Χαρακτηριστικά της παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησης

Θεωρητικό υπόβαθρο Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη Δεκέμβριος 2011

Χαρακτηριστικά της παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησηςΠαραδοσιακή Παραδοσιακή

ποίησηποίησηΜοντέρνα ποίησηΜοντέρνα ποίηση

Έμμετρος στίχος-ποιητικοίΚανόνες Εντοπισμός του θέματος

του ποιήματος Ποιητικό λεξιλόγιο Στίξη κανονική Διατήρηση των κοινών

νοημάτων των λέξεων Λογική ανάπτυξη του

θέματος Έλλογη νοηματική

αλληλουχία Τίτλος δηλωτικός του

περιεχομένου Ποιητικές εικόνες Τήρηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων Έμμετρη + “ποιητικό”

λεξιλόγιο, λυρισμός + σύμβολο κατανοητό → λογική ή έλλογη συστοιχία

Λυρισμός (έκφραση συναισθημάτων)

Ελεύθερος στίχος- απόρριψη στίχου – χωρίς ισοσύλλαβο στίχο

Καθημερινό λεξιλόγιο- εκφραστική λιτότητα Ακανόνιστη στίξη Πολυσημία, νέα νοηματική φόρτιση λέξεων-

χρήση συμβόλων Καθημερινό λεξιλόγιο Σκοτεινότητα του νοήματος -συνειρμός Χωρίς στροφικές, αλλά με ποιητικές ενότητες Γόνιμη σύνδεση με τις ευρωπαϊκές αισθητικές

αναζητήσεις (μοντερνισμός-υπερρεαλισμός) έμφαση στο νέο, στην αλλαγή, στη ρήξη με το παρελθόν.

Δυσνόητη ποίηση-άλογο στοιχείο Τίτλος προβληματικός, νοηματικά ανενεργός ελεύθερος στίχος + καθημερινό “πεζό”

λεξιλόγιο + δραματικότητα + σύμβολο σκοτεινό → άλογη συστοιχία

Προτάσεις αποσπασματικές Ελλειπτικές φράσεις , υπαινικτική έκφραση Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων Δραματικότητα

Αθηναϊκός ρομαντισμός 1830-1880

• Αθηναϊκός ρομαντισμός 1830-1880 Χαρακτηριστικά

• Το ιδανικό της αρχαίας δόξας • Ανεδαφικός ρομαντισμός • Στροφή στο παρελθόν (αρχαίο και πρόσφατο) • Χρήση καθαρεύουσας • Μελαγχολική διάθεση που φτάνει στην

απαισιοδοξία και εμμονή θανάτου • Έκφραση χαλαρή και ύφος πομπώδες

Αθηναϊκός ρομαντισμός 1830-1880

• Αθηναϊκός ρομαντισμός 1830-1880 Χαρακτηριστικά

• Το ιδανικό της αρχαίας δόξας • Ανεδαφικός ρομαντισμός • Στροφή στο παρελθόν (αρχαίο και πρόσφατο) • Χρήση καθαρεύουσας • Μελαγχολική διάθεση που φτάνει στην

απαισιοδοξία και εμμονή θανάτου • Έκφραση χαλαρή και ύφος πομπώδες

Παραδοσιακή ποίηση

ΠΟΙΗΤΗΣ

5

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνεινα φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει.

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει,σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει.

Χορτάρια εβγήκαν εις τη γη, τα δεντρουλάκια ανθίσα

10

κι από τσ' αγκάλες τ' ουρανού γλυκύς βορράς εφύσα.Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο,

γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά εγρικάτο.Ολόχαρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει,εγέλαν η ανατολή κι η δύση καμαρώνει.

15

Ο ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζειμε λάμψη,κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει.

Χαμοπετώντας τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσα,στα κλωναράκια των δέντρων έσμιγαν κι εφιλούσα.

Β. Κορνάρος ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ [ΗΡΘΕΝ Η ΩΡΑ ΚΙ Ο ΚΑΙΡΟΣ](Ε' μέρος)

Παραδοσιακή ποίηση

Παραδοσιακή ποίησηΜούχρωμα

Ο τίτλος του ποιήματος λειτουργεί σε δύο επίπεδα· το ένα, το κυριολεκτικό, αναφέρεται στον φυσικό και ατμοσφαιρικό διάκοσμο: κυριαρχεί το λυκόφως, κάτι ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι· το δεύτερο, το

μεταφορικό, τοποθετεί αυτή την ατμόσφαιρα στις καρδιές των ανθρώπων. Η φύση, δηλαδή, και οι καρδιές των ανθρώπων παρουσιάζονται σε μια απόλυτη συστοιχία.

Φυσάει τ' αεράκι μ' ανάλαφρη φόρακαι τες τριανταφυλλιές αργά σαλεύει·

στες καρδιές και στην πλάση βασιλεύειρόδινο σούρουπο, ώρα μυροφόρα,

χρυσή θυμητικών ονείρων ώρα,που η ψυχή τη γαλήνη προμάντευει,την αιώνια γαλήνη, και αγναντεύει

σα για στερνή φορά κάθε της γνώρααξέχαστη· ξανθές κρινοτραχήλες

αγάπες, γαλανά βασιλεμέναμάτια ογρά και φιλιά και ανατριχίλεςκαι δάκρυα· πλάνα δώρα ζηλεμένα

της ζήσης, που αχνοσβιέται και τελειώνεισαν το θαμπό γιουλί που ολοένα λιώνει.

Παραδοσιακή Ζωγραφική

Bouguereau, 1825 – 1905 Νικ. Λύτρας, Επιστροφή από το πανηγύρι της Πεντέλης

Μεταίχμιο- Κ.Π Καβάφης -Σατραπεία

5

Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένοςγια τα ωραία και μεγάλα έργα

η άδικη αυτή σου η τύχη πάνταενθάρρυνσι κι επιτυχία να σε αρνείται·να σ' εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,

10

και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις

(η μέρα που αφέθηκες κι ενδίδεις),και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,

και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη

15

που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.

Και συ τα δέχεσαι με απελπισίααυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.

Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι' άλλα κλαίει·

20

τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,τα δύσκολα και τ' ανεκτίμητα Εύγε·

την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.Αυτά πού θα σ' τα δώσει ο Αρταξέρξης,αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·

και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.

Η Γενιά του ’30

Η Γενιά του ’30

Από το 19ο κιόλας αιώνα, είχαν γίνει στην Ευρώπη πολλές αλλαγές, που έχουν σχέση με την εξέλιξη της επιστήμης και τη δομή της κοινωνικής οργάνωσης και οδηγούν βαθμιαία στην ανατροπή των καθιερωμένων αξιών. Παράγοντες αυτών των αλλαγών είναι τα εξής πνευματικά ή επαναστατικά κινήματα που μας είναι γνωστά και από την ιστορία: ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση, ο Ρομαντισμός, η Βιομηχανική Επανάσταση, η Ρωσική Επανάσταση. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και ορισμένες εξελίξεις, που σημειώνονται στο χώρο της επιστήμης και της φιλοσοφίας, με τις θεωρίες των Δαρβίνου, Μαρξ, Νίτσε, Μπερξόν και Φρόιντ.

Μοντέρνα ποίηση • Η παραδοσιακή ποίηση που ανταποκρινόταν στην παλιά

τάξη πραγμάτων, δεν μπορεί πλέον να εκφράσει όλες αυτές τις μεταβολές που έχουν συντελεστεί. Γιατί οι παραπάνω αλλαγές επενεργούν και στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος αισθανόταν τη σχέση του με τον κόσμο, επηρεάζουν δηλαδή την ευαισθησία του. Για να εκφράσει αυτή τη διάλυση ευαισθησίας του ανθρώπου, η ποίηση έπρεπε να βρει καινούριους εκφραστικούς τρόπους. Η ευρωπαϊκή ποίηση το επιχείρησε με τα κινήματα του φουτουρισμού, του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού.

Μοντέρνα ποίηση Η ελληνική, καθυστερημένα σχετικά με την Ευρώπη, με τη γενιά του ’30. Οι ποιητές της γενιάς του ’30, με βάση τις αρχές του συμβολισμού και του υπερρεαλισμού, ανανεώνουν την ελληνική ποίηση. Βασικά χαρακτηριστικά αυτής της ανανέωσης είναι ο ελεύθερος στίχος, η χρήση του λεξιλογίου της καθημερινής ομιλίας, η κατάργηση της λογικής αλληλουχίας του ποιήματος, του μέτρου, της ομοιοκαταληξίας κτλ.

Φορείς αυτής της αλλαγής είναι οι ποιητές Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Νικήτας Ράντος, Γιώργος Σαραντάρης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Ρίτσος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Μίλτος Σαχτούρης κ.ά.

Μοντέρνα ποίηση • Η παραδοσιακή ποίηση που ανταποκρινόταν στην παλιά

τάξη πραγμάτων, δεν μπορεί πλέον να εκφράσει όλες αυτές τις μεταβολές που έχουν συντελεστεί. Γιατί οι παραπάνω αλλαγές επενεργούν και στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος αισθανόταν τη σχέση του με τον κόσμο, επηρεάζουν δηλαδή την ευαισθησία του. Για να εκφράσει αυτή τη διάλυση ευαισθησίας του ανθρώπου, η ποίηση έπρεπε να βρει καινούριους εκφραστικούς τρόπους. Η ευρωπαϊκή ποίηση το επιχείρησε με τα κινήματα του φουτουρισμού, του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού.

Μοντέρνα ποίηση

• Τὸ 1931 κυκλοφορούσε στην Αθήνα μία λιγοσέλιδη, ποιητικὴ συλλογή: Γ. Σεφέρη, Στροφή. Τὸ όνομα ήταν άγνωστο στα λογοτεχνικὰ περιοδικὰ της εποχής καὶ παρουσιαζόταν για πρώτη φορά. Ο τίτλος της συλλογής είναι διφορούμενος: μπορεί νὰ είναι ένας όρος της στιχουργικής μονάχα, ἀλλὰ μπορεί καὶ νὰ σημαίνει μία πραγματικὴ «στροφή», μιὰ βαθύτερη ἀλλαγή. Τώρα τὸ ξέρουμε πὼς ο τίτλος είχε ἀσφαλώς αὐτὸ τὸ δεύτερο νόημα. Μὲ τὴ λιγοσέλιδη ποιητικὴ συλλογὴ ερχόταν στὴ νέα ελληνικὴ ποίηση μία ἀναπάντεχη ἀλλαγή, μιὰ πραγματικὴ «στροφή» - αὐτὸ ποὺ μας εγινε ἀπὸ τότε γνώριμο καὶ οικείο στὶς πολυποίκιλες παραλλαγές του.

ΤΟ ΨΩΜΙ

(Ο Μίλτος Σαχτούρης εμπνεύστηκε το ποίημα αυτό από την πείνα της

Κατοχής.)

Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό

ψωμί, είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό

ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίρι

έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω,

όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος, κι αυτή

μ’ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζε κομμάτια γνήσιο ουρανό

κι όλοι τώρα τρέχαν σ’ αυτή, λίγοι πήγαιναν στο ψωμί,

όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!

Ας μην το κρύβουμε. Διψάμε για ουρανό

Η τρελή ροδιάΟδυσσέα Ελύτη

Η τρελή ροδιάΟδυσσέα Ελύτη

Σ' αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάςσφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου σκιρτάει στο φως σκορπίζοντας το καρποφόρο γέλιο τηςμε ανέμου πείσματα και ψιθυρίσματα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου σπαρταράει με φυλλωσιές νιογέννητες τον όρθροανοίγοντας όλα τα χρώματα ψηλά με ρίγος θριάμβου;

Oταν στους κάμπους που ξυπνούν τα ολόγυμνα κορίτσιαθερίζουνε με τα ξανθά τους χέρια τα τριφύλλιαγυρίζοντας τα πέρατα των ύπνων τους, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου βάζει ανύποπτη μες τα χλωρά πανέρια τους τα φώταπου ξεχειλίζει από κελαηδισμούς τα ονοματά τους - πέστε μουείναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συνεφιά του κόσμου;

Oταν στους κάμπους που ξυπνούν τα ολόγυμνα κορίτσιαθερίζουνε με τα ξανθά τους χέρια τα τριφύλλιαγυρίζοντας τα πέρατα των ύπνων τους, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου βάζει ανύποπτη μες τα χλωρά πανέρια τους τα φώταπου ξεχειλίζει από κελαηδισμούς τα ονοματά τους - πέστε μουείναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συνεφιά του κόσμου;

Πέστε μου είναι η τρελή ροδιά που χαιρετάει τα μάκρητινάζοντας ένα μαντήλι φύλλα από δροσερή φωτιά,μια θάλασσα ετοιμόγεννη με χίλια δυο καράβια,με κύματα που χίλιες δυο φορές κινάν και πάνεσ' αμύριστες ακρογιαλιές - πέστε μου, είναι η τρελή ροδιάπου τρίζει τάρμενα ψηλά στο διάφανο αιθέρα;

Πανύψηλα με το γλαυκό τσαμπί που ανάβει κι' εορτάζειαγέρωχο, γεμάτο κίνδυνο, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου σπάει με φως καταμεσίς του κόσμου τις κακοκαιριές του δαίμοναπου πέρα ως πέρα την κροκάτη απλώνει τραχηλιά της μέραςτην πολυκεντημένη από σπαρτά τραγούδια - πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου βιαστικά ξεθηλυκώνει τα μεταξωτά της μέρας;

Σε μεσοφούστανα πρωταπριλιάς και σε τζιτζίκια δεκαπενταυγούστου,πέστε μου, αυτή που παίζει, αυτή που οργίζεται, αυτή που ξελογιάζει,τινάζοντας απ' τη φοβέρα τα κακά μαύρα σκοτάδια της,ξεχύνοντας στους κόρφους του ήλιου τα μεθυστικά πουλιά,πέστε μου, αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων,στο στήθος των βαθιών ονείρων μας, είναι η τρελή ροδιά;

Πανύψηλα με το γλαυκό τσαμπί που ανάβει κι' εορτάζειαγέρωχο, γεμάτο κίνδυνο, πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου σπάει με φως καταμεσίς του κόσμου τις κακοκαιριές του δαίμοναπου πέρα ως πέρα την κροκάτη απλώνει τραχηλιά της μέραςτην πολυκεντημένη από σπαρτά τραγούδια - πέστε μου είναι η τρελή ροδιάπου βιαστικά ξεθηλυκώνει τα μεταξωτά της μέρας;

Η αποκριά- Μίλτος ΣαχτούρηςΜακριά σ' ένα άλλο κόσμο γίνηκε αυτήη αποκριάτο γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους δρόμουςόπου δεν ανάπνεε κανείςπεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανόκατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τουςπου τους είχαν ξεχάσειέπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμοςμάτωνε τις καρδιές

μια γυναίκα γονατισμένηανάστρεφε τα μάτια της σα νεκρήμόνο περνούσαν φάλαγγες στρατιώτες εν δυοεν δυο με παγωμένα δόντιαΤο βράδυ βγήκε το φεγγάριαποκριάτικογεμάτο μίσοςτο δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσαμαχαιρωμένοΜακριά σ' ένα άλλο κόσμο γίνηκε αυτήη αποκριά.

τούτη η εποχήτου εμφυλίου σπαραγμού

δεν είναι εποχήγια ποίηση

κι άλλα παρόμοια:σαν πάει κάτι

ναγραφείείναιως αν

να γράφονταναπό την άλλη μεριά

αγγελτηρίωνθανάτου

Η ποίηση - Miro

“Θέλω να δολοφονήσω τη ζωγραφική” συνήθιζε να λέει ο Joan Miro, ο Ισπανός ζωγράφος που στις αρχές του 20ου αιώνα τάραξε τα νερά της τέχνης μαζί με τους υπόλοιπους σουρεαλιστές φίλους του. Η τέχνη του παραμένει ζωντανή σε μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.

.

«Η εμμονή της μνήμης» (1931)

.

Ποδηλάτης μεταμφιεσμένος σε τσολιά , 1936