Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ

ΝΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Βιωματικές Δράσεις Γ΄ ΓυμνασίουΒασιλική Σακκά,

Καλαμάτα, Οκτώβριος 2015

Ένταξη των σύγχρονων πορισμάτων της ιστορικής επιστήμης και της διδακτικής της ιστορίας στη σχολική πραγματικότητα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Η «δυσκολία» απέναντι το μάθημα της ιστορίαςΗ δημιουργία ενός ευέλικτου διδακτικού πλαισίου

προσανατολισμένου σε πιο ενεργητικές διαδικασίες παραγωγής και αξιοποίησης της γνώσης

Η διδακτική της ιστορίας σήμερα έχει ως στόχο: τη μελέτη της ανθρώπινης εμπειρίας (ανασύνθεση της

συνολικής δράσης του ανθρώπου και κατανόηση της δράσης αυτής)

την αποκάλυψη παραγόντων, δυνάμεων ή δομών που διαμορφώνουν την ιστορική διαδικασία

τη διασύνδεση των γεγονότων μεταξύ τους και τη δόμηση, μέσα από αυτά, νοημάτων για το παρελθόν

την ανάδειξη των πολλαπλών διαστάσεων των γεγονότων / φαινομένων / δράσεων

έναν τεκμηριωμένο ερευνητικά, αποδεκτό και ελέγξιμο λόγο

Η διδακτική της ιστορίας σήμερα αναφέρεται: σε έναν ολικό πολιτισμό στην ιστορία των δομών, των ιδεών, στη διατύπωση

νέων ιστορικών ερωτημάτων, στην ανάλυση ιστορικών προβλημάτων

σε πολιτισμικούς κύκλους (πολιτική, οικονομία, κοινωνική ζωή, τέχνη, λαϊκή ή λόγια κουλτούρα)

στην ανάδειξη νέων ιστορικών αντικειμένων (ιστορία της καθημερινής ζωής, της παιδικής ηλικίας, των γυναικών, των περιθωριοποιημένων ομάδων / ανθρώπων κ.ά.)

στις επιστημολογικές εξελίξεις διαφόρων επιστημονικών περιοχών (ιστοριογραφία, παιδαγωγική κ.ά.)

αποδέχεται τη διάκριση ιστορικού γεγονότος και ιστορικής ερμηνείας

δίνει προτεραιότητα στις ερευνητικές διαδικασίες

μεταλλάσσει το υλικό της ιστορίας σε παιδαγωγικό προϊόν

καλλιεργεί τη δυνατότητα αναγνώρισης της ταυτότητας μέσα στο σύγχρονο κόσμο

ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης μέσα από την κατάκτηση της ιστορικής γνώσης

γνώση παρελθόντοςδιαχείριση παρόντοςσυνειδητοποίηση προσωπικής και

συλλογικής ευθύνης καλλιέργεια ενεργού πολιτειότητας (active

citizenship) στο πλαίσιο εθνικής και διεθνικής συνείδησης

αντιμετωπίζει ερευνητικά το περιβάλλον διατυπώνοντας έλλογες υποθέσεις εργασίας – Αναπτύσσει κριτική ικανότητα μαθητών και μαθητριών

κατανοεί τον περιβάλλοντα φυσικό, δομημένο και κοινωνικό χώρο και εντάσσεται δημιουργικά σ’ αυτόν

εντοπίζει, επιλέγει, αξιολογεί και αξιοποιεί τις κατάλληλες πηγές πληροφόρησης

παρατηρεί, περιγράφει, συγκρίνει και εξηγεί τους λόγους για τους οποίους τα πράγματα πήραν την παρούσα μορφή τους στο συγκεκριμένο χώρο.

Να σφυρηλατήσει τους δεσμούς των μαθητών και μαθητριών ανθρώπων με τον τόπο στον οποίο ζουν

Να ενεργοποιήσει δημιουργικά τις προσπάθειες διατήρησης της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του τόπου

Να καλλιεργήσει κίνητρα για ατομική και συλλογική δράση μέσα και έξω από το σχολείο

Να βοηθήσει την ανάπτυξη ερευνητικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (άντληση πληροφοριών, επαλήθευση δεδομένων, επαφή με ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας / περιβάλλοντος)

Να ασκήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην ομαδική δουλειά και στις πειθαρχίες που αυτή θέτει

Η τοπική ιστορία

Αποτελεί τη σύνδεση, για λογαριασμό του σχολείου, της γνώσης της ιστορίας με την έρευνα, στο πλαίσιο των αλλαγών που αποσκοπούν στην ανανέωση του ιστορικού μαθήματος στην εκπαίδευση.

Η τοπική ιστορία με τη μορφή ερευνητικών δραστηριοτήτων αμφισβητεί στην πράξη την αφηγηματική σχολική ιστορία.

Τοπική ιστορία

Βασικό της χαρακτηριστικό, η ανάδειξη της ιστορικότητας του τόπου και του τοπίου και ο βιωματικός χαρακτήρας της σχέσης τους με τον άνθρωπο.

Τα όρια της τοπικής ιστορίας επαναπροσδιορίζονται, μεταβάλλονται, διευρύνονται.

H τοπική ιστορία συμβάλλει, επαγωγικά, στην κατανόηση της γενικής ιστορίας.

ΜΑΘΗΣΗ:Διαδικασία αλλαγής

σκέψης, αντίληψης, συμπεριφοράς, τρόπου ζωής…

ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ :«Μάθε φτιάχνοντας»

Jean Piaget

Πώς; Ο εκπαιδευτικός κατευθύνει την εκπαιδευτική

διαδικασία σε μια συγκεκριμένη πλευρά της ζωής Επιλέγει το υλικό του από το χώρο της

πραγματικότητας (υλικό από διάφορα επιστημονικά πεδία, κοινωνιολογία, ιστορία, φιλοσοφία, γλώσσα…)

Επιλέγει να το χειριστεί με τρόπο τέτοιο που επιτρέπει στο μαθητή να ζήσει ο ίδιος την εμπειρία και να εκφράσει την όποια αντίδραση του και τα συναισθήματα που αυτό θα του γεννήσει.

Και πάλι η Κριτική ικανότητα

1. Τι σημαίνει κριτική ικανότητα;

2. Πώς μπορούμε να την καλλιεργήσουμε με την κατάλληλη διδασκαλία της ιστορίας;

Το σχέδιο ερευνητικής εργασίας (project)8-10 διδακτικές ώρεςΟλοκληρώνεται στο ένα ή δύο τρίμηνα του σχολικού

έτους – ανάλογα με τον προγραμματισμό της σχολικής μονάδας και το θέμα του σχεδίου εργασίας

Επιθυμητή (αλλά όχι υποχρεωτική) η διασύνδεσή της με επιμέρους ενότητες του μαθήματος της ιστορίας στην Γ΄ γυμνασίου. Επιβεβλημένη η προσέγγιση του ευρύτερου ιστορικού πλαισίου.

Στο πλαίσιο του νέου Π.Σ. επιχειρείται η σύνδεση με την αειφόρο ανάπτυξη, Σ.Κ.Ζ., περιβάλλον κ.ά.

Το σχέδιο εργασίας (project) για την Τοπική Ιστορία αρθρώνεται σε πέντε διδακτικά βήματα:

1. εντοπισμός θέματος, συγκρότηση ομάδων εργασίας, καθορισμός πλαισίου εργασίας και ερευνητικών ερωτημάτων(1 διδακτική ώρα)

2. συγκεκριμενοποίηση της θεματολογίας και της μορφής των εργασιών (1 διδακτική ώρα)-καταμερισμός εργασιών

3. επεξεργασία του επιμέρους θέματος κάθε ομάδας και άσκησή της σε συγκεκριμένες διαδικασίες παραγωγής και αξιοποίησης της ιστορικής γνώσης (4 διδακτικές ώρες)

4. οργάνωση και παρουσίαση των δεδομένων (με συνεπές σχήμα από κάθε ομάδα) στην ολομέλεια της τάξης (1-2 διδακτικές ώρες)

5. Αναστοχασμός ομάδας. 6. Bελτιωτικές προτάσεις7. Συνολική αξιολόγηση του παραγόμενου αποτελέσματος και της

διαδικασίας μέσα από την οποία παράχθηκε. Αυτοαξιολόγηση των εμπλεκομένων (1διδακτική ώρα).

Το αντικείμενο της τοπικής ιστορίας προσδιορίζεται με τον καθορισμό ενός τόπου έρευνας, την επιλογή

κάποιων θεματικών πεδίων και την ανάδειξη μιας προσέγγισης.

Τόπος: ο τόπος του σχολείου (συνοικισμός, χωριό, κωμόπολη, πόλη, επαρχία, περιφέρεια).

Άνθρωποι: οι ανθρώπινες δραστηριότητες, η ανθρώπινη καθημερινότητα.

Μέθοδοι: από τις αρχειακές διερευνήσεις, στις μικρο-ιστορικές αναλύσεις και την αξιοποίηση προφορικών μαρτυριών.

Η τοπική ιστορία εξετάζει: την ιστορία μιας καθορισμένης μικρής (ή

μεγαλύτερης) περιοχής με διακριτά χαρακτηριστικά που ασκούν επίδραση στη ζωή των κατοίκων της,

την ιστορία μιας μικρής κοινωνίας ανθρώπων που κατοικούν σε μια περιοχή,

την ιστορία γεγονότων που έλαβαν χώρα μέσα στην περιοχή αυτή ή προσώπων που ήρθαν σε επαφή με την κοινωνία αυτή και την επηρέασαν,

την ιστορία των καταλοίπων της ανθρώπινης δραστηριότητας που βρίσκονται στην περιοχή αυτή.

20

Γνώση της γενικής ιστορίας Γνώση των γενικών αξόνων της

ιστορίας του τόπου«Όσο περισσότερα γνωρίζει ο ερευνητής

τόσο περισσότερα μαθαίνει»

Άνοιγμα σχολείου στην τοπική κοινωνία Εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας στις

δραστηριότητες των παιδιών Συμβολή στη διάσωση του ιστορικού

τοπίου και της ιστορικής μνήμηςΕπίσης Σύνδεση Τ.Ι. με την κοινωνική,

περιβαλλοντική και διαπολιτισμική εκπαίδευση και την αειφόρο ανάπτυξη

Οι καπναποθήκες της Καβάλας και η ζωή των εργατικών

στρωμάτων στο μεσοπόλεμο. Οι εγκαταστάσεις της Columbia και το ελληνικό λαϊκό

τραγούδι. Η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας και οι Εβραίοι στη

Μακεδονία (Θεσσαλία / Κρήτη / Γιάννενα / Ρόδο / Κέρκυρα) «Ο Κατζούρμπος» και η καθημερινή ζωή στη

βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η ζωή στην Πρέβεζα και ο Κώστας Καρυωτάκης την

περίοδο του Μεσοπολέμου.

Τα ελαιοτριβεία και τα σαπωνοποιεία της Μυτιλήνης. Τα κτήρια της ιταλοκρατίας στα ΔωδεκάνησαΤο Μεσολόγγι του Βύρωνα και η Επανάσταση του 1821. Η ανάπτυξη μιας συνοικίας. Τα νταμάρια της ΠετρούποληςΟι σεισμοί του 1953 στα Επτάνησα και η ανοικοδόμησή

τουςΤο δημαρχείο της Ερμούπολης στη Σύρο και το

ελληνικό εμπόριο το 19ο αιώνα.Η προσφυγική Κοκκινιά.Η πρώτη απεργία στη Σέριφο.

Η Καλαμάτα και ο μεγάλος σεισμόςΟι σιδηρόδρομοι της Πελοποννήσου: η περίπτωση

της Μεσσηνίας.Η σταφιδοκαλλιέργεια στην Πελοπόννησο και η

μετανάστευση στην Αμερική.Η αρχαία Ιθώμη: αξιοποίηση και ανάδειξη των

αρχαιολογικών ευρημάτων, η αρχιτεκτονική του χώρου, τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Αρχαιολογικού Μουσείου. To διεθνές φεστιβάλ αρχαίου δράματος.

Τα Μουσεία της Καλαμάτας και η συμβολή τους στη φυσιογνωμία της πόλης

Αναμνήσεις από τη δεκαετία του ‘40

Τα σχολεία του Μελιγαλά/των Γαργαλιάνων/της Κυπαρισσίας: δημογραφικές αλλαγές στην ευρύτερη περιοχή όπως αποτυπώνονται μέσα από τις καταγραφές των σχολικών αρχείων, των πρακτικών των σχολείων (πρακτικά συνεδριάσεων συλλόγων, μητρώα).

Τοπιογραφία της ευρύτερης περιοχής: η Αρκαδική πύλη ως μνημείο και ως σύμβολο, η Μονή Βουλκάνου. Σημερινές χρήσεις και αξιοποίηση των ιστορικών μνημείων. Στάση των κατοίκων απέναντι σε αυτά. Σύνδεση με εργασιακές ευκαιρίες.

Μύλοι (νερόμυλοι – ανεμόμυλοι): παραδοσιακά ενεργειακά συστήματα και σύγχρονες εναλλακτικές μορφές παραγωγής ενέργειας. Οι μύλοι της Μεσσηνίας

Η τοπική οικονομία και κοινωνία μέσα από τις ασχολίες των κατοίκων και την αρχιτεκτονική της περιοχής στο χρόνο.

Μετανάστευση και Μεσσηνία. Χθες και σήμερα. Ισχυροί σύλλογοι μεταναστών και ευεργετισμός.

Οι εμποροπανηγύρεις της Μεσσηνίας και η αντοχή τους στο χρόνο.

Το Αρσάκειο και τα σχολεία της Μεσσηνίας (Καλαμάτας/Πύλου/Μεσσήνης/Κυπαρισσίας...)

Η Καλαμάτα και ο σεισμός: η διάσωση της οικιστικής φυσιογνωμίας της πόλης

Ο Σαϊτοπόλεμος της Καλαμάτας κλπ Ο τουρισμός και η αλλαγή της φυσιογνωμίας της

Μεσσηνίας

Προσοχή:Η τοπική ιστορία είναι ιστορία και λειτουργεί με

τους κανόνες της επιστήμης αυτήςΗ τοπική ιστορία αξιοποιεί γνώσεις και δεξιότητες

από άλλα μαθήματα, αλλά έχει τους δικούς της στόχους

Η τοπική ιστορία δεν προβάλλει τοπικισμούς, εθνικιστικές προσεγγίσεις, δεν κατασκευάζει «αγιογραφίες», δεν προσβάλλει τους ανθρώπους και τη μνήμη. (Ο κίνδυνος της «βοσνιοποίησης» του μαθήματος).

Τα «δύσκολα θέματα» δεν αποσιωπούνται, αλλά μελετώνται με τρόπο ιστορικό, δηλαδή εκλογικευμένα και με μεθοδολογία. Προσεγγίζονται, εάν οι συνθήκες και το επίπεδο της τάξης το επιτρέπουν.

Ως προς τα «δύσκολα θέματα»: • στόχος δεν είναι ο καταλογισμός ευθυνών. • στόχος είναι να κατανοηθούν οι ποικίλες συνθήκες

που οδήγησαν σε αυτά και επηρέασαν τις εξελίξεις• στόχος είναι να κατανοηθεί η ιστορικότητά τους και

να αποφευχθεί η ευθεία «αντιστοίχισή» τους στο παρόν.

Τα υλικά που αναζητούν και αξιοποιούν οι μαθητές και οι μαθήτριες ποικίλουν και εξαρτώνται κατά περίπτωση από το θέμα που έχουν επιλέξει και από τις δυνατότητες πρόσβασής τους σε αυτό.

φυσικό και δομημένο τοπίοαρχειακά έγγραφαεπιστολέςεφημερίδες και περιοδικάπροφορική παράδοση και μαρτυρίεςφωτογραφίες, χάρτεςυλικοτεχνικές υποδομές, μηχανές, εργαλεία,

σκεύηενδυμασία, διακόσμηση

σφραγίδες, γραμματόσημα, νομίσματακινηματογραφικά και τηλεοπτικά

ντοκουμένταηχητικές και ηλεκτρονικές πηγές

πληροφόρησηςεικαστικά και λογοτεχνικά έργααπογραφές και στατιστικοί πίνακεςδημογραφικοί κατάλογοιΜαθητολόγια, πρακτικά σχολείων

ΔιαδικασίαΦάκελος υλικούΠροετοιμασία πηγών από των καθηγητή / την

καθηγήτρια. Κατευθύνσεις.Όγκος υλικού - περιορισμοίΥλικό ενδεικτικό και επαρκέςΥλικό (όπως και στόχοι) προσαρμοσμένο

στην ηλικία, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών και μαθητριών

Λαμβάνεται υπόψη το «κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα» (hidden curriculum)

Συστηματική προσέγγιση: είδος πηγήςδημιουργοί πηγής χρονολόγηση – χρονολογία πηγής (σύγχρονη /

μεταγενέστερη)αξιοπιστίαλεξιλόγιο πηγής πληροφορίες σχόλια και ερμηνείες που εντοπίζονται στην πηγή οπτική γωνία πηγής

Συστηματική προσέγγιση: Συγκεκριμένα ερωτήματα στην πηγή Αναζήτηση συγκεκριμένων απαντήσεων στην πηγήΑνάδειξη των «μη απαντήσεων» - εντοπισμός

ανεπάρκειας της πηγής να απαντήσει στο ερώτημα που θέτουν οι μαθητές και οι μαθήτριες

Σιωπές. Ερωτήματα.Σύγκριση πληροφοριών από ποικίλες πηγές.

Πηγή Χρονολογία Σύγχρονη / μεταγενέστερη

Πληροφορίες που μας δίνει η

πηγή

Σχόλια

1

2

3

4

5

6

Η προφορική ιστορία, ακολουθώντας τις νεότερες τάσεις των ιστοριογραφικών προσεγγίσεων: «στρέφει το φακό της έρευνας από την κεντρική σκηνή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα, στο χώρο δράσης των κοινωνικών ομάδων, φωτίζοντας τις αφανείς πλειοψηφίες που αποτελούν την κινητήρια δύναμη του ιστορικού γίγνεσθαι».

Η προφορική ιστορία είναι λεκτικά δομημένη αφήγηση ζωής και προϋποθέτει μνήμη.

Ο λόγος των προφορικών μαρτυριών ανασημασιοδοτείται μέσω της μνήμης, της λήθης, της αποσιώπησης ή της απώθησης.

Αξιοποιεί την ανάγκη των ανθρώπων να διατηρήσουν ζωντανό το παρελθόν τους μέσα από την κατάθεση του προσωπικού τους βιώματος

Προφορική Ιστορία - Γενική ΙστορίαΚοινοί στόχοι

  Nα κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας με υποκείμενα δράσης τους ανθρώπους Να συνειδητοποιήσουν την προσωπική τους ευθύνη για την πορεία της κοινωνίας στην οποία ζουν Να συνειδητοποιήσουν ότι η κατανόηση κάθε κοινωνίας προϋποθέτει τη μελέτη όλων των πτυχών της (πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής κ. ά.)  

Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής αξιολόγησης των ιστορικών πηγών.

Να αναπτύξουν την ικανότητα μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το παρόν, να στοχαστούν για τα προβλήματά του και να προγραμματίσουν υπεύθυνα το μέλλον τους.

οι ερευνητές / ερευνήτριες θα πρέπει να βρίσκονται στη θέση τους εγκαίρως, να είναι προετοιμασμένοι, να είναι ευγενικοί.

να ακούνε προσεκτικά. Να μην θέτουν ερωτήσεις τις οποίες ο / η μάρτυρας έχει ήδη απαντήσει μέσα από άλλες ερωτήσεις.

να είναι υπομονετικοί. Να παρέχουν στο μάρτυρα το χρόνο για να απαντήσει με το δικό του τρόπο. Να μην αντιδικούν ή διορθώνουν το μάρτυρα

να κρατούν τον / τη μάρτυρα σε ένα «δρόμο» αλλά να μην τον / την διακόπτουν πολύ συχνά.

αν νομίζουν οι ερευνητές ότι πρέπει να διατυπώσουν μια επιβεβαιωτική (follow up) ερώτηση την οποία δεν είχαν προγραμματίσει μπορούν να το κάνουν και να τη σημειώσουν για μελλοντική αναφορά.

να κλείσουν τη συνέντευξη ευχαριστώντας τον / τη μάρτυρα. Να αποστείλουν ένα ευχαριστήριο γράμμα αργότερα (ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων) .

ΑναστοχασμόςΣημαντική διαδικασία: Οι μαθητές καταγράφουν τις εμπειρίες τους και τις

συζητούν Ενδιαφέρει το βίωμα και η έκφραση - περιγραφή του Ενδιαφέρει τι έμαθαν και πώς το έμαθαν Ενδιαφέρει η συνεργασία μεταξύ τους αλλά και με τον

ευρύτερο κοινωνικό χώρο, τους ανθρώπους τους οποίους προσέγγισαν

Είναι σημαντικό να εντοπίσουν λάθη και αστοχίες Είναι σημαντικό να εντάξουν την εργασία τους στο

γενικότερο ιστορικό πλαίσιο και να προσεγγίσουν επαγωγικά την ιστορία της χώρας

Συνεργασία...

Μεταγνωστικές διαδικασίες