.)

Page 145: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Ο Υ Ε Ζ Η Σ Α ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 145

λάβει παραπάνω από ένα δυο γράμματα που να άξιζαν τα λεςπά του γραμματοσήμου τους* - κι αυτό είναι κάτι που το έχω ξαναγράψει πριν από μερικά χρόνια. Το ταχυδρομείο είναι ένας θεσμός διά μέ-σου του οποίου προσφέρεις στα αλήθεια σε κάποιον μια πεντάρα για τις σκέψεις του, πράγμα που κάνουμε συχνά αστειευόμενοι. Επί-σης μπορώ να πω με σιγουριά ότι δεν έχω διαβάσει ποτέ κάποια αξιομνημόνευτη είδηση στην εφημερίδα. Αν διαβάσεις μια φορά για κάποιον που λήστεψε, δολοφόνησε ή σκοτώθηκε σε ατύχημα, για ένα σπίτι που κάηκε, για ένα σκαρί που βούλιαξε, για ένα ατμόπλοιο που ανατινάχτηκε, για μια αγελάδα που την πάτησε ο Δυτικός Σιδη-ρόδρομος, για ένα λυσσασμένο σκυλί που το πυροβόλησαν ή για μια έφοδο από ακρίδες μες στο καταχείμωνο, δε σου χρειάζεται να ξα-ναδιαβάσεις για κάτι παρόμοιο. Μια φορά φτάνει. Αν γνωρίζεις τη γενεσιουργό αιτία, τι σε νοιάζουν τα μυριάδες παραδείγματα και τα αποτελέσματά της; Για ένα φιλόσοφο, όλες οι ειδήσεις, όπως τις αποκαλούν, δεν είναι παρά κουτσομπολιά και όσοι τις γράφουν και τις διαβάζουν δεν είναι παρά γριές που κουτσομπολεΰουν καθώς πί-νουν το απογευματινό τσάι τους. Κι όμως, υπάρχει πολΰς κόσμος που όλα αυτά τα κουτσομπολιά τα καταβροχθίζει με ακόρεστη λαι-μαργία. Τις προάλλες, απ' ό,τι άκουσα, μαζεύτηκε τόσο πολΰς κό-σμος στα γραφεία κάποιας εφημερίδας για να μάθει τα τελευταία νέα από το εξωτερικό, ώστε πολλά μεγάλα τζάμια του κτιρίου έσπα-σαν από την πίεση του πλήθους. Κι όλα αυτά για κάποιες ειδήσεις, που κατά την άποψή μου - και δεν αστειεύομαι καθόλου - ένας εύ-στροφος άνθρωπος θα μπορούσε να τις έχει προβλέψει με αρκετή ακρίβεια δώδεκα μήνες ή και δώδεκα χρόνια πριν συμβούν. Πάρτε για παράδειγμα την Ισπανία: αν γνωρίζετε αρκετά ώστε να αναφέ-ρετε πότε πότε και στις σωστές δόσεις τον Δον Κάρλος και την ινφά-ντα, τον Δον Πέδρο, τη Σεβίλλη και τη Γρανάδα - αν και μπορεί τα ονόματα να έχουν αλλάξει λιγάκι από την τελευταία φορά που έτυχε να ξεφυλλίσω εφημερίδα - και αν μπορείτε να ρίξετε μέσα και κα-

* Τον καιρό εκείνο, τα ταχυδρομικά τέλη βάρυναν τον παραλήπτη. (Σ.τ.Μ.)

Page 146: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

146 W A L D E N

μιά ταυρομαχία ελλείψει άλλων μορφών ψυχαγωγίας, τότε οι ειδή-σεις σας θα είναι απόλυτα ακριβείς και θα μας έχετε δώσει μια πι-στή περιγραφή της κατάστασης - καλής ή κακής - των πραγμάτων στην Ισπανία, τόσο καλή από άποψη σαφήνειας και περιεκτικότητας όσο και κάθε άρθρο εφημερίδας με παρόμοιο θέμα. Όσο για την Αγγλία, η τελευταία σημαντική είδηση που μας ήρθε από εκεί ήταν η επανάσταση του 1649. Και αν γνωρίζετε, ας ποΰμε, τη γεωργική πα-ραγωγή της χώρας για μια ενδεικτική χρονιά, τότε δε χρειάζεται να ασχοληθείτε ποτέ ξανά με το θέμα, εκτός κι αν το ενδιαφέρον σας έχει καθαρά οικονομικό χαρακτήρα. Για κάποιον που σπάνια δια-βάζει εφημερίδες, τίποτε καινούργιο δε συμβαίνει ποτέ σης μακρι-νές χώρες, μη εξαιρουμένης και της Γαλλικής Επανάστασης.

Νέα, σου λέει! Πόσο πιο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε εκείνα που ποτέ δεν ήταν παλιά! «Ο Κιέου-χε-γιου (υψηλός αξιωματούχος της πολιτείας Γουέι) έστειλε έναν άνδρα στον Κουνγκ-τσέου για να μάθει τα νέα του. Ο Κουνγκ-τσέου προσκάλεσε τον αγγελιαφόρο να καθίσει κοντά του και τον ρώτησε το εξής: "Τι κάνει ο αφέντης σου;" Ο αγγελιαφόρος του απάντησε με σεβασμό: "Ο αφέντης μου επιθυμεί να μειώσει τον αριθμό των ελαττωμάτων του, αλλά του φαί-νονται αμέτρητα". Αφοΰ έφυγε ο αγγελιαφόρος, ο φιλόσοφος ανα-φώνησε: "Τι άξιος αγγελιαφόρος!"»* Γι' αυτό λοιπόν και οι ιερείς, αντί να ζαλίζουν τα αυτιά των μισοκοιμισμένων αγροτών την ημέρα της ξεκοΰρασής τους στο τέλος της εβδομάδας - διότι η Κυριακή αποτελεί την ταιριαστή κατάληξη της ανούσιας εβδομάδας που πέ-ρασε και όχι το καινούργιο και όλο ενθουσιασμό ξεκίνημα της νέας - με τις φλυαρίες των κηρυγμάτων τους, θα έπρεπε να βροντοφωνά-ζουν: «Σταματήστε! Κράτει! Γιατί κάνετε πως τρέχετε τόσο γρήγο-ρα, ενώ στην πραγματικότητα σέρνεστε πιο αργά κι από τα σαλιγκά-ρια;»

Τα ψεΰδη και οι αυταπάτες περνιούνται για τις πιο ατράνταχτες αλήθειες, ενώ η πραγματικότητα αντιμετωπίζεται σαν παραμύθι. Αν

* Κομφούκιος, Ανάλεκτα. (Σ.τ.Μ.)

Page 147: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ Ε Ζ Η Σ Α ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 147

01 άνθρωποι ασχολούνταν σταθερά με ό,τι είναι πραγματικό και δεν επέτρεπαν στους εαυτούς τους να παρασύρονται σε πλάνες, η ζωή, για να τη συγκρίνουμε με κάτι που γνωρίζουμε, θα έμοιαζε με παρα-μύθι, με διήγηση μέσα από τις Χίλιες και μια νύχτες. Αν δείχναμε σε-βασμό μονάχα σε ό,τι είναι αναπόφευκτο και του αναγνωρίζαμε το δικαίωμα να υπάρχει, οι δρόμοι θ' αντηχούσαν από μουσική και ποί-ηση. Σε στιγμές ανάπαυλας και σύνεσης αντιλαμβανόμαστε πως μο-νάχα τα μεγάλα και αξιέπαινα πράγματα έχουν μόνιμη και απόλυτη ταυτότητα - πως οι ασήμαντοι φόβοι και οι ασήμαντες ηδονές δεν είναι παρά σκιές της πραγματικότητας. Αυτή είναι μια συνειδητοποί-ηση που πάντοτε μας ενθουσιάζει και μας εξυψώνει. Κλείνοντας τα μάτια και βυθιζόμενοι στον ύπνο, και επιτρέποντας στους εαυτούς τους να ξεγελιούνται από τις εντυποασεις, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο χτίζουν την καθημερινή, μονότονη ζωή τους πάνω σε θεμέλια ψευδαισθήσεων. Τα παιδιά, που στα παιχνίδια τους παίζουν τη ζωή, μπορούν και διακρίνουν τους αληθινούς νόμους και συσχετισμούς της πιο καθαρά από τους μεγάλους, οι οποίοι, ενώ αποτυγχάνουν να ζήσουν άξια τη ζωή τους, νομίζουν ότι τους κάνει πιο σοφούς η εμπειρία τους - δηλαδή η αποτυχία τους. Σ' ένα ινδουιστικό βιβλίο διάβασα ότι «ήταν κάποτε ο γιος ενός βασιλιά, ο οποίος, έχοντας εκ-διωχθεί σε βρεφική ηλικία από την πόλη του, ανατράφηκε από ένα δασοκόμο. Έως ότου ενηλικιώθηκε, πίστευε ότι ανήκε στη βάρβαρη φυλή με την οποία είχε περάσει όλα αυτά τα χρόνια της ζωής του. Όταν όμως ένας από τους υπουργούς του πατέρα του τον βρήκε και του αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα, ο τρόπος που αντι-λαμβανόταν τον εαυτό του άλλαξε και κατάλαβε ότι ήταν πρίγκιπας. Έτσι και η ψυχή», συνεχίζει ο Ινδός φιλόσοφος, «εξαιτίας των περι-στάσεων στις οποίες τυχαίνει να βρίσκεται, παρεξηγεί τον ίδιο της το χαρακτήρα, ώσπου κάποιος άγιος δάσκαλος της αποκαλύπτει την αλήθεια και τότε αντιλαμβάνεται πως είναι η ίδια Βράχμα*».

Πιστεύω πως ο λόγος που εμείς, οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας,

* Ο θεός της δημιουργίας συμφωνά με τον ινδουισμό. (Σ.τ.Μ)

Page 148: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

148 W A L D E N

ζοΰμε μια τόσο ευτελή ζωή είναι ότι η αντίληψή μας δε φτάνει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Νομίζουμε πως ό,τι φαίνεται, αυτό είναι. Αν έκανε κάποιος έναν περίπατο μέσα στην πόλη και το βλέμμα του εστιαζόταν μονάχα στην πραγματικότητα, πώς νομίζετε ότι θα του φαινόταν το εμπορικό μας κέντρο; Αν τυχόν μας παρου-σίαζε τα όσα πραγματικά είχε αντικρίσει, αποκλείεται από την περι-γραφή του να αναγνωρίζαμε το μέρος για το οποίο μας μιλούσε. Κοιτάξτε ένα δημαρχείο, ένα δικαστήριο, μια φυλακή, ένα κατάστη-μα ή μια κατοικία και πείτε τι είναι το καθένα από αυτά αν το αντι-κρίσει κανείς με το βλέμμα της αλήθειας: όλα τους θα διαλυθούν στα εξ ων συνετέθησαν αμέσως μόλις ξεκινήσετε την περιγραφή σας. Οι άνθρωποι θεωρούν ότι η αλήθεια είναι απόμακρη, ότι βρίσκεται στις παρυφές του ηλιακού συστήματος, πίσω από το πιο μακρινό αστέρι, πριν από τον Αδάμ και μετά τον τελευταίο άνθρωπο. Πράγματι, υπάρχει κάτι αληθινό και υψηλό στην αιωνιότητα. Όμως όλες αυτές οι στιγμές, οι τόποι και οι περιστάσεις βρίσκονται στο εδώ και στο τώρα. Ο ίδιος ο Θεός πραγματώνεται σε κάθε παρούσα στιγμή και δεν πρόκειται να γίνει περισσότερο θεϊκός, όσοι αιώνες κι αν περά-σουν. Όσο για εμάς, γινόμαστε ικανοί να κατανοήσουμε όλα όσα εί-ναι υψηλά και ευγενή μονάχα αν εμπνεόμαστε διαρκώς από την πραγματικότητα που μας περιβάλλει, αν αφήνουμε την πραγματικό-τητα να μας διαπερνά. Το σύμπαν ανταποκρίνεται ανελλιπώς και υπάκουα στις ιδέες μας· είτε ταξιδεύουμε γρήγορα είτε αργά, ο δρό-μος μας είναι στρωμένος. Ας αφιερώσουμε λοιπόν τις ζωές μας στη δημιουργία ιδεών. Ο ποιητής και ο καλλιτέχνης ποτέ ως τώρα δε διακατέχονταν από έναν τόσο ευγενή σκοπό και ίσως κάποιοι από τις επόμενες γενιές καταφέρουν να τον πραγματοποιήσουν.

Ας περάσουμε μια μέρα με τρόπο τόσο απλό και άμεσο όσο η ίδια η Φύση κι ας μην αφήσουμε το κάθε καρυδότσουφλο ή κουνού-πι που έτυχε να βρεθεί μπροστά μας να μας βγάλει από την πορεία μας. Ας σηκωθούμε νωρίς και γρήγορα, ας πάρουμε το πρωινό μας ήρεμα, ατάραχα. Ας έρθουν παρέες κι ας φύγουν, ας χτυπήσουν οι καμπάνες κι ας κλάψουν τα παιδιά - ας αποφασίσουμε να ζήσουμε

Page 149: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ 149

μια μέρα, να ζήσουμε στ' αλήθεια. Γιατί δηλαδή θα πρέπει να αφε-θούμε να μας παρασύρει το ρέμα; Ας μην πανικοβληθούμε, ας μην αφήσουμε να μας καταπιεί η τρομερή αυτή δίνη που ονομάζεται «γεύμα» και εντοπίζεται στις ξέρες του μεσημεριού. Προσπεράστε τον κίνδυνο αυτό και θα έχετε σωθεί, αφού η διαδρομή από εκεί και πέρα θα είναι κατηφορική. Πλεύστε γύρω από τον κίνδυνο, με τις αι-σθήσεις σας σε εγρήγορση, με τη ζωντάνια του πρωινού, κοιτάζο-ντας από την άλλη, καθώς είστε δεμένοι στο κατάρτι σαν τον Οδυσ-σέα. Αν σφυρίξει η μηχανή, αφήστε τη να σφυρίζει μέχρι να βρα-χνιάσει. Αν χτυπήσει η καμπάνα, γιατί πρέπει σώνει και καλά να τρέξουμε αμέσως; Ας καθίσουμε πρώτα να στοχαστούμε πάνω στη μουσική που βγάζει. Ας βρούμε πρώτα γερό πάτημα, ας βυθίσουμε τα πόδια μας μέσα στη λάσπη της κοινής γνώμης, της προκατάληψης, της παράδοσης, της ψευδαίσθησης και της επίφασης, μέσα σ' αυτές τις προσχώσεις που σκεπάζουν ολόκληρο τον πλανήτη, από το Παρί-σι και το Λονδίνο ως τη Νέα Υόρκη, τη Βοστόνη και το Κόνκορντ, που σκεπάζουν εκκλησία και κράτος, ποίηση, φιλοσοφία και θρη-σκεία, ώσπου να βρούμε το στέρεο πυθμένα, το πετρώδες έδαφος που θα μπορούμε να αποκαλέσουμε πραγματικότητα και να πούμε: αυτή είναι, δε χωράει καμία αμφιβολία. Κι έπειτα ας ξεκινήσουμε, αφού θα έχουμε ένα point d' appui που θα βρίσκεται πέρα από πλημ-μύρα, παγετό ή φωτιά, έναν τόπο όπου θα μπορεί κανείς να χτίσει έναν τοίχο, να ιδρύσει ένα κράτος ή τουλάχιστον να στηρίξει με ασφάλεια το στύλο μιας λάμπας, ή ίσως ένα εργαλείο μέτρησης, όχι το νειλόμετρο των αρχαίων Αιγυπτίων αλλά ένα «πραγματικόμε-τρο», έτσι που οι μελλοντικές γενιές να μάθουν πόσο μεγάλες ήταν κάποιες εποχές οι πλημμύρες από ψεύδη και επιφάσεις. Αν σταθείτε μπροστά από ένα γεγονός και το κοιτάξετε καταπρόσωπο, θα δείτε τον ήλιο να αστράφτει και στις δύο του επιφάνειες, σαν να 'ταν για-ταγάνι* και θα νιώσετε τη γλυκιά του κόψη να σας διαπερνά την καρδιά και το μεδούλι, έτσι που θα μπορείτε να τελευτήσετε ευτυχι-σμένοι το θνητό σας βίο. Στη ζωή ή στο θάνατο, αυτό που λαχταράμε είναι μονάχα η πραγματικότητα. Αν στ' αλήθεια πεθαίνουμε, ας

Page 150: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

150 W A L D E N

ακούσουμε λοιπόν τον επιθανάτιο ρόγχο στα λαρύγγια μας κι ας νιώσουμε το κρΰο να μουδιάζει τα άκρα μας. Αν ζοΰμε, ας κάνουμε αυτό που πρέπει να κάνουμε.

Ο χρόνος δεν είναι παρά ένα ρυάκι στο οποίο πηγαίνω να ψαρέ-ψω. Πίνω το νερό του* καθώς όμως πίνω, βλέπω την άμμο στο βυθό και διαπιστώνω πόσο ρηχό είναι. Τα λιγοστά του νερά περνούν και φεύγουν, όμως η αιωνιότητα μένει. Θέλω να πιω κι άλλο* θέλω να ψαρέψω στον ουρανό, με το χαλικοστρωμένο του βυθό γεμάτο αστέ-ρια. Δεν ξέρω να μετράω μέχρι το ένα. Δεν ξέρω ποιο είναι το πρώ-το γράμμα του αλφάβητου. Όλη μου τη ζωή μετανιώνω που δεν ήμουν ποτέ τόσο σοφός όσο τη μέρα που γεννήθηκα. Η διάνοια μοι-άζει με νυστέρι: ανοίγει δρόμο και φτάνει στην καρδιά των πραγμά-των. Δεν επιθυμώ να εργαστώ περισσότερο με τα χέρια μου απ' όσο είναι απαραίτητο. Το κεφάλι μου είναι χέρια μαζί και πόδια. Νιώθω πως ό,τι καλύτερο έχω βρίσκεται συγκεντρωμένο εκεί. Το ένστικτο μου λέει πως το κεφάλι μου είναι ένα όργανο για να σκάβω λαγού-μια, όπως κάποια πλάσματα χρησιμοποιούν το μουσούδι και τα μπροστινά τους πόδια. Έτσι κι εγώ με το κεφάλι μου θα σκάψω λα-γούμι, θα ανοίξω δρόμο μέσα από αυτούς τους λόφους. Έχω την αί-σθηση ότι η πιο πλούσια φλέβα βρίσκεται κάπου εδώ γύρω* σ' αυτό το συμπέρασμα με οδηγεί το μαγικό μου ραβδί και οι αναθυμιάσεις που βλέπω να υψώνονται. Εδώ, λοιπόν, θα αρχίσω να σκάβω.

Page 151: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Δείχνοντας λίγο περισσότερη περίσκεψη στην επιλογή των ασχολιών τους, όλοι οι άνθρωποι ίσως κατάφερναν να γίνουν κατά κΰριο λόγο σπουδαστές και παρατηρητές, εφόσον και η φΰση και ο προορισμός τους είναι ζητήματα που οπωσδήποτε ενδιαφέρουν τον καθένα. Στη συγκέντρωση υλικών αγαθών για εμάς ή για τους απογόνους μας, στη δημιουργία μιας οικογένειας ή ενός κράτους, ακόμα και στην επιδίωξη της δόξας, είμαστε όλοι μας θνητοί. Όμως στην ενασχόλη-ση με την αλήθεια είμαστε αθάνατοι κι εκεί δε χρειάζεται να φοβό-μαστε οΰτε τις αλλαγές οΰτε τις ατυχίες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και Ινδοί φιλόσοφοι κατάφεραν να ανασηκώσουν μια γωνία του πέπλου που καλύπτει το άγαλμα της θεότητας· και μέχρι σήμερα ο τρεμάμε-νος αυτός μανδύας παραμένει ανασηκωμένος. Έτσι μπορώ κι εγώ να ατενίσω την ίδια πρωτόγνωρη λάμψη που αντίκρισαν κι εκείνοι, αφοΰ ήταν το κομμάτι μου μέσα τους που φέρθηκε τότε με τόση τόλ-μη κι είναι το κομμάτι τους μέσα μου σήμερα που ξαναβλέπει το υπέροχο αυτό όραμα. Οΰτε ένας κόκκος σκόνης δεν έχει κατακαθί-σει στο μανδύα αυτό, οΰτε δευτερόλεπτο δεν έχει περάσει από τότε που αποκαλύφτηκε η θεότητα. Ο χρόνος τον οποίο κατανοούμε στ' αλήθεια, ο χρόνος που πραγματικά μπορεί να κατανοηθεί, δεν είναι οΰτε παρελθόν οΰτε παρόν οΰτε μέλλον.

Η κατοικία μου ήταν φιλικά διακείμενη όχι μόνο προς τη σκέψη αλλά και προς τη μελέτη, περισσότερο κι από ένα πανεπιστήμιο. Και παρ' όλο που βρισκόμουν έξω από την εμβέλεια των συνηθισμένων

Page 152: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

152 W A L D E N

δανειστικών βιβλιοθηκών και των συγγραμμάτων που κυκλοφορούν σ' αυτές, είχα μπει περισσότερο από κάθε άλλη φορά στη σφαίρα επιρροής των βιβλίων εκείνων που κυκλοφορούν διαρκώς ανά τον κόσμο, που οι προτάσεις τους γράφτηκαν για πρώτη φορά πάνω σε κομμάτια από φλοιό δέντρων κι από τότε απλά αντιγράφονται από καιρού εις καιρόν σε λινάρι ή χαρτί. Λέει ο ποιητής Μιρ Καμάρ Ου-ντίν Μαστ*: «Καθιστός περιδιαβάζω στο χώρο του πνεύματος* αυτό είναι το πλεονέκτημα που μου δίνουν τα βιβλία. Μεθώ με ένα μονά-χα ποτήρι κρασί* αυτή την απόλαυση βίωσα όταν ήπια το νέκταρ των απόκρυφων δογμάτων». Όλο το καλοκαίρι είχα στο τραπέζι μου την Ιλιάδα του Ομήρου, αν και το μόνο που έκανα είναι να ρίχνω πού και πού μια ματιά σε κάποια σελίδα της. Στην αρχή, η αδιάκοπη χει-ρωνακτική εργασία δε μου άφηνε χρόνο για μελέτη, αφού είχα να τελειώσω το σπίτι μου ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να σπείρω τα φασό-λια μου. Όμως έπαιρνα κουράγιο από την προσμονή της μελέτης που ήξερα ότι θα έκανα αργότερα, όταν θα είχα την ευκαιρία. Στα διαλείμματα από τη δουλειά μου διάβασα ένα δυο ευτελή ταξιδιωτι-κά βιβλία, ώσπου η ενασχόληση αυτή με έκανε να ντρέπομαι για τον εαυτό μου και αναρωτήθηκα πού ζούσα τέλος πάντων εγώ.

Ο σπουδαστής μπορεί να προσπαθήσει να διαβάσει τον Όμηρο ή τον Αισχύλο στα αρχαία ελληνικά χωρίς τον κίνδυνο να θεωρηθεί σπατάλη χρόνου ή πολυτέλεια η πράξη του αυτή, διότι με τούτο υπο-δηλώνει ότι μιμείται ως ένα βαθμό τους ήρωες των συγγραφέων αυ-τών και αφιερώνει τις πρωινές του ώρες στον ιερό βωμό των σελί-δων τους. Τα έπη, ακόμα και αν είναι τυπωμένα στη μητρική μας γλώσσα, πάντοτε θα αποτελούν γλώσσα νεκρή σε καιρούς εκφυλι-σμού. Και πρέπει να αναζητούμε με ζήλο την έννοια κάθε λέξης και κάθε αράδας, εκμαιεύοντας ένα νόημα μεγαλύτερο από εκείνο που μας επιτρέπει η κοινή χρήση και επιστρατεύοντας όση σοφία, αν-δρεία και γενναιοδωρία τυχαίνει να έχουμε. Η σύγχρονη φθηνή και παραγωγικότατη τυπογραφία με όλες της τις μεταφράσεις δεν έχει

* Πέρσης ποιητής του 18ου αιώνα. (Σ.τ.Μ.)

Page 153: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 153

καταφέρει να μας φέρει περισσότερο κοντά στους επικούς ποιητές της αρχαιότητας. Μοιάζουν το ιδιο μοναχικοί και η γλώσσα τους το ιδιο σπάνια και παράξενη, όπως πάντα. Αξίζει τον κόπο να ξοδέψε-τε τις νεανικές σας ημέρες και τις πολύτιμες ώρες σας μόνο και μόνο για να μάθετε λίγες λέξεις μιας αρχαίας γλώσσας, λέξεις που υψώ-νονται πάνω από την ευτέλεια της καθημερινότητας και γίνονται μό-νιμες προκλήσεις και τροφή για σκέψεις. Δεν είναι καθόλου μάταιο που ο αγρότης θυμάται και επαναλαμβάνει τις ελάχιστες λατινικές λέξεις που έχει ακούσει. Μερικές φορές οι άνθρωποι μιλούν σαν να επρόκειτο η μελέτη των κλασικών συγγραφέων κάποια στιγμή να δώσει τη θέση της σε πιο σύγχρονες και πρακτικές σπουδές* όμως ο πρωτοπόρος σπουδαστής πάντοτε θα μελετά τους κλασικούς συγ-γραφείς, σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένοι και όσο αρχαία κι αν είναι τα κείμενά τους. Διότι, τι άλλο είναι τα κλασικά κείμενα, αν όχι οι πιο ευγενείς σκέψεις του ανθρώπου; Είναι τα μόνα μαντεία που δεν έχουν παρακμάσει και μέσα τους υπάρχουν απαντήσεις ακόμα και για τα πιο σύγχρονα ερωτήματα, που όμοιές τους δεν έδωσαν ποτέ ούτε οι Δελφοί ούτε η Δωδώνη. Τι κι αν πρόκειται για κείμενα αρχαία; Αν ήταν έτσι, θα έπρεπε να σταματήσουμε να μελε-τάμε τη Φύση, αφού κι εκείνη είναι τόσο παλιά. Το καλό διάβασμα -με άλλα λόγια, το διάβασμα βιβλίων με διάθεση και πνεύμα αλή-θειας - αποτελεί ευγενή άσκηση, η οποία απαιτεί από τον αναγνώ-στη περισσότερο κόπο απ' οποιαδήποτε άλλη υπαγορεύεται από τις σύγχρονες συνήθειες. Απαιτεί εξάσκηση σαν κι εκείνη των αθλητών και σταθερή προσήλωση στο αντικείμενο για σχεδόν όλη τη διάρ-κεια της ζωής. Τα βιβλία πρέπει να διαβάζονται με την ίδια περίσκε-ψη και αυτοσυγκράτηση με την οποία γράορτηκαν. Δεν αρκεί μονάχα να μπορεί κάποιος να μιλά τη γλώσσα του έθνους από το οποίο προ-έρχονται, αφού υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ της προφορικής και της γραπτής γλώσσας, μεταξύ της γλώσσας που ακούγεται και εκείνης που διαβάζεται. Η πρώτη είναι συνήθως εφήμερη - τίποτε άλλο παρά ένας απλός ήχος, μια ομιλία, μια διάλεκτος, σχεδόν βάρ-βαρη, την οποία μαθαίνουμε ασυνείδητα, όπως οι βάρβαροι, όπως

Page 154: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

154 W A L D E N

τα παιδιά από τη μητέρα τους. Η δεύτερη αποτελεί την ώριμη φάση της πρώτης, το απόσταγμα της εμπειρίας της: αν η πρώτη είναι η μη-τρική μας γλώσσα, η δεύτερη είναι η πατρική μας, ένα σπάνιο και πολύτιμο εκφραστικό μέσο, τόσο σπουδαία ώστε το αυτί να μην μπο-ρεί να την αντιληφθεί ολόκληρη, που για να τη μιλήσουμε πρέπει να ξαναγεννηθούμε. Τα πλήθη των ανθρώπων που τα χρόνια του Με-σαίωνα απλώς μιλούσαν την ελληνική και τη λατινική γλώσσα δεν αποκτούσαν καμιά κληρονομική ικανότητα να διαβάζουν τα έργα αυτών των ιδιοφυών συγγραφέων μόνο και μόνο επειδή είχε τΰχει να γεννηθούν με τις γλώσσες αυτές ως μητρικές. Κι αυτό γιατί τα έρ-γα εκείνα δεν είχαν γραφτεί στα ελληνικά ή στα λατινικά τα οποία γνώριζαν, αλλά στη σπάνια και ξεχωριστή γλώσσα της λογοτεχνίας. Τα πλήθη δεν είχαν μάθει τις ευγενείς διαλέκτους της Ελλάδας και της Ρώμης. Ακόμα και τα υλικά πάνω στα οποία είχαν γρα(ρτεί τα αθάνατα έργα της αρχαιότητας γι' αυτοΰς δεν ήταν παρά σπατάλη χαρτιού κι αντί γι' αυτά αποθέωναν τη φθηνή σύγχρονή τους λογοτε-χνία. Μόλις όμως τα διάφορα ευρωπαϊκά έθνη απέκτησαν ξεχωρι-στές, αν και ακατέργαστες, δικές τους γραπτές γλώσσες, οι οποίες επαρκούσαν για τη λογοτεχνία τους που τότε αναπτυσσόταν, τότε σημειώθηκε μια αναζωπύρωση της δίψας για μάθηση και οι λόγιοι μπόρεσαν να διακρίνουν τους μακρινούς θησαυρούς της αρχαιότη-τας. Εκείνα που οι πλειονότητα των Ρωμαίων και των Ελλήνων δεν μπορούσε να ακούσει, με την πάροδο μερικών αιώνων ένας περιορι-σμένος αριθμός λογίων μπορούσαν να τα διαβάσουν, κι ακόμα και σήμερα ελάχιστοι είναι οι μορφωμένοι άνθρωποι που έχουν αυτή την ικανότητα.

Όσο και αν θαυμάζουμε τα περιστασιακά ξεσπάσματα ευγλωτ-τίας των ρητόρων, οι πιο ευγενείς γραπτές λέξεις απέχουν τόσο πολύ από το φευγαλέο προφορικό λόγο όσο τα αστέρια του στερεώματος από τη γη. Εκεί είναι τα αστέρια. Όποιος μπορεί, ας τα διαβάσει. Οι αστρονόμοι τα παρατηρούν και καταγράφουν τα σχόλιά τους αδιά-κοπα, Αυτά δεν είναι απλές εκπνοές, όπως είναι οι καθημερινές μας συνομιλίες και τα χνότα μας. Ό,τι στο βήμα του ομιλητή περνιέται

Page 155: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 155

για ευγλωττία, στο χώρο της μελετης αποκαλύπτεται ως απλή ρητο-ρεία. Ο ρήτορας αντλεί την έμπνευσή του από ενα παροδικό περι-στατικό και μιλά στον όχλο που βρίσκεται αντίκρυ του, σε εκείνους που μπορούν να τον ακούσουν ο συγγραφέας όμως, ο οποίος βρί-σκει έμπνευση στην ίδια τη γαλήνια ζωή του και για τον οποίο το πε-ριστατικό και το πλήθος που εμπνέουν το ρήτορα δε θα ήταν παρά περισπασμοί, μιλά κατευθείαν στη διάνοια και στην καρδιά της αν-θρωπότητας, σε όλους όσοι είναι σε θέση να τον καταλάβουν, σε κά-θε εποχή.

Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που ο Μέγας Αλέξανδρος κουβαλούσε μαζί του σε όλες του τις εκστρατείες την Ιλιάδα σε μια πολύτιμη κοσμηματοθήκη. Ο γραπτός λόγος είναι το πιο διαλεχτό κατάλοιπο του παρελθόντος. Είναι το πιο προσωπικό και ταυτόχρο-να το πιο παγκόσμιο απ' όλα τα έργα τέχνης. Είναι το έργο τέχνης που βρίσκεται πιο κοντά στην ίδια τη ζωή. Μπορεί να μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες της γης και όχι μόνο να διαβαστεί, αλλά και να γίνει ανάσα για όλα τα ανθρώπινα χείλη. Δεν αποτυπώνεται μονάχα στο μάρμαρο ή στο πανί, αλλά σμιλεύεται από την ίδια την πνοή της ζωής. Το σύμβολο της σκέψης ενός ανθρώπου της αρχαιότητας γίνε-ται λόγος του σύγχρονου ανθρώπου. Δυο χιλιάδες καλοκαίρια δεν κατάφεραν να φθείρουν τα μνημεία της κλασικής ελληνικής λογοτε-χνίας* απεναντίας, τους προσέδωσαν μια μεστή, χρυσή φθινοπωρινή απόχρωση, όπως έκαναν και στα αρχαία ελληνικά μάρμαρα. Κι αυτό διότι μεταφέρουν τη δική τους γαλήνια και ουράνια αύρα σε κάθε γωνιά της γης, μια αύρα που τα προστατεύει από τη διάβρωση του χρόνου. Τα βιβλία αποτελούν το θησαυρό του κόσμου και την πιο πολύτιμη κληρονομιά όλων των γενεών και των εθνών. Τα πιο παλιά και τα πιο καλά βιβλία στέκονται δικαιωματικά στα ράφια κάθε σπι-τιού. Δεν έχουν καμιά ανάγκη να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Όσο φωτίζουν τον αναγνώστη και του δίνουν δύναμη, η κοινή του λογική θα τον εμποδίσει να τα απαρνηθεί. Οι συγγραφείς τους απο-τελούν τη φυσική και αδιαμφισβήτητη αριστοκρατία κάθε κοινωνίας και η επίδρασή τους πάνω στην ανθρωπότητα είναι ισχυρότερη από

Page 156: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

156 W A L D E N

κάθε βασιλιά και κάθε αυτοκράτορα. Όταν ο αγράμματος έμπορος, που συχνά τρέφει αισθήματα περιφρόνησης προς τα βιβλία, κερδί-σει με την εργατικότητα και την επιχειρηματικότητά του τον ελεύθε-ρο χρόνο και την ανεξαρτησία που τόσο επιθυμούσε και επιτέλους του επιτραπεί η είσοδος στους κοινωνικούς κύκλους του πλούτου και της μόδας, αναπόφευκτα θα έρθει η στιγμή που θα στραφεί προς τους ακόμα υψηλότερα ιστάμενους, αλλά απρόσιτους γι' αυτόν, κύ-κλους της διανόησης και του πνεύματος. Τότε αντιλαμβάνεται πόσο ελλιπής είναι η πνευματική του καλλιέργεια και πόσο μάταια και ανεπαρκή όλα του τα πλούτη, και αποδεικνύει γι' άλλη μια φορά την καπατσοσύνη του με τη φροντίδα που δείχνει στα παιδιά του ώστε να διασφαλίσει την καλλιέργεια του πνεύματός τους, την έλλειψη της οποίας τόσο έντονα νιώθει ο ίδιος. Κι έτσι κάνει οικογένεια.

Όσοι δεν έχουν μάθει να διαβάζουν τους αρχαίους κλασικούς συγγραφείς στη γλώσσα τους πρέπει να έχουν εξαιρετικά ελλιπείς γνώσεις γύρω από την ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι αξιοσημείω-το το γεγονός ότι καμία μεταφορά των έργων αυτών δεν έχει γίνει σε κάποια σύγχρονη γλώσσα, εκτός και αν θεωρήσουμε ότι ο πολιτι-σμός μας μεταφέρει στοιχεία από εκείνη την εποχή. Ο Όμηρος δεν έχει ακόμη μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα, ούτε ο Αισχύλος ή ο Βιργίλιος* - έργα που διαπνέονται από τόσο υψηλά αισθήματα και είναι τόσο όμορφα, σχεδόν όσο κι ένα ανοιξιάτικο πρωινό. Οι μετα-γενέστεροι συγγραφείς, ό,τι κι αν πούμε για την ευφυΐα τους, σπά-νια, για να μην πω ποτέ, (ρτάνουν τη λεπτή ομορφιά και τη δεξιοτε-χνία των αρχαίων ή την πνευματική οξύτητα και τη διά βίου αφοσίω-σή τους στο έργο. Μόνο εκείνοι που δε γνώρισαν ποτέ τα έργα αυτά μπορούν να ισχυρίζονται ότι κάποτε θα ξεχαστούν. Για να μπορέ-σουμε να τα ξεχάσουμε, πρέπει πρώτα να διαθέτουμε την παιδεία και το πνεύμα που θα μας επιτρέψουν να τα πλησιάσουμε και να τα εκτιμήσουμε. Πόσο πλούσια θα είναι η εποχή εκείνη κατά την οποία

* Ο Θορώ απεχθανόταν τις μεταφράσεις των αρχαίων κλασικών συγγραφέων που υπήρχαν διαθέσιμες στην εποχή του. (Σ.τ.Μ.)

Page 157: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 157

τα κατάλοιπα του παρελθόντος που ονομάζουμε κλασικά εργα, κα-θώς και οι ακόμα πιο παλιές και κλασικές αλλά παρ' όλα αυτά λιγό-τερο γνωστές Γραφές των εθνών θα έχουν συγκεντρωθεί και το κάθε Βατικανό θα έχει γεμίσει με Βέδες, Ζεδαβέστες και Βίβλους, με τα έργα του Ομήρου, του Δάντη και του Σαίξπηρ, και όλες οι επόμενες γενιές θα έχουν εναποθέσει με τη σειρά τους τα τρόπαιά τους στις αγορές του κόσμου! Με μια τέτοια περιουσία, θα μπορούμε να ελπί-ζουμε πως θα (ρτάσουμε επιτέλους τον ουρανό.

Τα έργα των μεγάλων ποιητών δεν τα έχει ακόμη οικειοποιηθεί η ανθρωπότητα, απλούστατα διότι μόνο οι μεγάλοι ποιητές είναι σε θέση να το κάνουν. Έχουν διαβαστεί μόνο όπως διαβάζει η πλειονό-τητα των ανθρώπων τα αστέρια, στην καλύτερη περίπτωση με τον τρόπο της αστρολογίας και όχι μ' εκείνον της αστρονομίας. Οι πε-ρισσότεροι άνθρωποι έχουν μάθει να διαβάζουν μόνο και μόνο για να λένε ότι χαλαρώνουν, όπως έχουν μάθει να μετρούν μόνο και μό-νο για να μπορούν να κρατούν τους λογαριασμούς τους ώστε να μην τους κοροϊδεύουν στο εμπόριο. Όμως για την ανάγνωση ως ευγενή διανοητική άσκηση γνωρίζουν ελάχιστα ή τίποτε. Κι όμως, αυτή μό-νο είναι ανάγνωση με την υψηλή έννοια: όχι εκείνη που μας νανου-ρίζει όπως κάθε πολυτέλεια, βυθίζοντας σε ύπνο μακάριο τις πιο ευ-γενείς μας ικανότητες, αλλά εκείνη που για να την πετύχουμε πρέπει να σταθούμε στα ακροδάχτυλά μας και να της αφιερώσουμε τις πιο δραστήριες και φωτισμένες ώρες μας.

Πιστεύω ότι, αφού πια μάθουμε το αλφάβητο, θα πρέπει να δια-βάζουμε ό,τι καλύτερο διαθέτει η λογοτεχνία και όχι να επαναλαμ-βάνουμε αιωνίως το άλφα, το βήτα και τις μονοσύλλαβες λέξεις. Πρέπει να προχωράμε τάξεις και όχι να μένουμε όλη μας τη ζωή στάσιμοι στην πρώτη. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ευχαριστημέ-νοι αν είναι σε θέση να διαβάσουν ή να ακούσουν κάποιον να τους διαβάζει ένα καλό βιβλίο, τη Βίβλο, η σοφία του οποίου τους έχει καταδικάσει. Την υπόλοιπη ζωή τους φυτοζωούν και χαραμίζουν τις πνευματικές τους ικανότητες σε αυτό που αποκαλείται «εύκολο διά-βασμα». Υπάρχει στη δανειστική μας βιβλιοθήκη ένα πολύτομο έργο

Page 158: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

158 W A L D E N

το ojtoio φέρει τον τίτλο Μικρή Ανάγνωση, που στην αρχή πίστευα ότι αναφερόταν σε κάποια μικρή πόλη με το όνομα αυτό, την οποία δεν είχε τΰχει να επισκε(ρτώ. Υπάρχουν πολλοί που, σαν τους κορ-μοράνους και τις στρουθοκαμήλους, μπορούν να χωνέψουν τα πά-ντα, ακόμα και έπειτα από ένα πλσΰσιο γεΰμα όλο κρέατα και λαχα-νικά, γιατί δεν αντέχουν να βλέπουν τίποτε να πηγαίνει χαμένο. Αν κάποιοι άλλοι είναι οι μηχανές που παρέχουν αυτοΰ του είδους την τροφή, εκείνοι είναι οι μηχανές που την καταναλώνουν. Διαβάζουν για χιλιοστή φορά την ιστορία του Ζαβουλών και της Σεφρονίάς, ότι αγαπιόνταν όσο κανείς δεν είχε αγαπήσει ποτέ πριν και πόσα εμπό-δια έπρεπε να συναντήσει στο δρόμο της η αληθινή τους αγάπη -πώς έτρεξε, πώς σκόνταψε και πώς ξανασηκώθηκε, και πάλι από την αρχή. Ή την ιστορία κάποιου κακομοίρη που ανέβηκε στην κορυφή ενός καμπαναριού, ενώ δεν είχε καμιά δουλειά εκεί. Κι έπειτα, αφοΰ τον ανέβασε χωρίς λόγο ως εκεί πάνω, ο περιχαρής μυθιστο-ριογράφος χτυπά την καμπάνα για να τρέξει όλος ο κόσμος και να μάθει - ω. Θεέ μου! - πώς κατάφερε να ξανακατέβει. Προσωπικά πιστεύω ότι όλους αυτοΰς τους επίδοξους ήρωες του παγκόσμιου μυ-θιστορήματος θα έπρεπε κάποιος να τους μεταμορφώσει σε ανεμο-δείκτες, όπως παλιά έβαζαν τους ήρωες ψηλά στους αστερισμούς, και να τους αφήσει εκεί πάνω να περιστρέφονται μέχρι να σκουριά-σουν, αντί να κατεβαίνουν και να ενοχλούν τους τίμιους ανθρώπους με τα καμώματά τους. Την επόμενη φορά που κάποιος μυθιστοριο-γράφος χτυπήσει την καμπάνα δεν πρόκειται να το κουνήσω από τη θέση μου και δεν πα να καεί το δημαρχείο. «Το χοροπήδημα του Τιπ Τόου Χοπ, ένα μεσαιωνικό ρομάντζο από τον ξακουστό συγγραφέα του Τιτλ Τολ Ταν, σε μηνιαίες συνέχειες· προβλέπεται να γίνει ανάρ-παστο! Προλάβετε! Μη στριμώχνεστε!» Και όλα αυτά τα διαβάζουν με μάτια και στόματα ορθάνοιχτα, με μια ακόρεστη, πρωτόγονη πε-ριέργεια και με ακούραστα στομάχια, που χωνεύουν τα πάντα στη στιγμή χωρίς ποτέ να παθαίνουν δυσπεψία, όπως ένα τετράχρονο πι-τσιρίκι διαβάζει τη Σταχτοπούτα του με το επίχρυσο εξώφυλλο που του την αγόρασαν για δύο σεντς. Και δε βλέπω να έχουν οι μεν κα-

Page 159: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 159

μια διαφορά από το δε, οΰτε στην προφορά, οΰτε στο ρυθμό, οΰτε στον τονισμό των λέξεων, οΰτε καν στην ικανότητα διαπίστωσης του ηθικού διδάγματος. Το αποτέλεσμα είναι διαταραχές της όρασης, τελμάτωση των ζωτικών λειτουργιών και μια γενική αναισθησία και ατροφία όλων των διανοητικών ικανοτήτων. Αυτό το είδος του γλυ-κίσματος ψήνεται καθημερινά και με μεγαλύτερη επιμέλεια από το απλό σταρένιο ή καλαμποκένιο ψωμί σχεδόν σε κάθε φούρνο και πάντοτε υπάρχει μια μεγάλη αγορά γι' αυτό.

Τα καλύτερα βιβλία δε διαβάζονται οΰτε από εκείνους που απο-καλούνται καλοί αναγνώστες. Ποιο είναι το επίπεδο του πολιτισμού μας εδώ στο Κόνκορντ; Στη μικρή αυτή πόλη, εκτός ελάχιστων εξαι-ρέσεων, δεν υπάρχει κανείς που να ενδιαφέρεται για τα καλύτερα βιβλία, ή έστω για τα πολύ καλά, ακόμη κι αν είναι γραμμένα στην αγγλική γλώσσα, που τις λέξεις τους μπορούν εν πάση περιπτώσει να τις διαβάσουν όλοι. Ακόμη και οι απόφοιτοι κολεγίων και οι άν-θρωποι που έχουν αποκτήσει τη λεγόμενη «φιλελεύθερη παιδεία», τόσο εδώ όσο και αλλού, στην πραγματικότητα ελάχιστη έως καθό-λου επαφή έχουν με τους Άγγλους κλασικούς συγγραφείς. Κι όσο για την καταγραμμένη σοφία της ανθρωπότητας, τους αρχαίους κλα-σικούς συγγραφείς και τις Βίβλους, έργα προσιτά σε όλους όσοι εν-διαφέρονται γι' αυτά, οι προσπάθειες που κάνουν οι άνθρωποι για να τα γνωρίσουν είναι ισχνότατες. Ξέρω ένα μεσήλικα ξυλοκόπο* που αγοράζει μια γαλλική εφημερίδα, απ' ό,τι λέει όχι για να μάθει τα νέα, γιατί αυτά τον αφήνουν αδιάφορο, αλλά για να «διατηρήσει την επαφή του με τη γλώσσα», μια και είναι από τον Καναδά. Και όταν τον ρωτώ ποιο θεωρεί το καλύτερο που μπορεί να κάνει στον κόσμο αυτό, απαντά ότι, εκτός από αυτό που ήδη κάνει, θεωρεί χρή-σιμο να διατηρεί και να εμπλουτίζει τις γνώσεις του πάνω στην αγ-γλική γλώσσα. Οι περισσότεροι απόφοιτοι κολεγίου δεν κάνουν τί-ποτε παραπάνω από αυτό, ούτε και φιλοδοξούν να κάνουν τίποτε

* Πρόκειται για το φίλο του Θοροό Άλεξ Θεριέν, στον οποίο αναφέρεται εκτενέ-στερα στο κεφάλαιο «Επισκέπτες». (Σ.τ.Μ.)

Page 160: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

160 W A L D E N

παραπάνω, και για το σκοπό αυτό διαβάζουν αγγλόφωνες εφημερί-δες. Κάποιος που μόλις τέλειωσε το διάβασμα ενός από τα καλύτερα βιβλία που έχουν γραφτεί στην αγγλική γλώσσα, πόσους θα βρει άραγε με τους οποίους θα μπορέσει να συζητήσει πάνω σ' αυτό; Ή , ας υποθέσουμε ότι μόλις τέλειωσε το διάβασμα ενός αρχαιοελληνι-κού ή λατινικού κλασικού έργου στο πρωτότυπο, που ακόμα και οι λεγόμενοι αγράμματοι έχουν ακούσει να το επαινούν. Δε θα βρει ούτε έναν που να μπορεί να του μιλήσει γι' αυτό, αλλά θα είναι ανα-γκασμένος να παραμείνει βουβός. Ακόμη και στα κολέγιά μας είναι σπάνιο να βρει κανείς κάποιον καθηγητή που, ενώ έχει καταφέρει να αποκτήσει επαρκή γνώση της γλώσσας, να έχει καταφέρει αναλό-γως να κατανοήσει το πνεύμα και την ποίηση ενός αρχαίου Έλληνα κλασικού ποιητή ή έστω να τρέφει κάποια συμπάθεια προς τον επι-μελή και ηρωικό αναγνώστη. Κι όσο για τις ιερές Γραφές, τις Βί-βλους της ανθρωπότητας, ποιος υπάρχει στην πόλη αυτήν που είναι ικανός να μου πει έστω και τους τίτλους τους; Οι περισσότεροι νομί-ζουν ότι το μόνο έθνος που είχε ποτέ Αγία Γραφή ήταν οι Εβραίοι. Οι περισσότεροι δε θα διστάσουν να παρατήσουν τις δουλειές τους και να ξεστρατίσουν από το δρόμο τους αν είναι να μαζέψουν ένα ασημένιο δολάριο* όμως εδώ μπροστά μας βρίσκονται οι ολόχρυσες λέξεις, που γράφτηκαν από τους σοφότερους ανθρώπους της αρχαι-ότητας και την αξία των οποίων δεν παύουν να μας επιβεβαιώνουν οι σοφοί κάθε εποχής από τότε μέχρι σήμερα. Κι όμως, εμείς το μό-νο που μαθαίνουμε να κάνουμε είναι «εύκολες αναγνώσεις», να δια-βάζουμε τα αλφαβητάρια και τα αναγνωστικά μας και, μόλις τελειώ-νουμε το σχολείο, τις σειρές όπως η Μικρή Ανάγνωση και τα βιβλία με τα παραμύθια, που είναι για μικρά παιδιά και αρχάριους. Οι ικα-νότητές μας στην ανάγνωση, στη συζήτηση και στη σκέψη βρίσκο-νται όλες σε θλιβερά χαμηλό επίπεδο, σαν να είμαστε πυγμαίοι ή αν-θρωπάρια.

Φιλοδοξώ να γνωριστώ με ανθρώπους σοφότερους από αυτούς που έχει γεννήσει η γη του Κόνκορντ, που τα ονόματά τους είναι σχεδόν άγνωστα εδώ. Ή μήπως θα ήταν σωστό να έχω ακούσει το

Page 161: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 161

όνομα του Πλάτωνα και να μην έχω διαβάσει ποτέ κάποιο βιβλίο του; Σαν να ήταν ο Πλάτωνας συχωριανός μου και να μην τον είχα αντικρίσει ποτέ μου - σαν να ήταν γειτονάς μου και να μην τον είχα ακούσει ποτέ μου να μιλά, να μην είχα απολαύσει ποτέ μου τη σοφία των λόγων του. Πώς γίνεται κάτι τέτοιο; Οι Διάλογοί του, που περιέ-χουν όλα όσα ήταν αθάνατα μέσα του, βρίσκονται στο διπλανό ράφι κι όμως δεν τους έχω διαβάσει ποτέ μου. Είμαστε άξεστοι, αστοιχεί-ωτοι και αγράμματοι. Και ομολογώ ότι, στην περίπτωση αυτή, δεν κάνω μεγάλη διάκριση ανάμεσα στην αγραμματοσυνη των συχωρια-νών μου, που δεν έμαθαν ποτέ τους να διαβάζουν, και σ' εκείνη όσων έχουν μάθει να διαβάζουν μονάχα βιβλία για παιδιά και ηλίθι-ους. Πρέπει να γίνουμε ισάξιοι των σημαντικών ανθρώπων της αρ-χαιότητας, πρώτα όμως πρέπει να μάθουμε πόσο άξιοι ήταν εκείνοι. Είμαστε μια φυλή μικρών ανθρώπων και οι διανοητικές μας πτήσεις δεν ξεπερνούν κατά πολΰ το ΰψος που έχουν οι στήλες των πρωινών μας εφημερίδων.

Δεν είναι όλα τα βιβλία τόσο βαρετά όσο οι αναγνώστες τους. Πιθανότατα υπάρχουν λόγια που απευθύνονται στον καθένα μας προσωπικά, έχουν να κάνουν ακριβώς με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, τα οποία, αν μπορούσαμε πραγματικά να τα αφου-γκραστούμε και να τα κατανοήσουμε, θα ήταν πιο ευεργετικά για τη ζωή μας απ' ό,τι ένα πρωινό ή η άνοιξη και θα μας έκαναν να δούμε τα πράγματα με άλλα μάτια. Πόσοι άνθρωποι δεν έκαναν μια νέα αρχή στη ζωή τους με αφορμή την ανάγνωση ενός βιβλίου! Το πιθα-νότερο είναι να υπάρχει κάπου το βιβλίο που θα εξηγήσει τα θαύμα-τά μας και θα μας αποκαλύψει καινούργια. Τα πράγματα που παρα-μένουν ανείπωτα ίσως κάπου να τα βρούμε ειπωμένα. Τα ίδια ερω-τήματα που μας βασανίζουν, μας σαστίζουν και μας προκαλούν σύγ-χυση έχουν περάσει όλα από το νου των σοφών ανθρώπων. Ούτε ένα δεν έχει παραλειφθεί. Και όλοι τους απάντησαν σ' αυτά, ανάλο-γα με την ικανότητά τους, με τις λέξεις και με τα έργα τους. Και κάτι ακόμα: μαζί με τη σοφία διδασκόμαστε και την ελευθεροφροσύνη. Ο μοναχικός εργάτης που δουλεύει στη φάρμα έξω από το Κόνκορντ, ο

Page 162: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

162 W A L D E N

οποίος ξαναγεννήθηκε υστέρα από μια παράξενη θρησκευτική εμπειρία και που η πίστη του τον αναγκάζει, όπως πιστεύει ο ίδιος, να είναι σιωπηλός, βλοσυρός και απόλυτος, μπορεί να νομίζει ότι ο παραπάνω ισχυρισμός δεν είναι αληθής. Όμως ο Ζωροάστρης, πριν από χιλιάδες χρόνια, ταξίδεψε στον ίδιο δρόμο και είχε την ίδια εμπειρία. Εκείνος όμως, μια και ήταν σοφός, ήξερε πως η εμπειρία του ήταν κάτι παγκόσμιο, κάτι που ίσχυε για όλους, και γι' αυτό συ-μπεριφέρθηκε στους γείτονες του αναλόγως. Λένε, μάλιστα, ότι εκείνος ήταν που επινόησε και καθιέρωσε τη λατρεία μεταξύ των ανθρώπων. Ας έρθει λοιπόν και ο σημερινός άνθρωπος πρώτα σε κοινωνία με τον Ζωροάστρη, κρατώντας την ταπεινή στάση που του αρμόζει, κι έπειτα, διαμέσου της απελευθερωτικής επιρροής όλων των μεγάλων προσωπικοτήτων του παρελθόντος, με τον ίδιο τον Ιη-σού Χριστό, ας αφήσει κατά μέρος την «εκκλησία μας».

Καυχιόμαστε ότι είμαστε παιδιά του δέκατου ένατου αιώνα, ότι προχωράμε πιο γρήγορα από κάθε άλλο έθνος στον κόσμο. Σκεςπεί-τε, όμως, πόσο λίγα κάνει αυτό εδώ το χωριό για τον ίδιο του τον πο-λιτισμό. Δεν επιθυμώ καθόλου να κολακέψω τους συχωριανοΰς μου, ούτε και να κολακευτώ από εκείνους, γιατί κάτι τέτοιο δε θα βοη-θούσε ούτε εκείνους οΰτε εμένα. Έχουμε ανάγκη να μας προκαλούν - να μας τσιγκλούν, όπως κάνουν στα βόδια για να πηγαίνουν πιο γρήγορα. Διαθέτουμε ένα σχετικά ικανοποιητικό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης, μόνο για τα βρέφη όμως. Αν εξαιρέσουμε τον φιλολο-γικό και πολιτιστικό μας σύλλογο, που λιμοκτονεί το χειμώνα, και τώρα τελευταία κάποιες αδύναμες προσπάθειες της πολιτείας για την ίδρυση μιας βιβλιοθήκης, δε διαθέτουμε κανενός είδους σχολείο για εμάς τους ίδιους. Ξοδεύουμε περισσότερα για να εξασφαλίσου-με τροφή για το σώμα μας - τόσο πολλά ώστε συχνά φτάνουμε στο σημείο να αρρωστήσουμε - απ' ό,τι για το πνεύμα μας. Πρέπει επι-τέλους να φτιάξουμε σχολεία διαφορετικά, τέτοια που να μη μας αναγκάζουν να διακόπτουμε την παιδεία μας μόλις αρχίζουμε να γι-νόμαστε άνδρες ή γυναίκες. Πρέπει επιτέλους τα χωριά να γίνουν πανεπιστήμια και οι γηραιότεροι χωριανοί πρυτάνεις, αφού έχουν

Page 163: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Δ Ι Α Β Α Σ Μ Α 163

την άνεση χρόνου - αν πράγματι την έχουν - να αφιερώσουν την υπόλοιπη ζωή τους στη μελέτη. Γιατί θα πρέπει ο κόσμος να μείνει για πάντα περιορισμένος σε ένα Παρίσι και σε μια Οξφόρδη; Γιατί να μην μπορούν να έρθουν φοιτητές εδώ, στο Κόνκορντ, να μείνουν και να σπουδάσουν; Γιατί να μην μπορούμε να προσλάβουμε κάποι-ον σαν τον Αβελάρδο* για να μας διδάξει; Αλίμονο! Με το τάισμα των γελαδιών και τη δουλειά στο μαγαζί δε μας μένει χρόνος για σχολείο κι έτσι παραμελούμε την εκπαίδευση μας σε απελπιστικό βαθμό. Στον τόπο αυτό, τα χωριά θα έπρεπε να πάρουν τρόπον τινά τη θέση που έχουν οι ευγενείς στην Ευρώπη: να γίνουν προστάτες των καλών τεχνών. Στο κάτω κάτω, είναι αρκούντως ευκατάστατα. Το μόνο που τους λείπει είναι η μεγαλοψυχία και ο εξευγενισμός. Ξοδεΰουν πολλά χρήματα σε πράγματα που οι αγρότες και οι έμπο-ροι τα νομίζουν σημαντικά, αλλά θεωρούν ουτοπική οποιαδήποτε πρόταση να διαθέσουν χρήματα για πράγματα που οι πιο σοφοί άν-θρωποι ξέρουν ότι έχουν πολΰ μεγαλύτερη αξία. Η μικρή αυτή πόλη ξόδεψε δεκαεπτά χιλιάδες δολάρια για να χτίσει ένα δημαρχείο - ας είναι καλά ο πλούτος και η πολιτική - αλλά το πιο πιθανό είναι να μην ξοδέψει ούτε σε εκατό χρόνια ένα τέτοιο ποσό για να γεμίσει με δημιουργικό πνεύμα το κέλυφος αυτό που κατασκεύασε. Τα εκατόν είκοσι πέντε δολάρια που δίνονται κάθε χρόνο στον πολιτιστικό σύλ-λογο είναι το μοναδικό ποσό που ξοδεύεται με τον καλύτερο τρόπο στην πόλη αυτή. Αφού ζούμε στο δέκατο ένατο αιώνα, γιατί να μην απολαμβάνουμε τα πλεονεκτήματα που μας προσφέρει; Γιατί να εί-ναι η ζωή μας επαρχιώτικη από κάθε έποψη; Αφού θέλουμε να δια-βάζουμε εφημερίδες, γιατί να μην προσπεράσουμε τα κουτσομπολιά της Βοστόνης και να μην πάρουμε κατευθείαν την καλύτερη εφημε-ρίδα του κόσμου; Ας σταματήσουμε επιτέλους να ρουφάμε τις κοινο-τοπίες των «οικογενειακών» περιοδικών ή να ξεφυλλίζουμε τους «Κλάδους Ελαίων»** εδώ στη Νέα Αγγλία. Ας έρθουν σε μας όλες

* Peter Abelard (1079-1142): Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος. (Χ.τ.Μ) ** «Olive Branches»: εφημερίδα των μεθοδιστών. (Σ.τ.Μ.)

Page 164: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

164 W A L D E N

οι δημοσιεύσεις των πνευματικών συλλόγων και θα δοΰμε αν ξέρουν στ' αλήθεια τίποτε. Γιατί να αφήνουμε την επιλογή των αναγνωσμά-των μας στους εκδοτικούς οίκους των Αδελφών Χάρπερ ή στους Ρέ-ντινγκ και Σία; Όπως ο ευγενής με το εκλεπτυσμένο γούστο περι-βάλλεται από όλα όσα συντελούν στην περαιτέρω πνευματική του καλλιέργεια - εξυπνάδα, εκπαίδευση, ευστροφία, βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, αγάλματα, μουσική, εγχειρίδια φιλοσοφίας και τα λοι-πά - έτσι ας κάνει και το χωριό. Ας μη σταματήσει στον έναν παιδα-γωγό, στον έναν εφημέριο, στον ένα νεωκόρο, στη βιβλιοθήκη της ενορίας και στους τρεις επίλεκτους άνδρες μόνο και μόνο επειδή οι προσκυνητές πρόγονοί μας κάποτε, έναν παγωμένο χειμώνα πάνω σ' έναν αφιλόξενο βράχο τα έβγαλαν πέρα μονάχα με αυτούς. Η συλ-λογική δράση είναι σύμφωνη προς το πνεύμα των θεσμών μας· και είμαι βέβαιος πως, όσο περισσότερο ευημερούμε, τόσο πιο επαρκή γίνονται τα μέσα μας από εκείνα των Ευρωπαίων ευγενών. Η Νέα Αγγλία έχει τα μέσα να προσλάβει όλους τους σοφούς του κόσμου να έρθουν και να τη διδάξουν, να τους φιλοξενήσει χειμώνα καλο-καίρι και να πάψει επιτέλους να αποτελεί επαρχία. Αυτό είναι το διαφορετικό σχολείο που μας λείπεL Αντί για την τάξη των ευγενών, ας έχουμε εμείς ευγενή χωριά ανθρώπων. Αν είναι ανάγκη, ας μη χτίσουμε μια γέφυρα πάνω από το ποτάμι, ας κάνουμε λίγο μεγαλύ-τερη διαδρομή και, αντί γι' αυτό, ας υψώσουμε επιτέλους μια άλλη γέφυρα, μια αψίδα πάνω από τον σκοτεινό κόλπο της άγνοιας που μας περιβάλλει.

Page 165: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ

Μένοντας όμως περιορισμένοι στα βιβλία, κι ας είναι τα πιο διαλε-χτά και τα πιο κλασικά, και διαβάζοντας λίγες μόνο γλώσσες, οι οποίες δεν είναι παρά επαρχιακές διάλεκτοι, κινδυνεύουμε να ξεχά-σουμε τη γλώσσα που μιλούν όλα τα πράγματα και τα γεγονότα χωρίς ίχνος μεταφοράς, η οποία είναι η πιο χρησιμοποιημένη και επίσημη στον κόσμο. Πολλά δημοσιοποιούνται στη γλώσσα αυτή, ελάχιστα όμως τυπώνονται. Οι ακτίνες του ήλιου που χύνονται μέσα από τις γρίλιες του παραθυρόφυλλου, με την αφαίρεση του παραθυρόφυλλου θα ξεχαστούν. Καμία μέθοδος, καμία επιστήμη δεν μπορεί να υπερ-βεί την ανάγκη να βρίσκεται κανείς αιωνίως σε εγρήγορση. Τι αξία έχει ένα μάθημα ιστορίας, φιλοσοφίας ή και ποίησης ακόμα, όσο κα-λό και αν είναι, οι καλύτερες συναναστροφές ή η πιο θαυμαστή ενα-σχόληση, σε σύγκριση με την επιστήμη του να βλέπει κανείς πάντοτε όλα όσα υπάρχουν; Θα παραμείνετε απλοί αναγνώστες, απλοί σπου-δαστές, ή θα αρχίσετε να βλέπετε; Διαβάστε τη μοίρα σας, δείτε αυτά που βρίσκονται μπροστά σας και βαδίστε στο μέλλον.

Το πρώτο καλοκαίρι δε διάβασα βιβλία· σκάλιζα το χωράφι μου για να φυτέψω φασολιές. Ή , μάλλον, συχνά έκανα Μ η καλύτερο από αυτό. Υπήρχαν φορές που δεν μπορούσα να θυσιάσω το μεγα-λείο κάποιας συγκεκριμένης στιγμής για χάρη οποιασδήποτε δουλει-άς, είτε χειρωνακτικής είτε πνευματικής. Μου αρέσει να έχω μεγάλα περιθώρια στη ζωή μου. Κάποιες φορές, τα πρωινά του καλοκαι-ριού, μετά το συνηθισμένο μπάνιο μου, καθόμουν στο ηλιόλουστο

Page 166: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

166 W A L D E N

κατώφλι μου από την αυγή ως το μεσημέρι, βυθισμένος στην έκστα-ση της ονειροπόλησης, ανάμεσα στα πεΰκα, τις καρυές και τα σου-μάκια, μέσα σε μια μοναξιά και μια ησυχία που τίποτε δε διέκοπτε, ενώ τριγύρω τα πουλιά τραγουδούσαν ή φτερούγιζαν αθόρυβα κα-θώς περνούσαν μέσα από το σπίτι. Ώσπου ο ήλιος που άρχιζε να πέ-φτει από το δυτικό μου παράθυρο ή ο θόρυβος που έκανε το κάρο κάποιου ταξιδιώτη στη μακρινή δημοσιά μου θύμιζε το πέρασμα του χρόνου. Μεγάλωνα τις ώρες εκείνες, όπως μεγαλώνει το καλαμπόκι μέσα στη νύχτα - και αυτό ήταν για μένα κάτι πολύ πιο ευεργετικό από οποιαδήποτε χειρωνακτική εργασία. Δεν ήταν χρόνος που αφαιρούνταν από τη ζωή μου αλλά, αντίθετα, χρόνος που προσετίθε-το σ' εκείνον που μου είχε ορίσει η μοίρα. Συνειδητοποίησα τι ακρι-βώς εννοούν οι Ανατολίτες όταν αναφέρονται στο διαλογισμό και στην εγκατάλειψη των εργασιών. Τον περισσότερο καιρό δεν ασχο-λιόμουν με το πώς περνούσαν οι ώρες. Η ημέρα προχωρούσε σαν να είχε μοναδικό σκοπό να φωτίσει κάποια δική μου εργασία* τη μια στιγμή ήταν πρωί και ορίστε, έπειτα από λίγο ήταν βράδυ, χωρίς να έχω καταφέρει τίποτε το αξιομνημόνευτο. Αντί να τραγουδώ κι εγώ σαν τα πουλιά, χαμογελούσα σιωπηλά με την αδιάκοπη καλή μου τύ-χη. Όπως εγώ άκουγα το τιτίβισμα του σπουργίτη που καθόταν στην καρυά μπροστά στην πόρτα μου, έτσι κι εκείνος μπορεί να άκουγε να βγαίνει μέσα από τη φωλιά μου το πνιχτό μου γελάκι και το υπό-κωφο τραγούδισμά μου. Οι ημέρες μου δεν ήταν οι ημέρες της εβδο-μάδας, δεν έπαιρναν το όνομά τους από παγανιστικές θεότητες, δεν ψιλοκόβονταν σε ώρες, ούτε τις ροκάνιζαν οι χτύποι του ρολογιού. Γιατί ζούσα όπως οι Ινδιάνοι Πούρι, για τους οποίους λένε ότι «για το χθες, το σήμερα και το αύριο δεν έχουν παρά μόνο μία λέξη και τη διαφορά στο νόημα την εκφράζουν δείχνοντας πίσω για το χθες, μπροστά για το αύριο και προς τα πάνω για το σήμερα».* Δεν αμφι-βάλλω ότι για τους συχωριανούς μου δεν ήμουν παρά ένας αργόσχο-λος* αν όμως με είχαν κρίνει τα πουλιά και τα λουλούδια με τα δικά

* Ida Laura Pfeiffer (1797-1858): Αυστριακή ταξιδιοότρια και συγγραφέας. (Σ.τ.Μ.)

Page 167: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 167

τους μέτρα και σταθμά, δε θα με είχαν βρει κατώτερο τους. Είναι αλήθεια πως ο άνθρωπος πρέπει να αναζητά τα ενδιαφέροντά του μέσα του. Η ημέρα από τη φΰση της είναι πολΰ ήρεμη και δεν πρό-κειται να τον κακολογήσει για την οκνηρία του.

Αυτός ο τρόπος ζωής είχε τουλάχιστον ένα πλεονέκτημα σε σύ-γκριση με τις ζωές όσων ήταν υποχρεωμένοι να ψάχνουν αλλοΰ για ψυχαγωγία, στις παρέες και στα θέατρα: η ίδια η ζωή μου είχε γίνει η ψυχαγωγία μου και ποτέ δεν έπαυε να μου χαρίζει κι από κάτι και-νούργιο. Ήταν ένα θεατρικό έργο με πολλές πράξεις και χωρίς τέ-λος. Αν ζούσαμε πάντοτε πραγματικά και αν ρυθμίζαμε τις ζωές μας συμφωνά με τον καλύτερο τρόπο που είχαμε μάθει, ποτέ δε θα υπο-φέραμε από ανία. Αν ακολουθείς το πνεύμα σου προσεκτικά, δε θα πάψει να σου δείχνει κι από μια νέα προοπτική κάθε ώρα που περ-νά. Οι δουλειές του σπιτιού ήταν κι αυτές μια ευχάριστη ενασχόλη-ση. Όποτε έβλεπα το πάτωμά μου βρώμικο ξυπνούσα νωρίς και, αφού έβγαζα έξω στο γρασίδι όλα μου τα έπιπλα, το στρώμα και τη βάση του κρεβατιού, κατάβρεχα το πάτωμα, το πασπάλιζα με ψιλή λευκή άμμο από τη λίμνη κι έπειτα το έτριβα με μια σκούπα ώσπου να γίνει ολόλευκο και πεντακάθαρο. Και ως την ώρα που οι χωρικοί έπαιρναν το πρωινό τους ο ήλιος είχε στεγνώσει το σπίτι μου αρκετά ώστε να μπορώ να ξαναβάλω τα πράγματά μου μέσα κι έτσι η μελέτη μου δε διακοπτόταν σχεδόν καθόλου. Τα έπιπλα και τα αντικείμενα του νοικοκυριού μου συνέθεταν μια ευχάριστη εικόνα έτσι όπως ήταν σωριασμένα στο γρασίδι, σαν την πραμάτεια των γύφτων, με το τραπέζι μου με τα τρία πόδια, από το οποίο δεν είχα κατεβάσει τα βιβλία, την πένα και το μελανοδοχείο, να στέκεται καταμεσής στα πεύκα και τις καρυές. Μου φαινόταν σαν να χαίρονταν και τα ίδια που έβγαιναν από το σπίτι, και σαν να δυσανασχετούσαν όταν άρχι-ζα να τα κουβαλάω ξανά μέσα. Ώρες ώρες έμπαινα στον πειρασμό να φτιάξω μια τέντα και να καθίσω εκεί έξω. Αξιζε τον κόπο και με το παραπάνω να βλέπω τον ήλιο να καθρεφτίζεται πάνω στα πράγ-ματα αυτά και να ακούω τον άνεμο ελεύθερο να φυσάει γύρω τους. Τα πιο οικεία μας αντικείμενα δείχνουν πολύ πιο ενδιαφέροντα έξω

Page 168: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

168 W A L D Ε Ν

από το σπίτι παρά μέσα σ' αυτό. Ένα πουλί κάθεται σ' ένα κλαρί εκεί κοντά, βότανα φυτρώνουν κάτω από το τραπέζι και οι κλήμα-τσίδες μιας βατομουριάς τυλίγουν τα πόδια του* πευκοβελόνες, αγκάθια από κάστανα και φΰλλα από αγριοφραουλιές βρίσκονται σκορπισμένα ολόγυρα. Μοιάζει σαν να είναι αυτός ο λόγος που τα μοτίβα αυτά από τη φΰση άρχισαν να σκαλίζονται πάνω στα έπιπλά μας, στα τραπέζια, στις καρέκλες και στα κρεβάτια μας - το γεγονός ότι κάποτε όλα αυτά τα έπιπλα είχαν σταθεί καταμεσής στη φΰση.

Το σπίτι μου βρισκόταν στην πλαγιά ενός λόφου, στην άκρη ενός μεγάλου δάσους, μέσα σε μια συστάδα από νεαρά πεΰκα και κα-ρυές, περίπου τριάντα μέτρα από τη λίμνη, στην οποία οδηγούσε ένα στενό, κατηφορικό μονοπάτι. Στην μπροστινή αυλή μου φύτρωναν αγριοφραουλιές, βατομουριές και αμάραντοι, βαλσαμόχορτα και χρυσόβεργες, θαμνώδεις δρΰες και αμμοκερασιές, φραγκοσταφυ-λιές και αγριοφιστικιές. Κοντά στα τέλη του Μάη, οι αμμοκερασιές {Cerasus pumila) στόλιζαν τις δυο πλευρές του μονοπατιού, με τα λε-πτά τους άνθη κατανεμημένα σε σκιάδια γΰρω από τα κοντά κλαδιά τους, τα οποία το φθινόπωρο βάραιναν με μεγάλους και όμορφους καρπούς κι έπεφταν σαν πλεξούδες σε όλες τις πλευρές. Δοκίμασα τους καρπούς εκείνους από ευγένεια προς τη Φυση, παρ' όλο που βρήκα τη γεΰση τους μάλλον απωθητική. Τα σουμάκια {Rhus glabra) φύτρωναν σε αφθονία γΰρω από το σπίτι. Υψώνονταν από το ανά-χωμα που είχα φτιάξει ολόγυρα και τον πρώτο χρόνο έφτασαν ίσαμε δΰο μέτρα ΰψος. Τα πλατιά, πτεροειδή φΰλλα τους παρουσίαζαν μια ευχάριστη, αν και παράξενη, εικόνα. Τα μεγάλα βλαστάρια, που ξε-πετάγονταν αργά την άνοιξη από ξερά κλωνάρια που έμοιαζαν νε-κρά, μεταμορφώνονταν ως διά μαγείας σε πράσινα, τρυφερά κλαριά όλο χάρη, με διάμετρο δΰο εκατοστά. Και μερικές φορές, καθισμέ-νος στο παράθυρο, άκουγα ένα φρέσκο και τρυφερό κλαρί να πέ-φτει μ' έναν απαλό γδοΰπο στο έδαφος, παρ' όλο που δε φυσοΰσε το παραμικρό αεράκι, έχοντας σπάσει από το ίδιο του το βάρος· τόσο γρήγορα μεγάλωναν και βάραιναν τα αδΰναμα μέλη τους. Τον Αΰ-γουστο, οι αμέτρητοι καρποί τους, που την εποχή της ανθοφορίας

Page 169: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 169

προσέλκυαν πλήθη από άγριες μέλισσες, έπαιρναν σιγά σιγά το φω-τεινό, βελούδινο πορφυρό τους χρο5μα και με το βάρος τους λύγιζαν πάλι κι έσπαγαν τα λεπτά κλαδιά.

Καθισμένος στο παράθυρό μου το καλοκαιρινό αυτό απομεσήμε-ρο βλέπω γεράκια να κάνουν κύκλους πάνω από το ξέφωτό μου. Το γουργουρητό των αγριοπερίστερων που πετούν κατά ζεΰγη ή κατά τριάδες λοξά από εκεί που κάθομαι ή κουρνιάζουν νευρικά στα κλα-ριά της λευκής πεΰκης πίσω από το σπίτι μου γεμίζει τον αέρα. Ένας ψαραετός αναταράζει τη γυάλινη επιφάνεια της λίμνης και σηκώνεται μ' ένα ψάρι στο ράμφος του. Ένα κουνάβι βγαίνει στα κλεφτά από το βάλτο και πιάνει ένα βατράχι στην όχθη της λίμνης. Το σπαθόχορτο λυγάει από το βάρος των καλαμοποταμίδων που φτερουγίζουν πέρα δώθε. Και εδώ και μισή ώρα ακοΰω το θόρυβο που κάνουν τα βαγόνια του τρένου καθώς μεταφέρουν επιβάτες από τη Βοστόνη στην εξοχή, ο οποίος άλλοτε χάνεται και άλλοτε ξαναδυ-ναμώνει, σαν το φτερούγισμα της πέρδικας. Γιατί εγώ δεν έζησα τό-σο απομακρυσμένος από τον κόσμο όσο εκείνο το αγόρι, που απ' ό,τι άκουσα κάποτε το πήρε στη δοΰλεψή του ένας γεωργός στα ανα-τολικά του χωρίου, αλλά πριν περάσει πολΰς καιρός το 'σκάσε και γύρισε σπίτι του, αποκαμωμένο και μην αντέχοντας άλλο μακριά. Δεν είχε ξαναδεί, λέει, ποτέ του ένα μέρος τόσο βαρετό και απομο-νωμένο* οι άνθρωποι του αγροκτήματος πάντα έλειπαν φαντάσου, ούτε το σφύριγμα του τρένου δεν ακουγόταν από εκεί! Αμφιβάλλω αν υπάρχει σήμερα ένα τέτοιο μέρος σε ολόκληρη τη Μασαχουσέτη:

«Μα την αλήθεια, το χωριό μας έχει γίνει πια το άκρο

ενός άξονα απ' τα φευγάτα εκείνα τρένα

και πάνω απ' τη γαλήνια πεδιάδα μας

ακούγεται και μας παρηγορεί ο ήχος του: Κόνκορντ».*

* Στίχοι του Έλερι Τσάνινγκ (1818-1901), Αμερικάνου ποιητή και οπαδού του υπερβατισμού, που ήταν στενός φίλος και πρώτος βιογράφος του Θορώ. (Σ.τ.Μ)

Page 170: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

170 W A L D E N

Η σιδηροδρομική γραμμή του Φίτσμπουργκ αγγίζει την όχθη της λίμνης περίπου πεντακόσια μέτρα πιο νότια από εκεί που μένω. Συ-νήθως πηγαίνω στο χωριό παίρνοντας το δρόμο δίπλα στις γραμμές. Αυτός είναι, σαν να λέμε, ο κρίκος που με συνδέει με την κοινωνία. Οι άνθρωποι στα φορτηγά τρένα που περνούν μου υποκλίνονται σαν να είμαστε παλιοί γνωστοί, μ' έχουν συνηθίσει πια τόσο συχνά που με προσπερνούν. Προφανώς με περνάνε για κάποιον εργαζόμενο στο σιδηρόδρομο και δεν έχουν άδικο: τέτοιος είμαι. Θα μου άρεσε κι εμένα να δουλεύω επισκευάζοντας τις γραμμές κάπου στην τρο-χιά της γης.

Το σφύριγμα της ατμομηχανής ακούγεται στο δάσος μου χειμώ-να καλοκαίρι. Μοιάζει με την κραυγή του γερακιού που πετά πάνω από την αυλή κάποιου αγρότη. Με πληροφορεί πως καταφθάνουν πολλοί αεικίνητοι έμποροι από την πόλη στα περίχωρα του χωριού ή εργατικοί επαρχιώτες από την άλλη μεριά. Πλησιάζοντας από τον ορίζοντα, οι φωνές τους, καθώς προειδοποιούν ο ένας τον άλλο να κατέβουν από τις γραμμές, μερικές φορές ακούγονται και στα δύο χωριά. Έ(ρτασαν τα τρόφιμά σας, χωρικοί! Ορίστε τα συσσίτιά σας! Και δεν υπάρχει κανένας αγρότης τόσο ανεξάρτητος ώστε να μπο-ρεί να τους πει όχι. Και να η πληρωμή σας! Ουρλιάζει η σφυρίχτρα των χωρικών. Κορμοί δέντρων σαν πολιορκητικοί κριοί ορμούν με ταχύτητα είκοσι μιλίων την ώρα στα τείχη της πόλης, με προορισμό να γίνουν καρέκλες για να ξεκουράσουν όλους τους κατάκοπους και αποκαμωμένους πολίτες. Με τέτοια πελώρια και ατσούμπαλη ευγένεια προσφέρει η επαρχία ένα κάθισμα στην πόλη. Όλοι οι λό-φοι με τα ινδιάνικα μύρτιλλα απογυμνώνονται, όλα τα χωράφια με θαμνόμουρα αποψιλώνονται και η ξυλεία μεταφέρεται στην πόλη. Ανεβαίνει το βαμβάκι, κατεβαίνει το ύφασμα* ανεβαίνει το μετάξι, κατεβαίνει το μαλλί* ανεβαίνουν τα βιβλία, κατεβαίνει το πνεύμα που τα γράφει.

Όποτε βλέπω την ατμομηχανή με τα βαγόνια της να φεύγουν με μια κίνηση που μοιάζει με τις τροχιές των πλανητών - ή μάλλον με μια κίνηση που μοιάζει μ' εκείνη του κομήτη, αφού ο παρατηρητής

Page 171: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 171

δεν ξέρει αν με την ταχύτητα και την κατεύθυνση που έχει θα επι-σκεφτεί ποτέ ξανά το σύστημα αυτό, μια και η τροχιά του δε μοιάζει με καμπύλη ώστε να επιστρέψει - με τον ατμό να ανεμίζει πισω του σαν λάβαρο από χρυσές και ασημένιες τολύπες, μοιάζοντας με αλη-θινό, πουπουλένιο σύννεφο, από αυτά που έχω δει συχνά ψηλά στα ουράνια να ξεδιπλώνουν τα μηνύματά τους στο φως - σαν ο ημίθεος αυτός ταξιδιώτης, ο συννεφοσυνάχτης, να επρόκειτο σε λίγο να φο-ρέσει τον ουρανό του ηλιοβασιλέματος για στολή. Όποτε ακούω αυ-τό το σιδερένιο άλογο να κάνει τους λόφους να αντηχούν από το βροντερό του χλιμίντρισμα, να τραντάζει με τα πόδια του τη γη και να βγάζει από τα ρουθούνια του φωτιά και καπνό (δεν ξέρω τι εί-δους φτερωτό άλογο ή δράκοντα θα βάλουν στη νέα μυθολογία) θαρρώ πως βρήκε πια η γη μια ράτσα άξια να κατοικήσει πάνω της. Μακάρι να ήταν όλα όπως φαίνονται και οι άνθρωποι να έκαναν τα στοιχεία της Φύσης υπηρέτες τους για ευγενείς σκοπούς! Αν το σύν-νεφο που κρέμεται πάνω από την ατμομηχανή ήταν ο ιδρώτας που προήλθε από ηρωικές πράξεις, ή αν ήταν τόσο ευεργετικό όσο εκεί-νο που αρμενίζει πάνω από τα χωράφια του αγρότη, τότε η Φύση μα-ζί με όλα της τα στοιχεία θα γινόταν ο ακούραστος συνοδός του αν-θρώπου στις εργασίες του.

Παρακολουθώ το πέρασμα του πρωινού τρένου με το ίδιο συναί-σθημα που παρακολουθώ την ανατολή του ήλιου, η οποία δεν υπερ-βαίνει κατά πολύ το πρωινό τρένο σε περιοδικότητα. Βλέπω τα σύν-νεφα να απλώνονται μακριά στο βάθος και να ανεβαίνουν όλο και πιο ψηλά, να απομακρύνονται προς τα ουράνια καθώς το τρένο κα-τευθύνεται προς τη Βοστόνη, να καλύπτουν για λίγο τον ήλιο και να σκιάζουν το οπτικό μου πεδίο, ένα ουράνιο τρένο, που δίπλα του το ταπεινό τρένο με τα βαγόνια του κολλημένα στη γη δεν αποτελεί παρά την αιχμή μιας μακριάς λόγχης. Ο σταβλίτης του σιδερένιου αλόγου ξύπνησε πολύ νωρίς το χειμωνιάτικο αυτό πρωινό, πριν ακόμα σβήσουν τα αστέρια ανάμεσα στα βουνά, για να ταΐσει και να ζέψει το άτι του. Και η φωτιά ξύπνησε κι αυτή το ίδιο νωρίς, για να του δώσει ζωική θερμότητα και να το κάνει να ξεκινήσει. Μακά-

Page 172: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

172 W A L D E N

ρι όλη αυτή η δουλειά να ήταν τόσο αθώα όσο φαίνεται! Όταν έχει πέσει πολΰ χιόνι, του φοράνε το χιονοπέδιλό του, ένα γιγάντιο αλέ-τρι με το οποίο οργώνει ένα πελώριο αυλάκι, ενώ τα βαγόνια που ακολουθούν, όμοια με φυτευτική μηχανή, πασπαλίζουν όσους ταξι-διώτες και όσα εμπορεύματα βρεθούν στον δρόμο τους με το σπόρο του χιονιού. Όλη μέρα το άτι της φωτιάς τρέχει, πετώντας θαρρείς πάνω από όλη τη χώρα, και σταματάει μονάχα για να ξεκουραστεί ο αφέντης του. Καμιά φορά το διαπεραστικό και όλο περιφρόνηση ρουθούνισμά του με ξυπνά τα μεσάνυχτα, τότε που σε κάποια από-μακρη ρεματιά αντιμετωπίζει τα παγωμένα και χιονισμένα στοιχεία της Φΰσης. Και δε φτάνει πίσω στο στάβλο του παρά μόνο με τον αυγερινό, για να ξεκινήσει γι' άλλη μια φορά το ταξίδι του χωρίς ξε-κούραση ή ΰπνο. Άλλες φορές πάλι το ακοΰω το βράδυ στο στάβλο του να φυσά για να διώξει την παραπανίσια ενέργεια που συγκέ-ντρωσε όλη μέρα, για να ηρεμήσουν τα νεΰρα, το συκώτι και το μυα-λό του, για να χαρεί λίγες ώρες σιδερένιου ΰπνου. Μακάρι όλη αυτή η δουλειά να ήταν τόσο ηρωική και επιβλητική όσο είναι επίμονη και παρατεταμένη!

Μέσα από ερημικά δάση, μακριά από τα χωριά, εκεί όπου κάπο-τε έμπαινε μόνο ο κυνηγός κι αυτός μονάχα την ημέρα, τώρα περ-νούν τα φωτισμένα αυτά σαλόνια, χωρίς οι επιβάτες τους να γνωρί-ζουν καν που βρίσκονται. Τη μια στιγμή κάνουν στάση σε κάποιον ολόφωτο σταθμό στο χωριό ή στην πόλη, όπου περιμένει μαζεμένο το πλήθος, την άλλη στο Ζοφερό Βάλτο*, τρομάζοντας τις κουκουβά-γιες και τις αλεπούδες. Οι αναχωρήσεις και οι αφίξεις των αμαξο-στοιχιών αποτελούν τώρα πια τις ώρες της ημέρας στα χωριά. Φεύ-γουν κι έρχονται με τόση ακρίβεια και η σφυρίχτρα τους ακούγεται τόσο μακριά που οι αγρότες ρυθμίζουν τα ρολόγια τους μ' αυτήν, κι έτσι ένας καλολαδωμένος θεσμός καθορίζει ολόκληρη τη χώρα. Δεν έχει άραγε βελτιωθεί κάπως η ακρίβεια των ανθρώπων από τότε που εφευρέθηκε ο σιδηρόδρομος; Δε μιλούν και δε σκέορτονται πιο

* Βαλτοόδεις εκτάσεις στις πολιτείες Βιρτζίνια και Βόρεια Καρολίνα. (Σ.τ.Μ.)

Page 173: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 173

γρήγορα στο σιδηροδρομικό σταθμό απ' ό,τι μιλούσαν και σκέορτο-νταν στο σταθμό της ταχυδρομικής άμαξας; Υπάρχει κάτι το ηλε-κτρισμένο στην ατμόσφαιρα του πρώτου. Έχω μείνει έκθαμβος με κάποια από τα θαύματα που έχει καταφέρει ο σιδηρόδρομος. Ορι-σμένοι από τους γειτονές μου, για τους οποίους ήμουν σίγουρος ότι ποτέ δε θα κατάφερναν να φτάσουν στη Βοστόνη με ένα μέσο που απαιτεί να είναι κάποιος τόσο ακριβής στην ώρα του, είναι πάντοτε παρόντες μόλις σημαίνει το καμπανάκι της αναχώρησης. Το να κά-νουμε τα πάντα «όπως το τρένο» αποτελεί το μότο των καιρών μας. Και οπωσδήποτε είναι σημαντικό να σε προειδοποιεί τόσο συχνά και με τόση ειλικρίνεια μια τόσο ισχυρή δύναμη να κάνεις στην άκρη. Δε γίνεται καμία παΰση για να ειδοποιηθεί το πλήθος να δια-λυθεί, καμία προειδοποιητική βολή πάνω από τα κεφάλια τους στην περίπτωση αυτή. Έχουμε κατασκευάσει μια μοίρα, μιαν Λτροπο, που ποτέ δεν κάνει στην άκρη. (Ας είναι αυτό το όνομα της ατμομη-χανής σας.) Ανακοινώνεται ότι μια συγκεκριμένη ώρα και ένα συ-γκεκριμένο λεπτό αυτοί οι κεραυνοί θα εκτοξευτούν προς κάποια συγκεκριμένα σημεία του ορίζοντα κι εντούτοις αυτό δεν παρεμβαί-νει στις εργασίες των ανθρώπων, ενώ από την άλλη μεριά της σιδη-ροδρομικής γραμμής βλέπεις τα παιδιά να πηγαίνουν κανονικά στο σχολείο τους. Ίσα ίσα που οι ζωές μας γίνονται πιο σταθερές. Εκ-παιδευόμαστε έτσι όλοι μας να γίνουμε γιοι του Γουλιέλμου Τέλλου. Ο τόπος είναι γε;μάτος από αόρατους κεραυνούς. Κάθε μονοπάτι εκτός από το δικό σας είναι το μονοπάτι της μοίρας. Γι' αυτό, λοι-πόν, τα μάτια σας δεκατέσσερα.

Αυτό που βρίσκω αξιέπαινο στο εμπόριο είναι η επινοητικότητα και η τόλμη του. Δε σταυρώνει τα χέρια, δεν προσεύχεται στο Δία. Βλέπω κάθε μέρα τους ανθρώπους αυτούς να ξεκινούν τις δουλειές τους γεμάτοι κουράγιο και ικανοποίηση, άλλος περισσότερο άλλος λιγότερο, να κάνουν πιο πολλά απ' όσα υποψιάζονται ακόμα και οι ίδιοι, και ίσως ακόμα να εργάζονται σε καλύτερο πόστο απ' αυτό που θα αναλάμβαναν ποτέ αν το επεδίωκαν συνειδητά. Λιγότερο θαυμάζω την ηρωισμό εκείνων που βρέθηκαν για μισή ώρα στην

Page 174: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

174 W A L D E N

πρώτη γραμμή της μάχης της Μπουένα Βίστα*, απ' ό,τι το όλο στα-θερότητα και αισιοδοξία κουράγιο των ανδρών που για χειμερινή τους κατοικία έχουν το τρένο. Αυτοί οι άνθρωποι δε διαθέτουν απλώς το λεγόμενο «μεταμοσονΰκτιο» θάρρος, το οποίο συμφωνά με το Βοναπάρτη είναι το πιο σπάνιο. Το δικό τους θάρρος δεν πάει τό-σο νωρίς για ΰπνο, γιατί και οι ίδιοι δεν πάνε για ΰπνο παρά μόνο όταν η θύελλα κοπάσει ή όταν παγώσουν οι τένοντες του σιδερένιου τους αλόγου. Αυτό το πρωινό του μεγάλου χιονιά, όταν μαίνεται μια χιονοθύελλα τόσο άγρια που για πολύ καιρό ακόμα θα παγώνει τα κόκαλα των ανθρώπων, ακοΰω τον πνιχτό ήχο του κουδουνιού της μηχανής τους να διαπερνά την ομίχλη που σχηματίζουν θαρρείς τα χνότα τους και να αναγγέλλει πως τα βαγόνια έρχονται, χωρίς μεγά-λη καθυστέρηση, παρά το βέτο που τους πρόβαλε η χιονοθύελλα που κατέφθασε από τα βορειοανατολικά. Και βλέπω τους ζευγάδες αυ-τούς σκεπασμένους με χιόνι και πάχνη, με τα κεφάλια τους να προ-βάλλουν από ένα αλέτρι που δεν πετά στην άκρη μαργαρίτες και δεν καταστρέφει φωλιές ποντικών του αγρού, σαν βράχους της Σιέρα Νεβάντα, που βρίσκονται θαρρείς σε κάποιο εξοατερο μέρος του σύ-μπαντος.

Το εμπόριο διαθέτει απρόσμενη αυτοπεποίθηση και μαζί αυτοκυ-ριαρχία, βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση, αγαπά την περιπέτεια, εί-ναι ακούραστο. Οι μέθοδοί του σε γενικές γραμμές είναι πολύ ανε-πιτήδευτες, πολύ περισσότερο από πολλά φανταστικά εγχειρήματα και συναισθηματικά πειράματα, εξ ου και η μοναδική του επιτυχία. Νιώθω να αναζωογονούμαι και να ανοίγουν οι ορίζοντές μου όποτε ακούω το θόρυβο του φορτηγού τρένου που περνάει από κοντά μου και οσφραίνομαι τις μυρωδιές του φορτίου του, οι οποίες απλώνο-νται σε όλη την απόσταση από το λιμάνι της Βοστόνης ως τη λίμνη Τσάμπλεϊν, φέρνοντας στο νου μου μακρινά μέρη, κοραλλιογενείς υφάλους. Ινδικούς Ωκεανούς, τροπικά κλίματα και όλη την έκταση της γης. Νιώθω σαν να 'μαι πολίτης του κόσμου όταν βλέπω τα φοι-

* Πεδίο μάχης του αμερικανομεξικανικοΰ πολέμου (1847). (Σ.τ.Μ.)

Page 175: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 175

νικόφυλλα που θα σκεπάσουν τόσα και τόσα ξανθά κεφάλια των αν-θρώπων της Νέας Αγγλίας το επόμενο καλοκαίρι, όταν βλέπω την κάνναβη από τη Μανίλα και τα κελύφη από τους σπόρους του κα-κάο, τις παλιατσαρίες, τα τσουβάλια, τα παλιοσιδερα και τα σκου-ριασμένα καρφιά. Εκείνο το φορτίο από σκισμένα πανιά πλοίων εί-ναι πιο ευανάγνωστο και πιο ενδιαφέρον τώρα απ' ό,τι θα 'ναι όταν όλα αυτά τα πανιά γίνουν χαρτί και βιβλία. Ποιος άλλος είναι σε θέ-ση να περιγράψει με τόση γλαφυρότητα τις καταιγίδες που πέρασαν απ' ό,τι τα ίδια τους τα σκισίματα; Είναι τυπογραφικά δοκίμια που δεν έχουν ανάγκη από διόρθωση. Να, τώρα περνάει η ξυλεία από τα δάση του Μέιν, που γλίτωσε, που δεν την παρέσυρε στη θάλασσα η τελευταία πλημμυρά του ποταμού, που η τιμή της ανέβηκε τέσσερα δολάρια η χιλιάδα εξαιτίας των ξΰλων που χάθηκαν ή έσπασαν: πεύ-κο, έλατο, κέδρος - πρώτης, δεύτερης, τρίτης και τέταρτης ποιότη-τας* δεν πάει πολΰς καιρός που όλα είχαν μία ποιότητα, τότε που ορ-θώνονταν περήφανα κρατώντας συντροφιά στις αρκούδες, στις άλ-κες και στα καριμπού. Έπειτα έρχεται ένα φορτίο ασβέστη από το Τόμαστον, πρώτης διαλογής, που θα ταξιδέψει μακριά πριν τον «σβήσουν». Κι αυτές οι μπάλες από κουρέλια κάθε χρώματος και ποιότητας, ο απόλυτος ξεπεσμός του βαμβακιού και του λιναριού, η κατάληξη κάθε ρούχου. Σχέδια που δεν είναι πια πουθενά της μό-δας, εκτός ίσως από το Μιλγουόκι, μαζί με όλα εκείνα τα εξαίσια υφάσματα, αγγλικά, γαλλικά ή αμερικανικά εμπριμέ, βαμβακερά, μουσελίνες και τα λοιπά. Μαζεμένα από τις τέσσερις γωνιές της μό-δας και της φτώχειας, που προορίζονται να γίνουν χαρτί ενός χρώ-ματος ή λίγων μονάχα αποχρώσεων, πάνω στο οποίο, μα την αλή-θεια, θα γραφτούν ιστορίες από την αληθινή ζωή, ευτελείς και ποιο-τικές, βασισμένες σε πραγματικά γεγονότα! Αυτό εδώ το κλειστό βαγόνι μυρίζει παστό ψάρι: αυτή η δυνατή, εμπορική μυρωδιά της Νέας Αγγλίας, που μου φέρνει στο νου το Γκραντ Μπανκς* και τα ψαράδικα. Ποιος δεν έχει δει ποτέ του παστό ψάρι, καλά αλατισμέ-

* Τόπος αλιείας στο βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. (Σ.τ.Μ.)

Page 176: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

176 W A L D E N

vo, έτσι που να αντέχει τον σκληρό αυτό κόσμο, έτσι που τίποτε να μην μπορεί να το χαλάσει, με μια καρτερικότητα που κάνει ακόμα και τους αγίους να κοκκινίζουν από ντροπή; Έχοντας αυτό ως μονα-δική τροφή μπορείτε να σκουπίσετε ή να στρώσετε τους δρόμους, να κόψετε ξΰλα για προσάναμμα κι ο αγωγιάτης με το ζωντανό του μπορεί με αυτό να αντιμετωπίσει ήλιο, αέρα και βροχή. Και ο μαγα-ζάτορας, όπως έκανε πράγματι κάποτε ένας στο Κόνκορντ, μπορεί να το κρεμάσει στην πόρτα του σαν σημάδι ότι το κατάστημά του εί-ναι ανοιχτό, ώσπου στο τέλος ο πιο ηλικιωμένος του πελάτης να μην μπορεί να πει αν είναι ζώο, φυτό ή μέταλλο, και παρ' όλα αυτά να έχει παραμείνει τόσο αγνό όσο μια χιονονιφάδα κι αν το βάλεις στη χύτρα και το βράσεις να μεταμορφωθεί σ' ένα εξαίρετο σαββατιάτι-κο γεΰμα. Μετά έρχονται ισπανικά δέρματα, με τις ουρές να διατη-ρούν ακόμα το στριφογυριστό τους σχήμα και τη γωνία απόκλισης που είχαν όταν τα γελάδια στα οποία ανήκαν αλώνιζαν στις πεδιά-δες των ισπανικών αποικιών. Οι ουρές αυτές αποτελούν πρότυπο πείσματος, το οποίο μαρτυρά πόσο λίγη δύναμη έχουν τελικά όλες οι φαυλότητες των ανθρώπινων θεσμών. Ομολογώ, πρακτικά μιλώντας, ότι μόλις μάθω την αληθινή διάθεση ενός ανθρώπου δεν έχω καμιά ελπίδα να την αλλάξω προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, σ' αυ-τή τη ζωή τουλάχιστον. Όπως λένε οι Ανατολίτες: «Την ουρά ενός σκύλου μπορείς να τη ζεστάνεις, να τη σιδερώσεις και να τη δέσεις σφιχτά, κι όμως, έπειτα από χρήση δώδεκα ετών θα εξακολουθεί να διατηρεί το φυσικό της σχήμα». Η μοναδική αποτελεσματική θερα-πεία για ένα θράσος σαν κι αυτό που επιδεικνύουν τέτοιες ουρές εί-ναι να τις κάνουν κόλλα, πράγμα που νομίζω ότι γίνεται συνήθως. Μόνο έτσι μπορούν να μείνουν στη θέση τους. Να κι ένα βαρέλι με-λάσα ή μπράντι που προορίζεται για τον Τζον Σμιθ από το Κάτιν-γκσβιλ του Βερμόντ, έναν έμπορο στα Πράσινα Όρη, ο οποίος εξυ-πηρετεί τους αγρότες της περιοχής και αυτή τη στιγμή πιθανόν να στέκεται στο κεφαλόσκαλό του με το μυαλό του στις τελευταίες αφί-ξεις στο λιμάνι, υπολογίζοντας πώς μπορεί να επηρεάσουν τις τιμές του ή λέγοντας στους πελάτες του, όπως τους έχει ήδη πει είκοσι φο-

Page 177: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 177

ρές από το πρωι, ότι περίμενε ι ενα βαρέλι μελασα ή μπράντι εξαίρε-της ποιότητας με το επόμενο τρένο. Στο κάτω κάτω, το έχει ανακοι-νώσει και η τοπική εφημερίδα.

Ενώ όλα αυτά πάνε βόρεια, άλλα έρχονται νότια. Ένας συριστι-κός ήχος με κάνει να σηκώσω τα μάτια από το βιβλίο μου. Βλέπω τον κορμό ενός πανύψηλου πεΰκου, κομμένο από τους μακρινούς λό-φους του βορρά, να έρχεται πετώντας θαρρείς πάνω από τα Πράσι-να Όρη και το Κονέκτικατ, σαν βέλος, να διασχίζει σε δέκα λεπτά το χωριό και τα περίχωρα κι έπειτα να χάνεται για πάντα από τα μά-τια μας, τρέχοντας ολοταχώς

«να γίνει κατάρτι

κάποιου μεγάλου ναΰαρχου».*

Ακούστε! Να το τρένο με τα ζωντανά, που μεταφέρει τα κοπάδια χίλιων λόφων σκίζοντας τον αέρα, μαζί με παχνιά, στάβλους και μα-ντριά, τους βοσκούς με τις γκλίτσες τους και τα βοσκόπουλα καταμε-σής στα κοπάδια τους, όλα εκτός από τα ορεινά βοσκοτόπια, τα πα-ρασέρνει σαν φύλλα που φέρνει από τα βουνά ο άνεμος του Σεπτέμ-βρη. Ο αέρας γεμίζει με τα βελάσματα των μοσχαριών και των προ-βάτων και με τα μουγκρητά των βοδιών, λες και περνά από μπροστά μας μια ολόκληρη κοιλάδα μαζί με τα βοσκοτόπια της. Όταν ο γέρι-κος τράγος, ο αρχηγός του κοπαδιού, τραντάζει το κουδούνι του, τα βουνά χοροπηδούν σαν τραγιά και οι λόφοι σαν αρνάκια. Να κι ένα βαγόνι μες στη μέση, γεμάτο βοσκούς, που το λειτούργημά τους έχει πέσει σε αχρηστία, που έχουν γίνει ένα με το ποίμνιό τους, εξακο-λουθώντας όμως να κρατούν σφιχτά τις γκλίτσες τους, τα μοναδικά σκήπτρα του αξιώματός τους. Όμως πού είναι τα σκυλιά τους; Τρε-λάθηκαν με όλη αυτή την οχλοβοή, έχασαν την όσφρησή τους. Μου φαίνεται πως τα ακούω να γαβγίζουν πίσω από τους λόφους του Πί-τερμπορο ή να ανηφορίζουν βαριανασαίνοντας τη δυτική πλαγιά

* John Milton (1608-1674): Άγγλος ποιητής - από το Χαμένο παράδεισο. (Σ.τ.Μ.)

Page 178: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

178 W A L D E N

των Πράσινων Ορέων. Δε θα καθίσουν να περιμένουν τον Χάρο. Και το δικό τους λειτούργημα έχει πέσει σε αχρηστία. Η πίστη και η εξυπνάδα τους έχουν χάσει την αίγλη τους. Θα γυρίσουν στα σκυλό-σπιτά τους με την ουρά στα σκέλια ή μπορεί να γίνουν άγρια και να κάνουν κολιγιά με τις αλεπούδες και τους λΰκους. Έτσι περνάει και χάνεται η βουκολική ζωή μας. Όμως το κουδούνι αντηχεί και πρέπει να κάνω στην άκρη, να κατέβω από τις ράγες και ν' αφήσω να περά-σουν τα βαγόνια.

«Τι με νοιάζει εμένα το τρένο;

Ποτέ δεν πάω να δω που τελειώνουν οι γραμμές του.

Γεμίζει μερικές τρύπες,

Φτιάχνει αναχώματα για τα χελιδόνια,

Σηκώνει χώμα και σκόνη

Και κάνει τα βατόμουρα να μεγαλώνουν».

Όμως διασχίζω τις ράγες του σαν να ήταν καρόδρομος στο δά-σος. Δε θα καθίσω να τσοΰξουν τα μάτια μου και να τρυπήσουν τα αυτιά μου από τον καπνό, τον ατμό και τη φασαρία του.

Τώρα που πέρασαν τα βαγόνια, και μαζί τους όλος εκείνος ο αει-κίνητος κόσμος, και τα ψάρια στη λίμνη σταμάτησαν να νιώθουν το τράνταγμά τους, είμαι πιο μόνος από ποτέ. Για το υπόλοιπο του με-γάλου αυτοΰ απογεύματος το διαλογισμό μου διακόπτει μονάχα ο μακρινός ήχος των κάρων και των υποζυγίων που περνούν από το δημόσιο δρόμο.

Κάποιες Κυριακές, όταν ο αέρας φυσούσε προς τα εδώ, άκουγα τις καμπάνες από τις εκκλησιές του Λίνκολν, του Άκτον, του Μπέ-ντφορντ ή του Κόνκορντ: μια απαλή, γλυκιά και κατά κάποιον τρόπο (ρυσική μελωδία, άξια να αντηχεί στις ερημιές. Αν βρίσκεσαι σε αρ-κετή απόσταση μέσα στο δάσος, στον ήχο αυτό προστίθεται μια πα-ράξενη δόνηση, ένα βουητό, σαν να 'ναι τα πευκοβέλονα που φαίνο-νται στον ορίζοντα οι χορδές μιας άρπας που τις σαρώνει ο χτύπος

Page 179: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 179

της καμπάνας. Κάθε ήχος που ακούγεται, ακόμα κι από τη μέγιστη δυνατή απόσταση, παράγει το ίδιο αποτέλεσμα, μια δόνηση της συ-μπαντικής λΰρας, όπως η ατμόσφαιρα κάνει τις μακρινές βουνοκορ-φές να φαντάζουν όμορφες στα μάτια μας χαριζοντάς τους τη γαλά-ζια τους απόχρωση. Η μελωδία που έφτανε ως τα αυτιά μου ήταν τραγουδισμένη απ' τον αέρα, ειχε συνομιλήσει με κάθε φύλλο και κάθε πευκοβελόνα του δάσους, ήταν το κομμάτι εκείνο του ήχου που είχαν πάρει τα στοιχεία της Φΰσης, το είχαν μεταλλάξει και το είχαν στείλει να αντηχήσει από τη μια ρεματιά στην άλλη. Η ηχώ αποτελεί, ως ένα σημείο, ήχο πρωτότυπο κι εκεί βρίσκεται η μαγεία και η γοη-τεία της. Δεν είναι απλά η επανάληψη των στοιχείων εκείνων στον ήχο της καμπάνας που αξίζει να επαναληφθούν, αλλά αποτελεί εν μέρει τη φωνή του δάσους. Είναι οι ίδιες αρχαίες λέξεις και οι ίδιες νότες που τραγουδούσαν κάποτε οι νύμφες.

Όταν έπεφτε το βράδυ, το μακρινό μουγκρητό κάποιας αγελάδας που ερχόταν από τον ορίζοντα, πέρα από το δάσος, ακουγόταν στ' αυτιά μου γλυκό και μελωδικό και στην αρχή το περνούσα για τη φωνή κάποιων τροβαδούρων που καμιά φορά μου έκαναν καντάδα καθώς περιπλανιόνταν σε λόφους και κοιλάδες. Σύντομα όμως κα-ταλάβαινα - χωρίς μεγάλη απογοήτευση - ότι επρόκειτο απλώς για τη φθηνή μουσική των αγελάδων. Δεν έχω πρόθεση να σατιρίσω το τραγούδισμα εκείνων των νέων αλλά αντίθετα να εκφράσω τον θαυ-μασμό μου γι' αυτό, λέγοντας πως αντιλαμβανόμουν ότι συγγένευε με τη μουσική της αγελάδας, μια και τα δύο αποτελούν τελικά εκ-φράσεις της Φύσης.

Κάθε βράδυ στις επτά και μισή, για μια συγκεκριμένη εποχή του καλοκαιριού, αφού είχε περάσει το βραδινό τρένο, τα νυχτοπούλια έψελναν για μισή ώρα τον εσπερινό τους, καθισμένα σ' έναν κορμό κοντά στην πόρτα μου ή πάνω στο οριζόντιο δοκάρι\ης στέγης του σπιτιού μου. Ξεκινούσαν το τραγούδι τους λες και είχαν ρολόι, μέσα σε διάστημα πέντε λεπτών από τη συγκεκριμένη ώρα, ανάλογα με τη δύση του ήλιου. Έτσι μου δόθηκε η σπάνια ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά τις συνήθειές τους. Μερικές φορές άκουγα τέσσερα ή πέ-

Page 180: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

180 W A L D E N

ντε σε διάφορα μέρη του δάσους, που το ένα τύχαινε να ακολουθεί το άλλο στο ρυθμό κατά ένα μέτρο, λες και διάβαζαν από παρτιτού-ρα. Ήταν τόσο κοντά σε μένα που διέκρινα όχι μόνο το πλατάγισμά τους έπειτα από κάθε νότα αλλά συχνά κι εκείνο το μοναδικό βουη-τό που είχε το κελάηδισμά τους, που έμοιαζε με μΰγα πιασμένη σε ιστό αράχνης, μόνο που ήταν πιο δυνατό. Κάποιες φορές, όταν βρι-σκόμουν στο δάσος, έβλεπα ένα τους να κάνει κΰκλους γΰρω μου σαν να ήταν δεμένο με σκοινί* μάλλον είχα πλησιάσει πολΰ κοντά στα αυγά του. Τραγουδούσαν με διαλείμματα όλη νΰχτα, ενώ ιδιαί-τερη μουσικότητα έδειχναν μόλις ανέτελλε ο ήλιος και λίγο πριν.

Όταν τα άλλα πουλιά σωπαίνουν, οι γκιόνηδες αρχινούν το δικό τους τραγούδι, που είναι σαν τον αρχαίο ολολυγμό της μοιρολογί-στρας. Τα θλιβερά ουρλιαχτά τους είναι στ' αλήθεια αντάξια ενός Μπεν Τζόνσον*. Αχ, τα σοφά αυτά ξωτικά του μεσονυχτίου! Δεν εί-ναι το τραγούδι τους το ειλικρινές και ευθύ τραλαλά των ποιητών αλλά, χωρίς αστεία, πρόκειται για μια σοβαρότατη επικήδεια μελω-δία, σαν ν' ακοΰς αυτόχειρες εραστές να παρηγορεί ο ένας τον άλλο στα περιβόλια του κάτω κόσμου, καθώς θυμούνται τα βάσανα και τις χαρές του ουράνιου έρωτα. Παρ' όλα αυτά λατρεύω να ακούω το μοιρολόι τους, τις μελαγχολικές ερωταπαντήσεις τους που αντηχούν σης παρυφές του δάσους. Ώρες ώρες μου θυμίζουν μουσική και γλυ-κόλαλα αηδόνια* λες και το τραγούδισμά τους συμβολίζει τη σκοτει-νή και δακρύβρεχτη πλευρά της μουσικής, τις λύπες και τους στεναγ-μούς που κι αυτοί πρέπει να τραγουδηθούν. Είναι πνεύματα, τα υπό-γεια πνεύματα και τα μελαγχολικά προμηνύματα των έκπτωτων ψυ-χών που κάποτε, έχοντας ανθρώπινες μορφές, περπατούσαν κάθε νύχτα πάνω στη γη κι επιδίδονταν σε πράξεις σκοτεινές και τώρα ξε-πληρώνουν τις αμαρτίες τους υμνολογώντας πένθιμα και θρηνώντας στα μέρη όπου αμάρτησαν. Μου δίνουν μια καινούργια αίσθηση της ποικιλίας και των δυνατοτήτων της Φύσης, που αποτελεί την κοινή μας κατοικία. Ω-ω-ω-ω, πον να μην είχα γεννηθεί ποτέ-ε-ε-ε! αναστε-

* Ben Jonson (1573;-1637): Άγγλος δραματουργός. (Σ.τ.Μ.)

Page 181: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 181

νάζει ενας από αυτή την πλευρά της λίμνης κι έπειτα, με τη νευρικό-τητα της απόγνωσης, σηκώνεται, κάνει έναν κΰκλο στον αέρα και κουρνιάζει σε άλλο σημείο μέσα στις γκρίζες βελανιδιές. Που να μην είχα γεννηθεί ποτέ-ε-ε-ε! απαντά τότε ένας άλλος από την αντίπερα όχθη με τρεμουλιαστή ειλικρίνεια και η τελευταία συλλαβή αντηχεί απαλά από πέρα μακριά, από το δάσος του Λίνκολν.

Επίσης μου έκανε καντάδα μια κουκουβάγια. Από κοντά, το χου-χοΰτισμά της μπορεί να φανεί ο πιο μελαγχολικός ήχος σε ολόκληρη τη Φΰση, σαν να το προόριζε για απόλυτο στερεότυπο, σαν να ήθελε να αποτυπώσει για πάντα με τη φωνή της το επιθανάτιο κλάμα ενός ανθρώπου - κάποιου φτωχού, αδύναμου θνητού κατάλοιπου, που έχει αφήσει πίσω του κάθε ελπίδα και ουρλιάζει σαν ζώο, αλλά με λυγμούς ανθρώπινους, καθώς εισέρχεται στη σκοτεινή κοιλάδα. Η παράξενη, κελαρυστή μελωδικότητά του κάνει τον ήχο αυτό ακόμα πιο αβάσταχτο - όποτε προσπαθώ να τον μιμηθώ, ο πρώτος φθόγγος που μου έρχεται στο μυαλό είναι το «γκλ» - σαν να αποτελεί την έκ-φραση ενός νου που έχει φτάσει στο απώτατο στάδιο μιας κολλώ-δους, μουχλιασμένης απονέκρωσης κάθε υγιούς και θαρραλέας σκέ-ψης. Μου έφερνε στο μυαλό βρικόλακες, ανθρώπους που είχαν χά-σει τα λογικά τους, ουρλιαχτά παραφρόνων. Να όμως που τώρα ένα άλλο πουλί απαντά από πιο μακριά μέσα στο δάσος, με ένα τραγού-δι που η απόσταση το κάνει στ' αλήθεια μελωδικό: χον-χον-χον-χον-ρα-χον και πράγματι, οι συνειρμοί που μου φέρνει είναι κατά το με-γαλύτερο μέρος τους ευχάριστοι, είτε μέρα το ακούω είτε νύχτα, κα-λοκαίρι ή χειμώνα.

Ευχαριστώ την πλάση που υπάρχουν οι κουκουβάγιες, κι ας νομί-ζουν οι άνθρωποι πως το μόνο που βγάζουν είναι ηλίθιες και μανια-κές κραυγές. Πρόκειται για έναν ήχο θαυμαστά ταιριαστό με τους βάλτους και τα μισοσκότεινα δάση που ποτέ δεν τα φωτίζει καλά η μέρα: μια αχανής και ανεκμετάλλευτη Φύση που ο άνθρωπος δεν έχει αναγνωρίσει. Εκφράζουν το απόλυτο λυκόφως και τις ανικανο-ποίητες σκέψεις που έχουμε όλοι μέσα μας. Όλη μέρα ο ήλιος έρι-χνε τις ακτίνες του στην επιφάνεια κάποιου άγριου βάλτου, εκεί

Page 182: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

182 W A L D E N

όπου στέκεται μονάχο ένα έλατο με βρΰα να κρέμονται στα κλαδιά του· μικρά γεράκια κάνουν κύκλους στον αέρα, η παπαδιτσα ψευδι-ζει ανάμεσα στα αειθαλή κι από κάτω παραμονεύει η πέρδικα και ο λαγός. Τώρα όμως ξεκινά μια πιο θλιβερή και σκοτεινή μέρα και μια διαφορετική ράτσα πλασμάτων ξυπνά για να εκφράσει το νόημα της Φύσης στο μέρος εκείνο.

Αργά το βράδυ άκουγα το μακρινό θόρυβο που έκαναν οι άμαξες καθώς περνούσαν πάνω από γέφυρες - ένας ήχος που τη νΰχτα ακούγεται σε απόσταση μεγαλύτερη σχεδόν απ' οποιονδήποτε άλλο - τα γαβγίσματα σκυλιών και κάποιες φορές ξανά το μουγκρητό μιας απαρηγόρητης αγελάδας σε κάποιο μακρινό στάβλο. Εν τω με-ταξύ, όλη η όχθη αντηχούσε από τα κοάσματα των φρύνων, τα ανή-συχα πνεύματα των παλιών γλεντζέδων που προσπαθούν να τραγου-δήσουν ένα σκοπό μέσα στα νερά της λίμνης τους, όμοια με τα νερά της Στυγός - και ας μου συγχωρήσουν οι νύμφες της λίμνης Ουόλ-ντεν τη σύγκριση αυτή, αφού παρ' όλο που δεν υπάρχουν σχεδόν κα-θόλου φύκια εκεί, βατράχια σίγουρα υπάρχουν - οι πότες που πα-σχίζουν να κρατήσουν ζωντανή την εύθυμη ατμόσφαιρα των παλιών γιορταστικών τους συμποσίων, παρ' όλο που οι φωνές τους έχουν πια βραχνιάσει και ακούγονται σπασμένες και βαριές σε μια παρω-δία κεφιού, το κρασί έχει χάσει πια τη γεύση του και έχει γίνει ένα ζουμί που δε χρησιμεύει παρά για να φουσκώσει τις κοιλιές τους και η γλυκιά μέθη δεν έρχεται ποτέ να πνίξει τις παλιές αναμνήσεις, μό-νο ο κορεσμός, το μούλιασμα και το φούσκωμα. Ο πιο γηραιός και σεβάσμιος απ' όλους, με το πιγούνι του ακουμπισμένο πάνω σ' ένα νούφαρο, σαν πετσέτα για να συγκρατεί τα σάλια του, εδώ, σ' αυτή τη βόρεια ακτή, κατεβάζει μια μεγάλη γουλιά από το νερό που κάπο-τε περιφρονούσε και περνά στους συντρόφους του μια κούπα, κραυ-γάζοντας: xQ-Q-Q-Q-ooovKy TQ-Q-Q-Q-ooovKy TQ-Q-Q-Q-ooovx! Κι αμέ-σως έρχεται από κάποιο μακρινό όρμο, από εκεί όπου ο δεύτερος σε σειρά γήρατος έχει αδειάσει τη δική του κούπα, η επανάληψη του ίδιου συνθήματος. Και όταν η παρατήρηση αυτή έχει κάνει τον κύ-κλο όλων των ακτών, τότε πια αναφωνεί και ο τελετάρχης όλο ικανό-

Page 183: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΦΩΝΕΣ 183

ποίηση: τρ-ρ-ρ-ρ-οοονκ! Και ο καθένας με τη σειρά του, από τον πιο χοντρό ως τον λιγότερο φουσκωμένο, με την πιο άδεια κοιλιά, το επαναλαμβάνει, μην τύχει και γίνει κανένα λάθος και δεν το κατα-λάβει κανείς. Κι έπειτα η κοΰπα κάνει το γΰρο ξανά και ξανά, ώσπου έρχεται ο ήλιος και διαλύει την πρωινή ομίχλη. Ο μόνος που έχει μείνει χωρίς να βουτήξει στα βάθη της λίμνης είναι ο πατριάρ-χης, που εξακολουθεί να κρώζει που και που, σταματώντας ενδιάμε-σα να αφουγκραστεί για κάποια απάντηση, μάταια όμως.

Δεν είμαι σίγουρος αν άκουσα ποτέ τη φωνή του κόκορα από το ξέφωτό μου. Σκεφτόμουν καμιά φορά ότι θα άξιζε τον κόπο να έπαιρνα ένα πετεινάρι μόνο και μόνο για τη μουσική του, να το έχω σαν ωδικό πτηνό. Το τραγούδι αυτοΰ του πρώην άγριου ινδικού φα-σιανού είναι οπωσδήποτε το πιο εντυπωσιακό από όλων των άλλων πουλιών, κι αν γινόταν να έρθει στη χώρα μας χωρίς να έχει πρώτα εξημερωθεί, σύντομα η λαλιά του θα είχε γίνει ο πιο δημοφιλής ήχος των δασών μας, ξεπερνώντας την κραυγή της αγριόχηνας και το χου-χούτισμα της κουκουβάγιας. Φανταστείτε έπειτα τι κακαρίσματα θα αρχινούσαν οι κότες για να γεμίσουν τα κενά ανάμεσα στα λαλήμα-τα του κύρη τους! Δεν είναι ν' απορεί κανείς για το λόγο που πρό-σθεσε ο άνθρωπος το πουλί αυτό στη στρατιά των κατοικίδιών του -εκτός βέβαια από τα αυγά και το κρέας του. Να κάνατε έναν περί-πατο, ένα χειμωνιάτικο πρωινό, σ' ένα δάσος όπου θα αφθονούσαν τα πουλιά αυτά και να ακούγατε τα άγρια κοκόρια να κρώζουν πά-νω στα δέντρα, με καθάριες και στριγκιές φωνές πάνω από τη γη που θ' αντηχούσε, πνίγοντας τις πιο αδύναμες μελωδίες των άλλων πουλιών - για φανταστείτε το! Θα ξυπνούσαν έθνη ολάκερα. Ποιος δε θα ξυπνούσε νωρίς, όλο και πιο νωρίς κάθε μέρα, ώσπου στο τέ-λος θα γινόταν απίστευτα υγιής, πλούσιος και σοφός; Οι ποιητές όλων των χωρών του κόσμου, μαζί με τα κελαηδίσματα των ντόπιων τραγουδιστών τους επαινούν και τη φωνή του ξένου αυτού πουλιού. Κανένα κλίμα δεν είναι αφιλόξενο για το γενναίο κόκορα. Είναι πιο ιθαγενής κι από τους ντόπιους ακόμα. Η υγεία του είναι άριστη, τα πνευμόνια του γερά, το φρόνημά του πάντοτε υψηλό. Ακόμα και οι

Page 184: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

184 W A L D E N

ναυτικοί στον Ατλαντικό και στον Ειρηνικό Ωκεανό ξυπνούν από τη φωνή του. Όμως εμενα ποτέ δε με ξύπνησε το στριγκό του τραγούδι. Δεν ειχα σκύλο, γάτα, αγελάδα, γουρούνι ή κότες. Θα μπορούσε να πει λοιπόν κάνεις ότι στην κατοικία μου υπήρχε έλλειψη σπιτικών ήχων: δεν ακουγόταν ούτε ο ήχος από το ανακάτεμα του γάλακτος στην καρδάρα, ούτε το τραγούδι της χύτρας, ούτε το σφύριγμα από το σαμοβάρι, ούτε το κλάμα των παιδιών, ήχοι καθησυχαστικοί και παρηγορητικοί. Κάποιος με πεπαλαιωμένες αντιλήψεις σίγουρα θα έχανε τα λογικά του ή θα πέθαινε από ανία. Δεν υπήρχαν ούτε καν αρουραίοι στους τοίχους, γιατί αυτοί είχαν πεθάνει της πείνας - ή μάλλον δεν είχαν βρει ποτέ κανένα λόγο, κανένα δόλωμα για να έρ-θουν σε μένα - μονάχα σκίουροι στη στέγη και κάτω από το πάτωμα, ένα νυχτοπούλι στο οριζόντιο δοκάρι, μια κίσσα να ουρλιάζει κάτω από το παράθυρο, ένας λαγός ή μια μαρμότα κάτω από το ίδιο το σπίτι, ένας γκιόνης ή μια κουκουβάγια από πίσω, ένα κοπάδι αγριό-χηνες ή το γέλιο μιας βουτηχτάρας από τη λίμνη και μια αλεπού να αλυχτάει μες στη νύχτα. Ούτε καν ένας κορυδαλλός, ούτε ένας φλώ-ρος, κάποιο από αυτά τα ήρεμα πουλιά των φυτειών, δεν επισκέςπη-καν ποτέ το ξέφωτό μου. Ούτε πετεινοί να κρώζουν ούτε κότες να κακαρίζουν στην αυλή. Ούτε αυλή! Μόνο άφρακτη Φύση να φτάνει ως το περβάζι σας. Ένα νεαρό δάσος να μεγαλώνει κάτω από τα παράθυρά σας, άγρια σουμάκια και βατομουριές να φυτρώνουν στο κελάρι σας και να τρυπούν το πάτωμά σας. Ρωμαλέα πεύκα να τρί-ζουν καθώς τρίβονται πάνω στους τοίχους σας από έλλειψη χώρου, με τις ρίζες τους να (ρτάνουν βαθιά κάτω από το σπίτι. Αντί για το σούσουρο του ανέμου ή το ξεχαρβαλωμένο παντζούρι - ένα πεύκο τσακισμένο ή ξεριζωμένο πίσω από το σπίτι σας, που θα χρησιμεύ-σει για καυσόξυλα. Αντί για μονοπάτι ανοιγμένο μες στο χιόνι την εποχή του μεγάλου χιονιά που να φτάνει ως την πόρτα της αυλής -ούτε πόρτα ούτε αυλή ούτε κανένα μονοπάτι που να οδηγεί στον πο-λιτισμένο κόσμο!

Page 185: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΜΟΝΑΞΙΑ

Είναι ένα πανέμορφο σούρουπο, από εκείνα που το σώμα ολόκληρο αποκτά μια μόνο αίσθηση και ρουφά θαρρείς την απόλαυση από κά-θε πόρο. Πηγαινοέρχομαι στη Φΰση με μια παράξενη ελευθερία, αποτελώ κι εγώ μέρος της. Καθώς περπατώ στην πετρώδη όχθη της λίμνης φορώντας μονάχα το πουκάμισό μου, παρ' όλο που φυσά ένας ψυχρός αέρας και ο ουρανός είναι συννεφιασμένος, δε βλέπω τίποτα το ασυνήθιστο που θα μπορούσε να τραβήξει την προσοχή μου - όλα τα στοιχεία της Φΰσης είναι ιδιαίτερα ευγενικά μαζί μου. Οι φρΰνοι σαλπίζουν τον ερχομό της νύχτας και ο άνεμος φέρνει το τραγούδι ενός νυχτοπουλιού πάνω από τη λίμνη, σηκώνοντας μικρά κυματάκια στην επιφάνειά της. Ο θαυμασμός που νιώθω για τα φύλ-λα της σημύδας και της λεύκας που τρέμουν στον άνεμο σχεδόν μου κόβει την ανάσα. Παρ' όλα αυτά, όπως το νερό της λίμνης, έτσι και η γαλήνη μου κυματίζει ελαφρά, χωρίς να αναταράσσεται. Τα μικρά αυτά κύματα που σηκώνει ο βραδινός άνεμος απέχουν πολύ από το να θυμίσουν τρικυμία* η επιφάνεια του νερού είναι σχετικά ήρεμη και αστραφτερή. Έχει πια πέσει το σκοτάδι κι όμως ο άνεμος εξα-κολουθεί να φυσά και να μουγκρίζει στο δάσος, η επιφάνεια της λί-μνης εξακολουθεί να κυματίζει και κάποια πλάσματα νανουρίζουν τα υπόλοιπα με το τραγούδι τους. Ποτέ δεν υπάρχει απόλυτη ησυχία. Τα πιο άγρια ζώα δεν ησυχάζουν, αλλά αναζητούν τη λεία τους την ώρα αυτή: η αλεπού, το κουνάβι, ο λαγός αλωνίζουν τα λιβάδια χω-ρίς κανένα φόβο. Είναι οι φύλακες της Φύσης - οι κρίκοι που συνδέ-ουν τη μια μέρα με την άλλη.

Page 186: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

186 W A L D E N

Μόλις επιστρέφω στο σπίτι μου βλέπω ότι πέρασαν κάποιοι και μου άφησαν τις επισκεπτήριες κάρτες τους: ένα μπουκέτο λουλού-δια, ένα κλαδάκι κάποιου αειθαλούς φυτού, ένα όνομα γραμμένο με μολύβι σ' ένα κίτρινο φύλλο καρυδιάς ή σ' ένα κομματάκι ξύλο. Όσοι έρχονται σπάνια στο δάσος πιάνουν κι από ένα κομματάκι του για να παίζουν όση ώρα βρίσκονται εδώ κι όταν φεύγουν το αφή-νουν, είτε σκόπιμα είτε κατά λάθος. Ένας έχει ξεφλουδίσει τη βέρ-γα μιας ιτιάς, έχει φτιάξει ένα δαχτυλίδι και το έχει αφήσει στο τρα-πέζι μου. Πάντοτε ήξερα πότε είχαν περάσει επισκέπτες κατά την απουσία μου, από τα λυγισμένα κλαριά και το πατημένο χορτάρι, από τις πατημασιές τους* πάντοτε μπορούσα να καταλάβω το φύλο, την ηλικία ή και το χαρακτήρα τους από κάποιο μικρό ίχνος που άφηναν πίσω τους: ένα πεσμένο λουλούδι, ένα μάτσο χορτάρι μαδη-μένο και πεταμένο, ακόμα κι αν το έβρισκα μακριά, για παράδειγμα στις γραμμές του τρένου, μισό μίλι πιο πέρα, ή η μυρωδιά ενός πού-ρου ή ενός τσιμπουκιού που πλανιόταν ακόμα στον αέρα. Συχνά μά-λιστα η οσμή της πίπας κάποιου οδοιπόρου με ειδοποιούσε για το πέρασμά του ακόμα κι αν ήταν τριακόσια μέτρα παρακάτω.

Συνήθως έχουμε αρκετό χώρο γύρω μας. Ο ορίζοντάς μας ποτέ δεν πλησιάζει τόσο ώστε να μας αγγίξει. Το πυκνό δάσος και η λί-μνη δε φτάνουν ποτέ ως το κατώφλι μας, πάντοτε υπάρχει ένα ξέφω-το γύρω μας, κάτι οικείο, κάτι πολυφορεμένο, που το έχουμε υποτά-ξει και περιφράξει με κάποιον τρόπο, το οποίο η Φύση κάποια στιγ-μή αναπόφευκτα διεκδικεί ξανά για τον εαυτό της. Για ποιο λόγο άφησαν οι άνθρωποι την τεράστια αυτή έκταση, τόσα τετραγωνικά μίλια απάτητου δάσους, για μένα μόνο; Ο πλησιέστερος γείτονάς μου βρίσκεται ένα μίλι μακριά και από πουθενά εδώ γύρω δε φαίνε-ται ούτε ένα σπίτι, παρά μόνο αν ανέβεις στους λόφους μισό μίλι πιο πέρα από το σπίτι μου. Έχω τον καταδικό μου ορίζοντα, που δια-γράφεται από τις κορφές των δέντρων έχω τη μακρινή θέα της σιδη-ροδρομικής γραμμής, εκεί όπου αγγίζει την όχθη της λίμνης από τη μία και το φράχτη που ακολουθεί τον επαρχιακό δρόμο από την άλ-λη. Σε γενικές γραμμές, όμως, ο τόπος που ζω είναι τόσο μοναχικός

Page 187: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Μ Ο Ν Α Ξ Ι Α 187

όσο θα ήταν κι αν ζοΰσα σε μέρη τελείως γυμνά από βλάστηση. Εί-ναι στον ιδιο βαθμό Ασια ή Αφρική όσο και Νέα Αγγλία. Έχω ακό-μα και το δικό μου ήλιο, κατά κάποιον τρόπο, το δικό μου φεγγάρι, τα δικά μου αστέρια, ένα μικρό κόσμο μόνο για μένα. Κανένας οδοι-πόρος δεν πέρασε ποτέ νΰχτα από το σπίτι μου, οΰτε μου χτύπησε την πόρτα - σαν να ήμουν ο πρώτος ή ο τελευταίος άνθρωπος στον κόσμο - εκτός κι αν ήταν άνοιξη. Τότε περνούσαν αραιά και που κά-ποιοι χωριανοί για να ψαρέψουν γάδους - ήταν φανερό πως στη λί-μνη Ουόλντεν ψάρευαν πολΰ περισσότερα, πράγματα από την ίδια τους τη φΰση, και δόλωναν τα αγκίστρια τους με σκοτάδι - όμως αυ-τοί σύντομα αποχωρούσαν, συνήθως με ελαφριά καλάθια, αφήνο-ντας «τον κόσμο στο σκοτάδι και σε μένα».* Κι έτσι η μαΰρη καρδιά της νύχτας δε βεβηλώθηκε ποτέ από κάποια ανθρώπινη γειτνίαση. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι γενικά εξακολουθούν να φοβούνται λίγο το σκοτάδι, κι ας έχουν κρεμάσει όλες τις μάγισσες, κι ας έχουν εφεύρει τα κεριά και το χριστιανισμό.

Κι όμως, μερικές φορές ένιωσα ότι η πιο γλυκιά και τρυφερή, η πιο αθώα και ενθαρρυντική παρέα μπορεί να βρεθεί σε οποιοδήπο-τε αντικείμενο της Φύσης, ακόμα και για τον πιο αξιοθρήνητο μι-σάνθρωπο, ακόμα και για την πιο μελαγχολική ψυχή. Όποιος ζει μέσα στη Φύση είναι αδύνατο να βυθιστεί στην πιο μαύρη μελαγχο-λία, (ρτάνει να μην έχει χάσει όλες του τις αισθήσεις. Δεν υπάρχει καταιγίδα, όσο άγρια κι αν είναι, που να μην ακούγεται σαν μουσι-κή του Αιόλου στα υγιή και αθώα αυτιά. Τίποτε δεν έχει τη δύναμη να παρασύρει έναν απλό και θαρραλέο άνθρωπο στην ελεεινή θλί-ψη. Όσο απολαμβάνω τη φιλία των εποχών του έτους έχω πίστη πως τίποτε δεν μπορεί να με κάνει να νιώσω τη ζωή σαν βάρος. Η απαλή βροχή που σήμερα ποτίζει τις φασολιές μου και με αναγκά-ζει να μείνω μέσα δε μου φέρνει θλίψη και μελαγχολία, αλλά μου κάνει κι εμένα καλό. Παρ' όλο που με εμποδίζει να σκαλίσω το χω-ράφι μου, το ευεργετεί πολύ περισσότερο απ' το σκάλισμα. Αν τυ-

* Thomas Gray (1716-1771): Άγγλος ποιητής, διανοούμενος και ιστορικός. (Σ.τ.Μ.)

Page 188: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

188 W A L D E N

χόν συνεχιζόταν τόσο ώστε να σαπίσει τους σπόρους στο έδαφος και να καταστρέψει τις πατάτες στην πεδιάδα, και πάλι θα έκανε καλό στο γρασίδι στους λόφους, κι αφοΰ θα έκανε καλό στο γρασί-δι, θα έκανε καλό και σε μένα. Ώρες ώρες, όταν συγκρίνω τον εαυ-τό μου με άλλους ανθρώπους, μου φαίνεται σαν να 'μαι περισσότε-ρο ευνοημένος από τους θεοΰς απ' ό,τι εκείνοι, σε όποια ερημιά κι αν βρεθώ - σαν να έχω μια εγγύηση και μια σιγουριά που λείπουν από τους συνανθρώπους μου, σαν να με προσέχει κάποιος ιδιαίτε-ρα και να με οδηγεί. Δεν κολακεύω τον εαυτό μου, αλλά μάλλον, αν κάτι τέτοιο είναι δυνατόν, οι θεοί κολακεύουν εμένα. Ποτέ μου δεν ένιωσα να με πλακώνει οΰτε στο ελάχιστο η μοναξιά, εκτός από μία φορά, λίγες εβδομάδες αφότου πρωτοήρθα στο δάσος, κι αυτό για μια ώρα μονάχα. Με έπιασαν αμφιβολίες, σκεφτόμουν μήπως η αν-θρώπινη συντροφιά ήταν τελικά απαραίτητη για μια γαλήνια και υγιή ζωή. Η μοναξιά μου φαινόταν δυσάρεστη. Ταυτόχρονα όμως είχα συνείδηση μιας ελαφριάς παράνοιας στη διάθεσή μου εκείνη, από την οποία προέβλεπα ότι θα ανάρρωνα σύντομα. Άρχισε να πέ-φτει μια απαλή βροχή, κι ενώ οι σκέψεις αυτές συνέχιζαν να με βα-σανίζουν, ξαφνικά ένιωσα τόσο έντονα τη γλυκιά και ευεργετική παρέα της Φΰσης, στον ήχο που έκαναν οι στάλες της βροχής, σε κάθε ήχο και κάθε εικόνα γΰρω από το σπίτι μου, μια άπειρη και ανεξήγητη φιλικότητα παντού, λες και η ίδια η ατμόσφαιρα μου έδι-νε ζωή, ώστε τα φανταστικά πλεονεκτήματα της ανθρώπινης γειτ-νίασης έγιναν ευθύς ασήμαντα κι από τότε ούτε που έχουν απασχο-λήσει καθόλου τη σκέψη μου. Κάθε πευκοβελόνα ξεχείλιζε θαρρείς από συμπάθεια, από φιλία προς το άτομό μου. Τόσο έντονη ήταν η αίσθηση μιας φιλικής και οικείας παρουσίας ολόγυρά μου, ακόμα και σε ένα περιβάλλον που συνηθίζουμε να ονομάζουμε άγριο και καταθλιπτικό, καθώς και η σκέψη ότι τα πλάσματα με τα οποία είχα τη στενότερη συγγένεια, τα πιο ανθρώπινα, δεν ήταν ούτε οι άν-θρωποι ούτε οι χωρικοί, ώστε είπα μέσα μου ότι κανένα μέρος δε θα μου είναι ποτέ πια ξένο.

Page 189: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Μ Ο Ν Α Ξ Ι Α 189

«Το πένθος τρώει τους πενθοΰντες πριν την ώρα τους·

λίγες μέρες τους απομένουν οτκ] χώρα των ζωντανών,

όμορφη κόρη του Τοσκάρ».*

Μερικές από τις πιο ευχάριστες ώρες μου τις πέρασα στις μεγά-λες μπόρες της άνοιξης και του φθινοπώρου, που αναγκαζόμουν να μένω στο σπίτι λίγο πριν από το μεσημέρι ως το απόγευμα και να ακοΰω το αδιάκοπο και καταπραϋντικό μουγκρητό του ανέμου και της βροχής. Τότε το λυκόφως ερχόταν πιο νωρίς απ' ό,τι συνήθως, αναγγέλλοντας μια μεγάλη νΰχτα, στη διάρκεια της οποίας πολλές σκέψεις θα έβρισκαν άφθονο χρόνο για να ριζώσουν και να ξεδι-πλωθούν. Στις δυνατές αυτές βορειοανατολικές βροχές που τόσο τα-λαιπωρούσαν τα σπίτια του χωριού, όταν οι υπηρέτριες στέκονταν πανέτοιμες με σφουγγαρίστρα και κουβά στις εισόδους για να κρα-τήσουν έξω τον κατακλυσμό, εγώ καθόμουν πίσω από την πόρτα του μικρού σπιτιού μου, που ήταν και η μοναδική του είσοδος, και απο-λάμβανα στο έπακρο την προστασία που μου πρόσφερε. Μια φορά, στη διάρκεια μιας δυνατής καταιγίδας, ένας κεραυνός χτύπησε ένα μεγάλο πεύκο στην άλλη μεριά της λίμνης, χαράσσοντας στον κορμό του ένα εμφανέστατο και απόλυτα συμμετρικό ζικζακωτό αυλάκι, από την κορυφή ως τη ρίζα, με βάθος δυόμισι εκατοστά ή περισσότε-ρο και πλάτος έξι-επτά, σαν σκάλισμα σε μπαστούνι περιπάτου. Πέ-ρασα ξανά από εκεί τις προάλλες και ένιωσα δέος όταν σήκωσα το κεφάλι και αντίκρισα το σημάδι εκείνο, που σήμερα φαίνεται πιο καθαρά από ποτέ, εκεί όπου ο τρομερός και πανίσχυρος κεραυνός είχε πέσει από τον αθώο ουρανό πριν από οκτώ χρόνια. Πολλοί μου λένε συχνά: «Σίγουρα θα νιώθεις μοναξιά εκεί κάτω, σίγουρα θα θες να βρεθείς πιο κοντά στους ανθρώπους, ειδικά τις μέρες και τις νύχτες που βρέχει και χιονίζει». Μπαίνω στον πειρασμό να τους απαντήσω ως εξής: ολόκληρη η γη που πάνω της κατοικούμε δεν εί-ναι παρά μια κουκκίδα στο διάστημα. Πόσο μακριά ο ένας από τον

** James Macpherson (1736-1796): Σκοτσέζος ποιητής. (Σ.τ.Μ.)

Page 190: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

190 W A L D Ε Ν

άλλο λέτε να βρίσκονται οι πιο απομακρυσμένοι κάτοικοι εκείνου εκει του αστεριού, που τη διάμετρο του τα όργανά μας αδυνατούν να υπολογίσουν; Και γιατί να νιώθω μοναξιά; Μήπως ο πλανήτης μας δε βρίσκεται μέσα στο Γαλαξία; Η ερώτηση που μου κάνετε δε μου φαίνεται να είναι η πιο σημαντική. Τι διάστημα είναι αυτό που χωρί-ζει τον άνθρωπο από τους συνανθρώπους του και τον αφήνει μόνο; Ανακάλυψα ότι όσο και να κουράσει κανείς τα πόδια του, δεν πρό-κειται να έρθει πιο κοντά στον άλλο στο μυαλό. Σε τι επιθυμούμε να κατοικούμε πιο κοντά; Οπωσδήποτε όχι στους πολλούς ανθρώπους, ούτε στο σταθμό του τρένου, στο ταχυδρομείο, ούτε στο καπηλειό, στο δημαρχείο, το σχολείο ή το μπακάλικο, ούτε στο Μπήκον Χιλ* ή στο Φάιβ Πόιντς**, εκεί όπου συναθροίζεται ο περισσότερος κό-σμος, αλλά στην αιώνια πηγή της ζωής μας, την οποία μας έχουν δεί-ξει όλες μας οι εμπειρίες, όπως η ιτιά στέκεται δίπλα στο νερό και στέλνει τις ρίζες της προς την κατεύθυνσή του. Ο τόπος αυτός διαφέ-ρει ανάλογα με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου, πάντοτε όμως αποτελεί το σημείο όπου ο συνετός θα σκάψει το κελάρι του... Ένα βράδυ, στο δρόμο του Ουόλντεν, πρόφτασα ένα συχωριανό μου που οδηγούσε ένα ζευγάρι γελάδια στην αγορά. Ήταν ένας από εκεί-νους που είχαν φτιάξει αυτό που λένε «καλή περιουσία» - αν και δεν κατάλαβα ποτέ με ποια έννοια ήταν «καλή». Με ρώτησε πώς άντεξα να παρατήσω τόσο πολλές από τις ανέσεις της ζωής. Τον βε-βαίωσα, χωρίς να αστειεύομαι, ότι ήμουν αρκούντως ικανοποιημέ-νος από τη ζωή που έκανα. Κι έτσι γύρισα εγώ σπίτι, στο ζεστό μου κρεβάτι, και τον άφησα να συνεχίσει κουτσά στραβά το δρόμο του μέσα στο σκοτάδι και τη λάσπη ως το Μπράιτον - τη φωτεινή πό-λη*** όπου θα έφτανε το επόμενο πρωί.

Η προοπτική και μόνο για κάποιον νεκρό να ξυπνήσει, να επα-

* Beacon Hill: κοσμική συνοικία της Βοστόνης. (Σ.τ.Μ) ** Five Points: παλιά κακόφημη συνοικία της Νέας Υόρκης. (Σ.τ.Μ.)

*** Το τοπωνύμιο Brighton προέρχεται από τις λέξεις Bright Town (φωτεινή πό-λη). (Σ,τ.Μ.)

Page 191: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Μ Ο Ν Α Ξ Ι Α 191

νέλθει στη ζωή, τον κάνει να αδιαφορεί για τον τόπο και το χρόνο που θα συντελεστεί αυτό. Ο τόπος αυτός είναι πάντοτε ο ίδιος και πάντοτε απερίγραπτα ευχάριστος για όλες μας τις αισθήσεις. Τις πε-ρισσότερες φορές αφήνουμε να μας καθορίζουν μονάχα επιφανεια-κές και παροδικές περιστάσεις. Αυτές είναι στην πραγματικότητα η αιτία του περισπασμοΰ μας. Δίπλα στα πάντα βρίσκεται η δύναμη εκείνη που τα δημιουργεί. Δίπλα μας εφαρμόζονται αδιάκοπα οι πιο θεμελιώδεις νόμοι. Δίπλα μας δε βρίσκεται ο εργάτης που έχουμε προσλάβει, με τον οποίο μας αρέσει τόσο πολΰ να κουβεντιάζουμε, αλλά ο εργάτης του οποίου τη δουλειά αποτελούμε εμείς οι ίδιοι.

«Πόσο πελώρια και βαθιά είναι η επιρροή των σοφών δυνάμεων του Ουρανοΰ και της Γης!»

«Ζητάμε να τις γνωρίσουμε, όμως δεν τις βλέπουμε* ζητάμε να τις ακούσουμε, αλλά δεν τις ακούμε* ταυτίζονται με την ουσία των πραγμάτων και δεν μπορούν να διαχωριστούν από αυτά».

«Κάνουν τους ανθρώπους σε ολόκληρο το σύμπαν να εξαγνίζουν και να αγιάζουν τις καρδιές τους, να ντύνονται στα γιορτινά τους και να προσφέρουν θυσίες και αναθήματα στους προγόνους τους. Είναι ένας ωκεανός από δημιουργικές διάνοιες. Βρίσκονται ολόγυρα, από πάνω μας, στα δεξιά και στα αριστερά μας* μας περιβάλλουν από παντού».*

Αποτελούμε υποκείμενα ενός πειράματος που για μένα προσωπι-κά παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Δεν μπορούμε άραγε να κάνουμε για λίγο χωρίς την κοινωνία των κουτσομπολιών μας - δεν έχουμε τις δικές μας σκέψεις να μας ψυχαγωγούν; Πόση αλήθεια πε-ριέχει πράγματι η ρήση του Κομφούκιου: «Η αρετή δεν παραμένει εγκαταλειμμένο ορφανό* έχει ανάγκη από γείτονες».

Με τη δύναμη της σκέψης μας μπορούμε να βρεθούμε «εκτός εαυτού» με μια υγιή έννοια. Με συνειδητή προσπάθεια του νου μπο-ρούμε να αποστασιοποιηθούμε από τις πράξεις και τις συνέπειές τους· και τα πάντα, καλά και κακά, θα μας προσπερνούν σαν χεί-

* Κομφούκιος (551-479 π.Χ.). {Σ.τ.Μ.)

Page 192: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

192 W A L D E N

μαρρος. Δεν είμαστε απόλυτα δεμένοι με τη Φυση. Μπορεί να είμαι ένα ξΰλο παρασυρμένο από το ρέμα ή ο Ιντρα* ψηλά στον ουρανό, που το κοιτάζει. Μπορεί από τη μια να με επηρεάσει μια θεατρική παράσταση κι από την άλλη μπορεί να μη με επηρεάσει καθόλου κά-ποιο γεγονός που μοιάζει να με αφορά πολύ περισσότερο. Γνωρίζω τον εαυτό μου μονάχα ως ανθρώπινη οντότητα* ως το σκηνικό, ας πούμε, των σκέψεων και των συναισθημάτων. Και αισθάνομαι μια διπλή υπόσταση, η οποία μου επιτρέπει να στέκομαι σε τόση από-σταση από τον εαυτό μου όση και από οποιονδήποτε άλλο. Όσο έντονη κι αν είναι η εμπειρία μου, πάντοτε νιώθω την παρουσία και την κριτική κάποιου μέρους του εαυτού μου, το οποίο κατά κάποιον τρόπο δεν αποτελεί κομμάτι δικό μου, αλλά παραμένει θεατής. Δε μοιράζεται την εμπειρία μου, αλλά τη σημειώνει. Κι αυτό δεν είναι περισσότερο «εγώ» απ' ό,τι «εσύ». Όταν πια τελειώσει το έργο, ή ίσως η τραγωδία της ζωής, ο θεατής αποχωρεί. Γι' αυτόν δεν ήταν παρά μια επινοημένη ιστορία, ένα έργο της φαντασίας. Αυτή η διπλή υπόσταση μερικές φορές μπορεί εύκολα να μας κάνει κακούς φίλους και γείτονες.

Το βρίσκω υγιές να μένω μόνος τον περισσότερο καιρό. Ακόμη και η καλύτερη παρέα σύντομα κουράζει και αποδυναμώνει. Αγαπώ τη μοναξιά. Δε βρήκα ποτέ καλύτερο σύντροφο από αυτήν. Τις πε-ρισσότερες φορές νιώθουμε πιο μόνοι όταν βγαίνουμε έξω και βρι-σκόμαστε ανάμεσα σε ανθρώπους, παρά όταν μένουμε στο δωμάτιό μας. Κάποιος που σκέφτεται ή δουλεύει είναι πάντα μόνος, όπου κι αν βρίσκεται. Η μοναξιά δε μετριέται από την απόσταση ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και τους συνανθρώπους του. Ο πραγματικά φιλό-πονος σπουδαστής σε κάποιο από τα πολύβουα μελίσσια του κολεγί-ου του Κέιμπριτζ είναι τόσο μόνος, όσο κι ένας δερβίσης στην έρη-μο. Ο αγρότης μπορεί να δουλεύει όλη μέρα ολομόναχος στο χωρά-φι ή στο δάσος, οργώνοντας ή κόβοντας ξύλα, χωρίς να νιώσει μονα-ξιά, γιατί ασχολείται με κάτι. Όταν όμως γυρίζει σπίτι του τη νύχτα

* Θεός της βροντής και της βροχής στον ινδουισμό. (Σ.τ.Μ.)

Page 193: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΜΟΝΑΞΙΑ 193

δεν μπορεί να καθίσει μόνος στο δωμάτιο, στο έλεος των σκέψεων του, αλλά πρέπει να πάει κάπου όπου θα μπορεί να «δει κόσμο», να ψυχαγωγηθεί και, όπως πιστεύει, να ανταμειφθεί για τη μοναξιά της ημέρας. Κι έτσι απορεί που ο φοιτητής μπορεί και κάθεται ολομόνα-χος στο σπίτι όλη νΰχτα και το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας χωρίς να νιώθει πλήξη και μελαγχολία. Δεν μπορεί να καταλάβει πως ο φοιτητής, παρ' όλο που είναι κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους, εξακολουθεί να δουλεΰει στο δικό του χωράφι και να κόβει ξΰλα στο δικό τον δάσος, όπως ακριβώς έκανε και ο αγρότης, κι επομέ-νως αναζητά κι εκείνος την ίδια ψυχαγωγία και την ίδια παρέα, αν και η δική του μπορεί να έχει πιο συμπυκνωμένη μορφή.

Συνήθως οι παρέες των ανθρώπων είναι πολΰ ευτελείς. Τα δια-λείμματα μεταξύ των συναντήσεών μας είναι πολΰ σύντομα κι έτσι δεν έχουμε αρκετό χρόνο ώστε να αποκτήσει ο ένας κάποια και-νούργια αξία για τον άλλο. Συναντιόμαστε στα γεύματα, τρεις φορές την ημέρα, και προσφέρουμε ο ένας στον άλλο μια καινούργια γεύ-ση του μουχλιασμένου τυριού που είναι ο καθένας μας. Έχουμε αναγκαστεί να συμφωνήσουμε σε κάποιους κανόνες ευγένειας, τους λεγόμενους «τρόπους καλής συμπεριφοράς», έτσι ώστε να γίνουν ανεκτές οι συχνές αυτές συναντήσεις και να αποφευχθούν οι ανοι-χτές συγκρούσεις. Συναντιόμαστε στο ταχυδρομείο, στις κοινωνικές συναθροίσεις, κάθε βράδυ μπροστά στο τζάκι. Ζούμε σε ένα ασφυ-κτικό περιβάλλον, εμποδίζουμε, σκοντάορτουμε ο ένας πάνω στον άλλο και πιστεύω ότι έτσι χάνουμε κάτι από το σεβασμό μας για τον άλλο. Οπωσδήποτε, οι λιγότερο συχνές συναντήσεις θα επαρκούσαν για κάθε σημαντική και εγκάρδια επικοινωνία. Αναλογιστείτε τα κο-ρίτσια που δουλεύουν στο εργοστάσιο - ποτέ δε μένουν μόνα, ίσως ούτε ακόμα και στα όνειρά τους. Θα ήταν καλύτερα αν υπήρχε πα-ντού ένας μόνο κάτοικος ανά τετραγωνικό μίλι, όπως συμβαίνει εδώ που ζω εγώ. Η αξία του ανθρώπου δε βρίσκεται στην επιδερμίδα του, ώστε να πρέπει διαρκώς να τον αγγίζουμε.

Άκουσα για έναν άνδρα που είχε χαθεί στο δάσος, ο οποίος, ετοιμοθάνατος σχεδόν από την πείνα και την εξάντληση, κάθισε στη

Page 194: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

194 W A L D E N

ρίζα ενός δέντρου. Η μοναξιά του μετριάστηκε από τα αλλόκοτα οράματα με τα οποία τον περιέβαλλε η φαντασία του ως αποτέλε-σμα της σωματικής του αδυναμίας και τα οποία νόμιζε αληθινά. Κα-τά τον ίδιο τρόπο, η σωματική και πνευματική μας υγεία και ευρω-στία μπορεί να μας ψυχαγωγεί διαρκώς με μια παρόμοια αλλά πιο φυσιολογική και (ρυσική συντροφιά, κι έτσι να καταλάβουμε ότι ποτέ δεν είμαστε στ' αλήθεια μόνοι.

Εγώ, πάντως, έχω μεγάλη παρέα στο σπίτι μου. Ειδικά τα πρωι-νά, όταν δεν έρχεται κανείς. Επιτρέψτε μου να κάνω μερικές συ-γκρίσεις, μήπως και κάποια από αυτές σας δώσει μια ιδέα της κατά-στασης μου. Δε νιώθω μεγαλύτερη μοναξιά απ' το νυχτοπούλι της λί-μνης που γελά τόσο δυνατά, ή από την ίδια τη λίμνη Ουόλντεν. Πείτε μου παρακαλώ, τι είδους συντροφιά έχει η λίμνη; Καμία. Κι όμως, τα βαθυγάλανα νερά της δεν κρύβουν μέσα τους γαλάζιους διαβόλους, αλλά γαλάζιους αγγέλους. Ο ήλιος είναι κι αυτός μόνος, εκτός από τις μέρες με πολλή υγρασία, τότε που φαίνεται διπλός, ο ένας όμως από τους δύο είναι ψεύτικος, οφθαλμαπάτη. Ο Θεός είναι μόνος - ο διάβολος, όμως, κάθε άλλο. Εκείνος έχει μπόλικη συντροφιά: τις λε-γεώνες των δαιμόνων του.* Δε νιώθω περισσότερη μοναξιά από ένα μοναχικό φλόμο ή από ένα άγριο ραδίκι στο βοσκότοπο, από ένα φύλλο φασολιάς, από ένα λάπαθο, μια αλογόμυγα ή μια ταπεινή μέ-λισσα. Δε νιώθω περισσότερη μοναξιά από το μύλο του Κόνκορντ, από έναν ανεμοδείκτη, από το αστέρι του βορρά, από το νοτιά, από μια απριλιάτικη μπόρα ή από το λιώσιμο των πάγων το Γενάρη, από την πρώτη αράχνη σ' ένα καινούργιο σπίτι.

Τα ατέλειωτα βράδια του χειμώνα, όταν το χιόνι πέορτει πυκνό και ο άνεμος ουρλιάζει ανάμεσα στα δέντρα, δέχομαι καμιά φορά την επίσκεψη του παλιού εποίκου και αρχικού ιδιοκτήτη της περιο-χής, που απ' ό,τι λένε έσκαψε τη λίμνη Ουόλντεν, την έστρωσε με πέ-τρες και φύτεψε τα πεύκα που την περιζώνουν. Μου διηγείται ιστο-

* «Και επηρώτα αυτόν τι όνομα σοι; Και απεκριθη λέγων λεγεών όνομα μοι, ότι πολλοί εσμέν». Κατά Μάρκον 5:9. (Σ.τ.Μ)

Page 195: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Μ Ο Ν Α Ξ Ι Α 195

ρίες από τον παλιό καιρό και από τη νέα αιωνιότητα. Έτσι οι δυο μας καταφέρνουμε να περάσουμε ένα ευχάριστο βράδυ, όλο ευθυ-μία και χαρούμενες κουβέντες, ακόμα και χωρίς μήλα ή μηλίτη. Εί-ναι ένας εξαιρετικά σοφός και αστείος φίλος και τον αγαπώ πολΰ. Κρύβεται καλύτερα ακόμα κι από τον Γκόφι με τον Γουάλει παλιά* και, παρ' όλο που πιστεύεται πως είναι νεκρός, κανείς δεν ξέρει πού ακριβώς βρίσκεται θαμμένος. Μια ηλικιωμένη κυρά, αόρατη για τον περισσότερο κόσμο, κατοικεί επίσης στη γειτονιά μου. Συχνά απο-λαμβάνω έναν περίπατο στο ευωδιαστό περιβόλι της, μαζεύοντας φαρμακοβότανα και ακούγοντας τις ιστορίες της. Διαθέτει ένα πνεύ-μα απαράμιλλης επινοητικότητας και η μνήμη της φτάνει ακόμα πιο παλιά και από τη μυθολογία. Ξέρει την πρωτότυπη μορφή κάθε μύ-θου, καθώς και το γεγονός στο οποίο βασίστηκε ο καθένας, γιατί όλα αυτά τα περιστατικά συνέβησαν όταν η ίδια ήταν νέα. Είναι μια ρωμαλέα γηραιά κυρία με ροδοκόκκινα μάγουλα, που ευχαριστιέται όλες τις εποχές, ό,τι καιρό κι αν κάνει, η οποία δεν αποκλείεται να ζήσει παραπάνω απ' όλα τα παιδιά της.

Η απερίγραπτη αθωότητα και ευεργετικότητα της Φύσης - του ήλιου, του ανέμου και της βροχής, του καλοκαιριού και του χειμώνα - τόση υγεία, τόσο κέφι μας δίνουν, χωρίς να σταματούν! Και τόσο πολύ αγαπούν τη φυλή μας, ώστε όλη η Φύση θα επηρεαζόταν - ο ήλιος θα θόλωνε, οι άνεμοι θα έβγαζαν στεναγμό ανθρώπινο, τα σύννεφα θα έβρεχαν δάκρυα, τα δέντρα θα έριχναν τα φύλλα τους και θα έβαζαν τα πένθιμά τους μες στο κατακαλόκαιρο - αν τύχαινε ποτέ και κάποιος άνθρωπος πενθούσε δικαίως. Πώς μπορώ να μη νιώθω ότι ανήκω στη γη; Μήπως δεν αποτελούμαι τάχα κι εγώ ο ίδιος κατά ένα μέρος από φύλλα και καστανόχωμα;

Ποιο είναι το φάρμακο εκείνο που θα μας κρατήσει υγιείς, γαλή-νιους, ικανοποιημένους; Όχι τα φάρμακα του προπάππου μου ή του

* William Goffe, Edward Whalley: Άγγλοι στρατιωτικοί που κατηγορήθηκαν για τη δολοφονία του βασιλιά Καρόλου Α' της Αγγλίας (1649) και κατέφυγαν στην Αμερική. (Σ.τ.Μ.)

Page 196: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

196 W A L D E N

δικοΰ σας, αλλά τα φυτά και τα βότανα της Φύσης, που χαρίζουν και στην ίδια αιώνια νεότητα. Με τη βοήθειά τους έχει ξεπεράσει σε ηλικία πολλούς σαν τον Παρ*, αποκτώντας περισσότερο σφρίγος καθώς τρέφεται με το αποσυντεθειμένο δικό τους πάχος. Αντί για ένα από εκείνα τα μπουκαλάκια των κομπογιαννιτών με νερό του Αχέροντα και της Νεκράς Θάλασσας, που βγαίνουν από εκείνα τα ρηχά, μαΰρα, μακρόστενα βαγόνια που μοιάζουν με σκοΰνες, τα οποία βλέπουμε καμιά φορά να κουβαλούν μπουκάλια, δώστε μου μια ρουφηξιά καθαρού πρωινού αέρα. Αχ, ο πρωινός αέρας! Αν οι άνθρωποι δεν εννοούν να πίνουν από αυτόν στην πηγή της ημέρας, ε, τότε πια πρέπει να εμφιαλώσουμε κάμποσο και να τον πουλάμε στα μαγαζιά, για όλους εκείνους που έχουν χάσει την απόδειξη συν-δρομής τους για την ώρα της αυγής. Μην ξεχνάτε, όμως, ότι δεν πρό-κειται να διατηρηθεί για πολΰ, ακόμα και στο πιο δροσερό κελάρι να τον αποθηκεύσετε. Θα τινάξει μακριά τους φελλούς και πολύ πριν ορτάσει το μεσημέρι θα φύγει για τη δύση, ακολουθώντας τα βή-ματα της Ηούς. Δεν είμαι από τους πιστούς της Υγείας, της κόρης εκείνου του γερο-φαρμακοτρίφτη του Ασκληπιού, που απεικονίζεται στα μνημεία να κρατάει ένα φίδι στο ένα χέρι και μια κούπα στο άλ-λο, από την οποία καμιά φορά το φίδι φαίνεται να πίνει. Όχι, εγώ λατρεύω την Ήβη, οινοχόο του Αία, που ήταν κόρη της Ήρας και του άγριου μαρουλιού**, και είχε τη δύναμη να χαρίζει ξανά το σθέ-νος της νιότης σε θεούς και ανθρώπους. Ήταν μάλλον η μόνη πραγ-ματικά υγιής, εύρωστη και γυμνασμένη κοπέλα που περπάτησε ποτέ στη γη και όπου πήγαινε, έφερνε μαζί της την άνοιξη.

* Thomas Parr: Άγγλος που λέγεται ότι έζησε 152 χρόνια. (Σ.τ.Μ) ** Σύμφωνα με μια εκδοχή του μΰθου, η Ή ρ α έφαγε άγρια μαρούλια ο' ένα γεύ-μα του Απόλλωνα και έμεινε έγκυος απ' αυτό.

Page 197: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

Θεωρώ ότι αγαπώ την ανθρώπινη συντροφιά όσο και ο περισσότε-ρος κόσμος. Πάντοτε είμαι πρόθυμος να κολλήσω για λιγο σαν βδέλλα σε όποιον γλυκοαίματο άνθρωπο βρεθεί στο δρόμο μου. Δεν είμαι από φυσικοΰ μου ερημίτης, θα ελεγα μάλιστα ότι μπορώ να παραβγώ σε κοινωνικότητα ακόμα και τους πιο φανατικούς θα-μώνες των καπηλειών, αν τΰχει και οι δουλειές μου με φέρουν εκεί.

Στο σπίτι μου είχα τρεις καρέκλες: μία για τη μοναξιά, δυο για τη φιλία, τρεις για τη συντροφιά. Όποτε τύχαινε να έχω απρόσμε-νες επισκέψεις άνω των τριών ατόμων, δεν υπήρχε άλλο μέρος να καθίσουν, γενικώς όμως βολεύονταν και όρθιοι. Είναι απίστευτο πόσους σπουδαίους άνδρες και πόσες σπουδαίες γυναίκες μπορεί να χωρέσει ένα μικρό σπίτι. Κάποιες φορές μαζεύονταν κάτω από τη στέγη μου ίσαμε είκοσι πέντε ή τριάντα ψυχές, μαζί με τα σώμα-τά τους, κι όμως όταν χωρίζαμε δε μας έμενε καμία αίσθηση ότι εί-χαμε στριμωχτεί. Πολλά από τα οικήματα των ανθρώπων, δημόσια και ιδιωτικά, με τα αμέτρητα θαρρείς δωμάτιά τους, με τους τερά-στιους προθαλάμους και με τα κελάρια τους για την αποθήκευση κρασιών και άλλων πολεμοφοδίων της ειρήνης, μου φαίνονται εξω-φρενικά μεγάλα για τους ενοίκους τους. Είναι τόσο απέραντα και λαμπρά, ώστε οι τελευταίοι μοιάζουν με ποντίκια μέσα τους. Πά-ντοτε εκπλήσσομαι όταν κάνω να δω ποιον αναγγέλλει ο πορτιέρης μπροστά στην είσοδο κάποιου Τρέμοντ, κάποιου Αστόρια ή Μί-

Page 198: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

198 W A L D E N

ντλσεξ* και αντικρίζω να έρχεται τρέχοντας από την πλατεία ένα γελοίο ποντικάκι, που αμέσως εξαφανίζεται σε κάποια τρΰπα του πεζοδρομίου.

Ένα πρόβλημα που αντιμετώπισα κάποιες φορές κατοικώντας σε ένα τόσο μικρό σπίτι ήταν η δυσκολία να διατηρήσω την κατάλληλη απόσταση από τον καλεσμένο μου όταν αρχίζαμε να εκφράζουμε μεγάλες σκέψεις με μεγάλα λόγια. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από χώρο για να σηκώσουν πανιά οι σκέψεις του και να κάνουν ένα δυο γΰρους πριν μπουν στο λιμάνι. Το βόλι της σκέψης σου πρέπει να έχει σημαδέψει καλά το στόχο, να έχει ξεπεράσει κάθε εμπόδιο που θα μπορούσε να το κάνει να εξοστρακεί και να έχει μπει στην τελική και σταθερή πορεία του πριν φτάσει στο αυτί του ακροατή, αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος να ξαναβγεί από το πλάι του κεφαλιού του. Επί-σης, οι προτάσεις μας χρειάζονται χώρο για να ξεδιπλωθούν και να σχηματίσουν τις στήλες τους στα διαλείμματα της κουβέντας. Τα άτομα, όπως και τα έθνη, πρέπει να έχουν επαρκή σύνορα ανάμεσά τους, καθώς και μια αρκετά φαρδιά ουδέτερη ζώνη. Πόσο μεγάλη πολυτέλεια μου φαινόταν η κουβέντα με κάποιο φίλο που στεκόταν στην αντίπερα όχθη της λίμνης! Στο σπίτι μου ήμασταν τόσο κοντά ο ένας στον άλλο που δεν ακούγαμε - δε γινόταν να μιλάμε αρκετά σι-γά ώστε να ακούει ο ένας τον άλλον. Είναι όπως όταν πετάς δυο πέ-τρες στο ήρεμο νερό τόσο κοντά τη μια με την άλλη, ώστε η δεύτερη διασπά τα κύματα που έχει δημιουργήσει στην επιφάνεια η πρώτη. Αν δεν είμαστε παρά φλύαροι ομιλητές με δυνατές φωνές, τότε δε μας πειράζει να στεκόμαστε πολΰ κοντά ο ένας στον άλλο, με τα μά-γουλα μας να αγγίζονται σχεδόν, και να νιώθουμε ο ένας το χνότο του άλλου. Αν όμως μιλάμε συγκρατημένα και έπειτα από σκέψη, θέλουμε να έχουμε κάποια απόσταση μεταξύ μας, έτσι ώστε η υγρα-σία των κορμιών μας να έχει χώρο να εξατμιστεί. Αν επιθυμούμε να απολαύσουμε μια πιο στενή επικοινωνία με εκείνο το κομμάτι του

* Ξενοδοχεία της Βοστόνης, της Νέας Υόρκης και του Κόνκορντ, αντίστοιχα. {Σ,τΜ.)

Page 199: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ε Π Ι Σ Κ Ε Π Τ Ε Σ 199

άλλου που δεν έχει ανάγκη από λόγια ή βρίσκεται υπεράνω αυτών, τότε πρέπει να παραμείνουμε όχι μόνο σιωπηλοί αλλά και σε τόση απόσταση από αυτόν ώστε να μην μπορούμε να ακούσουμε τη φωνή του, ούτε κι εκείνος τη δική μας. Με βάση τα παραπάνω, ο λόγος ύπαρξης της ομιλίας δεν είναι παρά για τη διευκόλυνση των βαρήκο-ων. Υπάρχουν όμως πολλά εκλεκτά πράγματα που δεν μπορούμε να τα πούμε, όσο δυνατά κι αν φωνάζουμε. Καθώς η κουβέντα με τους επισκέπτες μου άρχιζε σιγά σιγά να παίρνει έναν τόνο πιο μεγαλό-πρεπο και ευγενή, σπρώχναμε τις καρέκλες μας όλο και πιο μακριά τη μία από την άλλη, ώσπου έςρταναν να αγγίζουν τους δυο απέναντι τοίχους· κι ακόμα και τότε, τις περισσότερες φορές ο χώρος δε μας έφτανε.

Ωστόσο, το «καλό» μου δωμάτιο - το δωμάτιο στο οποίο αποσυ-ρόμουν - που πάντα ήταν έτοιμο να δεχτεί παρέα, που το χαλί του σπάνια το έβλεπε ο ήλιος, ήταν το πευκοδάσος πίσω από το σπίτι μου. Εκεί οδηγούσα τους μουσαφίρηδες τις καλοκαιρινές ημέρες, στο δωμάτιο αυτό, όπου μια ανεκτίμητη οικιακή βοηθός σκούπιζε το πάτωμα, ξεσκόνιζε τα έπιπλα και κρατούσε τα πάντα σε τάξη.

Μερικές φορές, όταν περνούσε κάποιος επισκέπτης, μοιραζό-μουν μαζί του το λιτό μου γεύμα και η συζήτησή μας δε ζημιωνόταν ούτε στο ελάχιστο από το γεγονός ότι έπρεπε να ανακατεύω κάθε τόσο τη «βιαστική πουτίγκα»* στη χύτρα ή να προσέχω το καρβέλι που είχα βάλει να ψήνεται στη χόβολη. Αν όμως περνούσαν από το σπίτι μου,καμιά εικοσαριά επισκέπτες, τότε δε γινόταν κουβέντα για φαγητό - παρ' όλο που μπορεί να υπήρχε ψωμί αρκετό για να φάνε δύο - σαν να 'ταν το φαγητό μια συνήθεια που είχαμε όλοι μας απο-βάλει. Όμως η αποχή αυτή μας φαινόταν απόλυτα φυσική* ούτε και το ένιωσε κανείς ποτέ αυτό σαν προσβολή ενάντια στο έθιμο της φι-λοξενίας, αλλά αντίθετα έδειχνε να είναι η πιο ενδεδειγμένη και αβρή συμπεριφορά. Η εξάντληση και η φθορά του σώματος, το

* Χυλός από καλαμποκάλευρο* γρήγορο και εύκολο γεύμα, οτυνηθισμένο την εποχή εκείνη στη Νέα Αγγλία. (Ζτ.Μ)

Page 200: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

200 W A L D Ε Ν

οποίο τόσο συχνά χρήζει συντήρησης, φαίνονταν ως εκ θαύματος να έχουν υποχωρήσει στις περιπτώσεις εκείνες και το πνευματικό σθέ-νος όλων έμοιαζε ακάθεκτο. Μ' αυτές τις συνθήκες θα μπορούσα να δεχτού όχι είκοσι μουσαφίρηδες, αλλά χίλιους. Κι αν ποτέ ήρθε κα-νείς να με επισκεφτεί και με βρήκε στο σπίτι κι έπειτα έφυγε απο-γοητευμένος ή πεινασμένος, μπορεί να είναι σίγουρος ότι, αν μη τι άλλο, τον συμπονοα. Τόσο εύκολο είναι να αντικαταστήσει κανείς τα παλιά έθιμα με καινούργια και καλύτερα, αν και ξέρω ότι πολλές νοικοκυρές θα διαφωνήσουν. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να εξαρ-τάται η καλή σας φήμη από τα γεύματα που παραθέτετε. Από τη με-ριά μου, ο μοναδικός Κέρβερος που στάθηκε ποτέ ικανός να με απο-θαρρύνει από το να επισκε(ρτώ το σπίτι κάποιου ήταν όλες εκείνες οι τσιριμόνιες που έκανε ο σπιτονοικοκύρης για να με ταΐσει, σαν να μου λέει με εξαιρετικά ευγενικό και πλάγιο τρόπο να μην τολμήσω και τον ενοχλήσω ξανά στο μέλλον. Δε νομίζω ότι αντέχω να παρευ-ρεθώ σε άλλες τέτοιες σκηνές. Θα ήμουν υπερήφανος αν χάραζα στην είσοδο της καλύβας μου τα παρακάτω λόγια του Σπένσερ, που κάποιος επισκέπτης μου έγραψε σε ένα κίτρινο φΰλλο καρυδιάς δί-κην επισκεπτήριας κάρτας:

«Φτάνοντας στο σπίτι το μικρό,

ψυχαγωγία δε ζήτησα εκεί που δεν υπήρχε*

γιορτή τους η ανάπαυση κι όλα κατά το θέλημα τους:

τα πιο ευγενή πνεύματα χαίρονται πιο πολύ».

Όταν ο Γουίνσλοου, ο δεύτερος κυβερνήτης της αποικίας του Πλίμουθ, κι ένας συντροφός του, αφού διέσχισαν με τα πόδια το δά-σος για να κάνουν μια επίσημη επίσκεψη στον Μασασόιτ*, έφτασαν κατάκοποι και πεινασμένοι στο σπίτι του φύλαρχου, εκείνος τους καλοδέχτηκε, χωρίς όμως να τους προσφέρει φαγητό όλη εκείνη την

* Massasoit (1585;-1660): Ινδιάνος φύλαρχος που διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τους αποίκους της περιοχής. (Σ.τ.Μ.)

Page 201: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ 201

ημέρα. Όταν έπεσε η νΰχτα, κατά τα λεγόμενα του, «μας έβαλε να ξαπλώσουμε σ' ένα κρεβάτι όπου ξάπλωσε και ο ίδιος με τη γυναίκα του, εκείνοι στη μια άκρη κι εμείς στην άλλη. Το κρεβάτι δεν ήταν παρά μια σανίδα, περίπου τριάντα εκατοστά από το έδαφος, με ένα λεπτό χαλί στρωμένο πάνω της. Δυο ακόμη από τα πρωτοπαλίκαρά του ήρθαν και στριμώχτηκαν δίπλα μας, έτσι που ο ΰπνος μας κούρα-σε περισσότερο από το ταξίδι». Την επομένη, στη μία η ώρα το με-σημέρι, ο Μασασόιτ «έφερε δύο ψάρια που είχε πιάσει ο ίδιος», με μέγεθος περίπου τρεις φορές όσο ένας σπάρος. «Αφοΰ τα έβρασαν, είδαμε ότι υπήρχαν τουλάχιστον σαράντα άνθρωποι που περίμεναν μερίδιο από αυτά. Οι περισσότεροι έφαγαν από ένα κομμάτι. Αυτό ήταν και το μοναδικό γεΰμα μας για δυο νύχτες και μία ημέρα. Και αν δεν αγοράζαμε μια πέρδικα, θα περνούσαμε όλο το ταξίδι μας νηστικοί». Φοβούμενοι ότι θα αρρώσταιναν από την έλλειψη φαγη-τού και ύπνου, εξαιτίας «των βάρβαρων τραγουδιών των αγρίων (γιατί είχαν τη συνήθεια να τραγουδούν πριν πέσουν για ύπνο)», πή-ραν το δρόμο της επιστροφής, για να γυρίσουν όσο ακόμα θα είχαν δυνάμεις. Σχετικά με το κατάλυμα που τους πρόσφερε ο αρχηγός, η αλήθεια είναι ότι ήταν μάλλον ανεπαρκές, παρ' όλο που αυτό που σ' εκείνους είχε φανεί ταλαιπωρία, αναμφίβολα από την πλευρά του οικοδεσπότη αποτελούσε ένδειξη τιμής και σεβασμού. Όσο για το φαγητό, δε βλέπω τι καλύτερο θα μπορούσαν να είχαν κάνει οι Ινδιάνοι. Ούτε και οι ίδιοι είχαν να φάνε, κι έπειτα δεν ήταν τόσο ανόητοι ώστε να πιστέψουν πως οι συγγνώμες θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν την προσφορά φαγητού στους καλεσμένους τους. Έσφιξαν λοιπόν τα ζωνάρια τους και δεν είπαν τίποτα. Μια άλλη φορά που τους επισκέφθηκε ο Γουίνσλοου, που έτυχε να συμπέσει με εποχή αφθονίας για τη φυλή, δεν υπήρξε η παραμικρή έλλειψη στο συγκεκριμένο τομέα.

Γενικά, οι επισκέπτες αποτελούν είδος κάθε άλλο παρά σπάνιο. Όσο ζούσα στο δάσος είχα περισσότερες επισκέψεις από οποιαδή-ποτε άλλη περίοδο της ζωής μου. Θέλω να πω μ' αυτό ότι δε μου έλειψαν καθόλου. Εκεί συναντήθηκα με αρκετούς ανθρώπους, σε

Page 202: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

202 W A L D E N

συνθήκες πολΰ πιο ευνοϊκές απ' οπουδήποτε αλλοΰ. Πολΰ λιγότεροι όμως έρχονταν να με δουν για ασήμαντες υποθέσεις. Η απόστασή μου από την πόλη έφτανε για να τους αποθαρρύνει. Είχα αποσυρθεί τόσο βαθιά στον ωκεανό της μοναξιάς στον οποίο χύνονται τα ποτά-μια της κοινωνίας, ώστε κατά το μεγαλύτερο μέρος της παραμονής μου εκεί, όσον αφορά τις ανάγκες μου, μονάχα ένα λεπτό στρώμα ιζήματος είχε εναποτεθεί γύρω μου. Εκτός αυτοΰ, είχαν κολλήσει πάνω μου οι μυρωδιές των άγνωστων και ανεξερεύνητων ηπείρων που βρίσκονταν στην άλλη πλευρά του ωκεανού μου.

Ποιος ήρθε τάχα να με δει το πρωί αυτό; Κάποιος άντρας βγαλ-μένος από τα ομηρικά έπη ή κάποιος Παφλαγόνιος* - το όνομά του ήταν τόσο ταιριαστό και ποιητικό, που το γεγονός ότι δεν μπορώ να το αναφέρω εδώ με λυπεί αφάνταστα - ένας Καναδός, ένας ξυλοκό-πος και κατασκευαστής στύλων, που μπορούσε να στήσει πενήντα στύλους σε μια μέρα και του οποίου το τελευταίο γεύμα ήταν μια μαρμότα που είχε πιάσει ο σκύλος του.** Γνωρίζει τον Όμηρο και, όπως λέει ο ίδιος, «αν δεν υπήρχαν τα βιβλία δε θα ήξερα τι να κά-νω τις βροχερές μέρες», αν και μάλλον έχουν περάσει πολλές βροχε-ρές εποχές από την τελευταία φορά που τέλειωσε ένα ολόκληρο βι-βλίο. Κάποιος παπάς, στη μακρινή του ενορία, που ήξερε να προφέ-ρει το ελληνικό κείμενο, του είχε μάθει να διαβάζει την Αγία Γραφή. Και τώρα, καθώς αυτός κρατάει το βιβλίο, του μεταφράζω το σημείο όπου ο Αχιλλέας επιπλήττει τον Πάτροκλο για τη θλίψη του:

«Ω Πάτροκλε, τι κλαίεις;

Κοράσι ομοιάζεις τρυφερό που οπίσω απ' τη μητέρα

τρέχει και την παρακαλεί στον κόρφο να το πάρει {...]

* Παφλαγονία: αρχαία χώρα στη Μαύρη Θάλασσα, ρωμαϊκή αποικία. (Σ.τ.Μ.) ** Πρόκειται για τον Άλεξ Θεριέν, τον οποίο ο Θορώ συμπαθούσε ιδιαίτερα για την απλότητα και τους ανεπιτήδευτους τρόπους του και στον οποίο αναφέρεται τρεις φορές στο βιβλίο. (Σ.τ.Μ.)

Page 203: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ε Π Ι Σ Κ Ε Π Τ Ε Σ 203

Ή κάποιο μήνυμα κρυφό σου έφθασε απ' την Φθιαν;

Ζη ακόμη ο Μενοίτιος, του Άκτορος, ως λέγουν,

ζη και ο Πηλεΰς του Αιακού, στην γην των Μυρμιδόνων,

που άκουσμα θα 'ταν θλιβερό σ' εμάς ο θάνατός των».*

«Αυτό είναι καλό», λέει. Κάτω από τη μασχάλη του κουβαλάει ένα μεγάλο δεμάτι ξΰλα από ασπροβαλανιδιά, που μάζεψε για κά-ποιον άρρωστο το πρωι της Κυριακής. «Φαντάζομαι πως δεν πειρά-ζει να κάνω μια τέτοια δουλειά τη μέρα αυτή», λέει. Θεωρεί τον Όμηρο μεγάλο συγγραφέα, αν και δεν έχει ιδέα περί τίνος έγραφε. Δύσκολο να βρει κανείς κάποιον άνθρωπο πιο απλό και ανεπιτήδευ-το. Η φαυλότητα και οι ασθένειες, που τόσο σκιάζουν την ηθική ολό-κληρου του κόσμου, έδειχναν να είναι σχεδόν ανύπαρκτες για αυ-τόν. Ήταν περίπου είκοσι οκτώ ετών και είχε φΰγει από τον Καναδά κι από το πατρικό του σπίτι δώδεκα χρόνια πριν για να έρθει να δουλέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήθελε να βγάλει χρήματα για να αγοράσει κάποτε τη δική του φάρμα, ίσως στην πατρίδα του. Το παρουσιαστικό του ήταν τραχΰ: γεροδεμένο αλλά νωθρό κορμί, που παρ' όλα αυτά το κινούσε με χάρη, χοντρός, ηλιοκαμένος σβέρκος, καστανά, φουντωτά μαλλιά και νωθρά, κοιμισμένα, γαλανά μάτια, που κάποιες φορές σπινθήριζαν όλο εκφραστικότητα.

Φορούσε μια γκρίζα πάνινη τραγιάσκα, ένα παλιό, μακρΰ παλτό στο χρώμα του μαλλιού και μπότες από γελαδίσιο δέρμα. Ήταν φα-νατικός κρεατοφάγος και συνήθως κουβαλούσε το φαγητό του μαζί στη δουλειά, που ήταν κάνα δυο μίλια πιο πέρα από το σπίτι μου (αφού όλο το καλοκαίρι έκοβε ξύλα), σε μια τσίγκινη καραβάνα: κρύο κρέας - συχνά κρέας μαρμότας - και ένα πήλινο παγούρι γε-μάτο καφέ, που τό είχε κρεμασμένο στη ζώνη του με ένα σπάγκο, από το οποίο με κερνούσε καμιά φορά μια κούπα. Περνούσε νωρίς το πρωί μέσα από το φασολοχώραφό μου, χωρίς ίχνος άγχους και βιασύνης να φτάσει στη δουλειά του, όπως το συνηθίζουν οι Γιάνκη-

* Ιλίάόα, ραψωδία Π (μετάφραση Ιακώβου Πολυλά). (Σ.τ.Μ.)

Page 204: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

204 W A L D E N

δες. Δεν το είχε σκοπό να παρακουράζεται. Δεν τον ένοιαζε κι αν έβγαζε μονάχα το ενοίκιο του. Συχνά, όταν ο σκύλος του έπιανε κα-μιά μαρμότα, άφηνε το φαγητό του στους θάμνους και περπατούσε ενάμισι μίλι πίσω, ως το σπίτι που νοίκιαζε, για να τη γδάρει και να την αποθηκεύσει στο κελάρι, αφοΰ πρώτα σκεφτόταν για κάνα μισά-ωρο μήπως θα 'ταν καλύτερα αν την άφηνε βυθισμένη στη λίμνη ως το βράδυ - πόσο του άρεσε να σκέφτεται και να αναλύει τα ζητήμα-τα αυτά! Καμιά φορά, όταν περνούσε να με δει το πρωί, έλεγε: «Πό-σο παχιά είναι τα περιστέρια! Αν δεν ήμουν αναγκασμένος να δου-λεύω κάθε μέρα, θα μπορούσα να τρώω όσο κρέας ήθελα μόνο με το κυνήγι - περιστέρια, μαρμότες, λαγούς, πέρδικες - μα το Θεό! Θα έπιανα όλο το φαΐ της εβδομάδας μέσα σε μια μέρα».

Ήταν ικανότατος ξυλοκόπος και του άρεσε να διανθίζει την τέ-χνη του με κάποια μικρά ποικίλματα που έδειχναν τη μαστοριά του: έκοβε πάντοτε τα δέντρα οριζόντια και πολύ κοντά στο έδαφος, έτσι ώστε τα βλαστάρια που θα ξεπετάγονταν μετά να γίνονταν πιο δυνα-τά, και όταν έπε(ρτε χιόνι να μπορούν τα έλκηθρα να περνούν εύκο-λα πάνω από τον κομμένο κορμό. Επίσης, αντί να αφήνει ένα ξερα-μένο δέντρο όρθιο, κόβοντας όσα καυσόξυλα χρειαζόταν κάθε φο-ρά, το ξάκριζε καλά, ώσπου να γίνει μικρά κομματάκια που εύκολα μπορούσες να τα κόψεις με το χέρι.

Μου κινούσε το ενδιαφέρον έτσι ήσυχος και μοναχικός που ήταν. Απέπνεε ολόκληρος χαρά, σαν να είχε μέσα του μια αστεί-ρευτη πηγή καλής διάθεσης και ικανοποίησης από τη ζωή, που φαι-νόταν να ξεχειλίζει από τα μάτια του. Μερικές φορές πήγαινα και τον έβρισκα εκεί που δούλευε κόβοντας δέντρα στο δάσος. Με υπο-δεχόταν μ' ένα γέλιο απερίγραπτης ικανοποίησης και μ' ένα χαιρε-τισμό στα καναδέζικα γαλλικά, παρ' όλο που μιλούσε καλά αγγλι-κά. Μόλις πλησίαζα, σταματούσε τη δουλειά του και, με μια ευθυ-μία την οποία ήταν φανερό ότι δυσκολευόταν να συγκρατήσει, ξά-πλωνε δίπλα στον κορμό του πεύκου που μόλις είχε κόψει, ξεφλού-διζε ένα κομμάτι, το έκανε μπαλάκι και το έβαζε στο στόμα του, μα-σώντας το όση ώρα μιλούσε και γελούσε. Τόση ήταν η πληθωρικό-

Page 205: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ 205

τητα της ζωώδους ψυχικής του ευφορίας, ώστε κάποιες φορές έκα-νε τούμπες και κυλιόταν στο έδαφος από τα γέλια, όποτε κάτι τον ερέθιζε και τον έκανε να σκεφτεί. Κοίταζε τα δέντρα τριγύρω και αναφωνούσε: «Μα τον Αϊ-Γιώργη! Τι καλά που περνάω εδώ κόβο-ντας ξΰλα! Δεν έχω καλύτερη διασκέδαση». Άλλοτε, όταν δεν είχε δουλειά, διασκέδαζε όλη μέρα στο δάσος μ' ένα μικρό πιστόλι τσέ-πης, πυροβολώντας ανά τακτικά διαστήματα στον αέρα καθώς περ-πατούσε, σαν να 'δινε χαιρετιστήριες βολές στον εαυτό του. Το χει-μώνα άναβε μια φωτιά για να ζεστάνει το μεσημέρι τον καφέ του σ' ένα κατσαρολάκι. Μερικές φορές, εκεί που καθόταν σ' έναν κορμό κι έτρωγε το μεσημεριανό του, έρχονταν παπαδίτσες και κάθονταν στο μπράτσο του για να τσιμπολογήσουν την πατάτα που κρατούσε στα δάχτυλά του. Συχνά μου έλεγε πόσο του άρεσε η παρέα των μι-κρών αυτών πουλιών.

Ο άνθρωπος αυτός ήταν γεμάτος με όλα τα θετικά γνωρίσματα του ζώου. Από άποψη φυσικής αντοχής και αυτάρκειας ήταν εξάδελ-φος του πεύκου και του βράχου. Μια φορά, όταν τον ρώτησα αν ένιωθε κούραση μετά την ολοήμερη δουλειά, μου απάντησε μ' ένα βλέμμα όλο ειλικρίνεια και σοβαρότητα: «Μα τον Άγιο, ποτέ σ' όλη μου τη ζωή δεν έχω νιώσει κουρασμένος». Όμως, ο διανοούμενος ή, όπως αποκαλείται, πνευματικός άνθρωπος μέσα του κοιμόταν ύπνο βαθύ, με τον ίδιο τρόπο που κοιμάται στα βρέφη. Ό,τι είχε διδαχτεί, είχε γίνει μονάχα μ' εκείνο τον αθώο και αναποτελεσματικό τρόπο που χρησιμοποιούν οι καθολικοί ιερείς για να διδάξουν τους ιθαγε-νείς, που δε βοηθά τον μαθητή να αποκτήσει συνείδηση, παρά μόνο πίστη και σεβασμό ως ένα βαθμό, ούτε το παιδί να ενηλικιωθεί, αλ-λά το κρατά διαρκώς στο επίπεδο του παιδιού. Όταν τον έ(ρτιαξε η Φύση, του έδωσε σώμα δυνατό και το προσόν να νιώθει ικανοποίη-ση με τη μοίρα του. Του έδωσε σεβασμό και πίστη για να τον στηρί-ζουν απ' όλες τις πλευρές, έτσι που να μπορέσει να ζήσει σαν παιδί όλη του τη ζωή. Ήταν τόσο αυθεντικός και αγνός ώστε δεν υπήρχε τρόπος να τον παρουσιάσεις, να τον συστήσεις σε κάποιον άλλο. Θα ήταν σαν να συστήνεις στο γείτονά σου μια μαρμότα. Έπρεπε να τον

Page 206: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

206 W A L D E N

ανακαλύψει μόνος του, όπως το είχες κάνει κι εσυ. Ο ίδιος δεν επρόκειτο ποτέ να βοηθήσει α' αυτό. Οι άνθρωποι τον πλήρωναν για τη δουλειά του, βοηθώντας τον έτσι να τρώει και να ντύνεται, ποτέ του όμως δεν εξέφραζε τη γνώμη του σ' αυτοΰς. Ήταν τόσο απλά και φυσικά ταπεινός - αν μπορούμε να αποκαλέσουμε ταπεινό κά-ποιον που δεν εποφθαλμιά τίποτε - ώστε η ταπεινότητα δεν αποτε-λούσε κάποιο διακριτό χαρακτηριστικό του, οΰτε ήταν κάτι που ο ίδιος θα μπορούσε ποτέ να συλλάβει. Οι σοφότεροι από τον ίδιο ήταν γι' αυτόν κάτι σαν ημίθεοι. Αν τυχόν του έλεγες ότι κάποιος τέ-τοιος επρόκειτο να έρθει στην περιοχή, το φέρσιμο και τα λόγια του φανέρωναν πως πίστευε ότι κάποιος τόσο σπουδαίος δε θα περίμενε ποτέ τίποτε από τον ίδιο* εντούτοις θα αναλάμβανε εκείνος όλη την ευθύνη για τα πάντα χωρίς να περιμένει κανενός είδους επιβράβευ-ση. Ποτέ του δεν αφουγκραζόταν τους επαίνους. Λάτρευε ιδιαίτερα τους συγγραφείς και τους ιεροκήρυκες. Στα μάτια του, οι πράξεις τους ισοδυναμούσαν με θαύματα. Όταν του είπα ότι κι εγώ έγραφα αρκετά, για πολύ καιρό νόμιζε ότι αναφερόμουν μονάχα στη γραφή ως γραφικό χαρακτήρα, μια και ο γραφικός χαρακτήρας του ίδιου ήταν απρόσμενα καλός. Πού και πού έβρισκα το όνομα της ενορίας της ιδιαίτερης πατρίδας του όμορφα γραμμένο στο χιόνι δίπλα στο δημόσιο δρόμο, με ολόσωστη γαλλική ορθογραφία, και τότε ήξερα ότι είχε περάσει από εκεί. Τον ρώτησα αν είχε νιώσει ποτέ του την επιθυμία να καταγράψει τις σκέψεις του. Μου απάντησε ότι είχε διαβάσει και γράψει γράμματα για λογαριασμό άλλων, που δεν ήξε-ραν γραφή και ανάγνωση, αλλά ποτέ δεν είχε προσπαθήσει να γρά-ψει τις δικές του σκέψεις - όχι, δε θα μπορούσε ποτέ να το κάνει, δε θα ήξερε από πού να ξεκινήσει, κάτι τέτοιο θα τον σκότωνε, κι έπει-τα θα έπρεπε να έχει ταυτόχρονα το μυαλό του στην ορθογραφία!

Άκουσα πως κάποιος διακεκριμένος σοφός άνδρας, μεταρρυθμι-στής, τον ρώτησε κάποτε αν επιθυμούσε να αλλάξει ο κόσμος. Εκεί-νος απάντησε μ' ένα γελάκι έκπληξης, με εκείνη την καναδική του προφορά, σαν να επρόκειτο για ένα ερώτημα που το έθετε κάποιος για πρώτη φορά: «Όχι, είναι μια χαρά έτσι». Ένας φιλόσοφος θα

Page 207: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ε Π Ι Σ Κ Ε Π Τ Ε Σ 207

μπορούσε να αποκομίσει πολλά από τη συναναστροφή μαζί του. Σε κάποιον που τον πρωτογνώριζε, φαινόταν σαν να μην είχε καμία απολύτως γνώση για οτιδήποτε. Κι όμως, κάποιες φορές έβλεπα μέ-σα του έναν άνδρα που δεν είχα ξαναδεί και αναρωτιόμουν αν ήταν σοφός σαν τον Σαίξπηρ ή ανίδεος σαν παιδί - αν αυτό που έκρυβε μέσα του ήταν μια λεπτή ποιητική συνείδηση ή απλή ηλιθιότητα. Ένας χωρικός μου είπε κάποτε πως, όποτε τον συναντούσε να περι-διαβάζει σφυρίζοντας στο χωριό, με τη μικρή, στενή τραγιάσκα του, του έφερνε στο μυαλό κάποιον μεταμφιεσμένο πρίγκιπα.

Τα μοναδικά του βιβλία ήταν ένα αλμανάκ κι ένα βιβλίο αριθμη-τικής, στην οποία επιδείκνυε αρκετή ικανότητα. Το πρώτο από τα δυο αυτά βιβλία ήταν γι' αυτόν κάτι σαν εγκυκλοπαίδεια* υπέθετε ότι περιείχε ένα απαύγασμα της ανθρώπινης γνώσης, πράγμα που ισχύει άλλωστε ως ένα βαθμό. Απολάμβανα να τον βολιδοσκοπώ σχετικά με τις διάφορες σύγχρονες εξελίξεις, τις οποίες πάντοτε έβλεπε με την πιο απλή και πρακτική ματιά. Δεν είχε ακούσει ποτέ του πριν για τέτοια πράγματα. Θα μπορούσε να ζήσει χωρίς εργο-στάσια; τον ρώτησα. Φορούσε τα χειροποίητα γκρίζα ρούχα από το Βερμόντ, μου απάντησε, κι αυτά τα έβρισκε μια χαρά. Θα μπορούσε να απαρνηθεί το τσάι και τον καφέ; τον ρώτησα μετά. Προσφέρει άραγε η χώρα αυτή κάποιο άλλο ρόφημα εκτός από το νερό; Μου εί-πε πως είχε μουσκέψει φύλλα από κώνειο σε νερό κι έπειτα το ήπιε. Κατά την άποψή του το αφέψημα αυτό ξεδιψούσε καλύτερα από το νερό όταν ο καιρός ήταν ζεστός. Όταν τον ρώτησα αν θα μπορούσε να κάνει χωρίς χρήματα, μου παρουσίασε την πρακτικότητα του χρή-ματος με ένα παράδειγμα που συνέπιπτε με τις περισσότερες ανα-φορές των φιλοσόφων σχετικά με την προέλευση του θεσμού αυτού, καθώς και με την ίδια την ετυμολογία της λατινικής λέξης για το χριί\-

μα,ρβαηηία, η οποία έχει τη ρίζα της στη λατινική λέξη για τα γελά-δια. Αν η περιουσία του ήταν ένα βόδι, είπε, και ήθελε να αγοράσει βελόνες και κλωστή από το μαγαζί, δε θα το έβρισκε καθόλου πρα-κτικό να υποθηκεύσει ένα κομμάτι του ζώου για το σκοπό αυτό, ούτε και να κάνει το ίδιο κάθε φορά που θα είχε ανάγκη από κάτι. Ήταν

Page 208: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

208 W A L D E N

σε θέση να υπερασπιστεί πολλούς θεσμούς καλύτερα από κάθε φι-λόσοφο, διότι περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας από αυτοΰς τους θεσμούς αφορούσε τον ιδιο, παρουσίαζε τον αληθινό λόγο για τον οποίο ειχε τελικά επικρατήσει. Δεν έκανε εικασίες σχε-τικά με εναλλακτικές λύσεις. Δεν τον απασχολούσαν. Μια άλλη φο-ρά, όταν του διηγήθηκα το περιστατικό σχετικά με τον ορισμό που ειχε δώσει ο Πλάτωνας για τον άνθρωπο - ένα άπτερο δίποδο - και πως κάποιος είχε δείξει ένα μαδημένο κόκορα, λέγοντας «ιδού ο άν-θρωπος του Πλάτωνα», του φάνηκε πολύ σημαντική διαφορά το γε-γονός ότι τα γόνατα του πτηνού λυγίζουν ανάποδα απ' ό,τι του αν-θρώπου. Ενίοτε αναφωνούσε: «Αχ, πόσο μ' αρέσει να μιλάω! Μα τον Αϊ-Γιώργη, θα μπορούσα να κάθομαι και να μιλάω όλη μέρα». Κάποτε, όταν είχα πολλούς μήνες να τον δω, τον ρώτησα αν του είχε έρθει καμιά καινούργια ιδέα το καλοκαίρι αυτό. «Θεέ και Κύριε!» απάντησε. «Ένας άνθρωπος που έχει τόση δουλειά να κάνει, αν δεν ξεχάσει τις ιδέες που είχε στο παρελθόν, πάλι τυχερός θα είναι. Μπορεί, ας πούμε, ο άνθρωπος που τσαπίζετε μαζί το χωράφι να βιάζεται. Ε, τότε, μα τον Άγιο, το μυαλό σου πρέπει να το 'χεις εκεί* πρέπει να σκέφτεσαι τα αγριόχορτα». Κάποιες φορές που συναντιό-μασταν ξανά ύστερα από καιρό, με ρωτούσε εκείνος πρώτος αν είχα κάνει καμιά πρόοδο. Μια χειμωνιάτικη μέρα τον ρώτησα αν ήταν πάντα ευχαριστημένος με τον εαυτό του, θέλοντας να του προτείνω κάποια εναλλακτική λύση μέσα του για τον παπά απ' έξω του και κάποιο υψηλότερο κίνητρο για τη ζωή. «Ευχαριστημένος!» μου είπε. «Κάποιοι είναι ευχαριστημένοι με το ένα, άλλοι με το άλλο. Ένας, ας πούμε, αν έχει αρκετά, μπορεί να είναι ευχαριστημένος αν κάθε-ται όλη μέρα με την πλάτη στη φωτιά και την κοιλιά στο τραπέζι, ναι σου λέω, μα τον Αϊ-Γιώργη!» Ποτέ όμως, παρ' όλες τις προσπάθειες και τους ελιγμούς μου, δεν κατόρθωσα να τον κάνω να δει τα πράγ-ματα από την πνευματική τους σκοπιά. Το πιο υψηλό επίπεδο που έδειχνε να είναι σε θέση να συλλάβει, ήταν η απλή σκοπιμότητα των πραγμάτων, αυτό που θα περίμενε κανείς να εκτιμήσει ένα ζώο. Πρακτικά, αυτό ισχύει για τους περισσότερους ανθρώπους. Αν τυ-

Page 209: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ 209

χόν πρότεινα κάποια βελτίωση στον τρόπο ζωής του, μου απαντού-σε, χωρίς την παραμικρή θλίψη, ότι τώρα πια ήταν πολΰ αργά. Παρ' όλα αυτά πίστευε εκ βαθέων στην εντιμότητα, καθώς και σε όλες τις σχετικές αρετές.

Διέκρινα μέσα του κάποια θετική πρωτοτυπία, όσο ανεπαίσθητη κι αν ήταν, και αρκετές φορές τον παρατήρησα να σκέφτεται μόνος του και να εκφράζει τη γνώμη του - φαινόμενο τόσο σπάνιο γενικώς, που οποιαδήποτε στιγμή θα ήμουν πρόθυμος να περπατήσω δέκα μί-λια για να το παρατηρήσω από πρώτο χέρι. Και οι παρατηρήσεις του αυτές συνήθως οδηγούσαν σε έναν επαναπροσδιορισμό της προέ-λευσης πολλών από τους θεσμούς της ανθρώπινης κοινωνίας. Παρ' όλο που δίσταζε, και κάποιες φορές δεν κατάφερνε να εκφράζει με κατανοητό τρόπο αυτά που ήθελε να πει, πάντοτε τα λεγόμενά του είχαν κάποια συγκεκριμένη σκέψη πίσω τους. Όμως η λογική του ήταν τόσο πρωτόγονη και βυθισμένη στη ζωώδη ΰπαρξή του ώστε, παρ' όλο που υποσχόταν περισσότερα από τη λογική ενός απλά δια-βασμένου ανθρώπου, σπάνια ωρίμαζε σε οτιδήποτε άξιο να αναφερ-θεί. Ο άντρας αυτός δημιουργούσε την ελπίδα ότι ίσως να υπάρχουν ιδιοφυείς άνθρωποι στα χαμηλότερα στρώματα της ζωής, όσο αμετα-κίνητα ταπεινοί και αγράμματοι κι αν είναι, που πάντοτε έχουν τη δική τους άποψη ή δεν προσποιούνται καν ότι έχουν άποψη - άν-θρωποι τόσο απύθμενοι όσο απύθμενη πίστευαν κάποτε πως είναι και η ίδια η λίμνη Ουόλντεν και ταυτόχρονα σκοτεινοί και λασπεροί όπως αυτή.

Πολλοί οδοιπόροι ξεμάκραιναν από το δρόμο τους για να περά-σουν να δουν εμένα και το εσωτερικό του σπιτιού μου, και σαν δι-καιολογία για την επίσκεψή τους μου ζητούσαν ένα ποτήρι νερό. Τους έλεγα ότι έπινα από τη λίμνη, δείχνοντάς τους το δρόμο, και προσφερόμουν να τους δανείσω μια κούπα. Μολονότι ζούσα μακριά από τον πολιτισμό, δεν εξαιρούμουν από τις ετήσιες εκείνες επισκέ-ψεις που λαμβάνουν χώρα, μου φαίνεται, γύρω στην πρωταπριλιά, τότε που όλος ο κόσμος βρίσκεται σε κίνηση. Είχα κι εγώ το μερτικό μου σε προσηνείς επισκέπτες, αλλά είχα και κάποιους που ήταν μάλ-

Page 210: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

210 W A L D E N

λον παράξενοι. Μισότρελοι από τον οίκο απόρων και από αλλοΰ περνούσαν να με δουν. Εγώ όμως πάντοτε τους παρακινούσα να εξασκήσουν όσο μυαλό τους είχε απομείνει και να μου εξομολογη-θούν ό,τι ήθελαν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, θέμα της συζήτησής μας γινόταν η ίδια η ευφυΐα. Η αλήθεια είναι ότι κάποιοι από εκείνους ξεπερνούσαν σε ευφυΐα τους λεγόμενους επιστάτες των φτωχών και τους επίλεκτους άνδρες του χωριού, πράγμα που με οδήγησε στη σκέψη ότι ίσως είχε έρθει η ώρα να αντιστραφούν οι ρόλοι. Σχετικά με τα λογικά του ανθρώπου, έμαθα ότι δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σ' αυτούς που τα διατηρούν στο ακέραιο και σ' εκείνους που τα έχουν μισοχάσει. Μια μέρα ειδικά, ένας άκακος, χαζούλης άπορος, τον οποίο είχα δει συχνά να χρησιμοποιείται μαζί με άλλους ως ζωντανή περίφραξη, να στέκεται ή να κάθεται δηλαδή στην άκρη ενός χωραφιού για να εμποδίζει κάποια αγελάδα - ή μήπως τον εαυ-τό του; - να ξεστρατίσει από το κοπάδι, με επισκέφτηκε και εξέφρα-σε την επιθυμία να ζήσει όπως εγώ. Με αφοπλιστική απλότητα και ειλικρίνεια, με τρόπο που έδειχνε πως διέθετε κάτι αρκετά ανώτερο, ή μάλλον κατώτερο, από εκείνο που αποκαλούμε ταπεινοφροσύνη, μου είπε ότι ήταν «ανεπαρκούς νοημοσύνης». Αυτές ακριβώς ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε. Ο Θεός τον είχε κάνει έτσι, έλεγε, και παρ' όλα αυτά υπέθετε ότι ο Θεός τον αγαπούσε όπως οποιονδήποτε άλλο. «Πάντα έτσι ήμουν», μου είπε, «από τότε που ήμουν παιδί. Πο-τέ δεν είχα πολύ μυαλό. Δεν ήμουν σαν τα άλλα παιδιά. Το κεφάλι μου είναι αδύναμο. Τι να κάνουμε, ήταν θέλημα Θεού». Και να τος, μπροστά μου, ζωντανή απόδειξη των λόγων του. Αποτελούσε για μέ-να ένα μεταφυσικό γρίφο. Σπάνια έχω συναντήσει κάποιο συνάν-θρωπό μου σε τόσο γόνιμες συνθήκες - όλα όσα έλεγε ήταν απλά και γεμάτα ειλικρίνεια, υπερβολικά αληθινά. Και η αλήθεια είναι ότι, όσο περισσότερο φαινόταν να ταπεινώνει τον εαυτό του, τόσο περισσότερο εξυψωνόταν στα μάτια μου. Δεν το αντιλήφθηκα στην αρχή, αλλά η συμπεριφορά του αυτή ήταν αποτέλεσμα μιας συνετής τακτικής. Από μια τέτοια βάση ειλικρίνειας και αλήθειας σαν και αυτή που είχε θέσει ο καημένος εκείνος διανοητικά καθυστερημένος

Page 211: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ε Π Ι Σ Κ Ε Π Τ Ε Σ 211

άνθρωπος, η επικοινωνία μας θα μπορούσε ίσως να προχωρήσει σε επίπεδο ανώτερο και από εκείνο που παρατηρείται μεταξύ σοφών.

Είχα κάποιους επισκέπτες από αυτούς που δε θεωρείται ότι ανή-κουν στις τάξεις των ορτωχών της μικρής μας πόλης, που όμως κανο-νικά θα έπρεπε - ή τουλάχιστον θα έπρεπε να ανήκουν στις τάξεις των φτωχών του κόσμου αυτού. Επισκέπτες που δεν αποζητούν τη φιλοξενία ενός σπιτιού, αλλά μάλλον μιας κλινικής. Που επιθυμούν διακαώς τη βοήθειά σου και ως εισαγωγή για την έκκλησή τους σου προσφέρουν την πληροφορία ότι είναι τουλάχιστον αποφασισμένοι να μην κουνήσουν ούτε το μικρό τους δαχτυλάκι για να βοηθήσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Θέλω οι επισκέπτες μου να μη λιμοκτονούν δε με νοιάζει πόση όρεξη έχουν και πού τη βρήκαν. Τα αντικείμενα φιλανθρωπίας δεν αποτελούν μουσαφίρηδες. Έρχονταν άνθρωποι που δεν καταλάβαιναν πότε είχε λήξει ο χρόνος της επίσκεψής τους, παρ' όλο που ξανάπιανα τις δουλειές μου, απαντώντας στις ερωτή-σεις τους από όλο και πιο μακριά. Άνθρωποι σχεδόν όλων των βαθ-μών ευφυΐας περνούσαν να με δουν την εποχή εκείνη της μετανά-στευσης. Κάποιοι είχαν περισσότερη ευφυΐα απ' όση μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν - δραπέτες σκλάβοι*, με τους τρόπους των νότιων φυτειών, που ανά τακτά χρονικά διαστήματα έστηναν αυτί, όμοια με την αλεπού του μύθου, σαν να άκουγαν τα γαβγίσματα των σκυλιών που ακολουθούσαν τα ίχνη τους και με κοιτούσαν ικετευτικά, σαν να μου έλεγαν:

«Ω Χριστιανέ, θα με στείλεις πίσω;>χ

Θυμάμαι ειδικά έναν τους, τον οποίο βοήθησα να διαq)ύγει προς την κατεύθυνση του άστρου του βορρά. Έπειτα ήταν οι άνθρωποι με μια μονάχα ιδέα, σαν κλώσες με ένα μονάχα νεογνό, κι αυτό παπά-

* Η οικογένεια του Θορώ συμμετείχε στο δίκτυο των υπέρμαχων της κατάργη-σης της δουλείας με την ονομασία «Underground Railroad», που φυγάδευε στον Καναδά σκλάβους που είχαν δραπετεύσει. (Σ.τ.Μ.)

Page 212: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

212 W A L D Ε Ν

κι. Μετά ήταν οι άνθρωποι με χίλιες ιδέες και ατημέλητα κεφάλια, σαν εκείνες τις κλώσες που τις αναγκάζουν να φροντίσουν εκατό νε-ογνά, που όλα τους κυνηγούν το ίδιο σκαθάρι και αρκετά χάνονται στα νοτισμένα από την πάχνη χόρτα - με αποτέλεσμα τα ποΰπουλά τους να μπερδεύονται και να βρωμίζουν. "Υστερα υπήρχαν άνθρω-ποι με ιδέες αντί για πόδια, ένα είδος διανοούμενης σαρανταποδα-ρούσας που η όψη της σ' έκανε να ανατριχιάζεις. Κάποιος μου πρό-τεινε να διατηρώ ένα βιβλίο στο οποίο θα υπέγραφαν οι επισκέπτες, όπως γίνεται στα Λευκά Όρη. Αλίμονο όμως! Η μνήμη μου παραεί-ναι καλή ώστε να έχω ανάγκη από κάτι τέτοιο.

Δεν μπορούσα να μην προσέξω κάποιες από τις ιδιοτροπίες των επισκεπτών μου. Τα αγόρια, τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες γε-νικά έδειχναν χαρά που βρίσκονταν στο δάσος. Παρατηρούσαν τη λίμνη και τα λουλούδια και περνούσαν ευχάριστα την ώρα τους. Οι έμποροι, ακόμα και οι αγρότες, το μόνο που σκέφτονταν ήταν η μο-ναξιά, η εργασία και η μεγάλη απόσταση της κατοικίας μου από εκείνο ή το άλλο. Και παρ' όλο που έλεγαν ότι τους άρεσε πού και πού να κάνουν τον περίπατό τους στο δάσος, ήταν ολοφάνερο ότι δεν έλεγαν την αλήθεια. Αεικίνητοι, δεσμευμένοι άνθρωποι, που όλο τους το χρόνο τον ξόδευαν στο να κερδίζουν τα προς το ζην ή στο να διατηρούν όσα είχαν κερδίσει. Πάστορες που μιλούσαν για το Θεό λες και είχαν εξασφαλίσει κάποιου είδους μονοπώλιο πάνω στο θέμα, που δεν ανέχονταν άλλες γνώμες εκτός από τη δική τους. Γιατροί, δικηγόροι, ανήσυχες νοικοκυρές που έψαχναν τα ντουλά-πια μου και το κρεβάτι μου όταν έλειπα - πώς αλλιώς ήξερε άραγε η κυρία Τάδε ότι τα σεντόνια μου δεν ήταν τόσο καθαρά όσο τα δι-κά της; Νεαροί που είχαν πάψει να είναι νέοι και είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πιο ασφαλής πορεία θα ήταν να ακολουθή-σουν την πεπατημένη των επαγγελμάτων τους. Όλοι αυτοί σε γενι-κές γραμμές έλεγαν ότι δεν ήταν δυνατό να κάνει και πολύ καλό κάποιος άνθρωπος στη δική μου θέση. Α! Ώστε αυτό ήταν το ζήτη-μα! Οι γέροι, οι αδύναμοι και οι συνεσταλμένοι, όποια κι αν ήταν η ηλικία, όποιο κι αν ήταν το φύλο τους, σκέφτονταν πιο πολύ τις αρ-

Page 213: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Ε Π Ι Σ Κ Ε Π Τ Ε Σ 213

ρώστιες, τα ξαφνικά ατυχήματα, το θάνατο. Γι' αυτούς η ζωή έμοια-ζε γεμάτη κινδύνους - μα τι κίνδυνος υπάρχει αν δε οκέφχεοαι τον κίνδυνο; Σκέφτονταν επίσης ότι ένας συνετός άνθρωπος θα διάλεγε την πιο ασφαλή τοποθεσία, όπου ο γιατρός του χωριού θα μπορού-σε να έρθει αμέσως μόλις παρίστατο η ανάγκη. Γι' αυτούς το χωριό ήταν ένας συνασπισμός, μια λέσχη με σκοπό την αμοιβαία άμυνα, σε βαθμό που σε έκαναν να υποθέτεις ότι ούτε για να μαζέψουν βα-τόμουρα δε θα πήγαιναν χωρίς το φορητό τους φαρμακείο. Το ζήτη-μα είναι πως, αν ένας ζωντανός άνθρωπος είναι πράγματι ζωντα-νός, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να πεθάνει, αν και θα πρέπει να δεχτούμε ότι ο κίνδυνος αυτός μειώνεται ανάλογα με το πόσο «νε-κροζώντανος» είναι. Όποιος κάθεται, διατρέχει τους ίδιους κινδύ-νους μ' εκείνον που τρέχει. Τέλος, υπήρχαν και οι αυτόκλητοι με-ταρρυθμιστές, οι πιο βαρετοί απ' όλους, εκείνοι που νόμιζαν ότι τραγουδούσα αδιάκοπα:

«Αυτό είναι το σπίτι που έχτισα·

Αυτός είναι ο άνθρωπος που ζει στο σπίτι που έχτισα».

Δεν ήξεραν όμως ότι ο τρίτος στίχος ήταν:

«Αυτοί είναι οι τύποι που ενοχλούν τον άνθρωπο

που ζει στο σπίτι που έχτισα».

Δε φοβόμουν τα αρπακτικά που απειλούν το κοτέτσι, αφού δεν είχα κότες· εκείνοι που φοβόμουν ήταν οι άνθρωποι-αρπακτικά.

Είχα βέβαια και επισκέπτες πολύ πιο ευχάριστους από αυτούς τους τελευταίους. Παιδιά που έρχονταν να μαζέψουν βατόμουρα, εργαζόμενοι στο σιδηρόδρομο που έκαναν τον περίπατό τους το πρωί της Κυριακής φορώντας τα καθαρά τους πουκάμισα, ψαράδες και κυνηγούς, ποιητές και φιλοσόφους, με λίγα λόγια όλους τους τί-μιους προσκυνητές, που έρχονταν στο δάσος για να βρουν την ελευ-θερία και άφηναν στ' αλήθεια πίσω τους το χωριό. Όλους αυτούς

Page 214: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

214 W A L D E N

ήμουν έτοιμος να τους καλωοορισω με τις λέξεις «καλώς ήλθατε, Άγγλοι! Καλώς ήλθατε, Άγγλοι!»*, καθώς επρόκειτο για μια φυλή με την οποία ειχα στ' αλήθεια επικοινωνία.

* Ο χαιρετισμός που απηύθυνε ένας Ινδιάνος στους προάτους αποίκους-προσκυ-νητε'ς στο Πλίμουθ, το 1620. (Σ.τ.Μ.)

Page 215: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΑΦΙ ME ΤΙΣ ΦΑΣΟΛΙΕΣ

Εν τω μεταξύ, οι ήδη ορυτεμένες φασολιές μου, που οι σειρές τους, αν τις προσθέσουμε όλες μαζί, είχαν μήκος επτά μίλια, ανυπομονού-σαν να τις τσαπισω, αφοΰ εκείνες που είχα φυτέψει πρώτες είχαν ήδη μεγαλώσει αρκετά πριν ακόμα σπείρω τις τελευταίες. Ήταν κά-τι που δε θα μπορούσα να αναβάλω για πολύ ακόμα. Τι νόημα είχε αυτή η τόσο σταθερή και τόσο σεβαστή εργασία, αυτός ο μικρός ηράκλειος άθλος; Πραγματικά δεν ξέρω. Αγάπησα τις φασολιές μου, κι ας ήταν πολύ περισσότερες απ' όσες χρειαζόμουν. Μου πα-ρείχαν ένα δεσμό με τη γη κι έτσι η δύναμή μου μεγάλωνε, σαν του Ανταίου. Για ποιο λόγο όμως τις καλλιέργησα; Ένας θεός ξέρει. Αυτή ήταν η ασυνήθιστη εργασία μου όλο το καλοκαίρι: να κάνω το κομμάτι εκείνο της γης - το οποίο ως τότε δεν παρήγαγε παρά ποτε-ντίλλα, βατόμουρα, βαλσαμόχορτο και άλλα παρόμοια, γλυκούς άγριους καρπούς και όμορφα λουλούδια - να παράγει το όσπριο αυ-τό. Τι θα μπορούσα να μάθω ποτέ από τα φασόλια; Τι θα μπορού-σαν να μάθουν ποτέ τα φασόλια από μένα; Τα φροντίζω, τα καθαρί-ζω από τα ζιζάνια, νωρίς και αργά τους ρίχνω κι από μια ματιά: αυτή είναι η δουλειά της ημέρας μου. Τα πλατιά φύλλα τους έχουν όμορ-φη όψη. Βοηθοί μου είναι η πρωινή δροσιά και η βροχή, που ποτί-ζουν το στεγνό αυτό χώμα, καθώς και όποια γονιμότητα υπάρχει στο ίδιο το χώμα, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του είναι λεπτό και αδύναμο. Εχθροί μου είναι τα σκουλήκια, οι ψυχρές ημέρες και κυ-ρίως οι μαρμότες. Αυτές οι τελευταίες μου ρήμαξαν ένα ολόκληρο

Page 216: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

216 W A L D E N

στρέμμα. Με ποιο δικαίωμα όμως κι εγώ ξερίζωσα το βαλσαμόχορ-το και όλα τ' άλλα, καταστρέφοντας το αρχαίο τους περιβόλι; Σύντο-μα όμως οι υπόλοιπες φασολιές θα έχουν γίνει πολύ σκληρές για τα δόντια τους και τότε θα έρθει η ώρα να αντιμετωπίσουν καινούργι-ους εχθρούς.

Θυμάμαι πολύ καλά, όταν ήμουν τεσσάρων ετών, που με έφεραν από τη Βοστόνη στο χωριό, στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, εδώ, στο ίδιο αυτό δάσος και σ' αυτό το χωράφι, σ' αυτή τη λίμνη. Είναι μια από τις πιο παλιές εικόνες που έχουν μείνει χαραγμένες στη μνήμη μου. Και τώρα, απόψε, να που η φλογέρα μου ξυπνά την ηχώ πάνω από την ίδια αυτή υδάτινη επιφάνεια. Τα πεύκα, με ηλικία μεγαλύτερη από τη δική μου, στέκονται ακόμα. Αν κάποια τους έπεσαν, μαγείρεψα το φαγητό μου με τα φρύγανά τους. Νέα φυτά μεγαλώνουν παντού τρι-γύρω, προετοιμάζοντας μια νέα εικόνα για τα μάτια ενός νέου βρέ-φους. Το ίδιο σχεδόν βαλσαμόχορτο φυτρώνει από την ίδια πολυετή ρίζα στο βοσκότοπο αυτό. Ακόμα κι εγώ ο ίδιος βοήθησα να περιβλη-θεί με νέα ενδυμασία το μυθικό αυτό τοπίο των βρεφικών μου ονεί-ρων και τα αποτελέσματα της παρουσίας μου και της επιρροής μου είναι αυτές εδώ οι φασολιές, τα καλαμπόκια και οι πατάτες.

Φύτεψα περίπου δέκα στρέμματα, σ' ένα χωράφι λίγο πιο πάνω από το σπίτι μου. Και καθώς δεν είχαν περάσει παρά μόνο περίπου δεκαπέντε χρόνια από τότε που είχε αποψιλωθεί η γη αυτή κι εγώ ο ίδιος είχα βγάλει δυο τρία απομεινάρια από παλιούς κορμούς δέ-ντρων, πράγμα που ελευθέρωσε το παρθένο χώμα από κάτω τους, δεν έβαλα καθόλου κοπριά. Καθώς όμως περνούσε το καλοκαίρι, από τις αιχμές βελών που ξέθαβα στο τσάπισμα, φάνηκε πως κάποιο χαμένο πια έθνος είχε κατοικήσει εδώ πριν από πολύ καιρό και είχε φυτέψει καλαμπόκι και φασόλια πολύ πριν φτάσουν οι λευκοί, εξα-ντλώντας ως ένα βαθμό το χώμα για τις συγκεκριμένες καλλιέργειες.

Πριν ακόμα διασχίσει το δρόμο καμιά μαρμότα ή κανένας σκίου-ρος, πριν ακόμα φανεί ο ήλιος πάνω από τις κορυφές των δέντρων, με την πρωινή πάχνη να σκεπάζει ακόμα τα πάντα, αν και οι γεωρ-γοί με είχαν προειδοποιήσει να μην το κάνω - εγώ πάντως από τη

Page 217: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 217

μεριά μου θα σας συμβούλευα, αν μπορείτε, να κάνετε όση δουλειά έχετε να κάνετε με την πρωινή πάχνη - ξεκινούσα να ξεριζώνω τα θρασΰτατα αγριόχορτα και να τα καλύπτω με σκόνη. Νωρίς το πρωί δούλευα ξυπόλυτος, τσαλαβουτώντας σαν καλλιτέχνης στο νοτισμένο και θρυμματισμένο χώμα, όσο περνούσε όμως η μέρα, ο ήλιος άρχι-ζε να μου καίει τα πόδια. Εκεί λοιπόν, με το φως του ήλιου να μου δείχνει το δρόμο, σκάλιζα το χωράφι μου, βηματίζοντας αργά πάνω κάτω στο κίτρινο, πετρώδες έδαφος, ανάμεσα στις μακριές σειρές από πράσινες φασολιές, εβδομήντα πέντε μέτρα μήκος, με τη μια άκρη του χωραφιού να τελειώνει σε μια συστάδα από χαμηλές βελα-νιδιές, στη σκιά των οποίων μπορούσα να ξαποστάσω, και την άλλη σ' έναν αγρό με βατομουριές, όπου έβλεπα τα πράσινα βατόμουρα να σκουραίνουν κάθε φορά που έκανα ένα γύρο κι επέστρεφα. Απο-μάκρυνα τα αγριόχορτα, έβαζα φρέσκο χώμα γύρω από τις φασο-λιές, ενθάρρυνα τα φυτά αυτά που είχα σπείρει ο ίδιος, έκανα το κί-τρινο χώμα να εκφράζει τις καλοκαιρινές του σκέψεις με φύλλα και άνθη φασολιάς αντί με χηνοπόδια, αγριαψιθιές και άλλα τέτοια ζι-ζάνια, έκανα τη γη να λέει «φασόλια» αντί για «χορτάρια» - αυτή ήταν η καθημερινή δουλειά μου. Καθώς είχα ελάχιστη βοήθεια από άλογα ή βόδια, από μισθωμένους άνδρες ή αγόρια, από εξελιγμένα σύνεργα αγροκαλλιεργειών, ήμουν πολύ πιο αργός απ' ό,τι συνηθί-ζεται κι έτσι απέκτησα πολύ πιο στενή σχέση με τις φασολιές μου απ' ό,τι θα αποκτούσα αλλιώς. Όμως η χειρωνακτική εργασία, ακό-μη και αν αγγίζει τα όρια της ειλωτείας, δεν είναι ποτέ η χειρότερη μορφή απασχόλησης. Διαθέτει μια σταθερή και άφθαρτη ηθική, ενώ για τον διανοούμενο τα αποτελέσματά της είναι μοναδικά. Στα μά-τια των ταξιδιωτών που κατευθύνονταν προς τα δυτικά, περνώντας από το Λίνκολν και το Γουέιλαντ και πηγαίνοντας ένας θεός ξέρει πού, ήμουν ένας πρώτης τάξεως agncola labonosus* Εκείνοι κάθο-νταν όμορφα και καλά στα αμαξάκια τους, με τους αγκώνες ακου-μπισμένους στα γόνατα και με τα γκέμια να κρέμονται χαλαρά, σαν

* Λατινικά: εργατικός γεωργός. (Σ.τ.Μ.)

Page 218: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

218 W A L D E N

γιρλάντες, και έβλεπαν τον ιθαγενή να δουλεύει ακούραστος στο χωράφι του. Σύντομα όμως το κτήμα μου χανόταν από τα μάτια και από το νου τους. Ήταν το μοναδικό ανοιχτό και καλλιεργημένο χω-ράφι σε μεγάλη απόσταση εκει γύρω, και από τις δύο πλευρές του δρόμου, κι έτσι δεν μπορούσαν παρά να του δώσουν σημασία, αφού δεν είχαν να ασχοληθούν με τίποτ' άλλο. Και κάποιες φορές, ο άν-θρωπος που δούλευε σ' αυτό άκουγε περισσότερα από τα κουτσο-μπολιά και τα σχόλια των περαστικών ταξιδιωτών απ' όσα προορίζο-νταν για τα δικά του αυτιά: «Φασόλια τόσο αργά! Και μπιζέλια!» -γιατί εγώ συνέχιζα να φυτεύω όταν οι άλλοι είχαν πια αρχίσει να σκαλίζουν, πράγμα που έκανε μεγάλη εντύπωση στους πολύξερους νοικοκύρηδες. «Καλαμπόκι, αγόρι μου, για ζωοτροφή. Καλαμπόκι για ζωοτροφή». - «Μα καλά, ζει εδώ;» ρωτάει η κυρία με το μαύρο καπέλο τον κύριο με το γκρίζο σακάκι. Και ο γεροδεμένος γεωργός τραβάει τα γκέμια του αλόγου του, που σταματάει γεμάτο ευγνωμο-σύνη, για να ρωτήσει τι κάνω, αφού δε βλέπει ίχνος κοπριάς στα αυ-λάκια και με συμβουλεύει να ρίξω λίγο καστανόχωμα ή οτιδήποτε απόρριμμα για λίπασμα, ή έστω στάχτη, ή σοβά. Όμως τα αυλάκια ήταν δέκα στρέμματα, δεν υπήρχε καρότσι, μονάχα μια τσάπα και δυο χέρια - μια που ο καλλιεργητής του εν λόγω χωραφιού έτρεφε κάποια απέχθεια απέναντι στα καρότσια και τα άλογα - και το κα-στανόχωμα βρισκόταν πολύ μακριά. Άλλοι ταξιδιώτες, μέσα στη φα-σαρία που έκαναν τα κάρα τους καθώς περνούσαν, σύγκριναν το χωράφι φωναχτά με άλλα από τα οποία είχαν περάσει, έτσι που μά-θαινα κι εγώ ποια θέση κατείχα στην κλίμακα της γεωργίας. Αυτό ήταν ένα χωράφι που δε θα το συναντούσε κανείς στην έκθεση του κυρίου Κόλμαν*. Και, παρεμπιπτόντως, ποιος καθορίζει την αξία της σοδειάς που δίνει η Φύση στα ακόμα πιο άγρια χωράφια, αυτά που ο άνθρωπος δεν έχει ακόμη καταφέρει να βελτιώσει; Το εγγλέ-ζικο άχυρο ζυγίζεται προσεκτικά, μετριούνται η υγρασία, τα πυριτι-κά άλατα, το ποτάσιο. Όμως σε όλες τις ρεματιές, στις λίμνες, στα

* Henry Coleman (1785-1848): υπουργός Γεωργίας της Μασαχουσέτης. (Σ.τ.Μ.)

Page 219: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 219

δάση, στους βάλτους και στα βοσκοτόπια μεγαλώνει μια πλούσια και γεμάτη ποικιλία σοδειά, που ο άνθρωπος δεν την έχει ακόμη θερί-σει. Το χωράφι μου αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, το συνδετικό κρίκο μεταξύ των άγριων και των καλλιεργημένων αγρών. Όπως κάποια κράτη είναι πολιτισμένα, άλλα ημι-πολιτισμένα και άλλα άγρια ή βάρβαρα, έτσι και το χωράφι μου ήταν ημι-πολιτισμένο, αν και όχι με την κακή έννοια. Οι φασολιές που καλλιεργούσα επέ-στρεφαν περιχαρείς στην άγρια και πρωτόγονη κατάστασή τους και η τσάπα μου τους έπαιζε το Runs de Vaches. *

Πολΰ κοντά, στην κορυφή μιας σημύδας, τραγουδά η καστανότσι-χλα - ή, όπως την αποκαλούν κάποιοι άλλοι, η κοκκινότσιχλα. Τρα-γουδά όλο το πρωινό, χαρούμενη που έχει παρέα* αν δεν ήμουν εγώ εδώ, θα πήγαινε να βρει έναν άλλο γεωργό σε κάποιο άλλο χωράφι. Όσο σπέρνω τους σπόρους, φωνάζει: «Πέτα το, πέτα το - σκέπασ' το, σκέπασ' το - τράβα το, τράβα το, τράβα το». Όμως αυτό που φύ-τευα δεν ήταν καλαμπόκι κι έτσι ήταν ασφαλές από εχθρούς σαν κι αυτήν. Απορούσα τι δουλειά είχε όλη αυτή η φασαρία της, αυτή η παράστασή της, σαν κάποιου ερασιτέχνη Παγκανίνι που παίζει σε μία χορδή ή σε είκοσι, με τη σπορά μου, κι όμως την προτιμούσα από τη στάχτη ή την κοπριά. Ήταν ένα είδος φθηνού λιπάσματος στο οποίο είχα απόλυτη εμπιστοσύνη.

Καθώς έβγαζα φρέσκο χώμα με την τσάπα μου, ανάδευα τη στά-χτη εθνών που δεν έχουν ακόμη καταγραφεί, που ζούσαν κάτω από τον ίδιο αυτό ουρανό τους παλιούς καιρούς, κι έφερνα στο φως τα μικρά σύνεργά τους του πολέμου και του κυνηγιού. Ήταν ανακατε-μένα με τραχιές πέτρες, που είχαν πάνω τους σημάδια από ινδιάνι-κες φωτιές ή από τον ήλιο, καθώς και με κομμάτια κεραμικών και γυαλιού που είχαν φέρει ως εδώ οι πρόσφατοι καλλιεργητές αυτής της γης. Όποτε η τσάπα μου χτυπούσε κάποια πέτρα, το κουδούνι-σμα αντηχούσε στο δάσος και στον ουρανό, η μουσική συνοδεία του μόχθου μου, η σοδειά της οποίας ήταν άμεση και ανυπολόγιστη. Δεν

* Ελβετικό τραγούδι των γελαδάρηδων, στο Γουλιέλμο Τέλλο του Σίλερ. (Σ.τ.Μ.)

Page 220: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

220 W A L D Ε Ν

τσάπιζα πια φασολιές, ειχα πάψει πια να είμαι εγώ εκείνος που τσά-πιζε* και θυμόμουν με οίκτο μαζι και περηφάνια, αν δηλαδή τους θυ-μόμουν καν, όλους εκείνους τους γνωστούς μου που είχαν ταξιδεψει στην πόλη για να ακούσουν τα ορατόρια. Το γεράκι έκανε κύκλους ψηλά πάνω απ' το κεφάλι μου τα ηλιόλουστα απογεύματα - αφού με-ρικές φορές δούλευα όλη μέρα στο χωράφι - όμοιο με κάρφος στον οφθαλμό μου, ή στον οφθαλμό του ουρανού. Πού και πού βουτούσε απότομα, μ' έναν ήχο σαν να σκίζονταν οι ουρανοί, σαν να γίνονταν κουρέλια, παρ' όλα αυτά όμως ο πέπλος τους παρέμενε ανέπαφος, χωρίς κανένα ίχνος σκισίματος ή ραφής πουθενά. Μικρά ξωτικά που γεμίζουν τον αέρα και αφήνουν τα αυγά τους στο έδαφος, στη γυμνή άμμο ή στα βράχια στις κορφές των λόφων, όπου ελάχιστοι τα βρί-σκουν, όλο χάρη και λυγεράδα, σαν τα κυματάκια της λίμνης, σαν φύλλα που τα σηκώνει ο άνεμος να ταξιδέψουν στα ουράνια: τέτοια είναι η συγγένεια των πλασμάτων της Φύσης. Το γεράκι είναι ο ενα-έριος αδελφός του κύματος, πάνω από το οποίο αιωρείται και το οποίο επιβλέπει, με τα τέλεια, φουσκωμένα από τον αέρα ςττερά του να απαντούν στα αρχέγονα, άπτερα πλάσματα του νερού. Κάποιες φορές στεκόμουν και παρατηρούσα ένα ζευγάρι γεράκια να κάνουν κύκλους ψηλά στον ουρανό, άλλοτε να ζυγιάζονται και άλλοτε να κατεβαίνουν, να πλησιάζουν το ένα το άλλο κι έπειτα να απομακρύ-νονται, σαν να ήταν η ενσάρκωση των ίδιων μου των σκέψεων. Άλλες φορές πάλι, η προσοχή μου στρεφόταν στα αγριοπερίστερα, που περνούσαν από το ένα δάσος στο άλλο μ' έναν ελαφρύ, συριστι-κό ήχο και με μεγάλη βιασύνη* ή με την τσάπα μου έβγαζα κάτω από κάποιο σάπιο απομεινάρι δέντρου μια νωθρή, εξωτική σαλαμάνδρα με σοβαροφανές ύφος, ένα απομεινάρι της Αιγύπτου και του Νεί-λου, παρ' όλα αυτά όμως σύγχρονή μας. Τέτοιους ήχους άκουγα και τέτοιες εικόνες έβλεπα όποτε σταματούσα για λίγο κι έγερνα να στηριχτώ στην τσάπα μου: ένα κομμάτι της ατέλειωτης ψυχαγωγίας που προσφέρει η εξοχή.

Τις ημέρες των εορταστικών εκδηλώσεων το χωριό πυροβολεί με τα κανόνια του, που στο δάσος αυτό αντηχούν σαν παιδικά πιστολά-

Page 221: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 221

κια, και μερικές σκόρπιες, αδέσποτες νότες από εμβατήρια φτάνουν που και που ως εδώ. Στα δικά μου αυτιά, εκεί μακριά στο χωράφι μου με τις φασολιές από την άλλη μεριά του χωρίου, τα μεγάλα κα-νόνια ακούγονταν σαν σαπουνόφουσκες που σκάνε. Και όποτε γινό-ταν καμιά στρατιωτική άσκηση την ύπαρξη της οποίας αγνοούσα, κάποιες φορές είχα όλη μέρα μια αόριστη αίσθηση, σαν φαγούρα και σαν αρρώστια που ερχόταν από τον ορίζοντα, σαν να επρόκειτο σύντομα να ξεσπάσει επιδημία - οστρακιά ή πανώλη - ώσπου τελικά ένα φύσημα του ανέμου που ερχόταν από τα χωράφια και το δρόμο του Γουέιλαντ μου έφερνε τα νέα της «άσκησης». Ο μακρινός βόμ-βος ακουγόταν σαν να το είχαν σκάσει οι μέλισσες κάποιου χωρικού και να προσπαθούσαν οι γείτονες να τις καλέσουν ξανά στο μελίσσι, με ένα αμυδρό tintin-nabulum*, χτυπώντας τα πιο εύηχα από τα οι-κιακά τους σκεύη, ακολουθώντας τη συμβουλή του Βιργιλίου. Και όταν ο ήχος χανόταν και ο βόμβος κόπαζε, όταν το φύσημα του αέρα δε μαρτυρούσε πια τίποτε, τότε ήξερα ότι και ο τελευταίος κηφήνας είχε ασφαλιστεί στο μελίσσι του Μίντλσεξ και ότι τώρα το μυαλό των γειτόνων βρισκόταν στο μέλι με το οποίο ήταν αλειμμένοι οι τοί-χοι του.

Αισθανόμουν υπερήφανος που ήξερα ότι η ελευθερία της Μασα-χουσέτης και της πατρίδας μας ολόκληρης βρισκόταν σε τόσο καλά χέ-ρια* και τότε με κατέκλυζε μια ανείπωτη αίσθηση ασφάλειας και ξανά-πιανα τη δουλειά μου όλο χαρά, με ηρεμία και πίστη για το μέλλον.

Όποτε τύχαινε να έχουν έρθει πολλές μπάντες, όλο το χωριό έμοιαζε με γιγάντιο φυσερό και ήταν σαν όλα τα κτίρια να διαστέλ-λονταν και να συστέλλονταν εναλλάξ, ανάλογα με το θόρυβο. Κά-ποιες φορές όμως έφτανε ως εδώ μια ιδιαίτερα εμπνευσμένη και ευ-γενής μελωδία, που έδινε φτερά στη ψυχή, μια σάλπιγγα που υμνού-σε τη δόξα, έτσι που μου 'ρχόταν να σουβλίσω κανέναν Μεξικάνο**

* Λατινικά: ήχος από καμπανάκι. (Σ.τ.Μ.) ** Σαρκαστική αναφορά στον αμερικανομεξικανικό πόλεμο, τον οποίο ο Θορώ καταδίκαζε. (Σ.τ.Μ.)

Page 222: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

222 W A L D E N

- διότι ποιος ο λόγος να ασχολούμαστε διαρκώς με μικροπράγματα; Και αφοΰ δεν υπήρχαν Μεξικάνοι εκεί γΰρω, έψαχνα για καμιά μαρμότα ή για κανέναν ασβό ώστε να μπορέσω να εξασκήσω πάνω του την ιπποσύνη μου. Οι πολεμικές αυτές μελωδίες έμοιαζαν μακρι-νές σαν την Παλαιστίνη και οι τρεμάμενες κορυφές των ςρτελιών γΰ-ρω από το χωριό μου 'φερναν στο νου μια στρατιά από σταυροφό-ρους να προελαύνει στον ορίζοντα. Αυτή υποτίθεται πως ήταν μια από τις σπουδαίες ημέρες, παρ' όλο που από το ξέφωτό μου ο ουρα-νός παρουσίαζε την ίδια κι απαράλλαχτη σπουδαία όψη που έχει κά-θε μέρα.

Αυτή η μακρόχρονη σχέση μου με τα φασόλια αποτέλεσε μοναδι-κή εμπειρία: το φύτεμα, το σκάλισμα, η συγκομιδή, το αλώνισμα, το ξεδιάλεγμα, το πούλημα - αυτό το τελευταίο αποδείχτηκε το πιο δύ-σκολο απ' όλα. Εδώ θα πρέπει να προσθέσω και το φάγωμα, αφοΰ δεν παρέλειψα να τα δοκιμάσω. Ήμουν αποφασισμένος να γνωρίσω καλά τα φασόλια.* Όσο μεγάλωναν οι φασολιές, τις καθάριζα από τα αγριόχορτα από τις πέντε το πρωί ως το μεσημέρι και συνήθως περνοΰσα την υπόλοιπη μέρα κάνοντας άλλες δουλειές. Σκεφτείτε για λίγο τη στενή και παράξενη σχέση που αναπτΰσσει κανείς με τα διάφορα είδη των ζιζανίων - θα μου συγχωρήσετε την επανάληψη της αναφοράς σ' αυτά, μια και η εργασία του ξεχορταριάσματος εί-ναι και η ίδια γεμάτη επανάληψη. Κατέστρεφα άπονα τις λεπτές ρί-ζες των αγριόχορτων, έκανα ταπεινωτικές διακρίσεις με την τσάπα μου, ισοπέδωνα εκτάσεις ολόκληρες από το ένα είδος για να καλ-λιεργήσω με μεγάλη επιμέλεια ένα άλλο. Αυτό είναι χηνοπόδιο, αυ-τό άγριο βλίτο, αυτό λάπαθο - δώσ' του, κομμάτιασέ το, γΰρνα τις ρί-ζες του ανάποδα, στον ήλιο, μην αφήσεις οΰτε ένα κομματάκι του στη σκιά. Αλλιώς θα ξαναφυτρώσει και σε δυο μέρες θα είναι και πάλι καταπράσινο σαν πράσο. Ένας μακροχρόνιος πόλεμος, όχι με τους γερανοΰς αλλά με τα αγριόχορτα, αυτοΰς τους Τρώες που είχαν

* Η έκφραση «δεν ξέρει οΰτε τα φασόλια», «he doesn't know beans», σήμαινε ότι κάποιος είχε πλήρη άγνοια. (Σ.τ.Μ.)

Page 223: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 223

για συμμάχους τους τον ήλιο, τη βροχή και την πρωινή δροσιά. Κα-θημερινά οι φασολιές με έβλεπαν να ορμώ να τις υπερασπιστώ και οπλισμένος με την τσάπα μου να κατατροπώνω τις τάξεις των εχθρών τους, γεμίζοντας τα χαρακώματα ως πάνω με χόρτινους νε-κρούς. Πόσοι και πόσοι ρωμαλέοι Έκτορες, με τα λοφία της περικε-φαλαίας τους να ανεμίζουν τριάντα ολόκληρα εκατοστά ψηλότερα από τα πλήθη των συντρόφων τους, δεν έπεσαν κάτω από το τρομε-ρό μου όπλο!

Τις καλοκαιρινές εκείνες ημέρες, τις οποίες κάποιοι από τους γνωστούς μου τις αφιέρωναν στην ενασχόληση με τις καλές τέχνες στη Βοστόνη ή στη Ρώμη, άλλοι στο διαλογισμό στην Ινδία και άλλοι πάλι στο εμπόριο στο Λονδίνο ή στη Νέα Υόρκη, εγώ τις αφιέρωνα στην καλλιέργεια της γης. Όχι ότι ήθελα τη σοδειά μου για προσω-πική κατανάλωση, διότι όσον αφορά τα φασόλια είμαι από φυσικοΰ μου πυθαγόρειος*, είτε χρησιμοποιούνται για τη φασολάδα είτε για την ψηφοφορία· γι' αυτό και τα αντάλλαξα με ρΰζι.

Πιστεύω όμως ότι είναι καλό κάποιοι άνθρωποι να δουλεύουν στο χωράφι, κι ας είναι μόνο για να πλουτίσουν τη συλλογή τους από μεταφορές και άλλα εκφραστικά μέσα, τα οποία θα χρησιμοποιή-σουν έπειτα για να (ρτιάξουν τις παραβολές τους. Σε γενικές γραμ-μές, η ενασχόλησή μου αυτή αποτέλεσε σπάνια ψυχαγωγία, η οποία όμως, αν συνεχιζόταν για πολύ καιρό, μπορεί να καταντούσε βάσα-νο και περισπασμός. Παρ' όλο που δεν έβαλα κοπριά στις φασολιές μου και δεν τσάπισα όλο το χωράφι αμέσως, στο σκάλισμα τα πήγα απρόσμενα καλά και τελικά ανταμείφθηκα γι' αυτό. Διότι, όπως λέει ο Έβελιν**, «στ' αλήθεια δεν υπάρχει κανένα είδος λιπάσματος ή κοπριάς που να μπορεί να συγκριθεί με αυτή τη διαρκή κίνηση, το ανακάτεμα και το σκάλισμα του χώματος με την τσάπα». Και κάπου αλλού προσθέτει: «Το χώμα, ειδικά αν είναι φρέσκο, έχει ένα είδος μαγνητισμού, με τη βοήθεια του οποίου προσελκύει το άλας, τη δύ-

* Ο Πυθαγόρας απαγόρευε στους μαθητές του να τρώνε φασόλια. (Σ.τ.Μ.) * * John Evelyn (1620-1706): Άγγλος συγγραφέας και κηπουρός. (Σ.τ.Μ.)

Page 224: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

224 W A L D E N

ναμη ή την αρετή (πείτε το όπως θέλετε), που του δίνει ζωή και απο-τελεί την αιτία όλου του μόχθου και της φροντίδας που του παρέχου-με, ώστε να μας δώσει κι εκείνο με τη σειρά του ζωή* κάθε είδος κο-πρίσματος ή οποιαδήποτε άλλη ρυπαρή ενασχόληση δεν αποτελεί παρά υποκατάστατο της παραπάνω βελτίωσης». Επιπλέον, μια και το συγκεκριμένο χωράφι ήταν ένα από εκείνα τα «εξαντλημένα χω-ράφια που απολαμβάνουν την ημέρα της σχόλης τους», είχε ίσως προσελκύσει «ζωογόνα πνεύματα» από τον αέρα, όπως το θεωρεί πιθανό ο κύριος Κένελμ Ντίγκμπι*. Τελικά μου απέδωσε δώδεκα μεδίμνους φασόλια.

Ας γίνω όμως πιο συγκεκριμένος, γιατί πολλοί παραπονιούνται πως ο κύριος Κόλμαν αναφέρει ότι οι ερασιτέχνες αγρότες επιδίδο-νται σε ακριβά πειράματα. Τα έξοδά μου λοιπόν ήταν τα εξής:

Μία τσάπα 0,54

Όργωμα, σβάρνισμα, αυλακωμα 7,50 (πάρα πολλά)

Φασόλια για σπόρο 3,12

Πατάτες για σπόρο 1,33

Μπιζέλια για σπόρο 0,40

Σπόρος για γογγΰλια 0,06

Λευκός σπάγκος για φράχτη ενάντια σης κάργιες 0,02

Άλογο και αγόρι για τρεις ώρες 1,00

Άλογο και καρότσι για μεταφορά σοδειάς 0,75

Συνολικά $14,72 1/2

Τα έσοδά μου από την πώληση των προϊόντων μου (patrem familias vendacem, non emacem esse oportet)** ήταν τα εξής:

* Sir Kenelm Digby (1603-1665): Άγγλος διοικητής του ναυτικοΰ, διπλωμάτης, φυσικός και συγγραφέας. (Σ.τ.Μ.) ** «Ο νοικοκύρης πρέπει να είναι πωλητής, όχι αγοραστής» (Μάρκος Πόρκιος Κάτων). (Xr.M)

Page 225: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 225

Εννέα μέδιμνοι και δώδεκα τέταρτα του γαλονιοΰ φασόλια 16,94

Πέντε μέδιμνοι μεγάλες πατάτες 2,50

Εννέα μέδιμνοι μικρές 2,25

Χόρτο 1,00

Μίσχοι 0,75

Συνολικά $23,46

Αφήνοντάς μου χρηματικό κέρδος, το οποίο, όπως αναφέρω και αλλοΰ,

ανήλθε στα $ 8,71

Αυτό είναι το απόσταγμα των εμπειριών μου από την καλλιέρ-γεια των φασολιών: φυτέχ|π:ε το κοινό, μικρό, λευκό φασόλι γΰρω στις αρχές Ιουνίου, σε σειρές που να απέχουν μεταξύ τους από ενε-νήντα έως σαράντα πέντε εκατοστά. Φροντίστε να διαλέξετε σπόρο φρέσκο, στρογγυλό, χωρίς προσμείξεις. Πρώτα αντιμετωπίστε τα σκουλήκια και αντικαταστήστε όσα νεαρά ψυχά χρειαστεί. Έπειτα αντιμετωπίστε τις μαρμότες, αν το χωράφι σας είναι ανοιχτό, γιατί τα τρωκτικά αυτά μασουλοΰν τα προατα τρυφερά φύλλα αμέσως μό-λις βγουν, χωρίς να αφήνουν οΰτε ένα. Και αργότερα, όταν κάνουν την εμφάνισή τους τα νεαρά ακροβλάσταρα, κάθονται όρθιες στα πί-σω πόδια, σαν σκίουροι, και τα καταβροχθίζουν μαζί με τα μπου-μπούκια και τους νεαρούς κάλυκες. Πάνω απ' όλα, όμως, κάντε τη συγκομιδή όσο νωρίτερα γίνεται, αν θέλετε να προλάβετε τους πα-γετούς και να είναι η σοδειά σας ικανοποιητική και εύκολο να που-ληθεί. Έτσι μπορείτε να αποφύγετε πολλές απώλειες.

Άλλη μια εμπειρία που απέκτησα ήταν η εξής: αποφάσισα ότι δε θα φύτευα ξανά φασόλια και καλαμπόκι το καλοκαίρι, αλλά σπό-ρους - αν δε χάνονταν τέτοιοι σπόροι - όπως είναι ο σπόρος της ει-λικρίνειας, της αλήθειας, της απλότητας, της πίστης, της αθωότητας και άλλοι παρόμοιοι. Και θα έβλεπα αν θα μεγάλωναν στο χώμα αυ-τό, ακόμα και με λιγότερο μόχθο και λίπασμα, και αν θα απέδιδαν καρπούς που θα με κρατούσαν στη ζωή. Γιατί δεν μπορώ να πιστέψω ότι το χώμα έχει εξαντληθεί για αυτές τις καλλιέργειες. Αλίμονο!

Page 226: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

226 W A L D E N

Αυτά έλεγα στον εαυτό μου. Όμως άλλο ένα καλοκαίρι πέρασε, κι ύστερα άλλο ένα, και μετά ένα τρίτο, και σήμερα αισθάνομαι υπο-χρεωμένος να σε πληροφορήσω, αγαπητέ αναγνώστη, ότι οι σπόροι που (ρΰτεψα, αν δηλαδή ήταν πράγματι οι σπόροι των αρετών αυτών, φαγώθηκαν από τα σκουλήκια ή έχασαν τη ζωική τους δύναμη κι έτσι δε βλάστησαν. Συνήθως οι άνθρωποι δεν ξεπερνούν τη γενναιό-τητα ή τη δείλια των πατέρων τους. Η γενιά αυτή φυτεΰει καλαμπόκι και φασόλια κάθε χρονιά, ακριβώς όπως έκαναν οι Ινδιάνοι αιώνες πριν και όπως δίδαξαν τους προοτους αποίκους, λες και αυτή είναι η μοίρα μας. Τις προάλλες είδα ένα γέρο να ανοίγει τρύπες με την τσάπα στο χωράφι του τουλάχιστον για εβδομηκοστή φορά στη ζωή του, αντί να σκάψει μια τρΰπα για τον εαυτό του! Γιατί όμως ο κάτοι-κος της Νέας Αγγλίας να μη δοκιμάζει νέες περιπέτειες, γιατί να επιμένει τόσο πολύ να καλλιεργεί σιτάρι, πατάτες, τρκρυλλι, οπωρι-κά - γιατί να μην ασχοληθεί και με άλλες καλλιέργειες; Γιατί να μας απασχολούν τόσο πολύ τα φασόλια που θα σπείρουμε και καθόλου η νέα γενιά των ανθρώπων; Οπωσδήποτε θα έπρεπε να μας δυναμώ-σει και να μας χαροποιήσει η συνάντηση μας με έναν άνθρωπο στον οποίο θα διακρίναμε ριζωμένες κάποιες από τις αρετές που αναφέ-ρω πιο πάνω, αρετές που κατά το μεγαλύτερο μέρος τους πλανιόνται στον αέρα και τις οποίες όλοι μας θεωρούμε περισσότερο αξιόλογες από τα προϊόντα της γης. Να, για παράδειγμα, μια τέτοια ευγενής και ακόρεστη αρετή, όπως είναι η αλήθεια ή η δικαιοσύνη, έστω και λιγοστή, έστω και υπό μορφή μιας νέας ποικιλίας, που 'ρχεται κατά δω. Θα έπρεπε να δίνονται εντολές στους πρεσβευτές μας να στέλ-νουν στην πατρίδα όποιον τέτοιο σπόρο βρίσκουν και το Κογκρέσο θα έπρεπε να τους μοιράζει δωρεάν σε όλη τη χώρα. Δεν πρέπει πο-τέ να ταυτίζουμε τους τύπους με την ουσία. Δεν πρέπει ποτέ να κο-ροϊδεύουμε, να προσβάλλουμε και να εξορίζουμε ο ένας τον άλλο με την κακία μας, εάν υπάρχει έστω και ένας σπόρος αξίας και φιλίας κάπου εκεί κοντά μας. Δεν πρέπει να συναντιόμαστε βιαστικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι δε συναντιούνται ποτέ, αφού, απ' ό,τι φαί-νεται, δεν τους περισσεύει χρόνος. Είναι πολύ απασχολημένοι με τα

Page 227: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO Χ Ω Ρ Α Φ Ι ME ΤΙΣ Φ Α Σ Ο Λ Ι Ε Σ 227

φασόλια τους. Δε θα μας άρεσε και πολΰ η συναναστροφή με κά-ποιον άνθρωπο που θα δοΰλευε χωρίς σταματημό στο χωράφι του, που θα στηριζόταν πάνω στην τσάπα ή στο φτυάρι του, σαν να 'ταν μπαστούνι, στα διαλείμματα της δουλειάς του* θα θέλαμε κάποιον που δε θα έμοιαζε με μανιτάρι αλλά με κάτι άλλο, που έχει σηκωθεί εν μέρει από τη γη, που είναι κάτι περισσότερο από erectus, σαν χε-λιδόνια που κούρνιασαν και περπατούν στη γη,

«κι όπως μιλούσε, τα φτερά του άνοιγαν που και που,

σαν να 'χε σκοπό να πετάξει, κι έπειτα έκλειναν ξανά»*

έτσι που να μας μπει η υποψία ότι μιλάμε μ' έναν άγγελο. Το ψωμί μπορεί να μη μας τρέφει πάντοτε, αλλά πάντοτε μας κάνει καλό* η συνειδητοποίηση της αρετής που κρύβει ο άνθρωπος ή η Φυση, το μοίρασμα της καθάριας και γνήσιας χαράς διοοχνουν το μούδιασμα από τις κλειδώσεις μας, μας κάνουν λυγερούς και κεφάτους, μας θε-ραπεύουν από την ασθένεια που μας ταλαιπωρούσε χωρίς να ξέρου-με τι είναι.

Στην αρχαία ποίηση και τη μυθολογία βρίσκουμε πολλές ενδεί-ξεις ότι η καλλιέργεια της γης κάποτε αποτελούσε τέχνη ιερή. Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως την εξασκεί με ασεβή βιασύνη και αδια-φορία, μια και ο στόχος του είναι μονάχα τα μεγάλα κτήματα και οι πλούσιες σοδειές. Δεν έχουμε καμιά γιορτή, καμιά παρέλαση, καμία τελετή με τις οποίες ο γεωργός να εκφράζει κάποια αίσθηση της ιε-ρότητας του λειτουργήματός του ή να του υπενθυμίζει την ιερή προέ-λευσή του· τα γελαδοπάζαρά μας, όπως και οι λεγόμενες Ημέρες των Ευχαριστιών μας, με κανένα τρόπο δεν αποτελούν τέτοιες ιερές τελετές. Ο σύγχρονος αγρότης δε οηέψτεχαι άλλο από την αμοιβή και την κατανάλωση. Δε θυσιάζει στη θεά Δήμητρα και στο Χθόνιο Δία, αλλά μάλλον στο θεό Πλούτο. Με την πλεονεξία και τον εγωι-σμό, με την ποταπή συνήθεια να θεωρούμε τη γη περιουσία, συνή-

* Francis Quarles (1592-1644): Άγγλος ποιητής, (Σ.τ.Μ.)

Page 228: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

228 W A L D E N

θεια από την οποία δε γλιτώνει κανείς μας, παραμορφώνουμε το πε-ριβάλλον, υποβαθμίζουμε τη γεωργία μαζί με τους εαυτούς μας και ο αγρότης καταλήγει να ζει την πιο άθλια ζωή. Δε γνωρίζει τη Φυση παρά μόνο ως ληοτής. Ο Κάτων λέει ότι τα κέρδη που προέρχονται από τη γεωργία είναι ιδιαίτερα ηθικά και δίκαια (maximeque pius quoestus), ενώ συμφωνά με τον Βάρρωνα οι αρχαίοι Ρωμαίοι «ταύτι-ζαν τη Μητέρα Γη με τη θεά Δήμητρα και πίστευαν ότι, όσοι καλ-λιεργούν τη γη, ζουν ενάρετη και χρήσιμη ζωή, καθώς και ότι ήταν οι μοναδικοί που είχαν απομείνει από τη φυλή του βασιλιά Κρόνου».

Εύκολα ξεχνάμε ότι ο ήλιος λάμπει πάνω από τα καλλιεργημένα χωράφια μας, από τα λιβάδια και τα δάση μας, χωρίς να κάνει κα-μία διάκριση. Όλα αντανακλούν και απορροφούν τις ακτίνες του με τον ίδιο τρόπο και δεν αποτελούν παρά ένα μικρό κομμάτι της λα-μπρής εικόνας που αντικρίζει στην καθημερινή του διαδρομή. Στα δικά του μάτια, ολόκληρη η γη είναι καλλιεργημένη, όλη είναι ένας κήπος. Γι' αυτό λοιπόν θα έπρεπε να δεχόμαστε το δώρο του φωτός και της ζεστασιάς του με την ανάλογη πίστη και μεγαλοψυχία. Τι κι αν θεωρώ πολύτιμο το σπόρο των φασολιών αυτών, τι κι αν μαζεύω τη σοδειά μου στο τέλος της χρονιάς; Αυτό το πλατύ χωράφι που τό-σο πολΰ καιρό φροντίζω δε βλέπει εμένα ως το σημαντικότερο καλ-λιεργητή του, αλλά δίνει μεγαλύτερη αξία σε κάποιες άλλες δυνά-μεις, πιο κοντά στη φυση του, που το ποτίζουν και το κάνουν κατα-πράσινο. Αυτά τα φασόλια έχουν άλλες χρησιμότητες, που εγώ δεν τις σοδιάζω. Μήπως τάχα δε (ρυτρώνουν και για τις μαρμότες; Το στάχυ του σιταριού (στα λατινικά spica, παλαιότερα speca, από το spe, που σημαίνει «ελπίδα») δε θα πρέπει να αποτελεί τη μοναδική ελπίδα του γεωργού. Κουβαλά πάνω του περισσότερα από το σπό-ρο του μονάχα (granum, από το gerendo, που σημαίνει «φέρω»). Πώς λοιπόν μπορεί να αποτύχει ο θερισμός μας; Δεν πρέπει τάχα να χαρώ και με την αφθονία των αγριόχορτων, που οι σπόροι τους αποτελούν το σιτοβολώνα των πουλιών; Ελάχιστη σημασία έχει το αν η σοδειά από τα χωράφια του γεωργού μπορεί να γεμίσει τη σι-ταποθήκη του. Ο αληθινός νοικοκύρης γεωργός θα πρέπει να απέ-

Page 229: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΑΦΙ ME ΤΙΣ ΦΑΣΟΛΙΕΣ 229

χει από το άγχος, όπως οι σκίουροι δε νοιάζονται αν τα δέντρα θα έχουν φουντουκιά φέτος ή όχι. Θα τελειώνει την εργασία του με το τέλος της κάθε μέρας και θα αρνείται κάθε δικαίωμα πάνω στα προϊόντα των αγρών του, θυσιάζοντας μέσα του όχι μόνο την πρώτη αλλά και την τελευταία σοδειά του.

Page 230: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΙΟ

Μετά το τσάπισμα ή, αναλόγως, μετά το διάβασμα και το γράψιμο, λιγο πριν από το μεσημέρι, συνήθως έκανα άλλο ένα μπάνιο στη λί-μνη. Κολυμπούσα σε έναν από τους ορμίσκους της για να γυμναστώ, ξέπλενα τη σκόνη της δουλειάς από το σώμα μου ή ίσιωνα την πιο πρόσφατη ρυτίδα που είχε αφήσει στο πρόσωπό μου η μελέτη κι έπειτα είχα το απόγευμά μου εντελώς ελεύθερο. Περίπου κάθε δυο μέρες έκανα μια βόλτα ως το χωριό για να ακούσω λίγα από τα κου-τσομπολιά που κυκλοφορούν ακατάπαυστα εκεί, είτε από στόμα σε στόμα είτε από εφημερίδα σε εφημερίδα, τα οποία, λαμβανόμενα σε μικρές δόσεις, με τον τρόπο της ομοιοπαθητικής, ήταν κι αυτά με τον τρόπο τους τόσο αναζωογονητικά όσο και το θρόισμα των (ρύλλων ή το κρώξιμο των βατράχων. Όπως έκανα τον περίπατό μου στο δά-σος για να δω τα πουλιά και τους σκίουρους, έτσι έκανα και τη βόλ-τα μου στο χωριό για να δω τους άνδρες και τα παιδιά. Αντί για τον άνεμο που (ρυσούσε ανάμεσα στα πεύκα, άκουγα το θόρυβο των κά-ρων. Από τη μια μεριά του σπιτιού μου, σ' ένα λιβάδι κοντά στο πο-τάμι, υπήρχε μια αποικία από μοσχοπόντικες. Από την αντίθετη κα-τεύθυνση, μετά το δασύλλιο από λεύκες και ριζοφόρα, υπήρχε ένα χωριό με πολυάσχολους ανθρώπους, που για μένα είχαν το ίδιο εν-διαφέρον με τους κυνόμυς, ο καθένας τους καθισμένος μπροστά στην είσοδο της φωλιάς του ή να τρέχει στη φωλιά του γείτονά του για λίγο κουτσομπολιό. Πήγαινα συχνά εκεί και παρατηρούσα τις συνήθειές τους. Το χωριό μου φαινόταν σαν μεγάλο γραφείο εφημε-

Page 231: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΙΟ 231

ριδας. Και για να συντηρείται, (ρυλοΰσε στην άκρη, όπως εκανε κά-ποτε το κατάστημα Ρεντινγκ και Σία στην οδό Στέιτ, σταφίδες και άλλους ξηρούς καρπούς ή αλάτι, αλεύρι και άλλα τρόφιμα. Κάποιων ανθρώπων η όρεξη για το συγκεκριμένο αγαθό - εννοώ τις ειδήσεις - είναι τόσο ακόρεστη και τα όργανα της πέ\|)ης τους τόσο γερά, ώστε μπορούν να κάθονται όλη τους τη ζωή ακίνητοι στους δημό-σιους δρόμους, αφήνοντας τα νέα να τους κυκλώνουν και να τους ψι-θυρίζουν στ' αυτιά, σαν τους καλοκαιρινούς ανέμους της Μεσογείου ή σαν να εισπνέουν αιθέρα, μόνο που ο αιθέρας αυτός φέρνει μονά-χα μούδιασμα και αναισθησία στον πόνο - γιατί αλλιώς πολλά από τα νέα που θα άκουγαν θα τους ήταν οδυνηρά - χωρίς όμως να τους κάνει να χάνουν τις αισθήσεις τους. Σπάνια έκανα μια βόλτα στο χω-ριό χωρίς να δω αρκετούς από αυτοΰς τους σπουδαίους πολίτες να κάθονται σε μια σκάλα και να λιάζονται, με τα κορμιά τους γερμένα μπροστά και τα μάτια τους να κοιτάζουν από δω κι από κει με μια φιλήδονη έκφραση ή αλλιώς να ακουμπούν στον τοίχο μιας αποθή-κης με τα χέρια στις τσέπες, σαν καρυάτιδες, λες και στήριζαν το κτί-ριο. Άκουγαν οτιδήποτε έφερνε ο άνεμος, αφού περνούσαν τις πε-ρισσότερες ώρες τους έξω από το σπίτι. Οι άνθρωποι αυτοί μοιά-ζουν με τραχιές μυλόπετρες, που σπάζουν ή χωνεύουν πρώτες τους σπόρους των κουτσομπολιών πριν τους αδειάσουν στις χοάνες των πιο προηγμένων μύλων που βρίσκονται στο εσωτερικό των σπιτιών των συχωριανών τους. Παρατήρησα ότι τα ζωτικά όργανα του χωρι-ού ήταν το παντοπωλείο, το καπηλειό, το ταχυδρομείο και η τράπε-ζα. Άλλα απαραίτητα κομμάτια του όλου οργανισμού ήταν η καμπά-να, το μεγάλο κανόνι και η πυροσβεστική άμαξα, όλα τους σε βολικά σημεία. Τα δε σπίτια ήταν έτσι χτισμένα ώστε να επιτρέπουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επαφή των ανθρώπων μεταξύ τους: σχημάτι-ζαν δρόμους και έβλεπαν το ένα το άλλο, έτσι ώστε ο κάθε ταξιδιώ-της που θα περνούσε από εκεί να μπορεί να δεχτεί τη γενική επίθε-ση των κατοίκων και κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί του χωριού να έχει τη δυνατότητα να του ρίξει κι από μία. Όπως ήταν ορυσικό, όσοι κατοικούσαν πιο κοντά στην πρώτη γραμμή του μετώπου, εκείνοι

Page 232: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

232 W A L D E N

που εβλεπαν καλύτερα απ' όλους και ήταν και οι ίδιοι πιο ορατοί, εκείνοι που θα έριχναν το πρώτο χτύπημα στον ανυποψίαστο διαβά-τη, πλήρωναν και τα περισσότερα για τις κατοικίες τους· ενώ οι λί-γοι, ενδεείς κάτοικοι στα περίχωρα, εκεί όπου άρχισαν να παρου-σιάζονται μεγάλα κενά στις γραμμές των σπιτιών, εκεί όπου ο κατα-διωκόμενος οδοιπόρος θα μπορούσε άνετα να πηδήξει το τοιχάκι ή να στρίψει σε κάποιο μονοπάτι για τα γελάδια και με τον τρόπο αυ-τό να ξεφύγει, πλήρωναν πολΰ μικρό ενοίκιο και φόρο. Σε πολλά ση-μεία υπήρχαν κρεμασμένες πινακίδες για να τον δελεάσουν: κά-ποιες είχαν στόχο την όρεξή του, όπως εκείνες της ταβέρνας και του κελαριοΰ με τα τρόφιμα* άλλες πάλι είχαν στόχο το γούστο του, όπως εκείνες του καταστήματος νεωτερισμών και του κοσμηματοπω-λείου* άλλες πάλι τα μαλλιά, τα πόδια ή το σώμα του, όπως εκείνες του μπαρμπέρη, του τσαγκάρη και του ράφτη. Επιπλέον, υπήρχε η ακόμα πιο τρομακτική μόνιμη πρόσκληση να επισκεφτεί κανείς το καθένα από αυτά τα σπίτια και να αναμειχθεί με τη συντροφιά που κάτι τέτοιο συνεπαγόταν. Συνήθως κατόρθωνα να διαφεύγω από τους κινδύνους αυτούς, είτε προχωρώντας ακάθεκτος και κατευθεί-αν προς το στόχο μου, όπως πρέπει να κάνουν όσοι βάλλονται πα-νταχόθεν, είτε κρατώντας τις σκέψεις μου ψηλά, όπως ο Ορφέας, ο οποίος «τραγουδώντας δυνατά ύμνους προς τους θεούς με τη συνο-δεία της λύρας του, έπνιξε τις φωνές των Σειρήνων κι έτσι διέφυγαν από τον κίνδυνο». Μερικές φορές έδινα ξαφνικά μία και χανόμουν πριν μπορέσει να με δει κανείς, αφού δε νοιαζόμουν ιδιαίτερα να δείχνει το βάδισμά μου χαριτωμένο και δε δίσταζα ποτέ να ορμήσω σε κάποιο άνοιγμα του φράχτη που έβλεπα καθώς περνούσα κι έτσι να γλιτώσω. Πού και πού, ωστόσο, έκανα κι από μια επιδρομή σε κάποιο σπίτι, όπου απολάμβανα την εξαιρετική παρέα των οικοδε-σποτών* και αφού μάθαινα κάθε σπόρο είδησης, ως και τον τελευ-ταίο, ό,τι είχε συμβεί, όλες τις προοπτικές για πόλεμο και ειρήνη, καθώς και τις πιθανότητες που είχε ο κόσμος να μείνει για λίγο ακό-μα καιρό χωρίς να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη, με άφηναν να φύγω από τους πίσω δρόμους κι έτσι δραπέτευα ξανά στο δάσος.

Page 233: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΙΟ 233

To έβρισκα πολΰ ευχάριστο, όποτε έμενα στο χωριό μέχρι αργά, να αρμενίζω έξω στη νύχτα, ειδικά αν ήταν σκοτεινή και θυελλώδης, και να ανοίγω πανιά από το ολόφωτο σαλόνι κάποιου σπιτιού ή από την αίθουσα διαλέξεων, με ένα τσουβάλι κριθάλευρο ή καλαμποκά-λευρο στον ώμο, για τη θαλπωρή του λιμάνιου μου στο δάσος. Είχα ασφαλίσει όλες μου τις μπουκαπόρτες και είχα αποσυρθεί στο αμπά-ρι με το χαρούμενο πλήρωμα των σκέψεών μου, αφήνοντας μόνο τον πλοηγό μου - τις μηχανικές μου κινήσεις - στο τιμόνι, ή οΰτε κι αυ-τόν αν ο καιρός ήταν πρίμος, αλλά δένοντας το τιμόνι έτσι ώστε να ακολουθεί την προδιαγεγραμμένη πορεία. Πόσες ωραίες σκέψεις δεν ειχα «αρμενίζοντας» έτσι. Ποτέ δεν εξόκειλα, με κανέναν και-ρό, οΰτε και βρέθηκα σε κίνδυνο, αν και συνάντησα μερικές πολΰ άγριες καταιγίδες. Ακόμα και η πιο συνηθισμένη νΰχτα στο δάσος είναι πιο σκοτεινή απ' όσο νομίζει ο περισσότερος κόσμος. Συχνά αναγκαζόμουν να κοιτάζω ψηλά, στο άνοιγμα που άφηναν τα δέντρα πάνω από το μονοπάτι, για να σιγουρευτώ για την πορεία μου. Όπου δεν υπήρχε καρόδρομος, έπρεπε να αναζητώ με τα πόδια μου το ανεπαίσθητο μονοπάτι που είχα ανοίξει με το περπάτημά μου ή αλλιώς να κατευθΰνομαι με τη βοήθεια κάποιων συγκεκριμένων δέ-ντρων που ήξερα, τα οποία έβρισκα ψηλαφιστά, όπως για παράδειγ-μα δΰο πεΰκα στη μέση του δάσους, που σχημάτιζαν ένα άνοιγμα όχι μεγαλΰτερο από σαράντα πέντε εκατοστά, μέσα από το οποίο περ-νοΰσα κάθε φορά ανεξαιρέτως, ακόμα και τις πιο σκοτεινές νΰχτες. Κάποιες φορές, μετά την επιστροφή μου αργά κάποια θεοσκότεινη και πνιγηρή νΰχτα, όταν τα πόδια μου αναζητοΰσαν το μονοπάτι που τα μάτια μου δεν μποροΰσαν να δουν, ονειροπολώντας και με το μυαλό μου αλλοΰ σε όλη τη διαδρομή, ώσπου με ξυπνοΰσε η ανάγκη να απλώσω το χέρι μου για να σηκώσω το μάνταλο, δεν μποροΰσα να θυμηθώ οΰτε ένα βήμα της διαδρομής που με είχε φέρει ως εκεί. Σκεςττόμουν τότε ότι ίσως το σώμα μου να έβρισκε το δρόμο για το σπίτι ακόμα και αν το εγκατέλειπε ο κΰριός του, όπως το χέρι βρί-σκει το δρόμο για το στόμα χωρίς βοήθεια. Αρκετές φορές, όποτε τύχαινε κάποιος επισκέπτης να μείνει ως αργά και η νΰχτα ήταν

Page 234: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

234 W A L D E N

σκοτεινή, ήμουν υποχρεωμένος να τον οδηγήσω ως τον καρόδρομο στο πίσω μέρος του σπιτιού κι έπειτα να του δείξω την κατεύθυνση που έπρεπε να ακολουθήσει, που για να μείνει σταθερός σ' αυτή θα τον βοηθούσαν περισσότερο τα πόδια παρά τα μάτια του. Έτσι, μια ιδιαίτερα σκοτεινή νΰχτα, οδήγησα δυο νεαρούς που είχαν έρθει στη λίμνη για ψάρεμα. Έμεναν περίπου ένα μίλι πιο κάτω, από την άλλη μεριά του δάσους, και ήξεραν πολΰ καλά τη διαδρομή. Ύστερα από μια δυο μέρες, ο ένας τους μου διηγήθηκε ότι σχεδόν όλη νύχτα πε-ριπλανιόνταν πέρα δώθε, μην μπορώντας να βρουν το σπίτι τους, κι ας βρίσκονταν πολύ κοντά, και δεν το βρήκαν παρά μόνο όταν πλη-σίαζε το ξημέρωμα. Μια και ως την ώρα εκείνη είχαν σημειωθεί αρ-κετές νεροποντές και τα ψύλλα των δέντρων ήταν βρεγμένα, ώσπου να καταφέρουν τελικά να φτάσουν στο σπίτι τους είχαν γίνει μού-σκεμα. Άκουσα πολλές φορές για ανθρώπους που χάθηκαν ακόμα και στους δρόμους του χωριού, κάποιες νύχτες που το σκοτάδι ήταν τόσο πυκνό ώστε μπορούσες να το κόψεις με μαχαίρι, όπως λένε. Κάποιοι που κατοικούν στα περίχωρα και είχαν έρθει για ψώνια με τα κάρα τους αναγκάστηκαν να φιλοξενηθούν, μην μπορώντας να γυρίσουν σπίτια τους. Κάποιες κυρίες και κάποιοι κύριοι που είχαν πάει επίσκεψη έχασαν το δρόμο τους κι έκαναν κύκλο μισό μίλι, αφού δεν έβλεπαν το μονοπάτι αλλά μόνο το αισθάνονταν με τα πό-δια τους και δεν ήξεραν πού έπρεπε να στρίψουν. Το να χαθείς στο δάσος, οποιαδήποτε ώρα της μέρας ή της νύχτας, με οποιονδήποτε καιρό, αποτελεί εκπληκτική, αξέχαστη και πολύτιμη εμπειρία. Συχνά σε μια χιονοθύελλα, ακόμα και μέρα να είναι, βγαίνει κανείς σε κά-ποιο γνώριμο δρόμο κι όμως είναι αδύνατο να πει προς ποια κατεύ-θυνση βρίσκεται το χωριό. Αν και ξέρει ότι έχει ταξιδέψει σ' αυτόν χιλιάδες φορές, δεν μπορεί να αναγνωρίσει κανένα σημάδι πάνω του, του είναι όσο ξένος θα του ήταν ένας δρόμος καταμεσής στη Σι-βηρία. Τη νύχτα (ρυσικά το ζήτημα γίνεται απείρως πιο πολύπλοκο. Στους καθημερινούς, απλούς μας περιπάτους καθοδηγούμαστε διαρ-κώς, αν και ασυνείδητα, όπως οι πλοηγοί, από ορισμένους γνώρι-μους φάρους και ακτές και, αν ξεςρύγουμε από τη συνηθισμένη μας

Page 235: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΙΟ 234

πορεία, εξακολουθούμε να κρατάμε στο μυαλό μας το σχήμα κά-ποιου γειτονικού όρμου. Και μόνο όταν χαθούμε για τα καλά ή όταν μας γυρίσουν από την άλλη - γιατί ορτάνει να γυρίσουν τον άνθρωπο από την άλλη με κλειστά τα μάτια για να χαθεί - μόνο τότε, λοιπόν, εκτιμούμε πραγματικά την απεραντοσύνη και την παραξενιά της Φύ-σης. Ο καθένας μας αναγκάζεται να μαθαίνει εκ νέου τα σημεία του ορίζοντα κάθε φορά που ξυπνά, είτε από τον ύπνο είτε από κάποιον περισπασμό. Μόνο όταν χαθούμε - με άλλα λόγια, μόνο όταν έχου-με χάσει τον κόσμο - αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας, να συνειδητοποιούμε πού βρισκόμαστε και πόσο απέραντη είναι η έκταση των συσχετισμο5ν μας.

Ένα απόγευμα, στο τέλος του πρώτου καλοκαιριού, όταν πήγα στο χωριό για να πάρω ένα παπούτσι που είχα δώσει για επισκευή στον τσαγκάρη, με συνέλαβαν και με έκλεισαν στη (ρυλακή διότι, όπως έχω αναφέρει και αλλού*, αρνιόμουν να πληρώσω φόρο σε ένα κράτος που αγοράζει και πουλάει άνδρες, γυναίκες και παιδιά μπροστά στην πόρτα του μεγάρου της Γερουσίας του, σαν να ήταν γελάδια, ούτε και αναγνώριζα την εξουσία του κράτους αυτού. Δεν ήταν αυτός ο λόγος για τον οποίο είχα πάει στο δάσος. Όπου κι αν πάει όμως ο άνθρωπος, οι άλλοι τον καταδιώκουν και τον παρενο-χλούν με τους βρωμερούς θεσμούς τους και, αν μπορούν, τον περιο-ρίζουν, για να τον αναγκάσουν να γίνει μέλος της απεγνωσμένης αδελφότητας της κοινωνίας τους. Η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσα να είχα προβάλει βίαιη αντίσταση, πράγμα που μπορεί να έφερνε αποτέλεσμα, μπορεί και όχι* θα μπορούσε να με είχε πιάσει αμόκ ενάντια στην κοινωνία* προτίμησα όμως να αφήσω να πιάσει την κοινωνία αμόκ ενάντια σε μένα, μια που εκείνη ήταν η πιο απεγνω-σμένη από τους δυο μας. Όπως και να 'χει, την επομένη με άφησαν ελεύθερο. Αφού λοι̂ τόν πήγα και πήρα το επισκευασμένο μου πα-πούτσι, επέστρεψα στο δάσος έγκαιρα ώστε να προλάβω να μαζέψω

* Ο Θορώ αναφέρεται εκτενεστερα στο περιστατικό αυτό στο δοκίμιό του Civil Disobedience (Πολιτική Ανυπακοή) που δημοσιεύτηκε το 1849. {Σ.χ.Μ.)

Page 236: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

236 W A L D E N

βατόμουρα για το μεσημεριανό μου γεΰμα από το λόφο του Φερ Χέι-βεν. Οι μόνοι άνθρωποι που με παρενόχλησαν ποτε ήταν οι εκπρό-σωποι του κράτος. Δεν ειχα κλειδαριά, οΰτε αμπάρες, παρά μόνο μία, στο συρτάρι όπου qρυλoύσα τα χαρτιά μου, οΰτε καν ένα καρφί για να ασφαλίζω το μάνταλο ή τα παράθυρά μου. Ποτέ δεν κλείδω-να την πόρτα μου, οΰτε μέρα οΰτε νΰχτα, παρ' όλο που τύχαινε να λείπω για αρκετές ημέρες, οΰτε καν το επόμενο φθινόπωρο, τότε που πέρασα δυο εβδομάδες στα δάση του Μέιν. Κι όμως, το σπίτι μου ήταν πιο ασφαλές απ' ό,τι αν το φυλοΰσε ένα τάγμα από στρα-τιώτες. Ο κουρασμένος οδοιπόρος μποροΰσε να ξαποστάσει και να ζεσταθεί στη φωτιά μου, ο βιβλιόφιλος ή ο περίεργος να ψυχαγωγη-θεί με τα λίγα βιβλία που θα έβρισκε πάνω στο τραπέζι μου. Μπο-ροΰσε να ανοίξει το ντουλάπι μου και να δει τι είχε απομείνει από το μεσημεριανό μου γεΰμα, καθώς και τι προοπτικές υπήρχαν για δείπνο. Παρ' όλο που πολλοί άνθρωποι, όλων των κοινωνικών στρω-μάτων, πέρασαν από εκεί πηγαίνοντας στη λίμνη, δε μου δημιοΰργη-σαν καμία σοβαρή αναστάτωση και ποτέ δε μου έλειψε τίποτε, εκτός από ένα μικρό βιβλίο, ένας τόμος του Ομήρου με μάλλον αταίριαστο επίχρυσο εξώςτυλλο. Πιστεΰω ότι κάποιος στρατιοατης θα το έχει βρει ως τώρα, πεταμένο στο δάσος. Είμαι πεπεισμένος πως, αν όλοι οι άνθρωποι ζοΰσαν όσο απλά ζοΰσα εγώ τότε, η κλεψιά και η λη-στεία θα ήταν άγνωστες. Πρόκειται για πράξεις που συμβαίνουν στις κοινωνίες στις οποίες κάποιοι έχουν περισσότερα απ' όσα τους είναι απαραίτητα, ενώ κάποιοι άλλοι δεν έχουν αρκετά. Ο μεταφρα-σμένος από τον Πόουπ* Όμηρος σύντομα θα έβρισκε τον κατάλληλο παραλήπτη:

«Nec bella fuerunt,

Faginus astabat dum scyphus ante dapes».

* Alexander Pope (1688-1744): Αγγλος ποιητής, μεταφραστής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. (Σ.τ.Μ.)

Page 237: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΧΩΡΙΟ 237

«Οΰτε οι πόλεμοι ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους,

Όταν το μόνο που ζητούσαν ήταν κούπες απ' το ξύλο της οξιάς».

«Εσείς που διαχειρίζεστε τις δημόσιες υποθέσεις, τι ανάγκη έχε-τε να χρησιμοποιείτε την τιμωρία; Αγαπάτε την αρετή και ο κόσμος θα είναι ενάρετος. Οι αρετές του ανώτερου ανθρώπου είναι σαν τον άνεμο· οι αρετές του κοινού ανθρώπου είναι σαν το χορτάρι. Το χορτάρι λυγίζει όταν περνά από πάνω του ο άνεμος».*

* Κομφούκιος (551-479 π.Χ.),Ανάλεκτα. (Χτ.Μ)

Page 238: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

01 ΛΙΜΝΕΣ

Μερικές φορές, όταν είχα χορτάσει ανθρώπινη συντροφιά και κου-τσομπολιό και είχα εξαντλήσει όλους μου τους φίλους στο χωριό, πε-ριπλανιόμουν ακόμα πιο δυτικά απ' όσο πήγαινα συνήθως, σε μέρη της κοινότητας που δεν επισκεπτόμουν συχνά, «σε απάτητα δάση και καινούργια βοσκοτόπια»*, ή με τη δΰση του ήλιου έπαιρνα το βραδι-νό μου γεΰμα από βατόμουρα και φραγκοστάφυλα στο λόφο Φερ Χέιβεν, μαζεύοντας ταυτόχρονα αρκετούς καρπούς ώστε να έχω για μερικές μέρες. Τα φρούτα δε φανερώνουν την αληθινή τους γεΰση σ' εκείνον που τα αγοράζει, ούτε και σ' εκείνον που τα καλλιεργεί για να τα πουλήσει στην αγορά. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να γνω-ρίσει κανείς τη γεΰση αυτή, λίγοι όμως τον ακολουθούν. Αν θέλετε να μάθετε τι γεύση έχουν τα βατόμουρα, ρωτήστε τον καουμπόη ή την πέρδικα. Είναι οικτρό λάθος να νομίζετε ότι έχετε γευτεί βατό-μουρα αν δεν τα έχετε μαζέψει οι ίδιοι. Ούτε ένα βατόμουρο δε φτά-νει ποτέ ως τη Βοστόνη· αυτό το φρούτο είναι άγνωστο εκεί, από την εποχή που φύτρωνε στους τρεις λόφους της πόλης. Το ουσιώδες κομ-μάτι του καρπού, η αμβροσία του, χάνεται μαζί με τη φρεσκάδα του καθώς τρίβεται στο καρότσι της αγοράς κι έτσι καταντά απλή τροφή. Όσο κυβερνά η Αιώνια Δικαιοσύνη, ούτε ένα αθώο βατόμουρο δεν είναι δυνατόν να μεταφερθεί εκεί από τους λόφους της εξοχής.

Ενίοτε, αφού είχα τελειώσει με το σκάλισμα του χωραφιού μου,

* John Milton (1608-1674): Αγγλος ποιητής. {Σ.τ.Μ.)

Page 239: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 239

πήγαινα κι έβρισκα κάποιον ανυπόμονο σύντροφο που από το πρωί ψάρευε στη λίμνη, σιωπηλός και ακίνητος σαν πάπια πάνω σε φύλλο που επιπλέει, ο οποίος, αφοΰ στη διάρκεια της ημέρας είχε δοκιμά-σει διάφορες φιλοσοφίες, συνήθως κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τελικά μάλλον ανήκε στην αρχαία σέχτα των γκαντέμηδων ψαρά-δων. Υπήρχε ένας ηλικιωμένος κύριος, δεινός ψαράς και ικανότατος σε όλα τα είδη της ξυλουργικής, ο οποίος ευχαριστιόταν να θεωρεί το σπίτι μου κτίσμα που είχε ανεγερθεί για τη διευκόλυνση των ψα-ράδων. Κι εγώ από τη μεριά μου χαιρόμουν το ίδιο να τον βλέπω να κάθεται στο κατώφλι μου και να ξεμπλέκει τις πετονιές του. Μια στο τόσο ξανοιγόμασταν μαζί στη λίμνη. Εκείνος καθόταν στη μια άκρη της βάρκας κι εγώ στην άλλη, όμως δεν ανταλλάσσαμε παρά ελάχι-στες λέξεις, γιατί με τα γερατειά είχε γίνει βαρήκοος. Που και που μόνο σιγομουρμοΰριζε έναν ψαλμό, ο οποίος εναρμονιζόταν μια χα-ρά με τη δική μου φιλοσοφία. Κι έτσι οι επαφές μας χαρακτηρίζο-νταν σε γενικές γραμμές από μια αδιάσπαστη αρμονία και αποτε-λούν για μένα αναμνήσεις πολΰ πιο ευχάριστες απ' ό,τι θα ήταν αν κυριαρχούνταν από το λόγο. Όποτε δεν είχα κανέναν για να συζη-τήσω, πράγμα που ήταν και το πιο συνηθισμένο, ξυπνούσα την ηχώ της λίμνης χτυπώντας με το ένα κουπί το πλευρό της βάρκας μου. Τό-τε τα δάση ολόγυρα γέμιζαν μ' έναν κυκλωτικό ήχο που ολοένα απλωνόταν ήταν σαν να τα τσίγκλιζα, όπως κάνει ο αφέντης του θη-ριοτροφείου στα άγρια ζώα του, ώσπου να καταφέρω να αποσπάσω ένα γρύλισμα από κάθε δασωμένη κοιλάδα και λοφοπλαγιά.

Τα ζεστά βράδια καθόμουν συχνά στη βάρκα κι έπαιζα τη φλογέ-ρα μου, παρατηρώντας τις πέρκες που μαζεύονταν γύρω μου σαν να τις είχα γητέψει με τη μουσική μου και το φεγγάρι να αρμενίζει πά-νω από τον αυλακαπό βυθό της λίμνης, τον στρωμένο με τα ναυάγια του δάσους. Είχα ξανάρθει αρκετές φορές τις σκοτεινές νύχτες του καλοκαιριού στη λίμνη αυτή, με διάθεση για περιπέτεια, μαζί με κά-ποιο σύντροφο. Ανάβαμε φωτιά στην άκρη του νερού, γιατί νομίζα-με πως προσέλκυε τα ψάρια, και πράγματι πιάναμε γάδους με μια χούφτα σκουλήκια που τα είχαμε περάσει σε πετονιές. Όταν τελειώ-

Page 240: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

240 W A L D E N

ναμε, αργά τη νΰχτα, πετούσαμε τα αναμμένα δαυλιά ψηλά οτον αέ-ρα σαν πυροτεχνήματα κι αυτά προσγειώνονταν στη λίμνη, όπου έσβηναν μ' ένα δυνατό συριστικό ήχο και ξα(ρνικά βυθιζόμασταν στο απόλυτο σκοτάδι. Μέσα σ' αυτό επιστρέφαμε ξανά στα λημέρια των ανθρώπων, σφυρίζοντας ένα σκοπό. Και τώρα ειχα χτίσει το σπίτι μου στην ίδια αυτή ακτή.

Μερικές φορές, αφοΰ είχα μείνει στο σαλόνι κάποιου σπιτιού στο χωριό ώσπου είχε έρθει η ώρα να αποσυρθεί η οικογένεια για ΰπνο, επέστρεφα στο δάσος και, θέλοντας εν μέρει να εξασφαλίσω το με-σημεριανό γεΰμα της επομένης, περνούσα τις ώρες γΰρω στα μεσά-νυχτα ψαρεύοντας από τη βάρκα μου με το φως του φεγγαριού, με τις κουκουβάγιες και τις αλεπούδες να μου κάνουν καντάδα, ακού-γοντας πού και πού την τσιριχτή φωνή κάποιου άγνωστου πουλιού σε πολύ κοντινή απόσταση. Οι στιγμές αυτές θα μου μείνουν αξέχα-στες, μια και αποτελούν μερικές από τις πολυτιμότερες αναμνήσεις μου: αγκυροβολημένος καταμεσής στη λίμνη, εκεί όπου το βάθος της (ρτάνει τα δεκατέσσερα μέτρα, σε απόσταση εκατό με εκατόν πενή-ντα μέτρα από την ακτή, περικυκλωμένος κάποιες φορές από χιλιά-δες μικρές πέρκες και κυπρίνους που ανάδευαν με τις ουρές τους την επιφάνεια, κάνοντάς τη ν' αστράφτει στο φως του φεγγαριού, να επικοινωνώ μέσω μιας μακριάς, αχνής γραμμής φοπός με τα μυστη-ριώδη νυκτόβια ψάρια που ζούσαν δεκατέσσερα μέτρα βαθύτερα. Άλλες φορές πάλι έσερνα πίσω μου μια πετονιά μήκους είκοσι μέ-τρων καθώς η απαλή, νυχτερινή αύρα παρέσερνε τη βάρκα μου εδώ κι εκεί πάνω στη λίμνη και μια στο τόσο ένιωθα μια ελαφριά δόνηση κατά μήκος της πετονιάς μου, που σήμαινε πως κάποια μορφή ζωής γυρόφερνε τη βυθισμένη άκρη της, αργή και αναποφάσιστη σχετικά με το αν θα έπρεπε να τσιμπήσει ή όχι. Τελικά την τραβούσα αργά και προσεκτικά με τα δύο χέρια και με τα πολλά έβγαζα ένα γατό-ψαρο που σκλήριζε και σφάδαζε καθώς αναδυόταν στον αέρα. Ήταν εξαιρετικά παράξενη η αίσθηση, ειδικά τις πολύ σκοτεινές νύ-χτες, όταν οι σκέψεις μου περιπλανιόνταν στην απεραντοσύνη άλ-λων σφαιρών, σε ζητήματα κοσμολογικά, να αισθάνομαι ξαφνικά το

Page 241: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 241

απαλό εκείνο τράβηγμα, που διέκοπτε τις ονειροπολήσεις μου και αποκαθιστούσε την επαφή μου με τη Φυση. Μου φαινόταν πως την επόμενη φορά η πετονιά μου θα μπορούσε να στοχεύσει κάλλιστα προς τα πάνω, στον αέρα, την ίδια ώρα που θα την έριχνα προς τα κάτω, στο στοιχείο εκείνο που η πυκνότητά του δεν είναι και πολΰ μεγαλύτερη. Έτσι έπιανα, τρόπον τινά, δυο ψάρια με ένα μονάχα αγκίστρι.

Το τοπίο γΰρω από τη λίμνη Ουόλντεν είναι μάλλον ταπεινό και, παρ' όλο που η περιοχή είναι πολΰ όμορφη, δεν έχει τίποτε το μεγα-λοπρεπές, οΰτε παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όποι-ον δεν έχει έρθει σε επαφή μαζί του για μεγάλο χρονικό διάστημα ή δεν έχει ζήσει στις όχθες της λίμνης. Παρ' όλα αυτά, η ίδια η λίμνη είναι τόσο ιδιαίτερη, λόγω του βάθους της και της καθαρότητάς της, ώστε αξίζει να την περιγράψω με περισσότερες λεπτομέρειες. Είναι μια πεντακάθαρη και βαθιά πράσινη γούρνα, με μήκος ένα μίλι και περίμετρο δυο μίλια παρά κάτι και η επιφάνειά της έχει εμβαδόν πε-ρίπου διακόσια πενήντα στρέμματα. Μια αστείρευτη πηγή καταμε-σής στα δάση από πεΰκα και βελανιδιές, χωρίς κανέναν ορατό πόρο εισόδου ή εξόδου υδάτων, πέρα από τα σύννεφα και την εξάτμιση. Οι λόφοι που την περιβάλλουν ορθώνονται απότομα από την άκρη του νεροΰ και το ΰψος τους φτάνει τα δεκαπέντε με τριάντα μέτρα, αν και στη νοτιοανατολική πλευρά της φτάνουν τα τριάντα με εξήντα μέτρα, σε απόσταση πεντακοσίων μέτρων από την ακτή. Όλη η πε-ριοχή είναι δασώδης. Κάθε υδάτινος όγκος στην περιοχή του Κόν-κορντ έχει τουλάχιστον δυο χρώματα, ένα το οποίο φαίνεται να απο-κτά όταν τον κοιτάζει κανείς από απόσταση κι ένα άλλο, πιο φυσικό, όταν τον κοιτάζει από πολΰ κοντά. Το πρώτο εξαρτάται περισσότε-ρο από το φως και ακολουθεί τις αποχρώσεις του ουρανοΰ. Το καλο-καίρι, όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, τα νερά από κοντά φαίνο-νται γαλανά, ιδιαίτερα αν είναι ταραγμένα, ενώ από μακρινή από-σταση η απόχρωση είναι παρόμοια. Στην καταιγίδα μερικές φορές το χρώμα τους αλλάζει και γίνεται σκοΰρο σαν του σχιστόλιθου. Η

Page 242: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

242 W A L D E N

θάλασσα, αντίθετα, τη μια μέρα, απ' ό,τι λένε, φαίνεται γαλάζια και την άλλη πράσινη, ακόμα κι αν δεν υπάρχει καμιά αισθητή διαφορά στην ατμόσφαιρα. Έχει τύχει να δω το νερό και τον πάγο του ποτα-μού μας πράσινο σαν το γρασίδι σχεδόν, κάποιες φορές που το το-πίο ήταν σκεπασμένο με χιόνι. Κάποιοι θεωρούν το μπλε «το χρώμα του καθαρού νεροΰ, είτε σε υγρή μορφή είτε σε στερεά». Κοιτάζο-ντας όμως τα νερά της λίμνης μας από μια βάρκα, βλέπουμε ότι τα χρώματά τους είναι πολύ διαφορετικά. Η λίμνη Ουόλντεν φαίνεται μπλε τη μία και πράσινη την άλλη, ακόμα και από το ίδιο σημείο. Έτσι όπως βρίσκεται μεταξύ γης και ουρανού, παίρνει κάτι από το χρώμα και των δύο. Αν τη δει κανείς από την κορυφή ενός λόφου καθρεφτίζει το χρώμα του ουρανού, από κοντά όμως αποκτά την κι-τρινωπή απόχρωση της άμμου κοντά στην όχθη, ενώ πιο βαθιά έχει ένα χρώμα ανοιχτοπράσινο που σταδιακά σκουραίνει. Ανάλογα με το φως, το νερό κοντά στην ακτή μπορεί να φαίνεται έντονο πράσι-νο, ακόμα και από την κορυφή του λόφου. Κάποιοι αναφέρουν ότι η απόχρωση αυτή οφείλεται στην αντανάκλαση του πράσινου της χλόης και των δέντρων ωστόσο είναι το ίδιο πράσινο και κοντά στην άμμο, στην άκρη της σιδηροδρομικής γραμμής, καθώς και νωρίς την άνοιξη, πριν ακόμα πρασινίσουν τα φύλλα. Ίσως λοιπόν το πράσινο αυτό χρώμα να είναι απλά το αποτέλεσμα του κυρίαρχου μπλε που αναμειγνύεται με το κίτρινο της άμμου. Το χρώμα της ίριδάς του, σαν να λέμε. Εκείνο είναι το σημείο στο οποίο λιώνει πρώτα πρώτα ο πάγος την άνοιξη, από τη θερμότητα του ήλιου που αντανακλάται από το βυθό και μεταδίδεται μέσω του εδάφους, σχηματίζοντας ένα στενό κανάλι γύρω από το παγωμένο ακόμα κέντρο της λίμνης. Όπως και οι υπόλοιποι υδάτινοι όγκοι μας, όταν είναι πολύ ταραγ-μένοι και η ατμόσφαιρα καθαρή, έτσι που η επιφάνεια των κυμάτων να αντανακλά τον ουρανό σε κατάλληλη γωνία, ή ίσως επειδή δέχε-ται περισσότερο φως, ιδωμένοι από μικρή απόσταση αποκτούν ένα μπλε πιο σκούρο κι από τον ίδιο τον ουρανό. Κάτι τέτοιες στιγμές, καθώς βρισκόμουν στη βάρκα και κοίταζα χωρίς να εστιάζω κατευ-θείαν το βλέμμα μου στο νερό, ούτως ώστε να μπορέσω να διακρίνω

Page 243: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 243

την αντανάκλαση, έβλεπα ένα ασύγκριτο και απερίγραπτο ανοιχτό μπλε, όπως εκείνο που παίρνουν κάποια είδη μεταξιού ή κάποιες λάμες σπαθιών, πιο κυανό και από τον ίδιο τον ουρανό, που δημι-ουργούσε αντίθεση με το σκούρο πράσινο στις αντίθετες πλευρές των κυμάτων, κάνοντάς το σε σύγκριση να μοιάζει λασπωμένο. Όπως το θυμάμαι, είναι ένα υαλώδες γαλαζοπράσινο, σαν το χρώμα που έχουν τα κομμάτια του χειμωνιάτικου ουρανού που φαίνονται μέσα από τα σύννεφα στη δύση, πριν από το ηλιοβασίλεμα. Κι όμως, αν κρατήσεις ένα ποτήρι γεμάτο νερό στο φως, είναι τόσο άχρωμο όσο και ο αέρας. Είναι γνωστό ότι μια μεγάλη πλάκα από γυαλί έχει μια πρασινωπή απόχρωση, που οφείλεται, όπως λένε οι κατασκευα-στές του υλικού, στο «σώμα» του, τη στιγμή που ένα μικρό κομμάτι από το ίδιο γυαλί είναι άχρωμο. Δεν έχω πειραματιστεί ποτέ για να εξακριβώσω πόσος όγκος νερού από τη λίμνη Ουόλντεν θα χρειαζό-ταν ώστε να γίνει αισθητή μια παρόμοια πράσινη απόχρωση. Το νε-ρό του ποταμού μας φαίνεται μαύρο ή πολύ σκούρο καφετί αν το κοιτάξουμε από πολύ κοντά και, όπως το νερό των περισσότερων λι-μνών, δίνει μια κιτρινωπή απόχρωση στο σώμα όσων κολυμπούν σ' αυτό. Όμως το νερό της λίμνης εδώ είναι τόσο κρυστάλλινο ώστε το σώμα του κολυμβητή αποκτά μια αλαβάστρινη λευκότητα, η οποία γίνεται ακόμη πιο ας)ύσικη καθώς τα άκρα του μεγεθύνονται και πα-ραμορφώνονται με τη διάθλαση, δίνοντας μια εικόνα τερατώδη, κάτι που θα άξιζε να μελετηθεί από τον ίδιο τον Μιχαήλ Άγγελο.

Το νερό είναι τόσο διάφανο ώστε εύκολα διακρίνει κανείς τον πυθμένα στα σημεία όπου η λίμνη έχει βάθος οκτώ με δέκα μέτρα. Από μια βάρκα μπορείς να δεις σε βάθος αρκετών μέτρων τα κοπά-δια από μικρές πέρκες και κυπρίνους, που το μήκος τους δεν ξεπερ-νά τα τρία εκατοστά - ιδιαίτερα οι πρώτες ξεχωρίζουν πολύ εύκολα, από τις εγκάρσιες ραβδώσεις τους. Και μπορεί να συλλογιστείς ότι θα πρέπει να πρόκειται για εξαιρετικά ασκητικά ψάρια, αφού μπο-ρούν και επιβιώνουν εδώ. Μια φορά, το χειμώνα, πριν από πολλά χρόνια, όταν άνοιγα τρύπες στον πάγο για να πιάσω μικρούς λού-τσους, καθώς έβγαινα στην ακτή έριξα το τσεκούρι μου πίσω, στην

Page 244: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

244 W A L D E N

παγωμένη λίμνη. Σαν να το είχε κατευθύνει κάποιο σατανικό πνεύ-μα, γλίστρησε μερικά μέτρα πάνω στον πάγο κι έπειτα έπεσε κατευ-θείαν μέσα σε μία από τις τρύπες που είχα ανοίξει, σε σημείο όπου το βάθος είναι οκτώ μέτρα. Από περιέργεια, ξάπλωσα στον πάγο και κοίταξα μέσα από την τρύπα, ώσπου είδα το τσεκούρι λίγο πιο πέρα, να στέκεται σε κατακόρυφη θέση με το στειλιάρι του προς τα πάνω και να λικνίζεται απαλά πέρα δώθε με τον παλμό της λίμνης. Και μπορεί να είχε μείνει εκεί, όρθιο και λικνιζόμενο, ώσπου με το πέ-ρασμα του χρόνου η λαβή να σάπιζε και να διαλυόταν, αν δεν το εί-χα ενοχλήσει. Άνοιξα άλλη μια τρύπα ακριβώς από πάνω του με ένα σκαρπέλο για τον πάγο που είχα μαζί μου και, αφού έκοψα με το μαχαίρι μου την πιο μακριά βίτσα που μπόρεσα να βρω εκεί γύρω, έκανα μια θηλιά, την οποία στερέωσα στην άκρη της, τη βύθισα προ-σεκτικά στο νερό, πέρασα τη θηλιά στη λαβή του τσεκουριού και τράβηξα το σπάγκο κατά μήκος της βίτσας για να σφίξει. Έτσι κατά-φερα και έβγαλα το τσεκούρι.

Την όχθη της λίμνης περιβάλλει μια ζώνη από λείες, στρογγυλές, λευκές πέτρες, παρόμοιες μ' εκείνες που χρησιμοποιούνται στην πλακόστρωση, εκτός από ένα δύο σημεία με άμμο. Τόσο απότομη εί-ναι η όχθη, ώστε σε πολλά σημεία μ' ένα μόνο πήδημα μπορείς να βρεθείς στα άπατα. Κι αν το νερό δεν ήταν τόσο διαφανές, αυτό θα ήταν και το τελευταίο πράγμα που θα έβλεπε κανείς μέχρι να αναδυ-θεί στην απέναντι όχθη της λίμνης. Σε κανένα σημείο της δεν είναι λασπερή και ένας επιπόλαιος παρατηρητής θα έλεγε πως δεν υπάρ-χουν πουθενά φύκια. Κι όσο για άλλου είδους φυτά, εκτός από τα μι-κρά λιβάδια που πρόσφατα πλημμύρισαν, τα οποία κανονικά δεν ανήκουν στην όχθη της λίμνης, μια πιο προσεκτική έρευνα δε φανε-ρώνει ούτε ίριδες, ούτε βούρλα, ούτε καν ένα κρίνο, κίτρινο ή άσπρο, αλλά μόνο μερικά μικρά φιλόδενδρα και άλλα φυτά του γλυ-κού νερού, ίσως και ένα δυο νούφαρα, που όλα τους εύκολα θα μπο-ρούσαν να περάσουν εντελώς απαρατήρητα σε έναν κολυμβητή. Πά-ντως όλα αυτά τα ςρυτά είναι καθαρά και λαμπερά, σαν το στοιχείο στο οποίο ζουν. Οι πέτρες συνεχίζονται για πέντε με δέκα μέτρα

Page 245: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 245

από την όχθη κι έπειτα ο πυθμένας γίνεται καθαρή άμμος, εκτός από τα πιο βαθιά σημεία, όπου συνήθως υπάρχει ένα κατακάθι, μάλλον προϊόν της αποσύνθεσης των φύλλων που έχουν πέσει όλα αυτά τα αμέτρητα φθινόπωρα. Και μαζι με τις άγκυρες ανεβαίνει από το βυ-θό ένα χορτάρι σε φωτεινό πράσινο χρώμα, ακόμα και στα μέσα του χειμώνα.

Έχουμε άλλη μια λίμνη που μοιάζει πολΰ μ' αυτήν - τη Λευκή Λί-μνη στο Νάιν Έικρ Κόρνερ, περίπου δυόμισι μίλια πιο δυτικά. Όμως, παρ' όλο που έχω επισκεορτει τις περισσότερες λίμνες σε ακτίνα δώδεκα μιλίων, δε γνωρίζω κάποια άλλη που να έχει τον κα-θαρό και ήπιο χαρακτήρα αυτών των δυο. Πολλά έθνη πρέπει να έχουν πιει από το νερό της λίμνης Ουόλντεν και, αφοΰ τη θαύμασαν και την εξερεύνησαν αρκετά, έπειτα χάθηκαν κι όμως τα νερά της είναι ακόμη πράσινα και διαυγή, όπως ήταν πάντα. Μια πηγή που δε στέρεψε ποτέ! "Ισως η λίμνη Ουόλντεν να υπήρχε ήδη εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό που ο Αδάμ και η Εΰα διώχτηκαν από την Εδέμ, ίσως να ξέσπασε μια ελαφριά ανοιξιάτικη μπόρα, με ομίχλη και νο-τιά* και ίσως στην επιφάνειά της να γλιστρούσαν εκατοντάδες αγριόπαπιες και αγριόχηνες, οι οποίες δεν είχαν ακούσει ποτέ τους για το προπατορικό αμάρτημα εκείνη την εποχή, που υπήρχαν αρκε-τές τέτοιες καθάριες λίμνες για όλους. Από τότε ήδη πρέπει να είχε ξεκινήσει να φουσκώνει και να υποχωρεί, να καθαρίζει τα νερά της και να τα χρωματίζει με τις αποχρώσεις που φορούν ακόμη και σή-μερα, έχοντας αποκτήσει από τον παράδεισο το αποκλειστικό δικαί-ωμα να είναι η μοναδική λίμνη με το όνομα Ουόλντεν σε όλο τον κό-σμο, αποστακτήριο ουράνιων δροσοσταλίδων. Σε πόσες παραδόσεις και μυθολογίες λαών που έχουν πια ξεχαστεί η λίμνη αυτή να αποτε-λούσε άραγε το ισοδύναμο της Πηγής της Κασταλίας; Ποιες νύμφες να τη διαφέντευαν κατά τη διάρκεια του Χρυσού Αιώνα; Αποτελεί ένα πετράδι q)τιαγμέvo από τα αρχέγονα νερά, στολίδι της κορόνας στο κεφάλι του Κόνκορντ.

Οι πρώτοι άνθρωποι που έφτασαν εδώ έχουν αφήσει κάποιο ίχνος της παρουσίας τους. Με έκπληξή μου ανακάλυψα ότι η λίμνη

Page 246: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

246 W A L D E N

περιβάλλεται από ένα στενό μονοπάτι το οποίο δε διακόπτεται που-θενά, αλλά είναι ορατό ακόμα και στα σημεία όπου μόλις έχει κοπεί ένας χοντρός κορμός και έχει πέσει στην όχθη. Μοιάζει με πεζούλα και βρίσκεται ψηλά στην απότομη όχθη* υψώνεται και χαμηλοονει, πλησιάζει και απομακρύνεται από την άκρη του νεροΰ. Χρονολογεί-ται πιθανότατα από την εποχή της πρώτης παρουσίας των ανθρώπων εδώ και έχει σχηματιστεί από τα πόδια των παλαιών ιθαγενών κυνη-γών. Οι σύγχρονοι κάτοικοι της περιοχής εξακολουθούν να το δια-βαίνουν, ανυποψίαστοι για την αρχαία του καταγωγή. Το μονοπάτι αυτό διακρίνεται ιδιαίτερα αν σταθείς στη μέση της λίμνης το χειμώ-να, αφοΰ έχει πέσει λίγο χιόνι. Εμφανίζεται σαν μια καθαρή, κυμα-τιστή γραμμή, χωρίς να κρύβεται από τη βλάστηση και τα κλαδιά, ορατή ακόμα και από απόσταση τετρακοσίων μέτρων σε πολλά ση-μεία, στα οποία το καλοκαίρι δύσκολα διακρίνεται, κι ας είσαι πολΰ κοντά. Το χιόνι το αποτυπώνει δίνοντάς του μια καθαρή, λευκή, ανά-γλυφη εικόνα. Οι περιποιημένοι κήποι των αρχοντικών που μια μέρα θα χτιστούν εδώ μπορεί να διατηρούν ακόμα κάποιο ίχνος του μονο-πατιού αυτοΰ.

Τα νερά της λίμνης φουσκώνουν και χαμηλώνουν, κανείς όμως δεν ξέρει αν αυτό συμβαίνει σε τακτά χρονικά διαστήματα, οΰτε ποια είναι η περίοδος ανόδου και υποχώρησης της στάθμης, αν και, όπως συνήθως, πολλοί ισχυρίζονται πως ξέρουν. Σε γενικές γραμμές η στάθμη είναι υψηλότερη το χειμώνα και χαμηλότερη το καλοκαίρι, παρ' όλο που οι διακυμάνσεις αυτές δεν ανταποκρίνονται στη γενική υγρασία και ξηρασία της περιοχής. Θυμάμαι φορές που η στάθμη της λίμνης ήταν τριάντα με εξήντα πόντους χαμηλότερη και άλλες που ήταν τουλάχιστον ενάμισι μέτρο ψηλότερη από την εποχή που ζοΰσα στην όχθη της. Μια στενή συρτή εισχωρεί μέσα στη λίμνη, που στη μία της πλευρά το νερό έχει πολΰ μεγάλο βάθος. Πάνω σ' αυτήν, το έτος 1824 βοήθησα να βράσει ένα καζάνι ψαρόσουπα. Τότε η συρτή αυτή έφτανε περίπου τριάντα μέτρα μακριά από την όχθη, ενώ σήμερα έχει μήκος πολΰ μικρότερο. Από την άλλη, οι φίλοι μου δε με πίστευαν όταν τους έλεγε πως μερικά χρόνια αργότερα ψά-

Page 247: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 247

ρευα από μια βάρκα σ' έναν κρυφό ορμίσκο, καλυμμένο από δέντρα, εβδομήντα με ογδόντα μέτρα από τη μοναδική όχθη που ήξεραν, ένα μέρος που εδώ και πολΰ καιρό έχει γίνει λιβάδι. Όμως η στάθμη της λίμνης ανεβαίνει σταθερά τα δυο τελευταία χρόνια και τώρα, το κα-λοκαίρι του 1852, είναι μόνο ενάμισι μέτρο πιο ψηλή από τότε που ζοΰσα εδώ, ή αλλιώς έχει το ίδιο ΰψος όπως πριν από τριάντα χρό-νια και το λιβάδι εκείνο έχει γίνει ξανά ψαρότοπος. Αυτό μας κάνει διαφορά ΰψους δυο έως δυόμισι μέτρα. Κι όμως ο όγκος του νεροΰ που κατεβαίνει από τους γΰρω λόφους είναι ασήμαντος. Επομένως η άνοδος της στάθμης της λίμνης δεν μπορεί παρά να οφείλεται σε υπόγειες πηγές. Το ίδιο αυτό καλοκαίρι, τα νερά έχουν αρχίσει ξανά να υποχωρούν. Είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι η διακύμανση αυτή, είτε είναι περιοδική είτε όχι, δείχνει να απαιτεί πολλά χρόνια έως ότου κάνει τον κΰκλο της. Έχω υπάρξει μάρτυρας μιας ανόδου στάθμης και μέρους δυο πτώσεων και πιστεύω ότι δώδεκα με δεκα-πέντε χρόνια από σήμερα τα νερά θα είναι ξανά όσο χαμηλά τα είχα πρωτογνωρίσει. Η λίμνη του Φλιντ, ένα μίλι ανατολικά από εδώ, αλ-λά και οι πιο μικρές λίμνες που βρίσκονται πολΰ κοντά, εξαιτίας των εισροών και εκροών τους, ακολουθούν τις διακυμάνσεις της λίμνης Ουόλντεν και πρόσφατα η στάθμες τους έφτασαν στο υψηλότερο ση-μείο τους ταυτόχρονα με τη στάθμη της τελευταίας. Το ίδιο ισχύει, απ' όσο έχω παρατηρήσει, και για τη Λευκή Λίμνη.

Η άνοδος και η πτώση της στάθμης στη λίμνη Ουόλντεν ανά με-γάλα χρονικά διαστήματα εξυπηρετεί τουλάχιστον ένα σκοπό: το νε-ρό που βρίσκεται σε τόσο μεγάλο ΰψος για ένα χρόνο ή και παραπά-νω, αν και δυσκολεύει τη μετακίνηση γύρω από τη λίμνη, σκοτώνει τους θάμνους και τα δέντρα - πεύκα, σημύδες, σκλήθρες, λεύκες και άλλα - που έχουν ξεφυτρώσει στην άκρη της από την τελευταία φο-ρά που ανέβηκαν τα νερά, με συνέπεια, όταν χαμηλώνει ξανά, η όχθη να εμφανίζεται πεντακάθαρη και χωρίς κανένα εμπόδιο. Διότι, σε αντίθεση με τις άλλες λίμνες, τα νερά των οποίων ανεβοκατεβαί-νουν καθημερινά, η όχθη της είναι πιο καθαρή όταν τα νερά της βρί-σκονται στη πιο χαμηλή τους στάθμη. Στην όχθη κοντά στο σπίτι μου

Page 248: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

248 W A L D E N

τα νερά γκρέμισαν μια σειρά από πεΰκα ΰψους τεσσεράμισι μέτρων - μοιάζουν σαν να τα έριξε κανείς με τσεκούρι - βάζοντας έτσι ένα τέλος στην καταπάτηση της όχθης. Το μέγεθος των δέντρων δείχνει πόσα χρόνια πέρασαν από την τελευταία φορά που τα νερά έορτασαν σε τέτοιο ύψος. Μέσω αυτών των διακυμάνσεων της στάθμης της, η λίμνη διεκδικεί τα δικαιώματά της πάνω στις όχθες της. Τις καθαρί-ζει μόνη της και απαγορεύει στα δέντρα να τις καταπατήσουν. Αυτά είναι τα χείλη της λίμνης, στα οποία δε φυτρώνουν γένια. Που και που βγάζει τη γλώσσα της και τα γλείφει. Όταν το νερό βρίσκεται στο μεγαλύτερο ΰψος του, ολόγυρα από τους κορμούς των σκλή-θρων, των ιτιών και των σφενταμιών και ένα με ενάμισι μέτρο από το έδαφος ξεςρυτρώνουν μάζες από ινώδεις, κόκκινες ρίζες, μήκους αρκετών εκατοστών, που βυθίζονται στο νερό. Με τον τρόπο αυτό τα δέντρα προσπαθούν να κρατηθούν στη θέση τους. Κι έχω δει τα βά-τα που βρίσκονται ψηλά στις όχθες, τα οποία συνήθως δε βγάζουν καρπό, να δίνουν άφθονα βατόμουρα κάτω από τέτοιες συνθήκες.

Κάποιοι απορούν πώς γίνεται να είναι τόσο ομαλά στρωμένη με πέτρες η όχθη. Όλοι οι συχωριανοί μου έχουν ακούσει την παραδο-σιακή ιστορία - οι πιο ηλικιωμένοι μου έχουν πει ότι την πρωτοά-κουσαν όταν ακόμα ήταν νέοι - ότι πριν από πολλά χρόνια μια φυλή Ινδιάνων έκανε μια μεγάλη γιορτή πάνω σ' ένα λόφο εδώ γΰρω, ο οποίος ήταν τόσο ψηλός όσο βαθιά είναι η λίμνη σήμερα. Επειδή στη διάρκεια της γιορτής εκστόμισαν πολλές βωμολοχίες και ασεβείς εκ-φράσεις - έτσι λέει η ιστορία, παρ' όλο που πρόκειται για αμαρτίες τις οποίες οι Ινδιάνοι ουδέποτε διαπράττουν - ο λόφος σείστηκε και βυθίστηκε ξαφνικά και η μοναδική επιζήσασα ήταν μια γριά Ινδιάνα ονόματι Ουόλντεν, από την οποία πήρε το όνομά της η λίμνη. Εικά-ζεται πως, όταν ο λόφος σείστηκε, οι πέτρες αυτές κύλησαν από τις πλαγιές του και σχημάτισαν την όχθη της. Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι κάποτε εδώ δεν υπήρχε λίμνη, ενώ τώρα υπάρχει. Και ο πα-ραπάνω ινδιάνικος μύθος δεν έρχεται σε καμία αντίθεση με την ιστορία του παλαιού εκείνου αποίκου που ανέφερα ξανά, ο οποίος θυμάται ότι, την πρώτη φορά που ήρθε εδώ κι έκανε ραβδοσκοπία

Page 249: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 249

ψάχνοντας για νερό, ειδε αραιό ατμό να υψώνεται από το γρασίδι και η ράβδος του έδειχνε σταθερά προς ένα σημείο, κι έτσι κατάλα-βε πως έπρεπε να σκάψει εκει ένα πηγάδι. Όσο για τις πέτρες, πολ-λοί πιστεύουν ότι η ομοιομορφία τους δεν μπ;ορεί να εξηγηθεί από τη δράση των κυμάτων. Εγώ όμως έχω παρατηρήσει ότι και οι γΰρω λόφοι είναι γεμάτοι από παρόμοιες πέτρες. Μάλιστα, στο σημείο όπου άνοιξαν για να περάσει η γραμμή του τρένου που βρίσκεται πιο κοντά στην όχθη, αναγκάστηκαν να τις κάνουν δυο ψηλές στοί-βες από κάθε πλευρά της γραμμής. Επιπλέον, οι περισσότερες πέ-τρες βρίσκονται εκεί όπου η όχθη είναι πιο απότομη* επομένως η ΰπαρξή τους δεν αποτελεί πια μυστήριο για μένα. Ξέρω ποιος είναι ο υπαίτιος της χαλικόστρωσης. Αν το όνομα της λίμνης δεν προήλθε από κάποιο αγγλικό τοπωνύμιο - το Σάφρον Ουόλντεν, για παρά-δειγμα - θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι η αρχική της ονομα-σία ήταν Εντοιχισμένη λίμνη.*

Η λίμνη ήταν το έτοιμο πηγάδι μου. Τέσσερις μήνες το χρόνο το νερό της είναι κρύο και πεντακάθαρο, ισάξιο κατά την άποψή μου, αν όχι καλύτερο, με τα νερά όλων των πηγαδιών του χωριού. Το χει-μώνα, το νερό που βρίσκεται εκτεθειμένο στον αέρα είναι πιο κρύο από εκείνο των πηγών και των πηγαδιών, που προστατεύεται από αυτόν. Η θερμοκρασία του νερού της λίμνης που είχα στο δωμάτιό μου από τις πέντε το απόγευμα ως το μεσημέρι της επομένης, την 6η Μαΐου 1846, όταν κάποιες ώρες η εξωτερική θερμοκρασία έορτανε τους 33 ως 38 βαθμούς, πράγμα που ως ένα βαθμό οφειλόταν στον ήλιο που χτυπούσε τη σκεπή, ήταν 10 βαθμοί, δηλαδή ένα βαθμό χα-μηλότερη από το νερό των πιο δροσερών πηγαδιών του χωριού. Την ίδια μέρα, η θερμοκρασία της πηγής Μπόιλινγκ Σπριγκ ήταν 13 βαθ-μοί, η πιο υψηλή από κάθε άλλου νερού που δοκίμασα, παρ' όλο που συνήθως είναι η πηγή με το πιο δροσερό νερό το καλοκαίρι, όταν δεν αναμειγνύεται με τα στάσιμα ρηχά νερά. Επιπλέον, λόγω του με-

* Παιχνίδι με τις λέξεις: Το επίθετο walled in (εντοιχισμένος) αποτελεί παρήχη-ση της ονομασίας Walden (Ουόλντεν). (Σ.τ.Μ.)

Page 250: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

250 W A L D E N

γάλου βάθους της, το καλοκαίρι η λίμνη Ουόλντεν δε ζεσταίνεται όσο τα περισσότερα νερά που εκτίθενται στον ήλιο. Όταν έκανε πολλή ζέστη, συνήθως έβαζα έναν κουβά νερό από τη λίμνη στο κε-λάρι μου, όπου κρύωνε στη διάρκεια της νύχτας και παρέμενε στην ίδια θερμοκρασία και όλη την επόμενη μέρα, αν και έπαιρνα επίσης νερό από μια πηγή εκεί κοντά. Όμως το νερό της λίμνης ήταν το ίδιο καλό ακόμα κι αν είχε μείνει μια εβδομάδα - και βέβαια του έλειπε η μεταλλική γεΰση της αντλίας. Όποιος κατασκηνοονει το καλοκαίρι για μια εβδομάδα στην όχθη μιας λίμνης αρκεί να ανοίξει ένα λάκκο στη σκιά και να βάλει μέσα έναν κουβά νερό, για να το διατηρεί διαρκώς δροσερό.

Στη λίμνη Ουόλντεν έχουν πιαστεί λοΰτσοι που το βάρος τους έφτανε τα τριάμισι κιλά, για να μην πω για τον άλλον, που ξέφυγε τραβώντας μαζί του πετονιά και καλάμι, το βάρος του οποίου ο ψα-ράς υπολόγισε με σιγουριά στα τέσσερα κιλά χωρίς να τον έχει δει καν. Επίσης έχουν πιαστεί πέρκες και γάδοι, κάποιοι από τους οποί-ους ζύγιζαν πάνω από κιλό, κυπρίνοι και τσιρόνια {Lewciscus pulchellus), λίγοι σπάροι του γλυκοΰ νερού και κάνα δυο χέλια, που το ένα ζύγιζε δυο κιλά. Επιμένω τόσο στο βάρος των ψαριών επειδή συνήθως αυτό αποτελεί τη μοναδική ευκαιρία που έχουν για να κερ-δίσουν κάποια δόξα. Επίσης δεν έχω ξανακούσει για χέλια στη λί-μνη αυτή. Τέλος, έχω μια αμυδρή ανάμνηση κάποιου μικρού ψαριού, μήκους περίπου δώδεκα εκατοστών, με ασημένια πλευρά και πρασι-νωπή πλάτη, που η ιδιοσυγκρασία του έμοιαζε κάπως μ' εκείνη του ασπρόψαρου. Ο λόγος που το αναφέρω είναι για να συνδέσω τα δε-δομένα μου με το μΰθο. Όπως και να 'χει, η λίμνη αυτή δεν είναι ιδι-αίτερα γόνιμος ψαρότοπος. Το σημαντικότερο καΰχημά της είναι οι λοΰτσοι, αν κι αυτοί δε βρίσκονται σε αφθονία. Μια φορά, ξαπλωμέ-νος στον πάγο, είδα λοΰτσους τουλάχιστον τριών διαφορετικών ει-δών: ο ένας ήταν μακρόστενος, στο χρώμα του ατσαλιού, και έμοια-ζε πολΰ μ' εκείνους που ψαρεύονται στα ποτάμια. Ένας άλλος ήταν χρυσαφής με πρασινωπές ανταύγειες και ιδιαίτερα πλατύς* αυτός εί-ναι και ο πιο συνηθισμένος εδώ. Ο τρίτος ήταν κι αυτός χρυσαφής

Page 251: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 251

και είχε το ίδιο σχήμα με τον προηγούμενο, αλλά στα πλευρά του εί-χε μικρές σκούρες καστανές ή μαύρες κηλίδες, ανάμεικτες με μερι-κές πιο αμυδρές, στο χρώμα του αίματος, και έμοιαζε πολΰ με πέ-στροφα. Η ονομασία reticulatus δε θα ταίριαζε σ' αυτόν πιο σωστό θα ήταν το guttatus. Όλα αυτά τα ψάρια διαθέτουν εξαιρετικά σφι-χτή σάρκα και ζυγίζουν περισσότερο απ' όσο υπονοεί το μέγεθός τους. Οι κυπρίνοι, οι γάδοι, οι πέρκες και όλα τα ψάρια που κατοι-κούν στη λίμνη αυτή είναι πολΰ πιο καθαρά, πιο όμορφα και με πιο σφιχτή σάρκα από εκείνα που ψαρεύονται στο ποτάμι και στις πε-ρισσότερες άλλες λίμνες, μια και το νερό εδώ είναι καθαρότερο, κι έτσι εύκολα καταλαβαίνει κανείς από που ψαρεύτηκαν. Είναι πολΰ πιθανό ένας ιχθυολόγος να ανακάλυπτε νέα είδη στη λίμνη αυτή. Υπάρχουν επίσης βατράχια και νεροχελώνες, καθώς και μερικά μΰ-δια. Οι μοσχοπόντικες και τα κουνάβια αφήνουν τα ίχνη τους στις όχθες και ποΰ και ποΰ τις επισκέπτεται κάποια ταξιδιάρικη λασπο-χελώνα. Κάποια πρωινά, όταν έριχνα τη βάρκα μου, ξυπνοΰσα μια μεγάλη χελώνα που είχε κρυφτεί από κάτω για να περάσει τη νΰχτα. Αγριόπαπιες και αγριόχηνες συχνάζουν στη λίμνη την άνοιξη και το φθινόπωρο, τα χελιδόνια με την άσπρη τους κοιλιά (Hirundo hicolor) πετοΰν περνώντας ξυστά από την επιφάνειά της και τα σκοινοποΰλια {Totanus maculaHus) λαλοΰν στις πετρώδεις όχθες της όλο το καλο-καίρι. Κάποιες φορές τρόμαξα έναν ψαραετό που καθόταν σε μια λευκή πεΰκη που είχε απλωμένα τα κλαδιά της πάνω από το νερό. Αμφιβάλλω όμως αν η λίμνη Ουόλντεν έχει ποτέ βεβηλωθεί από τα φτερά κάποιου γλάρου, όπως συμβαίνει με το Φερ Χέιβεν. Το πε-ρισσότερο που ανέχεται είναι μια βουτηχτάρα, που επιστρέφει κάθε χρόνο. Αυτά είναι τα ζώα που συχνάζουν εδώ και τα οποία αξίζει να αναφέρει κανείς.

Όταν ο καιρός είναι ήπιος, μπορεί κανείς να δει, κοιτάζοντας από τη βάρκα στο βυθό, κοντά στην αμμώδη ανατολική όχθη, εκεί όπου το νερό έχει βάθος δυόμισι με τρία μέτρα, αλλά και σε κάποια άλλα σημεία της λίμνης, μερικοΰς κυκλικοΰς σωροΰς με διάμετρο δΰο μέτρα και ΰψος τριάντα πόντους, που αποτελούνται από μικρές

Page 252: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

252 W A L D E N

πέτρες, μικρότερες από αυγό κότας, ενώ ολόγυρα τους υπάρχει μόνο άμμος. Στην αρχή μπορεί να αναρωτηθεί μήπως τους είχαν ςττιάξει οι Ινδιάνοι πάνω στον πάγο για κάποιον ειδικό λόγο και μόλις έλιω-σαν οι πάγοι βυθίστηκαν στον πάτο. Όμως πρόκειται για πολΰ τακτι-κούς σχηματισμούς, ενώ κάποιοι από αυτοΰς είναι φανερό ότι κατα-σκευάστηκαν πρόσφατα. Είναι παρόμοιοι με κάποιους που βρίσκο-νται στα ποτάμια, αλλά μια και εδώ δεν υπάρχουν μυξίνες ή λά-μπραινες, δεν ξέρω τι είδους ψάρι θα μπορούσε να τους είχε φτιά-ξει. 'Ισως είναι οι φωλιές της κοκκινοπέστροφας. Πάντως προσθέ-τουν ένα ευχάριστο μυστήριο στο βυθό της λίμνης.

Οι όχθες είναι όσο πρέπει ακανόνιστες ώστε να μη γίνονται μο-νότονες. Με τα μάτια της φαντασίας μου βλέπω ακόμα τη δυτική όχθη με τους πολλούς της βαθείς κολπίσκους, την πιο άγρια βόρεια όχθη και την πανέμορφα σχηματισμένη δυτική, με τα πολλά ακρωτή-ρια το ένα μετά το άλλο, που υπαινίσσονται ανεξερεύνητους όρμους ανάμεσά τους. Το δάσος δεν έχει ποτέ καλύτερο φόντο, οΰτε και φαίνεται ποτέ πιο όμορφο απ' όταν το βλέπεις από το κέντρο μιας μικρής λίμνης ανάμεσα σε λόφους που ορθώνονται από την άκρη του νεροΰ. Διότι όχι μόνο το νερό στο οποίο καθρεορτίζεται αποτελεί το καλύτερο δυνατό πρώτο πλάνο της εικόνας, αλλά και η δαντελωτή όχθη μοιάζει να είναι το πιο φυσικό και ταιριαστό σύνορο του δά-σους. Δεν υπάρχει καμία αγριάδα και καμία ατέλεια στις παρυφές του εδώ, όπως συμβαίνει στα σημεία όπου το τσεκούρι έχει καθαρί-σει ένα μέρος του ή το αγγίζει ένα καλλιεργημένο χωράφι. Τα δέ-ντρα έχουν άφθονο χώρο να απλωθούν προς την πλευρά του νεροΰ και το καθένα τους στέλνει το πιο εύρωστο κλαδί του προς την κα-τεύθυνση αυτή. Εκεί η Φύση έχει υφάνει ένα φυσικό ρέλι γύρω από το τοπίο και το μάτι ατενίζει τη συμμετρία του, από τους χαμηλούς θάμνους στην όχθη ως τα πιο ψηλά δέντρα. Ελάχιστα ίχνη ανθρώπι-νης επέμβασης είναι ορατά. Το νερό εξακολουθεί να γλείφει την όχθη, όπως έκανε και πριν από χιλιάδες χρόνια.

Η λίμνη αποτελεί το πιο όμορφο και εκφραστικό χαρακτηριστικό του τοπίου. Είναι το μάτι της γης, μέσα στο οποίο κοιτάζει ο άνθρω-

Page 253: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 253

πος για να μετρήσει το βάθος της ίδιας του της φΰσης. Τα υδρόβια δέντρα κοντά στις όχθες είναι οι βλεφαρίδες της, ενώ οι δασωμένοι λόφοι και τα βράχια γΰρω της είναι τα πυκνά της φρύδια.

Όρθιος στο αμμώδες τμήμα της ανατολικής όχθης της λίμνης ένα ήσυχο απόγευμα του Σεπτέμβρη, με μια απαλή ομίχλη να θολώνει την απέναντι όχθη, κατάλαβα πραγματικά από που προήλθε η έκ-φραση «η γυάλινη επιφάνεια της λίμνης». Σκύβοντας και κοιτάζο-ντάς την ανάποδα, μοιάζει με αραχνοΰφαντο πέπλο απλωμένο πάνω στην κοιλάδα, έτσι όπως αστράφτει μπροστά από τα πεΰκα που δια-γράφονται σε απόσταση, σαν να χωρίζει το ένα στρώμα της ατμό-σφαιρας από το άλλο. Θαρρείς πως μπορείς να περπατήσεις πάνω της ως τους αντίπερα λόφους χωρίς να βραχείς και ότι τα χελιδόνια που περνούν ξυστά θα μπορούσαν, αν ήθελαν, να σταθούν και να κουρνιάσουν στην επιφάνειά της. Πράγματι, σε κάποια από τα χα-μηλά πετάγματά τους βουτούν για λίγο κάτω από την επιφάνεια, σαν να το κάνουν κατά λάθος, ένα λάθος που σπεύδουν να διορθώσουν. Καθώς κοιτάζετε προς τα δυτικά πάνω από τη λίμνη, θα αναγκαστεί-τε να σκιάσετε τα μάτια σας και με τα δύο χέρια, για να τα προστα-τέψετε τόσο από τον ήλιο όσο και από την αντανάκλασή του, που εί-ναι το ίδιο εκτυφλωτική. Κι αν παρατηρήσετε προσεκτικά την επιφά-νεια ανάμεσα στις δύο αυτές πηγές φωτός, μοιάζει κυριολεκτικά λεία σαν γυαλί, εκτός από τα σημεία όπου τα υδρόβια έντομα, διά-σπαρτα ανά τακτικά διαστήματα σε όλη την έκταση της επιφάνειας, δημιουργούν με τις κινήσεις τους ένα ανεπαίσθητο στραφτάλισμα, ή εκεί όπου μια αγριόπαπια έτυχε να στρώνει με το ράμφος το φτέρω-μά της, ή πάλι εκεί όπου, όπως είπα και πριν, ένα χελιδόνι περνά τό-σο χαμηλά ώστε να αγγίξει την επιφάνεια. Ίσως δείτε πέρα μακριά ένα ψάρι να διαγράφει ένα τόξο ένα με ενάμισι μέτρο στον αέρα, με μια φωτεινή λάμψη στο σημείο απ' όπου αναδύεται κι άλλη μία εκεί όπου βυθίζεται ξανά στο νερό. Μερικές φορές φαίνεται ολόκληρο το ασημένιο τόξο, από τις ακτίνες του ήλιου που διαθλώνται στο νε-ρό που σηκώνει το ψάρι στο άλμα του. Ή ίσως εδώ κι εκεί μερικά ψάρια να ορμούν πάνω σε χνούδια γαϊδουράγκαθου που επιπλέουν

Page 254: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

254 W A L D E N

στο νερό κι έτσι ρυτιδώνουν ξανά τη γυάλινη επιφάνεια. Μοιάζει με λιωμένο γυαλί που έχει κρυώσει χωρίς όμως να στερεοποιηθεί και οι λίγοι κόκκοι σκόνης πάνω της είναι καθαροί και όμορφοι, σαν τις μι-κρές ατέλειες στο εσωτερικό του γυαλιού. Συχνά μπορείτε να δια-κρίνετε ένα ακόμη πιο λείο και σκούρο νερό, χωρισμένο από το υπό-λοιπο σαν από κάποιον αόρατο ιστό αράχνης, το φράγμα των νυμ-φών του νερού, να απλώνεται πάνω του. Από την κορφή ενός λόφου μπορείτε να δείτε ψάρια να εμφανίζονται σχεδόν σε κάθε σημείο, γιατί κανένας λούτσος και κανένας κυπρίνος δεν αρπάζει κάποιο έντομο από τη λεία επιφάνεια χωρίς να διαταράξει εμφανώς την ισορροπία ολόκληρης της λίμνης. Είναι θαυμαστό με πόση επιμονή προβάλλεται το απλό αυτό γεγονός - πόσο γρήγορα βγαίνουν στη φόρα οι εγκληματικές ενέργειες των ψαριών. Από το μακρινό παρα-τηρητηριό μου διακρίνω τους κυματιστούς κύκλους στην επιφάνεια ακόμα και όταν η διάμετρός τους φτάσει τα τριάντα μέτρα. Μπορεί-τε να δείτε ακόμα και ένα γυρίνο να προχωρά ακούραστος στην αδιατάραχτη επιφάνεια τετρακόσια μέτρα μακριά. Κι αυτό γιατί τα συγκεκριμένα έντομα δημιουργούν αμυδρά αυλάκια στο νερό, σχη-ματίζοντας ένα ορατό κυματάκι που ορίζεται από δύο αποκλίνουσες γραμμές. Αντίθετα, κάποια υδρόβια έντομα γλιστρούν πάνω στο νε-ρό χωρίς να δημιουργούν το παραμικρό ορατό από το ανθρώπινο μάτι κύμα. Όταν η επιφάνεια είναι αρκούντως ταραγμένη, δε δια-κρίνονται πουθενά πάνω της τέτοιου είδους έντομα* απ' ό,τι φαίνε-ται, όμως, τις μέρες που έχει άπνοια βγαίνουν από τις κρυψώνες τους και γλιστρούν όλο τόλμη από τις όχθες στην επιφάνεια με μι-κρές δρασκελιές, ώσπου τη γεμίζουν ολότελα. Γαληνεύει κανείς να κάθεται σ' ένα κούτσουρο από αυτό το ύψος μια τέτοια όμορφη μέ-ρα του φθινοπώρου, τότε που μπορεί να νιώσει απόλυτα τη ζέστη του ήλιου, και να κοιτάζει τη λίμνη, μελετώντας τους αέναους εκεί-νους κύκλους που ρυτιδώνουν την επιφάνειά της, επιφάνεια που αλ-λιώς θα ήταν ολότελα αόρατη έτσι όπως καθρεςρτίζει τον ουρανό και τα δέντρα. Κάθε μικρή αναταραχή στη μεγάλη αυτή έκταση κατασι-γάζει αμέσως και η επιφάνεια γίνεται ξανά λεία και ομοιόμορφη.

Page 255: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 255

όπως όταν αναταράσσουμε ένα δοχείο με νερό και τα κύματα φτά-νουν ως τις άκρες κι επειτα χάνονται και το νερό ηρεμεί ξανά. Οΰτε ένα ψάρι δεν πηδά, οΰτε ένα έντομο δεν πέφτει στη λίμνη χωρίς να δηλώσει την παρουσία του με κυματιστούς κύκλους, με γραμμές ομορφιάς, σαν να επρόκειτο για τη διαρκή ροή της πηγής της, τον απαλό σ(ρυγμό της ζωής της, το φούσκωμα του στήθους της. Οι δονή-σεις της χαράς είναι ίδιες κι απαράλλαχτες με τις δονήσεις του πό-νου. Πόση γαλήνη διέπει τα φαινόμενα της λίμνης! Γι' άλλη μια φο-ρά τα σύνεργα του ανθρώπου λάμπουν όπως η άνοιξη - ναι, κάθε φύλλο, κάθε κλαδί, κάθε πέτρα και κάθε ιστός αράχνης αστράφτει το απομεσήμερο, όπως τα πρωινά της άνοιξης, όταν τα σκεπάζει η πάχνη. Κάθε κίνηση κουπιού ή εντόμου γεννά μια λάμψη φωτός. Και όταν πέψϊζι το κουπί στο νερό, πόσο γλυκός ακούγεται ο αντίλαλος!

Κάτι τέτοιες μέρες του Σεπτέμβρη ή του Οκτώβρη, η λίμνη Ουόλ-ντεν γίνεται ο τέλειος καθρέορτης του δάσους, έχοντας γύρω της μια κορνίζα από πέτρες, που για μένα είναι το ίδιο πολύτιμες με σπάνια πετράδια. Ισως να μην υπάρχει τίποτε πιο λαμπρό, πιο καθάριο και συγχρόνως πιο μεγάλο από μια λίμνη στην επιφάνεια της γης. Είναι το νερό του ουρανού. Δεν έχει ανάγκη από φράχτες. Έθνη έρχονται και φεύγουν χωρίς να τη βεβηλώσουν. Είναι ένας καθρέφτης που καμιά πέτρα δεν μπορεί να ραγίσει, που ο υδράργυρός του δε θα φθαρεί ποτέ, που την κορνίζα του επιχρυσώνει διαρκώς η Φύση. Ού-τε οι καταιγίδες ούτε η σκόνη μπορούν να θολώσουν την αιώνια κα-θάρια επιφάνειά του. Ένας καθρέφτης που ρουφά κι εξαφανίζει κάθε ρύπο μπροστά του, που τον ξεσκονίζει και τον γυαλίζει το λα-μπερό χέρι του ήλιου, το ίδιο το φως, που δε θολώνει από κανένα χνότο που φυσιέται πάνω του, αλλά στέλνει τη δική του ανάσα να γί-νει σύννεφα, να πλανιούνται ψηλά πάνω από την επιφάνειά του και να καθρε(ρτίζονται στον κόρφο του.

Ο υδάτινος αγρός προδίδει το πνεύμα που πλανιέται στον αέρα. Δέχεται αδιάκοπα νέα ζωή και νέα κίνηση από ψηλά. Είναι από τη φύση του ο ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ ουρανού και γης. Στη γη μο-νάχα το χορτάρι και τα δέντρα κυματίζουν, όμως το νερό αναδεύε-

Page 256: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

256 W A L D E N

ται από τον άνεμο. Οι γραμμές και οι λάμψεις του φωτός μου δεί-χνουν που τρέχει πάνω του η αύρα. Πόσο θαυμαοτό είναι που μπο-ρούμε να κοιτάζουμε την αέρινη επιφάνειά του από ψηλά και να διακρίνουμε ακόμα και το πιο λεπτό πνεύμα που τη σαρώνει.

Τα υδρόβια έντομα και οι γυρίνοι τελικά εξαφανίζονται γύρω στα τέλη του Οκτώβρη, όταν έρχονται οι παγετοί. Κι έπειτα, τις μέ-ρες του Νοέμβρη όπου υπάρχει άπνοια, δεν υπάρχει απολύτως τί-ποτε που να αναταράσσει την επιφάνεια της λίμνης. Ένα απόγευμα του Νοέμβρη, μέσα στη γαλήνη που ακολούθησε μια καταιγίδα η οποία είχε διαρκέσει αρκετές ημέρες, με τον ουρανό ακόμα ολότε-λα σκεπασμένο με σύννεφα και την ατμόσφαιρα γεμάτη υγρασία, παρατήρησα πως η λίμνη ήταν τόσο ήρεμη ώστε δυσκολευόμουν να διακρίνω την επιφάνειά της, κι ας μην καθρέφτιζε πια τα φωτεινά χρώματα του Οκτώβρη αλλά τις βλοσυρές αποχρώσεις που έδινε ο Νοέμβρης στους γύρω λόφους. Παρ' όλο που γλίστρησα με τη βάρ-κα μου πάνω της όσο πιο απαλά μπορούσα, τα ελαφριά κύματα που σήκωσα έψζαοαν ως εκεί που μπορούσα να δω, αυλακώνοντας τους αντικατοπτρισμούς. Καθώς όμως κοιτούσα την επιφάνειά της, διέ-κρινα εδώ κι εκεί, σε κάποια απόσταση, ένα αμυδρό στραφτάλισμα, σαν να είχαν μαζευτεί εκεί μερικά υδρόβια έντομα που είχαν γλιτώ-σει από τους παγετούς ή σαν η ακίνητη επιφάνεια να αποκάλυπτε τα σημεία όπου ανάβλυζαν πηγές από τον πυθμένα της λίμνης. Κω-πηλατώντας απαλά, πλησίασα ένα από αυτά τα σημεία και προς μεγάλη μου έκπληξη βρέθηκα περικυκλωμένος από μυριάδες μι-κρές πέρκες, μήκους δέκα με δώδεκα εκατοστά, με το πλούσιο μπρούντζινο χρώμα τους να λάμπει μέσα στο πράσινο νερό, που έπαιζαν ανεβαίνοντας ως την επιφάνεια, δημιουργώντας μικρά κύ-ματα κι αφήνοντας κάποιες φορές φυσαλίδες πάνω της. Μέσα σ' εκείνο το διάφανο και φαινομενικά άπατο νερό που καθρέφτιζε τα σύννεφα, μου φαινόταν σαν να αιωρούμουν στον αέρα σαν μπαλό-νι, ενώ τα ψάρια μου έδιναν την εντύπωση ότι πετούσαν ή ότι ζυγιά-ζονταν στον αέρα, λες και ήταν ένα πυκνό κοπάδι πουλιά που περ-νούσαν ακριβώς από κάτω μου, δεξιά ή αριστερά, με τα πτερύγιά

Page 257: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 257

τους σαν πανιά τεντωμένα. Υπήρχαν πολλά τέτοια κοπάδια ψαριών στη λίμνη, που έδιναν στην επιφάνειά της μια εικόνα σαν να την άγ-γιζε μια απαλή αΰρα ή σαν να έπεφταν λίγες σταγόνες βροχής στο σημείο αυτό. Προφανώς προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τις τε-λευταίες ημέρες καλοκαιρίας πριν ο χειμώνας κατεβάσει τα πα-ντζούρια του πάγου στην κατοικία τους και κλείσει έξω το φως του ήλιου. Τρομάζοντας με το απρόσεκτο πλησίασμά μου, βούτηξαν ξαφνικά με θόρυβο, αναδεύοντας το νερό με τις ουρές τους, σαν να το χτύπησε κάποιος μ' ένα φουντωτό κλαδί, και χάθηκαν μεμιάς στα βάθη. Σε λίγο σηκώθηκε άνεμος, η ομίχλη πύκνωσε, το νερό άρχισε να κυματίζει και οι πέρκες άρχισαν να πηδούν πολύ πιο ψηλά από πριν, όλες μαζί, βγαίνοντας οι μισές έξω από το νερό, εκατό μαύρες πιτσιλιές μήκους επτά πόντων. Μια χρονιά, ήταν κιόλας πέντε του Δεκέμβρη, είδα κάποια κυματάκια στην επιφάνεια και, πιστεύοντας ότι θα έπιανε αμέσως δυνατή βροχή, αφού η ατμόσφαιρα ήταν υγρή, βιάστηκα να πιάσω τα κουπιά και άρχισα να κωπηλατώ προς την όχθη. Παρ' όλο που δεν ένιωθα καμιά σταγόνα στο μάγουλό μου, μου φάνηκε ότι η βροχή δε θα αργούσε και περίμενα να γίνω μούσκεμα. Ξαφνικά, όμως, τα κύματα σταμάτησαν. Και πάλι υπαί-τιες γι' αυτά ήταν οι πέρκες, που ο θόρυβος από τα κουπιά μου τις είχε τρομάξει και εξαφανίστηκαν στα βάθη. Πρόλαβα να δω τα κο-πάδια τους να χάνονται. Κι έτσι τελικά πέρασα το απόγευμά μου χωρίς να βραχώ.

Ένας γέρος που σύχναζε στη λίμνη σχεδόν εξήντα χρόνια πριν, τότε που ήταν ολοσκότεινη από τα πυκνά δάση που την περιέβαλ-λαν, μου είπε ότι τον καιρό εκείνο την έβλεπε κάποιες φορές να ζω-ντανεύει από τις πολλές αγριόπαπιες και τα άλλα νεροπούλια, κα-θώς και ότι τριγύρω ζούσαν πολλοί αετοί. Ερχόταν για ψάρεμα με μια παλιά πιρόγα που είχε βρει στην όχθη. Ήταν φτιαγμένη από δύο κορμούς λευκής πεύκης, πελεκημένους, ενωμένους και κομμένους ίσια στις άκρες. Ήταν πολύ πρωτόγονη, αλλά άντεξε για πολλά χρό-νια, ώσπου γέμισε νερά και μάλλον βούλιαξε. Δεν ήξερε σε ποιον ανήκε* ήταν ιδιοκτησία της λίμνης. Έκοβε λωρίδες από το φλοιό των

Page 258: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

258 W A L D E N

καρύων κι έφτιαχνε σχοινί για την άγκυρα του. Ένας άλλος γέρος, ένας αγγειοπλάστης που ζοΰσε κοντά στη λίμνη πριν από την επανά-σταση, του ειχε πει μια φορά ότι είχε δει ένα σιδερένιο σεντούκι στον πάτο της λίμνης. Κάποιες φορές το νερό το ξέβραζε στην όχθη. Αν όμως έκανες να το πλησιάσεις, οπισθοχωρούσε στα βαθιά κι εξαφανιζόταν. Χάρηκα με την ιστορία της παλιάς, ξύλινης πιρόγας -που είχε πάρει τη θέση μιας ινδιάνικης, (ρτιαγμένης από το ίδιο υλι-κό αλλά με πιο όμορφο τρόπο - η οποία ίσως είχε υπάρξει στην αρ-χή ένα δέντρο στην όχθη κι έπειτα ρίχτηκε στο νερό για να πλέει εκεί για διάστημα μιας γενιάς, το πιο ταιριαστό σκάφος για τη λίμνη. Θυμάμαι, όταν κοίταξα για πρώτη φορά στα βάθη αυτά, ότι είδα το περίγραμμα πολλών μεγάλων κορμών που κείτονταν στον πυθμένα. Είτε ήταν παλιά δέντρα που τα είχε ρίξει ο αέρας είτε τους είχαν παρατήσει πάνω στον πάγο οι ξυλοκόποι, τότε που το ξΰλο ήταν πιο φθηνό. Όμως τώρα πια έχουν εξαφανιστεί όλοι.

Όταν ξανοίχτηκα για προίπη φορά με βάρκα στη λίμνη Ουόλντεν, περιβαλλόταν ολότελα από πυκνά και ψηλά πεΰκα και δρυς και σε κάποιους από τους όρμους της άγριες κληματσίδες είχαν τυλίξει τα δέντρα που (ρυτρωναν κοντά στο νερό, σχηματίζοντας κρεβατίνες κάτω από τις οποίες μπορούσε να περάσει η βάρκα. Οι λόφοι που σχηματίζουν τις όχθες της είναι τόσο απόκρημνοι και η βλάστηση πάνω τους τόσο πυκνή τον καιρό εκείνο, που κοιτάζοντας από τη δυ-τική άκρη προς τα κάτω είχες μπροστά σου την εικόνα ενός αμφιθε-άτρου, όπου θαρρείς θα λάβαινε χώρα κάποια παράσταση που η υπόθεση της εκτυλισσόταν μέσα στο δάσος. Πέρασα πολλά καλοκαι-ριάτικα πρωινά, όταν ήμουν πιο νέος, με τη βάρκα μου ακυβέρνητη, να πλέει κατά πώς ήθελε ο Ζέφυρος, έχοντας κωπηλατήσει ως τη μέ-ση της λίμνης, ξαπλωμένος ανάσκελα πάνω στα καθίσματα, ονειρο-πολώντας, ώσπου με ξυπνούσε το τράνταγμα της βάρκας που άγγιζε την άμμο και σηκωνόμουν για να δω σε ποια όχθη με είχε ρίξει η μοίρα. Εκείνες τις μέρες η αργία ήταν για μένα η πιο ελκυστική και παραγωγική μορφή εργασίας. Πολλά ήταν τα πρωινά που εξαφανι-ζόμουν, προτιμώντας να περνώ με τον τρόπο αυτό τις πιο πολύτιμες

Page 259: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 259

ώρες της ημέρας. Ήμουν πλούσιος τότε, όχι σε χρήμα αλλά σε ηλιό-λουστες ώρες και καλοκαιριάτικες ημέρες και τις ξόδευα απλόχερα. Και δε μετανιώνω που δε σπατάλησα περισσότερο καιρό στο εργα-στήρι ή στην έδρα του δασκάλου. Όμως από τότε που έ(ρυγα μακριά από τις όχθες αυτές, οι ξυλοκόποι ενέτειναν το καταστροφικό τους έργο κι έτσι για πολλά χρόνια δε θα μπορώ πλέον να περιπλανιέμαι μέσα στα πυκνά δάση που υπήρχαν κάποτε εδώ, σταματώντας που και που στα λιγοστά ξέφωτα από τα οποία μπορούσες να διακρίνεις την επιφάνεια της λίμνης. Η Μοΰσα μου δικαιολογείται να σωπαίνει από εδώ και πέρα. Πώς να περιμένεις από τα πουλιά να τραγουδή-σουν όταν έχουν χαθεί τα περιβόλια τους;

Τώρα δεν υπάρχουν πια οι κορμοί των δέντρων στον πάτο της λί-μνης, η παλιά πιρόγα και τα σκοτεινά δάση τριγύρω, ενώ οι χωρια-νοί, που δεν ξέρουν καλά καλά που βρίσκεται η λίμνη, αντί να έρχο-νται σ' αυτή για να κολυμπήσουν ή να πιουν, σκέορτονται να φέρουν το νερό της - που θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τουλάχι-στον σεβασμό τον οποίο τρέφουν οι Ινδοί για το νερό του ποταμού Γάγγη - μέσω ενός σωλήνα στο χωριό, για να πλένουν μ' αυτό τα πιάτα τους! Να παίρνουν το μερίδιό τους από τη λίμνη Ουόλντεν ανοίγοντας μια βρύση ή τραβώντας ένα πώμα! Εκείνο το σατανικό Σιδερένιο Άλογο, που το εκκωφαντικό χλιμίντρισμά του ακούγεται σε όλη την περιοχή, έχει λασπώσει με τις οπλές του την πηγή Μπόι-λινγκ Σπριγκ κι έχει κόψει όλα τα δέντρα στην όχθη της λίμνης Ουόλντεν. Εκείνος ο Δούρειος Ίππος, με τους χίλιους άνδρες στη κοιλιά του, που τον έφεραν εδώ οι δαιμόνιοι Έλληνες! Πού είναι ο ήρωας του τόπου, πού είναι ο Μουρ του Μουρ Χολ,* που θα συνα-ντήσει το πρησμένο εκείνο τέρας στο Βαθύ Φαράγγι και θα του καρ-φώσει στα πλευρά το δόρυ της εκδίκησης;

Παρ' όλα αυτά, από όλους αυτούς που έχω γνωρίσει, η λίμνη Ουόλντεν δείχνει και διαφυλάττει την αγνότητά της με τον καλύτερο τρόπο. Πολλοί άνθρωποι έχουν παρομοιαστεί μ' αυτή, σε λίγους

* Δρακοκτόνος, ήρωας μιας παλιάς αγγλικής μπαλάντας. (Ζτ.Μ)

Page 260: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

260 W A L D E N

όμως αξίζει πραγματικά μια τέτοια τιμή. Ακόμα κι αν οι ξυλοκόποι γύμνωσαν πρώτα τη μια όχθη κι έπειτα την άλλη, ακόμα κι αν οι Ιρλανδοί έχτισαν τα μαντριά τους δίπλα της, ακόμα κι αν ο σιδηρό-δρομος παραβίασε τα συνορά της, ακόμα κι αν οι άνθρωποι της βιο-μηχανίας πάγου την ξάφρισαν μια φορά, η ίδια παρέμεινε αναλλοί-ωτη. Τα νερά της είναι ίδια μ' εκείνα που πρωταντίκρισαν τα παιδι-κά μου μάτια· δεν άλλαξε εκείνη, αλλά εγώ. Ουτε μια μόνιμη ρυτίδα δεν έχει αποκτήσει έπειτα από όλα αυτά τα κύματα που ταράζουν την επιφάνειά της. Η νεότητά της είναι μόνιμη. Στέκομαι και βλέπω ένα χελιδόνι να χαμηλώνει στην επιφάνειά της για να αρπάξει κά-ποιο έντομο, μια εικόνα ίδια κι απαράλλαχτη με τις εικόνες αλλοτι-νών καιρών. Απόψε ήρθε ξανά στη σκέψη μου, ξαφνικά, σαν να μην την έβλεπα σχεδόν κάθε μέρα για περισσότερο από είκοσι χρόνια: μα ναι, να η λίμνη Ουόλντεν, η ίδια εκείνη λίμνη καταμεσής στο δά-σος που είχα ανακαλύψει τόσο πολλά χρόνια πριν! Εκεί όπου κατα-στράφηκε από τους ξυλοκόπους ένα δάσος τον περασμένο χειμώνα, ένα καινούργιο ξεφυτρώνει στην όχθη της, εύρωστο όπως το παλιό* το ίδιο πνεύμα αναδύεται από την επιφάνειά της, όπως και τότε* εί-ναι η ίδια υγρή χαρά και ευτυχία που νιώθει για τον εαυτό της και για το Δημιουργό της και ναι, ίσως ακόμα και για μένα. Δεν μπορεί παρά να πρόκειται για το έργο κάποιου γενναίου και άδολου αν-θρώπου! Στρογγύλεψε τα νερά αυτά με το χέρι του, τα βάθυνε, τα έκανε καθάρια με τη σκέψη του και φεύγοντας από τον κόσμο αυτό τα κληροδότησε στο Κόνκορντ. Στο πρόσωπο της λίμνης βλέπω το ίδιο καθρέφτισμα, την ίδια μορφή και μέσα μου ρωτάω: Ουόλντεν, εσυ είσαι;

«Δεν είναι όνειρο δικό μου

για να στολίσω μια γραμμή*

πιο κοντά δεν μπορώ να 'ρθω στο Θεό και τον Παράδεισο

από το να ζω στη λίμνη Ουόλντεν.

Εγώ είμαι η πετρώδης όχθη της

και η αΰρα που από πάνω της περνά*

Page 261: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 261

μέσα στη χοΰςττα μου κρατώ

το νερό της και την άμμο

και η πιο βαθιά της η κρυψώνα

πάντα ψηλά στη σκέψη μου πετά».

Τα τρένα δε σταματούν ποτέ για να της ρίξουν μια ματιά. Φαντά-ζομαι όμως ότι οι μηχανοδηγοί, οι θερμαστές, οι υπεύθυνοι για την τροχοπέδηση και όσοι από τους επιβάτες έχουν εισιτήριο διαρκείας και τη βλέπουν συχνά, γίνονται καλύτεροι άνθρωποι μόνο με τη θέα της. Τη νύχτα ο μηχανοδηγός δεν ξεχνά, ή μάλλον η φύση του δεν το ξεχνά, ότι αντίκρισε για μια φορά τουλάχιστον στη διάρκεια της ημέρας αυτή την οπτασία της γαλήνης και της αγνότητας. Και μια μονάχα ματιά φτάνει για να ξεπλύνει από πάνω τους τη Στέιτ Στριτ* και την καπνιά της μηχανής. Κάποιος μάλιστα πρότεινε να μετονο-μαστεί η λίμνη σε «Γιατρικό του Θεού».**

Είπα και πιο πριν ότι η λίμνη Ουόλντεν δεν έχει κανέναν ορατό πόρο εισροής ή εκροής ι)δάτων. Όμως από τη μία συνδέεται έμμε-σα με τη λίμνη του Φλιντ, η οποία βρίσκεται σε μεγαλύτερο υψό-μετρο, με μια σειρά από μικρές λίμνες, ενώ από την άλλη, άμεσα και πιο φανερά, με τον ποταμό Κόνκορντ, ο οποίος βρίσκεται χα-μηλότερα, με μια παρόμοια σειρά από λίμνες, μέσα από τις οποίες ίσως να κυλούσε σε κάποιες παλαιότερες γεωλογικές περιόδους. Με λίγο σκάψιμο - ο Θεός να φυλάει - θα μπορούσε να ξαναρχί-σει να κυλά προς τα εκεί. Αν με την αυστηρή και γεμάτη εγκρά-τεια ζωή της, σαν του ερημίτη στο δάσος, έχει καταφέρει να απο-κτήσει τέτοια θαυμαστή αγνότητα, ποιος δε θα λυπόταν αν ποτέ ανακατεύονταν μαζί της τα σχετικά ακάθαρτα νερά της λίμνης του Φλιντ ή αν χάνονταν η ίδια και τα γλυκά της νερά στα κύματα του ωκεανού;

* Εμπορική συνοικία της Βοστόνης. (Σ.τ.Μ.) Αυτός ο «κάποιος» δεν είναι άλλος από τον Έμερσον. (Σ.τ.Μ.)

Page 262: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

262 W A L D E N

Η λίμνη του Φλιντ, ή αλλιώς Αμμώδης Λίμνη, η μεγαλύτερη της περιοχής, βρίσκεται στο Λίνκολν, περίπου ένα μίλι ανατολικά της λί-μνης Ουόλντεν. Είναι πολΰ μεγαλύτερη από αυτή: λένε ότι η έκταση της φτάνει τα οκτακόσια στρέμματα. Έχει περισσότερα ψάρια και δεν είναι ιδιαίτερα καθαρή. Συχνά είχα σαν ψυχαγωγία μου έναν πε-ρίπατο μέσα από το δάσος ως εκεί. Άξιζε τον κόπο, κι ας ήταν μόνο για να νιώσω το φρέσκο αέρα να φυσά στο πρόσωπό μου και να φέ-ρω στο νου μου τη ζωή των ναυτικών. Το φθινόπωρο πήγαινα εκεί για να μαζέψω κάστανα, τις μέρες που είχε τόσο αέρα που τα κάστα-να έπεφταν στο νερό και ξεβράζονταν στα πόδια μου. Μια μέρα, κα-θώς περπατούσα αργά σης κατάφυτες από σπαθόχορτο όχθες της, με τον υγρό αέρα να μου ψεκάζει το πρόσωπο, είδα μπροστά μου το σα-πισμένο κουφάρι μιας βάρκας. Οι πλευρές της είχαν λιώσει, τίποτα σχεδόν δεν είχε απομείνει εκτός από το αποτύπωμα του επίπεδου πά-του της ανάμεσα στα βούρλα. Κι όμως, το σχήμα της διαγραφόταν καθαρά, σαν γιγάντια πατημασιά. Ήταν ένα ναυάγιο το ίδιο εντυπω-σιακό και με εξίσου σημαντικό ηθικό δίδαγμα με εκείνα που συναντά κανείς στις ακτές της θάλασσας. Τώρα πια δε θα 'ναι παρά ψυχικό λί-πασμα, θα έχει γίνει ένα με την όχθη και τα βούρλα και οι ίριδες θα έχουν φυτρώσει πάνω του. Θαύμαζα τα σημάδια που είχαν αφήσει τα κύματα στην άμμο του βυθού στο βόρειο άκρο εκείνης της λίμνης, ένιωθα στα πόδια μου την άμμο, που η πίεση του νερού την είχε κάνει σκληρή και ξερή στην επιφάνεια, και χάζευα τα βούρλα που (ρύτρω-ναν σε κυματιστές σειρές που ακολουθούσαν πιστά τα σημάδια εκεί-να, η μια φάλαγγα μετά την άλλη, λες και τις είχαν φυτέψει τα ίδια τα κύματα. Εκεί βρήκα επίσης μεγάλες ποσότητες από κάτι παράξενες μπάλες, που αποτελούνταν από λεπτό χορτάρι ή ρίζες, βετονική ίσως, με διάμετρο ένα έως δέκα εκατοστά και τέλεια σφαιρικό σχήμα. Αυ-τές τις σπρώχνει πέρα δώθε το κύμα στα ρηχά, πάνω στην άμμο, και μερικές φορές τις πετά στην όχθη. Κάποιες αποτελούνται εξ ολοκλή-ρου από χόρτο, κάποιες άλλες έχουν άμμο στο κέντρο τους. Θα έλεγε κανείς ότι σχηματίστηκαν από τη δράση των κυμάτων, όπως διαμορ-φώνονται τα βότσαλα. Όμως και οι πιο μικρές, που έχουν διάμετρο

Page 263: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 263

ένα εκατοστό, είναι (ρτιαγμένες από το ίδιο υλικό και εμφανίζονται μονάχα μια φορά το χρόνο. Επιπλέον, υποθέτω ότι τα κύματα δε δη-μιουργούν, αλλά λειαίνουν ένα υλικό το οποίο έχει ήδη αποκτήσει κάποια σκληράδα. Οι μπάλες εκείνες διατηρούν το σχήμα τους και αφοΰ στεγνώσουν, για αόριστο χρόνο.

Η λίμνη του Φλιντ! Πόσο φτωχή είναι η ονοματοθεσία μας!* Με ποιο δικαίωμα έδωσε το όνομά του σ' αυτό τον ουράνιο υδάτινο όγκο ο ακάθαρτος και ηλίθιος εκείνος αγρότης, που τα κτήματά του συνορεύουν με τις όχθες που δε δίστασε να γυμνώσει, χωρίς ίχνος ντροπής; Ένας πλεονέκτης, που πιο πολύ αγαπούσε την επιφάνεια των νομισμάτων στα οποία έβλεπε να καθρε(ρτίζεται το ξεδιάντροπο πρόσωπό του παρά τον καθρέqρτη της λίμνης* που έβλεπε ακόμα και τις αγριόπαπιες που έφτιαχναν τις φωλιές τους εκεί σαν καταπατη-τές της ιδιοκτησίας του* που τα δάχτυλά του είχαν γίνει κυρτά και σκληρά σαν γαμψώνυχες, από τη συνήθειά του να αρπάζει. Για μέ-να, η λίμνη αυτή δεν έχει όνομα. Δεν πηγαίνω εκεί για να τον δω, ούτε για να μάθω τίποτε γι' αυτόν, που ούτε είδε ποτέ τη λίμνη ούτε κολύμπησε στα νερά της, που δεν την αγάπησε ούτε την προστάτεψε ποτέ, που δεν είπε ποτέ του μια καλή λέξη γι' αυτήν, που δεν ευχαρί-στησε ποτέ το Θεό που την έφτιαξε. Καλύτερα να πάρει το όνομά της από τα ψάρια που κολυμπούν μέσα της, από τα άγρια πτηνά ή τα τετράποδα που συχνάζουν σ' αυτήν, από τα αγριολούλουδα που φυ-τρώνουν στις όχθες της ή από κάποιον άγριο άνδρα ή κάποιο παιδί που το νήμα της ζωής του είναι πλεγμένο με αυτό της λίμνης· όχι από εκείνον, που δεν έχει κανέναν τίτλο ιδιοκτησίας ο οποίος να πιστο-ποιεί ότι του ανήκει, εκτός από αυτόν που του έδωσε κάποιος γείτο-νας ή νομοθέτης με μυαλά ίδια σαν τα δικά του* εκείνον που ενδια-φέρεται μονάχα για την αξία της σε χρήμα* εκείνον που η παρουσία του είναι κατάρα για τις όχθες της* εκείνον που εξάντλησε τα νερά της και λυπάται που είναι λίμνη και όχι χωράφι με αγγλικό τριφύλλι

* Ο Φλιντ είχε αρνηθεί να δώσει άδεια στον Θορώ να χτίσει μια καλύβα στην όχθη της λίμνης που έφερε το όνομά του. (Σ.τ.Μ.)

Page 264: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

264 W A L D E N

ή λιβάδι με μΰρτιλλα και που, αν μπορούσε, θα την ειχε ξεράνει και θα είχε πουλήσει τη λάσπη στο βυθό της - γιατί, κατά τη γνώμη του, τίποτε δεν υπάρχει σ' αυτήν που αξίζει. Δε δίνει κίνηση στο μΰλο του και η θέα της δεν αποτελεί προνόμιο για εκείνον. Δε σέβομαι τους κόπους και την εργασία ενός τέτοιου αγρότη, οΰτε και το αγρόκτημά του, όπου όλα έχουν την τιμή τους. Αν μπορούσε, θα φόρτωνε στο κάρο του όλη την περιοχή και θα πήγαινε να την πουλήσει στην αγο-ρά, θα κουβαλούσε στην αγορά ακόμα και τον ίδιο του το Θεό, αν πίστευε ότι θα μπορούσε να βγάλει κάτι από αυτόν. Θεός του είναι η αγορά, στα κτήματά του τίποτε δε μεγαλώνει ελεύθερο, τα χωράφια του δε δίνουν σοδειά, στα λιβάδια του δε (ρυτρώνουν λουλούδια, στα δέντρα του δεν κρέμονται καρποί, παρά μόνο δολάρια. Δεν αγαπά την ομορφιά των καρπών του, δε θεωρεί ότι οι καρποί έχουν ωριμά-σει παρά μόνο όταν μεταμορφωθούν σε δολάρια. Προτιμώ χίλιες φορές τη φτώχεια, που απολαμβάνει τον πραγματικό πλούτο. Οι αγρότες είναι για μένα σεβαστοί και ενδιαφέροντες ανάλογα με το πόσο ςττωχοί είναι. Υπόδειγμα αγροκτήματος θεωρώ εκείνο στο οποίο το οίκημα ορθώνεται σαν μανιτάρι καταμεσής σε μια στοίβα κοπριάς, με διαμερίσματα για ανθρώπους, άλογα, βόδια και γουρού-νια, καθαρά ή όχι, όλα εφαπτόμενα το ένα στο άλλο! Εκείνο που οι αποθήκες του δεν είναι γεμάτες με πλούσιες σοδειές, αλλά με αν-θρώπους! Ένας μεγάλος λεκές, που αποπνέει κοπριά και ξινόγαλο! Εκεί όπου οι καλλιέργειες έχουν qpτάσει σε ανοοτερο επίπεδο, μια και για λίπασμά τους έχουν τις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώ-πων! Σαν να καλλιεργείς πατάτες στο προαύλιο της εκκλησιάς! Αυτό είναι το ιδανικό αγρόκτημα.

Όχι, όχι. Αν πρέπει τα πιο όμορφα τοπία να παίρνουν το όνομά τους από ανθρώπους, ας είναι τουλάχιστον αυτοί οι πιο ευγενείς και αξιόλογοι. Ας πάρουν οι λίμνες μας τα αληθινά τους ονόματα, ακο-λουθώντας το παράδειγμα του Ικάριου Πελάγους, όπου «ακόμα στις ακτές η γενναία προσπάθεια αντηχεί».*

• William Drummond of Hawthomden (1585-1649): Σκαπσέζος ποιητής. (Σ.τ.Μ.)

Page 265: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 265

Η λίμνη της Αγριόχηνας, μικρότερης έκτασης, βρίσκεται στο δρό-μο γιςχ τη λίμνη του Φλιντ. Το Φερ Χέιβεν, που αποτελεί προέκταση του ποταμού Κόνκορντ και, απ' ό,τι λένε, έχει έκταση περίπου τρια-κόσια στρέμματα, βρίσκεται ένα μίλι νοτιοδυτικά από εκεί. Και η Λευκή Λίμνη, γΰρω στα εκατόν εξήντα στρέμματα, είναι ενάμισι μίλι μετά το Φερ Χέιβεν. Αυτή είναι η δική μου περιοχή των λιμνών.* Αυτές, μαζί με τον ποταμό Κόνκορντ, αποτελούν το πνευματικό δί-κτυο ύδρευσής μου. Μέρα νύχτα, χρόνο με το χρόνο, αλέθουν ό,τι σι-τάρι κι αν τους πηγαίνω.

Μια και οι ξυλοκόποι, ο σιδηρόδρομος, αλλά κι εγώ ο ίδιος βεβη-λώσαμε τη λίμνη Ουόλντεν, ίσως η πιο ελκυστική, αν όχι η πιο όμορ-φη από όλες τις λίμνες μας, το στολίδι των δασών μας, είναι η Λευκή Λίμνη - όνομα κοινό και ανεπαρκές, που οφείλεται είτε στην εξαι-ρετική καθαρότητα των νερών της είτε στο χρώμα της άμμου της. Αυτά τα χαρακτηριστικά της, μαζί με πολλά άλλα, την κάνουν να μοιάζει με μικρόσωμη δίδυμη αδελφή της λίμνης Ουόλντεν. Οι δυο τους μοιάζουν τόσο πολύ, ώστε θα 'λεγε κανείς ότι συνδέονται υπο-γείως μεταξύ τους. Έχει τις ίδιες πετρώδεις όχθες και τα νερά της έχουν την ίδια απόχρωση. Όπως συμβαίνει και με τη λίμνη Ουόλ-ντεν, το χρώμα των νερών της τις μέρες που η ατμόσφαιρα είναι βα-ριά και πνιγηρή είναι ένα θολό γλαυκοπράσινο - αν το παρατηρήσει κανείς από το δάσος πάνω από κάποιους από τους όρμους της, οι οποίοι είναι αρκετά ρηχοί ώστε να χρωματίζεται το νερό από την αντανάκλαση του βυθού. Πολλά χρόνια πριν πήγαινα εκεί και φόρ-τωνα κάρα με άμμο για γυαλόχαρτο** και εξακολουθώ να την επι-σκέπτομαι τακτικά. Κάποιος που συχνάζει εκεί, έχει προτείνει να αλλάξει η ονομασία της σε «Χλοερή Λίμνη». Ίσως να της ταίριαζε και η ονομασία «Λίμνη του Κιτρινόπευκου», όπως φαίνεται από το

* Αναφορά στην περιοχή των λιμνών στην Αγγλία, καταφύγιο πολλών ρομαντι-κών ποιητών, όπως του Γουόρντσουορθ και του Κόουλριτζ. (Σ.τ.Μ.) ** Η οικογένεια του Θορώ είχε μια βιοτεχνία μολυβιών και γυαλόχαρτου. (^.τ.Μ.)

Page 266: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

266 W A L D E N

ακόλουθο περιστατικό: πριν από περίπου δεκαπεντε χρόνια φαινό-ταν να προεξέχει από την επιφάνεια, σε σημείο όπου το νερό ήταν βαθΰ και σε αρκετή απόσταση από την όχθη, η κορυφή ενός πεΰ-κου, από αυτά που εδώ γΰρω αποκαλούν κιτρινόπευκα, αν και δεν αποτελούν κάποιο ξεχωριστό είδος. Κάποιοι μάλιστα υπέθεταν ότι παλιά τα νερά της λίμνης είχαν υποχωρήσει και ότι το δέντρο αυτό αποτελούσε υπόλειμμα κάποιοι προϊστορικού δάσους στο σημείο εκείνο. Ήδη το 1792, όπως διάβασα στην Τοπογραφική περιγραφή της κωμόπολης τον Κόνκορντ που υπάρχει στη συλλογή της Εται-ρίας Ιστορικών Ερευνών της Μασαχουσέτης, ο συγγραφέας, ένας κάτοικος της περιοχής, αφού αναφέρεται στη λίμνη Ουόλντεν και στη Λευκή Λίμνη, προσθέτει: «Στο κέντρο της δεύτερης, όταν η στάθμη του νερού είναι αρκετά χαμηλή, φαίνεται ένα δέντρο που μοιάζει να φύτρωσε ακριβώς στο σημείο εκείνο, παρ' όλο που οι ρί-ζες του βρίσκονται δεκαπέντε μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Η κορυφή του δέντρου έχει σπάσει και η διάμετρος του κορ-μού στο σημείο εκείνο είναι τριάντα πέντε εκατοστά». Την άνοιξη του 1849 μίλησα με κάποιον που ζούσε στο Σάντμπερι, πολύ κοντά στη λίμνη, ο οποίος μου είπε ότι είχε βγάλει ο ίδιος το δέντρο εκεί-νο δέκα με δεκαπέντε χρόνια πριν. Απ' όσο μπορούσε να θυμηθεί, απείχε εξήντα ή εβδομήντα μέτρα από την όχθη, σε σημείο όπου το νερό είχε βάθος δέκα με δώδεκα μέτρα. Ήταν χειμώνας και είχε περάσει όλο το πρωί κόβοντας πάγο. Είχε αποφασίσει να βγάλει το γέρικο πεύκο το απόγευμα, με τη βοήθεια κάποιων γειτόνων του. Άνοιξε ένα κανάλι στον πάγο προς την όχθη και χρησιμοποίησε ένα ζευγάρι βόδια για να το τραβήξει έξω. Πριν όμως το βγάλει ως την όχθη, είδε προς μεγάλη του έκπληξη ότι ήταν ανάποδα, με τα κλα-διά να κοιτούν προς τα κάτω και τη στενή κορυφή του χωμένη στην άμμο του βυθού. Η φαρδιά άκρη του κορμιού είχε διάμετρο περί-που τριάντα εκατοστά. Ήλπιζε να πάρει καλό ξύλο από τον κορμό, όμως ήταν τόσο σάπιος ώστε μόνο για καυσόξυλα μπορούσε να χρησιμεύσει, και ίσως ούτε καν γι' αυτό. Ένα κομμάτι του το είχε κρατήσει στην αποθήκη του. Στην άκρη του κορμού υπήρχαν σημά-

Page 267: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ 267

δια από τσεκούρι και από δρυοκολάπτες. Ο ίδιος υπέθετε ότι κάπο-τε ήταν ένα νεκρό δέντρο στην όχθη, που κάποια στιγμή ο αέρας το έσπρωξε μέσα στη λίμνη και, αφοΰ το νερό μούσκεψε την κορυφή του, ενώ η βάση του παρέμενε στεγνή και ελαφριά, τελικά ειχε βου-λιάξει ανάποδα. Ο πατέρας του, ηλικίας ογδόντα χρόνων, το θυμό-ταν να βρίσκεται εκεί από τότε που ο ίδιος ήταν μικρό παιδί. Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να δει μερικούς ευμεγέθεις κορμούς που κείτονται στον πυθμένα. Οι κυματισμοί στην επιφάνεια της λίμνης τους κάνουν να μοιάζουν με πελώρια νερόφιδα που κουνιούνται πέ-ρα δώθε.

Ελάχιστες βάρκες έχουν βεβηλώσει ποτέ τη λίμνη αυτή, αφού δεν υπάρχουν και πολλά για να προσελκύσουν κάποιον ψαρά. Αντί για τα λευκά νούφαρα, που χρειάζονται λάσπη, και την κοινή γλυκιά ίρι-δα, στα καθάρια αυτά νερά φυτρώνει σε μικρές ποσότητες η γαλάζια ίριδα (/π5 versicolor). Υψώνεται από τον πετρώδη βυθό ολόγυρα κο-ντά σης όχθες και τον Ιούνιο δέχεται τις επισκέψεις των κολιμπρί. Το γαλαζωπό χρώμα των qρύλλωv της και των ανθών της εναρμονίζε-ται μοναδικά με το γλαυκοπράσινο νερό.

Η Λευκή Λίμνη και η λίμνη Ουόλντεν μοιάζουν με μεγάλα, καθά-ρια κρύσταλλα στο πρόσωπο της γης, είναι οι Λίμνες του Φωτός. Αν στερεοποιούνταν και μίκραιναν τόσο ώστε να μπορεί κανείς να τις πιάσει στα χέρια του, ίσως να τις έπαιρναν κάποιοι σκλάβοι, σαν πο-λύτιμα πετράδια, για να στολίσουν τις κόμες αυτοκρατόρων. Αφού όμως είναι υγρές και ευμεγέθεις και τις έχουμε διασφαλίσει για εμάς και για τους απογόνους μας εις τους αιώνες των αιώνων, τις παραμελούμε και τρέχουμε πίσω από άλλα διαμάντια, σαν το Κοχ-ι-νουρ. Αυτές οι λίμνες είναι πολύ αγνές για να έχουν κάποια αγορα-στική αξία* δεν περιέχουν ίχνος βρωμιάς. Πόσο πιο όμορφες είναι από τις ζωές μας, πόσο πιο διάφανες από τους χαρακτήρες μας! Πο-τέ δεν είδαμε κακία από αυτές. Πόσο πιο όμορφες είναι από τις λι-μνούλες των αγροκτημάτων, όπου κολυμπούν οι πάπιες! Οι πάπιες που έρχονται εδώ είναι καθαρές και άγριες. Η Φύση δεν έχει κανέ-ναν ανθρώπινο κάτοικο που νά την εκτιμά στ' αλήθεια. Τα πουλιά με

Page 268: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

268 W A L D E N

το φτέρωμά τους και με τις μελωδίες τους βρίσκονται σε αρμονία με τα λουλούδια, όμως ποιος νέος και ποια κοπελιά εναρμονίζονται με την άγρια, λαμπρή ομορφιά της Φύσης; Γιατί η δεύτερη ευημερεί μό-νο όταν είναι μονάχη, μακριά από τα χωριά και τις πόλεις όπου κα-τοικούν οι άνθρωποι. Μιλάτε για τον παράδεισο, όμως ντροπιάζετε τη γη.

Page 269: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΠΕΙΚΕΡ

Κάποιες φορές περιπλανιόμουν στα πευκοδάση, που στέκονταν σαν ναοι ή σαν περήφανοι στόλοι καταμεσής στη θάλασσα, με πλήρη αρ-ματωσιά, με τα κλαριά τους να κυματίζουν στο φως, απαλά, κατα-πράσινα και σκιερά, έτσι που, αν τα έβλεπαν οι δρυιδες, σίγουρα θα απαρνούνταν τις βελανιδιές τους και θα άρχιζαν να λατρεύουν αυτά. Ή στο δάσος με τους κέδρους πέρα από τη λίμνη του Φλιντ, όπου τα γεμάτα με λευκοΰς καρπούς δέντρα, που ορθώνονται πανύψηλα, θα άξιζε να στέκονται μπροστά στην είσοδο της Βαλχάλα και όπου οι θάμνοι του άγριου γιουνίπερου σκεπάζουν το έδαφος με κλαριά γε-μάτα καρπούς. Ή στους βάλτους όπου η λειχήνα η γενειοφόρος κρέ-μεται σε πλεξούδες από τις λευκές πικέες και όπου τα μεγάλα μανι-τάρια, οι στρογγυλές τράπεζες των θεών του βάλτου, ορθώνονται παντού, ενώ ακόμα πιο όμορφα μανιτάρια στολίζουν τις ρίζες των δέντρων, σαν πεταλούδες ή όστρακα, σαν φυτικές πεταλίδες. Εκεί όπου φυτρώνουν οι βετουλίδες και η κρανιά, εκεί όπου οι κόκκινοι καρποί του ράμνου λάμπουν σαν μάτια ξωτικών, εκεί όπου ο αναρ-ριχώμενος κέλαστρος αυλακώνει και σπάζει ακόμα και τα πιο σκλη-ρά ξύλα με τον εναγκαλισμό του. Οι καρποί των λιόπρινων κάνουν τον επισκέπτη να ξεχάσει πατρίδα και οικογένεια με την ομορφιά τους και άλλοι, ανώνυμοι και απαγορευμένοι άγριοι καρποί, υπερ-βολικά όμορφοι για τα γούστα των θνητών, τον ζαλίζουν και τον γη-τεύουν. Αντί να πάω να βρω κάποιο σοφό, επισκεπτόμουν συχνά κά-ποια συγκεκριμένα δέντρα, που το είδος τους είναι σπάνιο στην πε-

Page 270: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

270 W A L D E N

ριοχή και στέκονται απόμακρα στη μέση κάποιου βοσκότοπου ή στα βάθη ενός δάσους ή ενός έλους, ή ακόμα και στην κορφή κάποιου λόφου: τις πανέμορφες μαύρες σημύδες, που η διάμετρος του κορ-μού τους φτάνει τους εξήντα πόντους* τα ξαδέρφια τους, τις κίτρινες σημύδες, με τις φαρδιές τους, χρυσαφιές φορεσιές και το άρωμά τους, ολόιδιο μ' εκείνο των πρώτων τις οξιές, με τους καλοσχηματι-σμένους και όμορφα ζωγραφισμένους από τις λειχήνες κορμούς, τέ-λειες σε κάθε λεπτομέρεια, από τις οποίες, αν εξαιρέσουμε κάποια μεμονωμένα δείγματα, γνωρίζω μονάχα μία συστάδα που έχει απο-μείνει στην περιοχή μας. Κάποιοι υποθέτουν ότι τις φύτεψαν τα πε-ριστέρια, που κάποτε τα κυνηγούσαν χρησιμοποιώντας για δόλωμα τους καρπούς της οξιάς. Αξίζει να αντικρίσει κανείς το μοναδικό, ασημένιο στραφτάλισμα των νερών του ξύλου όταν το κόβει. Επίσης τις φλαμουριές, τις οστρυές και το δέντρο γνωστό με την ονομασία celtis occidentalism που λέγεται και ψευτολεύκα, που μονάχα ένα ανε-πτυγμένο δείγμα του υπάρχει εδώ γύρω. Ακόμα, μερικά πεύκα ψη-λότερα από τα συνηθισμένα, που ξεχωρίζουν σαν ξάρτια ή σαν πα-γόδες έτσι όπως ορθώνονται καταμεσής στο δάσος, καθώς και πολ-λά άλλα που θα άξιζε να αναφέρω. Αυτοί ήταν οι βωμοί που επισκε-πτόμουν χειμώνα καλοκαίρι.

Μια φορά έτυχε να σταθώ ακριβώς στο σημείο όπου ξεκινούσε ένα ουράνιο τόξο, το οποίο γέμιζε το χαμηλότερο στρώμα της ατμό-σφαιρας, χρωματίζοντας το χορτάρι και τα φύλλα τριγύρω* με ζάλι-ζε, σαν να κοιτούσα μέσα από πολύχρωμο κρύσταλλο. Ήταν μια λί-μνη φασματικού φωτός, μέσα στην οποία έζησα για πολύ λίγο, σαν δελφίνι. Αν είχε διαρκέσει περισσότερο, μπορεί και να είχε χρωμα-τίσει όλες τις ασχολίες μου, όλη τη ζωή μου. Θυμάμαι που βάδιζα στο μονοπάτι που πήγαινε παράλληλα με τις ράγες του τρένου και απορούσα με το φωτοστέφανο που έβλεπα γύρω από τη σκιά μου, μέχρι που φανταζόμουν ότι ήμουν, λέει, ένας από τους εκλεκτούς. Ένας επισκέπτης μου επέμενε ότι είχε δει τις σκιές κάποιων Ιρλαν-δών που βάδιζαν μπροστά του να μην έχουν γύρω τους τέτοια φωτο-στέφανα, ότι μονάχα στους ντόπιους γινόταν αυτή η τιμητική διάκρι-

Page 271: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΠΕΪΚΕΡ 271

ση. ο Μπενβενοΰτο Τσελινι* διηγείται στα απομνημονεύματα του ότι, υστέρα από ένα τρομακτικό όνειρο ή μια οπτασία που είδε όταν ήταν αιχμάλοατος στο κάστρο του Σαν Άντζελο, ένα ολόλαμπρο φως άρχισε να εμφανίζεται πάνω από τη σκιά του κεφαλιού του το πρωί και το βράδυ, είτε βρισκόταν στην Ιταλία είτε στη Γαλλία, και γινό-ταν ιδιαίτερα ορατό όταν το χορτάρι ήταν νοτισμένο από τη δροσιά. Πρόκειται πιθανόν για το ίδιο φαινόμενο που αναφέρω παραπάνω, το οποίο παρατηρείται κυρίως το πρωί, αλλά και άλλες ώρες της ημέρας, ακόμα και στο φως του φεγγαριού. Αν και αποτελεί συνηθι-σμένο φαινόμενο, σπάνια το προσέχει ο κόσμος και στην περίπτωση μιας ζωηρής φαντασίας, όπως ήταν του Τσελίνι, θα αρκούσε για να αποτελέσει τη βάση πολλοον δεισιδαιμονιών. Ο ίδιος γράφει ότι το έδειξε σε πολύ λίγους. Όμως, μήπως τάχα δεν είναι εκλεκτοί οι άν-θρωποι εκείνοι που έχουν συνείδηση του γεγονότος ότι μπορεί να εί-ναι ιδιαίτεροι με κάποιον τρόπο;

Ένα απόγευμα ξεκίνησα να πάω για ψάρεμα στο Φερ Χέιβεν, διασχίζοντας το δάσος, θέλοντας να εμπλουτίσω κάπως το ορτωχικό μου γεύμα, που αποτελούνταν κυρίως από λαχανικά. Ο δρόμος μου περνούσε μέσα από το Πλέζαντ Μέντοου, έναν αγρό που ανήκε στο αγρόκτημα Μπέικερ, το καταςρύγιο εκείνο που ο ποιητής ύμνησε αρ-γότερα με στίχους** που ξεκινούν ως εξής:

«Η πόρτα του ένας όμορφος αγρός,

που πάνω του φυτρώνουν λίγα οπωροφόρα,

μ' ένα μικρό ρυάκι,

όπου πηδάνε οι μοσχοπόντικες

και χιμάνε οι αεικίνητες πέστροφες».

Πριν αποφασίσω να πάω στη λίμνη Ουόλντεν, μου είχε περάσει

* Benvenuto Cellini (1500-1571): Ιταλός χρυσοχόος και γλύπτης. (Σ.τ.Μ) ** Όλοι οι στίχοι αντον του κεφαλαίου είναι παρμένοι από το ποίημα του Έλερι Τσάνινγκ με τίτλο Το αγρόκτημα Μπέικερ. (Σ.τ.Μ.)

Page 272: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

272 W A L D E N

από το μυαλό η σκέψη να έρθω να μείνω εδώ. Ξάφριζα τα μήλα, πη-δούσα πάνω από το ρυάκι και τρόμαζα τους μοσχοπόντικες και τις πέστροφες. Το συγκεκριμένο απόγευμα ήταν ένα από εκείνα που φαντάζουν ατέλειωτα έτσι όπως απλώνονται μπροστά μας, ένα με-γάλο κομμάτι της ζωής μας που στη διάρκειά του θα μπορούσαν να συμβοΰν ένα σωρό πράγματα, κι ας είχε ήδη περάσει το μισό όταν ξεκίνησα. Στο δρόμο με βρήκε μια νεροποντή κι έτσι αναγκάστηκα να σταθώ για μισή ώρα κάτω από ένα πεΰκο, κρατώντας κλαδιά πά-νω από το κεφάλι μου και (ρτιάχνοντας μια σκεπή με το μαντίλι μου. Κι όταν αργότερα έριξα την πετονιά μου πάνω από τα φύκια, με το νερό να μου φτάνει ως τη μέση, ξαφνικά ένα σύννεφο σκέπασε τον ουρανό και άρχισε να βροντά τόσο δυνατά, ώστε το μόνο που μπο-ρούσα να κάνω ήταν να μείνω εκεί και να ακοΰω. Οι θεοί πρέπει να είναι πολΰ υπερήφανοι, σκεφτόμουν, που εξαπολύουν τους διχαλω-τούς κεραυνούς τους πάνω σ' έναν καημένο άοπλο ψαρά σαν κι εμέ-να. Έτρεξα λοιπόν να βρω καταqρυγιo στην πιο κοντινή καλύβα, η οποία έστεκε μισό μίλι μακριά από το δρόμο αλλά πολΰ κοντά στη λίμνη και για πολΰ καιρό ήταν ακατοίκητη:

«Κι εδώ ο ποιητής έχτισε,

πριν χρόνια πολλά,

μια φτωχική καλύβα,

που τώρα στέκει ερειπωμένη».

Έτσι τραγουδά η Μούσα. Όμως, όπως ανακάλυψα, τώρα έμενε εκεί ο Τζον Φιλντ, ένας Ιρλανδός, μαζί με τη γυναίκα του και τα πολλά παιδιά τους. Το μεγαλύτερο ήταν ένα αγόρι με πλατύ πρόσω-πο, που βοηθούσε τον πατέρα του στη δουλειά και τώρα τον ακολου-θούσε τρέχοντας από τη μεριά του βάλτου, καθώς έρχονταν να προ-φυλαχτούν από τη βροχή. Το μικρότερο ήταν ένα βρέφος με ρυτιδια-σμένο πρόσωπο και μυτερό κρανίο, που είχε μια σιβυλλική έκφραση έτσι όπως καθόταν στα γόνατα του πατέρα του, καταμεσής στο υγρό σπιτικό του που το θέριζε η πείνα, λες και καθόταν σε βασιλικό πα-

Page 273: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΠΕΪΚΕΡ 273

λατι, παρατηρώντας τον ξένο με το προνόμιο της άγνοιας που του έδινε η βρεφική του ηλικία. Δεν ήξερε ότι ήταν ο τελευταίος απόγο-νος μιας γενιάς ευγενών, η ελπίδα και το επίκεντρο ολόκληρου του κόσμου, αντί το φτωχό και πειναλέο κουτσοΰβελο του Τζον Φιλντ. Καθίσαμε λοιπόν όλοι μαζί κάτω από το κομμάτι της στέγης που έσταζε λιγότερο, ενώ έξω έβρεχε και μπουμποΰνιζε. Είχα καθίσει πολλές φορές στο ίδιο σημείο στο παρελθόν, πριν ακόμα κατασκευ-αστεί το πλοίο που είχε μεταφέρει την οικογένεια αυτή στην Αμερι-κή. Ο Τζον Φιλντ ήταν ένας άνδρας τίμιος, δουλευταράς, αλλά όσον αφορά τη στάση ζωής του, μάλλον νωθρός. Κι όσο για τη γυναίκα του, ήταν πράγματι μια ηρωίδα, αφοΰ κατάφερνε να μαγειρεύει τό-σα γεύματα, το ένα μετά το άλλο, σ' εκείνη τη σόμπα. Είχε στρογγυ-λό, λιπαρό πρόσωπο, ξέσκεπο στήθος και έδειχνε να μην έχει ακόμα εγκαταλείψει την ελπίδα ότι η ζωή της κάποτε θα καλυτέρευε. Κρα-τούσε μόνιμα μια πατσαβοΰρα στο ένα χέρι, κι όμως πουθενά τριγύ-ρω δε φαίνονταν τα αποτελέσματά της. Οι κότες, που είχαν καταφύ-γει κι αυτές στο σπίτι για να προορυλαχτοΰν από τη βροχή, τριγύρι-ζαν στο δωμάτιο σαν μέλη της οικογένειας. Σκεφτόμουν ότι παραή-ταν εξανθρωπισμένες και γι' αυτό γλίτωναν το ψήσιμο. Στέκονταν και με κοιτούσαν κατάματα ή τσιμπολογούσαν το παπούτσι μου με νόημα. Εν τω μεταξύ, ο οικοδεσπότης μου μου διηγιόταν την ιστορία του, πόσο σκληρά δοΰλευε για το γείτονά του τον αγρότη, «ξεβαλτώ-νοντας», σκάβοντας δηλαδή ένα λιβάδι με φτυάρι ή τσάπα για να το μετατρέψει σε καλλιεργήσιμη γη. Η πληρωμή του ήταν δέκα δολάρια τα τέσσερα στρέμματα, συν τη χρήση της γης για ένα χρόνο, και η κοπριά δωρεάν. Ο μικρός, πλατυπρόσωπος γιος του δοΰλευε κι εκεί-νος όλο κέφι στο πλευρό του, αγνοώντας το πόσο κακή συμφωνία εί-χε κλείσει ο πατέρας του. Προσπάθησα να τον βοηθήσω με την πεί-ρα μου, λέγοντάς του ότι ήταν ένας από τους πιο κοντινούς μου γεί-τονες και ότι κι εγώ, που ερχόμουν εδώ για ψάρεμα και έμοιαζα με χασομέρη, δούλευα για να ζήσω, όπως κι εκείνος. Ότι ζούσα σ' ένα λιτό, φωτεινό και καθαρό σπίτι, το οποίο κόστιζε ελάχιστα παραπά-νω από το ετήσιο ενοίκιο που ζητούν συνήθως για ένα ερείπιο σαν

Page 274: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

274 W A L D E N

το δικό του* και ότι, αν ήθελε, θα μπορούσε και ο ίδιος να χτίσει ένα δικό του παλάτι μέσα σε ένα δυο μήνες. Του ειπα επίσης ότι δεν έπι-να τσάι ή καφέ, οΰτε γάλα, οΰτε έτρωγα βοΰτυρο ή φρέσκο κρέας κι έτσι δεν ήμουν αναγκασμένος να δουλεΰω για να τα αγοράζω όλα αυτά. Έπειτα, αφοΰ δε δοΰλευα σκληρά, δε χρειαζόταν οΰτε να τρώω πολΰ, με συνέπεια να ξοδεύω ελάχιστα για το φαγητό μου. Εκείνος όμως ήθελε τσάι, καφέ, βούτυρο, γάλα και βοδινό κρέας, άρα έπρεπε να δουλεύει σκληρά για να τα πληρώνει και, αφού δού-λευε τόσο σκληρά, έπρεπε να τρώει πολύ για να αναπληρώνει τη χα-μένη του ενέργεια. Κι έτσι του ερχόταν μία η άλλη - ή μάλλον έβγαι-νε και χαμένος, αφού όχι μόνο παρέμενε δυσαρεστημένος, αλλά χα-ράμιζε και τη ζωή του. Κι όμως, το θεωρούσε ευτύχημα που είχε κα-ταφέρει να έρθει στην Αμερική, μια κι εδώ μπορούσε κανείς να βρί-σκει τσάι, καφέ και κρέας κάθε μέρα. Όμως η μόνη αληθινή Αμερι-κή είναι η χώρα στην οποία έχεις την ελευθερία να διάγεις το βίο σου με τρόπο που να μην τα έχεις ανάγκη όλα αυτά, η χώρα που η κυβέρνησή της δεν προσπαθεί να σε πείσει να υποστηρίξεις τη σκλα-βιά, τον πόλεμο και άλλα περιττά έξοδα τα οποία, άμεσα ή έμμεσα, προκύπτουν από την κατανάλωση των παραπάνω αγαθών. Επίτηδες του μίλησα σαν να ήταν φιλόσοφος ή σαν να επιθυμούσε να γίνει. Μακάρι να αφεθούν όλα τα λιβάδια της γης σε άγρια κατάσταση, μακάρι να μη γίνουν ποτέ καλλιεργήσιμα χωράφια, αν είναι αυτό το αντάλλαγμα για να αρχίζουν οι άνθρωποι να εξιλεώνονται. Δε χρει-άζεται να μελετήσει κανείς ιστορία για να καταλάβει τι είναι καλύ-τερο για τη δική του καλλιέργεια. Αλίμονο όμως! Η πνευματική καλ-λιέργεια ενός Ιρλανδού είναι δουλειά που πρέπει να γίνει με ένα εί-δος ηθικής τσάπας. Του είπα ότι, μια και δούλευε τόσο σκληρά στο χωράφι, χρειαζόταν χοντρές μπότες και ρούχα, τα οποία όμως σύ-ντομα βρώμιζαν και φθείρονταν. Εγώ όμως φορούσα ελαφριά πα-πούτσια και λεπτά ρούχα, τα οποία κόστιζαν λιγότερο από τα μισά κι ας του φαινόταν ότι ήμουν ντυμένος σαν κύριος (πράγμα που ωστόσο δεν ίσχυε), και σε μια δυο ώρες, χωρίς κόπο αλλά ως ψυχα-γωγία, μπορούσα, αν ήθελα, να πιάσω ψάρια για να περάσω δυο μέ-

Page 275: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΠΕΪΚΕΡ 275

ρες ή να βγάλω αρκετά χρήματα για να περάσω μια εβδομάδα. Αν ο ίδιος και η οικογένειά του αποφάσιζαν να ζήσουν απλά, θα μπορού-σαν, για παράδειγμα τα καλοκαίρια, να πηγαίνουν όλοι μαζί να μα-ζεύουν βατόμουρα, μια εργασία που ταυτόχρονα ήταν και ψυχαγω-γία. Ο Τζον έβγαλε ενα στεναγμό μόλις το άκουσε αυτό και η γυναί-κα του στάθηκε όρθια, με τα χέρια στη μέση. Και οι δυο έδειχναν να αναρωτιούνται αν είχαν το απαιτούμενο κεφάλαιο για να ξεκινή-σουν μια τέτοια ζωή ή αν ήξεραν αρκετή αριθμητική για να τη συνε-χίσουν, αν υποθέσουμε πως την ξεκινούσαν. Γι' αυτούς ένα τέτοιο ενδεχόμενο έμοιαζε σαν να επρόκειτο να οδηγήσουν ένα πλοίο χω-ρίς πυξίδα, χωρίς να βλέπουν στεριά και λιμάνι. Κι έτσι υποθέτω ότι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη ζωή γενναία, με τον τρόπο που το έκαναν πάντα, με νύχια και με δόντια, αφού δεν έχουν τη δεξιό-τητα που απαιτείται ώστε να σπάσουν τις γιγάντιες κολόνες της, καρφώνοντας πρώτα κάποια μικρή σφήνα κι ανοίγοντάς τες έπειτα σιγά σιγά. Θεωρούν ότι πρέπει να αντιμετωπίζουν τη ζωή με σκλη-ράδα, όπως κόβει κανείς τα γαϊδουράγκαθα. Όμως πολεμούν έχο-ντας ένα μεγάλο μειονέκτημα. Καημένε Τζον Φιλντ! Ζεις χωρίς ικα-νότητες στην αριθμητική, γι' αυτό και αποτυγχάνεις.

«Ψαρεύεις καμιά φορά;» τον ρώτησα. «Α, βέβαια, πιάνω πού και πού μερικά, όποτε πάω. Πιάνω πρώτης τάξεως πέρκες». «Τι βάζεις για δόλωμα;» «Πιάνω κυπρίνους με δόλωμα σκουλήκια και μ' αυ-τούς δολώνω τις πετονιές για τις πέρκες». «Αντε, ώρα να φύγεις, Τζον», του είπε τότε η γυναίκα του, με πρόσωπο λαμπερό και γεμά-το ελπίδα. Όμως ο Τζον δεν ήθελε.

Η νεροποντή είχε πια σταματήσει και το ουράνιο τόξο που είχε φανεί στα ανατολικά, πάνω από το δάσος, υποσχόταν ένα βράδυ χω-ρίς άλλη κακοκαιρία. Αποφάσισα λοιπόν να αποχαιρετήσω κι εγώ την οικογένεια. Μόλις βγήκα από το καλύβι ζήτησα να μου δώσουν ένα τάσι για να πιω νερό, ελπίζοντας να δω και το πηγάδι, ολοκλη-ρώνοντας έτσι τον έλεγχο του αρχοντικού των Φιλντ. Αλίμονο! Το πηγάδι ήταν σχεδόν άδειο και γεμάτο άμμο, το σκοινί είχε σπάσει και ο κουβάς είχε μείνει στον πάτο - αδύνατο να ξανανέβει. Εν τω

Page 276: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

276 W A L D E N

μεταξύ διάλεξαν ένα δοχείο, έβρασαν λιγο νερό και έπειτα από συμ-βούλιο και αρκετή καθυστέρηση το έδωσαν στο διψασμένο μουσαφί-ρη - χωρίς να περιμένουν να κρυώσει ή να κατακαθίσει το ίζημα. Αυ-τός ο χυλός τους κρατά στη ζωή εδώ, είπα μέσα μου. Κλείνοντας τα μάτια και εμποδίζοντας τους κόκκους που αιωρούνταν στο νερό να μπουν στο στόμα μου με ένα δεξιοτεχνικό χειρισμό της κούπας, ήπια όσο χρειαζόταν για να μη δείξω ασέβεια προς τη φιλοξενία τους. Σε ό,τι έχει να κάνει με καλούς τρόπους δεν είμαι καθόλου σιχασιάρης.

Καθώς έφευγα από το σπίτι του Ιρλανδού μετά τη βροχή, βαδίζο-ντας ξανά προς τη λίμνη, η λαχτάρα μου να πιάσω ψάρια, να περπα-τήσω σε χωράφια, έλη και βαλτότρυπες, σε μέρη παντέρημα και άγρια, μου φάνηκε για μια στιγμή ασήμαντη για έναν άνθρωπο σαν εμένα, που τον είχαν στείλει στο σχολείο, που είχε βγάλει το κολέ-γιο. Κατηφορίζοντας όμως το λόφο προς τη δύση, όπου κοκκίνιζε ο ουρανός, με το ουράνιο τόξο πάνω από τον ώμο μου και με κάποιους απόμακρους ήχους σαν κουδούνισμα να φτάνουν στα αυτιά μου μέ-σα από τον εξαγνισμένο από τη βροχή αέρα, κι εγώ δεν ξέρω από πού, μου φάνηκε πως άκουσα το Καλό Πνεύμα μου να μου λέει: πή-γαινε ψάρεψε και κυνήγησε, μακριά, κάθε μέρα όλο και μακρύτερα. Ξεκουράσου στις όχθες πολλών ρεμάτων και δίπλα σε πολλά παρα-γώνια χωρίς φόβο και αμφιβολίες. Και ενθυμού τον Πλάστην σου εν ταις ημέραις της νεώτητός σου.* Ξύπνα ελεύθερος από ανησυχίες την αυγή και βγες σε αναζήτηση περιπετειών. Άφησε το μεσημέρι να σε βρει σε άλλες λίμνες και τη νύχτα να σε προλάβει στο σπίτι σου, όπου κι αν τύχει να βρεθείς. Δεν υπάρχουν μεγαλύτερα λιβάδια από αυτά εδώ, δεν υπάρχουν πιο αξιόλογα παιχνίδια από αυτά που μπο-ρούν να παιχτούν εδώ. Γίνε άγριος, ανάλογα με τη φύση σου, όπως αυτό το σπαθόχορτο και αυτά τα χαμόκλαδα, που ποτέ δεν πρόκει-ται να γίνουν αγγλικό τριφύλλι. Ας βροντά όσο θέλει ο κεραυνός. Τι κι αν απειλεί να καταστρέψει τη σοδειά του γεωργού; Δεν είναι δική σου υπόθεση. Βρες καταφύγιο κάτω από τα σύννεφα, την ώρα που οι

ά λ λ ο ι λησιαστής, 12:1. {Σ.τ.Μ.)

τρέχουν

Page 277: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΠΕΪΚΕΡ 277

να κρυ(ρτοΰν κάτω από τα κάρα και τις σκεπές. Μην αφήσεις το βιο-πορισμό να γίνει δουλειά, αλλά φρόντισε να είναι για σένα πάντα διασκέδαση. Απολάμβανε τη γη, χωρίς να την κατέχεις. Οι άνθρω-ποι είναι αυτό που είναι επειδή τους λείπουν η τόλμη και η πίστη: πουλάνε κι αγοράζουν και περνούν τις ζωές τους σαν είλωτες.

Ω, αγρόκτημα Μπέικερ!

«Ένα τοπίο όπου το πιο πλούσιο στοιχείο

είναι το αθώο φως του ήλιου»

«Κανείς δεν τρέχει να γλεντήσει

στο λειμώνα σου, που περιφράσσει

η σιδηροτροχιά»

«Τίποτα δεν έχεις να χωρίσεις με κανέναν,

κανένα ερώτημα δε σε μπερδεύει

και είσαι ήμερος στο πρώτο αντίκρισμα όπως τώρα,

ντυμένος με το απλό σου, καστανέρυθρο πανωφόρι»

«Ελάτε όσοι αγαπάτε

κι εσείς οι άλλοι που μισείτε,

παιδιά του Ιερού Περιστεριού

και όλοι εσείς οι Γκάι Φοξ* του κράτους,

και κρεμάστε τις συνωμοσίες

από των δέντρων τα γερά κλαδιά!»

Οι άνθρωποι γυρίζουν πειθήνια στο σπίτι τους το βράδυ από το διπλανό χωράφι ή από τον παρακάτω δρόμο, εκεί που τους στοιχει-ώνουν οι αντίλαλοι του σπιτικού τους, και η ζωή τους μαραζώνει, αφού εισπνέει ξανά και ξανά την ίδια της την ανάσα. Οι σκιές τους,

* Guy Fawkes (1570-1606): Άγγλος καθολικός που εκτελέστηκε έπειτα από από-πειρα βομβιστικής επίθεσης στο κοινοβούλιο. (Σ.τ.Μ)

Page 278: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

278 W A L D E N

πρωί και βράδυ, φτάνουν πιο μακριά από εκει όπου τους οδηγούν καθημερινά τα βήματά τους. Κάθε μέρα θα έπρεπε να γυρίζουμε σπίτια μας από μακριά, από περιπέτειες και κινδύνους και νέες ανα-καλύψεις, με νέες εμπειρίες και νέο χαρακτήρα.

Πριν προλάβω να φτάσω στη λίμνη, μια παρόρμηση είχε κάνει τον Τζον Φιλντ να αλλάξει γνώμη και να τρέξει κοντά μου, εγκατα-λείποντας τη δουλειά του για το υπόλοιπο του απογεύματος. Όμως ο κακομοίρης το μόνο που κατάφερε ήταν να ενοχλήσει μερικά ψαρά-κια, ενώ εγώ έπιασα αρκετά. Η τυχη του έφταιγε, είπε. "Οταν όμως αλλάξαμε θέσεις στη βάρκα, φάνηκε να αλλάζει και η τυχη του. Καημένε Τζον Φιλντ - ελπίζω να μη διαβάζει αυτές τις γραμμές, εκτός κι αν πρόκειται να τον βοηθήσουν να βελτιωθεί - που νόμιζες ότι μπορείς να ζήσεις με τον τρόπο του παλιού κόσμου σ' αυτό τον πρωτόγονο νέο κόσμο, πιάνοντας πέρκες με δόλωμα κυπρίνους! Κά-ποιες φορές, το παραδέχομαι, είναι καλό δόλωμα. Με τους ορίζο-ντές του κατάδικους του, αλλά παρ' όλα αυτά άνθρωπος φτωχός, γεννημένος για να είναι φτωχός, με την κληρονομημένη ιρλανδική του ένδεια ή την ενδεή του ζωή, με τους απαρχαιωμένους και άξε-στους τρόπους των βάλτων, καταδικασμένος να μην ανυψωθεί ποτέ στον κόσμο αυτό, οΰτε αυτός οΰτε οι απόγονοί του, ώσπου τα αργό-συρτα, βαριά και αδέξια πόδια τους να βγάλουν ορτερά στις φτέρνες.

Page 279: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΥΨΗΛΟΤΕΡΟΙ ΝΟΜΟΙ

Καθώς γυρνούσα σπίτι μέσα από το δάσος, με την αρμαθιά τα ψάρια μου στο χέρι και με το καλάμι μου στον ώμο, διέκρινα μέσα στο σκο-τάδι μια μαρμότα να διασχίζει στα κλεφτά το μονοπάτι μου. Ένιωσα μια ξαφνική, παράξενη και άγρια χαρά, μου ήρθε να αρπάξω το ζώο και να το καταβροχθίσω ζωντανό. Δεν πεινούσα, η μόνη πείνα που ένιωθα ήταν για την αγριότητα που εκπροσωπούσε. Μια δυο φορές ωστόσο, τον καιρό που ζοΰσα στη λίμνη, θυμάμαι τον εαυτό μου να τριγυρίζει στο δάσος με μια παράξενη αποχαλίνωση, σαν λιμασμένο σκυλί, και να ψάχνει κάποιο κυνήγι για να καταβροχθίσει. Τις στιγ-μές εκείνες δεν υπήρχε τίποτε που να το έβρισκα υπερβολικά άγριο για φάγωμα. Οι πιο πρωτόγονες σκηνές μου είχαν γίνει κατά ανεξή-γητο τρόπο οικείες. Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, έβρισκα, και εξακολουθώ να βρίσκω, μέσα μου ένα ένστικτο που με σπρώχνει προς μια υψηλότερη ή, όπως την ονομάζουν, πνευματική ζωή και ένα άλλο που με σπρώχνει προς μια ζωή πρωτόγονη, οργιαστική και άγρια. Τα αντικρίζω και τα δυο με ευλάβεια. Δεν αγαπώ το άγριο λι-γότερο από το καλό. Η αγριάδα και η περιπέτεια του ψαρέματος, για παράδειγμα, εξακολουθούν να με κάνουν να έχω σε υπόληψη το πρώτο. Κάποιες φορές μου αρέσει να ζω τη ζωή με ακραίο τρόπο και να περνώ μια μέρα όπως την περνά ένα ζώο. Τσως αυτό να οφεί-λεται στο ότι πολύ νέος ασχολήθηκα με το ψάρεμα και το κυνήγι, που ήταν και η πιο στενή επαφή που είχα ποτέ με τη Φύση. Και οι δύο αυτές δραστηριότητες μας φέρνουν από νωρίς σε επαςρή με ένα

Page 280: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

280 W A L D E N

περιβάλλον το οποίο αλλιώς θα γνωρίζαμε ελάχιστα στην ηλικία αυ-τή. Οι ψαράδες, οι κυνηγοί, οι ξυλοκόποι και όσοι άλλοι περνούν τη ζωή τους στα λιβάδια και στα δάση, που κατά έναν ιδιαίτερο τρόπο αποτελούν και οι ίδιοι κομμάτι της Φύσης, συχνά βρίσκονται σε πιο ευνοϊκή θέση να την παρατηρήσουν, στα διαλείμματα της εργασίας τους, απ' ό,τι οι φιλόσοφοι ή οι ποιητές ακόμα, οι οποίοι την πλησιά-ζουν γεμάτοι προσδοκίες. Η ίδια δε φοβάται να εκτεθεί απέναντι σε κανέναν. Ο ταξιδιώτης γίνεται με φυσικό τρόπο κυνηγός όταν περ-νάει από τα λιβάδια, παγιδευτής θηραμάτων όταν (ρτάνει στα μεγά-λα ποτάμια του Μισοΰρι και της Κολούμπια και ψαράς στους καταρ-ράχτες της Σάντα Μαρία. Εκείνος που είναι μονάχα ταξιδιώτης και τίποτε άλλο μαθαίνει τα πάντα μισά και από δεύτερο χέρι και δε γί-νεται ποτέ ειδικός. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν για μας όλα αυτά που αναφέρει η επιστήμη, τα οποία οι άνθρωποι εκείνοι γνωρίζουν ήδη πρακτικά ή ενστικτωδώς, διότι αυτό μονάχα είναι πραγματικά ανθρώπινο, μια και προέρχεται από την ανθρώπινη εμπειρία.

Κάνουν λάθος όσοι λένε ότι οι Γιάνκηδες έχουν λίγες ευκαιρίες ψυχαγωγίας επειδή δεν έχουν πολλές γιορτές και αργίες. Ο λόγος που οι άνδρες και τα αγόρια δεν παίζουν τόσο πολλά παιχνίδια, όπως κάνουν στην Αγγλία, είναι ότι εδώ οι πιο πρωτόγονες αλλά και μοναχικές διασκεδάσεις όπως το κυνήγι, το ψάρεμα και άλλες παρόμοιες δεν έχουν ακόμη δώσει τη θέση τους στα ομαδικά παι-χνίδια. Σχεδόν όλα τα συνομήλικά μου αγόρια σε ολόκληρη τη Νέα Αγγλία μεταξύ δέκα και δεκατεσσάρων ετών είχαν κρατήσει κι από ένα όπλο κι είχαν πάει να κυνηγήσουν πουλιά. Και ο κυνηγό-τοπος ή ο ψαρότοπός τους δεν είναι περιορισμένοι, όπως τα κατα-φύγια θηραμάτων των Αγγλων ευγενών, αλλά πιο ανοιχτοί ακόμα και από εκείνους του άγριου ιθαγενούς. Δεν είναι λοιπόν ν' απορεί κανείς που δε μένουν πιο συχνά στα χωριά τους να παίξουν. Όμως ήδη έχει αρχίσει να σημειώνεται μια αλλαγή, που οφείλεται όχι στην αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού αλλά στον περιορισμό του ίδιου του κυνηγιού, μια και ο κυνηγός ίσως είναι ο καλύτερος φίλος

Page 281: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 281

των θηραμάτων, της Φιλοζωικής Εταιρίας μη εξαιρούμενης. Όταν ζοΰσα λοιπόν στη λίμνη, μερικές φορές επιθυμούσα να

προσθέσω ψάρι στα γεΰματά μου, για περισσότερη ποικιλία. Πράγ-ματι, η ανάγκη που με οδήγησε στο ψάρεμα ήταν η ίδια εκείνη ανά-γκη που είχε οδηγήσει και τους πρώτους ψαράδες στο υγρό στοιχείο. Οποιαδήποτε «ανθρωπιστική» δικαιολογία και να προέβαλλα ενα-ντίον του ψαρέματος θα ήταν υποκριτική και θα είχε να κάνει περισ-σότερο με τη φιλοσοφία μου παρά με τα συναισθήματά μου. Μιλώ μονάχα για το ψάρεμα, διότι είχα από καιρό εγκαταλείψει το κυνήγι και είχα πουλήσει το όπλο μου πολΰ πριν πάω να μείνω στο δάσος. Όχι ότι είμαι λιγότερο ζωόφιλος από άλλους, αλλά δεν είδα να επη-ρεάζονται ιδιαίτερα τα συναισθήματά μου από το ψάρεμα. Δε λυπό-μουν ούτε τα ψάρια ούτε τα σκουλήκια. Ήταν μια συνήθεια. Κι όσο για το κυνήγι των πουλιών, στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων που κρατούσα όπλο, η δικαιολογία μου ήταν ότι μελετούσα ορνιθολογία και έψαχνα μονάχα τα καινούργια και τα σπάνια είδη πουλιών. Όμως τώρα ομολογώ ότι έχω λόγους να πιστεύω πως υπάρχουν και πιο εκλεπτυσμένοι τρόποι να μελετά κανείς ορνιθολογία από εκεί-νον. Ανακάλυψα ότι η προσοχή που έπρεπε να δίνω στις συνήθειες των πουλιών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε αποτέλεσε επαρκή λόγο να πα-ραλείψω το όπλο. Παρ' όλα αυτά, κι ας ξέρω ότι οι περισσότεροι θα διαφωνήσουν, αμφιβάλλω αν υπάρχουν άλλα είδη ψυχαγωγίας το ίδιο πολύτιμα, που θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν το κυνήγι και το ψάρεμα. Και όποτε κάποιοι από τους φίλους μου με ρωτάνε όλο ανησυχία αν θα πρέπει να αφήνουν τους γιους τους να κυνηγούν ή όχι, τους απαντώ καταφατικά, αφού θυμάμαι καλά ότι το κυνήγι αποτέλεσε έναν από τους καλύτερους τομείς της εκπαίδευσής μου: κάντε τους γιους σας κυνηγούς, στην αρχή μονάχα για διασκέδαση κι αργότερα, αν είναι δυνατόν, ας γίνουν κυνηγοί μεγάλοι και τρα-νοί, έτσι που να μη βρίσκουν θηράματα αρκετά μεγάλα ούτε σ' αυτό, ούτε σε κανένα άλλο δάσος - κυνηγοί και ψαράδες ανθρώπων. Ως τώρα έχω την ίδια γνώμη με την καλόγρια του Τσώσερ, η οποία

Page 282: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

282 W A L D E N

«δεν έδινε δεκάρα τσακιστή

για όποιο κείμενο έλεγε

πως οι κυνηγοί δεν είναι άγιοι άνθρωποι».*

Υπάρχει μια περίοδος στην ιστορία κάθε ανθρώπου, όπως και α' εκείνη της ανθρώπινης φυλής, κατά την οποία οι κυνηγοί είναι οι «καλύτεροι άνθρωποι», όπως τους αποκαλούσαν οι Ινδιάνοι Αλ-γκόνκιν. Δεν μπορούμε παρά να συμπονέσουμε το αγόρι που δεν έχει ποτέ του πυροβολήσει με όπλο. Η έλλειψή του αυτή δεν τον κά-νει περισσότερο ανθρωπιστή και ζωόφιλο* αντίθετα, σημαίνει ότι η εκπαίδευσή του έχει παραμεληθεί σε σημαντικό βαθμό. Αυτή ήταν η απάντησή μου στα ερωτήματα σχετικά με τους νέους που έδειχναν υπέρμετρο ζήλο προς τη συγκεκριμένη ενασχόληση, μια και ήμουν σίγουρος ότι, όταν μεγάλωναν, θα την παρατούσαν. Κανένας σωστός άνθρωπος που έχει ξεπεράσει την απερισκεψία της εφηβείας δε δο-λοφονεί χωρίς λόγο κάποιο πλάσμα που έχει το ίδιο μ' εκείνον δι-καίωμα στη ζωή. Ο λαγός, όταν πιαστεί σε παγίδα, κλαίει σαν παιδί. Σας προειδοποιώ, μητέρες, ότι όσον αφορά τις συμπάθειές μου, δεν κάνω πάντοτε τις συνηθισμένες φιλαν0ρα>πες διακρίσεις.

Με τον τρόπο αυτό έρχεται συχνά ο νέος άνδρας για πρώτη φορά σε επαφή με το δάσος, καθώς και με το πιο αυθεντικό κομμάτι του εαυτοΰ του. Στην αρχή πηγαίνει στο δάσος ως κυνηγός και ψαράς, ώσπου, ύστερα από καιρό, εάν έχει μέσα του τους σπόρους μιας κα-λύτερης ζωής, διακρίνει τελικά τους πραγματικούς του στόχους και γίνεται ίσως ποιητής ή (ρυσιοδίφης, αφήνοντας κατά μέρος το όπλο και το καλάμι. Οι περισσότεροι άνδρες εξακολουθούν να είναι και θα είναι για πάντα νέοι στο ζήτημα αυτό. Σε κάποιες χώρες, ένας ιε-ρέας που ασχολείται με το κυνήγι δεν αποτελεί σπάνιο θέαμα. Ένας τέτοιος άνθρωπος ίσως γινόταν καλός ποιμενικός σκύλος, αλλά απέ-χει πολύ από το να είναι καλός ποιμένας. Με έκπληξή μου διαπίστω-

* Geoffrey Chaucer (1340;-1400): Άγγλος ποιητής. Το απόσπασμα είναι από το έργο του Θρύλοι τον Καντέρμπονρι, (Σ.τ.Μ.)

Page 283: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 283

σα ότι η μοναδική φανερή ασχολία η οποία, απ' όσο γνωρίζω, μπο-ρούσε να κρατήσει κάποιον από τους συγχωριανούς στη λίμνη Ουόλ-ντεν για μισή ημέρα, είτε πατέρα ειτε γιο, με μια και μοναδική εξαί-ρεση, εκτός από το κόψιμο των δέντρων, του πάγου και άλλες παρό-μοιες εργασίες, ήταν το ψάρεμα. Συνήθως δε θεωρούσαν ότι ήταν τυχεροί ή ότι άξιζε τον κόπο να σπαταλήσουν το χρόνο τους αν δεν έπιαναν μια μεγάλη αρμαθιά ψάρια, κι ας είχαν τη μοναδική ευκαι-ρία να δουν τη λίμνη όσο ψάρευαν. Μπορεί να χρειαζόταν να πάνε και χίλιες φορές εκεί, ώσπου οι ιδέες τους για το ψάρεμα να κατα-καθίσουν στο βυθό και να αφήσουν το σκοπό τους αγνό* δεν αμφι-βάλλω ωστόσο ότι η καθαρτική αυτή διαδικασία συνέβαινε διαρκώς, κι ας μην το καταλάβαιναν οι ίδιοι. Ο κυβερνήτης και οι συμβουλοί του διατηρούν μια αμυδρή ανάμνηση της λίμνης, αφού πήγαιναν για ψάρεμα εκεί όταν ήταν παιδιά. Τώρα όμως παραείναι μεγάλοι και αξιοσέβαστοι ώστε να μπορούν να πάνε για ψάρεμα κι έτσι δεν τη γνωρίζουν πια, ούτε και θα τη γνωρίσουν ποτέ ξανά. Παρ' όλα αυτά, κι εκείνοι περιμένουν να πάνε στον παράδεισο φεύγοντας από τον κόσμο αυτό. Όταν ο νομοθέτης κοιτάζει τη λίμνη, είναι μόνο για να ρυθμίσει πόσα αγκίστρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκεί· ωστό-σο δεν ξέρει τίποτε για το αγκίστρι με το οποίο ψαρεύει κανείς προ-σπαθώντας να πιάσει την ίδια τη λίμνη, χρησιμοποιώντας σαν δόλω-μα το νομοθετικό σώμα. Και μ' αυτό τον τρόπο, ακόμα και στις πολι-τισμένες κοινωνίες, q άνδρας περνά από το εμβρυακό στάδιο του κυνηγού πριν προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της εξέλιξής του.

Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνω επανειλημμένως ότι δεν μπορώ να ψαρέψω χωρίς να χάσω λίγη από την αυτοϋπόληψή μου. Έχω ψαρέψει αμέτρητες φορές. Όπως πολλοί από τους συνανθρώπους μου, έτσι κι εγώ διαθέτω μια κάποια δεξιότητα και ένα κάποιο έν-στικτο για την ασχολία αυτή, το οποίο ξυπνά περιστασιακά. Πάντοτε όμως, όταν τελειώνω το ψάρεμα, νιώθω ότι θα ήταν καλύτερα αν δεν είχα ψαρέψει. Δε νομίζω πως κάνω λάθος. Δεν είναι παρά ένας αμυδρός υπαινιγμός της συνείδησης μου, όμως το ίδιο δεν είναι και το πρώτο φως της αυγής; Δίχως αμφιβολία, μέσα μου υπάρχει ένα

Page 284: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

284 W A L D E N

ένστικτο που ανήκει στις χαμηλότερες τάξεις της δημιουργίας* κι όμως, κάθε χρόνο που περνά γίνομαι όλο και λιγότερο ψαράς, χωρίς όμως να γίνομαι περισσότερο άνθρωπος και περισσότερο σοφός. Προς το παρόν δεν είμαι οΰτε καν ψαράς. Ξέρω όμως ότι, αν επρό-κειτο να ζήσω ξανά στην ερημιά, θα έμπαινα πάλι στον πειρασμό να γίνω στα σοβαρά ψαράς και κυνηγός. Εκτός απ' όλα αυτά, όμως, υπάρχει κάτι το ουσιαστικά ακάθαρτο στο συγκεκριμένο διαιτολό-γιο, όπως και σε κάθε σάρκα. Άρχισα να καταλαβαίνω που ξεκινά η δουλειά του νοικοκυριού και που οφείλονται όλες αυτές οι πολυέξο-δες προσπάθειες να έχει το σπίτι τακτική και προσήκουσα όψη κάθε μέρα, να διατηρείται η ατμόσφαιρά του καθαρή και απαλλαγμένη από κάθε δυσάρεστη μυρωδιά και θέα. Μια και ήμουν ο ίδιος χασά-πης, λαντζέρης και μάγειρας του εαυτου μου και ταυτόχρονα ο κύ-ριος στον οποίο σερβίρονταν τα πιάτα, μπορώ να μιλώ από θέση μάλλον ασυνήθιστη και βασιζόμενος σε εμπειρία σφαιρική. Στη δική μου περίπτωση, η πρακτική αντίρρηση για τη ζωική τροφή ήταν η ακαθαρσία της. Εκτός αυτοΰ, αφοΰ είχα πιάσει, καθαρίσει, μαγειρέ-ψει και φάει τα ψάρια μου, έμενα με την εντύπωση ότι δε με είχαν θρέψει όσο έπρεπε. Μου φαίνονταν τροφή ασήμαντη και καθόλου απαραίτητη, που κόστιζε περισσότερο απ' όσα πρόσφερε. Λίγο ψω-μί ή μερικές πατάτες θα είχαν φέρει το ίδιο αποτέλεσμα, με λιγότερο μπελά και λιγότερη βρώμα. Όπως πολλοί συγχρονοί μου, για πολλά χρόνια σπάνια έτρωγα ζωικές τροφές ή έπινα τσάι, καφέ κ.λπ., όχι τόσο επειδή είχα ανακαλύψει κάποιες βλαβερές συνέπειες από αυ-τά, αλλά μάλλον επειδή δεν αρεσκόταν σ' αυτά η φαντασία μου. Η απέχθεια προς τη ζωική τροφή δεν είναι αποτέλεσμα εμπειρίας, αλ-λά αποτελεί ένστικτο. Από πολλές απόψεις μου φαινόταν πιο όμορ-φο να ζω με λίγα και να τρώω λιτά. Και παρ' όλο που δεν έφτασα ποτέ στα άκρα της εγκράτειας, έφτασα αρκετά μακριά ώστε να ικα-νοποιήσω τη φαντασία μου. Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος που επι-θυμεί στα σοβαρά να διατηρήσει ακμαίες τις υψηλότερες ή ποιητικές του ικανότητες διακρίνεται από μια τάση αποχής από τις ζωικές τρο-φές και από την υπερβολική κατανάλωση τροφής γενικά. Είναι πολύ

Page 285: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 285

σημαντικό αυτό που ανακάλυψαν οι εντομολόγοι - το βρήκα crto βι-βλίο των Κέρμπι και Σπενς με τίτλο Εισαγωγή στην εντομολογία: «Κάποια έντομα, όταν έχουν πάρει την τελική μορφή τους, παρ' όλο που διαθέτουν διατροφικά όργανα, δεν τα χρησιμοποιούν». Οι δυο εντομολόγοι διατυπώνουν επίσης «το γενικό κανόνα, ότι όλα τα έντομα στην κατάσταση αυτή τρώνε πολΰ λιγότερο απ' όσο έτρωγαν όταν βρίσκονταν στο στάδιο της προνυμφης. Η αχόρταγη κάμπια όταν μεταμορφωθεί σε πεταλούδα [...] και η λαίμαργη προνυμφη όταν γίνει έντομο» ικανοποιούνται με μια δυο σταγόνες μέλι ή κά-ποιο άλλο γλυκό υγρό. Το στομάχι που βρίσκεται κάτω από τα φτε-ρά της πεταλούδας αποτελεί απομεινάρι από το στάδιο της προνυμ-φης. Αυτό είναι το κομμάτι που τη βάζει σε πειρασμό να τρέφεται με άλλα έντομα. Ο άνθρωπος που τρέφεται με τρόπο λαίμαργο και χυ-δαίο βρίσκεται κι εκείνος στο στάδιο της δικής του προνΰμφης* υπάρχουν μάλιστα έθνη ολόκληρα που ακόμη δεν έχουν ξεπεράσει αυτό το στάδιο, έθνη χωρίς γούστο και φαντασία, που προδίδονται από τα ακόρεστα στομάχια τους.

Είναι δύσκολο να βρει κανείς και να ακολουθήσει ένα τόσο απλό και καθαρό διαιτολόγιο που να μην προσβάλλει τη φαντασία. Όμως πιστεύω ότι τη φαντασία πρέπει να την ταΐζουμε ταυτόχρονα με το σώμα· οι δυο τους πρέπει να κάθονται μαζί στο ίδιο τραπέζι. Κι όμως, ίσως υπάρχει τρόπος να επιτευχθεί αυτό. Τα φρούτα που τρώ-με με εγκράτεια δε χρειάζεται να μας κάνουν να ντρεπόμαστε για την όρεξή μας, ούτε να διακόπτουν τις πιο ευγενείς μας ασχολίες. Βάλτε όμως ένα παραπανίσιο άρτυμα στο πιάτο σας και είναι σίγου-ρο ότι θα σας δηλητηριάσει. Δεν αξίζει τον κόπο να ζει κανείς με πλούσια μαγειρική. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα ένιωθαν ντροπή αν τους έπιαναν να ετοιμάζουν με τα ίδια τους τα χέρια ένα γεύμα, είτε ζωικής είτε φυτικής προέλευσης, σαν κι εκείνα που τους ετοιμά-ζουν καθημερινά άλλοι. Όμως, ώσπου να αλλάξει αυτό δε θα γίνου-με πραγματικά πολιτισμένοι - ακόμα κι αν είμαστε κύριοι και κυ-ρίες, δε θα είμαστε αληθινοί άνδρες και αληθινές γυναίκες. Από το παραπάνω φαίνεται, πιστεύω, ξεκάθαρα τι είδους αλλαγή χρειάζε-

Page 286: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

286 W A L D E N

ται. To ερώτημα γιατί η φαντασία δεν είναι δυνατό να συμφιλιωθεί με τη σάρκα και το λίπος μπορεί να φαντάζει περιττό, όμως εγώ εί-μαι σίγουρος ότι πρόκειται για ένα σημαντικότατο ζήτημα. Μήπως ο χαρακτηρισμός «σαρκοφάγο ζώο» δεν αποτελεί μομφή για τον άν-θρωπο; Είναι αλήθεια ότι μπορεί να ζήσει - και πράγματι ζει - ως ένα μεγάλο βαθμό σκοτώνοντας άλλα ζώα για τροφή· όμως αυτό προκαλεί δυσφορία, όπως εύκολα διαπιστώνει όποιος αρχίζει να στήνει παγίδες για λαγούς ή να σφάζει αρνιά. Εκείνος που θα διδά-ξει τους συνανθρώπους του να περιορίζονται σε ένα πιο αθώο και υγιεινό διαιτολόγιο σίγουρα θα θεωρηθεί μέγας ευεργέτης της φυ-λής του. Όποιες κι αν είναι οι προσωπικές μου συνήθειες, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι το να σταματήσει να τρέφεται με ζώα αποτελεί μέρος του πεπρωμένου της ανθρώπινης φυλής στην πορεία της σταδιακής βελτίωσης της, όπως τα μέλη των άγριων φυλών στα-μάτησαν να τρώνε ο ένας τον άλλο όταν ήρθαν σε επαφή με ανθρώ-πους περισσότερο πολιτισμένους από τους ίδιους.

Αν ακούει κανείς τις πιο αμυδρές αλλά συνεχείς υποδείξεις του πνεΰματός του, οι οποίες οπωσδήποτε του δείχνουν την αλήθεια, δι-στάζει να τις ακολουθήσει γιατί δεν είναι σίγουρος ότι δεν πρόκει-ται τον οδηγήσουν στα άκρα ή ακόμη και στην τρέλα. Κι όμως, εκεί βρίσκεται το αληθινό μονοπάτι του, όπως διαπιστώνει καθώς η απο-φασιστικότητα και η πίστη του δυναμώνουν. Ακόμα και η πιο αμυ-δρή αντίρρηση που εκφράζεται μέσα σε έναν υγιή άνθρωπο, μακρο-πρόθεσμα θα υπερισχύσει έναντι των επιχειρημάτων και των συνη-θειών της ανθρωπότητας. Κανείς ποτέ δεν εξαπατήθηκε ακολουθώ-ντας το πνεύμα του. Μπορεί το αποτέλεσμα να ήταν η σωματική αδυναμία, όμως μάλλον κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ευθαρσώς ότι οι συνέπειες αυτές ήταν κάτι για το οποίο μετάνιωσε, αφού τον οδήγησαν στο να εναρμονιστεί με κάποιες υψηλότερες αρχές. Εάν χαιρετίζετε τη μέρα και τη νύχτα με αγαλλίαση, εάν η ζωή σας ανα-δίδει μια ευωδιά όμοια με τα λουλούδια και τα γλυκά βότανα, εάν δείτε ότι έχει γίνει πιο ελαστική, πιο ξάστερη, πιο αθάνατη - αυτή είναι η επιτυχία σας. Όλη η φύση θα σας συγχαρεί και για λίγο θα

Page 287: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 287

έχζχζ λόγο να νιώθετε ευλογημένοι. Τα μεγαλύτερα οφέλη και οι ευ-γενέστερες αξίες είναι εκείνες που εκτιμώνται λιγότερο σ' αυτή τη ζωή. Εύκολα φτάνουμε να αμφιβάλλουμε αν υπάρχουν καν. Πολύ γρήγορα τις ξεχνάμε. Κι όμως, αυτές αποτελούν το ανώτατο επίπεδο της πραγματικότητας. Ισως τα πιο εκπληκτικά και αληθινά γεγονό-τα να μη μεταδίδονται ποτέ από το ένα στόμα στο άλλο. Η αληθινή σοδειά της ζωής μου είναι τόσο άπιαστη και απερίγραπτη όσο τα χρώματα της αυγής και του σούρουπου. Είναι λίγη αστρόσκονη που κατάφερα κι έπιασα, ένα κομμάτι του ουράνιου τόξου που μπόρεσα και γράπωσα.

Παρ' όλα αυτά, προσωπικά ποτέ δεν υπήρξα υπερβολικά σιχα-σιάρης. Ώρες ώρες μου φαίνεται ότι θα μπορούσα να φάω χωρίς πρόβλημα και τηγανητό αρουραίο ακόμα, αν κάτι τέτοιο ήταν απο-λύτως απαραίτητο. Χαίρομαι που για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα δεν πίνω τίποτ' άλλο από νερό, για τον ίδιο λόγο που προτιμώ τον ουρανό που βλέπω από τον παράδεισο των οπιομανών. Με μεγάλη μου χαρά θα έμενα νηφάλιος για όλη μου τη ζωή. Υπάρχουν άπειρα στάδια μέθης. Πιστεύω ότι το νερό είναι το ποτό του σοφού ανθρώ-που. Το κρασί υπολείπεται κατά πολύ σε ευγένεια. Αναλογιστείτε μονάχα πώς συντρίβονται οι ελπίδες του πρωινού με μια κούπα ζε-στό καφέ ή του απογεύματος με ένα φλιτζάνι τσάι! Αχ, πόσο χαμηλά πέφτω κάθε φορά που υποκύπτω στον πειρασμό τους! Ακόμα και η μουσική μπορεί να προκαλέσει μέθη. Κάτι τέτοια, φαινομενικά ασή-μαντα αίτια κατέστρεψαν την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη και αυτά θα καταστρέψουν κάποτε την Αγγλία και την Αμερική. Ποιος άραγε δεν προτιμά τη μέθη που του φέρνει ο αέρας που αναπνέει από την πιο γλυκιά ζάλη του πιο εκλεκτού πιοτού; Μεγαλύτερο μειονέκτημα της βαριάς εργασίας που συνεχίζεται επί μακρόν θεωρώ το γεγονός ότι σε υποχρεώνει επίσης να πίνεις και να τρως βαριά. Όμως, για να πω την αλήθεια, τώρα τελευταία βλέπω ότι έχω γίνει λιγότερο από-λυτος απέναντι σε όλα αυτά. Φέρνω, τρόπον τινά, λιγότερη θρησκεία μαζί μου όταν κάθομαι στο τραπέζι, δε ζητώ ευλογία. Όχι επειδή εί-μαι πιο σοφός από πριν, αλλά επειδή - όσο λυπηρό κι αν είναι, είμαι

Page 288: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

288 W A L D E N

υποχρεωμένος να το παραδεχτώ - με τα χρόνια έχω γίνει πιο σκλη-ρόπετσος και αδιάφορος. Ισως όλα αυτά τα ερωτήματα να μας απα-σχολούν μονάχα όσο είμαστε νέοι, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι ότι ισχύει για την ποίηση. Η πρακτική μου είναι στο «πουθενά», η άποψή μου στο «εδώ». Παρ' όλα αυτά, απέχω πολύ από το να συ-γκαταλέγω τον εαυτό μου ανάμεσα στους προνομιούχους που ανα-φέρουν οι Βέδες όταν λένε πως «εκείνος που έχει αληθινή πίστη στο Πανταχού Παρόν Υπέρτατο Ον μπορεί να τραφεί με όλα όσα υπάρ-χουν»· δεν είναι, με άλλα λόγια, υποχρεωμένος να ρωτήσει τι είναι η τροφή του ή ποιος την ετοιμάζει. Αλλά ακόμα και στην περίπτωση αυτή, πρέπει να σημειώσουμε, όπως παρατήρησε κάποιος ινδουι-στής σχολιαστής, ότι οι πιστοί περιορίζουν το προνόμιό τους αυτό σε «καιρούς συμφοράς».

Ποιος δεν έχει άραγε νιώσει ποτέ του μια ανείπωτη ικανοποίηση από την τροφή του, που όμως δεν είχε την παραμικρή σχέση με την όρεξη; Νιώθω μεγάλη συγκίνηση όταν αναλογίζομαι ότι χρωστώ μέ-ρος της νοητικής μου αντίληψης στην ευτελή αίσθηση της γεύσης, ότι η έμπνευση με επισκέφτηκε διά της οδού του ουρανίσκου, ότι τα βα-τόμουρα που δοκίμασα σε κάποια λοφοπλαγιά αποτέλεσαν τροφή για το πνεύμα μου. «Όταν η ψυχή δεν είναι κυρία του εαυτού της», λέει ο Τσενγκ-τσέου*, «ο άνθρωπος κοιτάζει, μα δε βλέπει* αφου-γκράζεται, μα δεν ακούει* τρώει, μα δε γνωρίζει τη γεύση της τρο-φής». Όποιος μπορεί να ξεχωρίσει την πραγματική γεύση της τρο-φής του δεν μπορεί ποτέ να γίνει λαίμαργος* δε γίνεται να είναι αλ-λιώς. Ένας πουριτανός μπορεί να καθίσει να φάει το σταρένιο ξε-ροκόμματό του με την ίδια χυδαία όρεξη με την οποία ορμάει ο κρα-τικός υπάλληλος στη χελωνόσουπά του. Δεν είναι η τροφή που μπαί-νει στο στόμα η οποία μαγαρίζει τον άνθρωπο, αλλά η όρεξη με την οποία τρώγεται. Δεν είναι ζήτημα ποιότητας, ούτε ποσότητας, αλλά αφοσίωσης στις απολαύσεις των αισθήσεων - όταν αυτό που τρώμε δεν αποτελεί τροφή για τη ζωώδη, ούτε πηγή έμπνευσης για την

* Μαθητής του Κομφουκίου. (Σ.τ.Μ)

Page 289: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 289

πνευματική ΰπαρξή μας, αλλά μονάχα φαγητό για τα σκουλήκια που μας κυβερνούν. Αν ο κυνηγός αρέσκεται στις λασποχελώνες, στους μοσχοπόντικες και σε άλλους τέτοιους πρωτόγονους μεζέδες, η κυ-ρία της υψηλής κοινωνίας, από την άλλη, έχει καλλιεργήσει ένα γού-στο για την πηχτή από μοσχαρίσιο πόδι και για τις σαρδέλες εισαγω-γής, κι έτσι είναι πάτοι οι δυο τους. Ο ένας πάει στο δάσος κοντά στη λίμνη, η άλλη στο βάζο της. Το παράξενο είναι πώς μπορούν κι οι δυο τους, πώς μπορούμε εγώ κι εσείς, να ζούμε αυτή τη γλοιώδη, κτηνώδη ζωή, τρώγοντας και πίνοντας.

Όλη μας τη ζωή τη χαρακτηρίζει σε εξαιρετικό βαθμό η ηθική. Δεν υπάρχει ούτε στιγμή ανακωχής ανάμεσα στην αρετή και τη φαυ-λότητα. Η αγαθότητα είναι η μοναδική επένδυση από την οποία δε χάνουμε ποτέ. Στη μουσική της ουράνιας άρπας, που αντηχεί σε ολό-κληρο τον κόσμο, η αγαθότητα είναι η νότα που μας συγκλονίζει. Η άρπα αυτή είναι ο περιπλανώμενος ντελάλης που διαφημίζει την Ασφαλιστική Εταιρία του Σύμπαντος επαινώντας τους νόμους της και η μικρή μας αγαθότητα είναι η μοναδική συνδρομή που χρειάζε-ται να πληρώσουμε. Παρ' όλο που η τελική κατάληξη της νεότητας είναι η αδιαφορία, οι νόμοι του σύμπαντος κάθε άλλο παρά αδιάφο-ροι είναι, αλλά βρίσκονται πάντοτε στο πλευρό εκείνων με τη μεγα-λύτερη ευαισθησία. Αρκεί να αφουγκραστείτε το ζέορυρο για να ακούσετε κάποια επίπληξη - σίγουρα υπάρχει κάποια - κι όποιος δεν την ακούει είναι στ' αλήθεια δύσμοιρος. Δεν μπορούμε να αγγί-ξουμε μια χορδή ή ένα κλειδί μουσικού οργάνου χωρίς να μας καθη-λώσει η γητειά της ηθικής. Πόσοι και πόσοι ενοχλητικοί θόρυβοι δεν ακούγονται σαν μουσική, φτάνει να απομακρυνθούμε αρκετά - σαν μια περήφανη, γλυκιά σάτιρα της κακίας της ζωής μας.

Όλοι μας έχουμε συνείδηση του ζώου μέσα μας, το οποίο ξυπνά στο βαθμό που κοιμάται η υψηλότερη φύση μας. Είναι ερπετοειδές και ηδονοθηρικό και ίσως είναι αδύνατο να το αποβάλουμε ποτέ, όπως και τα σκουλήκια που κατοικούν στο σώμα μας, κι ας είμαστε ζωντανοί και υγιείς. Μπορούμε ίσως να απομακρυνθούμε από αυτό, ποτέ όμως δε θα μπορέσουμε να αλλάξουμε τη φύση του. Φοβάμαι

Page 290: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

290 W A L D E N

ότι πάντοτε θα χαίρει άκρας υγείας και ότι εμείς, από την άλλη, μπο-ρεί να είμαστε υγιείς, εξαιτίας του όμως δε θα καταφερουμε να γί-νουμε ποτέ ολότελα αγνοί. Τις προάλλες βρήκα στο δάσος την κάτω γνάθο ενός γουρουνιοΰ, γεμάτη με λευκά, γερά δόντια και κυνόδο-ντες, πράγμα που έδειχνε ότι υπήρχε στο ζώο μια κτηνώδης υγεία και ευρωστία εντελώς ξένη προς εκείνη του πνεύματος. Το πλάσμα εκείνο είχε ζήσει με μέσα διαφορετικά από εκείνα της εγκράτειας και της αγνότητας. «Εκείνο στο οποίο διαφέρει ο άνθρωπος από τα άγρια ζώα», λέει ο Μέγκιος*, «είναι κάτι πολΰ επουσιώδες, κάτι που το κοινό κοπάδι χάνει πολΰ γρήγορα* όμως οι ανώτεροι άνθρωποι το φυλάσσουν με μεγάλη προσοχή». Ποιος ξέρει τι είδους ζωή θα ζού-σαμε αν είχαμε φτάσει την αγνότητα; Αν γνώριζα κάποιον άνθρωπο τόσο σοφό ώστε να μου διδάξει την αγνότητα, θα πήγαινα να τον αναζητήσω δίχως δεύτερη σκέψη. «Οι Βέδες κηρύττουν πως ο έλεγ-χος πάνω στα πάθη μας και στις αισθήσεις του σώματός μας, καθώς και οι καλές πράξεις, είναι απαραίτητα μέσα για το πλησίασμα του νου στο Θεό». Κι όμως, το πνεύμα μπορεί να καταλάβει, έστω και προσωρινά, να ελέγξει κάθε μέλος και κάθε λειτουργία του σώματος και να μεταλλάξει σε αγνότητα και αφοσίωση εκείνο που έχει τη μορφή της πιο ευτελούς ηδυπάθειας. Η γενετήσια ορμή, η οποία, όταν έχουμε αφεθεί σ' αυτή μας κατασπαταλά και μας κάνει ακά-θαρτους, όταν είμαστε εγκρατείς μετατρέπεται σε πηγή ζωής και δύ-ναμης. Η αγνότητα είναι η ανθοφορία του ανθρώπου, και όλα εκεί-να που αποκαλούμε πνεύμα, ηρωισμό, αγιοσύνη και ούτω καθεξής δεν είναι παρά οι διάφοροι καρποί που έπονται. Αμέσως μόλις ανοί-ξει η δίοδος της αγνότητας, ο άνθρωπος αρχίζει να ρέει προς το Θεό. Η αγνότητα μας εμπνέει, ενώ η ακαθαρσία μας γκρεμίζει. Ευ-λογημένος είναι εκείνος που είναι βέβαιος ότι το ζώο μέσα του πε-θαίνει μέρα με τη μέρα, ενώ παράλληλα εδραιώνεται το θεϊκό ον. Τσως να μην υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος που να μην έχει λόγο να

* Μέγκιος ή Μενγκ-τσου (372;-289 π.Χ.): Κινέζος φιλόσοφος, μαθητής του Κομ-φουκίου. (Σ.τ.Μ)

Page 291: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΥΨΗΛΟΤΕΡΟΙ ΝΟΜΟΙ 291

ντρέπεται εξαιτίας της κατώτερης και κτηνώδους φΰσης με την οποία είναι άρρηκτα δεμένος. Φοβάμαι ότι η θεϊκή υπόσταση μας μοιάζει μ' εκείνη των Φαΰνων και των Σάτυρων, μ' εκείνα τα πλά-σματα των ακόρεστων ορέξεων, στα οποία το θείο συγκατοικεί με το ζωώδες, και ότι ως ένα βαθμό η ζωή μας η ίδια είναι το όνειδός μας.

«Πόσο ευτυχής εκείνος που έβαλε εκεί που πρέπει

το κτήνος και το νου του καθάρισε!

Μπορεί και χρησιμοποιεί κατσίκια, λύκους, κάθε ζώο,

δίχως να γίνεται γάιδαρος ο ίδιος!

Αλλιώς δεν είναι ο άνθρωπος μόνο βοσκός των χοίρων,

αλλά είναι κι ο ίδιος εκείνος διάβολος που τους δαιμόνισε,

να τρέχουν λυσσασμένοι, χειρότεροι απ' ό,τι πριν».*

Κάθε φιλήδονη πράξη είναι ίδια με κάθε άλλη, κι ας παίρνει τό-σο πολλές και διαφορετικές μορφές. Το ίδιο ισχύει για την αγνότη-τα. Είτε τρώει ο άνθρωπος, είτε πίνει, είτε συγκατοικεί, είτε κοιμά-ται με ηδυπάθεια, είναι το ίδιο και το αυτό. Όλα αυτά δεν αποτε-λούν παρά μία και μοναδική όρεξη και αρκεί να παρατηρήσουμε κά-ποιον όταν κάνει μία από τις παραπάνω πράξεις για να καταλάβου-με πόσο ηδυπαθής είναι. Το ακάθαρτο δεν μπορεί να σταθεί, ούτε να καθίσει δίπλα στο καθαρό. Όταν το ερπετό δέχεται επίθεση στο ένα άνοιγμα της φωλιάς του, εμφανίζεται από το άλλο. Αν θέλετε να είστε αγνοί, πρέπει προοτα απ' όλα να είστε εγκρατείς. Τι είναι η αγνότητα; Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να ξέρει αν είναι αγνός; Απλούστατα, δεν μπορεί. Έχουμε ακουστά την αρετή αυτή, αλλά δε γνωρίζουμε τη σημασία της. Μιλάμε μονάχα συμφωνά με τις φήμες που έχουμε ακούσει. Από το μόχθο γεννιέται η σοφία και η καθαρό-τητα* από τη νωθρότητα η άγνοια και η ηδυπάθεια. Στο σπουδαστή η ηδυπάθεια ταυτίζεται με τη νωθρότητα του νου. Οι ακάθαρτοι άν-

* John Donne (1572-1631): Άγγλος μεταφυσικός ποιητής. (Σ.τ.Μ.)

Page 292: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

292 W A L D E N

θρωποι είναι όλοι τους, χωρίς εξαίρεση, οκνηροί, που κάθονται δί-πλα στη σόμπα, μπρούμυτα στον ήλιο, που αναπαύονται χωρίς να έχουν κοπιάσει. Αν θέλετε να απο(ρυγετε την ακαθαρσία, καθώς και κάθε άλλη αμαρτία, εργαστείτε με σοβαρότητα, κι ας καθαρίζετε στάβλους. Η φυση είναι δύσκολο να ξεπεραστεί, πρέπει όμως αυτό να γίνει. Τι ωφελεί να είστε χριστιανοί αν δεν είστε πιο αγνοί από τους άπιστους, αν δεν αρνιέστε στον εαυτό σας περισσότερα απ' ό,τι εκείνοι, αν δεν είστε πιο θρήσκοι από εκείνους; Γνωρίζω πολλές θρησκείες που θεωρούνται θρησκείες απίστων, που όμως οι διδα-σκαλίες τους κάνουν τον αναγνώστη να ντρέπεται για τον εαυτό του, τον προκαλούν να ξεκινήσει νέα πράγματα στη ζωή του, ακόμα κι αν αυτά είναι μονάχα τελετουργίες.

Διστάζω να τα πω όλα αυτά, όχι όμως εξαιτίας του θέματος - δε με νοιάζει πόσο χυδαίες μπορεί να είναι οι λέξεις μου - αλλά επειδή δεν μπορώ να μιλήσω γι' αυτά χωρίς να προδώσω τη δική μου ακα-θαρσία. Συζητάμε ελεύθερα και χωρίς ντροπή για μία φιλήδονη συ-μπεριφορά και σιωπούμε για μια άλλη. Η παρακμή μας είναι τέτοια, ώστε δεν μπορούμε να μιλήσουμε με απλές λέξεις για τις απαραίτη-τες λειτουργίες της ανθρώπινης φύσης. Σε προηγούμενους καιρούς, σε κάποιες χώρες, κάθε σωματική λειτουργία συζητιόταν με σεβα-σμό και ρυθμιζόταν με νόμους. Τίποτε δεν ήταν υπερβολικά ευτελές για τον Ινδό νομοθέτη, όσο κι αν προσβάλλει το σύγχρονο γούστο. Εκείνος δίδασκε πώς να τρώει και πώς να πίνει κανείς, πώς να συ-γκατοικεί, πώς να αφοδεύει, πώς να ουρεί και ούτω καθεξής, ανυ-ψώνοντας καθετί το ποταπό χωρίς να καταφεύγει στην υποκριτική δικαιολογία του να τα αποκαλεί όλα αυτά ασημαντότητες.

Κάθε άνθρωπος είναι ο κτίστης ενός ναού, που αποκαλείται σώ-μα του. Είναι ο ναός αυτός αφιερωμένος σ' ένα θεό που λατρεύει με έναν τρόπο μοναδικό, αποκλειστικά δικό του, ένας ναός τον οποίο καμιά ποσότητα λαξευμένου μάρμαρου δεν μπορεί ποτέ να υποκα-ταστήσει. Είμαστε όλοι μας γλύπτες και ζωγράφοι και υλικά μας εί-ναι η ίδια μας η σάρκα, το αίμα και τα κόκαλά μας. Και η παραμικρή ευγένεια προκαλεί μια άμεση εκλέπτυνση των χαρακτηριστικών του

Page 293: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Υ Ψ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΝΟΜΟΙ 293

ανθρώπου, ενώ η παραμικρή κακία και ηδυπάθεια αρχίζει και τον αποκτηνώνει.

Ο Τζον ο γεωργός καθόταν μπροστά στην πόρτα του ένα βράδυ του Σεπτέμβρη, υστέρα από μια δύσκολη μέρα, με το μυαλό του ακό-μα στη δουλειά. Αφοΰ έκανε το μπάνιο του, κάθισε για να χαλαρώ-σει λίγο το πνεύμα του. Ήταν ένα μάλλον ψυχρό βραδάκι και κά-ποιοι από τους γείτονές του είχαν εκφράσει τις ανησυχίες τους για έναν ενδεχόμενο παγετό. Δεν είχε περάσει πολλή ώρα από τη στιγ-μή που είχαν αρχίσει να τον απορροφούν οι σκέψεις του, όταν άκου-σε τη μελωδία μιας φλογέρας και ο ήχος εκείνος σαν να εναρμονί-στηκε ευθΰς με τη διάθεσή του. Εξακολουθούσε να συλλογιέται τα χωράφια του. Όμως, παρ' όλο που η δουλειά του δεν έλεγε να ξε-κολλήσει από το μυαλό του, παρ' όλο που - μην μπορώντας να κάνει αλλιώς - συνέχιζε να σχεδιάζει και να μηχανεύεται πολλά και διά-φορα που σχετίζονταν μ' αυτήν, ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι όλα αυτά στην πραγματικότητα ελάχιστα τον ένοιαζαν. Δεν ήταν τίποτε παραπάνω από νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας του, τα οποία διαρ-κώς τρίβονταν και αποβάλλονταν. Όμως οι νότες της φλογέρας έφταναν στα αυτιά του από μια σφαίρα διαφορετική από εκείνη της καθημερινότητάς του* υπαινίσσονταν πως υπήρχε δουλειά για κά-ποιες άλλες ικανότητες μέσα του, ικανότητες που ως τώρα κοιμόνταν ύπνο βαθύ. Απαλά έδιωξαν από το μυαλό του το δρόμο, το χωριό, την καθημερινότητα. Άκουσε μια φωνή να του λέει: «Γιατί κάθεσαι εδώ και ζεις σαν είλοπας, τη στιγμή που έχεις μπροστά σου τη δυνα-τότητα για μια άλλη, υπέρλαμπρη ζωή; Αυτά τα ίδια αστέρια τρεμο-σβήνουν πάνω από χωράφια άλλα, διαφορετικά από αυτά εδώ». Πώς όμως να βγει από την κατάσταση στην οποία βρισκόταν εγκλω-βισμένος, πώς να μεταναστεύσει σε άλλα μέρη; Η μόνη λύση που μπορούσε να σκεφτεί ήταν να επιδοθεί σε έναν καινούργιο ασκητι-σμό, να αφήσει το νου του να κατέλθει στο σώμα του για να το λυ-τρώσει και να μεταχειρίζεται από εδώ και πέρα τον εαυτό του με ολοένα μεγαλύτερο σεβασμό.

Page 294: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ

Κάποιες φορές ερχόταν ένας φίλος* που έμενε στην άλλη άκρη του χωρίου και μου έκανε παρέα στο ψάρεμα. Η εξασφάλιση του γεύμα-τος γινόταν τότε δραστηριότητα εξίσου κοινωνική με το ίδιο το γεΰμα.

Ερημίτης: Αναρωτιέμαι τι να κάνει αυτή την ώρα ο κόσμος. Εδώ και τρεις ώρες δεν έχω ακούσει τον παραμικρό θόρυβο - ούτε μια ακρίδα να χοροπηδάει πάνω από τη qpτέρη, Τα περιστέρια κοιμού-νται στις κούρνιες τους, οΰτε ένα φτεροκόπημα δεν ακούγεται. Μπα; Τι ήταν αυτό που ακούστηκε τώρα μόλις πέρα από το δάσος; Το σάλπισμα του γεωργού για το μεσημεριανό; Οι εργάτες έρχονται να φάνε το βραστό βοδινό τους και την μπομπότα τους και να πιουν το μηλίτη τους. Για ποιο λόγο άραγε ανησυχούν τόσο πολύ οι άνθρω-ποι; Όποιος δεν τρώει δεν έχει ανάγκη να δουλεύει. Αναρωτιέμαι πόση σοδειά να θέρισαν. Ποιος θα 'θελε ποτέ να ζει εκεί, όπου ούτε να σκεφτείς δεν μπορείς από το αδιάκοπο γάβγισμα του μαντρόσκυ-λου; Άσε πια τις δουλειές του νοικοκυριού! Φαντάσου να πρέπει μια τόσο όμορφη μέρα να γυαλίζεις τα πόμολα του διαβόλου και να τρί-βεις τις σκάφες του μέχρι να καθαρίσουν! Καλύτερα να μην έχεις καθόλου σπίτι, αλλά να ζεις σε μια κουφάλα δέντρου. Κι έπειτα, μην ξεχνάμε τις πρωινές επισκέψεις και τα δείπνα! Ενώ στην κουφάλα σου, το πολύ πολύ να σ' ενοχλήσει κανένας δρυοκολάπτης με το χτύ-πημά του. Πόσο μοιάζουν οι άνθρωποι με μέλισσες! Πόσο πιο καυ-

* Πρόκειται για τον ποιητή Έλερι Τσάνινγκ. (Χτ.Μ)

Page 295: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 295

τός είναι ο ήλιος εκει πέρα! Α, όχι, αυτή η ζωή δεν είναι για μένα. Εγώ έχω νερό από την πηγή και το καρβέλι το μαΰρο ψωμί μου πά-νω στο ράφι. Α, για αφουγκράσου! Ακοΰω φΰλλα να τσακίζουν. Μπας κι είναι κανένα ατάιστο σκυλί του χωριού που δεν άντεξε κι υπάκουσε στο ένστικτο του κυνηγού μέσα του; Ή το χαμένο γουρού-νι που λένε ότι τριγυρνά σ' αυτό δάσος, που τα ιχνη του ειδα μετά τη βροχή; Ό,τι και να 'ναι, να το, έρχεται: οι θάμνοι και τα βάτα μου τρέμουν. Α, εσύ είσαι, κυρ ποιητή; Πώς σου φαίνεται ο κόσμος σή-μερα;

Ποιητής: Κοίταξε εκείνα τα σύννεφα! Δες πώς αρμενίζουν στον ουρανό! Αυτό είναι το πιο σπουδαίο πράγμα που είδα σήμερα. Δεν υπάρχει τίποτε ισάξιο μ' αυτό στους παλιούς πίνακες, ούτε στις μα-κρινές χώρες - εκτός κι αν βρεθείς στις ισπανικές ακτές. Αυτός μάλι-στα, είναι αληθινός μεσογειακός ουρανός. Σκέφτηκα, που λες, μια και δεν έχω φάει σήμερα, να πάω για ψάρεμα. Αυτή είναι δουλειά που ταιριάζει σ' έναν ποιητή. Ασε που είναι και η μοναδική τέχνη που έχω μάθει. Εμπρός, πάμε.

Ερημίτης: Δεν μπορώ να αρνηθώ την πρόταση σου. Το μαύρο μου ψωμί δεν πρόκειται να κρατήσει για πολύ ακόμα. Μετά χαράς να έρ-θω μαζί σου σε λίγο, αλλά με πέτυχες πάνω που αποτέλειωνα ένα σο-βαρό συλλογισμό. Λίγο ακόμα και τελειώνω. Για να μην καθυστε-ρούμε, όμως, σκάψε εσύ εν τω μεταξύ για δόλωμα. Τα σκουλήκια εί-ναι σπάνια στα μέρη αυτά, μια και το χώμα δεν ταΐστηκε ποτέ με κο-πριά. Το είδος τους έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Η ψυχαγωγία που προ-σφέρει το σκάψιμο για δόλωμα είναι σχεδόν ισάξια μ' εκείνη του ψα-ρέματος, φτάνει βέβαια να μην πεινάς πολύ. Και σήμερα σου παρα-χωρώ όλη την απόλαυση αυτή. Θα σε συμβούλευα να ξεκινήσεις το σκάψιμο από εκεί κάτω, ανάμεσα στις άγριες φιστικιές, εκεί που βλέπεις να λικνίζεται στον άνεμο το βαλσαμόχορτο. Νομίζω ότι μπο-ρώ να σου εγγυηθώ ένα σκουλήκι για κάθε τρεις φτυαριές, (ρτάνει να ψάξεις καλά ανάμεσα στις ρίζες των χορταριών. Ή αλλιώς, αν προτι-μάς να πας λίγο πιο μακριά, κι αυτή δε θα ήταν καθόλου άσχημη ιδέα. Διότι η πείρα μού έχει δείξει ότι ο αριθμός του καλού δολώμα-

Page 296: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

296 W A L D E N

τος αυξάνεται και ισοδυναμεί με το τετράγωνο της απόστασης. Ο Ερημίτης μόνος: Για να δω: που ειχα μείνει; Σαν να ήταν κά-

που εδώ το μυαλό μου, μάλιστα, και ο κόσμος βρισκόταν περίπου σε αυτή τη γωνία... ωραία. Να πάω λοιπόν στον παράδεισο ή να πάω για ψάρεμα; Αν αφήσω στη μεση αυτό μου το συλλογισμό, θα μου παρουσιαστεί άραγε ποτε ξανά μια τόσο καλή ευκαιρία; Έφτασα πιο κοντά από κάθε άλλη φορά στο να βρεθώ μέσα στην ουσία των πραγμάτων. Φοβάμαι ότι οι σκέψεις μου πάνε, πέταξαν πια. Θα τους σφύριζα να επιστρέψουν, αν πίστευα ότι αυτό θα έφερνε κάποιο αποτέλεσμα. Όταν μας προσφέρουν κάτι, είναι ανοησία να απαντά-με «θα το σκείρτώ». Οι σκέψεις μου δεν άφησαν κανένα ίχνος πίσω τους και δεν μπορώ να ξαναβρώ το μονοπάτι απ' όπου είχαν έρθει. Τι σκεςρτόμουν, αλήθεια; Η ανάμνηση είναι θολή. Ας δοκιμάσω τις τρεις εκείνες προτάσεις του Κομφουκίου* που ξέρεις, μπορεί να με ξαναφέρουν στην κατάσταση εκείνη. Μα την αλήθεια, δεν ξέρω αν ήταν για τα σκουπίδια ή έκσταση μοναδική. Να θυμάσαι λοιπόν: για κάθε πράγμα δεν υπάρχει παρά μόνο μία ευκαιρία.

Ποιητής: Γιατί, ερημίτη, ήρθες τόσο γρήγορα; Έβγαλα μόνο δε-κατρία σκουλήκια, έξω τα μικρά και τα κουτσουρεμένα* όμως κι αυ-τά κάνουν για τα μικρά ψάρια. Δεν καλύπτουν ολόκληρο το αγκί-στρι. Εκείνα τα σκουλήκια του χωρίου παραείναι μεγάλα. Ένας κυ-πρίνος μπορεί να γευματίσει μια χαρά με ένα από δαΰτα, χωρίς να αγγίξει καν το αγκίστρι.

Ερημίτης: Ωραία λοιπόν, πάμε. Τι θα 'λεγες να πηγαίναμε στον ποταμό Κόνκορντ; Έχει πολΰ ψάρι, φτάνει να μην έχει φουσκώσει πολΰ το νερό.

Γιατί άραγε τα αντικείμενα που βλέπουμε γΰρω μας να είναι εκείνα που συγκροτούν έναν κόσμο; Γιατί ο άνθρωπος να έχει για γείτονες μόνο αυτά τα είδη ζώων; Λες και μονάχα ένας ποντικός θα μπορούσε να κατοικεί σ' αυτήν εδώ την τρύπα. Φαντάζομαι πως ο Αίσωπος και όλη η παρέα του έχουν χρησιμοποιήσει τα ζώα με τον καλύτερο και πιο ταιριαστό τρόπο, αφού όλα τους κατά μία έννοια

Page 297: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 297

δεν είναι παρά υποζύγια, που μεταφέρουν κι από ενα κομμάτι των σκέψεων μας.

Τα ποντίκια που οτοίχειωναν το σπίτι μου δεν ήταν από τα συνη-θισμένα, τα οποία, απ' ό,τι λένε, τα έφεραν στη χώρα αυτή από άλ-λου, αλλά μια άγρια, ντόπια ράτσα, που δεν τη συναντάς στο χωριό. Έστειλα ένα από αυτά σε κάποιο διακεκριμένο φυσιοδίφη και το βρήκε εξαιρετικά ενδιαφέρον. Τότε που έχτιζα το σπίτι μου, ένα τους είχε τη φωλιά του στα θεμέλιά του και, πριν στρώσω το πάτωμα και σκουπίσω τα πριονίδια, έβγαινε τακτικά και τσιμπολογούσε τα ψίχουλα που μου έπεφταν. Το πιο πιθανό είναι να μην είχε ξαναδεί ποτέ του άνθρωπο. Σύντομα με συνήθισε, έτρεχε πάνω από τα πα-πούτσια μου και σκαρφάλωνε στα ροΰχα μου. Διέσχιζε με μεγάλη άνεση τους τοίχους του δωματίου, με σπασμωδικές κινήσεις που θύ-μιζαν σκίουρο. Μια φορά μάλιστα, καθώς καθόμουν ακουμπισμένος με τον αγκώνα μου στον πάγκο, σκαρφάλωσε στο παντελόνι μου ώσπου έ(ρτασε ως το μανίκι μου και άρχισε να τρέχει γΰρω γΰρω από το χαρτί όπου είχα τυλιγμένο το γεΰμα μου, ενώ εγώ το κρατού-σα γερά, το άπλωνα και το τραβούσα ξανά πίσω, παίζοντας μαζί του. Όταν τελικά έβγαλα ένα κομμάτι τυρί και το κράτησα ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρά μου, πλησίασε και το έφαγε με μικρές μπουκιές, καθισμένο πάνω στην παλάμη μου. Έπειτα καθάρισε με τα μπροστινά του πόδια το πρόσωπό του, σαν μΰγα, κι έφυγε.

Πολΰ σύντομα ένας μυγοχάφτης έχτισε τη φωλιά του στην απο-θήκη μου κι ένας κοκκινολαίμης τη δική του σ' ένα πεΰκο που φύ-τρωνε κολλητά στο σπίτι μου και άπλωνε τα κλαδιά του προστατευ-τικά γΰρω του. Τον Ιούνιο, μια πέρδικα {Tetrao umbellus), η οποία γενικά είναι ντροπαλό πουλί, ερχόταν με τα μικρά της από το δάσος πίσω από το σπίτι και περνούσε μπροστά από το παράθυρό μου, φωνάζοντάς τα και κακαρίζοντας σαν κλώσα, αποδεικνύοντας με τη συμπεριφορά της ότι είναι πράγματι η κλορσα του δάσους. Τα νεο-γνά σκορπίζουν αμέσως μόλις πλησιάσει άνθρωπος, ακολουθώντας το σήμα της μητέρας τους, σαν να τα παρασύρει ανεμοστρόβιλος. Τόσο πολύ μοιάζουν με ξερά ορύλλα και κλαριά, ώστε πολλοί οδοι-

Page 298: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

298 W A L D E N

πόροι δεν τα βλέπουν παρά μόνο όταν πλησιάσουν πολΰ κοντά, οπότε ακοΰν το σοΰσουρο της μάνας καθώς απομακρύνεται και τις ανήσυχες κραυγές της ή τη βλέπουν να (ρτερουγιζει για να τραβήξει την προσοχή του ανθρώπου πάνω της και μακριά από τα μικρά της. Κάποιες φορές, μάλιστα, κυλιέται και στριφογυρίζει μπροστά του με τέτοια ζέση, ώστε αυτός δυσκολεύεται προς στιγμή να καταλάβει τι πλάσμα είναι αυτό που συνάντησε στο δρόμο του. Τα νεογνά μέ-νουν ακίνητα και χαμηλώνουν ώσπου γίνονται ένα με το έδαφος ή κρΰβουν τα κεφάλια τους κάτω από ένα φΰλλο και δεν προσέχουν τίποτε άλλο παρά τις οδηγίες που τους δίνει η μάνα τους από από-σταση. Και όσο και να τα πλησιάσει ο άνθρωπος, δεν ξανατρέχουν, για να μην προδοθούν. Μπορεί ακόμα και να τα πατήσει ή να πέσει πάνω τους το βλέμμα του χωρίς να τα αντιληφθεί. Έχω κρατήσει μερικά στις παλάμες μου και το μόνο που έκαναν ήταν να παραμεί-νουν εκεί ακίνητα, χωρίς φόβο και τρεμούλιασμα, υπακούοντας στη μάνα τους και στο ένστικτό τους. Τόσο τέλειο είναι το ένστικτο αυ-τό, ώστε μια φορά, καθώς τα ακουμπούσα ξανά κάτω στα φύλλα και ένα έπεσε κατά λάθος στο πλάι, ύστερα από δέκα λεπτά το βρήκα στην ίδια ακριβώς θέση, μαζί με τα υπόλοιπα. Δεν είναι καθόλου ανώριμα, όπως τα νεογνά των περισσότερων πουλιών, αλλά πιο ανεπτυγμένα και μικρομέγαλα ακόμα και από τα κοτόπουλα. Όποι-ος αντικρίσει μια φορά την απίστευτα ώριμη αλλά ταυτόχρονα αθώα έκφραση των ορθάνοιχτων και γαλήνιων ματιών τους δεν την ξεχνά ποτέ του. Μια υψηλή νοημοσύνη μοιάζει να καθρεςρτίζεται μέσα τους. Η έκφρασή τους δείχνει όχι μόνο την αθωότητα της βρε-φικής ηλικίας, αλλά και μια σοφία που την έχει αναδείξει η εμπει-ρία. Τα μάτια αυτά δε γεννήθηκαν όταν γεννήθηκαν και τα πουλιά, αλλά απέκτησαν το καθρέφτισμά τους από τον ουρανό. Το δάσος δεν κρύβει άλλο τέτοιο πολύτιμο πετράδι. Δεν έχει συχνά την τύχη ο οδοιπόρος να κοιτάξει στα βάθη μιας τέτοιας λαμπερής πηγής. Ο ανίδεος ή ασυνείδητος κυνηγός συχνά πυροβολεί τη μάνα σε τέτοιες περιστάσεις, αφήνοντας τα μικρά να γίνουν θηράματα κάποιου αρ-πακτικού ζώου ή πουλιού, ή να πεθάνουν και να γίνουν σιγά σιγά

Page 299: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 299

ένα με τα σάπια φύλλα που τόσο πολΰ τους μοιάζουν. Λένε πως, αν έχει κλωσήσει κότα το αυγό τους και δεν έχουν γνωρίσει την πραγ-ματική τους μάνα, την πρώτη φορά που θα ακούσουν κάποιο θόρυ-βο σκορπίζουν και χάνονται για πάντα, γιατί δεν υπάρχει η κραυγή της μητέρας τους να τα καλέσει ξανά κοντά της. Αυτές λοιπόν ήταν οι κότες και τα κοτόπουλά μου.

Είναι εντυπωσιακό αν σκεορτεί κανείς πόσα πλάσματα ζουν άγρια κι ελεύθερα, κρυμμένα στο δάσος, κι όμως τόσο κοντά στους ανθρώπινους οικισμούς, που την ύπαρξή τους μονάχα οι κυνηγοί την υποπτεύονται. Πόσο απομονωμένη καταφέρνει και ζει η βίδρα στην περιοχή αυτή! Φτάνει το ένα μέτρο και τριάντα εκατοστά μήκος, ψη-λή όσο ένα μικρό αγόρι, συχνά χωρίς να την έχει αντικρίσει μάτι αν-θρώπου. Παλαιότερα είχα δει ρακούν στο δάσος πίσω από το σπίτι μου και εξακολουθούσα για καιρό να ακούω το κλάμα τους τη νύ-χτα. Συνήθως τα μεσημέρια, μετά το (ρύτεμα, ξεκουραζόμουν μια δυο ώρες στον ίσκιο, έτρωγα και διάβαζα λιγάκι κοντά σε μια πηγή, που τροφοδοτούσε με νερό ένα βάλτο και ένα ρυάκι και ξεπηδούσε κάτω από το λόφο του Μπρίστερ, μισό μίλι από το χωράφι μου. Έφτανα εκεί περνώντας από μια σειρά μικρά, κατάφυτα φαράγγια, γεμάτα νεαρά πεύκα, που κοντά στην πηγή δημιουργούσαν δάσος. Εκεί, σ' ένα κρυφό και σκιερό σημείο, κάτω από μια πυκνή λευκή πεύκη, καθόμουν στο καθαρό και καταπράσινο γρασίδι. Είχα σκά-ψει ο ίδιος μια γούρνα, απ' όπου έβγαζα έναν κουβά καθαρό νερό προσέχοντας να μην τη λασπώνω κι εκεί πήγαινα σχεδόν κάθε μέρα το μεσοκαλόκαιρο, την ώρα που η λίμνη ήταν πιο ζεστή. Εκεί οδη-γούσε και μια μπεκάτσα τα μικρά της για να σκάψουν στη λάσπη για σκουλήκια, πετώντας τριάντα εκατοστά από πάνω τους, καθώς εκεί-να έτρεχαν σε φάλαγγα. Μόλις όμως με αντιλαμβανόταν, άφηνε τα μικρά της κι άρχιζε να κάνει κύκλους γύρω μου, πλησιάζοντας όλο και πιο πολύ, ώσπου έφτανε περίπου ενάμισι μέτρο μακριά μου, κά-νοντας πως έχει σπάσει φτερά και πόδια για να τραβήξει την προσο-χή μου πάνω της και μακριά από τα μικρά της, τα οποία ήδη είχαν ξαναρχίσει την παρέλασή τους με λεπτές και νευρικές κραυγές, σε

Page 300: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

300 W A L D E N

μονή σειρά, διασχίζοντας το βάλτο, όπως τους πρόσταζε η μάνα τους. Άλλες φορές πάλι άκουγα τα τσιρίγματα των μικρών χωρίς να βλέπω τη μάνα. Εκεί, πάνω από την πηγή, κάθονταν τα τρυγόνια ή φτερούγιζαν πάνω από το κεφάλι μου, στις ορυλλωσιές των ρόμπο-λων, πηγαίνοντας από το ένα κλαρί στο άλλο. Έβλεπα συχνά έναν κόκκινο σκίουρο να κατηφορίζει όλο περιέργεια το κλαδί ενός δέ-ντρου εκεί κοντά. Αρκεί να καθίσει κανείς ακίνητος αρκετή ώρα σε κάποιο καλό σημείο του δάσους και θα δει όλους τους κατοίκους του να περνούν από εκεί και να κάνουν γνωστή την παρουσία τους, ο καθένας με τη σειρά του.

Έγινα επίσης μάρτυρας κάποιων συμβάντων με λιγότερο ειρηνι-κό χαρακτήρα. Μια μέρα, όταν πήγα στο σωρό μου με τα ξΰλα, ή μάλλον στο σωρό μου με τα απομεινάρια δέντρων, παρατήρησα δυο μεγάλα μυρμήγκια, το ένα κόκκινο, το άλλο μαΰρο και πολΰ μεγαλύ-τερο, με μήκος σχεδόν ενάμισι εκατοστό, να παλεύουν άγρια. Μόλις γραπώνονταν δε χαλάρωναν τη λαβή τους, αλλά πάλευαν και κυλιό-νταν χωρίς διακοπή πάνω στα πριονίδια που ήταν σκορπισμένα ολό-γυρα. Κοιτάζοντας πιο προσεκτικά, είδα με μεγάλη μου έκπληξη ότι όλη η περιοχή ήταν γεμάτη με παρόμοιους πολεμιστές, ότι δεν επρό-κειτο για duellum, αλλά για bellum. * Ήταν ένας πόλεμος ανάμεσα σε δυο φυλές μυρμηγκιών, τα κόκκινα εναντίον των μαύρων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις δυο κόκκινα πάλευαν με ένα μαΰρο. Όλοι οι λό-φοι και όλες οι κοιλάδες του σημείου όπου φυλούσα τα καυσόξυλά μου ήταν γεμάτοι από τις στρατιές αυτές των Μυρμιδόνων και στο έδαφος κείτονταν ήδη αμέτρητοι νεκροί και ετοιμοθάνατοι, κόκκινοι και μαύροι. Πρόκειται για το μοναδικό πόλεμο στον οποίο έχω ποτέ μου παραστεί, για το μοναδικό πεδίο μάχης στο οποίο έχω ποτέ πα-τήσει το πόδι μου όσο μαινόταν ακόμα η μάχη. Ήταν ένας εμφύλιος πόλεμος αλληλοεξόντωσης: από τη μία οι κόκκινοι δημοκρατικοί, από την άλλη οι μαύροι ιμπεριαλιστές. Παντού τριγύρω πολεμούσαν μέχρι θανάτου, χωρίς τον παραμικρό θόρυβο και με αποφασιστικό-

* Duellum: μονομαχία, bellum: μάχη. (Σ.τ.Μ.)

Page 301: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 301

τητα πολΰ μεγαλύτερη από εκείνη των ανθρώπων. Παρακολούθησα ένα ζευγάρι να παλεύει σφιχταγκαλιασμένο σε μια μικρή ηλιόλου-στη κοιλάδα ανάμεσα στα ξΰλα. Ήταν μεσημέρι, κι όμως ήξερα ότι θα πολεμούσαν ώσπου να δύσει ο ήλιος ή ώσπου ο ένας από τους δυο να χάσει τη ζωή του. Ο πιο μικρόσωμος κόκκινος πολεμιστής εί-χε μαγκώσει σαν σε μέγγενη τον αντίπαλό του από την μπροστινή άρθρωση και δεν έπαυε οΰτε στιγμή να δαγκώνει τη μία από τις κε-ραίες του κοντά στη ρίζα, έχοντας ήδη κόψει την πρώτη. Εκείνος, από την άλλη, πιο μεγαλόσωμος και πιο δυνατός, τον τίναζε πέρα δώθε και, όπως είδα πλησιάζοντας πιο κοντά, του είχε ήδη αποσπά-σει αρκετά άκρα. Πάλευαν με μεγαλύτερο πείσμα και από τα μπουλ-ντόγκ ακόμα. Κανείς από τους δυο δεν έδειχνε την παραμικρή διά-θεση για υποχώρηση. Ήταν προφανές πως η πολεμική τους ιαχή ήταν «νίκη ή θάνατος». Εν τω μεταξύ, ένα μοναχικό κόκκινο μυρμή-γκι πλησίαζε από τη μια πλαγιά της κοιλάδας, προφανώς γεμάτο εν-θουσιασμό που είτε είχε ξαποστείλει τον αντίπαλό του είτε δεν είχε ακόμη λάβει μέρος στη μάχη. Μάλλον το δεύτερο, γιατί δε φαινόταν να έχει χάσει οΰτε ένα πόδι. Ήταν φανερό ότι επρόκειτο για ένα από εκείνα που η μητέρα τους τα είχε αποχαιρετήσει με τη φράση «ή ταν ή επί τας». Ή αλλιώς, σαν άλλος Αχιλλέας, η μήνις του τον είχε ως τότε κρατήσει μακριά από τη μάχη και τώρα κατέφθανε για να πάρει εκδίκηση για τον Πάτροκλό του. Έμεινε για λίγο να παρατη-ρεί την άνιση μάχη από μακριά - αφού τα μαύρα μυρμήγκια είχαν σχεδόν διπλάσιο μέγεθος από τα κόκκινα - κι έπειτα πλησίασε με γοργό βήμα και στάθηκε προσοχή κοντά στους δύο μαχόμενους. Στη συνέχεια, δράττοντας την πρώτη ευκαιρία που του παρουσιάστηκε, όρμησε πάνω στο μαύρο πολεμιστή και άρχισε να τον δαγκώνει στο δεξί μπροστινό πόδι, αφήνοντάς τον να διαλέξει κάποιο από τα δικά του μέλη. Κι έτσι οι μαχόμενοι είχαν γίνει πια τρεις, ενωμένοι μέχρι θανάτου, κολλημένοι θαρρείς με ένα νέο, επαναστατικό είδος κόλ-λας που ξεπερνούσε κάθε άλλη σε δύναμη. Δε θα είχα απορήσει κα-θόλου αν ανακάλυπτα ότι καθεμιά από τις δυο αντίπαλες στρατιές είχε τη στρατιωτική της μπάντα τοποθετημένη πάνω σε κάποιο κο-

Page 302: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

302 W A L D E N

vtlvd κομματάκι ξΰλου, να παίζει τον εθνικό της ΰμνο όσο διαρκού-σε η μάχη για να ενθαρρύνει τους διστακτικούς πολεμιστές και να τονώσει το ηθικό των ετοιμοθάνατων. Κι εγώ ο ίδιος έπιασα τον εαυτό μου να νιώθει κάποιον ενθουσιασμό, σαν να επρόκειτο για μάχη μεταξύ ανθρώπων. Όσο περισσότερο το εξετάζει κανείς, τόσο λιγότερες διαφορές ανακαλύπτει. Το σίγουρο είναι ότι καμία από τις μάχες που έχει καταγραφεί στην ιστορία του Κόνκορντ, για να μην πω ολόκληρης της Αμερικής, δεν μπορεί να συγκριθεί με τη μά-χη εκείνη των μυρμηγκιών, είτε ως προς τους αριθμούς των αντιπά-λων είτε ως προς τον πατριωτισμό και τον ηρωισμό που επέδειξαν. Το πλήθος των πολεμιστών και το μέγεθος της σφαγής την έκανε ισάξια με τις μάχες του Άουστερλιτς και της Δρέσδης.* Κι όσο για την περίφημη μάχη του Κόνκορντ, τι να πει κανείς! Δυο νεκροί από την πλευρά των πατριωτών και ένας τραυματίας, ο Λούθερ Μπλάν-σαρντ! Ενώ εδώ, το καθένα από τα μυρμήγκια ήταν ένας νέος Μπά-τρικ** - «Πυρ! Για όνομα του Θεού, πυρ!» - και χιλιάδες είχαν τη μοίρα του Ντέιβις και του Χόσμερ.*** Ούτε ένας μισθοφόρος δεν υπήρχε εδώ. Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι μάχονταν για κάποια αρχή, όπως έκαναν οι πρόγονοί μας, και όχι για να αποφύ-γουν να πληρώσουν μερικές πενταροδεκάρες φόρο για το τσάι τους.**** Και τα αποτελέσματα της μάχης αυτής θα είναι τουλάχι-στον το ίδιο σημαντικά και αξιομνημόνευτα για εκείνους τους οποί-ους αφορά, όσο κι αυτά της μάχης του Μπάνκερ Χιλ.*****

Πήρα το ξύλο πάνω στο οποίο πάλευαν τα τρία μυρμήγκια που περιέγραψα παραπάνω, το μετέφερα στο σπίτι μου και το τοποθέτη-σα κάτω από ένα ποτήρι στο περβάζι του παραθύρου, για να παρα-

* Δυο από τις πιο αιματηρές ναπολεόντειες μάχες. (Σ.τ.Μ.) ** John Buttrick: ο διοικητής των Αμερικανών πατριωτών στη μάχη του Κόν-

κορντ, στις 19 Απριλίου 1775. (Σ.τ.Μ.) *** Οι δύο Αμερικανοί που σκοτώθηκαν στη μάχη του Κόνκορντ. {Σ.τ.Μ.)

**** Σαρκαστική αναφορά σε μία από τις αφορμές της αμερικανικής επανά-οταοτης. (Σ.τ.Μ) ***** Τοποθεσία μιας μάχης του πολέμου της αμερικανικής ανεξαρτησίας (Σ.τ.Μ.)

Page 303: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 303

τηρήσω την εξέλιξη. Πλησιάζοντας ένα μικροσκόπιο στο πρώτο κόκ-κινο μυρμήγκι, διαπίστωσα ότι, παρ' όλο που δεν ειχε πάψει να δα-γκώνει το πλησιέστερο μπροστινό πόδι του αντιπάλου του και είχε καταφέρει να αποκόψει και τη δεύτερη κεραία του, το δικό του στή-θος ήταν σκισμένο, αφήνοντας έκθετα τα εσωτερικά του όργανα στα σαγόνια του μαΰρου πολεμιστή, ο θώρακας του οποίου προφανώς ήταν πολΰ σκληρός για να μπορέσει να διαρρηχθεί - και οι μαύροι γρανάτες των ματιών του έλαμπαν με την αγριάδα εκείνη που μονά-χα η μάχη μπορεί να προκαλέσει. Συνέχισαν την πάλη τους για μισή ώρα ακόμα και, όταν ξανακοίταξα, είδα ότι ο μαύρος στρατιώτης εί-χε αποκόψει τα κεφάλια και των δύο αντιπάλων του. Τα ζωντανά ακόμα κεφάλια κρέμονταν στα πλευρά του, σαν φρικτά τρόπαια στη σέλα κάποιου έφιππου πολεμιστή. Το καθένα τους κρατιόταν προ-φανώς μαγκωμένο στο σώμα του με την ίδια δυνατή δαγκωματιά, ενώ αυτός προσπαθούσε αδύναμα να τα ξεφορτωθεί, έχοντας απο-μείνει κι ο ίδιος χωρίς κεραίες και με το υπόλειμμα ενός μόνο πο-διού. Τελικά, έπειτα από μισή ώρα ή και παραπάνω, τα κατάφερε. Σήκωσα το ποτήρι κι αμέσως πλησίασε την άκρη του περβαζιού και χάθηκε πέφτοντας. Αν επέζησε τελικά και αν πέρασε τις μέρες που του απέμεναν σε κάποιο νοσοκομείο ανάπηρων βετεράνων, αυτό δεν το γνωρίζω. Πάντως δε νομίζω να ήταν σε θέση να προσφέρει κανενός είδους υπηρεσίες στην πατρίδα του από εκεί και πέρα. Ποτέ δεν έμαθα ποια από τις δύο πλευρές νίκησε, ούτε και ποια ήταν η αι-τία του πολέμου. Όμως για όλη την υπόλοιπη ημέρα ένιωθα έξαψη και οδύνη, σαν η άγρια και αιματηρή μάχη της οποίας είχα γίνει μάρ-τυρας μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μου να ήταν ανθρώπινη.

Ο Κίρμπι και ο Σπενς στο βιβλίο τους Εισαγωγή στην εντομολσγία αναφέρουν ότι μάχες μεταξύ μυρμηγκιών παρατηρούνται από αρ-χαιοτάτων χρόνων, με καταγραμμένες μάλιστα και τις ημερομηνίες διεξαγωγής τους, αν και, όπως ισχυρίζονται, από τους σύγχρονους μονάχα ο Ιμπέρ* φαίνετοχι να έχει παραστεί σε κάποια τέτοια. «Ο

* Pierre Huber (1777-1840): Γάλλος εντομολόγος. (Ζτ.Μ)

Page 304: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

304 W A L D E N

Ενέα Σίλβιο*», γράφουν, «αφοΰ κάνει μια εμπεριστατωμένη αναφο-ρά σε μια τέτοια μάχη, η οποία είχε διεξαχθεί με εξαιρετικό πείσμα ανάμεσα σε μια μικρόσωμη και σε μια μεγαλόσωμη φυλή μυρμη-γκιών στον κορμό μιας αχλαδιάς», προσθέτει ότι «η μάχη αυτή έλα-βε χώρα κατά τη θητεία του πάπα Ευγένιου Δ', παρουσία του Νίκο-λας Πιστοριένσις, διακεκριμένου δικηγόρου, ο οποίος διηγήθηκε ολόκληρο το ιστορικό της με τη μεγαλύτερη πιστότητα». Μια περί-πτωση παρόμοιων εχθροπραξιών μεταξύ μεγαλόσωμων και μικρό-σωμων μυρμηγκιών έχει καταγράψει και ο Όλαους Μάγκνους**, μετά τη λήξη των οποίων, απ' ό,τι λέει, τα μικρόσωμα, που είχαν βγει νικητές, έθαψαν τα πτώματα των στρατιωτών τους, αφήνοντας αντί-θετα τα πτώματα των γιγάντιων εχθρών τους βορά για τα πουλιά. Το περιστατικό αυτό συνέβη λίγο πριν από την εκδίωξη του τυράννου Χριστιανού Β' από τη Σουηδία. Η μάχη της οποίας υπήρξα μάρτυρας εγώ έλαβε χώρα κατά την προεδρεία Πολκ***, πέντε χρόνια πριν από την ψήφιση του νόμου του Γουέμπστερ για τους φυγάδες σκλά-βους.****

Πολλά ατσοΰμπαλα σκυλιά του χωρίου, ικανά μονάχα να βρί-σκουν τα ίχνη κάποιας χελώνας στο κελάρι των τροφίμων, περνού-σαν το χρόνο τους στο δάσος, εν αγνοία του αφεντικού τους, μυρίζο-ντας μάταια παλιές φωλιές από αλεπούδες και τρύπες από μαρμό-τες. Αρκετές φορές ακολουθούσαν κάποιον άλλο, πιο ξύπνιο και μι-κρόσωμο κοπρίτη, που μάλλον ήταν πιο ικανός στο να τρομάζει τους κατοίκους του δάσους, ο οποίος ελισσόταν σβέλτα ανάμεσα στους θάμνους και τα δέντρα, με αποτέλεσμα σύντομα να ξεμένουν πολύ

* Το όνομα του πάπα Πίου Β' (1405-1464). (Σ.τ.Μ.) ** Olaus Magnus (1490-1558): Σουηδός ιστορικός και αρχιεπίσκοπος της Ου-

ψάλα. (Σ.τ.Μ.) *** James Polk (1795-1849): 11ος πρόεδρος των ΗΠΑ. (Σ.τ.Μ.)

**** Νόμος που εισήγαγε ο γερουσιαστής Ντανιέλ Γουέμπστερ το 1850, ο οποί-ος υποχρέωνε κάθε αστυνομικό των ΗΠΑ να συλλαμβάνει οποιονδήποτε μαΰρο ήταν ύποπτος ως σκλάβος ορυγάς και ο οποίος ενέτεινε τη ρήξη μεταξύ βόρειων και νότιων πολιτειών. (2".τ.Μ.)

Page 305: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 305

πισω του. Γάβγιζαν λοιπόν απειλητικά προς τη μεριά κάποιου μι-κρού σκίουρου που είχε εμφανιστεί σ' ένα κλαδί για να δει τι συμ-βαίνει κι έπειτα έτρεχαν μακριά, λυγίζοντας τους θάμνους με το βά-ρος τους, πιστεύοντας ότι βρίσκονται στα ίχνη κάποιου αδέσποτου γέρβιλλου ή άλλου τρωκτικού. Μια φορά είδα, με μεγάλη μου έκπλη-ξη, μια γάτα να προχωρά κατά μήκος της πετρώδους όχθης της λί-μνης. Μου έκανε εντύπωση, μια και τα ζώα αυτά σπανίως απομα-κρύνονται από το σπίτι τους. Κι εκείνη πάντως δε φάνηκε να εκ-πλήσσεται λιγότερο. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και ο μεγαλύτερος σπι-τόγατος, που δεν κάνει όλη μέρα τίποτ' άλλο από το να ξαπλώνει στο χαλί, μόλις βρεθεί στο δάσος δείχνει να αισθάνεται σαν στο σπίτι του και έτσι κλεφτά κι αθόρυβα όπως κινείται, μοιάζει πιο ντόπιος και από τους μόνιμους κατοίκους του δάσους. Μια άλλη φορά, όταν είχα πάει να μαζέψω βατόμουρα, συνάντησα μια γάτα με τα μικρά της στην ερημιά, στ' αλήθεια άγρια, κι αυτή και τα γατάκια της. Όλα τους μόλις με είδαν μιμήθηκαν τη μητέρα τους: καμπούριασαν τη ρά-χη τους και άρχισαν να με απειλούν δείχνοντας τα δόντια τους. Λίγα χρόνια πριν έρθω να μείνω στο δάσος, σε ένα από τα αγροτόσπιτα του Λίνκολν που βρίσκονται πιο κοντά στη λίμνη, εκείνο του κυρίου Γκίλιαν Μπέικερ, ζούσε, καθώς λένε, μια «φτερωτή γάτα». Όταν πέ-ρασα να τη δω τον Ιούνιο του 1842 έλειπε για κυνήγι στο δάσος, κα-τά πώς συνήθιζε, και η ιδιοκτήτριά της (δεν είμαι σίγουρος αν η γά-

< τα ήταν αρσενική ή θηλυκή, γι' αυτό και χρησιμοποιώ το συνηθέστε-ρο, θηλυκό γένος) μου είπε ότι είχε εμφανιστεί στην περιοχή λίγο παραπάνω από ένα χρόνο πριν, τον Απρίλιο, και ότι τελικά την πή-ραν στο σπίτι. Μου είπε ακόμα ότι είχε χρώμα σκούρο καφετί προς το γκρίζο, ένα λευκό σημάδι στο λαιμό, λευκά πόδια και μια μεγάλη φουντωτή ουρά, σαν της αλεπούς. Το χειμώνα η γούνα της πύκνωνε και άπλωνε στα πλευρά της, σχηματίζοντας κάτι σαν φτερούγες, με μήκος είκοσι πέντε με τριάντα εκατοστά και πλάτος έξι. Κάτω από το σαγόνι της το τρίχωμα σχημάτιζε μια τούφα, με την επάνω πλευρά φουντωτή και την κάτω συμπαγή σαν τσόχα. Την άνοιξη οι αποςρύ-σεις αυτές έπε(ρταν. Μου έδωσαν ένα ζευγάρι τέτοια «(ρτερά», τα

Page 306: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

306 W A L D E N

οποία έχω ακόμα. Δεν έχουν πάνω τους το παραμικρό ίχνος μεμβρά-νης. Κάποιοι πίστευαν ότι η γάτα εκείνη ήταν κατά ένα μέρος ιπτά-μενος σκίουρος ή κάποιο άλλο άγριο ζώο, πράγμα που δεν αποκλεί-εται καθόλου, μια και, συμφωνά με τους ορυσιοδίφες, από την ένωση της νυφίτσας και της σπιτικής γάτας μπορούν να γεννηθούν καρπερά υβρίδια. Αυτό θα ήταν το πιο κατάλληλο είδος γάτας για μένα, αν ήθελα μια γάτα. Διότι, γιατί να μην είναι και η γάτα του ποιητή φτε-ρωτή, όπως και το άλογό του;

Το φθινόπωρο έρχονταν οι βουτηχτάρες {Colymbus glacialis), όπως συνήθως, για να περάσουν την περίοδο της πτερόρροιάς τους και να κολυμπήσουν στη λίμνη, κάνοντας όλο το δάσος να αντηχεί με το άγριο γέλιο τους νωρίς το πρωί, πριν ακόμα σηκωθώ από το κρε-βάτι. Μόλις διαδοθούν τα πρώτα νέα του ερχομού τους, όλοι οι με-γάλοι κυνηγοί ξεσηκώνονται, ανεβαίνουν στα κάρα τους ή ξεκινούν με τα πόδια, με τις ακριβές καραμπίνες τους, τις κωνικές σφαίρες και τα κιάλια τους. Καταφθάνουν μέσα από το δάσος θροΐζοντας σαν φύλλα φθινοπωρινά, δέκα τουλάχιστον άνδρες για κάθε πουλί. Κάποιοι στήνονται στη μια πλευρά της λίμνης, κάποιοι στην άλλη, αφού το καημένο το πουλί δεν μπορεί να είναι πανταχού παρόν. Αν βουτήξει εκεί, θα πρέπει λογικά να αναδυθεί από εδώ. Να όμως που σηκώνεται ο καλός άνεμος του Οκτώβρη, κάνοντας τα φύλλα να τρέ-μουν και την επιφάνεια του νεροΰ να κυματίζει, έτσι που να μην μπορούν οι εχθροί της βουτηχτάρας οΰτε να τη δουν οΰτε να την ακούσουν, κι ας σαρώνουν με τα κιάλια τους τη λίμνη, κι ας αναστα-τώνουν όλο το δάσος με τις τουφεκιές τους. Τα κύματα υψώνονται γενναιόδωρα και σκάνε θυμωμένα, παίρνοντας το μέρος όλων των πουλιών της λίμνης, και οι καημένοι οι κυνηγοί μας αναγκάζονται να γυρίσουν στο χωριό με την ουρά στα σκέλια, στα μαγαζιά και στις δουλειές τους που άφησαν στη μέση. Όμως, δυστυχώς, πολύ συχνά το κυνήγι τους στέφεται από επιτυχία. Πολλές φορές, όταν έβγαινα νωρίς το πρωί για να φέρω έναν κουβά νερό, έβλεπα το αρχοντικό εκείνο πουλί να απομακρύνεται από τον όρμο της λίμνης που βρι-σκόταν κοντά στο σπίτι μου, λίγα μέτρα μακριά. Αν προσπαθούσα

Page 307: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 307

να το ακολουθήσω με τη βάρκα για να δω τους ελιγμούς του, θα βου-τούσε στο νερό και θα χανόταν για τα καλά από τα μάτια μου και δε θα το ξανάβλεπα παρά μόνο πολλές ώρες αργότερα. Όμως όσο πα-ρέμενε στην επιφάνεια δεν μπορούσε να μου παραβγεί. Γι' αυτό και συνήθως, μόλις αντιλαμβανόταν την παρουσία μου, εξαφανιζόταν τάχιστα.

Ένα εξαιρετικά ήρεμο απόγευμα του Οκτώβρη - μια από εκείνες τις ημέρες που συνήθως βλέπεις τις βουτηχτάρες να κάθονται στην επιφάνεια των λιμνών, σαν το χνούδι της γαλατσίδας - καθώς κωπη-λατούσα κατά μήκος της βόρειας ακτής και αφού είχα ψάξει πολλή ώρα να βρω ένα από τα πουλιά αυτά, ξαφνικά ένα που αρμένιζε από την όχθη προς το κέντρο της λίμνης μερικά μέτρα μονάχα μακριά μου προδόθηκε από το άγριο γέλιο του. Το κυνήγησα και αμέσως βούτηξε, αλλά όταν αναδύθηκε ήμασταν πιο κοντά ο ένας στον άλλο. Βούτηξε ξανά, αλλά εγώ υπολόγισα λάθος την κατεύθυνση που θα έπαιρνε και, όταν αναδύθηκε για δεύτερη φορά, η απόσταση μεταξύ μας ήταν περίπου διακόσια πενήντα μέτρα, αφού είχα βοηθήσει κι εγώ από τη μεριά μου να απομακρυνθούμε ο ένας από τον άλλο. Γι' άλλη μια φορά γέλασε δυνατά και για αρκετή ώρα, κι αυτή τη φορά είχε καλό λόγο. Έκανε τόσο πονηρούς ελιγμούς, που μου ήταν αδύ-νατο να το πλησιάσω παραπάνω από τριάντα μέτρα. Κάθε φορά που ξανάβγαινε στην επιφάνεια έστρεφε το κεφάλι του δεξιά αριστερά, παρατηρώντας ψύχραιμα νερό και στεριά και, απ' ό,τι φαινόταν, διάλεγε την πορεία που θα ακολουθούσε, έτσι ώστε να αναδυθεί σε κάποιο σημείο με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση νερού γύρω του και όσο το δυνατόν μακρύτερα από τη βάρκα. Ήταν εκπληκτικό το πόσο γρήγορα έπαιρνε και εκτελούσε την απόφαση του. Με οδή-γησε αμέσως στην πιο φαρδιά μεριά της λίμνης και δεν μπορούσα να τη διώξω από εκεί όσο κι αν προσπαθούσα. Ενώ το πουλί αναλογι-ζόταν την επόμενη κίνηση του, εγώ από τη μεριά μου προσπαθούσα να διαβάσω τη σκέψη του. Ήταν ένα όμορφο παιχνίδι πάνω στη λεία επιφάνεια της λίμνης: άνθρωπος εναντίον βουτηχτάρας. Ξαφνι-κά, το πιόνι του αντιπάλου σου εξαφανίζεται κάτω από τη σκακιέρα

Page 308: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

308 W A L D E N

και το ζητούμενο είναι να τοποθετήσεις το δικό σου πιόνι όσο το δυ-νατόν πιο κοντά στο σημείο όπου θα εμφανιστεί το δικό του. Κά-ποιες φορές το πουλί αναδυόταν εντελώς απρόσμενα από την αντί-θετη πλευρά της βάρκας, έχοντας περάσει προφανώς από κάτω της. Τόσο μεγάλη αντοχή είχε και τόσο ακούραστο ήταν, ώστε ακόμα και όταν είχε απομακρυνθεί πολΰ, δε δίσταζε να βουτήξει ξανά. Και τό-τε κανείς δεν μπορούσε να διαπιστώσει σε ποιο σημείο κάτω από την ατάραχη επιφάνεια μπορεί να κολυμπούσε σαν ψάρι, γιατί και αντοχή και ικανότητα διέθετε για να επισκεφθεί ακόμα και το πιο βαθύ σημείο της λίμνης. Λένε πως έχουν πιάσει βουτηχτάρες στις λί-μνες της Νέας Υόρκης σε βάθος είκοσι πέντε μέτρων με αγκίστρια που είχαν δολώσει για πέστροφες - και η λίμνη Ουόλντεν είναι ακό-μα πιο βαθιά. Πόση έκπληξη πρέπει να νιώθουν τα ψάρια βλέποντας τον παράξενο αυτό επισκέπτη, να κολυμπάει με ταχύτητα ανάμεσα στα κοπάδια τους! Κι όμως, έδειχνε να γνωρίζει το δρόμο της κάτω από το νερό με την ίδια σιγουριά που τον γνώριζε και στην επιφά-νεια. Εκτός αυτού, στο βυθό κολυμπούσε πολύ πιο γρήγορα. Μια δυο φορές είδα ένα ανεπαίσθητο κυματάκι στο σημείο όπου πλησία-ζε την επιφάνεια για να αναδυθεί ξανά, βγάζοντας για λίγο μόνο το κεφάλι της για να κάνει αναγνώριση εδάφους κι έπειτα να ξαναβου-τήξει αμέσως. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το καλύτερο που είχα να κάνω ήταν να ξαποστάσω πάνω στα κουπιά μου και να περιμένω τις επανεμφανίσεις της, παρά να προσπαθώ να υπολογίσω πού θα αναδυόταν ξανά. Γιατί πολύ συχνά, ενώ είχα στραμμένη όλη μου την προσοχή στην επιφάνεια από τη μια πλευρά της βάρκας, με ξάφνια-ζε το απόκοσμο γέλιο της που ακουγόταν από πίσω μου. Μα γιατί, αφού επιδείκνυε τόση πανουργία, κάθε φορά που έβγαινε στην επι-φάνεια πρόδιδε την παρουσία της με το δυνατό αυτό γέλιο; Δεν έφτανε το ολόλευκό της στήθος που φαινόταν από μακριά; Τι χαζή βουτηχτάρα, είπα μέσα μου. Ένα ακόμα στοιχείο που την πρόδιδε ήταν ο παφλασμός του νερού τη στιγμή που αναδυόταν. Ύστερα από μία ώρα παιχνιδιού, έμοιαζε το ίδιο ακούραστη, βουτούσε το ίδιο πρόθυμα και κολυμπούσε ακόμα πιο μακριά απ' ό,τι στην αρχή.

Page 309: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΓΡΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ 309

Ήταν εκπληκτικό το πόσο ατάραχα αρμένιζε μακριά μόλις αναδυό-ταν στην επιφάνεια, κωπηλατώντας μονάχα με τα μεμβρανώδη πό-δια της. Η συνηθισμένη της φωνή ήταν εκείνο το δαιμονικό γέλιο, που έμοιαζε κάπως με την κραυγή της νερόκοτας. Κάποιες φορές όμως, όταν είχε καταφέρει να με ξεγελάσει τελείως, ξαναβγαίνο-ντας στην επιφάνεια πολΰ μακριά μου, έβγαζε ένα μακρόσυρτο, αλ-λόκοτο ουρλιαχτό, που θύμιζε περισσότερο αλΰχτημα λΰκου παρά κραυγή πουλιού. Μου έφερνε στο μυαλό την εικόνα ενός άγριου ζώ-ου που χαμηλώνει τη μουσούδα του στο έδαφος και ουρλιάζει γοε-ρά. Αυτή ήταν η κραυγή του - ίσως ο πιο άγριος ήχος που ακούγεται ποτέ στην περιοχή αυτή, που κάνει όλα τα δάση να αντηχούν. Κατέ-ληξα στο συμπέρασμα ότι πρέπει να γελούσε κοροϊδεύοντας τις προ-σπάθειές μου, σίγουρη για την πονηριά και την αντοχή της. Παρ' όλο που ως αυτή την ώρα ο ουρανός είχε σκεπαστεί με σύννεφα, η λίμνη ήταν τόσο ατάραχη, ώστε διέκρινα καθαρά τα σημεία όπου τάραζε την επιφάνεια καθώς αναδυόταν, ακόμα και όταν δεν την άκουγα. Το λευκό της στήθος, η άπνοια και η ηρεμία του νερού, όλα αυτά ήταν εναντίον της. Με τα πολλά, αφού αναδύθηκε καμιά διακοσαριά μέτρα μακριά μου, έβγαλε ένα από εκείνα τα μακρόσυρτα ουρλια-χτά, σαν να καλούσε το θεό των βουτηχτάρων να τη βοηθήσει. Αμέ-σως σηκώθηκε ένας άνεμος από τα ανατολικά, που έκανε την επιφά-νεια της λίμνης να κυματίσει και γέμισε όλη την ατμόσφαιρα με υγρασία. Εντυπωσιάστηκα* μου φάνηκε ότι ήταν η απάντηση στις προσευχές του πουλιού, ότι ο θεός του είχε θυμώσει μαζί μου. Έτσι το άφησα να εξαφανιστεί πέρα μακριά, στην ταραγμένη λίμνη.

Τις φθινοπωρινές ημέρες καθόμουν και παρακολουθούσα ώρες ατέλειωτες τις αγριόπαπιες να κόβουν βόλτες πέρα δώθε και να κο-λυμπούν καταμεσής στη λίμνη, διατηρώντας πάντα μεγάλη απόσταση από μένα - κόλπα που μάλλον θα έχουν λιγότερη ανάγκη να εφαρ-μόζουν στους έρημους βάλτους της Λουιζιάνα. Όταν αναγκάζονταν να απογειωθούν, μερικές φορές έκαναν κύκλους σε μεγάλο ύψος γύ-ρω από τη λίμνη και τότε φαίνονταν σαν μαύρες κουκκίδες στον ου-ρανό. Από εκεί ψηλά πολύ εύκολα θα μπορούσαν να δουν τις άλλες

Page 310: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

310 W A L D E N

λίμνες και το ποτάμι. Και πάνω που νόμιζα ότι είχαν φύγει για τα καλά, να τες πάλι, να κατεβαίνουν λοξά προς κάποιο μακρινό και ανοιχτό σημείο της λίμνης, τετρακόσια μέτρα πιο περα. Όμως τι άλ-λο παρεκτός της ασφάλειας κέρδιζαν κολυμπώντας στο κέντρο της λίμνης Ουόλντεν, αυτό δεν το γνωρίζω, εκτός κι αν αγαπούν το νερό της για τους ίδιους λόγους που το αγαπώ κι εγώ.

Page 311: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ

Τον Οκτώβριο πήγαινα και μάζευα άγρια σrαqρυλια από τα λιβάδια κοντά στο ποτάμι. Γύριζα φορτωμένος τσαμπιά, που πιο πολΰ άξιζαν για την ομορφιά και την ευωδιά τους παρά ως τροφή. Εκει θαύμαζα επίσης τους καρπούς του μΰρτιλλου, παρ' όλο που εκείνους δεν τους μάζευα. Έμοιαζαν με μικρά, κέρινα στολίδια, με πετράδια που εί-χαν ξεπηδήσει από το χορτάρι των λιβαδιών, έτσι μαργαριταρένιοι και κατακόκκινοι που ήταν. Αυτοΰς τους πανέμορφους καρπούς οι βάρβαροι αγρότες τους μαζεύουν με μια τσουγκράνα, τραυματίζο-ντας το τρυφερό λιβάδι. Αλόγιστοι, μετράνε τα λάςρυρα των λειμώ-νων μονάχα με τους μεδίμνους και τα δολάρια κι έπειτα τα πουλάνε στη Βοστόνη και στη Νέα Υόρκη. Εκεί θα τα λιώσουν και θα τα κά-νουν μαρμελάδα, για να ικανοποιηθούν και οι ορέξεις των ντόπιων φυσιολατρών. Σε τίποτα δε διαφέρουν οι αγρότες αυτοί από τους μακελάρηδες που σφάζουν τους βίσονες στην Πραίρη, χωρίς να νοι-άζονται τι θα απογίνει η Φύση. Και ο πανέμορφος καρπός της βερ-βερίδας αποτελούσε επίσης τροφή μονάχα για τα μάτια μου. Μάζε-ψα όμως μια μικρή ποσότητα αγριόμηλων που είχε αφήσει ο ιδιοκτή-της και οι περαστικοί διαβάτες για να τα κάνω κομπόστα. Όταν ωρί-μασαν τα κάστανα, μάζεψα μισό μέδιμνο για να έχω για το χειμώνα. Ευχαριστιόμουν να αλωνίζω το απέραντο δάσος από καστανιές κο-ντά στο Αίνκολν την εποχή εκείνη - που τώρα κοιμούνται το μεγάλο ύπνο, έχοντας μετατραπεί σε τραβέρσες για τις ράγες του σιδηρο-δρόμου - με ένα σακί στον ώμο κι ένα ραβδί στο χέρι για να ανοίγω

Page 312: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

312 W A L D E N ^

τα ακάνθινα περιβλήματα των καρπών τους. Δεν περίμενα πάντοτε την παγωνιά, να εξορμώ με συντροφιά το θρόισμα των φύλλων και τις ηχηρές επιπλήξεις του κόκκινου σκίουρου και της κίσσας, που τα κάστανά τους έκλεβα μερικές φορές, αφοΰ ήξερα ότι όσα είχαν δια-λέξει τα ζώα εκείνα σίγουρα δεν ήταν χαλασμένα. Που και που σκαρφάλωνα στις καστανιές και κουνούσα τα κλαδιά τους. Μερικές από αυτές φύτρωναν και πίσω από το σπίτι μου. Ειδικά ένα μεγάλο δέντρο, που έριχνε την πυκνή σκιά του στη στέγη μου, όταν βρισκό-ταν σε περίοδο ανθοφορίας έκανε όλη την περιοχή να ευωδιάζει. Όμως τους περισσότερους καρπούς του τους έπαιρναν οι σκίουροι και οι κίσσες. Οι δεύτερες έρχονταν κοπάδια νωρίς το πρωί και τσι-μπούσαν τα κάστανα, βγάζοντάς τα από το περίβλημά τους πριν προλάβουν να πέσουν στο έδαφος.

Τα δέντρα αυτά τα είχα παραχωρήσει στα ζώα, προτιμώντας να επισκέπτομαι τα δάση που βρίσκονταν πιο μακριά και αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από καστανιές. Τα κάστανα, όσο κρατούσε το απόθε-μά μου, αποτελούσαν ένα καλό υποκατάστατο για το ψωμί. Και μπο-ρεί να βρει κανείς πολλά άλλα τέτοια υποκατάστατα. Μια μέρα που έσκαβα να βρω σκουλήκια για δόλωμα, ανακάλυψα τους κονδύλους της αγριοφιστικιάς {Apios tuherosa) πάνω στις κληματσίδες τους, γνωστοί και με την ονομασία «ινδιάνικη πατάτα». Επρόκειτο για ένα είδος μυθικού καρπού, τον οποίο είχα αρχίσει να αμφιβάλλω αν εί-χα βρει κάποτε σκάβοντας και τον είχα δοκιμάσει όταν ήμουν παιδί, όπως πίστευα, ή αν τον είχα μονάχα ονειρευτεί. Είχα δει συχνά το ζαρωμένο, κόκκινο και βελούδινο άνθος του να στηρίζεται στους μί-σχους άλλων φυτών, χωρίς να ξέρω ότι επρόκειτο για εκείνο. Η συ-στηματική καλλιέργεια της γης το έχει σχεδόν εξολοθρεύσει. Ο κόν-δυλος αυτός έχει γεύση γλυκερή, που θυμίζει πολύ πατάτα που έχει πληγεί από παγετό. Ανακάλυψα ότι είναι καλύτερος βραστός, παρά ψητός. Μου φαινόταν ο κόνδυλος αυτός σαν αμυδρή υπόσχεση της Φύσης να αναθρέψει η ίδια τα παιδιά της, ταΐζοντάς τα απλά, στον ίδιο αυτό τόπο, σε κάποια μελλοντική εποχή. Τώρα όμως, την εποχή των παχιών αγελάδων και των εκτάσεων του σταριού που κυματίζει

Page 313: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 313

στον άνεμο, η ταπεινή αυτή ριζα, που κάποτε αποτελούσε το τοτέμ των ινδιάνικων φυλών, έχει πια σχεδόν ξεχαστεί* το πολΰ πολΰ να γνωρίζει ο κόσμος μονάχα τα άνθη της κληματσίδας της. Ας εξου-σιάσει όμως ξανά η Φΰση τον τόπο αυτό και θα δείτε πως το τρυφε-ρό και πολυτελές αγγλικό στάρι θα χαθεί, ηττημένο από αμέτρητους εχθρούς. Και χωρίς τη φροντίδα του ανθρώπου, τα κοράκια θα επι-στρέψουν και το τελευταίο σπυρί καλαμποκιού στις απέραντες φυ-τείες αραβόσιτου του θεοΰ των Ινδιάνων στα νοτιοδυτικά, απ' όπου, κατά πώς λένε, το έφεραν. Και η σχεδόν εξολοθρευμένη αγριοφιστι-κιά θα αναγεννηθεί σε πείσμα των παγετών και της αγριάδας, θα αποδείξει ότι είναι αυτόχθων και θα ανακτήσει τη σημασία και την αξιοπρέπειά της στο διαιτολόγιο της φυλής των κυνηγών. Σίγουρα κάποια Ινδιάνα Δήμητρα, ή ίσως Αθηνά, επινόησε και χάρισε το φυ-τό αυτό στους πιστούς της. Κι όταν ξεκινήσει στον τόπο αυτό η βασι-λεία των ποιητών, τότε δεν αποκλείεται τα φΰλλα και οι καρποί του να κοσμούν τα έργα της τέχνης μας.

Από την πρώτη μέρα του Σεπτέμβρη κιόλας είχα δει δυο τρία μι-κρά σφενδάμια στην αντίπερα όχθη της λίμνης να παίρνουν το άλικό τους χρώμα. Φύτρωναν σ' ένα σημείο πέρα από εκεί όπου ορθώνο-νταν τρεις λεύκες με τους λευκούς κορμούς τους να αποκλίνουν, πά-νω σ' ένα μικρό ακρωτήρι που εισχωρούσε στη λίμνη. Πόσες ιστο-ρίες δε διηγιόταν το χρώμα τους! Και σιγά σιγά, βδομάδα με τη βδο-μάδα, ο χαρακτήρας του κάθε δέντρου εκδηλωνόταν, έτσι όπως θαύ-μαζε την εικόνα του που καθρεφτιζόταν στο ατάραχο νερό της λί-μνης. Κάθε πρωί, ο διευθυντής αυτής της πινακοθήκης κρεμούσε στον τοίχο κι από έναν καινούργιο πίνακα, πιο λαμπερό και με χρω-ματικούς συνδυασμούς πιο αρμονικούς από τον προηγούμενο.

Τον Οκτώβρη οι σφήκες επισκέπτονταν κατά χιλιάδες την κατοι-κία μου για να βρουν καταφύγιο για το χειμώνα. Εγκαταστάθηκαν στο εσωτερικό των παραθύρων και ψηλά στους τοίχους, αποθαρρύ-νοντας ενίοτε τους επισκέπτες μου από το να μπουν μέσα. Κάθε πρωί, όταν ήταν ακόμα μουδιασμένες από το κρύο, έβγαζα μερικές έξω με μια σκούπα, αλλά δεν έμπαινα και πολύ στον κόπο να τις ξε-

Page 314: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

314 W A L D E N ^

φορτωθώ. Ένιωθα μάλιστα κολακευμένος από το γεγονός ότι είχαν επιλέξει το σπίτι μου για καταορΰγιο. Ποτέ δε με ενόχλησαν στα σο-βαρά, κι ας κοιμόνταν μαζι μου. Σιγά σιγά χάθηκαν, δεν ξέρω σε ποιες χαραμάδες, για να προστατευτούν από το χειμώνα και το αβά-σταχτο κρύο.

Πριν χωθώ κι εγώ στο χειμερινό μου καταφύγιο το Νοέμβρη, ακολουθώντας το παράδειγμα των σφηκών, πήγαινα συχνά στη βο-ρειοανατολική πλευρά της λίμνης, εκεί όπου ο ήλιος που αντανα-κλούσαν τα πευκοδάση και η πετρώδης όχθη ήταν πιο ζεστός. Είναι πολύ πιο ευχάριστο και υγιεινό να σε ζεσταίνει ο ήλιος, όσο μπορεί ακόμα να το κάνει, απ' ό,τι μια τεχνητή φωτιά. Κι έτσι ζεσταινόμουν στα αναμμένα ακόμα κάρβουνα που το καλοκαίρι, σαν κυνηγός που παράτησε τη φωτιά του κι έφυγε, είχε αφήσει πίσω του.

Όταν έςρτασε η ώρα να χτίσω την καμινάδα μου, μελέτησα την τέ-χνη της τοιχοποιίας. Μια και τα τούβλα μου ήταν από δεύτερο χέρι, έπρεπε να τα καθαρίσω μ' ένα μυστρί κι έτσι έμαθα περισσότερα για τις ιδιότητες των τούβλων και των μυστριών απ' ό,τι θα μάθαινα αλλιώς. Το κονίαμα που είχαν πάνω τους είχε ηλικία πενήντα χρό-νων. Πολλοί λένε ότι με τα χρόνια η λάσπη σκληραίνει, όμως αυτό δεν είναι παρά μια από εκείνες τις κουβέντες που αρέσει στους αν-θρώπους να επαναλαμβάνουν, χωρίς να πολυνοιάζονται αν είναι αλήθεια ή όχι. Τέτοιου είδους εξυπνάδες πάντως σκληραίνουν και οι ίδιες, και κολλάνε ακόμα πιο δυνατά με την πάροδο του χρόνου, έτσι που χρειάζονται πολλά χτυπήματα με το μυστρί μέχρι να διαλυθούν. Πολλά χωριά στη Μεσοποταμία είναι χτισμένα από μεταχειρισμένα τούβλα άριστης ποιότητας, που πάρθηκαν από τα ερείπια της Βαβυ-λώνας και το κονίαμα που έχουν πάνω τους είναι μάλλον ακόμα πιο παλιό και σκληρό από εκείνο των τούβλων μου. Όπως και να 'χει, εγώ από τη μεριά μου εντυπωσιάστηκα από τη σκληράδα του ατσα-λιού από το οποίο είναι φτιαγμένο το μυστρί, που αντέχει τόσο δυνα-τά χτυπήματα χωρίς να παθαίνει το παραμικρό. Μια και τα τούβλα μου είχαν και στο παρελθόν αποτελέσει κομμάτια καμινάδας, αν και δε βρήκα πουθενά πάνω τους γραμμένο το όνομα του βασιλιά Να-

Page 315: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 315

βoυχoδovόσoραj ξεδιάλεξα τα καλύτερα για να χτίσω το τζάκι μου, για να γλιτώσω τζάμπα δουλειά και σπατάλη, και γέμισα τις τρύπες ανάμεσά τους με πέτρες από την όχθη της λίμνης. Έςρτιαξα φρέσκια λάσπη με τη λευκή άμμο της όχθης. Αφιέρωσα πολυ χρόνο στο χτίσι-μο του τζακιού, μια και το θεωρούσα το πιο ζωτικό κομμάτι του σπι-τιού μου. Μάλιστα, τόσο αργά δούλευα ώστε, ξεκινώντας το πρωι το χτίσιμο από το δάπεδο, το βράδυ ειχα για μαξιλάρι μου τις πρώτες σειρές από τούβλα, λίγα μόλις εκατοστά ψηλότερα από το έδαφος. Κι όμως, δε θυμάμαι να έγινε αυτό αιτία για να πιαστεί ο σβέρκος μου. Όχι, το μούδιασμά μου οφείλεται σε άλλες, παλαιότερες αι-τίες.* Την εποχή εκείνη φιλοξένησα για δυο εβδομάδες έναν ποιη-τή**, πράγμα που βέβαια με έφερε σε αμηχανία επειδή ο χώρος μου ήταν περιορισμένος. Είχε φέρει μαζί το μαχαίρι του, παρ' όλο που εγώ είχα δύο, και τα καθαρίζαμε μπήγοντάς τα στη γη. Με βοηθούσε επίσης στο μαγείρεμα. Ευχαριστιόμουν να βλέπω το αποτέλεσμα της εργασίας μου να υψώνεται σιγά σιγά, γερό και στέρεο, και συλλογι-ζόμουν πως, όσο πιο αργά προχωρούσα, τόσο πιο ανθεκτικό θα γι-νόταν. Η καμινάδα αποτελεί ως ένα βαθμό ανεξάρτητη κατασκευή, αφού στηρίζεται στο έδαφος και υψώνεται μέσα από το σπίτι προς τα ουράνια. Ακόμα και σ' ένα σπίτι που έχει καεί ολοσχερώς, πολ-λές φορές βλέπουμε την καμινάδα να στέκεται αλώβητη* η ιδιαίτερη σημασία της και η ανεξαρτησία της είναι ολοφάνερες. Όλα τα πα-ραπάνω ξεκίνησαν γύρω στο τέλος του καλοκαιριού. Τώρα είχε μπει κιόλας ο Νοέμβρης.

Ο βοριάς είχε ήδη αρχίσει να ψύχει τη λίμνη, αν και του πήρε πολλές εβδομάδες μέχρι να το καταφέρει για τα καλά, τόσο βαθιά που είναι. Όταν άρχισα να ανάβω φωτιά τα βράδια, πριν σοβαντίσω το σπίτι μου, δεν είχα καθόλου κάπνα εξαιτίας του αέρα που φυσού-

* Αυτοσαρκαστικό σχόλιο του Θορώ, αναφορά σε όσους τον κατηγορούσαν ως άνθρωπο σφιγμένο και απόμακρο (ανάμεσα σε αυτούς και ο Έμερσον). (Σ.τ.Μ) ** Πρόκειται γι' άλλη μια φορά για τον καλό φιλο του Θορώ Έλερι Τσάνινγκ. (Zr.M)

Page 316: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

316 W A L D E N ^

σε από τα κενά ανάμεσα στα σανίδια. Παρ' όλο όμως που το σπίτι ήταν κρΰο και ευάερο, πέρασα πολλά ευχάριστα βράδια μέσα του, με γΰρω μου τα ακατέργαστα, γεμάτα ρόζους σανίδια και τα απελέ-κητα δοκάρια ψηλά πάνω από το κεφάλι μου. Όταν το σοβάντισα, δεν το έβρισκα πια τόσο ευχάριστο στην όψη όπως πριν, αν και πρέ-πει να παραδεχτώ ότι τώρα ήταν πιο ζεστό και άνετο. Μήπως τάχα δε θα 'πρεπε κάθε σπίτι στο οποίο κατοικεί άνθρωπος να είναι αρ-κετά ψηλοτάβανο ώστε να δημιουργεί σκοτεινά σημεία στην οροφή, όπου θα τρεμοπαίζουν οι σκιές τα βράδια; Οι μορφές αυτές μπορεί να γίνουν πιο ευχάριστες για τη φαντασία από κάθε τοιχογραφία ή ακριβή επίπλωση. Θα μπορούσα να πω ότι άρχισα να κατοικώ στ' αλήθεια στο σπίτι μου από τη στιγμή που ξεκίνησα να το χρησιμο-ποιώ όχι μόνο για καταφύγιο, αλλά και για τη ζεστασιά που πρόσφε-ρε. Είχα ένα ζευγάρι σιδερένια στηρίγματα για τα ξΰλα στο τζάκι και με ευχαριστούσε να βλέπω την καπνιά να μαζεύεται στο πίσω μέρος της καμινάδας που είχα χτίσει. Σκάλιζα τη φωτιά με δικαιολο-γημένη ικανοποίηση. Η κατοικία μου ήταν μικρή, δεν έφτανε ούτε για να φιλοξενήσει έναν αντίλαλο* όμως στα μάτια μου φάνταζε με-γάλη, μια και αποτελούνταν από ένα και μοναδικό δωμάτιο και βρι-σκόταν μακριά από τους πλησιέστερους γείτονες. Όλα τα καλά που διαθέτει ένα σπίτι βρίσκονταν συγκεντρωμένα στο ένα εκείνο δωμά-τιο: κουζίνα, κάμαρα, σάλα και καθιστικό μαζί. Κι έτσι απολάμβανα μαζεμένα όλα όσα χαίρεται ο γονιός, το παιδί, ο αφέντης και ο υπη-ρέτης, όλοι δηλαδή όσοι ζούνε σ' ένα σπίτι. Ο Κάτων λέει ότι ο αρ-χηγός της οικογένειας (patremfamilias) πρέπει στην εξοχική του κα-τοικία να έχει «cellam oleariam, vinariam, dolia multa, uti lubeat caritatem expectare, et rei, et vitruti, et gloriae erit», δηλαδή «ένα κε-λάρι για λάδι και κρασί, πολλά βαρέλια, έτσι ώστε να είναι ευχάρι-στη η προσμονή δύσκολων καιρών αυτό θα αποτελεί πλεονέκτημα για εκείνον, αρετή και δόξα». Εγώ στο κελάρι μου είχα ένα βαρελά-κι πατάτες, περίπου δυο κιλά μπιζέλια με τα μαμούνια ακόμα πάνω τους και στο ράφι μου λίγο ρύζι, ένα κανάτι μελάσα και από ένα τέ-ταρτο του μοδιού κριθάλευρο και καλαμποκάλευρο.

Page 317: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 317

Ώρες ώρες ονειρεύομαι ένα μεγαλύτερο σπίτι, με περισσότερους ανθρώπους, που θα ορθώνεται σε μια χρυσή εποχή, χτισμένο από αν-θεκτικά υλικά και χωρίς κακόγουστα στολίδια, το οποίο θα αποτελεί-ται από ένα μόνο δωμάτιο, μια τεράστια, λιτή και πρωτόγονη σάλα, χωρίς ταβάνι και ασοβάντιστο, με τα γυμνά δοκάρια να στηρίζουν κάτι που θα μοιάζει με χαμηλό ουρανό πάνω από τα κεφάλια των ενοίκων, παρέχοντας προστασία από το χιόνι και τη βροχή. Οι ορθο-στάτες της στέγης θα ξεχωρίζουν αγέρωχα, περιμένοντας τον επισκέ-πτη να τους αποτίσει φόρο τιμής, αφού πρώτα θα έχει προσκυνήσει τον εκθρονισμένο Κρόνο μιας παλαιότερης δυναστείας περνώντας το κατώφλι. Ένα σπίτι σπηλαιώδες, στο οποίο για να διακρίνεις τη στέ-γη θα πρέπει να σηκώσεις ένα δαυλό δεμένο σ' ένα ψηλό ραβδί. Εκεί κάποιοι μπορεί να κατοικούν στο τζάκι, άλλοι στο κοίλωμα ενός πα-ραθύρου, άλλοι πάλι στους πάγκους, κάποιοι στη μια άκρη της αίθου-σας, κάποιοι στην άλλη και μερικοί ψηλά στα δοκάρια, μαζί με τις αράχνες, αν το επιθυμούν. Ένα σπίτι στο οποίο θα μπαίνεις μόλις ανοίξεις την εξώπορτα, χωρίς κανένα άλλο τελετουργικό, όπου ο κουρασμένος οδοιπόρος θα μπορεί να πλένεται, να τρώει, να συζητά και να κοιμάται, χωρίς να είναι αναγκασμένος να συνεχίσει το ταξίδι του. Θα είναι ένα καταφύγιο στο οποίο θα χαίρεσαι να φτάνεις μια νύχτα με καταιγίδα, που μέσα του θα έχει όλα τα απαραίτητα για ένα νοικοκυριό και τίποτε που να σχετίζεται με τις οικιακές εργασίες. Θα μπορείς να δεις όλους του τους θησαυρούς με μια ματιά και όλα όσα θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσει κανείς θα κρέμονται το καθένα από το γάντζο του. Θα είναι ταυτόχρονα κουζίνα, κελάρι, σαλόνι, υπνο-δωμάτιο, αποθήκη και σοφίτα. Κάθε απαραίτητο αντικείμενο, όπως ένα βαρέλι ή μια σκάλα, καθετί το χρήσιμο, όπως ένα ντουλάπι, θα βρίσκονται σε κοινή θέα. Θα μπορείς να ακούσεις το νερό στο τσου-κάλι να βράζει και να αποτίσεις φόρο τιμής στη φωτιά που σου μαγει-ρεύει το φαγητό και στο φούρνο που σου ψήνει το ψωμί, ενώ τα πιο σπουδαία στολίδια θα είναι τα απολύτως απαραίτητα έπιπλα και σκεύη. Εκεί η μπουγάδα δεν απλώνεται έξω, η φωτιά δε σβήνει ποτέ και η κυρά του σπιτιού δεν μπαίνει σε πολλούς μπελάδες. Καμιά φο-

Page 318: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

318 W A L D E N ^

ρά μπορεί να σου ζητήσουν να κάνεις ένα βήμα πιο εκεί, ώστε να μπορεσει η μαγείρισσα να σηκώσει την καταπακτή για να κατέβει στο κελάρι, κι έτσι θα μάθεις αν το έδαφος από κάτω σου είναι κού-φιο ή συμπαγές χωρίς να χρειαστεί να το χτυπήσεις με το πόδι σου. Ένα σπίτι που το εσωτερικό του θα είναι ορθάνοιχτο και πρόδηλο σαν φωλιά πουλιοΰ και δε θα μπορείς να μπεις από την μπροστινή πόρτα ή να βγεις από την πίσω δίχως να πέσεις πάνω σε μερικούς από τους ενοίκους του. Εκεί ο μουσαφίρης θα είναι απολύτως ελεύ-θερος να περιδιαβάζει σε όλο το σπίτι και δε θα τον κρατάνε προσε-κτικά και με τρόπο μακριά από τα επτά όγδοά του, δε θα τον κλεί-νουν σε κάποιο συγκεκριμένο κελί λέγοντάς του να νιώσει «σαν στο σπίτι του» εκεί μέσα - στην απομόνωση. Στις μέρες μας ο οικοδεσπό-της δε σε μπάζει στην εστία του, αλλά αναθέτει σ' ένα μάστορα να χτίσει μια άλλη, κάπου αλλοΰ, σ' ένα άλλο σημείο, και η φιλοξενία έχει ψϊάοει να ισοδυναμεί με την τέχνη του να σε κρατάει σε όσο με-γαλύτερη απόσταση μπορεί. Και το μαγείρεμα καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου, λες και σχεδιάζουν να σε δηλητηριάσουν. Έχω βρεθεί κάτω από τη στέγη και εντός της ιδιοκτησίας πολλών ανθρώ-πων που θα είχαν κάθε νόμιμο δικαίωμα να με διώξουν, αλλά δε νο-μίζω να έχω βρεθεί στ' αλήθεια σε πολλά σπίτια. Θα μπορούσα άνετα να επισκεφθώ ένα βασιλιά και μια βασίλισσα που θα ζούσαν σ' ένα σπίτι όπως αυτό που περιέγραψα, φορώντας τα παλιά μου ρούχα, αν τύχαινε και με έβγαζε προς τα εκεί ο δρόμος μου. Όμως για τα σύγ-χρονα παλάτια το μόνο που επιθυμώ να μάθω είναι πώς θα βρω το δρόμο να (ρύγω, αν τύχει ποτέ και βρεθώ σε ένα από δαύτα.

Φαίνεται πως ακόμα και η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στα σα-λόνια μας έχει χάσει όλο της το νεύρο κι έχει εκφυλιστεί σε σκέτες ανοησίες. Η ζωή μας έχει τόσο απομακρυνθεί από τα σύμβολά της, που οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις της ολισθαίνουν, ακολουθώ-ντας τα συρόμενα τραπεζάκια για το σερβίρισμα. Με άλλα λόγια, το σαλόνι απέχει πολύ από την κουζίνα και το εργαστήρι. Ακόμα και το δείπνο συνήθως δεν είναι παρά μια παρωδία. Λες και μονάχα ο άγριος κατοικεί αρκετά κοντά στη Φύση και την Αλήθεια ώστε να

Page 319: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 319

μπορεί να δανειστεί κάποια μεταφορά από αυτές. Μπορεί άραγε ο λόγιος που ζει απομονωμένος στις Βορειοδυτικές Περιοχές ή στη Νήσο του Μαν να παρομοιάσει τον κοινοβουλευτισμό με κάτι από την κουζίνα;

Πάντως, μονάχα κάνα δυο από τους μουσαφίρηδές μου ήταν αρ-κετά γενναίοι ώστε να μείνουν και να φάνε μια βιαστική πουτίγκα μαζί μου. Οι περισσότεροι, μόλις αντιλαμβάνονταν την κρίση να πλησιάζει, τρέπονταν βιαστικά σε φυγή, λες και είχε ξαφνικά αρχί-σει να σείεται συθέμελα το σπίτι. Όπως και να 'χει, εκείνο δεν έπα-θε ποτέ τίποτα* άντεξε μια χαρά τις αμέτρητες βιαστικές πουτίγκες.

Δεν άρχισα το σοβάντισμα παρά μόνο όταν έπιασε δυνατό κρΰο. Για τη δουλειά αυτή έφερα λίγη πιο λευκή και πιο καθαρή άμμο από την αντίπερα όχθη της λίμνης με μια βάρκα, ένα όχημα με το οποία άνετα θα πήγαινα πολΰ πιο μακριά, αν ήταν απαραίτητο. Εν τω με-ταξύ είχα επενδύσει το σπίτι μου με χλωρές φλούδες από κορμούς ολόγυρα, ως το έδαφος. Όταν τοποθετούσα αυτές τις φλούδες χάρη-κα που μπόρεσα να καρφώσω κάθε καρφί με ένα και μοναδικό χτύ-πημα του σφυριού και ήλπιζα να τα καταφέρω το ίδιο καλά και στη μεταφορά του σοβά από το πηλοφόρι στον τοίχο. Θυμήθηκα την ιστορία ενός ξιπασμένου ανθρώπου, ο οποίος κάποτε τριγυρνούσε εδώ κι εκεί στο χωριό φορώντας τα καλά του και κάνοντας υποδεί-ξεις στους εργάτες. Μια μέρα αποφάσισε, έτσι γι' αλλαγή, να αφή-σει τα λόγια και να πιάσει τα έργα: ανασκουμπώθηκε, άρπαξε το πηλοφόρι από τα χέρια του σοβατζή και, αφού γέμισε το μυστρί σο-βά χωρίς να συμβεί τίποτε το ατυχές, ρίχνοντας μια αυτάρεσκη μα-τιά προς το ταβάνι έκανε μια απότομη κίνηση προς την κατεύθυνση εκείνη. Κι αμέσως, προς μεγάλη του έκπληξη, δέχτηκε όλο το περιε-χόμενο του μυστριού στον φραμπαλά του πουκαμίσου του. Θαύμασα γι' άλλη μια φορά την ταχύτητα και την ευκολία εφαρμογής του σο-βά, που τόσο αποτελεσματικά προστατεύει από το κρύο και ομορ-φαίνει τους τοίχους, και έμαθα για τους διάφορους κινδύνους που παραμονεύουν το σοβατζή. Με έκπληξή μου διαπίστωσα ότι η δίψα των τούβλων ήταν τεράστια: έπιναν όλη την υγρασία του σοβά μου

Page 320: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

320 W A L D E N ^

πριν προλάβω να τον απλώσω καλά. Χρειάζονται αμέτρητοι κουβά-δες νερό για να βαςρτίσει κανείς μια καινούργια εστία. Τον προη-γούμενο χειμώνα είχα (ρτιάξει μια μικρή ποσότητα ασβέστη από την καΰση των οστράκων του Unio fluvialis* που υπάρχουν άφθονα στο ποτάμι μας, περισσότερο ως πείραμα, έτσι, για να ξέρω από που προέρχονται τα υλικά μου. Αν ήθελα, θα μπορούσα εύκολα να βρω καλό ασβεστόλιθο σε ακτίνα ενός ή δυο μιλίων και να ορτιάξω μόνος μου τον ασβέστη.

Εν τω μεταξύ, η λίμνη είχε πιάσει το πρώτο στρώμα πάγου στα πιο σκιερά και ρηχά σημεία της, μερικές μέρες, και εβδομάδες ακό-μα, πριν παγώσει ολοκληρωτικά. Ο πρώτος πάγος παρουσιάζει ιδι-αίτερο ενδιαφέρον για την τελειότητά του: είναι σκληρός, διάφανος και στα ρηχά σημεία προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία για παρατή-ρηση του βυθού. Μπορείς να ξαπλώσεις μπρούμυτα πάνω σε πάγο που έχει πάχος μόλις δυόμισι εκατοστά, σαν τα έντομα που βαδί-ζουν στην επιφάνεια του νερού, και να παρατηρήσεις με την άνεσή σου τον πυθμένα της λίμνης που βρίσκεται πέντε με δέκα εκατοστά πιο κάτω. Είναι σαν να βλέπεις μια εικόνα πίσω από ένα τζάμι, μια και το νερό αναγκαστικά είναι ατάραχο κάτω από τον πάγο. Υπάρ-χουν πολλές αυλακώσεις στην άμμο του βυθού, σημάδια κάποιου πλάσματος που βάδισε εκεί κι έπειτα οπισθοχώρησε προς την ίδια κατεύθυνση. Κι όσο για ναυάγια, η άμμος είναι γεμάτη με τα κελύ-φη των σκουληκιών κάντις, που αποτελούνται από μικροσκοπικούς κόκκους λευκού χαλαζία. Ίσως αυτά να την αυλάκωσαν, αφού κά-ποια από τα κελύφη είναι σκορπισμένα μέσα στα αυλάκια, αν και μάλλον τα αυλάκια παραείναι βαθιά και πλατιά για να έχουν γίνει από ένα τόσο μικρό πλάσμα. Όμως το πιο ενδιαφέρον είναι ο ίδιος ο πάγος, φτάνει να καταφέρει κανείς να τον μελετήσει όσο πιο νω-ρίς γίνεται. Εξετάζοντάς τον προσεκτικά το αμέσως επόμενο πρωι-νό, θα διαπιστώσεις ότι το μεγαλύτερο μέρος των φυσαλίδων, οι

* Είδος οστράκου του γλυκού νερού. (Σ.τ.Μ.)

Page 321: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 321

οποίες αρχικά μοιάζουν εγκλωβισμένες στο εσωτερικό του, στην πραγματικότητα βρίσκονται στην κάτω επιφάνειά του, καθώς και ότι διαρκώς υψώνονται κι άλλες από το βυθό. Όσο ο πάγος είναι ακόμα σχετικά συμπαγής, μπορείς να διακρίνεις το νερό από κάτω του. Οι φυσαλίδες αυτές έχουν διάμετρο από μισό χιλιοστό έως μι-σό εκατοστό του μέτρου. Είναι πεντακάθαρες και πανέμορφες και μπορείς να δεις το πρόσωπό σου να καθρεφτίζεται μέσα τους. Σε επιφάνεια τριών τετραγωνικών εκατοστών μπορεί να βρίσκονται συγκεντρωμένες καμιά τριανταριά ή σαρανταριά τέτοιες. Υπάρ-χουν και άλλες, στο εσωτερικό του πάγου αυτές, που είναι μακρό-στενες και κατακόρυφες προς την επιφάνεια, με μήκος γΰρω στο ενάμισι εκατοστό και κωνικό σχήμα, με την κορυφή προς τα πάνω. Πιο συχνά, όσο ακόμα ο πάγος είναι φρέσκος, βλέπεις μικροσκοπι-κές σφαιρικές φυσαλίδες, τη μία ακριβώς πάνω από την άλλη, σαν σειρές από χάντρες. Όμως εκείνες που βρίσκονται μέσα στον πάγο δεν είναι οΰτε τόσο πολυάριθμες οΰτε τόσο εμφανείς όσο αυτές που βρίσκονται στην κάτω επιφάνειά του. Κάποιες φορές πετούσα πέ-τρες για να δοκιμάσω την αντοχή του πάγου και όσες τον έσπαγαν άφηναν να περάσει αέρας, ο οποίος σχημάτιζε πολΰ μεγάλες και εμφανέστατες φυσαλίδες στο κάτω μέρος. Μια μέρα, όταν επέστρε-ψα στο ίδιο σημείο υστέρα από σαράντα οκτώ ώρες, είδα ότι οι με-γάλες εκείνες φυσαλίδες είχαν διατηρηθεί, παρ' όλο που είχε δημι-ουργηθεί ένα στρώμα πάγου πάχους περίπου τριών εκατοστών, πράγμα που διαπίστωσα όταν έσπασα ένα κομμάτι και είδα το ση-μείο ένωσης του παλιού πάγου με τον φρέσκο. Επειδή όμως οι τε-λευταίες δυο μέρες ήταν πολΰ ζεστές, κάτι σαν γαϊδουροκαλόκαιρο, ο πάγος δεν ήταν πια διάφανος και δε φαινόταν το σκούρο πράσινο χρώμα του νεροΰ, οΰτε ο βυθός, αλλά είχε γίνει ημιδιάφανος, λευ-κός ή γκριζωπός. Παρ' όλο που ήταν δυο φορές πιο παχΰς, δεν ήταν πολΰ πιο γερός από πριν, γιατί οι φυσαλίδες του αέρα είχαν διαστα-λεί σημαντικά από τη ζέστη της ατμόσφαιρας και είχαν πλησιάσει η μία την άλλη, χάνοντας την ομοιομορφία τους. Δε βρίσκονταν πια η μία ακριβώς πάνω από την άλλη, αλλά έμοιαζαν περισσότερο με

Page 322: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

322 W A L D E N ^

ασημένια νομίσματα που είχαν χυθεί από ένα σακί, το ένα να εφά-πτεται με το άλλο, ή με λεπτές νιφάδες που είχαν σκεπάσει μικρές ρωγμές. Η ομορφιά του πάγου είχε χαθεί και ήταν πια πολΰ αργά για να παρατηρήσω το βυθό. Όντας περίεργος να δω σε ποια θέση βρίσκονταν τώρα οι μεγάλες μου (ρυσαλίδες σε σχέση με τον και-νούργιο πάγο, έσπασα ένα κομμάτι που περιείχε μία μέτριου μεγέ-θους και το γύρισα ανάποδα. Είδα πως ο καινούργιος πάγος είχε σχηματιστεί γΰρω και κάτω από τη φυσαλίδα, έτσι που τώρα πια βρισκόταν εγκλωβισμένη σχεδόν ανάμεσα στα δυο στρώματα. Ήταν ολόκληρη στο κάτω στρώμα αλλά πολΰ κοντά στο πάνω και είχε γίνει επίπεδη, ή μάλλον ελαφρά φακοειδής, με στρογγυλεμένη άκρη, με βάθος κάτι λιγότερο από ένα εκατοστό και διάμετρο οκτώ. Με έκπληξή μου διαπίστωσα ότι ακριβώς κάτω από τη φυσαλίδα ο πάγος είχε λιώσει σχηματίζοντας κάτι σαν ανεστραμμένο πιατάκι, με ΰψος περίπου ενάμισι εκατοστό στο κέντρο του, αφήνοντας ένα μικρό χώρισμα μεταξύ νερού και φυσαλίδας, που θα 'ταν δε θα 'ταν μισό χιλιοστό. Σε πολλά σημεία στο χώρισμα αυτό οι μικρές φυσα-λίδες είχαν σπάσει στο κάτω μέρος τους και κάτω από τις πιο μεγά-λες, που είχαν διάμετρο τριάντα πόντους, πιθανότατα δεν υπήρχε καθόλου πάγος. Συμπέρανα ότι ο μεγάλος αριθμός των μικροσκοπι-κών φυσαλίδων που είχα πρωτοδεί κολλητά στην κάτω επιφάνεια του πάγου είχαν τώρα παγώσει με παρόμοιο τρόπο και ότι η καθε-μιά, στο βαθμό που μπορούσε, είχε λειτουργήσει σαν φακός που συ-γκέντρωνε τις ακτίνες του ήλιου και έλιωνε τον πάγω από κάτω. Αυτά είναι τα μικρά αεροβόλα που κάνουν τον πάγο να τρίζει και να σκάει.

Τελικά ο χειμώνας μπήκε για τα καλά αμέσως μόλις τέλειωσα το σοβάντισμα και ο άνεμος άρχισε να ουρλιάζει γύρω από το σπίτι, λες και πιο πριν δεν είχε άδεια. Κάθε νύχτα οι αγριόχηνες έρχονταν με θόρυβο, με τις κραυγές και το ςττεροκόπημά τους, ακόμα και αφού το χιόνι είχε σκεπάσει τα πάντα. Κάποιες κατέβαιναν στη λί-μνη και άλλες πετούσαν χαμηλά πάνω από το δάσος προς την κατεύ-

Page 323: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 323

θυνση του Φερ Χέιβεν και με τελικό προορισμό το Μεξικό. Αρκετές φορές, επιστρέφοντας από το χωριό στις δέκα ή έντεκα το βράδυ, άκουγα το σύρσιμο ενός κοπαδιού από αγριόχηνες ή αγριόπαπιες πάνω στα ξερά (ρυλλα στο δάσος, κοντά σε ένα νερόλακκο πίσω από το σπίτι μου όπου είχαν έρθει να βρουν τροφή, καθώς και το απόμα-κρο κρώξιμο του αρχηγού τους όταν ξανάφευγαν βιαστικές. Το 1845 η λίμνη Ουόλντεν πάγωσε ολόκληρη για πρώτη φορά τη νΰχτα της 22ας Δεκεμβρίου, ενώ η λίμνη του Φλιντ και οι άλλες, οι πιο ρηχές, είχαν παγώσει ήδη πριν από δέκα μέρες ή και παραπάνω. Το 1846 αυτό έγινε στις 16, ενώ το 1849 γΰρω στις 31 Δεκεμβρίου. Το 1850 στις 27 Δεκεμβρίου και το 1852 στις 5 Ιανουαρίου. Το 1853 στις 31 Δεκεμβρίου. Το χιόνι είχε ήδη σκεπάσει το έδαφος από τις 25 Νοεμ-βρίου κι έτσι βρέθηκα ξαφνικά περικυκλωμένος από το χειμερινό τοπίο. Κλείστηκα ακόμα πιο βαθιά στο καβούκι μου και προσπάθη-σα να κρατώ αναμμένη τη φωτιά τόσο στο σπίτι όσο και μέσα στα στήθια μου. Η δουλειά μου εκτός σπιτιού τώρα περιοριζόταν στο να μαζεύω ξΰλα από το δάσος και να τα μεταφέρω στο σπίτι μου με τα χέρια ή πάνω στους ώμους μου. Κάποιες φορές έσερνα δυο πεσμένα πεΰκα, το καθένα κάτω από μια μασχάλη. Ένας παλιός φράχτης στο δάσος, που οι καλές του μέρες είχαν περάσει ανεπιστρεπτί, ήταν ένα από τα καλΰτερά μου ευρήματα. Τον θυσίασα στον Ήφαιστο, μια και είχε πια προσφέρει όσες υπηρεσίες μπορούσε στο θεό Τέρμι-νους*. Πόσο πιο ενδιαφέρον είναι το βραδινό γεΰμα για έναν άν-θρωπο που μόλις γύρισε από το χιόνι, όπου είχε πάει να αναζητήσει, ή μάλλον, πιο σωστά, να κλέψει, τα ξΰλα με τα οποία θα το μαγειρέ-ψει! Πόσο πιο γλυκό είναι το ψωμί και το κρέας! Υπάρχουν αρκετά φρύγανα και άχρηστα ξΰλα όλων των ειδών στα δάση που περιβάλ-λουν σχεδόν όλα τα χωριά μας για να ανάψουν πολλές φωτιές. Και παρ' όλο που, όπως πιστεΰουν κάποιοι, εμποδίζουν την ανάπτυξη των νέων δέντρων, προς το παρόν μένουν αχρησιμοποίητα, χωρίς να ζεσταίνουν κανέναν. Είχα ακόμα τα ξΰλα που είχε ξεβράσει η λίμνη.

* Ρωμαϊκός θεός των οτυνόρων. (Σ.τ.Μ.)

Page 324: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

324 W A L D E N ^

To καλοκαίρι ειχα βρει μια σχέδια από κορμούς πεύκων που είχαν ακόμα πάνω τους τη φλούδα, την οποία είχαν ςρτιάξει οι Ιρλανδοί τότε που κατασκευαζόταν ο σιδηρόδρομος, και είχα βγάλει μερικά κομμάτια της στην όχθη. Ύστερα από δυο χρόνια στο νερό και έξι μήνες στη στεριά ήταν σε πολΰ καλή κατάσταση, παρ' όλο που είχε ποτίσει τόσο, ώστε δεν υπήρχε ελπίδα να στεγνώσει ποτέ εντελώς. Μια χειμωνιάτικη μέρα διασκέδασα αφήνοντας ένα ένα τα κομμά-τια της να γλιστρήσουν από τη μια μεριά της λίμνης στην άλλη, σχε-δόν μισό μίλι, πατινάροντας με τη μια άκρη ενός κορμού, που είχε μήκος πέντε μέτρα, στον ώμο μου και την άλλη στον πάγο. Επίσης έδεσα μερικούς κορμούς με λυγαριά κι έπειτα, με μια μακριά βίτσα από σημύδα που στην άκρη της είχα στερεώσει ένα γάντζο, τους έσυρα πάνω στον πάγο. Παρ' όλο που είχαν ποτίσει και ήταν βαριοί σχεδόν σαν μολυβί, όχι μόνο καίγονταν για πολλή ώρα αλλά και έβγαζαν πολΰ ζεστή φλόγα. Σκέφτηκα πως ίσως καίγονταν καλύτε-ρα ακριβώς επειδή είχαν ποτίσει, επειδή το νερό είχε συμπιέσει το ρετσίνι.

Ο Γκίλπιν*, μιλώντας για τους κατοίκους των παραμεθόριων δα-σικών περιοχών της Αγγλίας, αναφέρει τα εξής: «Οι καταπατητές που έχτιζαν σπίτια και ύψωναν φράχτες στα σύνορα του δάσους» θε-ωρούνταν «παράνομοι σύμφωνα με τον παλιό δασικό νόμο και τιμω-ρούνταν σκληρά για για ad terrorem ferarum και για ad nocumentum forestoe», δηλαδή για εκφοβισμό των ζώων και φθο-ρά του δάσους. Εγώ όμως ενδιαφερόμουν για τη διατήρηση των άγριων ζώων και της βλάστησης περισσότερο απ' όσο ενδιαφέρο-νται οι κυνηγοί και οι ξυλοκόποι, σαν να ήμουν ο Λόρδος Δασονό-μος. Κι αν τυχόν και καιγόταν κάποιο κομμάτι του δάσους, ακόμα και αν το έκαιγα εγώ ο ίδιος κατά λάθος, θρηνούσα και ένιωθα μια θλίψη που κρατούσε περισσότερο και ήταν πιο βαριά από εκείνη

* William Gilpin (1724-1804): Άγγλος συγγραφέας, φυσιοδίφης, ζωγράφος και δάσκαλος. (Σ.τ.Μ.) ** Λατινικά: καταπάτηση. (Σ.τ.Μ.)

Page 325: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 525

που ένιωθαν οι ιδιοκτήτες. Θλιβόμουν και όταν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες έκοβαν τα δέντρα. Μακάρι να ένιωθαν και οι αγρότες μας όταν έκο-βαν τα δάση λίγο από το δέος που ένιωθαν οι Ρωμαίοι όταν αναγκά-ζονταν να αποψιλώσουν ή να κάψουν ένα ιερό δασύλλιο (lucum conculare), το οποίο πίστευαν ότι ήταν το αγαπημένο κάποιου θεοΰ. Έκαναν τότε μια θυσία εξιλέωσης και προσεύχονταν λέγοντας: «Όποιος θεός ή όποια θεά κι αν είσαι, που σου ανήκει το ιερό αυτό δασύλλιο, δείξε ευμένεια προς εμένα, την οικογένειά μου, τα παιδιά μου και τα λοιπά».

Είναι εκπληκτικό το πόση αξια δίνουμε στο ξΰλο ακόμα και στην εποχή αυτή, ακόμα και στη νέα αυτή χώρα - αξια πιο μόνιμη και πιο διαδεδομένη ακόμα και από εκείνη του χρυσού. Τόσες και τόσες ανακαλύψεις και εφευρέσεις, κι όμως, κανείς δεν μπορεί να κάνει χωρίς ξύλα. Είναι το ίδιο πολύτιμα για μας όπως ήταν και για τους Σάξονες και τους Νορμανδούς προγόνους μας. Εκείνοι τα χρησιμο-ποιούσαν για να φτιάχνουν τα τόξα τους, εμείς φτιάχνουμε μ' αυτά τα κοντάκια των όπλων μας. Ο Μισώ*, πάνω από τριάντα χρόνια πριν, έγραφε ότι η τιμή των καυσόξυλων στη Νέα Υόρκη και στη Φι-λαδέλφεια «είναι σχεδόν ίδια με εκείνη του καλύτερου ξύλου του Παρισιού, καμιά φορά μάλιστα την ξεπερνά, παρ' όλο που η αχανής αυτή πρωτεύουσα χρειάζεται περισσότερα από ένα εκατομμύριο κυ-βικά μέτρα ετησίως και περιβάλλεται από καλλιεργημένες πεδιάδες σε ακτίνα τριακοσίων μιλίων». Στο χωριό μας η τιμή του ξύλου ανε-βαίνει σταθερά και το μοναδικό ερώτημα είναι πόσο πιο υψηλή θα είναι φέτος από πέρσι. Οι μηχανικοί και οι έμποροι που έρχονται στο δάσος γι' αυτό το σκοπό και πάντοτε παρευρίσκονται στις δημο-πρασίες των ξύλων, πληρώνουν αδρά για το προνόμιο να μαζέψουν αυτά που άφησαν πίσω τους οι ξυλοκόποι. Πάνε πάρα πολλά χρόνια από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να καταφεύγουν στο δάσος για τα καύσιμα και για τα υλικά των κατασκευών τους: ο κάτοικος της Νέας Αγγλίας και της Νέας Ολλανδίας, ο Παριζιάνος και ο Κέλτης,

* Francois Andre Michaux (1777-1855): Γάλλος φυσιοδίφης. (Σ.τ.Μ)

Page 326: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

326 W A L D E N ^

ο γεωργός και ο Ρομπέν των Δασών, ο Γκοΰντι Μπλέικ και ο Χάρι Γκιλ,* οι χωρικοί και οι βασιλιάδες στα περισσότερα μέρη του κό-σμου, οι λόγιοι και οι άγριοι, όλοι τους εξακολουθούν να χρειάζο-νται λιγα ξΰλα από το δάσος για να ζεσταθούν και να μαγειρέψουν το φαγητό τους. Κι εγώ, βέβαια, δεν αποτελούσα εξαίρεση.

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη νιώθει ένα είδος στοργής για το σωρό του με τα ξΰλα. Εγώ απολάμβανα να βλέπω το δικό μου μπροστά από το παράθυρο και όσο μεγαλύτερος ήταν, με τόσο πε-ρισσότερη ευχαρίστηση έφερνα στο νου μου την ωραία δουλειά που ειχα κάνει για να μαζέψω τα ξΰλα που τον αποτελούσαν. Ειχα ένα παλιό τσεκούρι που δεν το είχε ζητήσει κανείς, με το οποίο έπαιζα πού και πού τις χειμωνιάτικες μέρες, στη μεριά του σπιτιού που την έβλεπε ο ήλιος, κόβοντας τις ρίζες των δέντρων που είχα βγάλει από το χωράφι με τις φασολιές μου. Όπως είχε προβλέψει ο οδηγός του άροτρου όταν οργώναμε το χωράφι, τα ξύλα αυτά με ζέσταναν δυο φορές, τη μία όταν τα έκοβα κομματάκια και μετά ξανά όταν τα έκαιγα στο τζάκι. Δε νομίζω να υπάρχει άλλο καύσιμο που να δίνει τόση ζέστη. Όσο για το τσεκούρι, με συμβούλεψαν να το πάω στο σι-δερά του χωριού για να ακονίσει τη φθαρμένη κόψη του, αλλά εγώ το άφησα όπως ήταν, βάζοντάς του απλά ένα καινούργιο στειλιάρι από ξύλο καρυάς. Με βόλεψε μια χαρά. Μπορεί να ήταν στομωμέ-νο, αλλά τουλάχιστον ήταν γερό.

Μερικά χοντρά κομμάτια από ρίζες πεύκου ήταν για μένα πραγ-ματικός θησαυρός. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να συλλογιέται κανείς πόσο πολλή από αυτή την τροφή της φωτιάς βρίσκεται ακόμα κρυμ-μένη στα σπλάχνα της γης. Τα προηγούμενα χρόνια είχα πάει πολ-λές φορές για «έρευνα» σε κάποιες γυμνές λοφοπλαγιές όπου πα-λαιότερα ορθώνονταν πευκοδάση κι είχα ξεθάψει τις χοντρές τους ρίζες. Πρόκειται για ξύλα σχεδόν άφθαρτα. Απομεινάρια ηλικίας τριάντα με σαράντα χρόνων τουλάχιστον, είναι ακόμα γερά στον πυ-

* Χαρακτήρες από το ομότιτλο ποίημα του Άγγλου ρομαντικού ποιητη Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ (1770-1850). (Σ.τ.Μ.)

Page 327: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 327

ρήνα τους, ενώ τα εξοοτερικά στρώματα του ξΰλου έχουν σαπίσει κι έχουν γίνει σαν τύρφη, όπως και τα απομεινάρια του χοντρού φλοι-ού, που σχηματίζουν ένα δαχτυλίδι στο ίδιο επίπεδο με το έδαφος, με διάμετρο δέκα με δώδεκα εκατοστά από την καρδιά. Με αξίνα και (ρτυάρι εξερευνά κανείς το «ορυχείο» αυτό, ακολουθώντας τη φλέβα που μοιάζει με μεδούλι, κίτρινο σαν βοδινό λίπος ή σαν φλέ-βα χρυσοΰ, βαθιά στη γη. Συνήθως όμως χρησιμοποιούσα για προ-σάναμμα τα ξερά φύλλα του δάσους που είχα συσσωρεύσει στη μι-κρή εξωτερική αποθήκη μου πριν αρχίσουν τα χιόνια. Ο ξυλοκόπος όταν κατασκηνώνει στο δάσος χρησιμοποιεί για προσάναμμα πράσι-να κλαδιά καρυάς, κομμένα σε λεπτά κομμάτια. Μια στο τόσο μά-ζευα κι εγώ τέτοια. Όταν οι χωρικοί άναβαν τις φωτιές τους πέρα από τον ορίζοντά μου, έδινα κι εγώ το σημάδι μου στους διάφορους άγριους κατοίκους της κοιλάδας Ουόλντεν: μια σερπαντίνα καπνού από την καμινάδα μου, που έδειχνε πως ήμουν ξύπνιος.

«Αλαφρόπτερε καπνέ, ικάριο πουλί,

που τις φτερούγες σου καις καθώς υψώνεσαι,

βουβέ κορυδαλλέ, αγγελιαφόρε της αυγής,

που κΰκλους κάνεις πάνω απ' τα χωριά τα κουρνιασμένα.

Ή αλλιώς, όνειρο φευγαλέο και σκιερή μορςρή

μιας μεσονύκτιας οπτασίας, που τα φουστάνια σου μαζεύεις.

Τη νύχτα στ' αστέρια ρίχνεις πέπλο και τη μέρα

διώχνεις το φως, τον ήλιο σκοτεινιάζεις·

πήγαινε, λιβάνι μου, υψώσου απ' την εστία αυτή

και ζήτα απ' τους θεούς να συγχωρήσουν τοΰτη εδώ

τη φλόγα την καθάρια».

Τα φρεσκοκομμένα, σκληρά και χλωρά ξύλα εξυπηρετούσαν το σκοπό μου καλύτερα απ' όλα, αν και τα χρησιμοποιούσα ελάχιστα. Μερικές φορές άφηνα αναμμένη μια καλή φωτιά όταν πήγαινα να κά-νω τον περίπατό μου τα χειμωνιάτικα απογεύματα. Κι όταν επέστρε-φα, τρεις ή τέσσερις ώρες αργότερα, την έβρισκα ακόμα ζωντανή και

Page 328: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

328 W A L D E N ^

λαμπερή. To σπίτι μου δεν έμενε άδειο όσο έλειπα. Ήταν σαν να είχα αφήσει μια κεφάτη οικονόμο να το φροντίζει. Εκει ζούσαμε εγώ και η φωτιά. Και συνήθως η οικονόμος μου αποδεικνυόταν αξιόπιστη. Μια μέρα ωστόσο, καθώς έκοβα ξΰλα, πώς μου 'ρθε να ριξω μια ματιά από το παράθυρο για να δω μήπως ειχε πιάσει φωτιά το σπίτι. Ήταν η μο-ναδική φορά, απ' όσο μπορώ να θυμηθώ, που ένιωσα ιδιαίτερα ανή-συχος σχετικά με το ζήτημα αυτό. Κοίταξα λοιπόν και είδα ότι μια σπί-θα είχε πεταχτεί ως το κρεβάτι μου. Μπήκα και πρόλαβα να σβήσω τη φωτιά πριν φουντώσει, πριν προλάβει να κάψει παρά μόνο μια επιφά-νεια του στρώματος μεγάλη σαν την παλάμη μου. Όμως το σπίτι μου ήταν χτισμένο σε τόσο ηλιόλουστο και προστατευμένο σημείο και η σκεπή του ήταν τόσο χαμηλή, ώστε δε με πείραζε να αφήνω τη φωτιά να σβήνει σχεδόν κάθε μεσημέρι του χειμώνα.

Οι τυφλοπόντικες έορτιαξαν φωλιά στο κελάρι μου. Τσιμπολόγη-σαν το ένα τρίτο από το απόθεμά μου σε πατάτες κι έφτιαξαν ένα ζεστό κρεβάτι στο σημείο όπου είχα αφήσει τις τρίχες που μου είχαν περισσέψει από την κατασκευή του σοβά, μαζί με λίγο καφετί χαρτί. Γιατί ακόμα και τα πιο άγρια ζώα αγαπούν την άνεση και τη ζεστα-σιά εξίσου με τον άνθρωπο και επιβιώνουν το χειμώνα μονάχα χάρη στην προνοητικότητά τους και στη φροντίδα τους να τις εξασφαλί-σουν. Κάποιοι από τους φίλους μου μιλούσαν λες και πίστευαν ότι είχα έρθει στο δάσος επίτηδες για να παγώσω. Το ζώο απλά φτιά-χνει ένα κρεβάτι σε κάποιο προστατευμένο σημείο, το οποίο έπειτα ζεσταίνει με το κορμί του. Ο άνθρωπος όμως, μια και ανακάλυψε τη φωτιά, κλείνει λίγο αέρα σε ένα ευρύχωρο δωμάτιο και τον ζεσταί-νει. Αντί να κουκουλώνεται, κάνει φωλιά το δωμάτιό του, μέσα στο οποίο μπορεί να κινείται ελεύθερα, απαλλαγμένος από τα βαριά ρούχα. Διατηρεί ένα είδος καλοκαιριού μες στο καταχείμωνο και χάρη στα παράθυρά του μπορεί να έχει ακόμα και φως, ενώ με τη βοήθεια της λάμπας του μεγαλώνει τη μέρα. Με τον τρόπο αυτό προ-χωράει ένα δυο βήματα πέρα από το ένστικτο και εξοικονομεί λίγο χρόνο για τις καλές τέχνες. Παρ' όλο που όσο βρισκόμουν έκθετος στις πιο άγριες ριπές του παγωμένου ανέμου ολόκληρο το κορμί μου

Page 329: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΣΠΙΤΙΚΗ ΘΑΛΠΩΡΗ 329

μούδιαζε και παρέλυε, μόλις έςρτανα στο φιλόξενο περιβάλλον του σπιτιού μου γρήγορα ξανάβρισκα τη ζωντάνια μου και ένιωθα σαν να είχε μόλις πάρει παράταση η ζωή μου, πράγμα για το οποίο δύ-σκολα μπορεί να καυχηθεί εκείνος που κατοικεί μέσα οτην πολυτέ-λεια. Νομίζω πως δε χρειάζεται να βασανιζόμαστε κάνοντας εικα-σίες σχετικά με το ποιο θα είναι το τέλος της ανθρωπότητας. Πολΰ εύκολα και ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε να κοπεί το νήμα της ζω-ής της με μια δυνατή ριπή παγωμένου ανέμου από το βορρά. Μετρά-με τους χειμώνες μας με Παγωμένες Παρασκευές και με Μεγάλους Χιονιάδες. Μια λίγο πιο παγωμένη Παρασκευή κι ένας λίγο μεγαλύ-τερος χιονιάς θα αρκούσαν για να βάλουν τέλος στην ύπαρξη του ανθρώπου πάνω στη γη.

Τον επόμενο χειμώνα χρησιμοποίησα μια μικρή σόμπα μαγειρέ-ματος για περισσότερη οικονομία, αφού στο κάτω κάτω το δάσος δε μου ανήκε· όμως δεν είχε τόσο καλή φωτιά όσο η ανοιχτή εστία. Το μαγείρεμα έπαψε πλέον, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, να είναι ερ-γασία ποιητική, αλλά περιορίστηκε σε διαδικασία χημική. Σύντομα, στην εποχή αυτή της σόμπας, θα ξεχαστεί το γεγονός ότι κάποτε ψή-ναμε πατάτες στη στάχτη, όπως έκαναν οι Ινδιάνοι. Η σόμπα όχι μό-νο έπιανε χώρο κι έκανε το σπίτι να μυρίζει, αλλά έκρυβε και τη φω-τιά, με αποτέλεσμα να νιώθω σαν να είχα χάσει από δίπλα μου ένα σύντροφο. Πάντα μπορείς να δεις κάποιο πρόσωπο κοιτάζοντας μέ-σα στη φωτιά. Ο εργάτης, καθώς κοιτάζει μέσα της τα βράδια, καθα-ρίζει τη σκέψη του από τα σκουπίδια και το χώμα που μάζεψε όλη μέρα. Όμως εγώ δεν μπορούσα πια να κάθομαι και να κοιτάζω τη φωτιά και στο μυαλό μου έρχονταν τα τόσο ταιριαστά στην περίπτω-σή μου λόγια μιας ποιήτριας:

«Ποτέ, φλόγα μου φωτεινή, ας μη μου αρνηθούν

την ανεκτίμητη και ζούτική σου αγάπη.

Σαν τις ελπίδες μου ορμάς ψηλά

και σαν τη μοίρα μου τις νύχτες χαμηλώνεις.

Page 330: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

330 W A L D E N ^

Γιατί σε διώξαν απ' τις κάμαρες και τις εστίες,

εσένα που όλοι καλοδέχονται και αγαπούν;

Μήπως γιατί παραήσουν ωραία και λαμπρή

μπροστά στο ψεύτικο φως της ζωής μας, το μουντό;

Συνομιλούσε η λάμψη σου μυστηριωδώς

μήπως με τις αδελφές ψυχές μας μυστικά;

Μα εμείς καθόμαστε πια ασφαλείς και δυνατοί

μπροστά σε εστίες που απειλητικές σκιές δεν έχουν

και τίόρα τίποτα χαρά και λύπη δε μας φέρνει

και η φωτιά μας μοναχά τα χέρια και τα πόδια μας ζεσταίνει

κι ούτε φιλοδοξεί για τίποτ' άλλο.

Δίπλα στη χρήσιμη και δυνατή αυτή φωτιά

ξαπλώνει το παρόν κι αποκοιμιέται

και δε φοβάται τα φαντάσματα που έρχονταν απ' τα παλιά

μαζί μας για να κουβεντιάσουν, στο τρεμάμενο φως

απ' τη φοπιά των ξύλων».*

* Ellen Sturgis Hooper (1812-1848): Αμερικανίδα ποιήτρια. Απόσπασμα από το ποίημα The Wood Fire (Η φωτιά των ξύλων). (Σ.τ.Μ)

Page 331: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

Αντιμετώπισα μερικές σφοδρές χιονοθύελλες και πέρασα αρκετά κεφάτα χειμωνιάτικα βράδια δίπλα στη φωτιά μου, με το χιόνι να στροβιλίζεται με μανία απ' έξω και να πνίγει τα πάντα, ακόμα και το χουχοΰτισμα της κουκουβάγιας. Για πολλές εβδομάδες δε συναντού-σα σχεδόν κανέναν στους περιπάτους μου, εκτός από εκείνους που έρχονταν καμιά φορά για να κόψουν ξΰλα και να τα μεταφέρουν με έλκηθρα στο χωριό. Όμως τα στοιχεία της Φύσης με βοήθησαν να ανοίξω ένα μονοπάτι μέσα από το πιο βαθΰ χιόνι στο δάσος: την πρώτη φορά που πέρασα από εκεί, ο άνεμος φύσηξε τα ςρυλλα από τις βελανιδιές πάνω στις πατημασιές μου. Έμειναν εκεί και, απορ-ροφώντας τις ακτίνες του ήλιου, έλιωσαν με τη θερμότητά τους το χιόνι κι έτσι όχι μόνο έφτιαξαν ένα στεγνό μονοπάτι, αλλά και η σκούρα γραμμή που σχημάτισαν μου χρησίμευε σαν οδηγός τις νύ-χτες. Μια και δεν είχα ανθρώπινη συντροφιά, αναγκάστηκα να ξυ-πνήσω τους παλαιότερους κατοίκους του δάσους αυτοΰ. Πολλοί από τους συχωριανοΰς μου θυμόνταν ακόμα το δρόμο που περνά κοντά από το σπίτι μου να αντηχεί από τα γέλια και τα κουτσομπολιά των κατοίκων, και τα περιβόλια και τις κατοικίες τους να εναλλάσσονται με το δάσος που βρισκόταν από τις δυο πλευρές του δρόμου, πολΰ πιο πυκνό τότε απ' όσο σήμερα. Κι εγώ ο ίδιος θυμάμαι μερικά ση-μεία στα οποία, αν περνούσες με κάρο, τα πεΰκα ήταν τόσο πυκνά που έξυναν και τις δυο πλευρές του, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά που αναγκάζονταν να περάσουν από εδώ χωρίς συνοδεία και με τα

Page 332: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

332 W A L D E N ^

πόδια για να πάνε στο Λίνκολν φοβόνταν τόσο πολΰ, ώστε συχνά έκαναν ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής τρέχοντας. Παρ' όλο που πρόκειται απλώς για έναν ταπεινό δρόμο που οδηγεί στο γειτονικό χωριό, από τον οποίο περνάνε κυρίως βόδια και κάρα, κάποτε ψυ-χαγωγούσε τον οδοιπόρο περισσότερο από σήμερα με την ποικιλία που του πρόσφερε κι έμενε για περισσότερο καιρό χαραγμένος στη μνήμη του. Στο σημείο που σήμερα απλώνονται χωράφια από το χω-ριό ως το δάσος, παλαιότερα υπήρχε ένας βάλτος με σφενδάμια, μέ-σα από τον οποίο περνούσε ο δρόμος πάνω σε μια βάση κατασκευα-σμένη από κορμούς δέντρων, που τα απομεινάρια της χωρίς αμφιβο-λία βρίσκονται ακόμα θαμμένα κάτω από το σημερινό σκονισμένο δημόσιο δρόμο που οδηγεί από το πρώην αγρόκτημα Στράτεν, όπου σήμερα βρίσκεται ο οίκος απόρων, στο λόφο του Μπρίστερ.

Στα ανατολικά του χωραφιού μου με τις φασολιές, από την άλλη μεριά του δρόμου, ζούσε ο Κάτων Ίνγκραχαμ, σκλάβος του άρχοντα Ντάνκαν Ίνγκραχαμ, ενός επιφανούς κατοίκου του Κόνκορντ, ο οποίος είχε χτίσει ένα σπίτι για το σκλάβο του και του είχε δώσει την άδεια να κατοικήσει στο δάσος Ουόλντεν. Άλλος ένας Κάτων λοιπόν, όμως αυτή τη φορά όχι Uticensis*, αλλά Concordiensis. Κάποιοι λένε πως ήταν νέγρος της Γουινέας. Λίγοι θυμούνται πια το χωραφάκι του ανάμεσα στις καρυές, τις οποίες είχε αφήσει να μεγαλώνουν για να τις έχει για τα γεράματά του. Όμως τελικά τις άρπαξε ένας πιο νέος και πιο λευκός κερδοσκόπος, ο οποίος βέβαια κατοικεί τώρα πια σ' ένα σπίτι το ίδιο στενό με εκείνο του νέγρου που εξαπάτησε. Η μισο-γκρεμισμένη τρύπα που κάποτε ήταν το κελάρι του Κάτωνα υπάρχει ακόμη και σήμερα, αν και ελάχιστοι το γνωρίζουν, αφού μια σειρά από πεύκα την κρύβει από τα μάτια του οδοιπόρου. Είναι γεμάτη με σουμάκια (Rhus glabra) και ένα από τα πιο παλιά είδη χρυσόβεργας (Solidago stricta) φυτρώνει σε μεγάλη αφθονία εκεί.

* Δεν πρόκειται για τον Κάτωνα που τόσο συχνά παραθέτει ο Θορώ, αλλά για το δισέγγονο του, Κάτωνα τον Υτικαίο (94-96 π.Χ.), δημοκρατικό πολιτικό και στω-ικό φιλόσοφο. (Σ.τ.Μ.)

Page 333: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 333

Εδώ, στην άκρη ακριβώς του χωραφιού μου, ακόμα πιο κοντά στο χωριό, είχε κάποτε το σπιτάκι της η Ζιλφα, μια έγχρωμη γυναίκα που υφαίνε λινά υφάσματα για τους χωριανούς, κάνοντας το δάσος Ουόλντεν να αντηχεί με το διαπεραστικό τραγούδι της, μια και ήταν προικισμένη με καλή και δυνατή φωνή. Τελικά, το 1812 κάποιοι Άγγλοι στρατιώτες, προσωρινά αποφυλακισμένοι κατάδικοι, έβαλαν φωτιά στο σπίτι της μια μέρα που εκείνη έλειπε, καίγοντας ζωντανά τη γάτα, το σκΰλο και τα κοτόπουλά της. Είχε ζήσει δύσκολη ζωή και είχε γίνει σκληρή και κυνική προς τους ανθρώπους. Ένας γέρος, που στα νιάτα του σύχναζε στο δάσος, θυμάται πως περνώντας έξω από το σπίτι της ένα μεσημέρι την είχε ακούσει να μουρμουρίζει μο-νάχη της, πάνω από το τσουκάλι της που κόχλαζε: «Κόκαλα είστε όλοι σας, κόκαλα!» Έχω δει μερικά σκόρπια τούβλα στη συστάδα με τις βελανιδιές που βρίσκεται σήμερα στο σημείο όπου έστεκε κά-ποτε το σπίτι της.

Πιο κάτω, στη δεξιά μεριά του δρόμου, στο λόφο του Μπρίστερ, ζοΰσε κάποτε ο Μπρίστερ Φρίμαν, «νέγρος πολυτεχνίτης», σκλάβος του γαιοκτήμονα Κάμινγκς. Οι μηλιές που είχε φυτέψει και τις οποί-ες φρόντιζε ο Μπρίστερ υπάρχουν ακόμα. Τώρα πια είναι μεγάλα, γέρικα δέντρα, με φρούτα που για τα δικά μου γούστα παραείναι άγρια και ξινά. Δεν πάει πολΰς καιρός που διάβασα την επιτύμβια επιγραφή του στο παλιό νεκροταφείο του Λίνκολν. Ο τάφος του βρί-σκεται στην άκρη του κοιμητηρίου, κοντά στους ανώνυμους τάφους κάποιων Βρετανών στρατιωτών που σκοτώθηκαν κατά την υποχώρη-ση από το Κόνκορντ. «Σκιπίων Μπρίστερ», γράφει η ταφόπλακα - ο τίτλος «Σκιπίων ο Αφρικανός» θα του ταίριαζε μια χαρά* - κι από κάτω «άνδρας έγχρωμος», λες και το χρώμα του ήταν που είχε τη με-γαλύτερη σημασία. Πληροφορούσε επίσης με ιδιαίτερη έμφαση τον κάθε ενδιαφερόμενο για την ημερομηνία θανάτου του, πράγμα που δεν ήταν παρά ένας έμμεσος τρόπος για να του δηλώσει ότι έζησε.

* Σκιπίων: Ρωμαίος στρατηγός, ο οποίος πήρε το προσωνύμιο «ο Αφρικανός» μετά τη νίκη του κατά του Αννίβα, στρατηγού της Καρχηδόνας. (Σ.τ.Μ)

Page 334: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

334 W A L D E N ^

Μαζί του ζοΰσε η Φεντα, η φιλόξενη γυναίκα του, η οποία έλεγε τη μοίρα, πάντα πρόσχαρη και κεφάτη. Ήταν μεγαλόσωμη, ολοστρόγ-γυλη και κατάμαυρη, πιο μαΰρη από όλα τα παιδιά της νύχτας. Ήταν αναμφίβολα το πιο μελανό ουράνιο σώμα που ανέτειλε ποτέ πάνω από το Κόνκορντ.

Κατεβαίνοντας το λόφο, στα αριστερά, στον παλιό δρόμο που οδηγεί στο δάσος, υπάρχουν τα σημάδια του παλιού υποστατικού της οικογένειας Στράτε ν, που οι οπωρώνες τους κάποτε απλώνονταν πά-νω σε ολόκληρη την πλαγιά του λόφου Μπρίστερ. Σήμερα όμως όλα τα οπωροφόρα έχουν εξαφανιστεί από την επέλαση των πεύκων, με εξαίρεση λίγα απομεινάρια, τα οποία εξακολουθούν να χρησιμοποι-ούνται για το μπόλιασμα πολλών αδύναμων δέντρων του χωριού.

Πλησιάζοντας το χωριό, cpτάvει κανείς στο σημείο όπου ζούσε ο Μπριντ*, από την άλλη πλευρά του δρόμου, στην άκρη ακριβώς του δάσους. Είναι ένα μέρος γνωστό για τα κατορθώματα ενός δαίμονα που δεν κατονομάζει συγκεκριμένα η παλαιά μυθολογία, ο οποίος έχει παίξει ξεχωριστό και σημαντικό ρόλο στη ζωή της Νέας Αγ-γλίας και στον οποίο αξίζει, όσο και σε κάθε άλλο μυθικό χαρακτή-ρα, να γράψει κανείς κάποτε τη βιογραφία του. Στην αρχή έρχεται μεταμφιεσμένος σαν φίλος ή εργάτης κι έπειτα ληστεύει και δολοφο-νεί οικογένειες ολόκληρες. Δεν είναι άλλος από το ρούμι της Νέας Αγγλίας. Όμως δεν έφτασε ακόμα η ώρα να εξιστορηθούν οι τραγω-δίες που συνέβησαν εδώ. Ας αφήσουμε να περάσει λίγος χρόνος, μή-πως μετριαστεί κάπως η έντασή τους, μήπως αποκτήσουν μια πιο ευ-χάριστη, γαλαζωπή απόχρωση. Μια ιδιαίτερα θολή και αμφιλεγόμε-νη παράδοση λέει πως εδώ υπήρχε κάποτε ένα χάνι, που πρόσφερε ποτό στους ταξιδιώτες και ξεκούραση στα άλογά τους. Εδώ κάθο-νταν για λίγο οι άνθρωποι, χαιρετούσαν ο ένας τον άλλο, άκουγαν κι διηγούνταν νέα κι έπειτα έπαιρνε ο καθένας το δρόμο του.

Η καλύβα του Μπριντ στεκόταν ακόμα όρθια μέχρι πριν από δώ-δεκα χρόνια, μολονότι ήταν ήδη πολύ καιρό ακατοίκητη. Είχε περί-

* Ο John Breed ήταν γνωστός μέθυσος της περιοχής. (Σ.τ.Μ)

Page 335: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 335

που το ίδιο μέγεθος με τη δική μου. Μια παρέα αγοριών της έβαλαν φωτιά ένα βράδυ, ανήμερα εκλογών, αν θυμάμαι καλά. Τότε ζοΰσα στην άκρη του χωρίου και μόλις είχα βυθιστεί στη μελέτη του ηρωι-κού ποιήματος Γκόντιμπερτ του Ντάβεναντ. Το χειμώνα εκείνο υπέ-φερα από μια μόνιμη υπνηλία - η οποία, παρεμπιπτόντως, ποτέ δεν έμαθα αν οφειλόταν σε κληρονομικές αιτίες, πράγμα εύλογο αν αναλογιστεί κανείς πως έχω ένα θείο* που τον παίρνει ο ΰπνος ενώ ξυρίζεται, ενώ τις Κυριακές κατεβαίνει στο κελάρι και καθαρίζει τις πατάτες από τους βλαστούς τους για να μπορέσει να μείνει ξύπνιος μέχρι την ώρα της θείας λειτουργίας, ή αν αποτελούσε συνέπεια της απόπειράς μου να διαβάσω ολόκληρη την ανθολογία των Άγγλων ποιητών του Τσάλμερς. Όπως και να 'χει, η υπνηλία μου, σαν άλλος Ιούλιος Καίσαρας, κατάφερνε να κατατροπώνει όλους τους Νέρ-βιοΰς** μου. Τη στιγμή λοιπόν που είχα σκύψει το κεφάλι μου πάνω από εκείνο το ποίημα και είχα βυθιστεί στη μελέτη του, οι καμπάνες σήμαναν πυρκαγιά. Αμέσως ξεκίνησαν οι πυροσβεστικές άμαξες, όλο βιάση, με μια ομάδα ανδρών και αγοριών να προπορεύονται, κι εγώ ανάμεσα στους προοτους, αφοΰ δεν είχα χάσει καθόλου καιρό αλλά είχα ορμήσει αμέσως έξω. Μας φάνηκε πως η φωτιά ήταν προς τα νότια, στο δάσος - όλοι ήμασταν έμπειροι πυροσβέστες - και ότι είχε πιάσει φωτιά κάποια αποθήκη, κάποιο μαγαζί, κάποιο σπίτι ή όλα μαζί. «Είναι η αποθήκη του Μπέικερ», φώναξε ένας. «Είναι το σπίτι του Κόντμαν», αποκρίθηκε ένας άλλος. Και τότε είδαμε και-νούργιες σπίθες να πετάγονται στον ουρανό πάνω από το δάσος, σαν να είχε πέσει καμιά σκεπή, κι αμέσως όλοι μας ορμήσαμε κατά εκεί με μια φωνή: «Έρχεται η ομάδα διάσωσης του Κόνκορντ!» Τα κάρα μάς προσπέρασαν με αστραπιαία ταχύτητα και με τα φορτία τους να βροντούν πέρα δώθε, και ίσως ένα από αυτά να μετέφερε

* Πρόκειται για τον Τσαρλς Ντάνμπαρ, εκκεντρικό θειο του Θορώ, ο οποίος εί-χε ιδρύσει τη βιοτεχνία μολυβιών της οικογένειας. (Σ.τ.Μ.) ** Νέρβιοι: Μια από τις πιο άγριες και ισχυρές βελγικές φυλές που κατοικούσαν στη βορειοανατολική Γαλατία τον Ιο αιο5να π.Χ. (Σ.τ.Μ)

Page 336: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

336 WALDEN ^

τον πράκτορα κάποιας Ασφαλιστικής Εταιρίας, που ήταν αποφασι-σμένος να φτάσει στον τόπο της πυρκαγιάς, όσο μακριά κι αν βρι-σκόταν. Το καμπανάκι της πυροσβεστικής αντλίας κουδούνιζε διαρ-κώς από πισω, πιο αργά αλλά με μεγαλύτερη σιγουριά, ενώ στο τέ-λος της πομπής, όπως ψιθύρισαν κάποιοι αργότερα, έρχονταν αυτοί που είχαν βάλει τη φωτιά και είχαν σημάνει το συναγερμό. Έτσι λοιπόν συνεχίσαμε να τρέχουμε σαν αληθινοί ιδεαλιστές, αψηφώ-ντας τα όσα μας φανέρωναν οι αισθήσεις μας, ώσπου σε μια στροφή του δρόμου ακούσαμε το τρίξιμο της φωτιάς και νιώσαμε την κάψα της να έρχεται πάνω από τον τοίχο και συνειδητοποιήσαμε - αλίμο-νο! - ότι είχαμε (ρτάσει. Η εγγύτητα της φωτιάς ψΰχρανε κάπως τον ενθουσιασμό μας. Στην αρχή σκεφτήκαμε να τη σβήσουμε με το νε-ρό κάποιας κοντινής λιμνούλας, τελικά όμως αποφασίσαμε να την αφήσουμε να συνεχίσει το έργο της, αφού έτσι κι αλλιώς η καλύβα δεν μπορούσε πια να σωθεί, κι οΰτε άξιζε τον κόπο. Μείναμε λοιπόν γΰρω από την πυροσβεστική άμαξα, να σκουντάμε ο ένας τον άλλο και να δίνουμε έκφραση στα συναισθήματά μας φωνάζοντας δυνατά ή συζητώντας σε χαμηλότερους τόνους για τις μεγάλες πυρκαγιές που είχε καταγράψει η ιστορία, όπως για παράδειγμα τότε που είχε καεί το μαγαζί του Μπάσκομ. Και συλλογιζόμασταν ότι, αν (ρτάναμε έγκαιρα με τη χειροκίνητη πυροσβεστική αντλία μας κι αν είχαμε κοντά μια λιμνούλα, θα μπορούσαμε ακόμα και τη μεγάλη πυρκαγιά της αποκάλυψης, που λένε ότι θα καταστρέψει τον κόσμο ολόκληρο, να τη μετατρέψουμε σ' ένα νέο βιβλικό κατακλυσμό. Τελικά αποχω-ρήσαμε χωρίς να κάνουμε καμιά χαζομάρα. Οι άλλοι επέστρεψαν στα κρεβάτια τους κι εγώ στον Γκόντιμπερτ. Και μια και αναφέρθη-κα στον Γκόντιμπερτ, αν ήμουν στη θέση του επιμελητή του βιβλίου θα αφαιρούσα εκείνη την παράγραφο στην εισαγωγή, που λέει ότι η ευστροφία αποτελεί το μπαρούτι της ψυχής - διότι «η ευστροφία εί-ναι τόσο ξένη για τον περισσότερο κόσμο, όσο και το μπαρούτι για τους Ινδιάνους».

Το επόμενο βράδυ, περίπου την ίδια ώρα, έτυχε να περνάω από το σημείο της πυρκαγιάς. Ακούγοντας ένα υπόκωφο βογκητό να έρ-

Page 337: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΚΑΤΟΙΚΟΙ 337

χεται από το μέρος της καμένης καλύβας, πλησίασα και είδα τον μο-ναδικό, απ' όσο ξέρω, επιζώντα της οικογένειας που κατοικούσε κά-ποτε εκεί, κληρονόμο τόσο των αρετών όσο και των ελαττωμάτων της, ο οποίος ήταν και ο μόνος που έδειξε κάποιο ενδιαφέρον για το καμένο σπίτι. Ήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα και κοιτούσε πάνω από το άνοιγμα του κελαριού τα αποκαΐδια, που κάπνιζαν ακόμα, μουρ-μουρίζοντας και μονολογώντας, όπως το συνηθίζει. Δούλευε όλη μέ-ρα μακριά, στα χωράφια κοντά στο ποτάμι, και είχε αξιοποιήσει τις μοναδικές στιγμές του ελεύθερου χρόνου του επισκεπτόμενος το σπίτι των γονιών και της νεότητάς του. Παρατηρούσε το κελάρι από όλες τις πλευρές και από κάθε γωνία, πάντα ξαπλωμένος, σαν να εί-χε θυμηθεί πως κάποτε υπήρχε κρυμμένος εκεί, ανάμεσα σης πέ-τρες, κάποιος θησαυρός, κι ας μην ήταν τίποτε παραπάνω από ένας σωρός από τούβλα και στάχτες. Αφού είχε χαθεί πια το σπίτι, η μόνη παρηγοριά του ήταν να κάθεται και να παρατηρεί ό,τι είχε απομεί-νει. Φάνηκε να παρηγορείται από τη συμπόνια που δήλωνε η παρου-σία μου και μου έδειξε, όσο του επέτρεπε το σκοτάδι, το σημείο όπου υπήρχε το σκεπασμένο πηγάδι, το οποίο, δόξα τω Θεώ, ήταν αδύνατο να καεί. Ψαχούλεψε για πολλή ώρα ώσπου να βρει τα τοι-χώματα του πηγαδιού που είχε χτίσει ο πατέρας του και το σιδερένιο γάντζο από τον οποίο κρεμόταν κάποτε ο κουβάς - το μόνο στήριγ-μα που του είχε πια απομείνει - για να μου δείξει ότι ήταν κάτι πα-ραπάνω από μια απλή ξύλινη κατασκευή. Άπλωσα κι εγώ το χέρι μου κι ένιωσα το σίδερο. Ακόμα και σήμερα, όποτε περνώ δίπλα από τα ερείπια εκείνα στους περιπάτους μου, σχεδόν καθημερινά, δεν παραλείπω να αποτίσω φόρο τιμής στο σιδερένιο γάντζο, αφού από αυτόν κρέμεται η ιστορία μιας οικογένειας.

Από την αριστερή μεριά του δρόμου, εκεί που φαίνεται το πηγάδι και οι πασχαλιές στο μισογκρεμισμένο τοίχο, εκεί που τώρα απλώ-νεται ένα λιβάδι, ζούσαν ο Νάτινγκ και ο Λε Γκρος. Ας επιστρέψου-με όμως προς την κατεύθυνση του Αίνκολν.

Ακόμα πιο μακριά μέσα στο δάσος ζούσε κάποτε ο Γουάιμαν ο αγγειοπλάστης, ο οποίος προμήθευε τους χωριανούς με κεραμικά

Page 338: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

338 W A L D E N ^

και πρόλαβε να αφήσει κάποιους απογόνους, που τον διαδέχτηκαν στη δουλειά. Κανένας τους δεν ήταν πλούσιος σε εγκόσμια αγαθά και ο καθένας από αυτούς, όσο ζούσε, κατοικούσε εκεί με την ανοχή των ιδιοκτητών και των αρχών. Συχνά περνούσε από εκεί ο σερίφης για να εισπράξει τους φόρους - μάταια όμως, όπως διάβασα στις αναφορές του. Κι έτσι τους άφηνε μια εντολή επίσχεσης, έτσι για τους τύπους, κι έφευγε ξανά, αφού δεν υπήρχε τίποτα που να μπορεί να κατασχέσει. Μια μέρα του μεσοκαλόκαιρου, εκεί που σκάλιζα τις φασολιές μου, ένας άνδρας που κουβαλούσε με το κάρο του ένα φορτίο κεραμικά σταμάτησε στην άκρη του χωραφιού μου και με ρώτησε αν ήξερα τι είχε απογίνει ο Γουάιμαν ο νεότερος. Μου είπε ότι πριν από πολύ καιρό είχε αγοράσει από αυτόν έναν τροχό κερα-μικής και ήθελε να μάθει νέα του. Είχα διαβάσει στις Γραφές για τον πηλό και τον τροχό των αγγειοπλαστών, αλλά δε μου είχε περά-σει ποτέ από το μυαλό ότι τα κανάτια που χρησιμοποιούμε δεν είχαν (ρτάσει ως εμάς άθραυστα από τους καιρούς εκείνους ή ότι δε φύ-τρωναν στα δέντρα σαν τις νεροκολοκύθες. Χάρηκα λοιπόν που άκουσα πως υπήρχε κάποτε κάποιος στη γειτονιά μου που εξασκού-σε αυτή την αξιόλογη τέχνη.

Ο τελευταίος κάτοικος του δάσους αυτού πριν από εμένα ήταν ένας Ιρλανδός, ο Χίου Κουόιλ (ελπίζω να έγραψα σωστά το όνομά του), ο οποίος ζούσε στο σπίτι του Γουάιμαν. Όλοι τον φώναζαν Συ-νταγματάρχη και οι φήμες έλεγαν ότι είχε πολεμήσει ως στρατιώτης (ττο Βατερλό. Αν ζούσε ακόμα, θα τον έβαζα οπωσδήποτε να ξαναζή-σει τις μάχες με τη φαντασία του και να μου τις διηγηθεί. Εδώ εξα-σκούσε το επάγγελμα του εκσκαφέα τάφρων. Όπως ο Ναπολέων εί-χε πάει στην Αγία Ελένη, έτσι και ο Κουόιλ είχε έρθει στο δάσος Ουόλντεν. Όσα γνωρίζω για το άτομό του αποτελούν υλικό για τρα-γωδία. Ήταν ένας άνθρωπος με τρόπους, κοσμογυρισμένος και με συμπεριφορά τόσο ευγενική που δύσκολα μπορούσε να την αντέξει κανείς. Φορούσε ένα χοντρό παλτό το κατακαλόκαιρο, μια και υπέ-φερε από ρίγη, και το πρόσωπό του είχε χρώμα άλικο. Πέθανε στο δρόμο που περνάει από τους πρόποδες του λόφου Μπρίστερ λίγο

Page 339: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 339

πριν ερθω να μείνω στο δάσος κι έτσι δεν πρόλαβα να τον έχω γείτο-να. Πρόλαβα όμως κι επισκέςρτηκα το σπίτι του πριν το γκρεμίσουν, το οποίο οι συντροφοί του απέφευγαν επειδή το θεωρούσαν κακότυ-χο. Είδα τα παλιά του ροΰχα ένα κουβάρι πάνω στο ψηλό, σανιδένιο κρεβάτι του, σαν να ήταν ο ίδιος ακόμα ξαπλωμένος εκεί. Η πίπα του κείτονταν σπασμένη στην πυροστιά, σαν την υδρία που έχει συντριβεί πάνω στην πηγή.* Αυτή η τελευταία δε θα μπορούσε ποτέ να είναι το σύμβολο του θανάτου του, μια και μου είχε εξομολογηθεί πως δεν εί-χε δει ποτέ του την πηγή του Μπρίστερ, αν και είχε ακούσει να μι-λούν για αυτή. Βρώμικα τραπουλόχαρτα, ρηγάδες καρό, σπαθιά και κούπες, ήταν σκορπισμένα στο πάτωμα. Μια μαΰρη κότα που ο δικα-στικός επιμελητής δεν είχε μπορέσει να πιάσει, μαΰρη και σιωπηλή σαν τη νύχτα, χωρίς να βγάζει οΰτε ένα κακάρισμα, περιμένοντας θαρρείς τις αλεπούδες να την αποτελειώσουν, είχε ακόμα τη φωλιά της στο διπλανό δωμάτιο. Στο πίσω μέρος του σπιτιού ξεχώριζε το αμυδρό περίγραμμα ενός λαχανόκηπου, που είχε φυτευτεί αλλά ποτέ δεν είχε χαρεί το πρώτο του ξεχορτάριασμα, εξαιτίας των τρεμάμε-νων χεριών του συχωρεμένου του ιδιοκτήτη, παρ' όλο που τώρα ήταν ήδη η εποχή που μάζευαν τη σοδειά. Ήταν γεμάτος αγριόχορτα, χη-νοπόδια και κολλιτσίδες, οι οποίες κόλλησαν παντού στα ροΰχα μου - ο μοναδικός καρπός του κήπου. Το νωπό ακόμα δέρμα μιας μαρμό-τας κρεμόταν τεντωμένο στο πίσω μέρος του σπιτιοΰ - το τρόπαιο του τελευταίου Βατερλό του - μα τώρα πια ο καημένος δεν είχε ανάγκη οΰτε από ζεστό γοΰνινο σκοΰφο οΰτε από γάντια.

Τώρα πια ένα βαθοΰλωμα στη γη είναι το μοναδικό σημάδι που μαρτυράει ότι κάποτε στα σημεία αυτά υπήρχαν κτίρια. Οι πέτρες των κελαριών είναι θαμμένες και στην ηλιόλουστη χλόη φυτρώνουν άγριες φραουλιές, βατομουριές, φουντουκιές και σουμάκια. Ένα πεΰκο ή μια ροζιασμένη βελανιδιά καταλαμβάνει την κόχη όπου κά-ποτε έστεκε η καμινάδα κι ένα μυρωδάτο μαυρόπευκο κυματίζει στον άνεμο εκεί όπου κάποτε βρισκόταν το κατώφλι. Μερικές φορές

* «...και συντριβεί υδρία επί την πηγήν...» Εκκλησιαστής 12:6. (Σ.τ.Μ.)

Page 340: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

340 W A L D E N ^

φαίνεται το κοίλωμα του πηγαδιού, εκεί όπου κάποτε χυνόταν μια πηγή. Τώρα δεν έχει απομείνει παρά ξερό, χωρίς δάκρυα χορτάρι. Ίσως ο τελευταίος ένοικος, πριν αναχωρήσει, να το σκέπασε με μια επίπεδη πέτρα και να έριξε χώμα από πάνω, για να μην ανακαλυ-φθεί παρά έπειτα από πολλά χρόνια. Πόσο θλιβερή πρέπει να είναι η πράξη αυτή - το θάψιμο των πηγαδιών! Συμπίπτει συνήθως με το άνοιγμα της βρυσούλας των δακρύων. Αυτά τα βαθουλώματα που δείχνουν πού βρισκόταν το κελάρι, που μοιάζουν με εγκαταλειμμένα λαγούμια αλεπούς, με παλιές τρύπες, είναι ό,τι έχει απομείνει σ' ένα μέρος που κάποτε έσφυζε από κίνηση και από ζωή, εκεί όπου οι άν-θρωποι συζητούσαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στη μία ή στην άλλη διάλεκτο, για «τη μοίρα, την ελεύθερη βούληση και την απόλυ-τη πρόγνωση».* Όμως το μόνο που είμαι σε θέση να γνωρίζω για τα συμπεράσματα οτα οποία κατέληξαν είναι αυτό: «Ο Κάτων και ο Μπρίστερ ήταν χειρώνακτες», πράγμα περίπου τόσο διδακτικό όσο και η ιστορία των πιο γνωστών φιλοσοφικών ρευμάτων.

Οι πολυετείς πασχαλιές ακόμα φυτρώνουν εκεί, μια ολόκληρη γενιά αφότου χάθηκαν πόρτες, ανώφλια και κατώφλια. Κάθε άνοιξη ξεδιπλώνουν τα άνθη τους με τη γλυκιά εκείνη ευωδιά, που τα κό-βουν οι ρομαντικοί οδοιπόροι. Χέρια παιδικά τις είχαν φυτέψει και περιποιηθεί κάποτε, στις μπροστινές αυλές των σπιτιών, μα τώρα ορ-θώνονται δίπλα στους μισογκρεμισμένους τοίχους, σε βοσκοτόπια που αναπαύονται και δίνουν τη θέση τους σε νέα δάση. Είναι οι τε-λευταίοι απόγονοι, οι μοναδικοί επιζώντες των οικογενειών. Πού να περάσει από το μυαλό των μελαψών παιδιών ότι το αδύναμο εκείνο μόσχευμα με τα δύο μονάχα μάτια που (ρύτεψαν στη γη, στη σκιά του σπιτιού τους, που το πότιζαν καθημερινά, θα πετούσε τέτοιες ρίζες, θα ζούσε παραπάνω από τα ίδια και θα έκανε σπίτι του το σκιερό εκείνο μέρος, μεγαλώνοντας ώσπου να γίνει μόνο του περιβόλι και οπωρώνας ολάκερος. Πως θα διηγούνταν με φωνή χαμηλή την ιστο-ρία τους στο μοναχικό οδοιπόρο που περνούσε από εκεί μισό αιώνα

* Από χο Χαμένο Παράδεισο του Τζον Μιλτον (1608-1674). (Σ.τ.Μ)

Page 341: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΚΑΤΟΙΚΟΙ 341

αφότου τα ίδια είχαν μεγαλώσει και είχαν πεθάνει. Πως θα άνθιζε τόσο όμορφα και πως θα ήταν ευωδιαστό σαν την πρώτη άνοιξη. Υποκλίνομαι μπροστά στα τρυφερά, ευγενικά, χαρούμενα χρώματα της πασχαλιάς.

Όμως γιατί τάχα να έσβησε το μικρό εκείνο χωριό, σπόρος για κάτι μεγαλύτερο, ενώ το Κόνκορντ ζει και βασιλεύει; Μήπως του έλειπαν τα φυσικά πλεονεκτήματα - μήπως είχε έλλειψη νεροΰ; Αχ, η βαθιά λίμνη Ουόλντεν και η δροσερή πηγή του Μπρίστερ πόσο άφθονο και γλυκό νερό έδιναν, κι όμως κανένας από εκείνους τους ανθρώπους δεν το χρησιμοποιούσε παρά μόνο για να αραιώσει το ποτό του. Πόσο διψασμένη γενιά ήταν! Δε θα μπορούσαν άραγε να είχαν ευημερήσει εδώ οι τέχνες της κατασκευής και του εμπορίου καλαθιών, σκουπών, χαλιών, των λινών υφασμάτων και της αγγειο-πλαστικής, κάνοντας την ερημιά να ανθίσει σαν τριαντάφυλλο και αφήνοντας να κληρονομήσουν οι επερχόμενες γενιές τη γη των πα-τέρων τους; Ακόμα και η στέρφα γη θα αποτελούσε εγγύηση ενάντια σε έναν εκφυλισμό σαν κι αυτόν. Αλίμονο! Πόσο λίγο πλουτίζει η ανάμνηση των παλαιών αυτών ανθρώπινων κατοίκων την ομορφιά του τοπίου! "Ισως όμως προσπαθήσει η Φύση γι' άλλη μια φορά, με εμένα ως πρώτο έποικο, και ίσως το σπίτι μου που χτίστηκε την προηγούμενη άνοιξη να αποτελέσει το πρώτο και το παλαιότερο ενός καινούργιου μελλοντικού χωριού.

Απ' όσο γνωρίζω, κανείς δεν έχτισε σπίτι πριν από μένα στο ση-μείο όπου κατοικώ. Μακριά από μένα οι πόλεις που χτίζονται στις τοποθεσίες όπου παλιότερα ήταν χτισμένες άλλες, αρχαίες, που τα υλικά τους είναι τα ερείπια, που η κήποι τους είναι τα νεκροταφεία. Εκεί το χώμα είναι ξασπρισμένο και καταραμένο. Πριν υπάρξει ανάγκη να χτιστεί μια νέα πόλη πάνω στα ερείπια μιας αρχαίας, ο κόσμος όλος θα έχει καταστραφεί. Με τέτοιες σκέψεις και θύμησες γέμιζα ξανά το δάσος κόσμο και νανούριζα τον εαυτό μου ώσπου με έπαιρνε ο ύπνος.

Την εποχή εκείνη σπάνια είχα επισκέπτες. Όταν το χιόνι ήταν πυ-

Page 342: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

342 W A L D E N ^

κνό, κανένας οδοιπόρος δεν πλησίαζε το σπίτι μου για μια ή και δυο εβδομάδες, όμως εγώ ζοΰσα εκεί μέσα άνετα, σαν ποντικός του αγροΰ ή σαν τα γελάδια και τα πουλερικά που λένε ότι επέζησαν για αρκετό καιρό θαμμένα κάτω από σωρούς χιόνι, ακόμα και χωρίς τρο-cprj. Ή σαν την οικογένεια του παλιού εκείνου αποίκου στο χωριό Σάτον, στην πολιτεία μας, που η αγροικία του σκεπάστηκε εντελώς κατά τη διάρκεια του μεγάλου χιονιά το 1717, ενώ ο ίδιος έλειπε, και ένας περαστικός Ινδιάνος τη βρήκε από την τρΰπα που είχε ανοίξει στο χιόνι η ανάσα της καμινάδας κι έτσι ελευθέρωσε την οικογένεια. Όμως εγώ δεν είχα κανένα φιλικό Ινδιάνο να νοιαστεί για μένα, ού-τε και χρειαζόμουν, αφού ο αφέντης του σπιτιού ήταν εδώ. Ο Μεγά-λος Χιονιάς! Πόσο χαίρομαι να ακούω για αυτόν! Τότε που οι αγρό-τες δεν μπορούσαν να πάνε στο δάσος και στους βάλτους με τα βόδια τους για ξύλα και ήταν αναγκασμένοι να κόβουν τα δέντρα που είχαν για σκιά μπροστά στα σπίτια τους κι έπειτα, όταν πάγωσε το χιόνι, έκοψαν τα δέντρα στους βάλτους σε ύψος τριών μέτρων πάνω από το έδαφος, όπως φάνηκε την άνοιξη, όταν έλιωσαν τα χιόνια.

Όταν το χιόνι είχε πέσει πυκνό, το μονοπάτι που ακολουθούσα για να πάω από τη δημοσιά στο σπίτι μου, γύρω στο μισό μίλι, έμοια-ζε με φιδογυριστή διακεκομμένη γραμμή, με μεγάλα κενά ανάμεσα στις παύλες, δηλαδή στις πατημασιές μου. Για μια εβδομάδα, που ο καιρός ήταν σταθερός, έκανα ακριβώς τον ίδιο αριθμό βημάτων και με τον ίδιο ακριβώς διασκελισμό, είτε πήγαινα είτε ερχόμουν. Πα-τούσα με μεγάλη προσοχή και ακρίβεια, σαν διαβήτης, στις βαθιές πατημασιές που είχα κάνει προηγουμένως - βλέπετε σε τι ρουτίνες μας υποχρεώνει να μπούμε ο χειμώνας; Κι όμως συχνά τις έβρισκα γεμάτες με νερό σαν το γαλάζιο του ουρανού. Κανένας καιρός όμως δε με εμπόδισε να απολαμβάνω τους περιπάτους μου ή, καλύτερα, τις εξόδους μου. Συχνά περπατούσα οκτώ ή δέκα μίλια μέσα από βα-θύ χιόνι για να πάω στο ραντεβού που είχα με μια οξιά, μια κίτρινη σημύδα ή ένα παλιό γνωστό μου πεύκο, τότε που το χιόνι και ο πά-γος βάραιναν τα κλαριά τους και οι κορυφές τους φάνταζαν μυτε-ρές, τόσο που έμοιαζαν με έλατα. Ανέβαινα στις κορυφές των πιο

Page 343: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Π Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΚΑΤΟΙΚΟΙ 343

ψηλών λόφων όταν το χιόνι ήταν εξήντα πόντους στα πεδινά και τί-ναζα μια μικρή χιονοθύελλα από το κεφάλι μου με κάθε βήμα. Ή , άλλες φορές, μπουσουλούσα και τσαλαβουτούσα στα τέσσερα για να φτάσω ως εκεί, όταν οι κυνηγοί είχαν κλειστεί στα χειμερινά τους καταφύγια. Ένα απόγευμα διασκέδασα παρακολουθώντας έναν μπούφο {Strix nebulosa) που καθόταν σε ένα από τα χαμηλότερα κλαδιά μιας λευκής πεΰκης, κοντά στον κορμό, μέρα μεσημέρι, πέντε μέτρα μακριά από μένα. Με άκουγε όταν κουνιόμουν και το χιόνι έτριζε κάτω από τα πόδια μου αλλά, απ' ό,τι φάνηκε, δεν μπορούσε να με δει. Όταν έκανα πιο δυνατό θόρυβο, τέντωνε το λαιμό του, όρ-θωνε τα φτερά του σβέρκου του και άνοιγε διάπλατα τα μάτια του. Σύντομα όμως τα βλέφαρά του χαμήλωναν ξανά και άρχιζε να κου-τουλάει. Έπειτα από μισή ώρα που τον παρατηρούσα έτσι όπως κα-θόταν με τα μάτια του μισόκλειστα, σαν γάτα, σαν ένα φτερωτό αδέρφι της γάτας, άρχισα κι εγώ να νιώθω νύστα. Μονάχα μια στενή χαραμάδα φαινόταν κάτω κάτω στα βλέφαρά του, με την οποία κρα-τούσε την επαφή μαζί μου. Έτσι καθόταν, με μάτια μισόκλειστα, κοιτώντας από τη χώρα των ονείρων και προσπαθώντας να διακρί-νει ποιο ήταν αυτό το αμυδρό αντικείμενο που διέκοπτε τα οράματά του. Όταν προσπαθούσα να τον πλησιάσω περισσότερο κάνοντας θόρυβο, ταραζόταν και στριφογυρνούσε νωθρά πάνω στο κλαδί του, σαν να ενοχλούνταν που του χαλούσα τα όνειρα. Κι όταν τελικά πέ-ταξε, φτεροκοπώντας ανάμεσα στα πεύκα, με απρόσμενα μεγάλο άνοιγμα φτερών, δεν τον άκουσα να κάνει τον παραμικρό θόρυβο. Κι έτσι, πετώντας ανάμεσα από τα κλαριά των πεύκων, έχοντας για οδηγό περισσότερο μια οξυμένη αίσθηση του χώρου παρά την όρα-ση, σαν να ψαχουλεύει με τις ευαίσθητες φτερούγες του να βρει το δρόμο του μέσα στο μισοσκόταδο, πήγε και κούρνιασε σ' ένα και-νούργιο μέρος, κάπου όπου θα μπορούσε να περιμένει το ξημέρωμα της δικής του μέρας χωρίς να τον ενοχλήσει κανείς.

Πολλές φορές, όταν βάδιζα στο μακρύ μονοπάτι δίπλα στις γραμ-μές του τρένου που διέσχιζε τα λιβάδια, με χτυπούσε ένας σφοδρός και τσουχτερός άνεμος, αφού πουθενά αλλού δεν υπήρχε τέτοια ανοι-

Page 344: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

344 W A L D E N ^

χτωσιά όπου θα μπορούσε να φυσήξει ελεύθερος. Κι όταν με έπληττε στο ένα μάγουλο, εγώ του γύριζα και το άλλο, κι ας ήμουν άπιστος. Και στον καρόδρομο που ερχόταν από το λόφο του Μπριστερ δεν ήταν και πολΰ καλύτερα τα πράγματα. Γιατί εξακολουθούσα να πη-γαίνω στο χωριό, σαν φιλικός Ινδιάνος, ακόμα και όταν το χιόνι ορ-θωνόταν κι από τις δύο μεριές του δρόμου που οδηγούσε στη λίμνη Ουόλντεν και μισή ώρα έφτανε για να εξαφανίσει τα ίχνη του προη-γούμενου διαβάτη. Και όταν επέστρεφα είχαν σχηματιστεί καινούργι-οι σωροί, μέσα από τους οποίους τσαλαβουτούσα, εκεί όπου ο ακού-ραστος βορειοδυτικός άνεμος είχε ς^υσήξει σωριάζοντας το λεπτό σαν σκόνη χιόνι σε μια κλειστή στροφή του δρόμου. Ούτε πατημασιά λα-γού, ούτε τα μικροσκοπικά ίχνη κάποιου ποντικού των αγρών φαίνο-νταν πουθενά. Σχεδόν πάντοτε όμως, ακόμα και μες στο καταχείμω-νο, έβρισκα κάποιο ζεστό και υγρό βάλτο, όπου φύτρωναν ακόμα χορτάρια και βρωμόχορτα με αειθαλή φρεσκάδα και όπου καμιά φο-ρά κάποιο σκληροτράχηλο πουλί περίμενε την επιστροφή της άνοιξης.

Μερικές φορές, κι ας είχε πέσει πυκνό χιόνι, γυρνώντας από το βραδινό μου περίπατο έπεφτα πάνω στις πατημασιές ενός ξυλοκό-που* που ξεκινούσαν από την πόρτα μου, έβρισκα το σωρό από τα ροκανίδια που είχε αφήσει στο τζάκι και το σπίτι μου γεμάτο με τη μυρωδιά της πίπας του. Τις Κυριακές τα απογεύματα, αν τύχαινε και βρισκόμουν στο σπίτι, άκουγα το τρίξιμο που έκαναν στο χιόνι τα βήματα ενός δολιχοκέφαλου γεωργού, ο οποίος ερχόταν στο σπίτι μου από μακριά και έχοντας διασχίσει το δάσος, για επίσκεψη. Πρό-κειται για έναν από τους ελάχιστους άντρες του επαγγέλματός του που είναι «άνθρωποι του κτήματος»**, ο οποίος αντί για τήβεννο

* Ο Άλεξ Θεριέν, που περιγράφεται στο κεφάλαιο «Επισκέπτες». (Σ.τ.Μ) ** Αναφορά στο παρακάτω απόσπασμα από το The American Scholar (Ο Αμερι-κανός λόγιος) του Έμερσον: «Ο φυτευτής, που είναι ο άνθρωπος που στέλνεται στο χωράφι για να μαζέψει τροφή, σπανίως αντλεί ευχαρίστηση από κάποια ιδέα σχετικά με την πραγματική αξία του λειτουργήματος του. Βλέπει μονάχα τη σοδειά του και το κάρο του και τίποτα παραπέρα, κι έτσι γίνεται γεωργός, αντι να γίνει άνθρωπος του κτήματος». (Σ.τ.Μ.)

Page 345: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 345

καθηγητή φορά φόρμα εργασίας και είναι εξίσου πρόθυμος να ανα-λύσει την ηθική εκκλησίας και κράτους όσο και να φτυαρίσει ένα φορτίο κοπριά από το στάβλο του. Μιλούσαμε για καιρούς σκληρούς και απλούς, τότε που οι άνθρωποι κάθονταν γΰρω από μεγάλες φω-τιές στο τσουχτερό κρΰο, με καθαρά μυαλά. Κι όταν δεν είχαμε άλλο γλυκό, δοκιμάζαμε τα δόντια μας πάνω σε καρύδια που οι σοφοί σκίουροι είχαν παρατήσει πολΰ καιρό πριν, μια και εκείνα που έχουν το πιο χοντρό τσόφλι συνήθως είναι κούφια.

Εκείνος όμως που ερχόταν στο σπίτι μου από πιο μακριά, διασχί-ζοντας το πιο πυκνό χιόνι και τις πιο δυνατές θύελλες, ήταν ένας ποιητής*. Ένας γεωργός, ένας κυνηγός, ένας στρατιώτης, ένας δη-μοσιογράφος, ακόμα και ένας φιλόσοφος, μπορεί να πτοηθούν. Τί-ποτε όμως δεν είναι ικανό να εμποδίσει έναν ποιητή, γιατί το δικό του κίνητρο δεν είναι άλλο από την καθαρή αγάπη. Ποιος μπορεί να προβλέψει τα πηγαινέλα του; Η δουλειά του τον καλεί να βγαίνει έξω όλες τις ώρες, ακόμα και τότε που οι γιατροί κοιμούνται. Κάνα-με το μικρό σπίτι να αντηχεί με τη θορυβώδη ευθυμία μας και με τα μουρμουρητά των πιο σοβαρών συζητήσεών μας, επανορθώνοντας με τον τρόπο αυτό για τις μακρές περιόδους σιωπής που επικρατού-σαν στην κοιλάδα Ουόλντεν. Σε σύγκριση με το σπίτι μου τις ώρες εκείνες, το Μπρόντγουαιη μοιάζει έρημο και εγκαταλειμμένο. Ανά τακτά διαστήματα ξεσπούσαμε σε δυνατά γέλια, που μπορεί να εί-χαν σχέση με το προηγούμενο ή το επόμενο χωρατό που είχε ή που επρόκειτο να ξεστομίσει ο ένας από τους δυο μας. Πόσες και πόσες ολοκαίνουριες θεωρίες για τη ζωή δε διατυπώσαμε πάνω από ένα πιάτο με χυλό δημητριακών, γεύμα που συνδύαζε την κοινωνικότητα με το καθαρό μυαλό το οποίο απαιτεί η φιλοσοφία!

Δεν πρέπει να παραλείψω να αναφέρω ότι το δεύτερο χειμώνα που πέρασα στη λίμνη είχα άλλο έναν ευπρόσδεκτο επισκέπτη**, ο

* Ο Έλερι Τσάνινγκ. (Ζτ.Μ) ** Πρόκειται για τον Άμος Μπρόνσον Άλκοτ (1799-1888), οπαδό του υπερβατι-σμού, αυτοδίδακτο δάσκαλο. (Σ.τ.Μ.)

Page 346: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

346 W A L D E N ^

οποίος ερχόταν ως το σπίτι μου από το χωριό μέσα από χιόνια και βροχές, ώσπου διέκρινε το φως της λάμπας μου ανάμεσα στα δέ-ντρα, για να μοιραστεί μαζί μου μερικά ατέλειωτα χειμωνιάτικα βράδια. Ήταν ένας από τους τελευταίους φιλοσόφους αυτής της γης και πατρίδα του είχε το Κονέκτικατ, Πρώτα πουλούσε στη γΰρα τα προϊόντα της πατρίδας του κι έπειτα, όπως δηλώνει ο ίδιος, το μυαλό του. Κι αυτό το τελευταίο εξακολουθεί να το προσφέρει, προκαλώ-ντας το Θεό και ρεζιλεύοντας τον άνθρωπο, έχοντας σαν μοναδικό καρπό του το νου του, όπως το καρύδι την ψίχα του. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει άλλος άνθρωπος εν ζωή που να έχει πίστη τόσο μεγάλη όσο εκείνος. Τα λόγια και η στάση του δείχνουν ότι δεν παύει να θεωρεί πως η κατάσταση των πραγμάτων είναι πολύ καλύτερη απ' όσο πι-στεύει ο περισσότερος κόσμος και είμαι σίγουρος ότι θα είναι ο τε-λευταίος άνθρωπος πάνω στη γη που θα νιώσει ποτέ απόγνωση. Αυ-τό τον καιρό δεν ασχολείται με τίποτε. Μολονότι προς το παρόν εί-ναι σχετικά αγνοημένος, όταν έρθει ο καιρός του, νόμοι που οι πε-ρισσότεροι ούτε καν υποψιάζονται την ύπαρξή τους θα τεθούν σε ισχύ και αρχηγοί οικογενειών και κρατών θα έρθουν να ζητήσουν τη συμβουλή του.

«Πόσο τυφλός εκείνος που δεν μπορεί να δει τη γαλήνη!»*

Πρόκειται για έναν αληθινό φίλο του ανθρώπου - ίσως και να εί-ναι ο μοναδικός φίλος της ανθρώπινης προόδου. Ένας αληθινός Γε-ρο-Θνητός** - Αθάνατος, να πω καλύτερα - με την ακούραστη υπο-μονή και την πίστη του να σκιαγραφούν την εικόνα που υπάρχει χα-ραγμένη στα κορμιά των ανθρώπων, την εικόνα ενός θεού του οποί-ου οι ίδιοι δεν αποτελούν παρά λερωμένα και ετοιμόρροπα μνημεία. Με το φιλόξενο πνεύμα του αγκαλιάζει παιδιά, ζητιάνους, τρελούς

* Thomas Storer (1571-1604): Άγγλος ποιητής. (Σ.τ.Μ) ** Τίτλος και κεντρικός χαρακτήρας μυθιστορήματος του Σερ Γουόλτερ Σκοτ (1771-1832). (Σ,τ.Μ.)

Page 347: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 347

και λόγιους και ακούει τις σκέψεις του καθενός, προσθέτοντας σ' αυτές τη δική του ευρύτητα και λεπτότητα. Πιστεύω πως θα έπρεπε να έχει ένα δικό του καραβάνι στη δημοσιά του κόσμου, στο οποίο θα κατοικούν φιλόσοφοι όλων των εθνών, με μια πινακίδα που να γράφει «ψυχαγωγία για τον άνθρωπο, αλλά όχι για το ζώο μέσα του. Εισέλθετε όλοι όσοι έχετε χρόνο ελεύθερο και ήρεμο νου, εσείς που αναζητάτε στα σοβαρά τον ορθό δρόμο». Απ' όλους τους ανθρώπους που γνωρίζω είναι πιθανότατα ο πιο ψυχικά υγιής και αυτός με τις λιγότερες παραξενιές - και ο πιο σταθερός. Από παλιά σουλατσάρα-με μαζί, συζητούσαμε και αφήναμε πίσω μας τον κόσμο* γιατί δεν ανήκει σε κανέναν εγκόσμιο θεσμό, είναι γεννημένος ελεύθερος, ένας αληθινός ingenuus*. Όπου και να στρέφαμε το βλέμμα, τα ου-ράνια έμοιαζαν να συναντούν τη γη, τόσο ομόρφαινε το τοπίο γύρω του. Ένας άνδρας με γαλάζιο μανδύα, που η καταλληλότερη στέγη γι' αυτόν είναι το ουράνιο στερέωμα που καθρεφτίζει τη γαλήνη του. Λεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα πεθάνει ποτέ - η Φύση δε θα αντέξει χωρίς αυτόν.

Μια και ο καθένας από τους δυο μας είχε παρακαταθήκη μερικά ξύλα σκέψεων καλοστεγνωμένα, καθόμασταν και τα σκαλίζαμε, δο-κιμάζοντας τα μαχαίρια μας και θαυμάζοντας τα καθαρά, κιτρινωπά νερά του πεύκου. Βαδίζαμε τόσο απαλά και με τόσο σεβασμό στο ρέμα της σκέψης, πλησιάζαμε ο ένας τον άλλον τόσο ήρεμα, ώστε τα ψάρια δεν τρόμαζαν, ούτε φοβούνταν τους ψαράδες στην όχθη, αλλά πηγαινοέρχονταν όλο χάρη, σαν τα σύννεφα που αρμενίζουν στον ουρανό της δύσης σχηματίζοντας φιλντισένια κοπάδια, που έπειτα από λίγο διαλύονται. Έτσι δουλεύαμε, αναθεωρώντας τη μυθολογία, συμπληρώνοντας τον έναν ή τον άλλο μύθο και φτιάχνοντας κάστρα στον αέρα, για τα οποία η γη δεν προσφέρει αξιόλογα θεμέλια. Πό-σο σπουδαίος παρατηρητής είναι, πόσα προσμένει! Πόσο ασύγκριτη ψυχαγωγία είναι η συζήτηση μαζί του! Πόσες και πόσες συζητήσεις δεν κάναμε, ο ερημίτης, ο φιλόσοφος κι εκείνος ο παλιός άποικος

* Ρωμαίος πολίτης που είχε γεννηθεί ελεύθερος. (Zr.M)

Page 348: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

348 W A L D E N ^

για τον οποίο έχω ξαναμιλήσει - εμείς οι τρεις! Πώς φούσκωνε κι έτριζε το μικρό μου σπίτι! Κι εγώ δεν ξέρω πόσο βάρος πάνω από την ατμοσφαιρική πίεση δεχόταν το κάθε τετραγωνικό εκατοστό. Οι ραφές του σπιτιού άνοιγαν, έτσι που έπρεπε να μπαλώσω τις τρύπες με πολλές κοινοτοπίες έπειτα από αυτό για να σταματήσω τη διαρ-ροή - όμως από το συγκεκριμένο στουπί είχα ήδη μαζέψει αρκετό.

Υπήρχε άλλος ένας, στο σπίτι του οποίου είχα περάσει πολλές ώρες συζητήσεων που θα θυμάμαι για πολΰ καιρό, ο οποίος ερχόταν και με έβλεπε που και που.* Αυτή ήταν όλη κι όλη η συντροφιά που είχα στο σπίτι μου το χειμώνα.

Κι εκεί, όπως και παντού, μερικές φορές περίμενα τον Επισκέπτη που δεν έρχεται ποτέ. Η Πονράνα του Βισνοΰ** λέει: «Ο νοικοκύ-ρης πρέπει να μένει στην αυλή του τα δειλινά όση ώρα χρειάζεται για να αρμέξει μια αγελάδα, ή και περισσότερο αν θέλει, για να πε-ριμένει την άφιξη ενός ξένου». Συχνά εκτελούσα το καθήκον αυτό που απαιτεί η φιλοξενία, περιμένοντας αρκετή ώρα, τόση ώστε θα μπορούσα να είχα αρμέξει ένα κοπάδι ολόκληρο από αγελάδες, αλ-λά δεν είδα ποτέ «τον άνδρα να πλησιάζει από το χωριό».***

* Ο Έμερσον, (Zr.M) ** Ιερό κείμενο του ινδουισμού. (Σ.τ.Μ.)

*** Στίχος παλιάς αγγλικής μπαλάντας. (Σ.τ.Μ.)

Page 349: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ

Όταν οι λίμνες είχαν πια παγώσει για τα καλά, πρόσφεραν όχι μόνο νέες και πιο σύντομες διαδρομές προς πολλά σημεία, αλλά και η θέα από την επιφάνειά τους προς το γνώριμο τοπίο που τις περιέβαλλε άλλαζε. Όταν διέσχισα τη λίμνη του Φλιντ, αφοΰ είχε παγώσει και καλυφθεί με χιόνι και παρ' όλο που συχνά είχα κωπηλατήσει και πα-τινάρει πάνω της, μου φάνηκε τόσο απρόσμενα μεγάλη και παράξε-νη που μου έφερε στο μυαλό τον κόλπο Μπάφιν*. Οι λόφοι του Λίν-κολν υψώνονταν γύρω μου στην άκρη μιας χιονισμένης πεδιάδας, που πάνω της δε θυμόμουν να είχα σταθεί ποτέ πριν. Και οι ψαρά-δες που κινούνταν πέρα μακριά πάνω στον πάγο, σε ακαθόριστη απόσταση, μαζί με τα λυκόσκυλά τους, θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι κυνηγοί φώκιας ή Εσκιμώοι. Όταν είχε ομίχλη οι μορφές τους έμοιαζαν με μυθικά πλάσματα και δεν μπορούσα να ξεχωρίσω αν ήταν γίγαντες ή πυγμαίοι. Αυτή τη διαδρομή ακολουθούσα όταν πή-γαινα στο Λίνκολν τα βράδια για να δώσω κάποιες διαλέξεις: δεν ταξίδευα πάνω σε δρόμο, ούτε περνούσα δίπλα από κάποιο σπίτι ώσπου να φτάσω στην αίθουσα διαλέξεων. Στη Λίμνη της Αγριόχη-νας, που βρισκόταν στο δρόμο μου, υπήρχε μια αποικία από μοσχο-πόντικες, οι οποίοι είχαν φτιάξει τις φωλιές τους αρκετά πιο ψηλά από την παγωμένη επιφάνεια, αν και ποτέ δε φαινόταν κανένας τους

* Κομμάτι του Αρκτικού Ωκεανού, ανάμεσα στη Γροιλανδία και τον Καναδά. (Στ.Μ.)

Page 350: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

350 W A L D E N ^

εξω από τη φωλιά του. Η λίμνη Ουολντεν, που όπως και οι υπόλοι-πες συνήθως δεν ειχε χιόνι, εκτός από μερικούς χαμηλούς και διακο-πτόμενους σωρούς, ήταν η αυλή μου, όπου μπορούσα να περπατώ ελευθέρα όταν αλλού το ύψος του χιονιού ήταν σχεδόν εξήντα εκα-τοστά σε επίπεδο έδαφος και οι χωριανοί δεν κυκλοφορούσαν παρά μόνο στους δρόμους τους. Εκει, μακριά από δρόμους και από τον ήχο των κουδουνιών από τα έλκηθρα, που ακούγονταν μονάχα σε πολύ αραιά διαστήματα, γλιστρούσα και πατιναρα, σαν να βρισκό-μουν σ' ένα από εκείνα τα καλά πατημένα λιβάδια που συγκεντρώ-νονται οι άλκες το χειμώνα, με τα δάση των βελανιδιών ολόγυρα και τα πεύκα με το σοβαρό παρουσιαστικό, που λύγιζαν κάτω από το βάρος του χιονιού ή ήταν γεμάτα με αγκαθωτούς σταλακτίτες.

Τις νύχτες, αλλά και τις μέρες του χειμώνα άκουγα τις μοναχικές αλλά μελωδικές νότες μιας κουκουβάγιας να έρχολπ:αι από απόστα-ση που δεν μπορούσα να υπολογίσω με ακρίβεια. Έναν τέτοιο ήχο θα έβγαζε σίγουρα και η χορδή της παγωμένης γης, αν τη χάιδευες με την κατάλληλη πένα. Ήταν η lingua vemacula* του δάσους Ουόλ-ντεν, που με τον καιρό ο ήχος της έφτασε να μου είναι απόλυτα οι-κείος, αν και ποτέ δεν είδα το πουλί που τη μιλούσε. Σπάνια άνοιγα την πόρτα μου τα χειμωνιάτικα βράδια χωρίς να ακούσω την εύηχη αυτή φράση: χον χου χου, χούρα χουΙ Ένα βράδυ γύρω στις εννέα, στην αρχή του χειμώνα, πριν παγώσει η λίμνη, με τρόμαξε το δυνατό κρώξιμο μιας αγριόχηνας. Πλησιάζοντας την πόρτα, άκουσα το φτε-ρούγισμα του κοπαδιού καθώς πετούσε χαμηλά πάνω από το σπίτι μου, σαν ανεμοθύελλα στο δάσος. Πέρασαν πάνω από τη λίμνη και συνέχισαν προς την κατεύθυνση του Φερ Χέιβεν, με τον αρχηγό τους να εξακολουθεί να κρώζει δίνοντας το ρυθμό. Προφανώς το φως μου τις είχε αποθαρρύνει από το να προσγειωθούν εκεί. Ξαφνικά ακούστηκε η φωνή μιας κουκουβάγιας, από πολύ κοντά. Ήταν η πιο άγρια και δυνατή φωνή που άκουσα ποτέ από κάτοικο του δάσους. Αποκρινόταν ανά τακτά διαστήματα στη φωνή της αγριόχηνας, σαν

* Λατινικά: τοπική γλώσσα ή διάλεκτος. (Σ.τ.Μ.)

Page 351: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ 351

να ήταν αποφασισμένη να ξεμπροστιάσει και να ρεζιλέψει τον ει-σβολέα εκείνο, που ειχε έρθει από τον όρμο Χάντσον*, επιδεικνύο-ντας τη μεγαλύτερη έκταση και ένταση της δικής της φωνής, της φω-νής του ιθαγενούς κάτοικου, και να τον γιουχαΐσει ώσπου να πάρει των ομματίων του και να χαθεί από το Κόνκορντ. Με ποιο δικαίωμα αναστατώνεις το κάστρο μου τέτοια ώρα; Μήπως νομίζεις ότι με πιάνει ποτέ κανείς στον ΰπνο την ώρα αυτή; Ή μήπως θαρρείς ότι μόνο εσυ έχεις δυνατά πνευμόνια και λαρύγγι; Μπον-χου, μπον-χον, μπον-χον! Ήταν μια από τις πιο συγκλονιστικές παραφωνίες που έχω ακούσει ποτέ. Κι όμως, για κάποιον με ευαίσθητο αυτί, μέσα της υπήρχαν κάποια στοιχεία αρμονίας που όμοιά τους δεν έχουν ξανα-κουστεί σ' αυτές εδώ τις πεδιάδες.

Άκουγα επίσης το θόρυβο που έκανε ο πάγος της λίμνης καθώς συστελλόταν και διαστελλόταν, ο πελώριος εκείνος συγκάτοικός μου στην περιοχή αυτή του Κόνκορντ, λες και υπέφερε από αϋπνίες και στριφογυρνούσε στο κρεβάτι του ή βασανιζόταν από βαρυστομαχιά και εφιάλτες. Άλλοτε πάλι με ξυπνούσε το τρίξιμο του εδάφους από τον παγετό, τόσο δυνατό σαν να είχε ρίξει κάποιος ένα ζευγάρι βό-δια πάνω στην πόρτα μου, και το πρωί έβρισκα μια ρωγμή στον πάγο μήκους τετρακοσίων μέτρων και πλάτους ενός εκατοστού.

Καμιά φορά άκουγα τις αλεπούδες να τρέχουν πάνω στο παγω-μένο χιόνι τις φεγγαρόφωτες νύχτες, ψάχνοντας καμιά πέρδικα ή άλλη λεία, με τα διακεκομμένα αλυχτήματά τους να αντηχούν δαιμο-νικά, σαν σκυλιά του δάσους, σαν να μοχθούν ή να προσπαθούν κάτι να εκφράσουν, σαν να ήθελαν να πλησιάσουν το φως και να γίνουν κανονικά σκυλιά, να τρέχουν ελεύθερα στους δρόμους των χωριών. Αν σκεφτούμε πόσοι αιώνες έχουν διαμορφώσει την ιστορία μας, δε θα μπορούσε να υπάρχει άραγε και ανάμεσα στα κτήνη κάποιο εί-δος πολιτισμού, όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους; Μου φαίνονταν τα ζώα εκείνα σαν υποτυπώδεις, πρωτόγονοι άνθρωποι των σπηλαί-ων, που εξακολουθούσαν να αμύνονται, που δεν έπαυαν να περιμέ-

* Όρμος στο βόρειο Καναδά. (Σ.τ.Μ.)

Page 352: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

552 W A L D E N ^

νουν τη μεταμόρφωση τους. Μερικές φορές ένα από αυτά πλησίαζε το παράθυρό μου, σαν υπνοατισμένο από το φως, μου πέταγε μια αλεπουδίσια βρισιά κι έπειτα χανόταν στο σκοτάδι.

Συνήθως με ξυπνούσε την αυγή ο κόκκινος σκίουρος (Sciurus Hudsonius), με τα τρεχαλητά του πάνω στη σκεπή και στους τοίχους του σπιτιού, λες και τον είχαν στείλει από το δάσος ειδικά γι' αυτή τη δουλειά. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα πέταξα συνολικά μισό μέ-διμνο γλυκό καλαμπόκι που δεν είχε ωριμάσει πάνω στο παγωμένο χιόνι δίπλα στην πόρτα μου και διασκέδαζα παρακολουθώντας τα διάφορα ζώα που πλησίαζαν να τσιμπολογήσουν το δόλωμα αυτό. Το σούρουπο και τη νύχτα έρχονταν τακτικά οι λαγοί και απολάμβα-ναν ένα πλούσιο γεύμα. Οι κόκκινοι σκίουροι πηγαινοέρχονταν όλη μέρα και με διασκέδαζαν με τα καμώματά τους. Στην αρχή πλησίαζε ένας από τους θάμνους, με μεγάλη προσοχή, τρέχοντας ακανόνιστα πάνω στο παγωμένο χιόνι, σταματώντας και ξεκινώντας, σαν ςρυλλο που το ψυοάει ο άνεμος μια από εδώ και μια από εκεί. Τα ποδαρά-κια του κινούνταν με απίστευτη ταχύτητα και ενέργεια, λες και είχε βάλει κάποιο στοίχημα, λίγα βήματα δεξιά κι έπειτα άλλα τόσα αρι-στερά, χωρίς όμως να πλησιάζει παραπάνω από δύο μέτρα τη φορά. Κι έπειτα, ξαφνικά, σταματούσε με μια αστεία έκφραση κι έκανε μια άσκοπη τούμπα, λες και τα μάτια όλου του κόσμου ήταν στραμ-μένα πάνω του - γιατί όλες οι κινήσεις του σκίουρου, ακόμα και στα πιο απομονωμένα σημεία του δάσους, δίνουν την εντύπωση ότι γίνο-νται για χάρη κάποιου θεατή, όπως οι κινήσεις ενός κοριτσιού που χορεύει. Έχανε λοιπόν περισσότερο χρόνο με τις παύσεις και την επιφυλακή απ' όσο θα χρειαζόταν για να καλύψει ολόκληρη την απόσταση περπατώντας - να σημειώσω εδώ ότι ποτέ δεν είδα κά-ποιο από τα ζώα αυτά να περπατάει. Έπειτα, εντελώς ξαφνικά, πριν προλάβεις να πεις «κύμινο», τον έβλεπες πάνω στην κορφή ενός νε-αρού πεύκου, να κουρδίζει το ρολόι του και να κατσαδιάζει όλους τους φανταστικούς θεατές του, να μονολογεί και ταυτόχρονα να απευθύνεται σε ολόκληρο το σύμπαν. Το λόγο για τον οποίο τα έκα-νε όλα αυτά ποτέ μου δεν μπόρεσα να τον αντιληφθώ και, απ' ό,τι

Page 353: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ 353

υποψιάζομαι, οΰτε και ο ίδιος τον γνώριζε. Με τα πολλά, έορτανε στο σωρό με τα καλαμπόκια και αφοΰ διάλεγε ένα, σκαρφάλωνε με τον ιδιο ταχύτατο και αβέβαιο τριγωνομετρικό τρόπο στο ψηλότερο ξΰλο του σωροΰ μου με τα καυσόξυλα, ακριβώς μπροστά από το παράθυ-ρό μου, κι εκει έμενε ώρες ολόκληρες, κοιτάζοντάς με καταπρόσωπο ενώ μασουλοΰσε το καλαμπόκι του. Που και που πήγαινε κι έπαιρνε άλλο ένα καλαμπόκι. Στην αρχή τσιμπολογούσε με λαιμαργία και πέταγε εδώ κι εκεί τα μισοφαγωμένα κότσαλα. Σιγά σιγά όμως γινό-ταν πιο εκλεκτικός και άρχιζε να παίζει με το φαγητό του. Δοκίμαζε μονάχα το εσωτερικό του κάθε σπυριοΰ, ενώ το καλαμπόκι, που το κρατούσε με το ένα πόδι, ισορροπώντας το πάνω σ' ένα ξΰλο, γλι-στρούσε από την απρόσεκτη λαβή του κι έπεφτε στο έδαφος. Τότε το κοιτούσε με μια αστεία έκφραση αβεβαιότητας, σαν να υποψιαζόταν ότι ήταν ζωντανό, σαν να μην μπορούσε να αποφασίσει αν έπρεπε να πάει να το μαζέψει, αν έπρεπε να πάει να πάρει ένα καινούργιο ή αν έπρεπε να αποχωρήσει. Τη μια φαινόταν να σκέφτεται το καλα-μπόκι, την άλλη να αφουγκράζεται τον άνεμο. Έτσι το μικρό αυτό θρασυτατο ζώο χαράμιζε ένα σωρό καλαμπόκια μέσα σ' ένα πρωινό, ώσπου στο τέλος άρπαζε ένα μακρΰ και χοντρό, αρκετά πιο μεγάλο από το ίδιο, και αφοΰ το ισορροπούσε με μαεστρία, ξεκινούσε για το δάσος, σαν τίγρης που σέρνει το βουβάλι που έχει σκοτώσει, κάνο-ντας τα ίδια ζικ ζακ και τις ίδιες συχνές στάσεις όπως και κατά την άφιξή του, τραβώντας πίσω του το βαρύ καλαμπόκι που διαρκώς του έπεφτε παίρνοντας μια κλίση σαράντα πέντε μοιρών ως προς το έδα-φος, αποφασισμένος να τα καταφέρει πάση θυσία. Πόσο αλαφρό-μυαλος και παιχνιδιάρης ήταν! Έφευγε λοιπόν, μεταφέροντας το καλαμπόκι στην κατοικία του, που βρισκόταν ίσως στην κορυφή ενός πεύκου διακόσια ή τριακόσια μέτρα μακριά, κι αργότερα έβρισκα τα κότσαλα σκορπισμένα σε διάφορα σημεία του δάσος.

Στη συνέχεια έρχονται οι κίσσες, που οι παράφωνες κραυγές τους ακούγονται πολύ πριν φτάσουν, σαν να πλησιάζουν αργά και κουρασμένα από μεγάλη απόσταση. Πετούν από δέντρο σε δέντρο ύπουλα και μουλωχτά, όλο και πιο κοντά, ώσπου πλησιάζουν αρκετά

Page 354: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

354 W A L D E N ^

για να μαζέψουν τα σπυριά του καλαμποκιού που έχουν πέσει από τους σκίουρους. Έπειτα, καθισμένες στα κλαριά των πεύκων, προ-σπαθούν να καταπιούν βιαστικά ένα σπυρί που παραείναι μεγάλο για το λαρύγγι τους και τις πνίγει. Και αφού καταφέρνουν με πολύ κόπο να το βγάλουν, το χτυπούν μια ώρα με το ράμφος τους για να το κομματιάσουν. Είναι φανερό πως πρόκειται για κλέφτρες και δεν ένιωθα ιδιαίτερο σεβασμό απέναντί τους. Όμως οι σκίουροι, αν και ντροπαλοί στην αρχή, σύντομα συμπεριφέρονταν σαν να έπαιρναν κάτι που τους ανήκε.

Εν τω μεταξύ κατέφθαναν και οι παπαδίτσες, κοπάδια ολόκληρα. Άρπαζαν ό,τι είχε πέσει από τους σκίουρους και πετούσαν στο κο-ντινότερο κλαδί. Εκεί έπιαναν τα σπυριά το καλαμπόκι με τα νύχια τους και άρχιζαν να τα σφυροκοπούν με τα μικρά τους ράμφη, λες κι έψαχναν για έντομα κρυμμένα στο φλοιό του δέντρου, ώσπου τα έσπαγαν σε κομμάτια αρκετά μικρά για να χωρέσουν μέσα στα στε-νά λαρύγγια τους. Ένα μικρό κοπάδι από αυτά τα μικροσκοπικά πουλιά έρχονταν καθημερινά για να πάρουν το γεύμα τους από το σωρό των ξύλων μου ή από τα ψίχουλα στην πόρτα μου με τα χαμη-λά, φευγαλέα και ψευδά κελαηδίσματά τους, σαν το αχνό τρίξιμο του πάγου στο χορτάρι, ή αλλιώς με ένα πιο ζωηρό ντέι^ ντέι, ντέι, ή, πιο σπάνια ακόμα, τις ημέρες που θύμιζαν κάπως άνοιξη, ένα νευ-ρώδες, καλοκαιρινό φι-βι που αντηχούσε από τη μεριά του σωρού με τα ξύλα. Συνήθισαν τόσο την παρουσία μου, ώστε κάποια στιγμή ένα τους ήρθε και κάθισε πάνω σε μια αγκαλιά ξύλα που κουβαλούσα και άρχισε να τα τσιμπολογάει χωρίς φόβο. Μια φορά, καθώς καθά-ριζα έναν κήπο στο χωριό, είχε έρθει και είχε καθίσει στον ώμο μου ένα σπουργίτι κι ένιωσα τότε ότι η διάκριση αυτή ήταν σπουδαιότε-ρη από οποιαδήποτε επωμίδα θα μπορούσα να είχα φορέσει ποτέ. Και οι σκίουροι με τα πολλά με συνήθισαν τόσο ώστε να ανεβαίνουν καμιά φορά στο παπούτσι μου, αν δηλαδή τύχαινε και βρισκόταν στο δρόμο τους.

Πριν σκεπαστεί όλο το έδαφος από το χιόνι, αλλά και ύστερα, όταν ο χειμώνας πλησίαζε πια στο τέλος του και τα χιόνια είχαν λιώ-

Page 355: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ 355

σει στη νότια λοφοπλαγιά και γΰρω από το σωρό με τα ξΰλα μου, οι πέρδικες έβγαιναν από το δάσος πρωι και βράδυ για να έρθουν να φάνε. Όπου κι αν περπατήσεις μέσα στο δάσος, μπορεί να δεις μια πέρδικα να χιμάει και να φεύγει με θόρυβο, με τα φτερά της να χτυ-πούν τρελά, τινάζοντας ψηλά το χιόνι από τα ξερά φύλλα και τα κλα-διά, το οποίο έπειτα πέορτει απαλά και οι ηλιαχτίδες το κάνουν να μοιάζει με χρυσόσκονη, γιατί το γενναίο αυτό πουλί δεν πτοείται από το χειμώνα. Συχνά σκεπάζεται εντελώς από το χιόνι, λένε μάλι-στα πως «μερικές φορές βουτάει από τον αέρα στο μαλακό χιόνι και μένει εκεί κρυμμένο για μια δυο μέρες». Πολλές φορές τις πετύχαι-να επίσης, και τις τρόμαζα, στα ανοιχτά λιβάδια το ηλιοβασίλεμα, όταν έβγαιναν από το δάσος για να φάνε τους βλαστούς από τις άγριες μηλιές. Έρχονταν κάθε σοΰρουπο σε συγκεκριμένα δέντρα, όπου συχνά τους την είχαν στημένη κάποιοι πονηροί κυνηγοί. Προ-σωπικά χαίρομαι που οι πέρδικες βρίσκουν τροφή, κι ας ρημάζουν τις μηλιές. Είναι τα αγαπημένα πουλιά της Φύσης, που ζουν με τους βλαστούς των δέντρων της και με το διαιτητικό ποτό της.

Τα μουντά χειμωνιάτικα πρωινά ή τα μικρά χειμωνιάτικα απο-γεύματα άκουγα καμιά φορά μια αγέλη από σκυλιά να γεμίζουν το δάσος με τα γαβγίσματα και τα ουρλιαχτά τους, ανίκανα να αντιστα-θούν στο ένστικτο του κυνηγιού. Ανά διαστήματα ακουγόταν και ο ήχος της κυνηγετικής σάλπιγγας, πράγμα που φανέρωνε ότι ακολου-θούσαν άνθρωποι. Γι' άλλη μια φορά αντηχεί το δάσος, όμως καμία αλεπού δε φαίνεται να ορμάει στην ανοιχτωσιά της παγωμένης λί-μνης, ούτε και η αγέλη εμφανίζεται να ακολουθεί κατά πόδας τον Ακταίονά* της. "Ισως το σούρουπο να δω τους κυνηγούς να επιστρέ-φουν με μια και μόνη ουρά αλεπούς να κρέμεται από το έλκηθρό τους για τρόπαιο και να κατευθύνονται προς το καπηλειό τους. Λένε ότι εάν η αλεπού παρέμενε κρυμμένη στην αγκαλιά της παγωμένης

* Ακταίων: συμφωνά με το μύθο, πρόκειται για τον κυνηγό που είδε την Άρτεμη γυμνή, η οποία τον τιμώρησε μεταμορφώνοντας τον σε ελάφι, για να κατασπα-ραχτεί έπειτα από τα ίδια του τα σκυλιά. (Σ.τ.Μ.)

Page 356: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

356 W A L D E N ^

γης θα ήταν ασφαλής, καθώς και ότι εάν ετρεχε σε ευθεία γραμμή κανένα σκυλί δε θα μπορούσε ποτέ να τη φτάσει. Αφού όμως αφήσει πολΰ πίσω τους διώκτες της, σταματάει να ξαποστάσει και να αφου-γκραστεί κι έτσι την προφταίνουν. Επίσης, όταν τρέχει να ξεφύγει, κάνει κύκλους γύρω από τα παλιά της λημέρια, όπου παραμονεύουν οι κυνηγοί. Κάποιες φορές όμως σκαρφαλώνει σε πανύψηλους τοί-χους από τους οποίους πηδάει πολύ μακριά από την άλλη πλευρά και φαίνεται επίσης να ξέρει ότι το νερό κάνει τη μυρωδιά της να χάνεται. Ένας κυνηγός μου είπε μια φορά ότι είχε δει μια αλεπού, που την καταδίωκαν σκυλιά, να ορμάει από το δάσος στη λίμνη Ουόλντεν, όπου πάνω στον πάγο είχαν σχηματιστεί μικρές ρηχές λακκούβες με νερό, να τρέχει ως ένα σημείο κι έπειτα να επιστρέφει στην ίδια όχθη από την οποία είχε έρθει. Ύστερα από λίγο έςττασαν τα σκυλιά, αλλά είχαν πια χάσει τα ίχνη της μυρωδιάς της. Μερικές φορές περνούσε από την πόρτα μου μια αγέλη από σκυλιά που κυνη-γούσαν μόνα τους. Έκαναν κύκλους γύρω από το σπίτι μου γαβγίζο-ντας και ουρλιάζοντας, χωρίς να μου δίνουν την παραμικρή σημα-σία, λες και τους είχε καταλάβει κάποιο είδος παραφροσύνης που δεν άφηνε τίποτα να τους αποσπάσει από το κυνήγι. Έτσι έκαναν κύκλους ξανά και ξανά, ώσπου έπεφταν πάνω σε κάποιο πρόσφατο ίχνος αλεπούς. Μόλις το ανακάλυπταν, τα έξυπνα κυνηγάρικα σκυ-λιά παρατούσαν τα πάντα και αφοσιώνονταν σ' αυτό. Μια μέρα ήρ-θε στην καλύβα μου ένας άνδρας από το Λέξινγκτον για να ρωτήσει μήπως είχα δει το σκύλο του, ο οποίος άφηνε μεγάλα ίχνη και είχε χαθεί εδώ και μια εβδομάδα, κυνηγώντας μόνος του. Φοβάμαι όμως ότι δεν τον βοήθησαν και πολύ αυτά που είχα να του πω, γιατί κάθε φορά που προσπαθούσα να απαντήσω στις ερωτήσεις του με διέκο-πτε ρωτώντας: «Μα τι κάνεις εδώ;» Είχε χάσει ένα σκύλο, αλλά είχε βρει έναν άνθρωπο.

Ένας γέρος κυνηγός που υποφέρει από ξηροστομία, ο οποίος ερ-χόταν κι έκανε το μπάνιο του στη λίμνη Ουόλντεν μια φορά το χρό-νο, την εποχή που το νερό είναι πιο ζεστό, και με την ευκαιρία περ-νούσε να με δει, μου διηγήθηκε πως ένα απόγευμα, πριν από πολλά

Page 357: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 357

χρόνια, πήρε το τουφέκι του και βγήκε να κάνει μια γΰρα στο δάσος Ουόλντεν. Καθώς περπατούσε στο δρόμο του Γουέιλαντ, άκουσε αλυχτήματα σκύλων που πλησίαζαν και, πριν περάσει πολλή ώρα, μια αλεπού πήδηξε πάνω από τον τοίχο, βγήκε στο δρόμο και χάθη-κε σαν αστραπή. Ξοπίσω της έτρεχε μια γριά σκύλα μαζί με τα τρία παιδιά της. Απ' ό,τι φάνηκε, τα σκυλιά κυνηγούσαν μόνα τους. Γρή-γορα χάθηκαν ξανά στο δάσος. Αργότερα, καθώς ο κυνηγός ξεκου-ραζόταν στο πυκνό δάσος νότια από τη λίμνη Ουόλντεν, άκουσε τα γαβγίσματα των σκυλιών να έρχονται από πέρα, από τη μεριά του Φερ Χέιβεν. Ακόμα κυνηγούσαν την αλεπού. Ολοένα και πλησία-ζαν, με τα αλυχτίσματά τους, που έκαναν όλο το δάσος να αντηχεί, να ακούγονται όλο και πιο κοντά, μια από το Γουέλ Μέντοου, μια από το αγρόκτημα Μπέικερ. Για πολλή ώρα στάθηκε και άκουγε τη μουσική εκείνη, που ηχεί τόσο γλυκιά στα αυτιά του κυνηγού. Ξαφνι-κά εμφανίστηκε μπροστά του η αλεπού. Διέσχιζε το σκοτεινό δάσος με χαλαρό ρυθμό και ο θόρυβος που έκαναν τα βήματά της καλυπτό-ταν από το θρόισμα των (ρύλλων. Είχε αφήσει πολύ πίσω τους διώ-κτες της, έτσι γρήγορη και ευκίνητη που ήταν. Πήδηξε πάνω σ' ένα βράχο που βρισκόταν εκεί ανάμεσα στα δέντρα κι έμεινε να αφου-γκράζεται, σε όρθια στάση και με την πλάτη της στραμμένη προς τη μεριά του κυνηγού. Για μια στιγμή η συμπόνια τον έκανε να διστά-σει. Όμως η διάθεση αυτή δεν κράτησε πολύ και με μια αστραπιαία κίνηση κατέβασε το όπλο του, σκόπευσε καιμπαμ! - η αλεπού κύλη-σε από το βράχο κι έπεσε νεκρή στο έδαφος. Ο κυνηγός παρέμεινε στη θέση του, να ακούει τα σκυλιά που πλησίαζαν και έκαναν όλο το δάσος να αντηχεί με τα δαιμονικά τους αλυχτήματα. Κάποια στιγμή το ηλικιωμένο κυνηγόσκυλο εμφανίστηκε με τη μουσούδα του χαμη-λωμένη, να οσμίζεται τον αέρα σαν λυσσασμένο.

Έτρεξε κατευθείαν στο βράχο. Μόλις όμως είδε τη σκοτωμένη αλεπού σταμάτησε απότομα κάθε κίνηση, σαν να είχε μείνει άφωνο από έκπληξη. Τα νεαρά σκυλιά έφτασαν κι αυτά, το καθένα με τη σειρά του, και σαν τη μητέρα τους έμειναν κι αυτά σιωπηλά με το ανεξήγητο θέαμα που αντίκριζαν μπροστά τους. Τότε βγήκε από την

Page 358: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

358 W A L D E N ^

κρυψώνα του ο κυνηγός και πήγε και στάθηκε ανάμεσα τους, λύνο-ντας ετσι το μυστήριο. Τον περίμεναν σιωπηλά να γδάρει την αλε-πού κι έπειτα τον ακολούθησαν για λιγο. Κάποια στιγμή χάθηκαν ξανά στο δάσος. Το ίδιο βράδυ πέρασε από την καλύβα του κυνηγού ένας γαιοκτήμονας από το Γουέστον για να ρωτήσει για τα κυνηγό-σκυλά του και του διηγήθηκε πως για μια εβδομάδα κυνηγούσαν μο-ναχά τους, έχοντας ξεκινήσει από το δάσος του Γουέστον. Ο κυνη-γός από το Κόνκορντ του διηγήθηκε όσα είχαν συμβεί νωρίτερα και του πρόσφερε το δέρμα. Όμως ο άλλος αρνήθηκε να το πάρει και έςρυγε. Δε βρήκε τα σκυλιά του, κι ας έψαχνε όλη νύχτα. Όμως την επόμενη μέρα έμαθε ότι είχαν διασχίσει το ποτάμι και είχαν περά-σει τη νύχτα τους σ' ένα αγρόκτημα. Αφού τα τάισαν καλά, ξανάορυ-γαν νωρίς το πρωί.

Ο κυνηγός που μου τα διηγήθηκε όλα αυτά θυμόταν κάποιον Σαμ Νάτινγκ, ο οποίος κυνηγούσε αρκούδες στα υψώματα του Φερ Χέι-βεν και ερχόταν στο Κόνκορντ για να ανταλλάξει τις γούνες με ρού-μι. Εκείνος του είχε πει ότι είχε δει κάποτε μια άλκη εκεί πάνω. Ο Νάτινγκ είχε ένα περίφημο λαγωνικό που το έλεγαν Μπέργκοϊν* - ο ίδιος το φώναζε Μπέγκιν - το οποίο δανειζόταν συχνά ο πληροφο-ριοδότης μου. Στο τεςρτέρι κάποιου παλιού εμπόρου που ζούσε στο χωριό μας, ο οποίος ήταν επίσης λοχαγός, γραμματέας του δήμου και δημοτικός αντιπρόσωπος, βρήκα την ακόλουθη καταγραφή: «18 Ιαν. 1742-3, Τζον Μέλβεν, πίστωση για 1 γκρίζα αλεπού 0-2-3». Οι γκρίζες αλεπούδες έχουν εξαφανιστεί πια από μέρη μας. Επίσης, στο κατάστιχό του, στις 7 Φεβρουαρίου 1743 σημειώνεται πως «ο Ιε-ζεκιήλ Στράτον έχει πίστωση για V2 δέρμα γάτας 0-1-4 Υι». Πρόκει-ται ςρυσικά για αγριόγατα, αφού ο Στράτον είχε πολεμήσει ως λο-χίας στον παλιό γαλλικό πόλεμο και μάλλον δε θα είχε καταδεχτεί να κυνηγήσει λιγότερο ευγενή θηράματα. Καταγράφονται επίσης πι-στώσεις για δέρματα ελαφιών, και μάλιστα καθημερινά. Ένας κά-

* John Bergoyne (1722-1792): Βρετανός στρατηγός στον πόλεμο της αμερικανι-κής ανεξαρτησίας. (Σ.τ.Μ.)

Page 359: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ 359

τοικος φυλάει ακόμα τα κέρατα του τελευταίου ελαφιού που σκοτώ-θηκε στην περιοχή μας, ενώ ένας άλλος μου διηγήθηκε τις λεπτομέ-ρειες του κυνηγίου εκείνου, στο οποίο συμμετείχε και ο θειος του. Παλαιότερα, οι ντόπιοι κυνηγοί ήταν πιο πολλοί και πιο εΰθυμοι. Θυμάμαι πολΰ καλά ένα λιπόσαρκο Νεβρώδ*, ο οποίος έσκυβε και μάζευε ένα φύλλο από την άκρη του δρόμου και φυσώντας το έπαιζε παιάνες πιο άγριους και πιο μελωδικούς, αν δε με απατά η μνήμη μου, από κάθε κυνηγετική σάλπιγγα.

Τα μεσάνυχτα, τις νύχτες με φεγγάρι, κάποιες φορές συναντούσα στο δρόμο μου λαγωνικά που τριγύριζαν στο δάσος, τα οποία έκα-ναν στην άκρη μόλις τα πλησίαζα, σαν να με φοβόνταν, και παραμό-νευαν ακίνητα στους θάμνους ώσπου να περάσω.

Οι σκίουροι και τα ποντίκια του δάσους τσακώνονταν για το ποιος θα πρωτόβαζε χέρι στα αποθέματά μου. Γΰρω από το σπίτι μου στέκο-νταν δεκάδες νεαρά πεΰκα, που οι κορμοί τους είχαν διάμετρο από δυόμισι έως δέκα εκατοστά, όλοι τους μασημένοι από τα ποντίκια τον προηγούμενο χειμώνα - πολικός χειμώνας για αυτά, αφοΰ το πυκνό χιόνι είχε σκεπάσει τα πάντα για πολΰ καιρό, τόσο που είχαν αναγκα-στεί να προσθέσουν στο διαιτολόγιό τους ένα μεγάλο ποσοστό από φλούδα πεύκου. Τα δέντρα αυτά ήταν ολοζώντανα και κατά τα φαινό-μενα υγιέστατα το μεσοκαλόκαιρο, ενώ πολλά είχαν μεγαλώσει ως και τριάντα πόντους, παρ' όλο που ήταν τελείως ξεφλουδισμένα. Όμως υστέρα από μια δεύτερη βαρυχειμωνιά, όλα τους ανεξαιρέτως πέθαναν. Είναι εκπληκτικό να σκεφτεί κανείς ότι ένα μονάχα ποντίκι μπορεί να καταβροχθίσει τη φλούδα ενός πεύκου, μασουλώντας γύρω γύρω τον κορμό και όχι κατά μήκος. Από την άλλη, όμως, ίσως να ήταν απαραίτητο κάτι τέτοιο, ώστε να αραιώσουν τα δέντρα αυτά, που έχουν την τάση να μεγαλώνουν και να πυκνώνουν γρήγορα.

Οι λαγοί (Lepus AmeHcanus) ήταν επίσης κοντινοί μου γείτονες. Ένας τους κρυβόταν κάτω από το πάτωμα όλο το χειμώνα, κι έτσι

* Ονομαστός κυνηγός, ιδρυτής της Βαβυλώνας κατά την Παλαιά Διαθήκη. {Σ.τ.Μ.)

Page 360: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

360 W A L D E N ^

ειχα μονάχα τα σανίδια ανάμεσα σε μένα και σ' αυτόν με τρόμαζε κάθε πρωί με τους θορύβους που έκανε, αναχωρώντας βιαστικά μό-λις άρχιζα να σαλεύω και χτυπώντας το κεφάλι του στα σανίδια από τη βιασύνη του. Οι λαγοί έρχονταν στην πόρτα μου το σοΰρουπο για να τσιμπολογήσουν τις φλούδες της πατάτας που πετούσα έξω και το χρώμα τους έμοιαζε τόσο πολύ με αυτό του εδάφους, ώστε με δυσκο-λία τους διέκρινα όταν κάθονταν ακίνητοι. Μερικές φορές μέσα στο λυκόφως έχανα από τα μάτια μου και ξανάβρισκα έναν τους, που καθόταν ακίνητος κάτω από το παράθυρό μου. Όταν άνοιγα την πόρτα μου το βράδυ, έτρεχαν να κρυφτούν βγάζοντας μια τσιρίδα. Όποτε τους έβλεπα από κοντά, μου προκαλούσαν οίκτο. Ένα βρά-δυ, ένας από αυτούς καθόταν κοντά στην πόρτα, δυο βήματα από μέ-να, τρέμοντας στην αρχή από φόβο κι όμως ανίκανος να κουνηθεί. Ένα κακόμοιρο, μικροσκοπικό ζώο, λεπτό και κοκαλιάρικο, με μα-δημένα αυτιά και μυτερή μουσούδα, ισχνή ουρά και λεπτές πατού-σες. Βλέποντάς τον, σου δημιουργούνταν η εντύπωση πως η Φύση εί-χε πια απολέσει όλες τις ευγενείς της ράτσες και βρισκόταν στα τε-λευταία της. Τα μεγάλα του μάτια έμοιαζαν με άρρωστου παιδιού, σχεδόν σαν να βούρκωναν. Αμέσως μόλις έκανα ένα βήμα, πετάχτη-κε σαν ελατήριο πάνω από το παγωμένο χιόνι, με το σώμα και τα άκρα του τεντωμένα όλο χάρη, και αμέσως χάθηκε μακριά στο δά-σος - το άγριο εκείνο και ελεύθερο ζώο, που τώρα μόνο αποδείκνυε την ευρωστία του και συνάμα την αξιοπρέπεια της Φύσης. Δικαίως είχε τόσο λυγερή κορμοστασιά. Τέτοια ήταν λοιπόν η φύση του. (Κά-ποιοι πιστεύουν ότι η λατινική του ονομασία, Lepus, προέρχεται από το livipes, που σημαίνει ελαφροπόδης.)

Πόσο qρτωχή είναι μια χώρα χωρίς λαγούς και πέρδικες! Συγκα-ταλέγονται ανάμεσα στα πιο απλά ιθαγενή ζώα. Πρόκειται για αρ-χαίες και σεβαστές οικογένειες, γνωστές από την αρχαιότητα ως τους σύγχρονους καιρούς* η Φύση τα έχει προικίσει με τις αποχρώ-σεις της και την ίδια της την ουσία, σύμμαχοι των φύλλων και του εδάφους, καθώς και μεταξύ τους - (ρτερωτή η μία, γοργοπόδαρος ο άλλος. Όποτε βλέπεις ένα λαγό ή μια πέρδικα να τινάζονται και να

Page 361: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 361

φεύγουν μακριά, δε μοιάζουν με άγρια ζώα, παρά με πλάσματα της Φΰσης, ένα θέαμα τόσο αρμονικό όσο και τα φύλλα που θροΐζουν. Όσες αλλαγές κι αν έρθουν, ένα είναι βέβαιο: η πέρδικα και ο λα-γός θα εξακολουθήσουν να ευημερούν, σαν αληθινοί ιθαγενείς αυ-τής εδώ της γης που είναι. Όποτε κόβεται ένα κομμάτι του δάσους, όλα τα φυτά και οι θάμνοι που φουντώνουν στα σημεία εκείνα χρη-σιμεύουν στα ζώα αυτά σαν πρώτης τάξεως κρυψώνες, κι έτσι πολ-λαπλασιάζονται περισσότερο από ποτέ. Πόσο (ρτωχή πρέπει να εί-ναι η χώρα εκείνη που δεν μπορεί να συντηρήσει ένα λαγό! Τα δάση μας είναι γεμάτα τόσο από αυτούς όσο και από τις πέρδικες και γύ-ρω από κάθε βάλτο βλέπεις τα περάσματά τους γεμάτα ξόβεργες και παγίδες που τις έχει στήσει κάποιος γελαδοβοσκός.

Page 362: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ

Ύστερα από μια ήσυχη, χειμωνιάτικη νύχτα ξΰιτνησα με την εντύπω-ση ότι μου ειχε τεθεί κάποια ερώτηση, για την οποία μάταια προ-σπαθούσα να βρω απάντηση στον ΰπνο μου: τι-πώς-πότε-ποΰ; Να όμως που ξημέρωνε η Φυση, στην αγκαλιά της οποίας ζουν όλα τα πλάσματα, και το γαλήνιο και ικανοποιημένο πρόσωπό της φάνηκε να κοιτά μέσα από τα μεγάλα μου παράθυρα, ενώ καμιά ερώτηση δεν έδειχνε να διαγράφεται στα χείλη της. Ξύπνησα λοιπόν με ένα ερώτημα αναπάντητο, με τη Φυση και το φως της μέρας. Το βαθύ χιόνι που σκέπαζε τη γη, που πάνω του ξεχώριζαν σαν μικρά σκούρα σημάδια τα νεαρά πεΰκα, και μαζί η πλαγιά ολόκληρη πάνω στην οποία βρίσκεται το σπίτι μου, έμοιαζαν να λένε: Εμπρός! Η Φυση δε θέτει ερωτήματα, οΰτε και δίνει απαντήσεις, ό,τι κι αν τη ρωτάμε εμείς οι θνητοί. Έχει πάρει την απόφαση της εδώ και πολΰ καιρό. «Ω πρίγκιπα, τα μάτια μας ατενίζουν με θαυμασμό και διοχετεύουν στην ψυχή το θαυμαστό και ποικίλο θέαμα αυτοΰ του σύμπαντος. Δί-χως αμφιβολία, η νΰχτα ρίχνει τα πέπλα της πάνω σ' ένα κομμάτι της δοξασμένης αυτής πλάσης, όμως η μέρα έρχεται για να μας φανερώ-σει το μέγα αυτό έργο, που εκτείνεται από τη γη ως τις πιο ψηλές πε-διάδες του αιθέρα».*

Ξεκινώ λοιπόν την πρωινή μου δουλειά. Πρώτα παίρνω ένα τσε-κούρι κι έναν κουβά και βγαίνω προς αναζήτηση νεροΰ, σαν να ανα-

* Από το ινδικό επικό ποίχ\\ιαΧαρφάνσα. (Σ.τ.Μ.)

Page 363: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 363

ζητώ ένα όνειρο. Γιατί υστέρα από μια παγωμένη και χιονισμένη νύ-χτα, το νερό βρίσκεται τόσο βαθιά θαμμένο κάτω από τον πάγο και το χιόνι, ώστε μόνο με ραβδοσκοπία μπορεί να αποκαλυφθεί η θέση του. Κάθε χειμώνα η υγρή και τρεμάμενη επιφάνεια της λίμνης, η οποία ήταν τόσο ευαίσθητη στην παραμικρή ανάσα και καθρέ(ρτιζε κάθε φως και κάθε σκιά, στερεοποιείται σε βάθος τριάντα πέντε με πενήντα εκατοστών, έτσι που να μπορεί να αντέξει το βάρος και των πιο μεγάλων βοδιών. Συχνά το χιόνι που την καλύπτει έχει κι εκείνο το ίδιο βάθος, έτσι που να μην μπορείς να την ξεχωρίσεις από οποιο-δήποτε λιβάδι. Όπως οι μαρμότες στους τριγύρω λόφους, έτσι και η λίμνη κλείνει τα βλέφαρά της και πέςρτει σε χειμερία νάρκη για τρεις μήνες ή και παραπάνω. Στέκομαι στη χιονοσκέπαστη επιφάνεια σαν να στέκομαι καταμεσής σ' ένα βοσκοτόπι ανάμεσα στους λόφους και ανοίγω δρόμο πρώτα μέσα από τριάντα πόντους χιόνι κι έπειτα μέσα από τριάντα πόντους πάγο. Έπειτα κόβω ένα παράθυρο στον πάγο κάτω από τα πόδια μου. Καθώς γονατίζω για να πιω, παρατηρώ την ήσυχη σάλα των ψαριών που λούζεται στο απαλό φως, σαν να περ-νούν οι ηλιαχτίδες μέσα από θολό τζάμι, με το φωτεινό, αμμώδη πυθμένα ίδιο κι απαράλλαχτο με το καλοκαίρι. Εκεί βασιλεύει μια χρόνια, ακυμάτιστη γαλήνη, όμοια με τη γαλήνη του κεχριμπαρένιου ουρανού το σούρουπο, ανάλογη με την ψυχρή και σταθερή ιδιοσυ-γκρασία των κατοίκων της. Τα ουράνια βρίσκονται όχι μόνο ψηλά, πάνω από τα κεφάλια μας, αλλά και κάτω από τα πόδια μας.

Νωρίς το πρωί, όταν ο παγετός σκεπάζει τα πάντα, έρχονται οι άνδρες με τα καλάμια του ψαρέματος και το λιτό τους φαγητό και ρίχνουν τις ψιλές τους πετονιές σε τρύπες που ανοίγουν στο χιονι-σμένο λιβάδι της λίμνης για να πιάσουν λούτσους και πέρκες. Άγριοι άνθρωποι, που από ένστικτο ασπάζονται άλλα ήθη και εμπιστεύο-νται άλλες αρχές από εκείνες των συχωριανών τους, που με τα πέρα δώθε τους μπαλώνουν τη στόφα των χωριών τους σε σημεία που αλ-λιώς θα έχασκαν ξηλωμένα. Κάθονται στην όχθη, πάνω σε ξερά ορύλλα βελανιδιάς, και τρώνε το κολατσιό τους φορώντας τα χοντρά, μάλλινα πανωφόρια τους. Είναι τόσο πλατιές οι γνώσεις τους για το

Page 364: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

364 W A L D E N ^

φυσικό περιβάλλον, όσο είναι και των κάτοικων της πόλης για το τεχνητό. Ποτέ τους δεν άνοιξαν βιβλίο και όσα γνωρίζουν και μπο-ρούν να διηγηθούν είναι πολΰ λιγότερα απ' όσα έχουν κάνει. Λένε πως όλα εκείνα στα οποία επιδίδονται δεν έχουν γίνει ακόμη γνω-στά στον πολΰ κόσμο. Να ένας που ψαρεύει λοΰτσους με δόλωμα πέρκες. Κοιτάζεις μέσα στον κουβά του όλο θαυμασμό, λες και κοι-τάς μια καλοκαιρινή λίμνη, σαν να κρατά το καλοκαίρι κλειδωμένο στο σπίτι του ή να γνωρίζει τα λημέρια του. Γιατί πώς αλλιώς έπια-σε τέτοια ψαριά μέσα στο καταχείμωνο; Α, μάλιστα: έβγαλε σκου-λήκια από σάπιους κορμούς από τότε που πάγωσε το έδαφος κι έτσι έπιασε τα ψάρια. Η ζωή του η ίδια εισχωρεί πιο βαθιά μέσα στη Φΰση απ' όσο φτάνουν οι μελέτες του (ρυσιοδίφη και αποτελεί κι ο ίδιος αντικείμενο αυτών των μελετών. Ο ορυσιοδίφης σηκώνει τα βρύα και τη φλούδα απαλά με το μαχαίρι του, ψάχνοντας για έντο-μα* ο άλλος όμως ανοίγει τους κορμούς ως την καρδιά με το τσεκού-ρι του και κάνει τα βρύα και τη φλούδα να τιναχτούν πέρα. Βγάζει τα προς το ζην κόβοντας δέντρα. Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει οπωσδήποτε το δικαίωμα να ψαρεύει και πάντοτε απολαμβάνω να βλέπω τη Φύση να πραγματώνεται μέσα του. Η πέρκα καταπίνει το σκουλήκι, ο λούτσος καταπίνει την πέρκα και ο ψαράς καταπίνει το λούτσο* κι έτσι κλείνουν για τα καλά όλες οι ρωγμές στην πανοπλία της πλάσης.

Κάποιες φορές, όταν είχε πέσει ομίχλη κι έκανα τον περίπατό μου στη λίμνη, διασκέδαζα παρατηρώντας τον προπόγονο τρόπο με τον οποίο ψάρευε κάποιος λιγότερο εκλεπτυσμένος ψαράς. Είχε το-ποθετήσει κλαδιά σημύδας πάνω από τις στενές τρύπες που είχε ανοίξει στον πάγο, σε απόσταση είκοσι με είκοσι πέντε μέτρα τη μία από την άλλη κι άλλο τόσο από την όχθη. Έπειτα είχε δέσει την άκρη της πετονιάς σ' ένα ξύλο για να εμποδίσει το ψάρι να την τρα-βήξει στο νερό και είχε περάσει τη χαλαρή πετονιά πάνω από ένα παρακλάδι της σημύδας, δένοντας πάνω της ένα ξερό (ρύλλο βελανι-διάς, το οποίο εύκολα θα τραβιόταν προς τα κάτω, σημάδι πως τσί-μπησε το ψάρι. Τα κλαδιά αυτά φάνταζαν παράξενα μέσα στην ομί-

Page 365: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ 365

χλη, στημένα έτσι όπως ήταν σε τακτά διαστήματα στη μισή περιφέ-ρεια της λίμνης.

Αχ, σι λοΰτσσι της λίμνης Ουόλντεν! Όποτε τους βλέπω ξαπλω-μένους στον πάγο ή μέσα στην τρΰπα που σκάβουν στον πάγο οι ψαράδες, μια μικρή γούρνα για να μπει νερό, πάντοτε εκπλήσσομαι από τη σπάνια ομορφιά τους, λες και πρόκειται για ψάρια μυθικά. Πόσο εξωτικά φαντάζουν σε σχέση με τους δρόμους, με το δάσος, ξένα προς τη ζωή μας εδώ στο Κόνκορντ όσο και η Αραβία. Έχουν μια εκπληκτική και υπερβατική ομορφιά, που τους κάνει να ξεχωρί-ζουν σαν τη μέρα με τη νΰχτα από τον κιτρινιάρικο μπακαλιάρο και το γαλέο που διαλαλούν οι ψαράδες στους δρόμους του χωρίου μας. Οι λοΰτσσι δεν είναι πράσινοι σαν τα πεΰκα ή γκρίζοι σαν τις πέ-τρες, οΰτε μπλε σαν τον ουρανό, όμως στα δικά μου μάτια έχουν, αν είναι δυνατόν κάτι τέτοιο, κάποια άλλα, ακόμα πιο σπάνια χρώμα-τα, σαν εκείνα των λουλουδιών και των πολυτίμων λίθων, σαν να ήταν μαργαριτάρια, nuclei* που έχουν αποκτήσει ζωή ή κρύσταλλοι του νεροΰ της λίμνης Ουόλντεν. Φυσικά είναι πέρα για πέρα όντα της λίμνης αυτής, μικρές λίμνες κι οι ίδιοι καταμεσής στο ζωικό βα-σίλειο. Είναι άξιο απορίας ότι τους ψαρεύουν εδώ - ότι στη βαθιά και ευρύχωρη αυτή πηγή, μακριά από τα θορυβώδη υποζύγια, τα κάρα και τα κουδουνιστά έλκηθρα που περνούν πάνω κάτω το δρό-μο Ουόλντεν, κολυμπά αυτό το μεγάλο, χρυσό και σμαραγδένιο ψά-ρι. Δεν έτυχε ποτέ να δω το είδος του σε κάποια αγορά* θα αποτε-λούσε σίγουρα το επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Πολύ εύκολα, με μερικές σπασμωδικές κινήσεις, παραδίδουν το υδατώδες πνεύμα τους, σαν θνητοί που ανεβαίνουν πριν της ώρας τους στο λεπτό αι-θέρα του παραδείσου.

Καθώς με έκαιγε η επιθυμία να ανακτήσω τον από καιρό χαμένο βυθό της λίμνης Ουόλντεν, της έφτιαξα προσεκτικά ένα τοπογραφι-κό στις αρχές του 1846, πριν λιώσει ο πάγος, με πυξίδα, αλυσίδα και σπάγκο μέτρησης. Πολλές ιστορίες έχουν ειπωθεί για τον πυθμένα

* Λατινικά: πυρήνες. (Σ.τ.Μ.)

Page 366: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

366 W A L D E N ^

της λίμνης, πιο συγκεκριμένα για την απουσία πυθμένα, που όλες τους είναι απολύτως αβάσιμες. Είναι εκπληκτικό για πόσο πολΰ και-ρό μπορεί να πιστεύει ο κόσμος ότι μια λίμνη είναι άπατη, χωρίς να μπει στον κόπο να τη βυθομετρήσει. Έχω επισκεςρτεί δυο τέτοιες λε-γόμενες απύθμενες λίμνες σε ένα μονάχα περίπατό μου στην περιο-χή αυτή. Πολλοί είναι εκείνοι που πίστευαν ότι η λίμνη Ουόλντεν έορτανε ως την άλλη άκρη της γήινης σφαίρας. Κάποιοι που ξάπλω-σαν στον πάγο για πολλή ώρα, κοιτάζοντας μέσα από το απατηλό εκείνο υλικό, με τα μάτια τους να δακρύζουν ίσως από το κρΰο, που ο φόβος μήπως πάθουν πνευμονία τους έσπρωξε να βγάλουν βιαστι-κά συμπεράσματα, λένε πως είδαν αχανείς τρύπες, «που μέσα τους χώραγε να περάσει ένα φορτίο σανό» - αν δηλαδή βρισκόταν κανέ-νας πρόθυμος να το περάσει μέσα από αυτή τη δίχως αμφιβολία εί-σοδο για τον ποταμό της Στυγός, την πΰλη προς τον Άδη που έχουμε στα μέρη μας. Άλλοι πάλι κατέβηκαν από το χωριό μ' ένα βαρίδι εί-κοσι τριών κιλών κι ένα κάρο γεμάτο σκοινί διαμέτρου δυόμισι εκα-τοστών, αλλά οΰτε κι αυτοί κατόρθωσαν να πιάσουν πάτο. Άφησαν το «εικοσιτριάρι» να στέκεται παράμερα και έριξαν το σκοινί, σε μια μάταιη προσπάθεια να βυθομετρήσουν την πραγματικά απρο-σμέτρητη ικανότητά τους να πιστεύουν στα θαύματα. Μπορώ όμως να διαβεβαιώσω τους αναγνώστες μου ότι ο πυθμένας της λίμνης Ουόλντεν είναι πέρα για πέρα υπαρκτός και στερεός, παρ' ότι βρί-σκεται σε ασυνήθιστο βάθος. Βυθομέτρησα εύκολα τη λίμνη με μια πετονιά για μπακαλιάρο και μια πέτρα που ζύγιζε κάτι λιγότερο από ένα κιλό και κατάλαβα ακριβώς πότε η πέτρα σηκώθηκε από τον πυθμένα, μια και αναγκάστηκα να τραβήξω με περισσότερη δύναμη πριν μπει από κάτω της το νερό και με βοηθήσει. Το μεγαλύτερο βά-θος ήταν ακριβώς τριάντα τέσσερα μέτρα. Αν σε αυτά προσθέσουμε το ενάμισι μέτρο που ανέβηκε από τότε η στάθμη της, μας κάνει τριάντα πεντέμισι μέτρα. Πρόκειται για αξιόλογο βάθος για μια τό-σο μικρή λίμνη. Όμως η φαντασία δεν ικανοποιείται μόνο με αυτό. Κι αν όλες οι λίμνες ήταν ρηχές; Πάλι δε θα οργίαζε η φαντασία των ανθρώπων; Είμαι ευγνώμων που η λίμνη αυτή (ρτιάχτηκε τόσο βαθιά

Page 367: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ 367

και τόσο παρθένα, έτσι που να λειτουργεί σαν σύμβολο. Όσο οι άν-θρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν στο άπειρο, είναι αναπόφευκτο να θεωρούν κάποιες λίμνες απύθμενες.

Ένας εργοστασιάρχης, όταν άκουσε το βάθος που είχα μετρήσει, θεώρησε πως θα πρέπει να είχα κάνει κάποιο λάθος, διότι, κρίνο-ντας από τις γνώσεις που είχε σχετικά με τα φράγματα, ισχυρίστηκε ότι η άμμος δε θα μπορούσε να σταθεί σε γωνία τόσο οξεία σε σχέ-ση με τον πυθμένα. Όμως ακόμα και οι πιο βαθιές λίμνες δεν^ίναι τόσο βαθιές σε σχέση με την έκταση τους, όπως υποθέτουν οι περισ-σότεροι, και αν αποξηραίνονταν δε θα σχημάτιζαν σπουδαίες κοιλά-δες. Δε μοιάζουν με κούπες ανάμεσα στους λόφους. Ακόμα και τού-τη εδώ, που είναι τόσο ασυνήθιστα βαθιά σε σχέση με την έκταση της, σε μια κατακόρυφη διατομή στο κέντρο της δεν εμφανίζεται πιο βαθιά απ' όσο είναι ένα ρηχό πιάτο, τηρουμένων των αναλογιών. Οι περισσότερες λίμνες, αν άδειαζαν, θα άφηναν ένα λιβάδι όχι πιο κοίλο από εκείνα που βλέπουμε συνήθως. Ο Ουίλιαμ Γκίλπιν*, που με τόσο θαυμαστό τρόπο αναφέρεται σε ό,τι έχει σχέση με τα (ρυσι-κά τοπία και συνήθως δεν πέφτει έξω, όταν στάθηκε στο πιο ψηλό σημείο στην όχθη της λίμνης Φάιν στη Σκωτία, την οποία περιγράφει σαν έναν «κόλπο με αλμυρό νερό, με βάθος εξήντα ή εβδομήντα ορ-γιές, πλάτος τέσσερα μίλια» και μήκος γύρω στα πενήντα, που περι-βάλλεται από βουνά, παρατήρησε τα εξής: «Αν μπορούσαμε να τη δούμε αμέσως μετά την τεταρτογενή διάπλαση ή όποια άλλη σύσπα-ση της Φύσης αποτέλεσε την αφορμή για τη γέννηση της, πριν χυ-θούν μέσα της τα νερά, με πόσο τρομακτικό βάραθρο θα έμοιαζε!»

«Όσο ψηλά βίραραν οι πρησμένοι λόφοι, τόσο χαμηλά

βυθίστηκε ο κούφιος βυθός, φαρδύς και αχανής,

ευρύχωρο κρεβάτι των νερών - »**

* William Gilpin (1724-1804): Άγγλος συγγραφέας, φυσιοδίφης, ζωγράφος και δάσκαλος. (Σ.τ.Μ) ** Από το Χαμένο Παράδεισο του Τζον Μίλτον. (Σ.τ.Μ.)

Page 368: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

368 W A L D E N ^

Αν όμως, χρησιμοποιώντας τη μικρότερη διάμετρο της λίμνης Φάιν, εφαρμόσουμε τις αναλογίες αυτές στη λίμνη Ουόλντεν, η οποία, όπως είδαμε, ήδη παρουσιάζει την εικόνα ενός ρηχοΰ πιάτου στην κατακόρυφη διατομή της, θα φανεί τέσσερις φορές πιο ρηχή. Αυτό θα είναι λοιπόν το «τρομακτικό βάραθρο» της λίμνης Φάιν αν αδειάσει. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως πολλές ειδυλλιακές κοιλάδες, με τις εκτάσεις τους σπαρμένες καλαμπόκια, αποτελούν τέτοια ακρι-βώς «τρομακτικά βάραθρα», από τα οποία έχουν υποχωρήσει τα νε-ρά, αν και απαιτείται η γνώση και η ενόραση ενός γεωλόγου για να πείσει τους ανυποψίαστους κατοίκους πως κάτι τέτοιο συμβαίνει. Συχνά, το παρατηρητικό μάτι μπορεί να διακρίνει τις όχθες κάποιας πρωτόγονης λίμνης στους χαμηλούς λόφους που διαγράφονται στον ορίζοντα, χωρίς να έχει χρειαστεί καμία μεταγενέστερη ανύψωση της πεδιάδας για να αποσιωποιηθεί η ιστορία τους. Είναι όμως πα-νεύκολο, όπως ξέρουν καλά όσοι δουλεύουν στις δημοσιές, να βρει κανείς τις κρυφές κοιλότητες που δημιουργούν τα νερά ύστερα από μια μπόρα. Το συμπέρασμα απ' όλα αυτά είναι ότι, αν δώσεις το πα-ραμικρό θάρρος στη φαντασία, θα βουτήξει πιο βαθιά και θα πετά-ξει πιο ψηλά από εκεί που φτάνει η Φύση. Πιθανότατα λοιπόν και το βάθος του ωκεανού να αποκαλυφθεί πως είναι αμελητέο σε σχέση με την έκταση του.

Καθώς βυθομετρούσα μέσα από τον πάγο, μπορούσα να καθορί-σω το σχήμα του πυθμένα της λίμνης με μεγαλύτερη ακρίβεια απ' όση είναι δυνατή κατά τη μέτρηση λιμανιών που δεν παγώνουν και μου έκανε μεγάλη εντύπωση η ομαλότητά του. Στο πιο βαθύ σημείο του, σε έκταση αρκετών στρεμμάτων, είναι πιο επίπεδος σχεδόν από κάθε χωράφι που είναι έκθετο στον ήλιο, στον αέρα και στο αλέτρι. Σε μία περίπτωση, σε μια ευθεία γραμμή που επέλεξα αυθαίρετα, το βάθος δεν παρουσίαζε διακύμανση μεγαλύτερη από τριάντα εκατο-στά σε μήκος εκατόν πενήντα μέτρων. Γενικά, μπόρεσα να υπολογί-σω από πριν ότι η διακύμανση σε απόσταση τριακοσίων μέτρων προς κάθε κατεύθυνση περίπου από το κέντρο της λίμνης δεν ήταν παραπάνω από οκτώ με δέκα εκατοστά. Κάποιοι έχουν συνηθίσει να

Page 369: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 369

μιλούν για βαθιές κι επικίνδυνες τρύπες ακόμα και σε ήσυχες, αμμώ-δεις λίμνες όπως είναι αυτή, όμως κάτω από αυτές τις συνθήκες το νερό εξομαλύνει τις όποιες ανισότητες. Η ομαλότητα του πυθμένα και η αναλογία του προς τις όχθες και τους γειτονικούς λόφους ήταν τόσο τέλειες, ώστε ένα μακρινό ακρωτήρι στην απέναντι πλευρά της λίμνης αποκαλύφθηκε αμέσως με τις μετρήσεις μου και η κατεύθυν-σή του μπορούσε να καθοριστεί παρατηρώντας την απέναντι όχθη. Το ακροατήρι γίνεται σύρτη, η πεδιάδα ρηχά νερά και το φαράγγι βαθιά νερά και πτύχωση.

Όταν πια χαρτογράφησα τη λίμνη σε κλίμακα δυόμισι προς πε-ντακόσια και κατέγραψα τα αποτελέσματα των μετρήσεών μου, πά-νω από εκατό συνολικά, παρατήρησα μια παράξενη σύμπτωση. Αφού είδα πως ο αριθμός που έδειχνε το μεγαλύτερο βάθος βρισκό-ταν στο κέντρο του χάρτη, έβαλα ένα χάρακα πάνω στο χάρτη κατά μήκος κι έπειτα κατά πλάτος και, προς έκπληξή μου, διαπίστωσα ότι η γραμμή του μεγαλύτερου μήκους της λίμνης έτεμνε τη γραμμή του μεγαλύτερου πλάτους ακριβώς στο σημείο του μεγαλύτερου βάθους, παρ' όλο που ο πυθμένας της λίμνης είναι σχεδόν επίπεδος στο κέ-ντρο και το περίγραμμά της κάθε άλλο παρά ομαλό, πράγμα που με είχε αναγκάσει να πάρω το μεγαλύτερο μήκος και πλάτος της με-τρώντας από τους κολπίσκους. Είπα λοιπόν μέσα μου: ποιος ξέρει αν αυτός ο κανόνας δεν ισχύει άραγε τόσο για τα πιο βαθιά σημεία των ωκεανών όσο και για τα πιο βαθιά σημεία των μικρών λιμνών, ακόμα και για τις λακκούβες από βρόχινο νερό; Δεν ισχύει μήπως και για το ύψος των βουνών, τα οποία γενικά θεωρούνται το αντίθε-το των κοιλάδων; Ξέρουμε ότι ένας λόφος δεν είναι ψηλότερος στο πιο στενό του σημείο.

Από τους πέντε κολπίσκους, που τους μέτρησα όλους, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μου οι τρεις έχουν μια σύρτη στις εισόδους τους και τα νερά πίσω από αυτή είναι πιο βαθιά, έτσι που ο κόλπος μοιά-ζει με προέκταση του νερού στη στεριά όχι μόνο οριζοντίως αλλά και καθέτως, σχηματίζοντας μια γούρνα ή ανεξάρτητη λιμνούλα. Η κατεύθυνση των δύο ακρωτηρίων που την οριοθετούν δείχνει τη φο-

Page 370: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

370 W A L D E N ^

ρά της συρτής. Με παρόμοιο τρόπο έχει και κάθε θαλάσσιο λιμάνι τη δική του συρτή στην εισοδό του. Όσο πιο φαρδιά ήταν η είσοδος του κόλπου σε σχέση με το μήκος του, τόσο πιο βαθΰ ήταν το νερό πέρα από τη συρτή σε σχέση με τη γούρνα. Με δεδομένα λοιπόν το μήκος και το πλάτος του κολπίσκου και το είδος της γΰρω όχθης, έχει κανείς σχεδόν αρκετά στοιχεία για να διατυπώσει μια φόρμου-λα που θα ισχύει για όλες τις περιπτώσεις.

Για να δω με πόση ακρίβεια μπορούσα να μαντέψω, με βάση τη διαπίστωση μου αυτή, το βαθύτερο σημείο μιας λίμνης, παρατηρώ-ντας μόνο το περίγραμμά της και τη μορφή των ακτών της, έφτιαξα ένα σχέδιο της Λευκής Λίμνης, η οποία έχει έκταση περίπου εκατόν εξήντα στρέμματα και, όπως η λίμνη Ουόλντεν, δε διαθέτει νησιά ή κάποιον ορατό πόρο εισροής ή εκροής υδάτων. Και καθώς η ευθεία του μεγαλύτερου πλάτους της βρίσκεται πολύ κοντά στην ευθεία του μικρότερου, εκεί όπου δύο αντίθετα ακρωτήρια πλησιάζουν το ένα το άλλο και δύο αντίθετοι κόλποι απομακρύνονται, διάλεξα αυθαί-ρετα ως βαθύτερο ένα σημείο κοντά στη δεύτερη από τις δύο ευθεί-ες, αλλά κι αυτό επάνω στη γραμμή του μεγαλύτερου μήκους. Το βα-θύτερο σημείο τελικά βρέθηκε σε ακτίνα τριακοσίων μέτρων από αυτό που είχα διαλέξει, πιο μακριά ακόμα, προς την κατεύθυνση που είχα υπολογίσει, και δεν ήταν παρά μονάχα τριάντα εκατοστά πιο βαθύ, συνολικά δεκαοκτώ μέτρα. Φυσικά η ύπαρξη κάποιου ρεύματος ή νησιού θα περιέπλεκε πολύ περισσότερο τα πράγματα.

Αν γνωρίζαμε όλους τους νόμους της Φύσης, δε θα είχαμε ανά-γκη παρά μόνο από ένα δεδομένο ή από την περιγραφή ενός μονάχα φυσικού φαινομένου για να υπολογίσουμε όλα τα επί μέρους αποτε-λέσματα για το συγκεκριμένο ζήτημα. Τώρα γνωρίζουμε λιγοστούς μόνο νόμους και τα αποτελέσματα των υπολογισμών μας καταρρί-πτονται, όχι βέβαια εξαιτίας κάποιας σύγχυσης ή ανωμαλίας της Φύ-σης, αλλά εξαιτίας της άγνοιάς μας όσον αφορά κάποια ουσιώδη στοιχεία που θα έπρεπε να είχαμε συνυπολογίσει. Η αντίληψή μας περί νόμων και αρμονίας συνήθως περιορίζεται στις περιπτώσεις εκείνες τις οποίες ανακαλύπτουμε. Όμως η αρμονία που έρχεται

Page 371: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 371

σαν αποτέλεσμα ενός πολΰ μεγαλύτερου αριθμού φαινομενικά αντι-κρουόμενων αλλά στην πραγματικότητα συνεργαζόμενων νόμων, που δεν έχουμε ακόμη ανακαλύψει, είναι πολύ πιο θαυμαστή. Οι νό-μοι μοιάζουν με τις διαφορετικές εικόνες που παρουσιάζει στα μά-τια ενός οδοιπόρου το περίγραμμα μιας οροσειράς, που αλλάζει με κάθε του βήμα. Οι επί μέρους εικόνες του είναι άπειρες, κι ας είναι η συνολική μορφή του μία και μοναδική. Ακόμη και αν σκίσεις την οροσειρά στα δύο, ακόμη κι αν την τρυπήσεις, δεν μπορείς να την κατανοήσεις στο σύνολό της.

Όλα αυτά που παρατήρησα σε σχέση με τη λίμνη δεν ισχύουν λι-γότερο και για την ηθική. Πρόκειται για το νόμο του μέσου όρου. Αυτός ο κανόνας των δύο διαμέτρων όχι μόνο μας οδηγεί να βρούμε τη θέση του ήλιου στο ηλιακό σύστημα και την καρδιά στο ανθρώπι-νο σώμα, αλλά αν τραβήξετε δύο ευθείες για να μετρήσετε το μήκος και το πλάτος της συνολικής καθημερινής συμπεριφοράς ενός αν-θρώπου, των κυμάτων της ζωής του, των κόλπων του και των εισό-δων του, θα δείτε πως το σημείο τομής τους είναι το υψηλότερο ή το χαμηλότερο σημείο του χαρακτήρα του. 'Ισως να μη χρειάζεται να γνωρίζουμε τίποτε περισσότερο από το σχήμα των ακτών του και το είδος της στεριάς που βρίσκεται γύρω του ή των συνθηκών της ζωής του για να υπολογίσουμε το κρυμμένο του βάθος. Αν οι συνθήκες που τον περιβάλλουν είναι τρόπον τινά βραχώδεις, σαν την άγρια ακτή που γεννήθηκε ο Αχιλλέας, με σκιερές κορφές που καθρεφτί-ζονται στα στήθια του, υπονοούν πως υπάρχει κάποιο ανάλογο βά-θος μέσα του. Απεναντίας, μια χαμηλή και ομαλή ακτή δείχνει έναν αντίστοιχα ρηχό εσωτερικό κόσμο. Ένα έντονο, προτεταμένο μέτω-πο, για παράδειγμα, αποτελεί δείγμα κάποιου αντίστοιχου βάθους σκέψης. Υπάρχει επίσης ένα είδος συρτής μπροστά σε κάθε κολπί-σκο μας, ή κάποια κλίση* η καθεμιά οριοθετεί για κάποια περίοδο ένα λιμάνι, στο οποίο περιοριζόμαστε και εν μέρει παραμένουμε αραγμένοι. Οι κλίσεις αυτές συνήθως δεν είναι τυχαίες, αλλά το σχήμα, το μέγεθος και η κατεύθυνση τους καθορίζονται από τα ακρωτήρια της ακτής, από τον αρχαίο άξονα του υψόμετρου. Όταν η

Page 372: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

372 W A L D E N ^

συρτή αυτή μεγαλώνει σταδιακά από τις τρικυμίες, από την παλίρ-ροια, από τα ρεύματα ή από την υποχώρηση του νεροΰ, έτσι που να ορτάνει ως την επιφάνεια, εκείνο που πρώτα δεν ήταν παρά ένα κοί-λωμα στην ακτή, μέσα στο οποίο κατοικούσε μια σκέψη, γίνεται ανε-ξάρτητη λίμνη, αποκομμένη από τον ωκεανό, που μέσα της η σκέψη διαμορφώνει τις δικές της συνθήκες, αλλάζοντας ίσως το νερό της από αλμυρό σε γλυκό, γίνεται γλυκιά θάλασσα, νεκρή θάλασσα ή βάλτος. Δε θα μπορούσαμε άραγε να υποθέσουμε πως με τον ερχο-μό του κάθε ατόμου στη ζωή μια τέτοια συρτή υψώνεται σε κάποιο σημείο ως την επιφάνεια; Είναι αλήθεια πως είμαστε τόσο ανίκανοι καπετάνιοι, ώστε οι σκέψεις μας, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, παραμένουν σε μια ακτή χωρίς λιμάνι, συνδιαλέγονται μονάχα με τους όρμους και τους κολπίσκους της ποίησης, βάζουν πλώρη για τα δημόσια λιμάνια ή μπαίνουν στους ντόκους της επιστήμης, όπου απλά μετασκευάζονται για τον κόσμο αυτό, έτσι που κανένα φυσικό ρεΰμα να μην μπορεί να τις εξατομικεύσει.

Όσο για τους πόρους εισροής και εκροής των υδάτων της λίμνης Ουόλντεν, προσωπικά δεν έχω ανακαλύψει κανέναν, εκτός από τη βροχή, το χιόνι και την εξάτμιση, αν και ίσως με τη βοήθεια ενός θερμομέτρου και ενός σπάγκου μπορεί κανείς να ανακαλύψει κά-ποια τέτοια σημεία, αφού εκεί όπου το νερό εισέρχεται στη λίμνη πι-θανότατα θα είναι πιο κρύο το χειμώνα και πιο ζεστό το καλοκαίρι. Όταν δούλευαν εδώ οι εργάτες που έσπαγαν τον πάγο, το χειμώνα του 1846-1847, τα κομμάτια που έστειλαν μια μέρα στην όχθη απορ-ρίφθηκαν από εκείνους που τα στοίβαζαν εκεί, γιατί δεν ήταν το ίδιο χοντρά με τα υπόλοιπα. Κι έτσι οι εργάτες ανακάλυψαν ότι ο πάγος σε μια μικρή περιοχή ήταν πέντε με οκτώ εκατοστά πιο λεπτός απ' ό,τι αλλού, πράγμα που τους οδήγησε στην υπόθεση πως ίσως να υπήρχε ένας πόρος εισροής νερού στο σημείο εκείνο. Μου έδειξαν επίσης άλλο ένα σημείο, στο οποίο πίστευαν ότι υπήρχε μια «τρύ-πα», μέσα από την οποία χυνόταν η λίμνη σ' ένα γειτονικό λιβάδι, περνώντας κάτω από ένα λόφο. Με έσπρωξαν πάνω σ' ένα κομμένο κομμάτι πάγου για να τη δω. Ήταν μια μικρή σπηλιά κάτω από τρία

Page 373: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ 373

μέτρα νερό. Νομίζω όμως ότι μπορώ να εγγυηθώ πως, αν δε βρουν κάποια χειρότερη διαρροή από αυτήν εκεί, η λίμνη δεν έχει ανάγκη από σφράγισμα. Ένας τους είχε την ιδέα ότι, σε περίπτωση που ανακαλυπτόταν μια τέτοια «τρΰπα», η σύνδεση της με το λιβάδι θα μπορούσε να αποδειχτεί βάζοντας λίγη χρωματιστή σκόνη ή πριονίδι στο άνοιγμα της τρυπάς κι ένα σουρωτήρι στην πηγή του λιβαδιοΰ, το οποίο θα αιχμαλώτιζε μερικούς από τους κόκκους που θα μεταφέ-ρονταν από το ρεύμα.

Μια μέρα που έ(ρτιαχνα το τοπογραφικό της λίμνης, ένα ελαφρύ φύσημα του ανέμου έκανε τον πάγο, που είχε πάχος σαράντα εκατο-στά, να κυματίσει σαν νερό. Είναι γνωστό ότι δεν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αλφάδι στον πάγο. Σε απόσταση πέντε μέτρων από την όχθη, η μεγαλύτερη διακύμανση του ύψους του, μετρημένη με ένα αλφάδι σε τρίποδα στη στεριά, με κατεύθυνση προς ένα διαβαθ-μισμένο ραβδί μπηγμένο στον πάγο, ήταν εκατόν ογδόντα χιλιοστά, παρ' όλο που ο πάγος φαινόταν να βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την όχθη. Στο κέντρο της λίμνης η διαφορά ήταν πιθανότατα μεγαλύ-τερη. Ποιος ξέρει αν θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε κυματι-σμούς στο φλοιό της γης, φτάνει μόνο να ήταν τα όργανά μας αρκετά ευαίσθητα; Όταν τα δύο πόδια του τρίποδά μου στέκονταν στην όχθη και το τρίτο στον πάγο και η κατεύθυνση παρατήρησης ήταν προς τον πάγο, μια αμελητέα σχεδόν άνοδος ή πτώση του επιπέδου του πάγου μετριόταν ως διακύμανση αρκετών δεκάδων εκατοστών σε ένα δέντρο από την άλλη μεριά της λίμνης. Όταν άρχισα να ανοί-γω τρύπες για βυθομέτρηση, υπήρχαν οκτώ με δέκα εκατοστά νερό πάνω στον πάγο, κάτω από ένα παχύ στρώμα χιονιού. Όμως το νερό άρχισε να ρέει αμέσως μέσα στις τρύπες εκείνες και εξακολούθησε να ρέει για δυο μέρες σχηματίζοντας βαθιά ρυάκια, που έτρωγαν τον πάγο σε κάθε πλευρά και συνέβαλαν κατά πολύ στο να στεγνώ-σει η επιφάνεια της λίμνης. Κι αυτό γιατί με τη ροή του νερού το στρώμα του πάγου ανυψώθηκε κι άρχισε να επιπλέει. Έμοιαζε λίγο με το άνοιγμα που κάνουν χαμηλά στα πλοία για να βγει το νερό. Όταν παγώσουν κάτι τέτοιες τρύπες, βρέξει έπειτα και τελικά σχη-

Page 374: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

374 W A L D E N ^

ματιστει ένα λεπτό στρώμα παγετού πάνω τους, δημιουργούνται όμορφα σκούρα σχέδια στο εσωτερικό τους, με σχήμα που θυμίζει κάπως ιστό αράχνης. Είναι κάτι σαν ροζέτες του πάγου, που τις δη-μιουργεί το νερό καθώς σχηματίζει κανάλια έτσι όπως ρέει από όλες τις πλευρές προς το κέντρο. Επίσης, κάποιες φορές που η επιφάνεια του πάγου ήταν γεμάτη ρηχές λακκούβες, έβλεπα τη σκιά μου διπλή, τη μια να στέκεται πάνω στο κεφάλι της άλλης, η μια πάνω στον πά-γο, η άλλη στα δέντρα ή στη λοφοπλαγιά.

Από το Γενάρη ακόμα, που το στερεοποιημένο χιόνι και ο πάγος έχουν μεγάλο πάχος, ο συνετός νοικοκύρης καταφθάνει από το χω-ριό για να μαζέψει τον πάγο που θα δροσίσει τα καλοκαιρινά του ποτά. Πόσο εντυπωσιακό είναι, και πόσο πρακτικό συνάμα, να προ-βλέπει κανείς τη ζέστη και τη δίψα του Ιουλίου από τώρα, φορώντας χοντρό παλτό και γάντια, σε μια εποχή που του λείπουν τόσο πολλά άλλα απαραίτητα πράγματα! Ίσως να φταίει ότι δε μαζεύει τους απαραίτητους θησαυρούς του κόσμου αυτού που θα του επιτρέψουν να δροσίσει το ποτό του στον άλλο κόσμο. Κόβει και πριονίζει τη στερεοποιημένη λίμνη, καταστρέφει τη σκεπή της κατοικίας των ψα-ριών και φορτώνει στο κάρο του το ζωτικό στοιχείο, τον αέρα τους, δένοντάς το γερά με αλυσίδες και παλούκια λες και είναι καυσόξυ-λα, μεταφέροντάς το με τη βοήθεια του ευνοϊκού χειμωνιάτικου ανέ-μου στα παγωμένα του κελάρια, για να μείνει εκεί, περιμένοντας την άφιξη του καλοκαιριού. Από μακριά, έτσι που το κουβαλούν τα κά-ρα μέσα από τους δρόμους του χωριού, μοιάζει με στερεοποιημένο ουρανό. Αυτοί οι παγοπώλες είναι χαρούμενη φάρα, όλο όρεξη για αστεία και παιχνίδια. Όποτε πήγαινα κοντά τους, με προσκαλούσαν να πριονίσω μαζί τους τον πάγο με τον τρόπο που πριονίζουν τους κορμούς, βάζοντάς με να σταθώ από τη μεριά όπου έτρωγα όλα τα πριονίδια του πάγου.

Ένα πρωί, το χειμώνα του 1846-1847, κατέβηκαν στη λίμνη μας εκατό Υπερβόρειοι με πολλά κάρα φορτωμένα με λογής λογής γε-ωργικά εργαλεία, που όλα τους είχαν παράξενη όψη, έλκηθρα, αλέ-

Page 375: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η Λ Ι Μ Ν Η ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 374

τρια, τρυπάνια, μαχαίρια τύρφης, (ρτυάρια, πριόνια, τσουγκράνες, και ο καθένας τους ήταν οπλισμένος με ένα μπαστούνι με διπλή με-ταλλική μΰτη. Τέτοια εργαλεία δεν τα συναντά κάνεις σε περιοδικά όπως «Ο Αγρότης της Νέας Αγγλίας» ή «Ο Καλλιεργητής». Σκέφτη-κα μήπως είχαν έρθει να σπείρουν μια σοδειά χειμωνιάτικης σίκα-λης ή κάποιο άλλο είδος σπόρου που είχε πρόσφατα εισαχθεί από την Ισλανδία. Μια και δεν είδα καθόλου κοπριά, υπέθεσα έπειτα ότι ήθελαν να σκαλίσουν τη γη, όπως είχα κάνει κι εγοδ, θεωρώντας ότι το χώμα ήταν μπόλικο και είχε μείνει ακαλλιέργητο αρκετό καιρό, με συνέπεια να έχει πια ξεκουραστεί. Άκουσα ότι κάποιος πλούσιος αγρότης, ο οποίος κρυβόταν πίσω από την εισβολή αυτή, ήθελε να διπλασιάσει τα χρήματά του, τα οποία, όπως έμαθα, έ(ρταναν ήδη το μισό εκατομμύριο. Για να καταφέρει λοιπόν να σκεπάσει το κάθε του δολάριο με ένα άλλο, αφαίρεσε το μοναδικό ροΰχο, μα τι λέω, το ίδιο το δέρμα, της λίμνης Ουόλντεν μέσα στο βαρΰ χειμώνα. Οι άν-δρες έπιασαν αμέσως δουλειά. Άρχισαν να οργώνουν, να αλωνί-ζουν, να σκάβουν, όλα αυτά με θαυμαστή τάξη, σαν να ήταν αποφα-σισμένοι να ςρτιάξουν ένα πρότυπο αγρόκτημα. Καθώς όμως παρα-τηρούσα προσεκτικά για να δω τι είδους σπόρο θα έριχναν στα αυ-λάκια, μια ομάδα δίπλα μου άρχισε ξαφνικά να ανασηκώνει με γά-ντζους το ίδιο το παρθένο χώμα, με ένα παράξενο τίναγμα, φτάνο-ντας μέχρι την άμμο που υπήρχε από κάτω - ή μάλλον το νερό, μια και η γη εκείνη ήταν ιδιαίτερα υγρή. Μάζεψαν λοιπόν και το παρα-μικρό κομμάτι terra firma* που υπήρχε ολόγυρα και το μετέφεραν μακριά με έλκηθρα και τότε είπα μέσα μου πως μάλλον άνοιγαν κά-ποιου είδους τυρφωρυχείο. Έτσι έφευγαν κάθε μέρα και ξανάρχο-νταν την επομένη, με την παράξενη στριγκλιά της ατμομηχανής, επι-στρέφοντας από κάποιο μέρος των πολικών περιοχών, ή έτσι τουλά-χιστον μου φαινόταν, σαν κοπάδι από αρκτικά πουλιά του χιονιού. Κάποια φορά, όμως, η Ινδιάνα Γουόλντεν πήρε την εκδίκηση της: ένας εργάτης, που είχε ξεμείνει πίσω από την ομάδα του, γλίστρησε

* Λατινικά: (πέρεα γη. (Σ.τ.Μ)

Page 376: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

376 W A L D E N ^

μεσα από ένα άνοιγμα στον πάγο κι έπεσε, ίσα για τα Τάρταρα. Κι έτσι εκείνος που μέχρι πριν από λιγο ήταν τόσο γενναίος, ξαφνικά έγινε σαν μικρό παιδί κι έχασε όλη του σχεδόν τη ζωική θερμότητα. Χάρηκε τότε που μπόρεσε να βρει καταφύγιο στο σπίτι μου και πα-ραδέχτηκε τη χρησιμότητα της σόμπας μου. Άλλες φορές πάλι, το παγωμένο έδαφος έσπαγε ένα κομμάτι ατσάλι από το αλέτρι ή ένα αλέτρι σφήνωνε σ' ένα από τα αυλάκια κι έπρεπε να καταβάλουν με-γάλες προσπάθειες για να το ελευθερώσουν.

Για να μιλήσω όμως κυριολεκτικά: εκατό Ιρλανδοί εργάτες, με Γιάνκηδες επιστάτες, έρχονταν κάθε μέρα από το Κέιμπριτζ για να πάρουν πάγο. Τον χώριζαν σε κομμάτια με μεθόδους τόσο γνωστές ώστε κάθε περιγραφή είναι περιττή. Τα κομμάτια αυτά, αφοΰ τα με-τέφεραν με έλκηθρα στην όχθη, τα φόρτωναν γρήγορα γρήγορα σε μια πλατφόρμα ειδική για πάγο με σιδερένιες αρπάγες και τροχα-λίες που τις τραβούσαν άλογα. Σχημάτιζαν έτσι ντάνες, όπως στοι-βάζουν τα βαρέλια με αλεύρι, βάζοντας τα κομμάτια πλάι πλάι, σε σειρές, σαν να έχτιζαν τη βάση για έναν οβελίσκο σχεδιασμένο να τρυπήσει τα σύννεφα. Μου είπαν ότι τις καλές μέρες έβγαζαν ως και χίλιους τόνους από μια έκταση περίπου τεσσάρων στρεμμάτων. Ο πάγος ήταν γεμάτος βαθιές αυλακιές από το πέρασμα των έλκηθρων και τρύπες από τα άγκιστρα, σαν να ήταν πράγματι tena firma, ενώ τα άλογα έτρωγαν τη βρόμη τους από κομμάτια πάγου που τα είχαν διαμορφώσει σαν δοχεία. Στοίβαζαν λοιπόν τα κομμένα κομμάτια σε μια ντάνα ΰψους δέκα μέτρων και εμβαδού τριάντα με τριάντα πέντε τετραγωνικών, που τις τύλιγαν με άχυρο για να μην μπαίνει αέρας. Διότι ο άνεμος, ακόμα κι έτσι παγωμένος όπως ήταν, μόλις έβρισκε κάποια δίοδο θα άνοιγε ευθύς μεγάλα κοιλώματα, αφήνο-ντας μονάχα λεπτά σημεία στήριξης εδώ κι εκεί, με αποτέλεσμα κά-ποια στιγμή να γκρεμιστεί ολόκληρη η ντάνα. Στην αρχή έμοιαζε με μεγάλο γαλάζιο φρούριο ή με τα τείχη της Βαλχάλα. Όταν όμως γέ-μισαν τα ανοίγματα με το χοντρό άχυρο από τα λιβάδια κι αυτό με τη σειρά του καλύφθηκε από πάχνη και μικρούς σταλακτίτες, θύμιζε παλιό, βρυοσκεπές ερείπιο, χτισμένο από γαλαζωπό μάρμαρο - την

Page 377: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η ΛΙΜΝΗ ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 377

κατοικία του Χειμώνα, του γέρου αυτοΰ που βλέπουμε στις εικόνες του αλμανάκ, σαν να είχε χτίσει την καλύβα του εκει, υπολογίζοντας να περάσει το καλοκαίρι του μαζί μας. Εκτιμούσαν πως ούτε το εί-κοσι πέντε τοις εκατό του πάγου αυτοΰ δε θα έφτανε στον προορι-σμό του, καθοας και πως δυο ή τρία τοις εκατό θα έλιωνε πάνω στα κάρα. Ωστόσο, το ποσοστό του σωροΰ αυτοΰ που έμελλε να έχει εντελώς διαφορετική μοίρα από εκείνη που του προόριζαν ήταν τε-λικά πολΰ μεγαλύτερο* κι αυτό γιατί, είτε επειδή ο πάγος δεν κράτη-σε τελικά όσο περίμεναν, μια και περιείχε περισσότερο αέρα από το συνηθισμένο, είτε για κάποιον άλλο λόγο, ποτέ δεν έφτασε στην αγορά. Η στοίβα αυτή, που ορτιάχτηκε το χειμώνα του 1846-1847 και την οποία αποτελούσαν δέκα χιλιάδες τόνοι πάγου, σκεπάστηκε τε-λικά με άχυρα και σανίδια. Και παρ' όλο που τον επόμενο Ιούλιο ξε-σκεπάστηκε κι ένα τμήμα της μεταφέρθηκε μακριά, ενώ το υπόλοιπο έμεινε έκθετο στον ήλιο, παρέμεινε όρθια όλο εκείνο το καλοκαίρι και τον επόμενο χειμώνα και ως το Σεπτέμβρη του 1848 δεν είχε λιώσει ακόμα τελείως. Κι έτσι η λίμνη ανάκτησε το μεγαλύτερο μέ-ρος του πάγου που της είχαν κλέψει.

Όπως το νερό, έτσι και ο πάγος της λίμνης Ουόλντεν, όταν τον παρατηρείς από κοντά, έχει μια πρασινωπή απόχρωση, από απόστα-ση όμως αποκτά ένα όμορφο γαλάζιο χρώμα. Εύκολα ξεχωρίζει από το λευκό πάγο του ποταμού ή τον αποκλειστικά πράσινο πάγο κά-ποιων άλλων λιμνών που βρίσκονται τετρακόσια μέτρα πιο πέρα. Μερικές φορές, ένα από τα μεγάλα αυτά κομμάτια γλιστράει από το έλκηθρο του παγοπώλη και πέορτει στο δρόμο του χωριού, κι εκεί μέ-νει για καμιά εβδομάδα, σαν μεγάλο σμαράγδι, να κεντρίζει το εν-διαφέρον κάθε διαβάτη. Έχω παρατηρήσει ότι ένα κομμάτι της λί-μνης Ουόλντεν που σε υγρή κατάσταση φαίνεται πράσινο, συχνά όταν παγώνει, από την ίδια οπτική γωνία φαίνεται γαλάζιο. Έτσι και οι λακκούβες γύρω από τη λίμνη το χειμώνα τη μια μέρα είναι γεμάτες με πρασινωπό νερό, που μοιάζει με το νερό της λίμνης, την επομένη όμως, όταν παγώσουν, το χρώμα αλλάζει και γίνεται γαλά-ζιο. "Ισως το γαλάζιο χρώμα του νερού και του πάγου να οφείλεται

Page 378: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

378 W A L D E N ^

στο φως και στον αέρα που περιέχουν. Ο πιο διάφανος πάγος και το πιο διάφανο νερό έχουν και το πιο έντονο γαλάζιο χρώμα. Ο πάγος αποτελεί ενδιαφέρον αντικείμενο για στοχασμό. Κάποιος μου είπε ότι σης καλύβες στις όχθες της λίμνης Φρες είχαν πάγο πέντε ετών που διατηρούνταν ολόφρεσκος. Γιατί άραγε ένας κουβάς με νερό πολΰ σύντομα αρχίζει και μυρίζει, ενώ ο πάγος παραμένει αιώνια γλυκός; Λένε ότι αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά μεταξύ συναι-σθημάτων και νόησης.

Για δεκάξι μέρες έβλεπα λοιπόν από το παράθυρό μου εκατό άν-δρες να δουλεύουν, όμοια με πολυάσχολους γεωργούς, με βόδια και με άλογα και με εργαλεία που έμοιαζαν με τα γεωργικά - μια εικό-να σαν κι εκείνες που βλέπουμε στην πρώτη σελίδα του αλμανάκ. Και κάθε φορά που κοιτούσα έξω, μου ερχόταν στο μυαλό ο μύθος του κορυδαλλού και των θεριστών ή η παραβολή του σπορέα και άλ-λα τέτοια παρόμοια. Τώρα πια έχουν φύγει όλοι τους. Και σε τριά-ντα μέρες το πιθανότερο είναι να κοιτάξω από το ίδιο αυτό παράθυ-ρο και να δω το καθάριο, πράσινο σαν της θάλασσας νερό της λί-μνης Ουόλντεν, που μέσα του θα καθρεφτίζονται σύννεφα και δέ-ντρα, με τους υδρατμούς του να υψώνονται μοναχικά. Και ούτε ίχνος δε θα έχει απομείνει που να μαρτυρά ότι κάποτε εδώ στέκονταν άν-θρωποι. Ίσως να ακούσω το γέλιο κάποιας μοναχικής βουτηχτάρας καθώς βουτά και στρώνει με το ράμφος το φτέρωμά της ή μπορεί να δω ένα μοναχικό ψαρά στη βάρκα του, σαν φύλλο που επιπλέει στο νερό, να παρατηρεί τη μορφή του που καθρεφτίζεται στα κύματα, στο ίδιο σημείο όπου τόσο πρόσφατα εργάζονταν εκατό άνδρες, βα-δίζοντας με ασφάλεια στην παγωμένη επιφάνεια της λίμνης.

Φαίνεται λοιπόν ότι οι διψασμένοι κάτοικοι του Τσάρλεστον, της Νέας Ορλεάνης, του Μαντράς, της Βομβάης και της Καλκούτας πί-νουν κι εκείνοι από την πηγή μου. Τα πρωινά το πνεύμα μου κολυ-μπά στην πελώρια, κοσμογονική φιλοσοφία της Μπαγκαβάτ-Γκίτα, από τη συγγραφή της οποίας έχουν περάσει έτη και έτη θεών και δί-πλα της η λογοτεχνία του σύγχρονου κόσμου μας φαντάζει μικρο-σκοπική και κοινότοπη. Αμφιβάλλω αν η φιλοσοφία του έργου εκεί-

Page 379: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Η Λ Ι Μ Ν Η ΤΟ Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α 378

νου δεν αναφερεται σε κάποιο προηγούμενο στάδιο της ύπαρξης, τόσο μακρινό είναι το μεγαλείο της από τις δικές μας αντιλήψεις. Αφήνω το βιβλίο μου για να κατέβω στην πηγή μου για νερό, και τι να δω! Τον υπηρέτη του βραχμανισμοΰ, τον ιερέα του Βράχμα, του Βισνοΰ και του Ίντρα, ο οποίος κάθεται ακόμα στο ναό του στο Γάγ-γη διαβάζοντας τις Βέδες ή κατοικεί στις ρίζες ενός δέντρου μ' ένα ξεροκόμματο κι ένα κανάτι με νερό. Χαιρετώ λοιπόν τον υπηρέτη του, που έχει έρθει να πάρει νερό για τον κΰριό του, και οι κουβάδες μας αγγίζουν ο ένας τον άλλο. Το καθάριο νερό της λίμνης Ουόλντεν ανακατεύεται με το ιερό νερό του Γάγγη. Οι ούριοι άνεμοι το σηκώ-νουν και το στέλνουν μακριά, περνώντας δίπλα από τα μυθικά νησιά της Ατλαντίδας και των Εσπερίδων, κάνοντας μαζί του τον περίπλου του Άννωνα*, ώσπου, αρμενίζοντας στα ανοιχτά των νησιών Τερνά-τε και Τιντόρε** και περνώντας από την είσοδο του Περσικού Κόλ-που, λιώνει στις τροπικές καταιγίδες των ινδικών θαλασσών και ξε-βράζεται σε λιμάνια που τα ονόματά τους ακόμα κι ο Μέγας Αλέ-ξανδρος μονάχα ακουστά τα είχε.

* Καρχηδόνιος θαλασσοπόρος που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. και πραγματοποίη-σε τον περίπλου της Αφρικής. (Σ.γ.Μ) ** Νησιά στα νότια των Φιλιππίνων. (Σ.τ.Μ)

Page 380: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ

To άνοιγμα μεγάλων εκτάσεων από τους εργάτες που κόβουν τον πάγο συνήθως γίνεται η αιτία να αρχίσει να ξεπαγώνει η λίμνη νωρί-τερα. Κι αυτό γιατί το ελεύθερο νερό, ετσι όπως αναδεύεται από τον άνεμο, ακόμα και αν η ατμόσφαιρα είναι παγωμένη, τρώει τον πάγο που το περιβάλλει. Κάτι τέτοιο όμως δε συνέβη με τη λίμνη Ουόλ-ντεν τη χρονιά εκείνη, αφοΰ σύντομα απέκτησε ένα καινούργιο χο-ντρό ροΰχο στη θέση του παλιού που είχε σίερηθεί. Η λίμνη αυτή πάντοτε ξεπαγώνει πιο αργά από όλες τις άλλες εδώ τριγύρω, τόσο εξαιτίας του μεγαλύτερου βάθους της όσο κι επειδή δεν έχει ρεύμα-τα που να περνούν από μέσα της και να λιώνουν ή να φθείρουν τον πάγο. Ποτέ δεν την είδα να ξεπαγώνει μέσα στο χειμώνα, ούτε και το 1852-1853, τότε που όλες οι λίμνες της περιοχής δοκιμάστηκαν σκληρά. Συνήθως ανοίγει γύρω στην πρώτη Απριλίου, μια εβδομάδα ή δέκα μέρες αργότερα από τη λίμνη του Φλιντ και τη λίμνη Φερ Χέιβεν. Ο πάγος της ξεκινά να λιώνει πρώτα στη βόρεια πλευρά και στα πιο ρηχά σημεία, εκεί ακριβώς όπου ξεκινά και να παγώνει. Από οποιονδήποτε άλλο υδάτινο όγκο εδώ γύρω, η λίμνη Ουόλντεν αποτελεί το καλύτερο ενδεικτικό μέτρο για την ακάθεκτη προέλαση των εποχών, αφού ελάχιστα επηρεάζεται από τις παροδικές αλλαγές της θερμοκρασίας. Ένας βαρύς παγετός διάρκειας μερικών ημερών μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά το ξεπάγωμα των άλλων λιμνών, ενώ την ίδια στιγμή η θερμοκρασία της λίμνης Ουόλντεν αυξάνεται σταθερά. Το θερμόμετρο που έβαλα στο κέντρο της λίμνης στις 6

Page 381: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 381

Μαρτίου 1847 έδειξε μηδέν βαθμούς, ενώ κοντά στην όχθη η θερμο-κρασία ήταν ένα βαθμό μεγαλύτερη. Την ίδια μέρα στο κέντρο της λίμνης του Φλιντ το θερμόμετρο έδειξε μισό βαθμό πάνω από το μη-δέν, ενώ εξήντα μέτρα από την όχθη, στα ρηχά και κάτω από ένα στρώμα πάγου τριάντα εκατοστών, η θερμοκρασία του νερού ήταν τέσσερις βαθμοί πάνω από το μηδέν. Η διαφορά αυτή θερμοκρασίας τρεισήμισι βαθμών ανάμεσα στα βαθιά και τα ρηχά νερά στη δεύτε-ρη λίμνη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα της εί-ναι σχετικά ρηχό, μας δείχνουν για ποιο λόγο ξεπαγώνει τόσο νωρί-τερα από τη λίμνη Ουόλντεν. Την εποχή εκείνη ο πάγος στο πιο ρηχό σημείο της ήταν αρκετά εκατοστά πιο λεπτός απ' ό,τι στο κέντρο της. Αντίθετα, στα μέσα του χειμώνα το κέντρο ήταν το πιο θερμό ση-μείο, με το λεπτότερο πάγο. Επίσης, όποιος έχει ποτέ του βαδίσει στα ρηχά μιας λίμνης το καλοκαίρι, δεν μπορεί παρά να έχει παρα-τηρήσει πόσο πιο ζεστό είναι το νερό κοντά στην όχθη, εκεί όπου έχει βάθος μονάχα οκτώ με δέκα εκατοστά, απ' ό,τι λίγο πιο μέσα. Κι εκεί όπου η λίμνη είναι βαθιά, το νερό είναι βέβαια πιο ζεστό στην επιφάνεια απ' ό,τι στον πυθμένα. Την άνοιξη ο ήλιος όχι μόνο επηρεάζει τη λίμνη μέσω της αυξημένης θερμοκρασίας του αέρα και του εδάφους, αλλά η θερμότητά του περνά μέσα από τον πάγο, που έχει πάχος τριάντα εκατοστά ή και παραπάνω, και αντανακλάται από τον πυθμένα στα ρηχά κι έτσι το νερό θερμαίνεται και λιώνει την κάτω επιφάνεια του πάγου, την ίδια στιγμή που η θερμότητα της ατμόσφαιρας λιώνει σε μεγαλύτερο βαθμό την εξωτερική του επιφά-νεια. Έτσι δημιουργεί ανωμαλίες στον πάγο και κάνει τις φυσαλίδες που περιέχει να διαστέλλονται προς τα πάνω και προς τα κάτω, ώσπου ο όγκος του πάγου γίνεται τελείως κυψελοειδής και κάποια στιγμή διαλύεται ξαφνικά, σε μια μονάχα ανοιξιάτικη μπόρα. Και ο πάγος έχει τα νερά του, όπως το ξύλο, κι όταν ένα κομμάτι του αρχί-σει να σαπίζει, να γεμίζει μ' άλλα λόγια με εκείνες τις ψυοαλίδες ώσπου φτάνει να μοιάζει με παγωμένη κερήθρα, όποια κι αν είναι η θέση του, οι οπές αυτές που είναι γεμάτες αέρα σχηματίζουν ορθή γωνία με το επίπεδο όπου βρισκόταν η επιφάνεια του νεροΰ. Στα ση-

Page 382: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

382 W A L D E N ^

με ία όπου υπάρχει ένας βράχος ή ένας κορμός δέντρου που φτάνει κοντά στην επιφάνεια, ο πάγος πάνω του είναι πολΰ πιο λεπτός και συχνά διαλύεται εντελώς από τις ανακλώμενες ακτίνες του ήλιου. Άκουσα επίσης για ένα πείραμα που διεξήχθη στο Κέιμπριτζ: παγώ-νοντας νερό σε μια ρηχή, ξύλινη γούρνα διαπιστώθηκε ότι, παρ' όλο που ο ψυχρός αέρας κυκλοφορούσε κάτω από το στρώμα του πάγου, έχοντας έτσι πρόσβαση και στις δύο πλευρές, η αντανάκλαση του ήλιου από τον πυθμένα εξισορροπούσε το πλεονέκτημα αυτό και με το παραπάνω. Όταν μια ζεστή βροχή στα μέσα του χειμώνα τύχει και λιώσει το εξωτερικό στρώμα του παγωμένου χιονιού από τη λί-μνη Ουόλντεν, αφήνοντας ένα σκούρο ή διάφανο στρώμα πάγου στο κέντρο της, στις όχθες οι ανακλώμενες ακτίνες του ήλιου σχηματί-ζουν μια λωρίδα σάπιου αλλά παρ' όλα αυτά χοντρότερου λευκού πάγου, πλάτους πέντε μέτρων ή και παραπάνω. Χώρια που, όπως ανέφερα και πιο πριν, οι ίδιες οι φυσαλίδες στο εσωτερικό του πά-γου λειτουργούν ως μεγεθυντικοί φακοί που εστιάζουν τις ακτίνες του ήλιου, λιώνοντας τον πάγο από κάτω τους.

Σε μια λίμνη, τα φαινόμενα ολόκληρου του έτους εκτυλίσσονται κάθε μέρα, σε μικρή κλίμακα. Κάθε πρωί, γενικά μιλώντας, το νερό στα ρηχά θερμαίνεται πιο γρήγορα απ' ό,τι στα βαθιά, παρ' όλο που ίσως τελικά και να μη ορτάσει να είναι ιδιαίτερα ζεστό, ενώ κάθε βράδυ ψύχεται πιο γρήγορα, ώσπου να ξανάρθει το πρωί. Το εικοσι-τετράωρο αποτελεί την επιτομή του έτους. Η νύχτα αντιστοιχεί στο χειμώνα, το πρωί και το βράδυ στην άνοιξη και στο φθινόπωρο αντί-στοιχα, το μεσημέρι στο καλοκαίρι. Τα τριξίματα και οι κρότοι του πάγου αποτελούν ενδείξεις για κάθε αλλαγή στη θερμοκρασία. Ένα ευχάριστο πρωινό έπειτα από μια παγωμένη νύχτα, στις 24 Φεβρου-αρίου 1850, αποφάσισα να πάω ως τη λίμνη του Φλιντ με σκοπό να περάσω τη μέρα μου εκεί. Φτάνοντας παρατήρησα, προς μεγάλη μου έκπληξη, ότι μόλις χτυπούσα τον πάγο με την ανάποδη του τσεκου-ριού μου αντηχούσε ολόγυρα σαν γκονγκ ή σαν να είχα χτυπήσει ένα τεντωμένο δέρμα τυμπάνου. Η λίμνη άρχισε να βγάζει έναν υπό-κωφο ήχο περίπου μια ώρα μετά την ανατολή του ήλιου, ως αποτέλε-

Page 383: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 383

σμα των ακτινών του ήλιου που έπεφταν λοξά στην παγωμένη επιφά-νεια της πάνω από τους λόφους. Ήταν σαν να τεντωνόταν και να χα-σμουριόταν κάποιος που μόλις ειχε ξυπνήσει. Η βοή δυνάμωνε στα-διακά και συνολικά κράτησε τρεις ή τέσσερις ώρες. Το μεσημέρι έκανε μια σύντομη σιέστα και ξανάρχισε να βροντά καθώς έπεψιε το σούρουπο, όταν ο ήλιος άρχισε να αποσύρει σιγά σιγά τις ακτίνες του. Με τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες, η λίμνη ρίχνει τις βραδι-νές της κανονιές σε πολΰ τακτά χρονικά διαστήματα. Στο μέσο όμως της ημέρας, καθώς ο πάγος της είναι γεμάτος ρωγμές και ο αέρας έχει χάσει μεγάλο μέρος της υγρασίας του, η ικανότητα συντονισμού της επιφάνειας χάνεται κι αυτή. Ένα δυνατό χτύπημα πιθανότατα δε θα τρόμαζε τα ψάρια και τους μοσχοπόντικες την ώρα εκείνη. Οι ψαράδες λένε πως οι «βροντές της λίμνης» φοβίζουν τα ψάρια και τα κάνουν να μην τσιμπάνε. Η λίμνη δε βροντά κάθε σούρουπο και δεν μπορώ να πω με σιγουριά πότε μπορεί κανείς να περιμένει τις βροντές της αυτές* όμως ακόμα κι αν εγώ δεν μπορώ να αντιληφθώ καμιά αλλαγή στον καιρό, η λίμνη την αντιλαμβάνεται. Ποιος θα πε-ρίμενε ποτέ ένα τόσο πελώριο, ψυχρό και χοντρόπετσο πράγμα να διαθέτει τέτοια ευαισθησία; Κι όμως, έχει κι αυτή τους δικούς της νόμους, στους οποίους εκφράζει την υπακοή της βροντώντας, καθώς διαστέλλεται και ανοίγει την άνοιξη, σαν τους κάλυκες των φυτών. Όλη η γη είναι ζωντανή και γεμάτη θηλές, γευστικούς κάλυκες, μπουμπούκια. Ακόμα και η πιο μεγάλη λίμνη είναι τόσο ευαίσθητη απέναντι στις ατμοσφαιρικές αλλαγές όσο και το σταγονίδιο του υδραργύρου μέσα στο σωλήνα του.

Ένα από τα πράγματα που με τράβηξαν να έρθω να μείνω στο δάσος ήταν η σκέψη πως θα είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω με όλη μου την άνεση την έλευση της άνοιξης. Κάποια στιγμή ο πάγος της λίμνης αρχίζει να γίνεται σαν κερήθρα και να μαλακώνει τόσο που η φτέρνα μου βυθίζεται μέσα καθώς βαδίζω πάνω του. Οι ομί-χλες, οι βροχές και ο ήλιος, που έχει γίνει πιο θερμός, λιώνουν στα-διακά τα χιόνια. Οι μέρες γίνονται εμφανέστατα μεγαλύτερες. Βλέ-

Page 384: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

384 W A L D E N ^

πω ότι θα μπορέσω να περάσω όσο χειμώνα απομένει χωρίς να χρειαστεί να προσθέσω ξΰλα στο σωρό μου, μια και δε μου είναι πια απαραίτητο να κρατάω τη φωτιά αναμμένη για πολλές ώρες. Βρί-σκομαι σε επιςρυλακή για τα πρώτα σημάδια της άνοιξης: το κελάη-δισμα που θα δηλώνει την άφιξη κάποιου πουλιοΰ ή το κοφτό σκοΰ-ξιμο του ραβδωτού σκίουρου, αφοΰ τα αποθέματά του θα πρέπει να έχουν πια σχεδόν εξαντληθεί, ή τη μαρμότα που θα κάνει την πρώτη της έξοδο από το χειμωνιάτικο καταφυγιό της. Στις 13 Μαρτίου, αφοΰ ήδη είχα ακούσει το γαλαζοκότσυφα, το σπουργίτι και την κοκκινότσιχλα, ο πάγος εξακολουθούσε να έχει πάχος σχεδόν τριά-ντα πόντους. Καθώς ο καιρός γινόταν πιο ζεστός, ο πάγος δεν έδει-χνε να φθείρεται από την επαφή του με το νερό, ούτε έσπαγε σε κομμάτια για να παρασυρθεί μετά μακριά, όπως γίνεται στα ποτά-μια, αλλά ενώ κοντά σης όχθες είχε λιώσει εντελώς, ανοίγοντας μια λωρίδα πλάτους δυόμισι μέτρων, στο κέντρο απλά είχε γίνει κυψελο-ειδής και είχε ποτιστεί με νερό, έτσι που το πόδι σου περνούσε από μέσα του, ακόμα και στα σημεία όπου το πάχος του ήταν δεκαπέντε εκατοστά. Όμως ως το επόμενο σούρουπο, έπειτα από μια ζεστή βροχή που θα την ακολουθούσε ομίχλη, το πιθανότερο ήταν να εξα-φανιστεί εντελώς, να χαθεί από προσώπου γης, να διαλυθεί μαζί με την ομίχλη. Μια χρονιά έςρτασα ως το κέντρο της λίμνης πέντε μέρες πριν ο πάγος χαθεί τελείως. Το 1845 η λίμνη Ουόλντεν ξεπάγωσε τε-λείως την πρώτη Απριλίου· το 1846 στις 25 Μαρτίου* το 1847 στις 8 Απριλίου· το 1851 στις 28 Μαρτίου· το 1852 στις 18 Απριλίου· το 1853 στις 23 Μαρτίου· και το 1854 γύρω σης 7 Απριλίου.

Κάθε περιστατικό που συνδέεται με το λιώσιμο των πάγων στα ποτάμια και στις λίμνες, καθώς και με την αλλαγή του καιρού, πα-ρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλους εμάς που ζούμε σε κλιμα-τικές ζώνες με τόσο ακραίες διακυμάνσεις. Όταν έρχονται οι πρώ-τες ζεστές μέρες, όσοι κατοικούν κοντά στο ποτάμι ακούν το θόρυβο που κάνει ο πάγος καθώς σπάει τη νύχτα, ένα δυνατό κρότο σαν πυ-ροβόλο, σαν να σκίζονται οι παγωμένες αλυσίδες του από τη μια άκρη ως την άλλη, και μέσα σε διάστημα λίγων ημερών βλέπουν τα

Page 385: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 385

κομμάτια του πάγου να παρασύρονται γοργά από το ρεύμα του πο-ταμού. Έτσι βγαίνει και ο αλιγάτορας από τη λάσπη, κάνοντας ολό-κληρη τη γη να σείεται. Ένας γέρος που είχε υπάρξει δεινός παρα-τηρητής της Φύσης και μοιάζει τόσο σοφός σε ό,τι αφορά τις λει-τουργίες της ώστε αναρωτιέται κανείς μήπως είχε δει το σκαρί της να ναυπηγείται όταν ο ίδιος ήταν μικρό παιδί, μήπως είχε βοηθήσει κι εκείνος στη κατασκευή της καρίνας, λόγου χάρη - ένας άνθρωπος που ές)τασε σε τέτοια προχωρημένη ηλικία, ώστε δύσκολα μπορεί να αποκτήσει πια περισσότερη γνώση σχετικά με τη Φυση, ακόμα κι αν (ρτάσει σε ηλικία το Μαθουσάλα - μου διηγήθηκε τα εξής (και πρέ-πει να πω πως ένιωσα έκπληξη ακοΰγοντάς τον να εκφράζει απορία για κάποια λειτουργία της Φύσης, γιατί πίστευα ότι δεν υπήρχαν πια μυστικά μεταξύ τους): Μια ανοιξιάτικη μέρα είχε πάρει το όπλο και τη βάρκα του, θέλοντας να κυνηγήσει αγριόπαπιες. Στα λιβάδια υπήρχε ακόμη πάγος, όμως το ποτάμι είχε ξεπαγώσει εντελώς κι έτσι έφτασε χωρίς πρόβλημα από το Σάντμπερι, όπου ζοΰσε, ως τη λίμνη Φερ Χέιβεν, την οποία προς μεγάλη του έκπληξη βρήκε κα-λυμμένη στο μεγαλύτερο μέρος της από ένα χοντρό στρώμα πάγου, μολονότι η μέρα ήταν ζεστή. Μη βλέποντας καμία πάπια τριγύρω, έκρυψε τη βάρκα του πίσω από ένα νησάκι που υπήρχε στη λίμνη κι έπειτα κρύφτηκε κι ο ίδιος στους θάμνους στην άλλη πλευρά για να περιμένει την άφιξη των πουλιών. Ο πάγος είχε λιώσει δεκαπέντε με είκοσι μέτρα από την όχθη, αφήνοντας την επιφάνεια του νερού ζε-στή και απαλή και τον πυθμένα της λίμνης γεμάτο λάσπη, όπως ακρι-βώς τον αγαπούν οι πάπιες, πράγμα που τον έκανε να πιστέψει ότι πολύ σύντομα θα κατέφθαναν μερικές. Αφού περίμενε ακίνητος για μία ώρα, άκουσε έναν υπόκωφο ήχο που φαινόταν να έρχεται από μακριά, μεγαλόπρεπος όμως και εντυπωσιακός, που όμοιό του δεν είχε ακούσει ποτέ πριν. Η έντασή του αυξανόταν σταδιακά, σαν να σκόπευε να γεμίσει το σύμπαν. Ήταν ένας σκοτεινός βρυχηθμός, σαν ένα τεράστιο κοπάδι πουλιών να ερχόταν να προσγειωθεί εκεί, και αρπάζοντας το τουφέκι του πετάχθηκε όρθιος, όλο ενθουσιασμό. Όμως, με έκπληξή του διαπίστωσε ότι ο θόρυβος προερχόταν από

Page 386: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

386 W A L D E N ^

το μεγάλο κομμάτι πάγου της λίμνης, που ειχε αποσπαστεί και είχε πλησιάσει την όχθη όσο αυτός βρισκόταν στην κρυψώνα του, έτσι που η άκρη του τριβόταν στην όχθη. Στην αρχή η παγωμένη μάζα εί-χε ραγίσει απαλά και είχε τριφτεί στις άκρες, αργότερα όμως είχε ανυψωθεί, σκορπίζοντας τα κομμάτια της ολόγυρα στο νησί σε αρκε-τό ΰψος πριν σταματήσει να κινείται.

Κάποια στιγμή οι ακτίνες του ήλιου αποκτούν τη σωστή γωνία πρόσπτωσης και οι ζεστοί άνεμοι διαλύουν την ομίχλη, διώχνουν τη βροχή και λιώνουν τα χιόνια στις όχθες, ενώ ο ήλιος, σκορπίζοντας τα σύννεφα της ομίχλης, χαμογελά πάνω από ένα τοπίο σαν σκακιέ-ρα, με καστανέρυθρα και λευκά τετράγωνα, από το οποίο υψώνο-νται οι υδρατμοί σαν καπνοί από λιβανιστήρια. Ο οδοιπόρος περνά μέσα από το τοπίο αυτό πατώντας από το ένα νησάκι στο άλλο, ενώ ακούει το κελάρυσμα χιλιάδων ρυακιών, οι φλέβες των οποίων είναι γεμάτες από το αίμα του χειμώνα που κυλάει τώρα μακριά.

Απ' όσα ςρυσικά φαινόμενα έχει τύχει να παρατηρήσω, λίγα μου χάριζαν μεγαλύτερη ευχαρίστηση από τις μορφές που έπαιρνε η άμ-μος και η άργιλος καθώς ξεπάγωναν και κυλούσαν στις πλαγιές ενός ψηλού αναχώματος δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή, από το οποίο περνούσα στο δρόμο μου για το χωριό. Πρόκειται για ένα φαινόμε-νο όχι και τόσο συνηθισμένο σε μεγάλη κλίμακα, αν και ο αριθμός αυτών των αναχωμάτων που οι πλευρές τους αποτελούνται από τα κατάλληλα υλικά, τα οποία μένουν έκθετα μετά το λιώσιμο τον πά-γων, πρέπει να έχει πολλαπλασιαστεί κατά πολύ απ;ό τότε που εφευ-ρέθηκε ο σιδηρόδρομος. Τα εν λόγω υλικά ήταν άμμος, όλων των βαθμών λεπτότητας και σε διάφορους πλούσιους χρωματισμούς, ανακατεμένη συνήθως με λίγη άργιλο. Όταν λιώνουν οι πάγοι την άνοιξη, ή ακόμα και τις ζεστές μέρες του χειμώνα, η άμμος αρχίζει να κυλά στις πλευρές του αναχώματος σαν λάβα. Μερικές φορές, μάλιστα, ξεχύνεται μέσα από το χιόνι και το πλημμυρίζει, σε σημεία όπου προηγουμένως δε φαινόταν ούτε ίχνος της. Αναρίθμητα μικρά ρυάκια ρέουν το ένα μέσα στο άλλο και διακλαδώνονται, δημιουρ-γώντας ένα είδος υβριδικού φαινομένου, που υπακούει κατά το ήμι-

Page 387: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 387

συ οτους νόμους των υδάτινων ρευμάτων και κατά το ήμισυ στους νόμους της χλωρίδας. Καθώς κυλούν τα μικροσκοπικά αυτά ποτάμια σχηματίζουν μορφές παρόμοιες με εκείνες που έχουν τα πλατιά φύλ-λα ή οι φυλλωσιές των αναρριχητικών φυτών, δημιουργούν πολτώ-δεις σωρούς πάχους τριάντα εκατοστών ή και παραπάνω. Το σχήμα τους φέρνει στο νου τους δαντελωτούς λοβούς και τους φλοιώδεις θαλλούς ορισμένων λειχήνων. Άλλες φορές πάλι θυμίζουν κοράλλια, πατούσες λεοπάρδαλης ή πόδια πουλιού, εγκεφάλους, πνευμόνια ή έντερα, καθώς και περιττώματα όλων των ειδών. Είναι μια πραγμα-τικά αλλόκοτη χλωρίδα, που τις μορφές και το χρώμα της βλέπουμε αντιγραμμένες σε μπρούντζο - ένα εί̂ δος διακοσμητικού ς)υλλώμα-τος, πιο παλαιού και πιο χαρακτηριστικού από τον άκανθο, την πι-κραλίδα, τον κισσό, την κληματαριά ή οποιαδήποτε άλλη (ρυλλωσιά. Ίσως σε κάποια μελλοντική εποχή αποτελέσει αίνιγμα για τους γεω-λόγους. Ολόκληρο το ανάχωμα με εντυπωσίαζε, ήταν σαν να έβλεπα μια σπηλιά με τους σταλακτίτες της έκθετους στο φως του ήλιου. Οι διάφορες αποχρώσεις της άμμου, που περιλαμβάνουν τα διαφορετι-κά χρώματα που μπορεί να πάρει ο σίδηρος - καστανό, γκρίζο, κι-τρινωπό και κοκκινωπό - παρουσιάζουν μοναδική ποικιλία και συν-θέτουν μια εξαιρετικά ευχάριστη εικόνα. Μόλις η ρέουσα μάζα φτά-σει στον πυθμένα του αναχώματος, απλώνεται σχηματίζοντας κάτι σαν επίπεδες πλεξούδες, τα ξεχωριστά ρυάκια χάνουν το ημικυλιν-δρικό σχήμα τους και γίνονται πιο πλατιά και επίπεδα. Καθώς η υγρασία τους αυξάνεται, ρέουν το ένα μέσα στο άλλο ώσπου σχημα-τίζουν μια σχεδόν επίπεδη επιφάνεια άμμου, η οποία εξακολουθεί να παρουσιάζει πανέμορφους και ποικίλους χρωματισμούς και στην οποία διακρίνονται ακόμη οι αρχικές μορφές της παράξενης αυτής βλάστησης. Τελικά καταλήγουν στο νερό κι εκεί μετατρέπονται σε προσχώσεις, σαν κι εκείνες που δημιουργούνται στις εκβολές των ποταμών, ενώ οι μορφές χάνονται μέσα στις αυλακώσεις που σχημα-τίζει η άμμος του βυθού.

Ολόκληρη η πλευρά του αναχώματος, ενίοτε και οι δύο, που έχουν ύψος έξι έως οκτώ μέτρα, καλύπτεται από μια μάζα τέτοιου

Page 388: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

388 W A L D E N ^

«φυλλώματος», που δημιουργείται από την κίνηση της υγρής άμμου μια ανοιξιάτικη μέρα, σε επιφάνεια τετρακοσίων μέτρων. Το πιο αξιοπερίεργο με τις «φυλλωσιές» αυτές της άμμου είναι το γεγονός ότι σχηματίζονται τόσο ξαφνικά. Όταν βλέπω τη μια πλευρά του αναχώματος αδρανή και την άλλη να έχει καλυφθεί από την οργιώδη αυτή «βλάστηση», αφοΰ οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν πρώτα πάνω σ' αυτή - δημιούργημα μισής ώρας - νιώθω σαν να στάθηκα στο εργα-στήρι του Καλλιτέχνη που έφτιαξε τον κόσμο κι εμένα μαζί, σαν να έπεσα πάνω του τη στιγμή της εργασίας του και να τον είδα να ραί-νει με περίσσεια ενέργεια το τοπίο με τα ολόφρεσκα σχέδιά του. Νιώθω σαν να βρίσκομαι πιο κοντά στα ζωτικά όργανα του πλανήτη, αφοΰ τα σχήματα αυτά της άμμου, η όμοια με φυλλώματα αυτή μάζα, θυμίζει επίσης τα σπλάχνα των ζώων. Βλέπει λοιπόν κανείς πως και η ίδια η άμμος προσδοκά τη γέννηση των φύλλων. Δεν είναι ν' απο-ρείς που η γη εκφράζεται προς τα έξω με φύλλα, τη στιγμή που κυο-φορεί την ίδια ιδέα μέσα της. Τα ςρυλλα που κρέμονται από τα δέ-ντρα βρίσκουν εδώ το πρότυπό τους. Εσωτερικά, είτε στο κορμί της γης είτε σ' εκείνο του ζώου, υπάρχει ένας παχΰς, υγρός λοβός, λέξη που περιγράφει ιδιαίτερα το ήπαρ, τους πνεύμονες και τα στρώματα λίπους (από την ελληνική λέξη λείβω προέρχεται η αγγλική labour, κυοφορώ, και η λατινική lapsus, ολισθαίνω* από τη λέξη λοβός προ-έρχεται η λατινική globus, σφαίρα, και βέβαια οι αγγλικές lobe, λο-βός, και globe, σφαίρα. Επίσης οι λέξεις lap, αγκάλη, flap, πτερύγιο και πολλές άλλες). Εξωτερικά υπάρχει ένα ξερό, λεπτό φύλλο (leaf), που το/του και το ν του πληθυντικού θα έλεγε κανείς πως συμπιέζο-νται, ξεραίνονται σαν το ίδιο το φύλλο και μας δίνουν το γράμμα b. Ο βασικός φθόγγος της λέξης lobe είναι το lb, η μαλακή μάζα του b (με ένα λοβό, ή κεφαλαίο Β, με δυο λοβούς) με ένα υγρό / πίσω του, που το σπρώχνει μπροστά. Στη λέξη globe υπάρχει ο συνδυασμός g/Z?, με το λαρυγγικό g να προσθέτει στο νόημα μία ακόμη κοιλότητα, αυ-τή του λάρυγγα. Τα πούπουλα και οι qρτερoύγες των πουλιών είναι κι αυτά ακόμη πιο ξερά και πιο λεπτά φύλλα. Με τον ίδιο τρόπο η προ-νύμφη που κρύβεται στη σβολιασμένη γη μεταμορφώνεται στην παι-

Page 389: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 389

χνιδιάρικη, αιθέρια πεταλούδα. Ολόκληρος ο πλανήτης βρίσκεται σε αδιάκοπη μεταμόρφωση και υπέρβαση του εαυτού του και απλώνει τα φτερά καθώς πετά στην τροχιά του. Ακόμα και ο πάγος ξεκινά με λεπτά κρυστάλλινα ψύΧΚα, λες και δημιουργήθηκε μέσα σε καλούπια που φέρουν το αποτύπωμα των φύλλων των υδρόβιων φυτών πάνω στον υδάτινο καθρέφτη. Ολόκληρο το δέντρο δεν αποτελεί παρά ένα και μοναδικό φύλλο κι όσο για τα ποτάμια, αυτά είναι ακόμα πιο με-γάλα ςρυλλα, που για χυμό έχουν τη γη που μεσολαβεί ανάμεσά τους, ενώ οι πόλεις και τα χωριά είναι τα αυγά που έχουν αφήσει τα έντο-μα στις μασχάλες των (ρυτών αυτών.

Όταν αποσύρεται ο ήλιος, τα ρυάκια της άμμου σταματούν να ρέ-ουν, όμως το πρωί ξεκινούν πάλι απ' την αρχή και διακλαδώνονται ξανά και ξανά, σχηματίζοντας μυριάδες καινούργια. Είναι μια εικό-να που θυμίζει ίσως τη διάταξη των αιμοφόρων αγγείων. Αν κοιτά-ξει προσεκτικά κανείς, θα δει στην αρχή να ξεχύνεται από τη μάζα που λιώνει ένα ρυάκι μαλακής άμμου που η άκρη του έχει σχήμα σταγόνας, σαν ακροδάχτυλο. Προχωρά αργά προς τα κάτω, ψαχου-λεύοντας στα τυφλά, ώσπου κάποια στιγμή, καθώς ο ήλιος υψώνεται και δυναμώνει, αυξάνοντας τη θερμοκρασία και την υγρασία της άμ-μου, το πιο υγρό της κομμάτι, στην προσπάθειά του να υπακούσει στον ίδιο νόμο που ακολουθεί και το πιο αδρανές μέρος της, διαχω-ρίζεται από αυτό και σχηματίζει ένα φιδογυριστό κανάλι ή αρτηρία μέσα του. Στο εσοοτερικό του διακρίνεται ένα μικροσκοπικό, ασημέ-νιο ρυάκι, που αστράφτει στον ήλιο καθώς περνά από τον ένα σχη-ματισμό που θυμίζει πολτώδη μάζα ςρύλλων ή κλαδιών στον άλλο, ώσπου τελικά το καταπίνει η άμμος. Είναι αξιοθαύμαστο το πόσο τέ-λεια και γοργά συνάμα οργανώνει η άμμος τη μάζα της καθώς κυλά, αξιοποιώντας την όσο καλύτερα μπορεί για να σχηματίσει τις ευδιά-κριτες άκρες του καναλιού της. Κάπως έτσι μοιάζουν και οι πηγές των ποταμών. Τα πυριτικά υλικά που αποθέτει το νερό στις όχθες αντιστοιχούν ίσως με το σκελετό, ενώ η πιο λεπτή άμμος και οι ορ-γανικές ύλες αποτελούν τρόπον τινά τις μυϊκές ίνες ή τον κυτταρικό ιστό. Τι είναι ο άνθρωπος αν όχι μια μάζα από άργιλο που ξεπαγώ-

Page 390: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

390 W A L D E N ^

νει; Τα ακροδάχτυλά του είναι στερεοποιημένες σταγόνες. Τα ιδια τα δάχτυλα χεριών και ποδιών μοιάζουν να κυλοΰν από την μάζα του σώματος καθώς θερμαίνεται. Ποιος ξέρει τι μορφή θα αποκτούσε το ανθρώπινο σώμα αν βρισκόταν κάτω από έναν πιο εύκρατο ουρανό; Δε μοιάζει μήπως το χέρι με φύλλο φοινικιάς, με τους λοβούς και τις φλέβες του; Το αυτί μπορεί να παρομοιαστεί με τη λειχήνα που ονο-μάζεται umbilicaria*, έτσι όπως βρίσκεται οτο πλάι του κεφαλιού, με το δικό του λοβό που κρέμεται προς τα κάτω σαν σταγόνα. Το χείλος - labium στα λατινικά (από το labour ίσως;) - ξεχύνεται από τις άκρες του σπηλαιώδους στόματος. Όσο για τη μύτη, είναι φανερό πως πρόκειται για μια οττερεοποιημένη σταγόνα ή σταλακτίτη. Το σαγόνι είναι μια ακόμα μεγαλύτερη σταγόνα, ο παραπόταμος που χύνεται από το πρόσωπο. Τα μάγουλα είναι δυο πλαγιές που κατε-βαίνουν από το μέτωπο προς την κοιλάδα του προσώπου, περνώντας από τα φράγματα των ζυγωματικών. Με τον ίδιο τρόπο, κάθε στρογ-γυλεμένος λοβός της χλωρίδας αποτελεί μια χοντρή σταγόνα που κι-νείται με απίστευτα αργή ταχύτητα. Άλλες είναι μικρές, άλλες μεγα-λύτερες. Οι λοβοί είναι τα δάχτυλα του (ρύλλου και όσο περισσότε-ρους λοβούς έχει, τόσο περισσότερες κατευθύνσεις έχει την τάση να παίρνει καθώς κυλά, ενώ μεγαλύτερη θερμοκρασία ή άλλες ευνοϊκές συνθήκες θα το έκαναν να κυλά ακόμα πιο μακριά.

Έτσι λοιπόν, η πλαγιά εκείνη του αναχώματος φαινόταν να απει-κονίζει τη βασική αρχή όλων των λειτουργιών της Φύσης. Ο Κατα-σκευαστής της γης το μόνο που έκανε ήταν να σχεδιάσει ένα φύλλο. Ποιος Σαμπολιόν** θα βρεθεί να αποκρυπτογραφήσει αυτό το ιερο-γλυφικό για χάρη μας, έτσι που να μπορέσουμε επιτέλους να γυρί-σουμε σελίδα, να ξεκινήσουμε καινούργια ζωή; Το φαινόμενο αυτό είναι για μένα πιο απολαυστικό από την πληθωρική καρπερότητα των αμπελιών. Είναι βέβαια αλήθεια πως παρουσιάζει όψη που φέρ-

* Λατινικά: ομφαλώδης. (Σ.τ.Μ) ** Jean Francois Champollion (1790-1832): Γάλλος Αιγυπτιολόγος, ο πρώτος που αποκρυπτογράφησε τα αρχαία αιγυπτιακά ιερογλυφικά. (Σ.τ.Μ)

Page 391: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 391

νει στο νου περιττώματα και οι σωροί από συκώτια, πνευμόνια και έντερα δεν έχουν τέλος, σαν να έχει γυρίσει ο πλανήτης τα μέσα έξω. Τουλάχιστον όμως έτσι φαίνεται πως η Φΰση έχει κι αυτη σπλά-χνα και παρουσιάζεται γι' άλλη μια φορά ως μητέρα της ανθρωπότη-τας. Ιδοΰ ο παγετός που ξεχύνεται από το έδαφος* ιδοΰ η Πηγή. Προηγείται της καταπράσινης και ανθισμένης άνοιξης, όπως η μυθο-λογία προηγείται της ποίησης. Δε γνωρίζω κανένα καλύτερο καθαρ-τικό για τα αέρια και τη δυσπεψία του χειμώνα. Το φαινόμενο αυτό με πείθει πως η γη βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα και απλώνει τα βρεφικά της δάχτυλα προς κάθε κατεύθυνση. Καινούργιες μπούκλες ξεπετάγονται διαρκώς από το μέτωπό της. Δεν υπάρχει τίποτε το ανόργανο πάνω της. Οι σωροί αυτοί που μοιάζουν με φυλλώματα κείτονται κατά μήκος του αναχώματος σαν τη σκωρία μιας υψικαμί-νου, απόδειξη ότι η φωτιά της Φύσης καίει δυνατή στο εσωτερικό. Η γη δεν είναι ένα απλό σπάραγμα νεκρής ιστορίας, το ένα στρώμα πάνω στο άλλο, αντικείμενο μελέτης κυρίως για γεωλόγους και πα-λαιοντολόγους, αλλά ζωντανή ποίηση, σαν τα φύλλα των δέντρων, που προηγούνται των ανθέων και των καρπών - δεν είναι απολίθω-μα, αλλά ζωντανός οργανισμός. Και σε σύγκριση με την πελώρια, συμπυκνωμένη ζωή της, κάθε είδος πανίδας και χλωρίδας είναι μο-νάχα παράσιτο. Οι ωδίνες της θα εκτινάξουν τα κορμιά μας από τους τάφους τους. Μπορείτε να λιώνετε τα μέταλλά σας και να τα χύνετε στα πιο όμορφα καλούπια σας* δεν πρόκειται ποτέ να με εν-θουσιάσουν στο βαθμό που με ενθουσιάζουν τα σχήματα που δημι-ουργεί η λιωμένη γη. Όχι μόνο η ίδια, αλλά και όλα όσα υπάρχουν πάνω της, άνθρωποι, ζώα, φυτά και θεσμοί, είναι τόσο εύπλαστα όσο ο πηλός στα χέρια του αγγειοπλάστη.

Πριν περάσει πολύς καιρός, ο παγετός εγκαταλείπει τη γη σαν τετράποδο που ξυπνά από τη χειμερία νάρκη και κάνει λίγα βήματα από το λαγούμι του. Τρέχει να αναζητήσει τη θάλασσα κελαρύζο-ντας ή μεταναστεύει σε άλλα κλίματα με τη μορφή σύννεφων. Κι αυ-τό δε συμβαίνει μονάχα σ' εκείνα τα αναχώματα, αλλά σε κάθε λόφο

Page 392: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

392 W A L D E N ^

και σε κάθε πεδιάδα. Η Τήξη με την ήρεμη πειθώ της είναι πιο δυ-νατή από τον Θωρ με το πελώριο σ(ρυρι του. Η πρώτη λιώνει, ο δεύ-τερος απλά κομματιάζει.

Όταν το έδαφος ειχε γυμνωθεί εν μέρει από το χιόνι και μερικές ζεστές μέρες είχαν ξεράνει κάπως την επιφάνειά του, έβρισκα από-λαυση στο να συγκρίνω τα πρώτα τρυφερά σημάδια του βρέφους που αποτελούσε ο νέος χρόνος, που μόλις ξεμΰτιζε, με την αρχοντική ομορφιά της γέρικης βλάστησης που ειχε αντέξει τον άγριο χειμώνα - αμάραντα, χρυσόβεργες, βούρλα και αγριόχορτα όλο χάρη, πιο εμ-φανή και ενδιαφέροντα τώρα απ' ό,τι το καλοκαίρι, σαν μόλις την εποχή αυτή να ωριμάζει η ομορφιά τους. Επίσης εριοφόρα, τύφες, φλόμους, βαλσαμόχορτο, σπειραίες, φιλιπένδουλες και άλλα ςρυτά με δυνατούς μίσχους, όλους αυτούς τους ανεξάντλητους σιτοβολώνες που εξυπηρετούν τα πιο πρώιμα πουλιά - (ρυτά σεμνά, αν μη τι άλλο, με τα οποία ντύνεται η χηρευάμενη Φύση. Ιδιαίτερα με γοητεύει η τοξωτή, σαν δεμάτι, κορφή του σπαθόχορτου· η εικόνα της φέρνει ξανά το καλοκαίρι σης χειμωνιάτικες θύμησές μας και βρίσκεται ανάμεσα στις μορφές που αγαπά να αντιγράφει η τέχνη* μορφές του βασιλείου των ςρυτών, οι οποίες όμως έχουν στενή σχέση με αυτές που ήδη υπάρχουν στο νου των ανθρώπων, όπως συμβαίνει και στην αστρονομία, με τους αστερισμούς. Πρόκειται για μια αρχαία τεχνο-τροπία, παλαιότερη από κάθε ελληνική ή αιγυπτιακή. Πολλά από τα φαινόμενα του χειμώνα υποδηλώνουν μια ανέκφραστη τρυφερότητα και μια εύθραυστη λεπτότητα. Έχουμε συνηθίσει να ακούμε το βα-σιλιά αυτό να περιγράφεται ως σκληρός και άπονος τύραννος* κι όμως, στολίζει τους βοστρύχους του καλοκαιριού με την τρυφερότη-τα εραστή.

Καθώς πλησίαζε η άνοιξη, οι κόκκινοι σκίουροι έρχονταν δυο δυο να εγκατασταθούν κάτω από το πάτωμα του σπιτιού μου. Τους άκουγα καθώς καθόμουν και διάβαζα ή έγραφα, ακριβώς κάτω από τα πόδια μου, να βγάζουν αδιάκοπα τα πιο παράξενα γέλια, τιτιβί-σματα και γουργουρητά, να εκτελούν τις πιο απίθανες φωνητικές πι-ρουέτες που ακούστηκαν ποτέ. Και όταν χτυπούσα δυνατά τα πόδια

Page 393: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Α Ν Ο Ι Ξ Η 393

μου, το μόνο που κατάφερνα ήταν να τους κάνω να τιτιβιζουν ακόμα πιο δυνατά, σαν να είχαν ξεπεράσει κάθε φόβο και να είχαν ξεχάσει κάθε σεβασμό πάνω στην τρέλα των σκανταλιών τους, σαν να προκα-λούσαν την ανθρωπότητα ολόκληρη να τους σταματήσει, αν τολμά. 'Οχι, δε σε φοβόμαστε! Τσικαρί-τσικαρί. Τα επιχειρήματά μου τους άφηναν παγερά αδιάφορους ή αλλιώς αδυνατούσαν να αντιληφθούν τη δύναμή τους κι έτσι συνέχιζαν να με περιλούζουν με ένα χείμαρρο ύβρεων, ενάντια σης οποίες βρισκόμουν σε πλήρη αμηχανία.

Το πρώτο σπουργίτι της άνοιξης! Η νέα χρονιά ξεκινά με μια ελ-πίδα πιο νέα από ποτέ! Οι απαλές, κελαρυστές φωνές του γαλαζοκό-τσυφα, του σπουργιτιού και της κοκκινότσιχλας ακούγονται πάνω από τα εν μέρει γυμνά και υγρά λιβάδια, σαν να κουδουνίζουν γλυ-κά οι τελευταίες νιφάδες του χειμώνα καθώς πέφτουν στο έδαφος! Κάτι τέτοιες στιγμές τι σημασία έχουν οι ιστορίες, οι χρονολογίες, οι παραδόσεις και κάθε γραπτή αποκάλυψη; Τα ρυάκια τραγουδούν τα κάλαντα και υμνούν την άνοιξη. Η βαλτογερακίνα που αρμενίζει χα-μηλά πάνω από το λιβάδι ψάχνει ήδη τα πρώτα σκουλήκια που ξυ-πνούν. Ο ήχος του χιονιού που λιώνει ακούγεται σε κάθε λαγκάδι και ο πάγος διαλύεται γοργά στις λίμνες. Το χορτάρι ορθώνεται στις λοφοπλαγιές σαν ανοιξιάτικη φωτιά - «et primitus oritur herba imbribus primoribus evocata»* - λες και η γη αφήνει να βγει από τα σπλάχνα της θερμότητα, χαιρετώντας τον ήλιο που επιστρέφει* και το χρώμα της φλόγας της δεν είναι κίτρινο, αλλά πράσινο - το σύμ-βολο της αιώνιας νεότητας, το χορτάρι, ξεπετιέται από το χώμα σαν μακριά, πράσινη κορδέλα για να προϋπαντήσει το καλοκαίρι. Ο πα-γετός το είχε καταβάλει, όμως τώρα ζωντανεύει ξανά και ανυψώνει το δόρυ του, το περσινό άχυρο, με τη νέα ζωή που το ωθεί από κάτω. Μεγαλώνει με την ίδια σταθερότητα με την οποία αναβλύζουν τα ρυάκια από το έδαφος. Είναι μάλιστα σχεδόν πανομοιότυπο μ' αυτά, μια και τις μεγάλες μέρες του Ιουνίου, τότε που τα ρυάκια έχουν πια

* «Και για προοτη φορά το χορτάρι ιτψώνεται, καθώς το καλούν οι πρώτες βρο-χές» - Μάρκος Τερέντιος Βάρρων (116-27 π.Χ.), Ρωμαίος συγγραφέας. (Σ.τ.Μ.)

Page 394: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

394 W A L D E N ^

ξεραθεί, τα χορτάρια αποτελούν τα κανάλια τους και κάθε χρόνο τα κοπάδια χορταίνουν τη διψα τους στον αειθαλή αυτό χείμαρρο, από τον οποίο ο θεριστής συγκεντρώνει έγκαιρα τα χειμωνιάτικα αποθέ-ματά του. Παρομοίως, η ανθρώπινη ζωή μας δεν πεθαίνει παρά μόνο ως τη ρίζα της, υψώνοντας ξανά τις πράσινες λόγχες της προς την αι-ωνιότητα.

Η λίμνη Ουόλντεν ξεπαγώνει με γρήγορο ρυθμό. Ένα κανάλι πλάτους δέκα μέτρων έχει σχηματιστεί κατά μήκος της βόρειας και της δυτικής όχθης της, κι άλλο ένα, ακόμα πιο φαρδΰ, στο ανατολικό άκρο. Ένα μεγάλο κομμάτι πάγου έχει αποκολληθεί από τον κΰριο όγκο. Από τους θάμνους στην όχθη ακοΰω το τραγούδι ενός σπουρ-γιτιοΰ - ολιτ, ολίτ, ολίτ, τσιπ, τσιπ, τσιπ, τσε τσαρ-τσι ονίς, ονίς, ουίς. Βοηθά κι αυτό με τον τρόπο του στο ράγισμα των πάγων. Πόσο όμορφες είναι οι μεγάλες, πλατιές καμπύλες στην άκρη του πάγου, που ακολουθούν εκείνες της όχθης, αλλά διακρίνονται από μεγαλύ-τερη ομοιομορφία! Ο πάγος είναι ασυνήθιστα σκληρός εξαιτίας του πρόσφατου σφοδρού αλλά παροδικού ψύχους και γεμάτος «νερά» και κυματισμούς, σαν μάρμαρο σε δάπεδο παλατιού. Μάταια γλι-στρά ο άνεμος πάνω από την ημιδιαφανή επιφάνειά του με κατεύ-θυνση προς τα ανατολικά, ώσπου κάποια στιγμή καταφέρνει να βρει τη ζωντανή επιφάνεια του νερού που κρύβεται από κάτω. Πόσο λα-μπρό θέαμα χαρίζει η κορδέλα αυτή του νερού που αστράορτεί στον ήλιο, το γυμνό πρόσωπο της λίμνης, γεμάτο χαρά και νιάτα, λες και σου μιλά για την αγαλλίαση που νιώθουν τα ψάρια μέσα της και η άμμος στις όχθες της - μια ασημένια στιλπνότητα σαν κι εκείνη που έχουν τα λέπια ενός leuciscus*, σαν να ήταν ολόκληρη ένα μεγάλο, γοργό ψάρι. Τέτοια είναι η αντίθεση ανάμεσα στο χειμώνα και στην άνοιξη. Η λίμνη Ουόλντεν ήταν νεκρή και τώρα ξαναγεννήθηκε. Όμως την άνοιξη αυτή οι πάγοι της έλιωσαν με μεγαλύτερη σταθε-ρότητα, όπως είπα και πριν.

Η αλλαγή από τις καταιγίδες του χειμώνα στον γαλήνιο και ήπιο

* Κυπρίνος. (Σ.τ.Μ.)

Page 395: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Α Ν Ο Ι Ξ Η 395

καιρό, από τις σκοτεινές και νωθρές ώρες στις φωτεινές και γεμάτες νεΰρο, αποτελεί μια αξιομνημόνευτη μεταβατική περίοδο, την οποία διαλαλεί όλη η πλάση. Προς το τέλος της μοιάζει στιγμιαία. Ξαφνικά το σπίτι μου γέμισε από ένα κΰμα φωτός, μολονότι πλησίαζε το σού-ρουπο και τα χειμωνιάτικα σύννεφα κρέμονταν ακόμα στον ουρανό, ενώ η στέγη έσταζε ακόμη από το χιονόνερο που είχε πέσει πριν από λίγο. Κοίταξα από το παράθυρο και ιδοΰ! Εκεί όπου μέχρι χθες ήταν ο ψυχρός, γκρίζος πάγος, απλωνόταν η διάφανη λίμνη, ήδη ήρεμη και γεμάτη ελπίδα, όπως τα δειλινά του καλοκαιριού, καθρε-(ρτίζοντας στην αγκαλιά της έναν ουρανό καλοκαιριάτικου δειλινού, παρ' όλο που τίποτα τέτοιο δεν ήταν ορατό πουθενά, λες και επικοι-νωνούσε με κάποιο μακρινό ορίζοντα. Άκουσα τη φωνή ενός κοκκι-νολαίμη από μακριά και μου φάνηκε σαν να είχαν περάσει χιλιάδες χρόνια από την τελευταία φορά που είχα ακούσει αυτό το κελάηδι-σμα και πως δεν επρόκειτο να σβήσει από τη μνήμη μου πριν περά-σουν άλλα τόσα. Ήταν το ίδιο γλυκό και δυνατό τραγούδι που θυμό-μουν. Ω, η μουσική του κοκκινολαίμη τα δειλινό μιας καλοκαιρινής μέρας στη Νέα Αγγλία! Αχ, να μπορούσα να βρω το κλαδί που πάνω του καθόταν! Αυτό το πουλί εννοώ και αυτό το κλαδί. Αυτός σίγουρα δεν είναι ο Tardus MigratoHus*, όχι, είναι κάτι άλλο. Τα πεύκα και οι μικρές βελανιδιές γύρω από το σπίτι μου, που τόσο καιρό τα κλαδιά τους έγερναν στο έδαφος, ξαφνικά θυμήθηκαν τον αληθινό τους χα-ρακτήρα, έμοιαζαν πιο πράσινα, πιο στητά και ζωντανά, λες και το χιονόνερο τα είχε καθαρίσει και αναζωογονήσει. Ήξερα πως δε θα έβρεχε πια. Παραληρώντας κανείς ένα κλαδάκι του δάσους, ή και το σωρό με τα καυσόξυλά του ακόμα, μπορεί να καταλάβει αν έχει φύ-γει ο χειμώνας ή όχι. Καθώς σκοτείνιαζε, με ξάφνιασαν τα κρωξίμα-τα των αγριόχηνων που πετούσαν χαμηλά πάνω από το δάσος, κου-ρασμένοι ταξιδιώτες που έ(ρταναν αργοπορημένοι από τις νότιες λί-μνες και μπορούσαν επιτέλους να εκφράσουν ελεύθεροι τα παράπο-νά τους και να παρηγορήσει ο ένας τον άλλο. Όπως στεκόμουν στην

* Επιστημονική ονομασία του κοκκινολαίμη. (Σ.τ.Μ.)

Page 396: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

396 W A L D E N ^

πόρτα μου, μπορούσα να ακούσω το φτερούγισμα τους. Τις ειδα να κατευθύνονται προς το σπίτι μου και, μόλις αντιλήφθηκαν το φως μου, να στρίβουν και να κατεβαίνουν ήσυχα ήσυχα στη λίμνη. Μπή-κα μέσα, έκλεισα την πόρτα κι ετοιμάστηκα να περάσω την προοτη νύχτα της άνοιξης στο δάσος.

Το πρωί παρακολούθησα τις αγριόχηνες μέσα στην ομίχλη από την πόρτα μου, να αρμενίζουν καταμεσής στη λίμνη, διακόσια πενή-ντα μέτρα πιο πέρα. Τόσο μεγάλες φάνταζαν και τόσο πολύ θόρυβο έκαναν, ώστε η λίμνη Ουόλντεν έμοιαζε με τεχνητή λίμνη, που είχε φτιαχτεί με αποκλειστικό σκοπό τη διασκέδαση τους. Μόλις όμως κατέβηκα στην όχθη αμέσως σηκώθηκαν, ύστερα από ένα σήμα του αρχηγού τους, με τα ορτερά τους να χτυπούν δυνατά* και αφού μπή-καν σε σχηματισμό, έκαναν μερικούς κύκλους πάνω από το κεφάλι μου - τις μέτρησα και είδα πως ήταν είκοσι μία - κι έπειτα έφυγαν με κατεύθυνση προς τον Καναδά, με τον αρχηγό να δίνει το ρυθμό, βγάζοντας ένα κρώξιμο σε τακτά διαστήματα. Ποιος ξέρει, ίσως ήλ-πιζαν να προγευματίσουν σε άλλες, πιο λασπερές λίμνες. Την ίδια στιγμή σηκώθηκε κι ένα κοπάδι αγριόπαπιες* πήραν κι αυτές το δρόμο προς τα βόρεια, παίρνοντας στο κατόπι τα πιο θορυβώδη ξα-δέλφια τους.

Μια εβδομάδα ολόκληρη άκουγα μέσα στην πρωινή ομίχλη τον κυκλωτικό, βαθύ κρωγμό κάποιας μοναχικής αγριόχηνας που γύ-ρευε το ταίρι της, κάνοντας ολόκληρο το δάσος να αντηχεί μ' έναν ήχο πολύ μεγαλύτερο θαρρείς από οποιοδήποτε ζώο θα μπορούσε να κατοικήσει ποτέ μέσα σ' αυτό. Τον Απρίλη είδα ξανά τα περιστέ-ρια να πετούν βιαστικά σε μικρά κοπάδια και λίγο μετά άκουσα το τερέτισμα των χελιδονιών ολόγυρα στο ξέφωτό μου, παρ' όλο που μου είχε φανεί ότι η περιοχή δε διέθετε ακόμη αρκετά ώστε να πε-ρισσέψουν λίγα και για μένα. Συλλογίστηκα πως ανήκαν σε μια ψν-λή πανάρχαια, που ζούσε στις κουφάλες των δέντρων πολύ πριν πα-τήσει εδώ το πόδι του ο προ5τος λευκός. Σε όλα σχεδόν τα κλίματα οι χελώνες και τα βατράχια βρίσκονται ανάμεσα στους σπουδαιότε-ρους προπομπούς και αγγελιαφόρους της άνοιξης, ενώ τα πουλιά

Page 397: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Α Ν Ο Ι Ξ Η 397

πετούν με τραγούδι και λαμπερό ςχτέρωμα, τα φυτά απλοονουν βλα-στούς κι ανθίζουν και οι άνεμοι φυσούν, όλα με σκοπό να διορθώ-σουν τη μικρή αυτή ταλάντωση των πόλων της γης και να διατηρή-σουν την ισορροπία της Φύσης.

Κάθε εποχή μας φαίνεται η καλύτερη απ' όλες όταν έρθει η σει-ρά της· η άνοιξη μοιάζει με τη δημιουργία του σύμπαντος από το χά-ος, με την πραγμάτωση του Χρυσού Αιώνα.

«Eurus ad Auroram, Nabathacaque regna recessit,

Persidaque, et radiis juga subdita matutinis».

« 0 λεβάντες αποσύρθηκε προς την Ηώ και το βασίλειο των Ναβαταίων

και των Περσών, προς τις κορυφογραμμές που βρίσκονται κάτω από τις

αχτίδες του πρωινού».*

«Ο άνθρωπος γεννήθηκε. Ή ο Τεχνίτης εκείνος των πραγμάτων,

δημιουργός ενός κόσμου καλύτερου, τον έφτιαξε από σπόρο θεϊκό*

ή η γη, που πρόσφατα είχε αποσχιστεί από το μακρινό

Αιθέρα, κράτησε λίγους σπόρους του όμαιμού της ουρανού».**

Μια μονάχα απαλή βροχή φτάνει για να κάνει το χορτάρι να πρασινίσει περισσότερο. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι προοπτικές μας λαμπρύνονται από την εισροή καλύτερων σκέψεων. Θα ήμασταν ευ-λογημένοι αν ζούσαμε διαρκώς στο παρόν, αν εκμεταλλευόμασταν κάθε ατυχία που μας έβρισκε, όπως το χορτάρι, που ομολογεί την επιρροή κάθε δροσοσταλίδας που πέφτει πάνω του, αν δε χάναμε το χρόνο μας μετανιώνοντας για την αμέλεια που επιδείξαμε στο παρελθόν και για τις ευκαιρίες που αφήσαμε να πάνε χαμένες, λέ-γοντας πως κάναμε το καθήκον μας. Χασομεράμε το χειμώνα και, πριν το καταλάβουμε, φτάνει κιόλας η άνοιξη. Τα ευχάριστα ανοι-

* Από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου. (Σ.τ.Μ) ** Από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου. (Σ.τ.Μ.)

Page 398: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

398 W A L D E N ^

ξιάτικα πρωινά όλες οι αμαρτίες του ανθρώπου συγχωρούνται. Τέ-τοιες μέρες αποτελούν ενδείξεις εκεχειρίας με τη φαυλότητα. Όσο λάμπει ένας τέτοιος ήλιος, ακόμα και ο χειρότερος αμαρτωλός μπο-ρεί να μετανοήσει. Μέσα από τη δική μας ανακτηθείσα αγνότητα, διακρίνουμε την αγνότητα των συνανθρώπων μας. Μπορεί μέχρι χθες να ξέρατε ότι ο γείτονάς σας είναι κλέφτης, μέθυσος ή ηδονο-λάτρης, να τον οικτίρατε ή να τον περιφρονούσατε και ώρες ώρες να απελπιζόσασταν σκεπτόμενοι πού οδεύει ο κόσμος· όμως καθώς ο ήλιος ρίχνει το εκτυφλωτικό, ζεστό του φως το πρώτο αυτό πρωινό της άνοιξης, δημιουργώντας τον κόσμο ξανά απ' την αρχή, και βλέ-πετε τον μέχρι χθες μισητό σας γείτονα να ασχολείται με κάποια ήρεμη εργασία, βλέπετε τις εξαντλημένες και έκλυτες φλέβες του να διαστέλλονται με βουβή χαρά και να ευχαριστούν την καινούρ-για μέρα, να δέχεται την επίδραση της άνοιξης με την αθωότητα ενός μωρού, αμέσως ξεχνάτε όλα του τα ελαττώματα. Τον περιβάλ-λει όχι μόνο μια θετική αύρα, αλλά και ένα άρωμα αγιοσύνης που κοπιάζει να εκφραστεί, τυφλά και αναποτελεσματικά ίσως, σαν νεογέννητο ένστικτο, και για λίγη ώρα η νότια λοφοπλαγιά παύει να αντηχεί με αισχρά, κοροϊδευτικά γέλια. Διακρίνετε μερικά αθώα, ολόφρεσκα βλαστάρια να ετοιμάζονται να ξεπεταχτούν από το ροζιασμένο του φλοιό, πασχίζοντας να κερδίσουν άλλο ένα χρό-νο ζωής, τρυφερά και φρέσκα όσο το πρώτο φυτό. Ακόμα κι εκείνος αισθάνθηκε τελικά την αγαλλίαση του Δημιουργού του. Γιατί δεν αφήνει ο δεσμοφύλακας ορθάνοιχτες τις πόρτες της φυλακής; Γιατί δεν κλείνει ο δικαστής την υπόθεση του; Γιατί δε διώχνει ο ιερέας το ποίμνιό του; Επειδή κανείς τους δεν υπακούει στην οδηγία που τους δίνει ο Θεός, ούτε δέχεται τη συγχώρεση που προσφέρει απλό-χερα σε όλους.

«Μια νέα καλοσύνη, που γεννιέται κάθε μέρα με τη γαλήνια και ευεργετική ανάσα του πρωινού, έχει σαν συνέπεια να προσεγγίζει κανείς κάπως την πρωτόγονη ςρυση του ανθρώπου σε ό,τι αφορά την αγάπη προς την αρετή και το μίσος προς τη φαυλότητα, όπως τα βλα-στάρια που φυτρώνουν στην αποψιλωμένη βουνοπλαγιά. Με παρό-

Page 399: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Α Ν Ο Ι Ξ Η 399

μοιο τρόπο, το κακό που κάνει κανείς σχχ] διάρκεια της ημέρας εμποδίζει την ανάπτυξη των σπόρων της αρετής που άρχισαν να ξε-ςρυτρώνουν, καταστρέφοντάς τους.

»Όταν εμποδιστεί πολλές φορές η ανάπτυξη των σπόρων της αρετής, η ευεργετική ανάσα του πρωινού δεν επαρκεί για να τους συντηρήσει. Μόλις παΰει να είναι αρκετή για τη συντήρησή τους και η ανάσα του δειλινού, η φύση του ανθρώπου γίνεται όμοια με εκείνη του κτήνους. Αυτοί που βλέπουν τη ς)ύση του ανθρώπου να έχει γίνει όμοια με του κτήνους πιστεύουν ότι ποτέ του δε διέθετε την εγγενή ικανότητα της λογικής. Είναι όμως αυτά τα αληθινά και φυσικά συ-ναισθήματα του ανθρώπου;»*

«Στην αρχή δημιουργήθηκε ο Χρυσός Αιώνας, στον οποίο, χωρίς τη

βοήθεια κανενός εκδικητή, αυθόρμητα και χωρίς νόμους, λατρευόταν η

πίστη και το ήθος.

Αγνωστη ήταν η τιμωρία, άγνωστος ο φόβος· ούτε και διαβάζονταν

λέξεις απειλητικές, γραμμένες πάνω σε κρεμαστές, μπρούντζινες

πλάκες· ούτε και φοβόταν των ικετών το πλήθος τα λόγια του δικαστή,

αλλά όλοι ήταν ασφαλείς, χωρίς την ανάγκη κανενός εκδικητή.

Κι ακόμα τότε το πεύκο που είχε κοπεί στο ψηλό βουνό δεν είχε κατέβει

στα υγρά κύματα, να ταξιδέψει για ξένους κόσμους

και οι θνητοί άλλες ακτές δε γνώριζαν εξόν απ' τις δικές τους.

Αιώνια άνοιξη βασίλευε και οι γαλήνιοι ζέφυροι με τη θερμή τους

ανάσα παρηγορούσαν τα λουλούδια τα χωρίς σπόρο γεννημένα».**

Στις 29 Απριλίου, καθώς ψάρευα από την όχθη του ποταμού κο-ντά στη γέφυρα του Νάιν Έικρ Κόρνερ, όρθιος πάνω στο κυματιστό χορτάρι και τις ρίζες της ιτιάς, εκεί όπου παραμονεύουν οι μοσχοπό-

* Μέγκιος ή Μενγκ-τσου (372;-287 π.Χ.): Κινέζος φιλόσοφος, μαθητής του Κομφούκιου. (Σ.τ.Μ.) ** Από ης Μεταμορφώσεις τον Ο^ώίον, (Σ.τ.Μ.)

Page 400: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

400 W A L D E N ^

ντικες, άκουσα εναν παράξενο, κροταλιστό ήχο, όπως εκείνον που κάνουν τα ξυλάκια που παίξουν τα αγόρια στα δάχτυλά τους. Κοίτα-ξα ψηλά και ειδα μια μικρή γερακίνα όλο χάρη, που έμοιαζε με νυ-χτογέρακα, να ζυγιάζεται κι έπειτα να φέρνει τούμπες για πέντε έξι μέτρα, φανερώνοντας το κάτω μέρος των (ρτερών της, που έλαμπε στον ήλιο σαν λωρίδα από μετάξι ή σαν το φιλντισένιο εσωτερικό των οστράκων. Το θέαμα αυτό μου έφερε στο νου τους γερακάρηδες και το κυνήγι τους, καθώς και την ευγένεια και την ποίηση που σχε-τίζονται με το άθλημα αυτό. Μου φάνηκε πως το πουλί εκείνο ήταν τσιχλογέρακο, αλλά το όνομά του δεν έχει σημασία. Ήταν η πιο αι-θέρια πτήση που είχα δει ποτέ μου. Δε φτερούγιζε απλά σαν πετα-λούδα, οΰτε ζυγιαζόταν με ανοιχτά φτερά όπως κάνουν τα μεγάλα γεράκια, αλλά πετούσε με υπερηφάνεια και απόλυτη εμπιστοσύνη στα λιβάδια του ουρανού. Ανέβαινε όλο και ψηλότερα, βγάζοντας τον παράξενο εκείνο ήχο, κι έπειτα επαναλάμβανε την ελεύθερη και πανέμορφη πτώση του, φέρνοντας απανωτές τούμπες σαν χαρταε-τός, για να ανυψωθεί ξανά έπειτα από το αέρινο εκείνο κατρακύλι-σμα. Ήταν σαν να μην είχε πατήσει ποτέ το πόδι του σε στέρεα γη. Έμοιαζε να μην έχει ταίρι σε ολόκληρη την πλάση, έτσι όπως έπαιζε ολομόναχο εκεί πάνω, ούτε να έχει την ανάγκη κανενός, παρά μόνο του πρωινού και του αιθέρα, που ήταν το παιχνίδι του. Δεν απέπνεε μοναξιά αλλά, αντίθετα, έκανε όλη τη γη να φαντάζει μοναχική από κάτω του. Πού ήταν ο γονιός που το γέννησε, πού ήταν οι συγγενείς του, πού ήταν ο δημιουργός του; Ήταν κάτοικος του αέρα και το μό-νο που τον συνέδεε με τη γη ήταν ένα αυγό που κάποτε εκκολάφθη-κε στη χαραμάδα ενός γκρεμού. Ή μήπως η φωλιά του ήταν χτισμέ-νη στην άκρη ενός σύννεφου, πλεγμένη από τα ξέίρτια του ουράνιου τόξου και τον ουρανό του δειλινού και στρωμένη με κάποια απαλή ομίχλη του μεσοκαλόκαιρου που είχε κλέψει από τη γη; Σύννεφο κα-ταιγίδας η αετοφωλιά του.

Είδα ακόμα ένα πανέμορφο κοπάδι από χρυσά, ασημένια και χαλκόχρωμα ψάρια, που έμοιαζαν με περιδέραιο από πολύτιμες πέ-τρες. Αχ! Πόσα και πόσα πρωινά της πρώτης μέρας της άνοιξης δεν

Page 401: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Α Ν Ο Ι Ξ Η 401

έχω βαδίσει στα λιβάδια εκείνα, πηδώντας από μαγούλα σε μαγού-λα, από ριζα σε ριζα, την ώρα που η άγρια κοιλάδα του ποταμού και το δάσος λούζονται σ' ένα φως τόσο καθάριο και φωτεινό που θα μπορούσε να ξυπνήσει ακόμα και τους πεθαμένους, αν δηλαδή κοι-μούνται στους τάφους τους, όπως πιστεύουν κάποιοι. Δε χρειάζεται πιο ισχυρή απόδειξη για την αθανασία. Κάτω από ένα τέτοιο φως τα πάντα δεν μπορεί παρά να είναι ζωντανά. Θάνατε, πού είναι το κε-ντρί σου; Άδη, πού είναι η νίκη σου;*

Η ζωή μας στο χωριό θα τελμάτωνε πολύ γρήγορα αν δεν υπήρ-χαν τα ανεξερεύνητα δάση και τα λιβάδια που το περιβάλλουν. Έχουμε ανάγκη το τονωτικό της άγριας (ρύσης - να τσαλαβουτήσου-με κάποιες φορές σε βάλτους όπου παραμονεύει ο νυχτοκόρακας και η αγριόκοτα, να ακούσουμε το βροντερό κρώξιμο της βαλτομπε-κάτσας· να μυρίσουμε το σπαθόχορτο που θροΐζει στον άνεμο, στα μέρη όπου μονάχα τα πιο άγρια και μοναχικά πουλιά χτίζουν τις φω-λιές τους, εκεί όπου το κουνάβι σέρνεται με την κοιλιά στο έδαφος. Ενώ επιθυμούμε με όλη μας την ψυχή να εξερευνήσουμε και να μά-θουμε τα πάντα, την ίδια στιγμή απαιτούμε να μείνουν τα πάντα μυ-στηριώδη και ανεξερεύνητα, να είναι απείρως άγριες η στεριά και η θάλασσα, αχαρτογράφητες και ακατανόητες και οι δυο τους, αφού δεν είναι σε θέση ο άνθρωπος να τις εξιχνιάσει. Τη Φύση δεν τη χορταίνουμε ποτέ μας. Έχουμε ανάγκη την αναζωογόνηση που μας προσφέρει το θέαμα της αστείρευτης ορμής, των απέραντων, τιτά-νιων τοπίων - οι ακτές της θάλασσας με τα ναυάγιά τους, η ερημιά με τα ζωντανά και τα σάπια δέντρα της, τα σύννεφα της καταιγίδας και η βροχή που κρατά τρεις εβδομάδες και φέρνει πλημμύρες. Έχουμε ανάγκη να γίνουμε μάρτυρες της υπέρβασης των ορίων μας, της ζωής που βόσκει ελεύθερη εκεί όπου δε βαδίζουμε ποτέ. Χαιρό-μαστε παρακολουθώντας το όρνιο να τρέφεται με το κουφάρι που μας αηδιάζει και να αποκτά δύναμη από το γεύμα του αυτό. Υπήρχε ένα νεκρό άλογο στο μονοπάτι που οδηγούσε στο σπίτι μου, πράγμα

* Προς Κορινθίους Α' 15:55. (Σ.τ.Μ)

Page 402: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

402 W A L D E N ^

που με ανάγκαζε κάποιες φορές να κάνω κΰκλο, όμως το αντάλλαγ-μα γι' αυτό ήταν το γεγονός ότι μου επιβεβαίωνε τη μεγάλη όρεξη και την ανίκητη υγεία της Φύσης. Χαίρομαι να βλέπω ότι η Φυση εί-ναι τόσο γεμάτη ζωή ώστε έχει την πολυτέλεια να θυσιάζει μυριάδες πλάσματα και να ανέχεται να γίνονται θηράματα άλλα τόσα* ότι τρυ-φεροί οργανισμοί μπορούν να πολτοποιοΰνται με τόση άνεση - μανι-τάρια που τα καταβροχθίζουν ερωδιοί, χελώνες και βατράχια που τα λιώνουν τα κάρα στους δρόμους, λες και έβρεξε σάρκα και αίμα! Με τα ατυχήματα να είναι τόσο εύκολα και να γίνονται καθημερινά, δεν μπορούμε παρά να συνειδητοποιήσουμε πόσο λίγη σημασία έχουν. Ο σοφός αποκομίζει από όλα αυτά μια εντύπωση παγκόσμιας αθωότητας. Το δηλητήριο τελικά δεν είναι δηλητηριώδες, οΰτε το τραύμα θανατηφόρο. Η συμπόνια μοιάζει με χωράφι που δύσκολα καλλιεργείται, τόσο αστήρικτη είναι. Δεν μπορεί παρά να είναι πα-ροδική. Οι ικεσίες της δεν μπορούν να γίνουν στερεότυπα.

Τις προοτες μέρες του Μάη, οι βελανιδιές, οι καρυές, τα σφενδά-μια και τα άλλα δέντρα, που μόλις ξεπρόβαλλαν ανάμεσα στα πεύκα γύρω από τη λίμνη, έδιναν στο τοπίο ένα φως όμοιο με του ήλιου, ει-δικά τις συννεφιασμένες μέρες, σαν να τρυπούσαν οι ηλιαχτίδες την ομίχλη και να έλαμπαν αδύναμα εδώ κι εκεί στις λοφοπλαγιές. Στις 3 ή 4 Μαΐου είδα μια βουτηχτάρα στη λίμνη και την πρώτη εβδομάδα του μήνα άκουσα τις φωνές του αιγοθήλη, του καστανού κολιμπρί, της καστανότσιχλας, του πράσινου μυγοχάφτη, του σπίνου και άλλων πουλιών. Πολύ πιο πριν είχα ακούσει το τραγούδι της τσίχλας του δάσους. Ένας μυγοχά(ρτης είχε ήδη έρθει για δεύτερη φορά να κοι-τάξει από το παράθυρο και την πόρτα μου, για να δει αν το σπίτι μου ήταν αρκετά ευρύχωρο γι' αυτόν. Ισορροπούσε στον αέρα με τις (ρτερούγες του να πεταρίζουν γρήγορα, βγάζοντας ένα βόμβο και με τα νύχια σφιγμένα, λες και γραπωνόταν από τον αέρα, καθώς επό-πτευε την κατοικία μου. Σύντομα η λίμνη, οι πέτρες και τα σάπια ξύ-λα στις όχθες καλύφθηκαν από την κίτρινη γύρη των πεύκων, που μοιάζει με θειάφι, κι ήταν τόσο πολλή που εύκολα θα γέμιζες ένα βαρέλι με δαύτη. Αυτές είναι οι «βροχές από θειάφι» που ακούμε

Page 403: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΑΝΟΙΞΗ 403

(τυχνά. Κι έτσι ο καιρός προχωρούσε προς το καλοκαίρι, σαν τον οδοιπόρο που βαδίζει μέσα σε όλο και πιο ψηλό χορτάρι.

Έτσι λοιπόν ολοκληρώθηκε ο πρώτος μου χρόνος στο δάσος* και ο δεύτερος κύλησε με παρόμοιο τρόπο. Αποχαιρέτησα τη λίμνη Ουόλντεν στις 6 Σεπτεμβρίου 1847.

Page 404: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Στους αρρώστους, οι γιατροί ουνιοτοΰν αλλαγή ατμόσφαιρας και πε-ριβάλλοντος - και πολΰ καλά κάνουν. Δόξα τω Θεώ, ο τόπος αυτός δεν είναι όλος ο κόσμος. Η πικροκαστανιά δε ορυτρώνει στη Νέα Αγ-γλία και η φωνή του μίμου σπάνια ακούγεται στα δικά μας δάση. Οι αγριόχηνες είναι πιο κοσμοπολίτισσες από μας: παίρνουν το πρωινό τους στον Καναδά, κολατσίζουν στο Οχάιο και στρώνουν το φτέρω-μά τους προετοιμαζόμενες για τη νΰχτα σε κάποιο βάλτο των νότιων πολιτειών. Ακόμα και ο βίσονας, ως ένα βαθμό, συμβαδίζει με τις εποχές, αφοΰ αλωνίζει τα βοσκοτόπια του Κολοράντο μονάχα μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου κι έπειτα φεύγει για το Γιέλοουστο-ουν, όπου τον περιμένει χορτάρι πιο πράσινο και πιο γλυκό. Κι όμως, εμείς εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι, αν γκρεμίσουμε τους ξύλινους φράκτες και περιφράξουμε τα κτήματά μας με πέτρινα τεί-χη, θα οριοθετήσουμε από εκεί και στο εξής τις ζωές μας και θα προδιαγράψουμε τη μοίρα μας. Πράγματι, αν έχεις επιλεγεί ως γραμματέας του δήμου, δε θα μπορέσεις να πας στη Γη του Πυρός αυτό το καλοκαίρι. Αυτό όμως δε σε εξασφαλίζει ενάντια στην πιθα-νότητα να αναχωρήσεις για το πυρ της κολάσεως. Το σύμπαν είναι πιο ευρύ από τις γνώσεις που έχουμε γι' αυτό.

Θα έπρεπε λοιπόν να σκύβουμε και να κοιτάζουμε πιο συχνά από την κουπαστή του σκάφους μας, σαν περίεργοι επιβάτες, αντί να περνάμε το ταξίδι σαν ηλίθιοι ναύτες, πασχίζοντας να βουλώσουμε με στουπί τις τρύπες. Η άλλη πλευρά του πλανήτη δεν είναι παρά η

Page 405: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 405

πατρίδα του ανταποκριτή μας. Το ταξίδι μας είναι μονάχα ένας πε-ρίπλους, ένας μεγάλος κύκλος, και οι συνταγές των γιατρών κάνουν μονάχα για αρρωοττιες επιφανειακές. Πολλοί τρέχουν στη νότια Αφρική για να κυνηγήσουν καμηλοπαρδάλεις, όμως οπωσδήποτε δεν είναι αυτό το θήραμα που αναζητούν στην πραγματικότητα. Για πόσο καιρό, σας ερωτώ, θα κυνηγούσε κάποιος καμηλοπαρδάλεις, αν είχε τη δυνατότητα; Και το κυνήγι της πέρδικας και της βαλτο-μπεκάτσας μπορεί να προσφέρει σπάνια ψυχαγωγία. Πιστεύω όμως ότι ακόμα πιο ευγενές θήραμα για τον κυνηγό θα ήταν ο ίδιος του ο εαυτός.

«Στρέψε τα μάτια σου προς τα μέσα και θα δεις

χιλιάδες τόπους στο μυαλό σου,

ανεξερεύνητους ακόμα. Ταξίδεψε σ' αυτούς και γίνε

ειδικός στην κοσμογραφία αυτής σου της πατρίδας».

Τι συμβολίζει η Αφρική - τι συμβολίζει η Άγρια Δύση; Μήπως δεν είναι τάχα και ο δικός μας εσωτερικός κόσμος λευκή, ανεξερεύ-νητη περιοχή του χάρτη, κι ας αποδειχτεί μαύρη σαν τις ακτές της Αφρικής όταν κάποτε ανακαλυφθεί; Τι ψάχνουμε να βρούμε, τις πη-γές του Νείλου και του Μισισιπή ή το Βορειοδυτικό Πέρασμα; Αυτά είναι άραγε τα προβλήματα που απασχολούν όσο τίποτε άλλο την ανθρωπότητα; Είναι ο Φράνκλιν* ο μοναδικός άνθρωπος που χάθη-κε, ώστε να καταβάλει η γυναίκα του τόσες προσπάθειες για να τον βρει; Και ο κύριος Γκρίνελ** γνωρίζει άραγε και ο ίδιος πού βρί-σκεται; Προτιμότερο να είστε οι Μάνγκο Παρκ***, οι Λιούις και

* Sir John Franklin (1786-1847): Άγγλος θαλασσοπόρος που χάθηκε σε ερευ-νητική αποστολή για το Βορειοδυτικό Πέρασμα. (Σ.τ.Ε.) ** Josiah Bushnell Grinnell: Αμερικανός προτεστάντης, που ύστερα από προ-

τροπή φίλου του να κατευθυνθεί δυτικά, πήγε στην Άιοβα όπου ίδρυσε την πόλη Γκρίνελ. {Σ.τ.Ε.) *** Mungo Park (1771-1806): Βρετανός εξερευνητής που πνίγηκε στον ποταμό Νίγηρα. (Χ.Γ.Κ)

Page 406: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

406 W A L D E N ^

Κλαρκ* και οι Φρόμπισερ** των δικών σας ποταμών και ωκεανών. Εξερευνήστε τα δικά σας υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη - εν ανά-γκη, έχετε τα αμπάρια γεμάτα κρέας σε κονσέρβες για να περάσετε και για να υψώσετε έπειτα τα άδεια τενεκεδάκια σωρό ως τον ουρα-νό, για σημάδι. Άραγε οι κονσέρβες εφευρέθηκαν μονάχα για να διατηρείται το κρέας; Όχι: σαν άλλοι Κολόμβοι, ανακαλύψτε και-νούργιες ηπείρους και κόσμους μέσα σας, ανοίξτε νέες διώρυγες, όχι εμπορίου αλλά σκέψης. Ο κάθε άνθρωπος είναι άρχοντας ενός βασιλείου που δίπλα του η γήινη αυτοκρατορία του τσάρου φαντάζει ταπεινό κρατίδιο, μικρή μαγούλα που γλίτωσε από τον παγετό. Κι όμως, κάποιοι που δεν έχουν κανένα σεβασμό για τον εαυτό τους μπορούν και είναι πατριώτες, μπορούν και θυσιάζουν το μεγάλο για το μικρό. Αγαπούν τη γη που αποτελεί τον τάφο τους, αλλά δε νοιά-ζονται διόλου για το πνεύμα, που είναι ικανό να δώσει πνοή στον πηλό τους. Ο πατριωτισμός είναι ένα σκουλήκι που τους τρώει το κε-φάλι. Τι άλλο νόημα είχε εκείνη η εξερευνητική αποστολή στις νό-τιες θάλασσες,*** με όλες εκείνες τις παράτες και τα έξοδα, πέρα από το ότι αποτελεί έμμεση παραδοχή του γεγονότος ότι υπάρχουν ήπειροι και θάλασσες στον ηθικό κόσμο για τις οποίες ο κάθε άν-θρωπος αποτελεί έναν ισθμό ή μια πρόσβαση, που όμως παραμέ-νουν ανεξερεύνητες από αυτόν τον ίδιο; Και ότι είναι πολύ πιο εύκο-λο να ταξιδέψει κανείς χιλιάδες μίλια, μέσα από κρύο, καταιγίδες και ανθρωποφάγους, σε ένα πλοίο της κυβέρνησης, απ' ό,τι να εξε-ρευνήσει τη δική του, προσωπική θάλασσα, τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό της μοναξιάς του;

«Erret, et extremos alter scrutenit Iberos.

Plus habet hie vitae, plus habet ille viae».

* Επικεφαλής της πρώτης αμερικανικής αποστολής στον Ειρηνικό. (^.τ.Ε.) ** Sir Martin Frobisher (1535-1594): Άγγλος θαλασσοπόρος, που εξερεύνησε τη

Γροιλανδία και τη νήσο Μπάφιν. (^.τ.Ε.) *** Εξερευνητική αποστολή του Αμερικάνικου Ναυτικού στο νότιο Ειρηνικό και στον Ανταρκτικό Ωκεανό (1838-1842). {Σ.τ.Μ.)

Page 407: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 407

Ας ταξιδεύουν οι άλλοι μακριά, να μελετήσουν τους εξοπικοΰς

Αυστραλούς.

Εγώ έχω μεγαλύτερο κομμάτι του Θεού, εκείνοι μεγαλύτερο κομμάτι

του δρόμου.*

Δεν αξίζει τον κόπο να γυρίσει κανείς τον κόσμο για να μετρήσει πόσες γάτες έχει η Ζανζιβάρη. Κάντε το όμως αυτό ώσπου να είστε σε θέση να κάνετε κάτι καλύτερο και ίσως κάποτε μπορέσετε να βρείτε κάποια «τρύπα του Σιμς»**, διά μέσου της οποίας να καταφέ-ρετε επιτέλους να εισέλθετε στο εσωτερικό. Η Αγγλία και η Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, η Χρυσή Ακτή και η Ακτή των Σκλά-βων, όλες τους βρέχονται από την ιδιωτική αυτή θάλασσα* κι όμως κανένα σκάφος δεν ξεκίνησε ποτέ από τις ακτές αυτές που να έχασε από τα μάτια του τη στεριά, παρ' όλο που, δίχως αμφιβολία, αυτή εί-ναι η συντομότερη θαλάσσια οδός προς την Ινδία. Ας μαθαίνατε μό-νο να μιλάτε όλες τις γλώσσες και να συμμορφώνεοττε με τα ήθη και τα έθιμα όλων των εθνών, να ταξιδεύετε πιο μακριά από κάθε άλλο ταξιδιώτη, να αισθάνεστε οικεία όλα τα κλίματα, να κάνετε τη Σφίγ-γα να χτυπήσει το κεφάλι της στο βράχο, να ακολουθείτε την εντολή του γερο-φιλοσόφου που λέει «γνώθι σαυτόν». Για το σκοπό αυτό απαιτούνται αετίσια μάτια και γερά νεύρα. Μονάχα οι ηττημένοι και οι λιποτάκτες πηγαίνουν στον πόλεμο, μονάχα οι δειλοί το σκάνε και τρέχουν να καταταγούν. Ξεκινήστε τώρα για την πιο μακρινή δια-δρομή προς τη Δύση, που δε σταματά στο Μισισιπή ή στον Ειρηνικό, ούτε περνάει από την παρηκμασμένη Κινα και την Ιαπωνία, αλλά εφάπτεται στη σφαίρα αυτή, χειμώνα καλοκαίρι, νύχτα μέρα, όταν δύει ο ήλιος και το φεγγάρι και ακόμα και όταν θα έχει δύσει πια και η Γη.

* Κλαυδιανός (370-405 μ.Χ.): Ρωμαίος ποιητής. Στη μετάφραση των στίχων του, ο Θορώ αλλάζει το «Iberos» (Ίβηρες) σε «Αυστραλούς». (Ζτ.Μ) ** Ο John Symmes δήλωσε το 1818 ότι η Γη είναι κούφια και ανοικτή στους δύο πόλους. (Σ.τ.Μ)

Page 408: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

408 W A L D E N ^

Λέγεται ότι ο Μιραμπώ* έγινε ληστής «για να εξακριβώσει ποιος βαθμός αποφασιστικότητας είναι απαραίτητος ώστε να τοποθετηθεί κάποιος διαμετρικά αντίθετα προς τους πιο ιερούς νόμους της κοι-νωνίας». Δήλωνε ότι «για ένα στρατιώτη που πολεμά στις τάξεις του τακτικού στρατού δεν απαιτείται οΰτε το μισό θάρρος απ' όσο χρειά-ζεται να έχει ένας κοινός ληστής» και ότι «η τιμή και η θρησκεία πο-τέ δεν αποτελούν εμπόδια για την καλά μελετημένη και σταθερή απόφαση». Σε σύγκριση με τις περισσότερες, η θέση αυτή ήταν πράγματι θαρραλέα. Ταυτόχρονα όμως ήταν και μια πράξη άσκοπη, για να μην πω απεγνωσμένη. Ένας λογικότερος άνθρωπος θα έβρι-σκε τον εαυτό του αρκετά συχνά σε θέση «διαμετρικά αντίθετη» προς όλα εκείνα που θεωρούνται «οι πιο ιεροί νόμοι της κοινωνίας», υπακούοντας σε νόμους πιο ιερούς, κι έτσι θα είχε άφθονες ευκαι-ρίες να δοκιμάσει την αποφασιστικότητά του χωρίς να μπει σε τέ-τοιο κόπο. Χρέος του ανθρώπου δεν είναι να τοποθετείται σε μια τέ-τοια στάση απέναντι στην κοινωνία, αλλά να διατηρείται στη στάση εκείνη στην οποία τον φέρνει η υπακοή στους νόμους της δικής του ύπαρξης, οι οποίοι ποτέ δεν πρόκειται να έρθουν σε αντίθεση με μια δίκαια κυβέρνηση, αν δηλαδή τύχει και συναντήσει ποτέ του κάποια τέτοια.

Ο λόγος που έφυγα από το δάσος ήταν το ίδιο σημαντικός με εκείνον που με είχε σπρώξει να πάω εκεί. Ισως να μου φάνηκε ότι είχα ακόμα αρκετές ζωές να ζήσω και δεν μπορούσα να αφιερώσω άλλο χρόνο σ' αυτήν εδώ. Είναι εκπληκτικό το πόσο εύκολα και χω-ρίς να το καταλάβουμε διολισθαίνουμε σε ένα συγκεκριμένο αυλάκι, πόσο εύκολα περιχαρακωνόμαστε, κατασκευάζοντας το δικό μας στρωτό δρόμο. Δεν είχα εγκατασταθεί εκεί ούτε μια εβδομάδα καλά καλά και τα βήματά μου σχημάτισαν ένα μονοπάτι από την πόρτα μου ως την όχθη της λίμνης. Και μολονότι έχουν περάσει πέντε ή έξι χρόνια από την τελευταία φορά που βάδισα πάνω σ' αυτό, είναι ακό-μα ευδιάκριτο. Είναι αλήθεια ότι φοβήθηκα μήπως μπλεχτεί σ' αυτό

* Honore Riqueuti comte de Mirabeau (1749-1791): Γάλλος επαναστάτης. (Σ.τ.Μ.)

Page 409: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 409

κάποιος άλλος κι έτσι φρόντισα να κρατηθεί ανοιχτό. Η επιφάνεια της γης είναι τόσο μαλακή, που τα βήματα των ανθρώπων εύκολα αποτυπώνονται πάνω της· το ιδιο ισχύει και για τα μονοπάτια στα οποία ταξιδεύει ο νους. Πόσο φθαρμένες κάι σκονισμένες πρέπει λοιπόν να είναι οι δημοσιές του κόσμου - πόσο βαθιά τα χαντάκια της παράδοσης και των συμβάσεων! Δεν επιθυμούσα να κλείσω κα-μπίνα για το ταξίδι αυτό, αλλά να το απολαύσω στο κατάρτι και πά-νω στο κατάστρωμα του κόσμου, αφού από εκεί θα είχα την καλύτε-ρη θέα του φεγγαριού ανάμεσα στα βουνά. Κι ούτε τώρα θέλω να κατέβω στις καμπίνες.

Τουλάχιστον ένα πράγμα έμαθα σίγουρα από το πείραμά μου: ότι αν κάποιος προχωρά με σιγουριά προς την κατεύθυνση των ονείρων του και προσπαθεί να ζήσει τη ζωή που έχει φανταστεί, θα συναντή-σει απρόσμενα την επιτυχία, σε στιγμές που δε θα το περιμένει. Θα αφήσει μερικά πράγματα πίσω του, θα περάσει ένα αόρατο σύνορο. Νέοι, παγκόσμιοι και πιο φιλελεύθεροι νόμοι θα αρχίσουν να τίθε-νται σε ισχύ γύρω του και μέσα του. Ή, αλλιώς, οι παλιοί νόμοι θα επεκταθούν και θα επανερμηνευθούν υπέρ του με πιο φιλελεύθερο τρόπο και θα ζει από εκεί και στο εξής με την άδεια μιας υψηλότε-ρης τάξης πλασμάτων. Όσο περισσότερο απλοποιεί τη ζωή του, τόσο πιο απλοί θα του φαίνονται οι νόμοι του σύμπαντος και η μοναξιά δε θα 'ναι πια μοναξιά, ούτε η φτώχεια θα 'ναι φτώχεια, ούτε η αδυνα-μία αδυναμία. Αν χτίσατε κάστρα στον αέρα, αυτό δε σημαίνει πως η δουλειά σας θα πάει χαμένη. Αφού εκεί τα χτίσατε, σημαίνει πως εκεί πρέπει να είναι. Βάλτε τώρα τα θεμέλια από κάτω τους.

Πόσο γελοία είναι η απαίτηση της Αγγλίας και της Αμερικής να μιλά ο κόσμος με τρόπο που να τον καταλαβαίνουν! Ούτε οι άνθρω-ποι, ούτε τα μανιτάρια μεγαλώνουν έτσι. Αες και αυτό είναι το ση-μαντικό, λες και δεν υπάρχουν αρκετοί που να σας καταλαβαίνουν όπως κι αν μιλάτε. Λες και η Φύση δεν μπορεί να στηρίξει παρά μό-νο ένα επίπεδο συνεννόησης, λες και δεν μπορεί να ζήσει τόσο τα πουλιά όσο και τα τετράποδα, τόσο τα πλάσματα που πετούν όσο κι εκείνα που σέρνονται, λες και οι καλύτερες λέξεις είναι το όπα και

Page 410: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

410 W A L D E N ^

το άιντε, που τα καταλαβαίνουν και τα βόδια. Αυτό που φοβάμαι πιο πολΰ απ' όλα είναι να μην είναι αρκετά εξωφρενική η έκφραση μου - να μην μπορέσει να πλανηθεί αρκετά μακριά από τα στενά όρια της καθημερινής μου εμπειρίας, έτσι που να καταφέρει να γίνει επαρκές όχημα της αλήθειας για την οποία είμαι πεπεισμένος. Εξω-φρενική, υπερβολική! Εξαρτάται από το μέτρο του καθενός. Ο απο-δημητικός βούβαλος που αναζητά καινούργιους βοσκότοπους σε άλ-λα μήκη και πλάτη δε φτάνει σε υπερβολή την αγελάδα, που την ώρα του αρμέγματος κλοτσά τον κουβά, πηδά πάνω από το φράχτη και τρέχει πίσω από το μοσχαράκι της. Επιθυμώ να μιλήσω δίχως όρια, σαν άνθρωπος σε μια στιγμή εγρήγορσης προς ανθρώπους που βρί-σκονται κι εκείνοι σε μια δική τους παρόμοια στιγμή. Διότι είμαι πε-πεισμένος πως ακόμα και η πιο μεγάλη υπερβολή μου δεν επαρκεί οΰτε καν για να θέσει τα θεμέλια μιας αληθινής έκφρασης. Ποιος άνθρωπος που άκουσε ποτέ του μουσική μπορεί να φοβηθεί μήπως μιλήσει ποτέ του ξανά με τρόπο εξωφρενικό; Ως προς το μέλλον και τις εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει, πρέπει να ζούμε ήρεμα και χα-λαρά στην πρώτη γραμμή, με το περίγραμμά μας θολό και ομιχλώ-δες. Οι σκιές μας παρουσιάζουν μια αδιόρατη εξάτμιση προς τον ήλιο. Η ρευστή αλήθεια των λόγων μας πρέπει να προδίδει διαρκώς την ανεπάρκεια των δηλώσεών μας, που μοιάζουν με το ίζημα που κατακάθεται στις κοίτες των ποταμών. Η αλήθεια τους μεταφράζε-ται αμέσως· το μόνο που απομένει είναι το μνημείο της κυριολεξίας τους. Οι λέξεις που εκφράζουν την πίστη και την ευσέβειά μας δεν είναι συγκεκριμένες· κι όμως, είναι τόσο σημαντικές και ευωδιαστές όσο και το λιβάνι για τις θεότητες.

Γιατί θα πρέπει πάντοτε να χαμηλώνουμε προς τις πιο αμβλυμένες αισθήσεις μας και να υμνούμε την πράξη μας αυτή ως κοινή λογική; Η πιο κοινή λογική απ' όλες είναι η λογική του ανθρώπου που κοιμά-ται, την οποία και εκφράζει με το ροχαλητό. Κάποιες φορές έχουμε την τάση να βάζουμε εκείνους που έχουν μυαλό μιάμιση φορά όσο ο μέσος άνθρωπος στην ίδια κατηγορία με εκείνους που η διανοητική τους ικανότητα υστερεί κατά το ήμισυ απέναντι στο μέσο όρο, επειδή

Page 411: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 411

είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε μονάχα το ένα τρίτο του πνεύματος τους. Υπάρχουν άνθρωποι που θα έβρισκαν σφάλμα ακόμα και στο ρόδινο χροομα της αυγής, αν δηλαδή έμπαιναν ποτέ στον κόπο να ξυ-πνήσουν τόσο νωρίς. «Προσποιούνται», όπως διαβάζω, «ότι οι στίχοι του Καμπίρ* έχουν τέσσερα διαφορετικά νοήματα - ψευδαίσθηση, πνεύμα, νόηση και το εξωτερικό δόγμα των Βεδών». Όμως στη χώρα αυτή προκαλεί δυσαρέσκεια το γεγονός ότι μπορούν να δεχτούν τα γραπτά κάποιου περισσότερες από μία ερμηνείες. Η Αγγλία προσπα-θεί να θεραπεύσει το σάπισμα της πατάτας* δε θα βρεθεί άραγε κα-νείς να αναζητήσει μια θεραπεία για το σάπισμα του μυαλοΰ, που και πιο διαδεδομένη ασθένεια είναι και πιο θανατηφόρα;

Δε θεωρώ ότι τα γραπτά μου διακρίνονται για την ασάφειά τους, ωστόσο θα ήμουν υπερήφανος αν δεν έβρισκε κανείς κάποιο μεγα-λύτερο ελάττωμα σε αυτά από εκείνο που βρήκαν κάποιοι Νότιοι αγοραστές πάγου στη λίμνη Ουόλντεν: τους ενόχλησε, λέει, το γαλά-ζιο χρώμα του πάγου, το οποίο αποτελεί απόδειξη της καθαρότητάς του, σαν να ήταν λασπωμένος, κι αντί γι' αυτόν προτίμησαν τον πάγο του Κέιμπριτζ που είναι λευκός αλλά έχει γεΰση από φύκια. Η αγνό-τητα που αγαπά ο άνθρωπος μοιάζει με τις ομίχλες που περιζώνουν τον κόσμο και όχι με το γαλανό αιθέρα πέρα από αυτόν.

Κάποιοι μας ζαλίζουν τα αυτιά λέγοντας ότι εμείς οι Αμερικανοί, και γενικά οι σύγχρονοι άνθρωποι, είμαστε διανοητικοί νάνοι σε σύ-γκριση με τους αρχαίους ή και με τους ανθρώπους της ελισαβετιανής εποχής ακόμα. Όμως τι νόημα έχει αυτή η σύγκριση; Ο ζωντανός σκύλος είναι προτιμότερος από το νεκρό λιοντάρι.** Πρέπει δηλαδή κάποιος να πάει να κρεμαστεί επειδή του έλαχε να ανήκει στη φυλή των Πυγμαίων, αντί να προσπαθήσει να γίνει όσο καλύτερος Πυγ-μαίος μπορεί; Ας ασχοληθεί λοιπόν ο καθένας με τη δουλειά του και ας προσπαθήσει να πραγματώσει εκείνο για το οποίο προορίζεται.

* Ινδός μυστικιστής ποιητής του 15ου αιώνα. (Σ.τ.Μ) ** «Ο κΰων ο ζων αυτός αγαθός υπέρ τον λέοντα τον νεκρόν» - Εκκλησιαστής 9:4.(Ζτ.Μ)

Page 412: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

412 W A L D E N ^

Γιατί θα πρέπει να κυνηγάμε με τόση απόγνωση την επιτυχία, γιατί θα πρέπει να καταπιανόμαστε με τόσο απεγνωσμένα εγχειρή-ματα; Εάν κάποιος δε συντονίζει το βήμα του με το βήμα των συ-ντρόφων του, αυτό ίσως οφείλεται στο ότι ακολουθεί ένα διαφορετι-κό τυμπανιστή. Ας προχωρά με το ρυθμό της μουσικής που αντιλαμ-βάνεται ο ίδιος, όποιο κι αν είναι το τέμπο της, όσο μακρινή κι αν ακούγεται. Δεν είναι ανάγκη να ωριμάζει κανείς όσο γρήγορα ωρι-μάζει μια μηλιά ή μια βελανιδιά. Γιατί να βιαστεί να μετατρέψει την άνοιξή του σε καλοκαίρι; Εάν η κατάσταση των πραγμάτων για την οποία είμαστε πλασμένοι δεν έχει έρθει ακόμη, τι αξία έχει οποια-δήποτε πραγματικότητα την οποία μπορούμε να θέσουμε ως υποκα-τάστατο της κατάστασης αυτής; Ας μη ναυαγήσουμε σε μια μάταιη πραγματικότητα. Γιατί να κάνουμε τόσο κόπο να χτίσουμε έναν ου-ρανό από γαλάζιο γυαλί πάνω από τα κεφάλια μας, αφοΰ είναι σί-γουρο πως, μόλις τελειώσει, θα εξακολουθούμε να ατενίζουμε μέσα από αυτόν τα αληθινά, αιθέρια ουράνια που βρίσκονται πολΰ πιο πάνω, σαν να μην υπήρχε το τεχνητό αυτό εμπόδιο που οι ίδιοι κατα-σκευάσαμε;

Στην πόλη Κουροΰ υπήρχε κάποτε ένας καλλιτέχνης που πάσχιζε να φτάσει την τελειότητα. Μια μέρα του μπήκε στο μυαλό η ιδέα να φτιάξει ένα ραβδί. Σκεπτόμενος ότι ο χρόνος αποτελεί συστατικό στοιχείο των ατελών έργων ενώ στα τέλεια έργα δεν υπεισέρχεται καθόλου, είπε μέσα του: το ραβδί που θα φτιάξω θα είναι τέλειο από όλες τις απόψεις, ακόμα και αν αφιερώσω ολόκληρη τη ζωή μου σ' αυτό. Πήγε αμέσως στο δάσος για να βρει το κατάλληλο ξΰλο, απο-φασισμένος να χρησιμοποιήσει το καλύτερο υλικό. Καθώς έψαχνε, απορρίπτοντας το ένα ξΰλο μετά το άλλο, ένας ένας οι φίλοι του τον εγκατέλειπαν, αφοΰ γερνοΰσαν και πέθαιναν, ενώ ο ίδιος δε γερ-νοΰσε οΰτε λεπτό. Η επικέντρωσή του σε ένα μοναδικό σκοπό, η αποφασιστικότητά του και η μεγάλη του ευσέβεια τον είχαν προικί-σει, εν αγνοία του, με αιώνια νεότητα. Καθώς δεν είχε έρθει σε κα-νένα συμβιβασμό με το χρόνο, ο χρόνος έμενε παράμερα και μονά-χα αναστέναζε από μακριά, βλέποντας ότι δεν μποροΰσε να τον νι-

Page 413: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 413

κήσει. Πριν μπορεσει να βρει ένα ξΰλο που να είναι τέλειο από όλες τις απόψεις, η πόλη Κουροΰ ειχε γίνει ένας σωρός από ερείπια. Κά-θισε πάνω σε έναν από τους τύμβους της για να ξεφλουδίσει το ξΰλο του. Ώσπου να το φέρει στο κατάλληλο σχήμα, η δυναστεία των Κα-νταχάρ είχε φτάσει στο τέλος της. Με τη μΰτη του ραβδίου έγραψε στην άμμο το όνομα του τελευταίου της φυλής εκείνης κι έπειτα ξα-νάπιασε τη δουλειά του. Μέχρι να τελειώσει με τη λείανση και το γυάλισμα του ξΰλου, ο αστέρας Κάλπα έπαψε να είναι ο πολικός αστέρας. Και πριν χαράξει το έμβλημα και τοποθετήσει την κεφαλή του ραβδίου, στολισμένη με πολύτιμους λίθους, ο Βράχμα είχε ξυ-πνήσει και αποκοιμηθεί πολλές φορές. Γιατί όμως τα αναφέρω όλα αυτά; Μόλις έβαλε την τελευταία πινελιά στο έργο του, ξαφνικά το ραβδί φάνηκε να μεγαλώνει μπροστά στα μάτια του καλλιτέχνη, ώσπου έγινε το πιο όμορφο από όλα τα δημιουργήματα του Βράχμα. Κατασκευάζοντας το ραβδί αυτό, είχε φτιάξει ένα νέο σύστημα, έναν ολοκληρωμένο, πανέμορφο κόσμο με τέλειες αναλογίες, στον οποίο τη θέση των παλιών πόλεων και δυναστειών που χάθηκαν εί-χαν πάρει νέες, πιο όμορφες και πιο ένδοξες. Και τώρα, παρατηρώ-ντας τα ροκανίδια, φρέσκα ακόμα, στα πόδια του, ο καλλιτέχνης κα-τάλαβε πως για τον ίδιο και το έργο του ο χρόνος που είχε κυλήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν ήταν παρά μια ψευδαίσθηση, ότι δεν είχε περάσει περισσότερος καιρός από εκείνον που χρειάζεται για να βγει μια μονάχα σπίθα από το μυαλό του Βράχμα και να ανάψει το προσάναμμα ενός θνητού μυαλού. Το υλικό του ήταν αγνό, το ίδιο και η τέχνη του. Πώς λοιπόν θα μπορούσε το αποτέλεσμα να μην εί-ναι θαυμαστό;

Όποια εικόνα κι αν δώσουμε σε κάποιο ζήτημα, τελικά καμία δε θα μας στηρίξει τόσο καλά όσο η αλήθεια. Αυτή μονάχα ταιριάζει. Τις περισσότερες φορές δε βρισκόμαστε εκεί που βρισκόμαστε, αλ-λά απλώς σε λάθος θέση. Εξαιτίας της αστάθειας της φύσης μας, υποθέτουμε μια κατάσταση και βάζουμε τον εαυτό μας μέσα, με αποτέλεσμα να έχουμε να αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα δύο κατα-στάσεις, πράγμα που κάνει τη διαφυγή μας δυο φορές πιο δύσκολη.

Page 414: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

414 W A L D E N ^

Τις οΓΓίγμές της λογικής μας ασχολούμαστε μονάχα με τα γεγονότα, με την κατάσταση που πράγματι υφίσταται. Πες αυτό που έχεις να πεις, όχι αυτό που πρέπει. Οποιαδήποτε αλήθεια είναι προτιμότερη από την αυταπάτη. Ρώτησαν τον Τομ Χάιντ το γανωτή λίγο πριν τον κρεμάσουν αν ειχε τίποτε να πει. «Να πείτε στους ραφτάδες», είπε, «να μην ξεχνάνε να δένουν έναν κόμπο στην κλωστή τους πριν κά-νουν την πρώτη βελονιά». Η προσευχή του συντρόφου του που κρε-μάστηκε μαζί του έχει πια ξεχαστεί.

Όσο δύσκολη κι αν είναι η ζωή σας, αντιμετωπίστε την και ζήστε τη. Μην την αποφεύγετε, μην τη βρίζετε. Είναι λιγότερο άθλια απ' όσο είστε εσείς οι ίδιοι. Όσο πιο πλούσιοι γίνεστε, τόσο πιο φτωχή μοιάζει. Εκείνος που ψάχνει διαρκώς για ελαττώματα, τα βρίσκει, ακόμα και στον παράδεισο. Αγαπάτε τη ζωή σας, κι ας είναι φτωχι-κή. Μπορείτε να περάσετε κάποιες ευχάριστες, συνταρακτικές, έν-δοξες ώρες ακόμη και στον οίκο των απόρων. Το ηλιοβασίλεμα κα-θρεςρτίζεται στα τζάμια του οίκου των απόρων με το ίδιο θάμπος με το οποίο καθρεφτίζεται και στα παράθυρα της έπαυλης. Το χιόνι λιώνει μπροστά σε κάθε πόρτα την ίδια μέρα της άνοιξης. Ένας ήρεμος νους μπορεί να ζήσει το ίδιο ικανοποιημένος και με το ίδιο ευχάριστες σκέψεις στο φτωχοκομείο και στο παλάτι. Οι άποροι της μικρής μας πόλης συχνά μου φαίνεται σαν να ζουν τις πιο ανεξάρτη-τες ζωές απ' όλους. Ίσως απλά να είναι αρκετά μεγαλόψυχοι ώστε να μπορούν να δέχονται την ελεημοσύνη των άλλων χωρίς να ενο-χλούνται. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταδέχονται να ζουν με έξοδα του δήμου. Πολΰ συχνά όμως καταδέχονται μια χαρά να ζουν με ανέντιμα μέσα, πράγμα που κανονικά θα έπρεπε να θεωρείται πιο επαίσχυντο. Καλλιεργείτε τη φτώχεια σαν βότανο σε περιβόλι, σαν φασκόμηλο. Μην μπαίνετε και πολΰ στον κόπο να αποκτάτε καινούργια πράγματα, είτε για ρούχα πρόκειται είτε για φίλους. Επισκευάστε τα παλιά* επιστρέι|π;ε σ' αυτά. Δεν αλλάζουν τα πράγ-ματα, εμείς αλλάζουμε. Πουλήστε τα ρούχα σας και κρατήστε τις σκέψεις σας. Ο Θεός θα φροντίσει να μη σας λείψουν οι παρέες και οι κοινωνικές συναναστροφές. Αν βρισκόμουν περιορισμένος σε μια

Page 415: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 415

γωνιά του παταριού όλη μου τη ζωή, σαν αράχνη, ο κόσμος θα ήταν για μένα το ιδιο μεγάλος, όσο θα είχα συντροφιά τις σκέψεις μου. Ο φιλόσοφος λέει: «Από ένα στρατό με τρία τάγματα, μπορεί κάποιος να απομακρύνει το στρατηγό, δημιουργώντας έτσι αταξία* όμως ακόμα και από τον πιο εξαθλιωμένο και χυδαίο άνθρωπο, δεν μπο-ρεί να απομακρύνει κανείς τις σκέψεις του»*. Μην αναζητάτε με τό-σο άγχος να αναπτυχθείτε, να δεχτείτε όσο το δυνατόν περισσότερες επιδράσεις, να γίνετε ένα όργανο που πάνω του θα παίζουν οι άλ-λοι. Όλα αυτά δεν είναι παρά κατασπατάληση της ενέργειάς σας και περισπασμοί. Η ταπεινοφροσύνη, όπως η σκοτεινιά, αποκαλύ-πτει τα ουράνια φοατα. Οι σκιές της ένδειας και της αθλιότητας μα-ζεύονται γύρω μας και «ιδού! Η πλάση εκτείνεται μπροστά μας».** Πολλά είναι εκείνα που μας θυμίζουν ότι ακόμα και αν τύχαινε να αποκτήσουμε τα πλούτη του Κροίσου, οι στόχοι και τα μέσα μας πρέπει να παραμείνουν στην ουσία τα ίδια. Επιπλέον, αν η φτώχεια περιορίζει το εύρος των εμπειριών σου, αν για παράδειγμα δεν μπο-ρείς να αγοράσεις βιβλία και εφημερίδες, τότε περιορίζεσαι σης πιο σημαντικές και ζωτικές εμπειρίες: αναγκάζεσαι να ασχοληθείς μέ το υλικό που δίνει την περισσότερη ζάχαρη και το περισσότερο άμυλο, σαν να λέμε. Η ζωή κοντά στο κόκαλο είναι πιο γλυκιά. Η φτώχεια μας προστατεύει από το να γίνουμε επιπόλαιοι. Κανείς δε χάνει πο-τέ σε ένα χαμηλότερο επίπεδο επιδεικνύοντας μεγαλοψυχία σε κά-ποιο ανώτερο. Ο περιττός πλούτος μονάχα περιττά πράγματα μπορεί να αγοράσει. Δε χρειάζονται χρήματα για να αγοράσει κανείς τα απαραίτητα της ψυχής.

Ζω σε μια γωνιά ενός μολυβένιου τείχους, που στην κατασκευή του πρόσθεσαν στο μολύβι και λίγο κράμα μετάλλου από εκείνο που φτιάχνουν τις καμπάνες. Συχνά, την ώρα της μεσημεριανής μου ανά-παυσης, φτάνει στα αυτιά μου ένας μπερδεμένος θόρυβος, ένα κου-δούνισμα απ' έξω. Είναι ο θόρυβος που κάνουν οι σύγχρονοί μου.

* Κομφούκιος,Ανάλεκτα. (Σ.τ.Μ.) ** Joseph Blanco White (1775-1841): Άγγλος ποιητής. {Σ.τ.Μ.)

Page 416: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

416 W A L D E N ^

Οι γείτονες μου διηγούνται τις περιπέτειες τους με διάσημους κυρί-ους και κυρίες, με προσωπικότητες που συναντοΰν στα δείπνα. Εμέ-να όμως όλα αυτά με αφήνουν το ιδιο αδιάφορο όσο και το περιεχό-μενο των εφημερίδων. Το ενδιαφέρον και οι συζητήσεις αυτού του είδους επικεντρώνονται κυρίως στην εμφάνιση και στους τρόπους. Όμως η κότα πάντα μένει κότα, όπως κι αν την ντύσεις. Μου μιλούν για την Καλιφόρνια και το Τέξας, για την Αγγλία και τις Ινδίες, για τον Εντιμότατο Κΰριο Τάδε από την Τζώρτζια ή τη Μασαχουσέτη, για όλα αυτά τα παροδικά και φευγαλέα φαινόμενα, ώσπου μου 'ρχεται να πηδήξω από το παράθυρο στην αυλή και να το βάλω στα πόδια, όπως εκείνος ο Μαμελοΰκος μπέης που γλίτωσε τη σφαγή πη-δώντας από το παράθυρο στο άλογό του. Νιώθω χαρά όταν έρχομαι σε ισορροπία - όχι όταν περπατώ με επισημότητα και με συγχρονι-σμένο βήμα στις παρελάσεις, αλλά όταν καταφέρνω και βαδίζω μαζί με το Χτίστη του σύμπαντος - όχι όταν ζω στον αεικίνητο, νευρικό, φουριόζικο και κοινότοπο Δέκατο Ένατο Αιώνα, αλλά όταν στέκο-μαι ή κάθομαι σκεπτικός και τον βλέπω να περνά. Μα τι γιορτάζουν τέλος πάντων οι άνθρωποι; Όλοι τους συμμετέχουν σε κάποια οργα-νωτική επιτροπή, δεν περνά ώρα που να μην περιμένουν κάποιον να βγάλει λόγο. Βάζουν το Θεό στην ίδια μοίρα με τον εκάστοτε πρόε-δρο και θεωρούν τον Γουέμπστερ* ευαγγελιστή του. Μου αρέσει να ζυγιάζομαι, να αφουγκράζομαι, να έλκομαι από εκείνο που με τρα-βά με τη μεγαλύτερη δύναμη και έχει το μεγαλύτερο δικαίωμα πάνω μου - όχι να βάζω το χέρι στο δείκτη της ζυγαριάς, προσπαθώντας να δείξω πως ζυγίζω λιγότερο, ούτε να υποθέτω καταστάσεις, αλλά να κοιτάζω την κατάσταση που έχω μπροστά μου. Να ταξιδεύω στο μοναδικό μονοπάτι που μπορώ, στο οποίο καμία δύναμη δεν μπορεί να μου αντισταθεί. Δε με ικανοποιεί διόλου να ξεκινώ να χτίζω μια καμάρα πριν βάλω γερά θεμέλια. Ας σταματήσουμε πια τα παιδικά παιχνίδια πάνω στο λεπτό πάγο. Παντού υπάρχει στέρεος πυθμένας.

* Daniel Webster (1782-1842): Αμερικανός γερουσιαστής από τη Μασαχουσέτη, δεινός ρήτορας. (Σ.τ.Μ.)

Page 417: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 417

Διάβασα κάπου την εξής ιστορία: Ένας καβαλάρης ροοτησε ένα αγόρι αν ο βάλτος που απλωνόταν μπροστά του ειχε στέρεο βυθό. Το αγόρι του απάντησε πως είχε. Σε λίγο, όμως, το άλογο του ταξι-διώτη είχε βυθιστεί στο βάλτο ως τα λουριά της σέλας του. «Μα δε μου είπες ότι ο βυθός του βάλτου ήταν στέρεος;» ρώτησε ο καβαλά-ρης το αγόρι. «Κι έτσι είναι», του απάντησε εκείνο. «Απλά δεν έχεις φτάσει ακόμα οΰτε στα μισά». Έτσι συμβαίνει και με τους βάλτους και τις κινούμενες άμμους της κοινωνίας* και όποιος το γνωρίζει εί-ναι πράγματι σοφός, σαν το αγόρι της ιστορίας. Μονάχα όσα σκε-πτόμαστε, όσα λέμε ή κάνουμε σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις εί-ναι καλά. Δε θα 'θελα να είμαι ένας από αυτοΰς τους ανόητους που καρφώνουν ένα καρφί σε σκέτο στόκο ή σοβά* μια τέτοια πράξη θα μου στερούσε τον ΰπνο. Δώστε μου ένα σορυρί και αφήστε με να ψά-ξω για το τούβλο και το ξΰλο που κρύβονται από κάτω. Ποτέ μη βα-σίζεστε στο στόκο. Καρφώστε το καρφί σας με δύναμη και προσοχή, έτσι που να μπορείτε να ξυπνάτε τη νύχτα και να σκέφτεστε με ικα-νοποίηση το έργο σας - ένα έργο για το οποίο δε θα ντρεπόσασταν να επικαλεστείτε τη Μούσα. Συν Αθηνά και χείρα κίνει. Κάθε καρφί που καρφώνετε θα πρέπει να αποτελεί άλλο ένα πριτσίνι στη μηχανή του σύμπαντος, τη δουλειά της οποίας εκτελείτε εσείς.

Από την αγάπη, από το χρήμα και τη δόξα προτιμώ την αλήθεια. Κάθισα κάποτε σ' ένα τραπέζι στο οποίο τα φαγητά και τα κρασιά έρεαν σε αφθονία και όπου όλοι οι συνδαιτυμόνες συμπεριφέρονταν με δουλοπρέπεια, ενώ απουσίαζαν παντελώς η ειλικρίνεια και η αλήθεια. Έφυγα πεινασμένος από το αφιλόξενο εκείνο δείπνο. Η συντροφιά ήταν τόσο ψυχρή όσο τα παγωτά που πρόσφεραν για επι-δόρπιο. Δε χρειαζόταν πάγος για να τα παγώσουν. Μου μιλούσαν για την ηλικία των κρασιών και για τη φήμη της κάθε σοδειάς, όμως εγώ είχα στο μυαλό μου ένα πιο παλιό, ή πιο νέο, και πιο καθαρό κρασί, μιας σοδειάς πολύ πιο ένδοξης, που οι οικοδεσπότες μου δεν το είχαν κι ούτε μπορούσαν να το αγοράσουν. Το ύφος, η οικία, η έκταση του οικοπέδου και η «διασκέδαση» δε μου λένε τίποτα. Πέ-ρασα να επισκεφτώ το βασιλιά, αλλά με έβαλε και περίμενα στον

Page 418: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

418 W A L D E N ^

προθάλαμο του και συμπεριφέρθηκε σαν να μην ήταν ικανός να προσφέρει φιλοξενία. Υπήρχε ένας άνθρωπος στη γειτονιά μου που ζοΰσε μέσα στην κουφάλα ενός δέντρου. Οι τρόποι του ήταν στ' αλή-θεια αντάξιοι ενός βασιλιά. Καλύτερα να είχα πάει να επισκεφτώ εκείνον.

Για πόσο καιρό θα καθόμαστε άπραγοι κάτω από τα υπόστεγά μας, εξασκώντας αρετές ανώφελες και μουχλιασμένες, που την αχρηστία τους αποδεικνύει οποιαδήποτε εργασία; Είναι σαν να ξε-κινά κανείς τη μέρα του με μετάνοιες, τη στιγμή που έχει προσλάβει εργάτες για να του μαζέψουν τις πατάτες από το χωράφι, και το απόγευμα να προσποιείται χριστιανική ταπεινοφροσύνη και φιλαν-θρωπία, με καλά υπολογισμένη καλοσύνη! Αναλογιστείτε την υπερη-φάνεια της παρηκμασμένης κινέζικης αυτοκρατορίας, τον τελματω-μένο εφησυχασμό και την αυταρέσκεια της ανθρωπότητας. Η γενιά μας αναπαύεται και συγχαίρει τον εαυτό της που είναι ο τελευταίος απόγονος μιας επιφανούς δυναστείας* και στη Βοστόνη, στο Λονδί-νο, στο Παρίσι και στη Ρώμη, με τη σκέψη στους αρχαίους προγό-νους της, μιλά όλο ικανοποίηση για την πρόοδο που έχει κάνει η ίδια στην τέχνη, στην επιστήμη και στη λογοτεχνία. Ορίστε: να τα πρακτι-κά των φιλοσοφικών συλλόγων και οι δημόσιοι έπαινοι των Μεγά-λων Ανδρών! Όπως ο καλός Αδάμ, που συλλογιέται την ίδια του την αρετή: «Ναι, έχουμε κάνει πράξεις σπουδαίες κι έχουμε τραγουδή-σει τραγούδια θεϊκά, που δε θα πεθάνουν ποτέ» - όσο θα τα θυμό-μαστε εμείς, συμπληρώνω εγώ. Που είναι η γνώση και οι σπουδαίοι άνδρες του πολιτισμού των Ασσυρίων, των Αιγυπτίων, των Βαβυλω-νίων; Πόσο νέοι είμαστε ως φιλόσοφοι και ως εμπειριστές! Δεν υπάρχει ούτε ένας από τους αναγνώστες μου που να έχει ζήσει μια γεμάτη, ανθρώπινη ζωή. Η εποχή που διανύουμε ίσως να μην είναι παρά η άνοιξη της ζωής του ανθρώπινου γένους. Μπορεί εδώ στο Κόνκορντ να περάσαμε επτά χρόνια φαγούρας, όμως ακόμα δεν εί-δαμε τα δεκαεπτά χρόνια της πληγής των ακριδών. Δε γνωρίζουμε παρά μόνο τη λεπτή μεμβράνη που περιβάλλει τη σφαίρα πάνω στην οποία ζούμε. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν κατέβηκαν ποτέ τους

Page 419: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 419

δυο μέτρα κάτω από την επιφάνεια, οΰτε πήδηξαν ποτέ τους δυο μέ-τρα πάνω από αυτή. Δε γνωρίζουμε που βρισκόμαστε. Εκτός αυτοΰ, σχεδόν τη μισή μας ζωή την περνάμε σε ΰπνο βαθΰ. Και παρ' όλα αυτά θεωρούμε τους εαυτούς μας σοφούς και είμαστε μάστορες στην επιφανειακή τάξη. Πόσο βαθιοί στοχαστές, πόσο φιλόδοξα πνεύμα-τα είμαστε στ' αλήθεια! Καθώς στέκομαι και παρατηρώ το έντομο που σέρνεται ανάμεσα στις πευκοβελόνες του δάσους, πασχίζοντας να μου κρυςττει, καθώς αναρωτιέμαι γιατί κάνει άραγε τόσο ταπει-νές σκέψεις και προσπαθεί να κρύψει το κεφάλι του από μένα, που θα μπορούσα στο κάτω κάτω να είμαι ευεργέτης του, κάποιος που θα πρόσφερε στη φυλή του μια σπουδαία πληροφορία, μου έρχεται στο νου ο μεγαλύτερος Ευεργέτης, η Διάνοια που στέκεται πάνω από εμένα, το ανθρώπινο έντομο.

Υπάρχει στον κόσμο μια διηνεκής εισροή νέων πραγμάτων, κι όμως εμείς εξακολουθούμε να ανεχόμαστε την πιο απίστευτη πλήξη και τη ρουτίνα. Δε χρειάζεται παρά να σας θυμίσω το είδος των κη-ρυγμάτων τα οποία κάθεται κι ακούει ο κόσμος στις πιο πεφωτισμέ-νες χώρες. Περιέχουν λέξεις όπως «αγαλλίαση» και «θλίψη», που όμως δεν είναι παρά οι προσταγές των ψαλμών, τους οποίους τρα-γουδάμε με τις απωθητικές, ένρινες φωνές μας, ενώ μέσα μας εξα-κολουθούμε να πιστεύουμε στο κοινότοπο και το ποταπό. Νομίζουμε πως φτάνει μονάχα να αλλάζουμε τα ρούχα μας. Λένε πως η βρετα-νική αυτοκρατορία είναι τεράστια και σεβαστή και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν πρώτη παγκόσμια δύναμη. Δεν πιστεύουμε ότι πίσω από κάθε άνθρωπο βρίσκεται μια παλίρροια και μια άμπωτη που μπορεί να παρασύρει τη βρετανική αυτοκρατορία σαν ξυλαρά-κι, φτάνει να το βάλει στο μυαλό του. Ποιος ξέρει τι είδους πληγή του Φαραώ θα αναδυθεί στη συνέχεια από τη γη; Η διακυβέρνηση του δικού μου κόσμου δε διαμορφώθηκε σε συζητήσεις με κρασί με-τά το δείπνο, όπως έγινε με την κυβέρνηση της Βρετανίας.

Η ζωή μέσα μας μοιάζει με το νερό του ποταμού. Μπορεί φέτος να φουσκώσει περισσότερο από κάθε άλλη φορά και να πλημμυρί-σει τα ξεραμένα από τον ήλιο υψίπεδα* μπορεί αυτή να είναι η πολυ-

Page 420: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

420 W A L D E N ^

ταραχή χρονιά μας, η χρονιά εκείνη που θα πνίξει όλους μας τους νεροπόντικες. Εδώ που κατοικούμε δεν ήταν πάντα στεριά. Πέρα μακριά, στην ενδοχώρα, διακρίνω τις ξέρες που έγλειφε παλιά το ρέμα, πριν αρχίσει η επιστήμη να καταγράφει τις πλημμύρες του. Ποιος δεν έχει ακούσει εκείνη την ιστορία που έκανε κάποτε το γύ-ρο όλης της Νέας Αγγλίας, για ένα δυνατό και όμορφο σκαθάρι που βγήκε από το ξερό ξΰλο ενός παλιού τραπεζίου από μηλιά, το οποίο στεκόταν στην κουζίνα ενός αγρότη για εξήντα ολόκληρα χρόνια, πρώτα στο Κονέκτικατ κι έπειτα στη Μασαχουσέτη; Το σκαθάρι λοι-πόν εκείνο βγήκε από ένα αυγό που είχε εναποθέσει ο γονιός του ακόμα πιο πολλά χρόνια πριν, όταν το ξΰλο ήταν ακόμα ζωντανό δέ-ντρο, όπως φάνηκε από το μέτρημα των κύκλων που σχημάτιζε ο κορμός του δέντρου. Αρκετές εβδομάδες πριν κάνει την εμφάνιση του άκουγαν το θόρυβο που έκανε καθώς ροκάνιζε το ξύλο για να βγει και το αυγό μάλλον είχε εκκολαφθεί από τη ζέστη που έβγαζε ένα σαμοβάρι που είχαν ακουμπήσει στο τραπέζι. Ποιος δεν αισθά-νεται την πίστη του στην ανάσταση και στην αθανασία να δυναμώνει ακούγοντας μια τέτοια ιστορία; Ποιος ξέρει τι είδους πανέμορφο, (ρτερωτό πλάσμα - που το αυγό του βρισκόταν θαμμένο για πολλούς αιώνες κάτω από τα αναρίθμητα, ομόκεντρα στρώματα της ξύλινης, στεγνής ζωής της κοινωνίας, τοποθετημένο πριν από πολλά χρόνια ανάμεσα στο φλοιό και στον πυρήνα του νεαρού, πράσινου δέντρου, ενός δέντρου το οποίο σταδιακά μετατράπηκε σε εικόνα και ομοίω-ση του ίδιου του του τάφου, ένα πλάσμα που το θόρυβο που κάνουν τα σαγόνια του καθώς ροκανίζουν το ξύλο τον ακούει εδώ και χρό-νια η έκπληκτη ανθρώπινη οικογένεια, καθισμένη στο γιορτινό της τραπέζι - μπορεί να ξεπηδήσει σε ανύποπτο χρόνο από το πιο παρα-κατιανό έπιπλο, από το πιο άχρηστο απολειφάδι της ανθρώπινης κοινωνίας, για να απολαύσει επιτέλους την καλοκαιρινή ζωή του;

Δεν ισχυρίζομαι ότι ο Τζον και ο Τζόναθαν* θα τα συνειδητοποι-

* Θεατρικοί χαρακτήρες της εποχής, προσωποποιήσεις της Αγγλίας και της Αμε-ρικής, αντίστοιχα. (Σ.τ.Μ.)

Page 421: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

Κ Α Τ Α Κ Λ Ε Ι Δ Α 421

ήσουν όλα αυτά* είναι τέτοιος ο χαρακτήρας της κάθε αυριανής ημέ-ρας, ώστε το πέρασμα του χρόνου από μόνο του δε ψϊάνει για να ξη-μερώσει. Το φως που μας τυφλώνει είναι για μας όμοιο με σκοτάδι. Η μόνη μέρα που ξημερώνει είναι εκείνη που μας βρίσκει ξύπνιους. Η αυγή έχει και συνέχεια. Ο ήλιος δεν είναι παρά ένα άστρο του πρωινού.

Page 422: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 423: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

CAVELL, STANLEY, The Senses of Walden (Oi αισθήσεις του Ουόλντεν)

University of Chicago Press, Σικάγο, 1992.

H A R D I N G , WALTER, The VaHomm Walden (Σχολιασμένη έκδοση του

Ουόλντεν), Washington Square Press, Ν έ α Υόρκη, 1963.

KAZIN ALFRED, An American Procession: The Major American Writers

from 1830-1930 - The Crucial Century fMia αμερικανική πομπή: Οι μεί-

ζονες Αμερικανοί συγγραφείς από το 1830 έως το 1930 - Ο κρίσιμος αι-

ώνας), Alfred Α. Knopf, Ν έ α Υόρκη, 1984.

LEBEAUX, RICHARD, Young Man Thoreau (Ο νεαρός Θορώ), University

of Massachusetts Press, Αμχερστ, 1977.

MATHIESSEN, P.O., American Renaissance (Αμερικανική αναγέννηση),

Oxford University Press, Ν έ α Υόρκη, 1941.

OATES, JOYCE CAROL, «Against Nature» (Ενάντια στη φυση) στο On

Nature: Nature, Landscape, and Natural History (Περί ορυσεως: Φυση, το-

πίο και φυσική ιστορία), επιμ. Daniel Halpern, North Point Press, Σαν

Φρανσίσκο, 1987.

SHANLEY, J. L Y N D O N , The Making of Walden (H δημιουργία του Ουόλ-

ντεν), University of Chicago Press, Σικάγο, 1966.

T H O R E A U , H E N R Y D A V I D , The Illustrated Walden (To εικονογραφημέ-

νο Ουόλντεν), επιμ. J. Lyndon Stanley, Princeton University Press, Πρίν-

στον, 1973.

T H O R E A U , H E N R Y D A V I D , The Journal of Henry David Thoreau (Τα

ημερολόγια του Χένρι Ντέιβιντ Θορώ) (14 τόμοι), Houghton Mifflin, Βο-

στόνη, 1949.

Page 424: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

424 W A L D E N ^

THOREAU, HENRY DAVID, The Wntings of Henry D. Thoreau: Walden

(Τα γραπτά του Χένρι Ντ. Θορώ: Ουόλντεν) επιμ. J. Lyndon Stanley,

Princeton University Press, Πρίνοπον, 1971.

WHITE, E.B. «Α Slight Sound at Evening» ( Έ ν α ς ανεπαίσθητος βραδινός

ήχος) στο Essays of E.B. White (Δοκίμια του E.B. White), Harper and

Row, Νέα Υόρκη, 1977.

Page 425: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ^

Χρονολογικός πίνακας ^^

Οικονομία ^^

Που έζησα και γιατί

Διάβασμα ^^^

Φωνές

Μοναξιά

Επισκέπτες ^^^

Το χωράφι με τις φασολιές 215

Το χωριό ^^^

Οι λίμνες ^^^

Το αγρόκτημα Μπέικερ ^^^

Οι υψηλότεροι νόμοι ^^^

Άγριοι γείτονες ^^^

Σπιτική θαλπωρή ^^^

Παλαιότεροι κάτοικοι και χειμωνιάτικοι επισκέπτες 331

Τα ζώα του χειμώνα 349

Η λίμνη το χειμώνα ^^^

Άνοιξη ^^^ Κατακλείδα 404

Επιλεγμένη βιβλιογραφία 423

Page 426: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau
Page 427: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau

TO ΒΙΒΛΙΟ TOY HENRY D. THOREAU WALDEN

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ & ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΚΕΔΡΟΣ»

ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΕ 1.500 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΣΤΙΣ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΒΥΡΩΝΟΣ 9, ΔΑΦΝΗ, ΤΗΛ. 210-97.51.207 ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 2007

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ «ΚΕΔΡΟΣ» Γ. ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ 3, ΑΘΗΝΑ 106 78

ΤΗΛ. 210-38.02.007-210-38.09.712 FAX: 210-33.02.655

2η ΕΚΔΟΣΗ - 1.000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Page 428: Walden ή Η Ζωή Στο Δάσος - Henry D. Thoreau