Υπόγεια έργα κα ι αβεβαιότητα

Uncertainty in underground works

ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, I. Μετ./Μηχ. ΕΥΔΕ - ΟΣΥΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Η διακινδύνευση και η αβεβαιότητα κατά την φάση της μελετητικής προσέγγισης είναι συνήθεις καταστάσεις προερχόμενες από ένα συνδυασμό επί μέρους πηγών όπως είναι η

φύση της βραχομάζας, τα σφάλματα κατά την συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων, τ ις αβεβαιότητες των μοντέλων ανάλυσης και την αβεβαιότητα στην όλη διαδικασία προσέγγισης του προβλήματος. Μέσα από την παράθεση των στοιχείων που αφορούν την σήραγγα Αγίου Ηλία καταδεικνύεται ότι μια βασική πηγή της συνολικής αβεβαιότητας προκύmει από την αναγνώριση

των φυσικών διεργασιών που έχουν επηρεάσει τον θεωρούμενο σχηματισμό.

ABSTRACT : Risk and υncertainty dυ ring the phase of the design are common. They are coming from a combination of particυlar sources such as the nature of rockmass, the errors in collection and interpretation of the data, the uncertainties of the analytical models and the υncertainties in the adopted oνerall design procedure. Through the presentation of information regarding the Aghios Elias tunnel it is shown that the main source of the oνerall uncertainty comes from the υnderstanding of the natural processes that haνe influenced the formation of the rockmass.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η διακινδύνευση και η αβεβαιότητα κατά την φάση της μελετητικής προσέγγισης αλλά και

την κατασκευή των υπογείων έργων είναι συνήθεις καταστάσεις η έκταση των οποίων ποικίλει ανάλογα με την περίπτωση. Οι πηγές της αβεβαιότητας μπορούν να εντοπισθούν και να αναγνωρισθούν σε μ ία ποικιλία επί μέρους

πεδίων:

-Την σύμφυτη φυσική, χωρική και χρονική

μεταβλητότητα των χαρακτηριστικών μιας βραχομάζας.

-Σφάλματα κατά την συλλογή και καταγραφή στοιχείων και εργαστηριακών ελέγχων.

-Αβεβαιότητα στα μοντέλα ανάλυσης. -Αβεβαιότητα στην όλη διαδικασία

προσέγγισης του προβλήματος που μπορεί να προκύπτει από λάθη, παραλείψεις και

αδεξιότητα χειρισμού του προβλήματος ή μέρους αυτού .

207

Προφανώς πολλές από τις παραπάνω πηγές αβεβαιότητας εfναι αλληλοσυνδεόμενες σε βαθμό εξαρτώμενο από τα χαρακτηριστικά κάθε ειδικής περίmωσης.

Η αναγνώριση της αβεβαιότητας θα πρέπει να είναι μία συνεχής διαδικασία καθ ' όλη την μελετητική προσέγγιση . Ένα σύνηθες σφάλμα

σε μία σταδιακή μελετητική διαδικασfα είναι να μην αποτιμώνται σωστά ή να ξεχνιούνται οι αβεβαιότητες προηγούμενων σταδίων . Από την άποψη αυτή είναι βέβαιο ότι θα πρέπει να

υπάρξει μfα πολυδιάστατη και συνολική αντιμετώπιση και διαχείριση της αβεβαιότητας.

2. Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΒΡΑΧΟΜΑΖΑΣ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ

Από την φύση τους οι βραχομάζες εfναι περίπλοκοι σχηματισμοί που έχουν υποστεί μακροχρόνιες και πολυσύνθετες επιδράσεις.

Συνήθως στην σύσταση και δομή τους έχουν

ενσωματωθεf με αιτιατή σχέση , η γεωλογική και τεκτονική τους ιστορία . Η κατανόηση και

εξαντλητική διερεύνηση των επιδράσεων των

φυσικών διεργασιών που έχουν λάβει χώρα και έχουν επηρεάσει τον θεωρούμενο

σχηματισμό είναι ουσιώδους σημασίας για την καταγραφή και διαμόρφωση της πραγματικής

εικόνας, στον χρόνο που εξετάζεται το πρόβλημα.

Το υποκοριστικό DIANE με το οποίο ο καθηγητής Goodman αποκαλεί τις βραχομόζες είναι ιδιαίτερα επιτυχές, καθώς στην γενική τους μορφή πράγματι είναι aσυνεχείς,

ανομοιογενείς, aνισότροπες και μη γραμμικά ελαστικές. Επί πλέον οι ιδιότητές τους εξαρτώνται έντονα από την κλίμακα του θεωρούμενου δοκιμίου τόσο στον χώρο όσο

και στον χρόνο. Ο ακριβής προσδιορισμός των χαρακτηριστικών μιας βραχομόζας περιέχει πολλά στοιχεία και περιπλέκεται περισσότερο

από το γεγονός ότι θα πρέπει να συνδυαστούν

πολλές φυσικές διεργασίες (θερμικές, χημικές, υδρολογικές, μηχανικές, βιολογικές).

Λόγω των σύμφυτων χαρακτηριστικών και της φύσης της βραχομάζας, με το σημερινό επίπεδο γνώσης και τεχνολογικού περιβάλλοντος, φαίνεται απίθανο η

βραχομηχανική να μπορέσει να βρει ένα πλήρως συζευγμένο ντετερμινιστικό και

μηχανικό μοντέλο της. Οι βραχομόζες προσομοιάζουν περισσότερο προς ανοιχτό χαοτικά διασκορπιστικά συστήματα παρά σαν καλώς οργανωμένα κλειστό μη-διασκορπιστικό

Καρτεσιανά συστήματα . Η έρευνα με νέους κλάδους επιστημών όπως κβαντομηχανική ,τα νευρωνικό δίκτυα, η θεωρία των fυzzy logίc ,η θεωρία του χάους, τα αυτοοργανωμένα

συστήματα , υπόσχεται ριζικούς εναλλακτικούς τρόπους χαρακτηρισμού και μοντελοποίησης της βραχομόζας. Προφανώς ο χειρισμός

αυτών των νέων απόψεων προς το παρόν καλόν θα είναι να μείνε ι στα χέρια των εξειδικευμένων.

Γενικές αρχές που επιβεβαιώνουν αλλά και εξελίσσουν την μέχρι σήμερα γνώση των

κλασσικών αρχών μπορούν να κωδικοποιηθούν π.χ. Αν οι βραχομάζες

συμπεριφέρονται σαν χαοτικό συστήματα τότε, σύμφωνα με την θεωρία του χάους δεν

μπορούν να ελέγχονται ή να προβλέπεται η συμπεριφορά τους , ενώ θα πρέπει να θεωρηθεί σαν χίμαιρα άπιαστη η δυνατότητα να συλλεχθούν όλες οι πληροφορίες που

αφορούν μία βραχομάζα. Αποτέλεσμα της θεώρησης αυτής είναι ότι η χρήση των μοντέλων (φυσικών ή αριθμητικών) έχει αξία σαν ένας τρόπος κατανόηση των μηχανισμών aστοχίας ή της επικρατούσας παραμόρφωσης

208

ή για την διενέργεια πιθανών εναλλακτικών

σεναρίων και παραμετρικών αναλύσεων, παρά για απόληψη απόλυτων προβλέψεων συμπεριφοράς. Κόπου δε μέσα στην όλη θεώρηση και παρ· όλες τις προσπάθειες και

προόδους των επιστημονικών κλάδων μάλλον δεν έχουμε ξεφύγει από το επίπεδο της τέχνης και ο παλιός προσφιλής όρος «κρίση

μηχανικού» έχει ακόμη την αξία του και την θέση του (και όχι μόνο από συναισθηματική

θεώρηση των παλαιοτέρων).

3. ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ-ΠΟΙΧΕΙΩΝ

Η πρόσφατη πρόοδος στις νέες τεχνολογίες

έδωσε νέες δυνατότητες συλλογής και αξιολόγησης των δεδομένων και στοιχείων που χαρακτηρίζουν τις βραχομάζες. Στο σημερινό τεχνολογικό και οικονομικό

περιβάλλον είναι δυνατή η συλλογή μεγάλων αριθμών πληροφοριών, όπως επίσης και ο ποιοτικός τους έλεγχος. Πρέπει ωστόσο να επισημανθούν ορισμένες πλευρές που κάποιες φορές δεν είναι απολύτως κατανοητές ή ξεχνιούνται:

-Μεγάλες ποσότητες δεδομένων δεν απομακρύνουν τα προβλήματα αβεβαιότητας που είναι σύμφυτα στον χαρακτηρισμό της

βραχομόζας. -Θα πρέπει να αναγνωρισθούν τα

σημαντικό στοιχεία και δεδομένα για κάθε ειδικό πρόβλημα και περίmωση για να μην χαθούμε σε ένα πελώριο όγκο, δύσκολα αξιο­ποιήσιμων και αξιολογήσιμων πληροφοριών.

-0 συνδυασμός των απαιτούμενων στοιχείων με τους κώδικες ανάλυσης (και τα στοιχεία που μπορούν να χειρισθούν) πολλές φορές αφήνει χωρίς αξιολόγηση σημαντι κά

χαρακτηριστικό. -Η συλλογή στοιχείων και πληροφοριών

συνεχίζεται τόσο στην κατασκευή όσο ακόμη και την λειτουργία του έργου . Ένας έμπειρος μηχανικός κατά τις φάσεις της κατασκευής θα

μπορούσε να αντλήσει «φθηνές» πληροφορίες που μπορούν να αξιοποιηθούν,

π.χ. μέσα από κάποιες έμπειρες βάσεις δεδομένων.

-0 τρόπος παρουσίασης και ενσωμάτωσης των στοιχείων θα πρέπει να διευκολύνει την συμβατική τους διαχείριση χωρίς αμφισβητήσεις.

-Θα πρέπει να απαντάται με σαφήνεια πώς θα χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες μικρής κλίμακας (συνήθους δείγματος και λοιπές πληροφορίες πεδίου) για την εκτίμηση επιδόσεων και συμπεριφοράς μεγαλύτερης

κλίμακας. Η θεωρία των fuzzy logίc, μας

υπενθυμίζει ότι όσο πιο κοντά εξετάζουμε ένα σύνθετο και περίπλοκο πρόβλημα τόσο

αυξάνει η πιθανότητα η λύση να είναι ασταθής. Όσο η συνθετότητα αυξάνει , ακριβείς καταστάσεις χάνουν την έννοιά τους και σημαντικές καταστάσεις χάνουν την ακρίβειά τους.

-Ας μην ξεχνάμε ένα παλιό χρυσό κανόνα της ανάλυσης γνωστό ως GIGO (garbage ίn­

garbage out). Σκουπίδια βάζετε-σκουπίδια θα πάρετε.

-Για τις εκτιμώμενες παραμέτρους

πρόσθετες αναλύσεις ευαισθησίας φαίνονται το πλέον διαθέσιμο εργαλείο. Σε επίπεδο

υποδομής της χώρας είναι μάλλον απαραίτητη η καταγραφή κάποιων βασικών χαρακτη­

ριστικών (π.χ. αρχικό τασικό πεδίο).

4. ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

Είναι γεγονός ότι η εξέλιξη οδηγεί σε μοντέλα και κώδικες πολύπλοκους και δύσκολα διαχειρίσιμους, ενώ και το πλήθος των

απαραίτητων δεδομένων αυξάνει . Παράλληλα η ερμηνεία των αποτελεσμάτων και η

παρέμβαση της κρίσης του μηχανικού

καθίστανται συνεχώς και πιο δύσκολη έως αδύνατη. Από την άλλη μεριά δεν έχει βρεθεί ακόμη

«παγκόσμιο» μοντέλο που θα ήταν η λύση κάθε προβλήματος. Η χρησιμοποίηση των διαφόρων εμπορικών (ή μη) προγραμμάτων

και κωδίκων για την ανάλυση ενός

συγκεκριμένου προβλήματος πρέπει να έπεται της αποδείξεως της καταλληλότητάς τους. Είναι γεγονός ότι στη διεθνή επιστημονική κοινότητα έχουν παρουσιαστεί διάφορες τάσεις και ότι βρισκόμαστε σε ένα συνεχώς εξελισσόμενο επιστημονικό περιβάλλον. Πάντως πέρα από τις αβεβαιότητες που

αφορούν την φύση της βραχομάζας και τα δεδομένα, θα πρέπει να προσθέσουμε τις υποθέσεις και παραδοχές της υπολογιστικής διαδικασίας οι οποίες θα πρέπει πάντα να είναι αν όχι στην σκέψη μας, τουλάχιστον στην

πίσω μεριά του κεφαλιού μας και ας θυμόμαστε ότι ομογενή-ισότροπα-ελαστικά (γραμμικά ή μη) μέσα, απαντώντας συνήθως

μόνο στο περιβάλλον των μελετητικών γραφείων.

209

5. ΚΑΙ ΜΕτΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡ ΙΣΗ ΤΗΣ

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ;

Αφού αναγνωρίζεται η ύπαρξη όλων αυτών των πηγών αβεβαιότητας προκύmει θέμα διαχείρισής της. Οι εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης δεν είναι πολλοί .

α . Προσπαθούμε να την ξεχάσουμε είτε συνολικά είτε σε κάποια στάδια (μάλλον όμως

δεν την έχουμε αναγνωρίσει). β . Προσπαθούμε να την εξαλείψουμε εντε­

λώς (δεν έχουμε αναγνωρίσει την φύση της) .

γ . Προσπαθούμε να την ενσωματώσουμε

στην μελετητική προσέγγιση του προβλήματος. Είναι προφανές ότι οι παραπάνω δύο

πρώτες προσεγγίσεις εμπεριέχουν την έννοια της αντιπαράθεσης και της οίησης απέναντι στην βραχομάζα και το βουνό. Όπου επιχειρήσαμε κάτι τέτοιο το αποτέλεσμα δεν ήταν το καλύτερο . Η τρίτη άποψη περιέχει την έννοια της ενεργοποίησης των δυνατοτήτων που δίνει το ίδιο το υλικό μέσα από μία

διαδικασία επανατροφοδοσίας δεδομένων που συνεχώς συλλέγονται .

Δύο έννοιες που πρέπει να ενεργοποιηθούν στην συνεχώς εξελισσόμενη μελετητική προσέγγιση είναι η διασφάλιση ποιότητας και ο

τεχνικός έλεγχος αυτής. Η διασφάλιση ποιότητας ελέγχει την ορθότητα των ακολουθούμενων διαδικασιών. Ο τεχνικός

έλεγχος την ορθότητα και καταλληλότητα του τεχνικού περιεχομένου για την διαχείριση του συγκεκριμένου προβλήματος και παράλληλα

προσδιορίζει και συγκεκριμενοποιεί ποιες από

τις διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας απαιτούνται. Είνα ι γεγονός ότι ο ι παραπάνω έννοιες δεν είναι απόλυτα μορφοποιημένες σαν τυπικές διαδικασίες, πράγμα που θα τους έδινε σημαντικό βάρος και πλεονεκτήματα και προς την κατεύθυνση αυτή πρέπε ι να καταβληθεί αρκετά μεγάλη προσπάθεια καθώς

μπορούν πολλά να γίνουν για την απόληψη

ενός τελικού μελετητικού αποτελέσματος που

θα ελαχιστοποιεί την προς διαχείριση αβεβαιό­τητα. Προφανώς οι τυπικές διαδικασίες είναι προτιμητέες από την συνήθη περιστασιακή ή

όχι ανασκόπηση και έλεγχο των μελετών ή διαφόρων σταδίων της καθώς εξασφαλίζουν την διαφάνεια των χρησιμοποιούμενων

μεθόδων, την ιχνηλασιμότητα των μεθόδων ανάλυσης και των προκυmουσών απο­φάσεων και επιβεβαιώνουν την καταλληλότητα και ολοκλήρωση των ερευνών όλων των απαραίτητων παραμέτρων και συντελεστών. Ένα άλλο θέμα που απλά το αναφέρουμε

χωρίς ουσιαστικό να το θίξουμε είναι η

απαίτηση συμβατικής διαχείρισης των προβλημάτων που προκύπτουν . Κάποιες λύσεις είναι εφικτές και πρέπει να

προωθηθούν. Είναι κοινό αποδεκτό ότι η συμβατική διαχείριση των προβλημάτων της αβεβαιότητας που, πολύ ή λίγο , ενσω­ματώνεται στην μελέτη , κινείται στις παρυφές

των επιτρεπτών από το ισχύον νομικό καθεστώς ορίων.

6. Η ΣΗΡΑΓΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΗΛΙΑ

6.1 Γενικές πληροφορίες

Στα πλαίσια της υλοποίησης του σχεδιασμού των οδικών αξόνων της Δυτικής Ελλάδας εντάσσεται η κατασκευή της οδού που θα συνδέει την Ιόνια Οδό Αντίρριο- Ιωάννινα από το ύψος της παράκαμψης Αγρινίου με την υπό ανάπτυξη περιοχή Αστακού και από εκεί με τον Μύτικα. Η σήραγγα Αγίου Ηλία προβλέπεται

στην οριστική μελέτη οδοποιίας με συνολικό μήκος 650 μ. από τα οποία 20 μ. περίπου θα κατασκευαστούν ως cυt από coνer. Το αρχικό περιτύπωμα κυκλοφορίας της διαστάσεων 4,70 χ 7 (+ πεζοδρόμια πλότους 0,75 μ.)

τροποποιήθηκε στην πορεία σε 5 χ 8 (πεζοδρόμια πλάτους 1 μ.) με παράλληλη

προσαρμογή της διατομής χρήσης ώστε να ικανοποιηθούν απαιτήσεις κυκλοφορίας και

στρατιωτικών οχημάτων.

6.2 Αρχική μελετητική προσέγγιση

Η Υπηρεσία υιοθέτησε κατ · αρχάς μία

«γρήγορη» και «χαμηλού κόστους» μελετητική διαχείριση του προβλήματος. Το επίπεδο των

ερευνητικών εργασιών, η αναγνώριση των υπαρχουσών συνθηκών και σημαντικών παραμέτρων και οι διαδικασίες διαχείρισης της

μελετητικής προσέγγισης ήταν τέτοια ώστε τα επίπεδα αβεβαιότητας ήταν εξ αρχής υψηλά. Η σήραγγα θεωρήθηκε ότι θα ορυσσόταν στους εξής σχηματισμούς (από το Ανατολικό προς το

Δυτικό Μέτωπο): ι )Νεογενείς σχηματισμούς συνιστώμενους

από μάργες με ενδιαστρώσεις άμμου , οργανικής αργίλου, λατυποπαγών (εκτιμώμενο

μήκος σχηματισμού 384 μ .). ιι)Ασβεστολιθικούς σχηματισμούς του

Τριαδικού υποβάθρου με σημαντικά αναμενόμενα καρστικά έγκοιλα (εκτιμώμενο μήκος σχηματισμού 146 μ . με όχι ενιαία χαρακτηριστικά λόγω των πληρωμένων με

άργιλο και γύψο καρστικών εγκοίλων) και

210

ιιι) Αμμώδη άργιλο (εκτιμώμενο μήκος σχηματισμού 100 μ.).

Η βασική θεώρηση και παραδοχή ήταν ότι

δεν θα συναντηθεί νερό που μπορεί να επη­ρεάσει τις εργασίες. Το υπερκείμενο ποικίλει από 8 μ . στις εισόδους μέχρι 80 μ. μέγιστο. Οι γεωτεχνικές παράμετροι σχεδιασμού

που τελικά λήφθηκαν υπόψη έχουν ως εξής:

Νεογενείς σχηματισμοί:

Βάθος εκσκαφής 25 μ. : c=100 kPa, φ= 20° Ε= 70 ΜΡα

Βάθος εκσκαφής 50 μ .: c=150 kPa, φ=20° Ε=100 MPa

Βάθος εκσκαφής 75 μ .: c= 180 kPa, φ=20° Ε=150 MPa

γ= 21 kN/m3

Ασβεστόλιθοι τριαδι κοί: C=230 kPa, φ=30°, Ε=750 MPa, γ=24 kN/m3

Αμμώδης άργιλος: C=60 kPa, φ=20°, Ε= 50 MPa, γ=20 kN/m3

Η υπόθεση για το αρχικό τασικό πεδίο είναι Κο=Ο,5-0,7

Η μελετητική προσέγγιση υιοθέτησε μία πολυφασική εκσκαφή με πλευρικές στοές,

κεντρικό πυλώνα και τελικό ανάστροφο πυθμένα. Ανάλογα με τους επικρατούντες σχηματισμούς και το υπερκείμενο μορφώ­

θηκαν συνολικό επτά διατομές εκσκαφής και αντιστήριξης, οι οποίες για λόγους ενιαίας χρήσης του εξοπλισμού διαμορφώνονταν

τελικά με επτά φάσεις εκσκαφής με την εξής αλληλουχία και κατασκευαστική διαμόρφωση :

-Ανω τμήμα πλευρικών στοών (2 φάσεις) -Κάτω τμήμα πλευρικών στοών (2 φάσεις) -Κεντρικός πυλώνας (άνω και κάτω τμήμα 2

φάσεις)

-Ανάστροφο τόξο πυθμένα με 1 φάση). Τα μέτρα αντιστήριξης περιελάμβαναν

εκτοξευόμενο σκυρόδεμα 15-25 εκ , δικτυωτό

πλαίσια , παθητικά αγκύρια μήκους 6-8 μ. , ενώ προβλεπόταν εκτεταμένη χρήση θυσιαζομένων

αγκυρίων fiber glass για ενίσχυση του

κεντρικού πυλώνα και αντιστήριξη του μετώπου . Στην μελέτη περιελήφθη και ένα

αρκετά εκτεταμένο πρόγραμμα μετρήσεων και παρακολούθησης της συμπεριφοράς τόσο από υπόγειους όσο και επιφανειακούς μετρητικούς σταθμούς.

6.3 Τροποποιήσεις και οριστικοποίηση μελέ­της διάνοιξης και προσωρινής υποστήριξης.

Από την αρχή της κατασκευής έγινε κατανοητό ότι το υφιστάμενο επίπεδο της αβεβαιότητας

που είχε ενσωματωθεί στον σχεδιασμό,

απαιτούσε μία συνετή διαχείριση. Έτσι αποφασίσθηκε η μόρφωση ενός συστήματος

συγκέντρωσης πληροφοριών και η σταδιακή

ενσωμάτωση αυτών στην μελέτη του έργου . Λόγω μη έγκαιρης συντέλεσης των

απαλλοτριώσεων οι εργασίες ξεκίνησαν από την περιοχή του Δυτικού στομίου όπου

αναμενόταν κατά την αρχική προσέγγιση ο σχηματισμός της αμμώδους αργίλου , περιοχή στην οποία εστιάζεται η παρούσα

παρουσίαση . Η μελέτη διαμόρφωσης του μετώπου συντάχθηκε με βάση τις αρχικές

γεωτεχνικές παραμέτρους σχεδιασμού του σχηματισμού της αμμώδους αργίλου.

Η επιλογή των γεωτεχνικών παραμέτρων σχεδιασμού της αμμώδους αργίλου έχει γίνει κατ' εκτίμηση. Από γειτονικό αργιλικό σχημα­

τισμό ελήφθη η μετρηθείσα μονοαξονική αντο­χή αυτού μειωμένη λόγω της παρουσίας της άμμου κατά 40%, εκτιμήθηκε η γωνία τριβής φ=20° και υπολογίσθηκε η αντοχή c=60 kPa και το μέτρο ελαστικότητας Ε= 50 MPa.

Κατά την υλοποίηση της εκσκαφής για την

διαμόρφωση του μετώπου έκαναν αρχή να αναδεικνύονται οι ενσωματωμένες στο σχεδιασμό αβεβαιότητες, εντοπίζοντας την

αρχή τους στην γεωλογική θεώρηση και την αριθμητική υλοποίηση των παραμέτρων σχεδιασμού. Ο χαρακτηρισμός του σχηματι­σμού ως «αμμώδης άργιλος» που οδήγησε από γεωτεχνική άποψη σε εκτίμηση

μειωμένων χαρακτηριστικών δεν φάνηκε να επιβεβαιώνεται. Η μορφή του σχηματισμού ήταν μία βασική aργιλική μάζα εντός της οποίας «επέπλεαν» βραχώδη τεμάχια και ογκόλιθοι με εντονότατη διακύμανση μεγέθους (τάξεως εκατοστών έως μέτρων) και συγκέντρωσης. Το γεγονός ότι ο σχηματισμός

κοντά στην ελεύθερη επιφάνεια περιείχε σημαντικές ποσότητες αργιλ ικού υλικού και

λιγότερες βραχωδών τεμαχίων και ογκολίθων βοήθησε κατ· αρχάς στην ποιοτική προσέγγιση του προβλήματος όχι όμως και στην πλήρη ποσοτική καθώς ήταν αδύνατη μία ακριβής

ποσοτική προσέγγιση της υπάρχουσας κατάστασης.

Η παρουσία τεμαχών σημαντικών διαστάσεων με γεωτεχνικά χαρακτηριστικά πολύ διάφορα από αυτό της aργιλικής φάσης του σχηματισμού, έθεσε υπό επανεξέταση το αρχι κό βήμα της μελετητικής προσέγγισης που

είναι η επιλογή ενός συστήματος διάνοιξης και αντιστήριξης που να είναι κατάλληλο και συμβατό με τις εδαφικές συνθήκες αλλά και το τεχνολογικό επίπεδο του περιβάλλοντος στο οποίο εκτελείται η εργασία . Η επιλογή της

211

διάνοιξης της σήραγγας με την αρχικώς

προταθείσα μέθοδο των πλευρικών στοών, κεντρικό πυλώνα και τελικό ανάστροφο τόξο με συνολική εmά διακριτές φάσεις εκσκαφής,

κρίθηκε ότι δεν έδινε την ευελιξία αντιμετώπισης υλικών με πολύ διαφορετική

εκσκαψιμότητα και διατρησιμότητα. Από την μορφωθείσα εικόνα των εδαφικών και γεωλογικών συνθηκών κρίθηκε ότι η μέθοδος

διάνοιξης θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει εύκολα μεταβλητές και

αποκλίνουσες συνθήκες μηχανικών χαρακτηριστικών πετρώματος, ιδίως δε στην εύκολη διαμόρφωση του ορίου και περιγράμματος εκσκαφής. Το τελευταίο οδηγεί ευθέως στην απαίτηση συνολικής μείωσης

των περιγραμμάτων εκσκαφής των συνολικών

διαμορφούμενων φάσεων εκσκαφής. Έτσι πλέον το βασικό κριτήριο επιλογής μεθόδου

διάνοιξης εντοπίστηκε στην ευελιξία της μεθόδου διάνοιξης να αντιμετωπίσει τις νέες αποκαλυπτόμενες συνθήκες του θεωρούμενου σχηματισμού. Η πρόταση της αναδόχου η οποία και έγινε αποδεκτή περιελάμβανε την

εκσκαφή σε τρία στάδια δηλαδή πρώτη φάση (top heading) ύψους 5,8 μ . βαθμίδα ύψους 4 μ . και ανάστροφο τόξο πυθμένα ύψους 1,2 μ ..

Η πρόταση αυτή έγινε αποδεκτή και

υποστηρίχθηκε μ ε λεmομερή σχεδιασμό. Σε ότι αφορά τις γεωτεχνικές παραμέτρους σχεδιασμού έγινε κατ· αρχάς μία

λεmομερέστερη ανασκόπηση βιβλιογραφικών δεδομένων επί της επιρροής των βραχωδών

τεμαχίων στην διατμητική αντοχή aργιλικής στρώσης. Σε γενικές γραμμές τα αποτελέσματα ανασκόπησης μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εξής:

Προς το παρόν δεν υπάρχει ικανοποιητική γνώση αναφορικό με την διατμητική αντοχή αργίλου που περιέχει επιπλέοντα τεμάχια βράχου και για όλο το εύρος των δυνατών συγκεντρώσεων (από -0 % έως - 100 %). Συνήθως στην πράξη αγνοείται η όποια

επιρροή των βραχωδών τεμαχών κυρίως για δύο λόγους: 1) Δεν υπάρχει κοινή αποδεκτή συμφωνία

στην επιστημονική κοινότητα για την επιρροή και επίδραση των βραχωδών τεμαχών στην διατμητική αντοχή του υλικού, και

2) Το κόστος και η δυσκολία στην εκτέλεση εργαστηριακών δοκιμών με τον υπάρχοντα

εργαστηριακό εξοπλισμό, καθώς απαιτούνται μεγάλα συστήματα φόρτισης που να μπορούν να προσομοιώσουν τις πραγματικές συνθήκες του τασικού πεδίου .

Μέχρι σήμερα δεν έχει προσδιορισθεί ποσοτική σχέση μεταξύ περιεκτικότητας

βραχωδών τεμαχών και διατμητικής αντοχής. Ο ποιοτικός προσδιορισμός του φαινομένου

από τους Miller and Sowers (1957) δεν έχει αποκτήσει ποσοτική έκφραση. Η γενική αίσθηση πάντως από την αποτίμηση

δημοσιευμένων εργασιών είναι ότι η διατμητική αντοχή αυξάνει με την αύξηση του ποσοστού των βραχωδών τεμαχών σε στραγγισμένα δείγματα αργίλου.

Με βάση τα παραπάνω και την αναμενόμενη χαοτική μακροδομή (σε σχέση με το μέγεθος της κατασκευής) του σχηματι­

σμού αποφασίσθηκε να χρησιμοποιηθούν τα

αρχικώς προταθέντα γεωμηχανικά χαρακτηρι­στικό. Η απόφαση αυτή συνδυάστηκε με κά­ποιες άλλες αποφάσεις και τελικά αποδείχθηκε ότι δεν έπαιξε τον καθοριστικό ρόλο στην επιλογή των μέτρων αντιστήριξης. Οι απο­φάσεις αυτές σε γενικές γραμμές ήταν οι εξής:

Να θεωρηθεί το πέτρωμα ως συνεχές υλικό

και να γίνει αποδεκτή η διενέργεια των αναλύσεων με κώδικα πεπερασμένων στοιχείων. Προφανώς οι μετασχηματισμοί

που θεωρούνται για την μετατροπή του πετρώματος σε ισοδύναμο συνεχές υλικό ενσωματώνουν σημαντική αβεβαιότητα

στην υπολογιστική διαδικασία και θα

πρέπει να ληφθούν υπόψη στην διαδικασία λήψης άλλων αποφάσεων. Η παραπάνω

αναφερόμενη χαοτική μακροδομή και η

γενική δυσκολία και ασάφεια προσομοίωσής της έπαιξε τον ρόλο της στην απόφαση αυτή .

Τα μέτρα αντιστήριξης θα πρέπει να ενεργοποιούνται το ταχύτερο δυνατόν πλησίον του μετώπου για την αποφυγή

aποδιοργάνωσης του πετρώματος. Τούτο ουσιαστικά επιβεβαιώνεται και από την προκύπτουσα χαρακτηριστική γραμμή του

σχηματισμού. Θα πρέπει να αντιμετωπιστούν φαινόμενα

που αναμένονται και δεν υπεισέρχονται στην υπολογιστική διαδικασία . Σαν τέτοια

αναγνωρίστηκαν κατ' αρχάς: α) ρέοντα

(rυnning) εδάφη αναμένονται σε περιοχές που επικρατούν κοκκώδη υλικά και μπορούν να δώσουν aστάθειες π.χ. τύπου

καμινάδας. Η ροή στο μέτωπο της σήραγγας είναι συνάρτηση της γωνίας

τριβής του υλικού , του κατακόρυφου περιορισμού του μετώπου και του περιορισμού των όψεων παράλληλης προς

το μέτωπο, και β) παρουσία ογκολίθων είτε ενσωμστωμένων στην προς εκσκαφή μάζα

212

στο μέτωπο είτε στην περίμετρο της εκσκαφής.

Η αναφερόμενη παραπάνω χαοτική μακροδομή με έντονες διακυμάνσεις

μηχανικών ιδιοτήτων δημιουργεί έντονα aνισότροπο περιβάλλον και είναι επιθυμητός ο περιορισμός των μηχανικών

αυτών διαφοροποιήσεων στην μάζα του πετρώματος (παραμορφώσεις, τάσεις και

αντοχές). Τα τελικώς διαμορφωθέντα μέτρα αντιστήριξης συνίστανται συνοmικά στα εξής:

Διαμόρφωση πρώτης φάσης εκσκαφής tορ heading με το γνωστό elefant foot για την επαρκή θεμελίωση του μανδύα εκτοξευομένου

σκυροδέματος στατικού πάχους 25 εκ. (συνήθως οπλισμένο με μεταλλικό πλέγμα) και των μεταλλικών πλαισίων ΗΕΒ 120 ανά 1 μ .. Στην πρώτη φάση εκσκαφής τοποθετείται ανά

1 μ . δακτύλιος παθητικών αγκυρίων τσιμενταρισμένης πάκτωσης βάθους 6 μ . ενώ

προβλέπεται και προσωρινό ανάστροφο τόξο. Για το μέτωπο προβλέπονται θυσιαζόμενα αγκύρια fiber-glass εκτοξευόμενο σκυρόδεμα και διαμόρφωση ομπρέλας οροφής από

ελαφρούς δοκούς προπορείας βάθους 6 μ . με επικάλυψη 2 μ . Προβλέπεται επέκταση του μεταλλικού πλαισίου και στην δεύτερη εκσκαφή

(βαθμίδα).

Η μέχρι σήμερα (όπου έχει ολοκληρωθεί συνολικά η πρώτη φάση εκσκαφής σε μήκος

75 μ) κατάσταση περιληπτικά μπορεί να

αποτιμηθεί ως εξής: ι . Ο γεωλογικός σχηματισμός εντός του

οποίου διανοίγεται η σήραγγα παρουσιάζει την

μορφή μιας βασικής aργιλικής μάζας εντός της οποίας αιωρούνται βραχώδη τεμάχια διαστάσεων τάξεως εκατοστού έως μέτρων (καταλαμβάνοντας έως και το ήμισυ της διατομής εκσκαφής). Τα βραχώδη τεμάχη και

ογκόλιθοι αποτελούνται από σκούρους οργανικούς και κατά θέσεις δολομιτιωμένους ασβεστολίθους και κυρίως εβαπορίτες ενώ

έχουν εντοπισθεί και οργανικά νεογενή ιζήματα. Το ποσοστό των βραχωδών τεμαχίων

φαίνεται μικρότερο προς τα επιφανειακά στρώματα χωρίς όμως σαφή και περιγρόψιμη ποσοτική σχέση αύξησης του βάθους. Είναι γεγονός ότι αυτού του είδους ο σχηματισμός δε μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια με

σημειακή δειγματοληψία μιας γεώτρησης όπως έγινε στο αρχικό ερευνητικό πρόγραμμα .

ιι.τα πραγματικό επί τόπου μηχανικά χαρακτηριστικά του σχηματισμού είναι διάφορα από τα θεωρηθέντα κατά τις γεωτεχνικές

αναλύσεις. Η απόληψη ισοδύναμου συνεχούς

υλικού είναι μάλλον φαντασιακή θέσπιση για την ικανοποίηση απαιτήσεων διενέργειας

αναλύσεων . Η ποικιλία και διαφορετικότητα του σχεδιασμού θα απαιτούσε την προσομοίωση τουλάχιστον δέκα τυπικών διατομών που και πόλι θα ενσωμάτωναν για προφανείς λόγους υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας και πόλι με έντονα συζητήσιμη και αμφισβητήσιμη εφαρμοσιμότητα αφού ακόμη και η πλέον ευέλικτη μέθοδος

εμπεριέχει κάποιο χρόνο ετοιμότητας

ανταπόκρισης του κατασκευαστή. ιιι . Το σχετικά μικρό μήκος εφαρμογής της

συγκεκριμένης διατομής στον υπόψη σχηματισμό, συνδυαζόμενο με την απαραίτητη

περίοδο εκμάθησης και προσαρμογής του προσωπικού στις συνθήκες και απαιτήσεις του έργου και της μεθόδου εργασίας, δεν έδωσε την δυνατότητα σημαντικών τροποποιήσεων της αρχικής προσέγγισης των μέτρων αντιστήριξης. Οι σημαντικότερες από αυτές τις τροποποιήσεις εντοπίζονται στα παρακάτω:

-Μη εφαρμογή θυσιαζομένων αγκυρίων στο μέτωπο της εκσκαφής. Η ευστάθεια του

μετώπου κρίνεται ικανοποιητική τα δε προβλήματα εντοπίζονται στην ύπαρξη μη συνεκτικών λατυποπαγών , κροκαλοπαγών και γενικά συμπεριφορές «ρεόντων» σχηματισμών και κυρίως την ευστάθεια ογκολίθων που εντοπίζονται στην εκσκαmόμενη μάζα και ιδlως στο περίγραμμα και όριο της εκσκαφής.

Η συνεισφορά των αγκυρlων αυτών στην αντιμετώπιση τέτοιου είδους aστοχιών είνα ι μικρή.

-Μη κατασκευή του προβλεπόμενου προσωρινού ανεστραμμένου τόξου στο ήμισυ του ανωτέρω μήκους ιδίως σε περιοχές

εμφάνισης και επικρότησης μεγάλων ογκολίθων.

ιν . Ενας αριθμός κατασκευαστικών

ρυθμίσεων και λεmομερειών αποδεικνύονται ιδιαίτερα σημαντικές για την απόληψη έντεχνης κατασκευής. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

-Άμεση ετοιμότητα εφαρμογής εκτοξευομένου σκυροδέματος σε οποιαδήποτε

χρονική στιγμή του κύκλου εργασίας. -Διαμόρφωση της εκσκαφής στο elefant

foot για την επαρκή έδραση του μεταλλικού

πλαισίου. -Εξασφάλιση σε κάθε περίπτωση της

επαφής μεταξύ των στοιχείων υποστήριξης και περιβάλλοντος πετρώματος ιδίως στις

περιοχές των υπερεκσκαφών . -Ορθή επιλογή εlδους και μεγέθους

εξοπλισμού π.χ. η διάτρηση των οπών των αγκυρίων είναι επιθυμητή και επιβεβλημένη με

213

την ελάχιστη ποσότητα νερού ή και τελείως

ξηρή. ν . Παρ · ότι τα φορτία των αγκυρίων έχουν

μέχρι στιγμής μικρές τιμές, έχει διατηρηθεl η διάταξή τους στη λογική της «ομογενοποίησης» του έντονα aνισότροπου πετρώματος.

νί. Οι ελαφρού τύπου δοκοί προπορείας μέχρι τώρα λειτουργούν ικανοποιητικά για την προστασία του μετώπου στα πλαlσια συγκριτικών οικονομικών εναλλακτικών

εφαρμόσιμων επιλογών. Η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται στην

περίπτωση παρουσίας κοκκωδών τεμαχών μη συνεκτικού χαρακτήρα ή πολύ μεγάλων αποσπώμενων ογκολίθων.

νίί . Η συνεισφορά του παραμένοντος εδαφικού πυρήνα στην ευστάθεια του πυρήνα

είναι απολύτως θετική .

6.4 Περαιτέρω ενέργειες

Η και κατά τα ανωτέρω αναγνώριση και επιβεβαίωση του ενσωματωμένου στην μελέτη σημαντικού ποσοστού αβεβαιότητας, οδήγησε

στην ανάγκη μεlωσης αυτού με όλα τα διατιθέμενα μέσα και εργαλεία . Προς την

κατεύθυνση αυτή αποφασίστηκε η άμεση τοποθέτηση των οργάνων μέτρησης των

επιφανειακών σταθμών (κλισόμετρα μηκυνσιόμετρα) με παράλληλη δειγματοληψία

των διενεργούμενων γεωτρήσεων, εργασία που βρίσκεται σε εξέλιξη . Οι πρώτες ενδείξεις

δείχνουν τις παρακάτω διαφοροποιήσεις από την αρχική προσέγγιση :

-Σε τρεις γεωτρήσεις που διέτρησαν το τριαδικό υπόβαθρο η ποιότητα της βραχομάζας είναι καλύτερη των αρχικών προβλέψεων. Όμως η επικράτηση εβαποριτών εισάγει άλλου είδους προβλήματα που θα

πρέπει να διερευνηθούν κατάλληλα . -Η αρχική υπόθεση της μη παρουσίας

νερού στα νεογενή δεν επιβεβαιώνεται . Αντίθετα στην περιοχή του Ανατολικού στομίου στα νεογενή ιζήματα εντοπίσθηκαν στρώματα

με υδροφόρο ορίζοντα υπό πίεση η παρουσία του οποίου εκτιμάται κατ · αρχάς ως ιδιαlτερα

σημαντική και βρίσκεται σε εξέλιξη διαδικασία πλήρους αποτίμησης.

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Για κάθε υπόγειο έργο απαιτούνται τρία βασικά

βήματα κατά την προετοιμασία και την μελέτη που συνοmικά είναι:

α) Επιλογή ενός συστήματος με την μέθοδο

διάνοιξης και τα μέτρα άμεσης αντιστήριξης περιλαμβανομένων και αυτών βελτίωσης του εδόφους, το οποίο θα είναι κατάλληλο ή συμβατό με το έδαφος που υπάρχει ή έχει αναγνωριστεί ότι υπάρχει.

β) Ανάλυση κόστους και διακινδυνεύσεων για τον καθορισμό της βέλτιστης επιλογής, για

τις περιmώσεις που είναι εφαρμόσιμα περισσότερο του ενός συστήματος.

γ) Λεmομερής τελικός σχεδιασμός και μελέτη της σήραγγας που πρέπει να

περιλαμβάνει: -Εκτίμηση των φορτίων στην επένδυση

-Στατικό σχεδιασμό και μελέτη της επένδυσης

-Πρόβλεψη της συμπεριφοράς του εδάφους και των παραμορφώσεων

-Επιλογή των μέτρων για τον έλεγχο της συμπεριφοράς του εδάφους.

Παρ · ότι όλα τα παραπάνω βήματα είναι

σημαντικά και εν πολλοίς αλληλοεξαρτώμενα, σε κάθε έργο πρέπει να αναγνωρίζονται και να διερευνώνται αυτά που επικρατούν ανάλογα με

την φύση και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του

έργου. Η εγγενής αβεβαιότητα στον σχεδιασμό και

την μελέτη πρέπει να αναγνωρίζεται και να

καταβάλλεται προσπάθεια εξορθολογισμού, μείωσης και διαχείρισής της. Είναι δεδομένο

ότι εξάλειψη της αβεβαιότητας είναι ανέφικτη, συνεπώς η διαχείρισή της είναι αναπόφευκτη. Η μείωση των επιπέδων αβεβαιότητας θα πρέπει να γίνεται σε κάθε στάδιο της μελετητικής προσέγγισης, είναι όμως ιδιαίτερη σημαντική η φάση της αναγνώρισης των πραγματικά επικρατουσών γεωλογικών και

γεωτεχνικών συνθηκών. Η λεmομερής αναγνώριση των διαφόρων φυσικών διεργασιών που έχουν επηρεάσει τον θεωρούμενο σχηματισμό είναι βασικής

σημασίας για την ποιοτική και ποσοτική προσέγγιση του κάθε προβλήματος καθώς αποτελεί μία βασική πηγή της συνολικής προκύmουσας αβεβαιότητας.

8. ΣΥΝ ΙΠΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Abramson I.N. Root causes of disρutes on tunnel construction ρrojects. North American Tunneling 98, Leνent Ozdemir ed. Balkema 1998 ρ.ρ. 55 - 62

Adey R.A. and R.Pusch 1999. Scale deρendency in rock strength. Eng. Geology 53(1999) p.p. 251 - 258

214

Amadei B.,Smeallie Ρ , Henze F. 2000 Rock Mechanics and Rock Engineering challenges and oρportunities. ARMA 2000 Contract Νο CMS 9819033

ASCE 1997 Geotechnical Baseline Report for Underground Construction

Barton Ν . and Kjaesnsli Β . Shear strength of Rockfill. NGI Νο 136, 1981 , 19 p.p.

Beer G., Golser Η , Opriessning G:Application of 3-D Modelling at the tunnel site EYROCK 2000 VGE p.p. 401 - 406

Boone S.J., Westland J., Busbridge J.R. , Garrod Β. 1998a. Prediction of Bonlder Obstructions. Proceedίngs of World Tunneling conference Balkema 1998

Cai J.G., Bian Η.Υ., Zhao J.,Feng χ.τ. Rock engίneering system approach in tunneling and underground structures Balkema 2000 p.p. 343- 348

Donaghe R.τ. , Torrey V.A. Scalping and Replacement Effects on strength Parameters ο Earth-Rock Mixtures. Proc. Of the European Conf. On Soil Mech. And Found. Eng. Vol2 Brighton 1979 p.p. 27 -34

Eisenstein Ζ. 2000 The challenges of urban tunneling. ln tunnels and Undergroυnd

Structures. Eds J.Chao, J.N. Shirlaw, R. Krishnam Baίkema 2000 p.p. 15 - 33

Fragaszy R.J., W.Sn, F.H. Siddiai,. Effects of Oνersize Particles on Density of clean granular Soils. Geot. Testing J. Vol12, Νο2 1990 p.p. 106 - 114

Fragaszy R.J., W.Sn, F.H. Siddiai, C.L. ΗΟ 1991 Modelling Strength of sandy graνel. ASCE J. Geotech. Eng. 118 p.p.920- 935

Georgiannou V.N., Burland J.B., Higth D.W. 1990 The undrained behaνiour of clayey sand in triaxiaί compression and extension. Geotechnique 40 (3) p.p. 431 - 449

Glaser S. and Doolin D. 1999. New Directions in Rock Mechanics. ARMA contract Νο CMS- 9816724

Grasso Ρ., Mahtab Μ.Α. , Pelizza S, Rabajoll G. 1993 Consideration for design of shallow tunnels Proc. ΟΙ lnt. conf. Underground Transportation ln trastructures. Ton Lon.

Hoek Ε . 1999. Sυpport for νery weak rock associated with fanlts and shear zones ln. Rock Support and Villaescusa, Widsor, Thompson Balkema p.p. 19- 32

Hoek Ε., Brown Ε .Τ. 1997. Practical estimates of rock mass strength lnt. J. Rock Mech. And Mining Sci and Geomechanics Abstracts 34 (8) p.p.1165 - 11 86 .

Hoek Ε., Marinos Ρ ., Bennisi Μ. 1998. Applicability of the Geological Strength lndex (GSI) classification for νery weak and sheared rock masses. The case of the Athens Schist Formation. Bull Eng. Geol. Εnν. 57 (2) p.p. 151 - 160

lannacchione Α.τ. and Vallejo L.E. (2000). Shear strength eνaluation of clay-rock mixtures. Repoή on Slope Stability 2000 for NIOSH

Kaiser Ρ.Κ. , Diederichs M.S., Maήin C.D., Sharp J., and Steiner W (2000). Underground works in hard Rock Tunneling and Mining

Kielbassa Η ., Duddeck Η 1991: Stress strain field at the tunneling face: three -dimensional analysis for two - dimensional technical approach. Rock Mech. And Rock Eng. 24 p.p. 115- 132

Leca Ε., Leblais Υ . Kuhuhen Κ. (2000) Underground Works in soils and soft Rock Tunneling.

Marinos Ρ and Hoek Ε (2001) GSI: Α Geologically friendly tool for rock mass strength estimation.

Miller Ε.Α. and Sowers G.F. The strength Characteristics of Soii-Aggregate Mixtures Highway Research Board Bull. Νο 283, 1957 p.p. 16-23

Mostyn G., Douglas Κ. (2001) Strength of intact rock and rock masses.

Patwardhan A.S., R.Sh iνaji, Gardhane R.B. lnterlocking Effects and Shearing Resistance of Boulders and Large Size Paήicles in a matrix of fines on the basis of Large Scale Direct Shear test. Proc. Of the 2ncι Southeast Asian Conf. On Soil Eng. Singapore 1970 p.p. 265 - 273

Peιla D., Oreste Ρ.Ρ ., Pelizza S. Face Reinforcement in deep Tunnels Proc. Underground Construction Prague 2000 p.p. 232 - 244

Peila D. 1994. Α theoritical study of reinforcement influence on the stability of a tunnel face. Geotechnical and Geol. Eng. 72 p.p. 145- 168

Peila D. Oreste Ρ. Ρ., Pelizza S., Poma Α 1996 Study of the influence of subhorizontal fiber glass pipes on the stabil ity of a tunnel face. Νοήh American Tunneling 96 Balkema p.p. 425 - 432

Rawlings C.G. , Lance G.A., Anderson J.M., Preconstruction assessment strategy οΙ

significant engineering risks in tunneling. Underground Construction in Modern lnfrastructures.eds Franzen Τ. , Bergdahl

215

S.G., Α. Nordmark. Balkema 1998 p.p. 191 -198

Selνadurai A.P.S., Sepehr Κ. Discrete element modeling of fragmentable geomaterials with size dependent strength. Eng. Geology 53 1999 p.p. 235 - 241

Szwedzicki Τ. and Shawn W. 1999. The effect of discontinuities on strength of rock masses. Proc. Annual Conf. AusiMM Νο1 -1999 p.p. 1 - 6

Thomas Α. Η ., Powell D.B., Saνill Μ . controlling deformations during the construction of ΝΑ ™ tunnels in urban areas. ln Underground Construction in Modern lnfrastructure Balkema 1998 ρ. ρ. 207 - 212

Vallejo L.E., Zhou Υ. The Mechanical Propeήies of Simulated Soii-Rock Mixtures. Proc. Of the 131

h lntern. Conf. On Soil Mech. And Found. Eng. New Delhi, Vol1 ,1994 p.p. 365- 365

Vallejo L.E. An Extension of the Paήiculate

Model of stability Analysis for Mudflows. Soil and Foud Vol29 Νο3 . 1989 p.p. 1 - 13

Vallejo L.E. , Mawby R., Porocity influence on the shear strength of granular material clay mixtures. Eng. Geology 58 (2000) 125 -136

Van der Berg J. Clayton C.R.I. Hope V.S. An eνaluation of the role monitoring during the construction of shallow ΝΑ ™ tunnels in urban areas. ln Νοήh American Tunneling 98 p.p. 251 - 257

Westland J ., Busbridge J.R., Ball J.R .. Managing Subsurface risk for Torontos Rapid Transit Expansion Program. Νοήh American Tunneling 98 p.p. 37- 45

Wittke W. Stability Analysis for Tunnels Fundamentals WBI - PRINr4 V.G.E. 2000

Wittke- Gutterman Ρ. Dimensioning of tunnels in swelling Rock. EUROCK 2000 VGE p.p. 199-207

Zeidler Κ., Gall V., Design criteria for large tunnels in Soft Ground. Tunnels and Underground Structures p.p. 171 - 177