/DE

TYPHO CONTÄGIOSODISSERTATIO.

cujus partf.m prim'am'

VENIA EX'PERIENTISS. FACULTAT. MEDICE UPSAL..ΡUBLICB2 CENCURJE MODESTE SUBJICIUNT

ISRAEL Η VASS Ε Rmed. loctor· chir. mag. reg1i coll. sas1t»

holm1ens. membrum.

ET

LAURENTIUS FLODSTEDT,vestrogothüs.

IN AUDIT. GUST. DIE XXVII APR. MDCCCXVIo-Η» Α. M. S.

UPS AL IM-

Excudebant Zeipel et Palmbladreg. acad. typographi,

handelsmannen

hogadle

Herr ANDERS ELGBSTEBToch

FruMAR·. CHRIST. ELGBSTEBTfödd WARG.

Huldaste Fåråldrar!Eder helgas dessa blad — och ma denna enkla gård af

sonlig tacksamhet af eder anfes Jom en borgen for mitt fortsattabemödande, att altid värdigt svara emot edra hulda, outtröttligaomsorger for mitt val, och som ett högtidligt uttryck af den in¬nerliga vårdnad och tillgifvenhet, hvarmed jag framhårdar

Mine huldaste Foråldrars

lydige SonLARS.

DE

TYPHO CONTAGIOSO,DiSSERTATIO.

§. I·

ocabuk) illo Typho, qvod in terminologiam medi-cam primüm intulit Hippocrates, denominatam noluicidem, uc Foefio i) vifum eft, qvae plura fymptomatacompledlererur, morbi formam, fed fimplex id imellexitfebris fymptonia , quod poftea appellatum eft tetnulcntiafive ßupor. In pofterum vero multiplices fubiit terminusille technicus iignificandi variationes» Sic jam ad fpecia-le tantum certse febris nornen eft reftridtus, jam apudplures totum fortitus eft generis complexum, qvi majo¬rem minoretnve aliarum ab aliis diverfarum, at certoaliqvo refpedtu congruentium febrium turbam cornpledte-retur. Hos inter audtores, quibus fcilicet Typhus totumiignificavit genus, nonnulli empiricam diftingvendi ratio-nem fecuti, modo valde arbitrario eas definierunt febriumformas, qvas generali Typheos nomine infignitas adeandem rerulerunt claflem. Sic audlor tradiatus, qvem

falfo

i) Ofcöoomia Hippocratis ρ 629. Typhos apud Hippoeratemdicitur ftupor attonitus cum qvis mutus aut attonitus confidet.

) * Cfolfo tribuunr Hippocrati, de imcrnh affiflionibus 2) Tubtyphcos titulo qvinqve diyerfas tra&avit febrium formas,qvarum prima biiiofa, fecunda pituirofa oervofa, rertiadyfenteria, qvarta rheurnatica fy qvinra tandem he&icafebris efle videtur. Qvamvis Gullen in fua typheos de-finitione 3) qvam nec ίaris claram nec certam fatis hsbe-mus in ejus Synopfi noiblogiafc methodicae, in eo enirivideatur ut huic vocabulo fpecialem magis figmflcationemtribuar, artamen tum eo ipfo, quod incerri & indefinitihabet fua definirio, tum multis, qvas generali huic de-nominarioni fubjicit, fubdiviiiQnibus, tum inprimis iis,qvae ad materiem hane dducidandam alio loco 4) argu¬mentatur, haud obfeure prodirur, velie fe Typho gene-ralem addere domplexum, plnres cotnprehenfurum febriumfpecies, qvibus vero de term i narrdis non, quae le&ori fa-tisfaciant, claras iatis & evidentes fubjecit rationes. Ne-qve vero minus lätet in qvanarn fe η ten ti a Typhum po-nat Prosper Alpinus, qvum dicit: ftbres exterius mittsintus conturbantes Greeci typhodes appellant 5). Poftqvarnex nova, qvam patefecit fyftema Brunopis, fcientiam me·d-icam rra&andi methodo operofus ortus eft difciplinaede febribus methodologiam ex idea theorerice conftruendiiabor, inde fa£tum eft, ut tum maxime Reil fy Hufelandrurfus adoptarent typhum ejus nomine infignituri eumfebris chara&erem, q vem aftheciam appellavit Bruno,

q vem -

2) Sectio III. vide Art. M.d Princip. &c. edid. Haller. Torn. II.f · 456·

3) Morbus confagiofus; calor partim auftus . po'lfus parvus, debi-1r"s, pierumque freqvens; urina parurn mucata; fenforii fur.ftiones plu»rimom niutatsej vires multura iauninutae.

4") Anfangsgründe d. pra fr. Arzneykunft §, §. 69, 705) £)e pr«ef3gianda vita & rnorte L. I cap. X.

) 3 C

qvcrnqve a debilirare feu diminura inciratione profeéhunpurarunr, Sraturn eurn febrilem, ubi diminuta eft tebri-cjtantium orgonorum vts renitendi (r-éathiony* au£ta ve-ro recip.endå facultas {recepiivitdi), typhum appellat Reil 6),d^finitionem lie pracbens, quoe in diré£lam lirunonis aft-heniam qvadrat. Lariorem etiam fen (um adjunxit typhoHufeland 7) hoc nomine infigniens unamqvamqve exinmuta vitalirate febrem. Qvatenus au rem ex inrerioriincirationis doetriuse veritate ju Ila declarari posfit haec ra¬tio, tam alienum ab originaria vi vocis fen (um fuhjiciendi ty-pho, unde fupervaeaneum videretur diverfas febrium ipe-cies eorum fymptomatibus, qvar chara£lerem conilituant, inordinem redigere rerum ufu fundatum, non mea jam menseil examinare. Monuisfe tantum fufficiat, recentioribus ple-risqve au&oribus, qvi in tra£landa febrium dodrinaducem fecuti funt theoriam incirationis, typhum habereeum, qvem receperunt Reil & Hufeland Sc ego nuperattuli, fenfum generalem. In eadem nempe fententiaponunt Harles, Hecker, Meier, v. Hoven, Consbruch,Henke c. c. — Au&ores, qvibus typhus fpeciale fonuitnomen, qvo certam defignarunt morbi formam, in duascommode dividuntur partes, qvarum una eos conriner,qvi empirica tantum pathologiae interpreratione contenri,hunc typheos titulum inpofuere febris fpeciei, cujus inge-nium cerra denotarent fytnptomata pnevalentia, nihil ii-dem in hac re determinanda morati inferiorem, ex quooritur hacc fymptomatum fumma, ltatunr» organismi,qvippe de qvo nondmn explicabili meras fingere posfu-rous hypothefes. Huc pertinent Sauvages Sc ex parte

etiam

6) Fieberlehre Th. I. § 300 &c.i) Syftem d. prakt. Nilck. 2 Tb.

) 4 (

etiam Ploucquer, recentiorisque aevi Hildenbrand, Bern*hardi c. c. Altera järn eos habet, qvi interiori, ex qvonafcitur is, qvem empirici illi nuper laudati audfores iibiformarunt, fymptomatum cornplexus, ftatui determinandofibi vifi funt pares atqve fublätöe iic ernpiricae typheosfignificationis in vicem, theorericam fubitituere. Gale-nus morbum ita definiendo, ut febris typhodes fit febriscontinua Ö3 ardens^ fcd fymptomatica ST3 a jecinoris eryfipelatecxcitatd) 8) fatis indicat fefe internam febris typhodisnaturam in morbofa hepatis affedlione pofitam putasfe,qvam addito eryfipelatis nomine, vere inflammatoriamexiftimafle non videtur. Cerebri vitium, ftuporis mani-feftatum iymptomate, ex qvo rrahit fuum febris typho¬des charadlerem , fecundarium esfe putat, qvum idemtyphomaniae nomtne iic definiat: ajfettus ex phrenitick Ö3lethargo mixtus, in quo delirant agri & fommcutofo tor-qventuv comaie, ex bilis Ö3 pituitce pcrmixtione 9) Apudomnes, qvi pöfl Galenum, in fuis de pyretologia rradla-ribus typheos nomen adhibuerunt, audtores, eandem Ga-leni interpretationem offendimus fervatam, donec poftmutaram, qvam medicinae induerat Sydenham, formamomnino disparuit e pyrethelogia hocce vocabulum, qvodpoftea iterum Sauvages & Cullen primum receperunt.Inclytus ille Marcus poftqvam infeftus fadlus eft dodtrinsede ineiratione inimicus, qvi fervemisiimus antea fuerat fe-dlator, audadter contendere aufus eft conrra Brunonianamtyphum explicandi rationem, febrim typhodem &inflammatum cerebri ftatum ad unum idemqve redire 10)

Fun-

8) Comment in aphorism. 42 1. 7.9) Comment. I. in Prorrhat»10) Marens Entwurf einer Speziellen Therapie &c. Ejusdem.Ephemeriden L. Heilkunde.

C 5 C

Fundaments, qvibus iuperftruitur liaec theoria, Sc qvsecontra eandem afferri posiint, argumenta, refpiciemus inpofterum Sc dijudicabimus. In praefenti monuifie fuffi-ciat, ii plane exploratum haberemus, temulentiarn iliamvel ftuporem, qvod fymproma , ut obfervarunr, febris ty-phodis chara£lerem conitituic, indubitatam indicare cere-bri inflammationem, typheos rum nomen utpore merefymptomatologicum, tolli vicemque ejus ab encepbalitidefeu phrenitide impleri debere. Qvoniam vero huic inte-riorem febris typhodis esfentiam clarius explicandi ten·tamini tam multa posfunr in Vérifate objici, fatius iinedubio erit, in empirica adhuc liujus morbi explicationeacqviefcere, eamqve ob caufam antiqvam ejus ex obfer-vatis defumtam fymptomatibus denominationem retinere.

§. II.Qvando animo praejudicatis opinionibus libero res

confideramus, qvoe, memorioe in anis fa luta ris annalibusproditae, qvafi baiin conftituunt, cui innititur empiricafebrium cognitio, facile inveniemus, liquidem diverfisdiverforum auélorum terminologiis in errorem inducinos non patimur, fpeciem qvandam febris, qvamvis me·ris, qvod ad internam fpeclaret naruram , hypothefibusexplicandam ut propria Sc fe diftingvente indole gauden-tem tarnen ab anriqviorihus jam temporibus fuifle proba-tam Sc defcriptam. Qvamvis ab epidemicc, loci Sc fuacujusqve hominis conditione pendeat, quodnam induatingenium, qvanta intendatur vi, qvem habeat exitum Scqvibus tandera cum aliis fefe confoeiet haec febris, eo ta¬rnen ab aliis diliingvitur, qvod originem ducit a miasmate,qvod claufis in locis gignitur ex congregatorum hominumeffluviisj qvod per totum decurfum continentibus ftuporis

> 6 (

& virium wimalium jiclurjp fympromaribus pritvdentemindicst cerebri affYftionem; quod fuas decurfura p ;riodos,qvarruordecim rninime reqvirat dierum (pactum.; ihniqveqvod maculofum ßcpisfinrc comiratur rubri coloris exan-thema , qvano plerumqve die erumpcns & tandem quoda&ione febricitantium organorum morbofa in ftadio febrisproveitiori, volatile gignirur contsgium, unde fåne, qviejus injuriis exponuntur, homines rnorbo cum orioinariafebri analogo afficiunttir. Hane vero febris formam de-icripiit Hippocrates in fuo de morbis· pepularibus tra£la-tu tOj Sydenham fub nomine febris continua anno-rum 1661—64 12)» Huxham fub nomine ths βοτο ner-vous fever atque the putrid malignant fever 13). Pring¬le fub nomine the the malignant fever of the Hofpital 14%Sroll fub nomine febris putridce 15) Sprengel & alii au-dlores multi fub nomine febris nofocomicee, carceralisc. c. ιβ). Hafenoehrl fub nomine febris petechialis; 17)Keil nomine febris epidemicce ntrvofce 18); Ruih nomi¬ne the Jail fever; 19) Fordyce nomine the continued fe¬ver 20) Ploucqvet nomine Typhi antropophtorici 21)

Sau-

ir) Lib. II. III.12) Sydenham Opera univerfa p. 5r.13) On fevers. p. 72.14) Obferv. on the difeafes of the Army. p. 243.15) Aphorisro. de cognofdendis & curandis febribus. p. 161.16) Tnftitutiones medicae. T. n. p. 125.17) Hift. mpd. roorbi epidem. JS. febris petechialis * qvse 1757

osque 59 viennse grasfata eft. vindob. 1763.18) Menjora}. clinic- Fafc. I. p. 1,19) Medical and Stfgica! obfervatioiis. Vol. 4- p. 64.20) Disfert on fevers. Völ. 3—5.fti) Delin. Syft. Nofol. T. 1« p, 183.

) 7 (

Sau vages nomine Typhi 22. Hddenbrand nomine deranftcckende Typhur 23) & Bernhardi nomine der 5pi~tal-typhus 24). Secundum hos jam memoratos au'äoresrios qvoqve eandern appellainus typhum contagioiüm,qvoniam compararis, q vas reliqverunt, hujus febris explicario-nibus, apparer temulentiam vel ftuporem esfe praecipuummorbi fymptoma*, qvum vero ea cerebri conditio, ex qvaproficii'citur idem, nondum fit explorata, unde fic nonniii empirica morbum explicandi via pateat, necesfeetiam eil ut ex praecipuo iuo denominetu.r fympromate,qvod ab Hippocrate appellatum eil τύφος. Haud verönegantibus fieri posfe, ur fporadite etiam fuborianrur fe-bres, qvae, qvamvis non fint contagiofir, a fiupore ra¬men habeant chara&erem, aptum f'ane vifum eil nobis,ut a confuiione praecaveatur, epitheton illud contagioßmorbo, qvem heic tra&andum fuscepimus, addere.

§. ΙΓΙ.

Qvum febris typbodes, ficur alius qvivis morbus fe-brilis a dominante pendeat conftitutione, & praetereapropter diverfas fingulorum, qvi in eum incidunt, con-ditiones, qv« partim ut praegreflae morböfam eorum mu¬tant diathefin, partim ut momenta, qvse aliqvam fibi vin-dicant cauflk partem, ad oriturum morbum conferunt,partim etiam fub decurfu morbi ad anomalias dedücantfymptomate, in concreto appareat diverfis induta formis;necesfe eil, ui vere exprimi posfit ejus imago, iympto-mata diverfis ejus exfiftendi rationibus communia abitra-

hendo.

22) Nofol. method.23) Ueber den aniteckend. Typhus &c.24) Contagienlehre T. 1. p. 352.

) 8 (

hendo, normalem qvaerere formam, qvse convenire de¬bet in decurfum, qvem perfeqvi f'ebrim typhodem ob-fervavimus, qvoties nec conftitutio praefens, nec alia mo-menta apud organismos, qvi hoc morbo corripiuntur,certam qvandam anomalias gignentem difpoiitionem effe-cerint nec cauflae, fine qvibus oriri non poteft morbusab alia, qvae iimul exiftat, vi fuerint in effe&u fuo mu-tatae. Cum hac morbi, de quo agitur , forma normali,praeeipuae ejus componi er comparari debent anomaliaefimul cum fuis, ex qvibns proiieifeuntur caufarum momen«tis, uc ex hac confideratione erui posfmt, ram patholo«gica morbi explicario qvam therapeutica, quae curae prae-feribenda funt, praeeepta.

5. IV.Ut in decurfu febris typhodis perfeqvendo clare

proponi posfent tam praeeipua & perpetua ejus fympto-mata, qvam feries etiam, qva fibi fuccedant|haec, eandemin certas dividere periodos five ftadia viium eft necesfa-riam. Posfe etiam imaginem morbi, qvam hac divifionepropofitam volunt, facilius iic concipi animo, nos qvi-dem haud negamus; qvum vero non ex ipfa morbi na¬tura qvaii nafeatur haec diviiio, fed in iubiidium tantum

reeepta videatur, qvo facilius infpiciantur fymptomata,atqve fuum igitur ex fua cujusque obfervatoris propriacontemplandi ratione pretium habeat totum, iic veritatisperdet repraefentatio, qvantum ad perfpieuitatem profe-cerit. Qyum praeterea termini, qvibus feparanrur ftadia,debit3 non posfmt definiri verirate, haec etiam diftingven-di ratio perrurbationein in proponendo creabit. Nobisigitur, febris typhodis in nullas divifi periodos vifumeft priusqvam ad accuratiorem progrediamur relationem,