Θεωρητικό πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας και αξιοποίηση των ΤΠΕ

Η δομή της παρουσίασης.

• Ο Η/Υ δεν είναι πια να υπολογιστικό μηχάνημα, αλλά ένα μέσο για γράψιμο, διάβασμα και επικοινωνία

• … ένα μέσο πρακτικής γραμματισμού.

• Ποιες είναι οι τάσεις της επιστημονικής έρευνας για τη διδακτική της γλώσσας;

• Πώς συνδέονται με τη διδακτική αξιοποίηση των ΤΠΕ;

Αρχικές αναζητήσεις: θεωρητικό πλαίσιο – ο υπολογιστής ως δάσκαλος

• Το Sputnic Shock η αφορμή του ψυχρού πολέμου στην εκπαίδευση

• Οδήγησε σε ριζικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών και γενικότερα την εκπαίδευση στις ΗΠΑ.

– Έμφαση προς τις θετικές επιστήμες,

– Ενίσχυση της έρευνα στη διδασκαλία των (ξένων ιδίως) γλωσσών

• Οι προσπάθειες αυτές στηρίχθηκαν

– (ως προς τις Θ.Ε.) στο συμπεριφορισμό

– ως προς τη μελέτη της γλώσσας στο δομισμό.

• Στο πλαίσιο αυτό έχουμε τις πρώτες απόπειρες αξιοποίησης Η/Υ στη διδασκαλία της γλώσσας.

Ο δομισμός ως κυρίαρχο γλωσσολογικό ρεύμα και η γλωσσοδιδακτική

• Εφόσον η περιγραφή της γλώσσας αρχίζει από το φωνολογικό επίπεδο και καταλήγει στο επίπεδο της πρότασης…

• … αυτή είναι και η ενδεδειγμένη πορεία και στη γλωσσική διδασκαλία

• Άρα οι διάλογοι και οι ασκήσεις σε επίπεδο πρότασης αποτελούν τη βάση της διδασκαλίας

• Ενδεδειγμένη τεχνολογία: το μαγνητόφωνο

• Στην Ελλάδα βέβαια ακόμη και μέχρι πρόσφατα επηρεάζει η ρυθμιστική παράδοση

Στην ανάγνωση και την παραγωγή λόγου …

• Η βαρύτητα δινόταν στην καλλιέργεια της ικανότητας για ‘σπάσιμο του κώδικα’, για κατανόηση

• Η θεωρία των τριών σταδίων.

– Προετοιμασία (Planning, pre - writing) για γράψιμο.

– Γράψιμο (writing)

– η Επανεξέταση (revision) του τελικού γραπτού προϊόντος – αφορά σε βελτίωση των επιφανειακών χαρακτηριστικών του μαθητικού κειμένου

• Αυτές είναι οι αρχές στις οποίες στηρίχθηκαν τα πρώτα λογισμικά για διδασκαλία γλώσσας στην Αμερική

Η πρώτη αυτή απόπειρα οδήγησε σε μια κυρίαρχη αντίληψη δύο ή τριών κύριων κατηγοριών εκπαιδευτικού λογισμικού

• Πρώτη: ο Η/Υ ως υπομονετική διδακτική μηχανή με το ρόλο

– της διδασκαλίας (Προγράμματα διδασκαλίας – Tutorials).

– ή (και) της εξάσκησης των μαθητών (προγράμματα εξάσκησης – Drill and Practice)

• Το κίνημα αυτό είναι γνωστό ως Computer Assisted Language Learning (CALL)

• Πλεονεκτήματα

– δυνατότητα αυτονομίας στη μάθηση,

– παραστατικότητα στην παρουσίαση

– ποικιλία στον τρόπο μετάδοσης της ύλης

– έλξη που ασκεί το λογισμικό στα παιδιά.

Ο ρόλος των εμπλεκομένων στο πλαίσιο του CALL

• Οι μαθητές– αλληλεπιδρούν με το μηχάνημα στα όρια που θέτει το

λογισμικό, τα οποία είναι συνήθως περιορισμένα.

• Οι εκπαιδευτικοί– Αναζητούν το λογισμικό

– Επιβάλουν την τάξη στη σχολική αίθουσα

– Παρακολουθούν την επίδοση των μαθητών μέσω των στατιστικών που τους παρέχει το λογισμικό.

• Η λογική αυτή παρότι σε γενικές γραμμές ξεπερασμένη είναι κυρίαρχη στη χώρα μας αλλά και σε πολλές άλλες

Ερμηνεία της λογικής του CALL

• Η βαρύτητα δίνεται στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισμικού

• στην περαιτέρω αξιοποίησή του στο σχολείο.

• Η τεχνολογία, δηλαδή, θεωρείται – ως κάτι το επιπρόσθετο

– λειτουργεί υποστηρικτικά

– Σκοπεύει στο να γίνει αποτελεσματικότερη η αφομοίωση της ‘διδακτέας ύλης’.

• Με τα πολυμέσα που ήρθαν από το 1995 και μετά δόθηκε νέα πνοή στη λογική του CALL

Η επιστημονική ζύμωση του ’70 - ’80 και οι συνέπειές της στην αξιοποίηση των ΤΠΕ.

• Το πλαίσιο: το μεταβιομηχανικό στάδιο παραγωγής και οικονομικής ανάπτυξης.

• Απαιτούνται περισσότερο σκεπτόμενοι άνθρωποι και λιγότερο απλοί εκτελεστές εντολών

• Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη νέων θεωριών.

Σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους: από το μικροεπίπεδο στο μακροεπίπεδο

• Στη γλωσσολογία:– Ο Chomsky (1959) απορρίπτει τις απόψεις του

συμπεριφορισμού για την κατάκτηση της γλώσσας

• Το ενδιαφέρον μεταφέρεται – στη γλωσσική ικανότητα

– στη γλωσσική ποικιλότητα

– στη μελέτη ευρύτερων γλωσσικών μονάδων

– στην προσέγγιση της γλώσσας σε επίπεδο λόγου (πραγματολογία, ανάλυση λόγου).

Συνεπώς είμαστε …

• Σε ολιστικές αντιλήψεις στη διδασκαλία της γλώσσας,

• στην έμφαση στο κείμενο

• στον ιδιαίτερο ρόλο του συγκειμένου (context)

• Στην περίσταση επικοινωνίας.

• Μεγάλα ονόματα εδώ οι

• M.A.K. Halliday και Dell Hymes.

Η νέα οπτική «διδασκαλία με βάση τα κειμενικά είδη» ξεκίνησε από την Αυστραλία

• Δίνει βαρύτητα– Στην κειμενική διάσταση στη διδασκαλία της

γλώσσας

– στο σημαντικό ρόλο του συγκειμένου

– στην ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων που έχει ο σχολικός λόγος

– Στην έννοια της ‘επικοινωνιακής ικανότητας’ – σε αντίθεση με την την κατοχή του γλωσσικού συστήματος

Τι είναι επικοινωνιακή ικανότητα;

• Η συνολική ικανότητα που διαθέτουν οι ομιλητές όχι μόνο να παράγουν και να κατανοούν γραμματικά ορθό – αποδεκτό λόγο, αλλά και να τον προσαρμόζουν κατάλληλα στην εκάστοτε περίσταση επικοινωνίας

• Από την έμφαση στη δομή της γλώσσας στον ομιλητή ως παραγωγό λόγου …

• Στο ρόλο του εκάστοτε επικοινωνιακού πλαισίου.

• Από τη μελέτη των γλωσσικών τύπων και δομών

• στη χρήση της γλώσσας σε αυθεντικά επικοινωνιακά πλαίσια

Η έρευνα στράφηκε…

– προς την κατεύθυνση της μελέτης των εξωσχολικών γλωσσικών πρακτικών των παιδιών

– προς την αναζήτηση της σχέσης του σχολικών με τις εξωσχολικές γλωσσικές πρακτικές.

• Από εκεί και μετά έχουμε πλήθος ανάλογων εθνογραφικού χαρακτήρα ερευνών, οι οποίες αναδεικνύουν

– το σημαντικό ρόλο της πρωτογενούς γλωσσικής κοινωνικοποίησης των παιδιών

– τη στενή του σχέση με τη μετέπειτα σχολική πορεία του κάθε παιδιού.

– Το επισήμανε ήδη ο Bernstein από τη δεκαετία του 1960: η πρωτογενής γλωσσική κοινωνικοποίηση των παιδιών έχει στενή σχέση με τη σχολική πορεία τους.

Κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής

• Αναπτύσσονται στις δεκαετίες του ’70 και του ’80

• ‘Whole Language’ και

• ‘Process Writing’.

• Παρά τη διαφορετική τους αφετηρία, η κοινή εννοιολογική σύνταξή τους οδήγησε στη σταδιακή συγχώνευσή τους

‘Whole Language’ - ‘ολιστική αντίληψη για τη γλώσσα’

• Νέα Ζηλανδία στα τέλη της δεκαετίας του 1960.

• Ήρθε ως απάντηση στις παραδοσιακές αντιλήψεις

• Σήμερα έχει δεχθεί έντονη κριτική

• Εξακολουθεί όμως σε μεγάλο βαθμό να αποτελεί διεθνές κίνημα με ιδιαίτερη διάδοση (ιδίως στους αγγλοσάξονες)

• Η γλώσσα εκλαμβάνεται ως ένα αρραγές σύνολο και έτσι διδάσκεται

• Η θεωρία αυτή δέχτηκε επιδράσεις από:

– τις κονστρουκτιβιστικές απόψεις του Piaget

– τη μάθηση μέσω της συμμετοχής (learning by doing) του Dewey

– την κοινωνιο-πολιτισμική θεωρία του Vygotsky ως προς τη μάθηση

• Αντιτίθεται

– στις συμπεριφοριστικές αρχές μάθησης

– τις δομιστικές γλωσσοδιδακτικές αντιλήψεις,

• που έδιναν βαρύτητα στη διδασκαλία απομονωμένων δεξιοτήτων με μηχανιστικό τρόπο.

• Σημαντική εδώ είναι η ανάλυση των επικοινωνιακών συμβάντων (ποιος γράφει ή μιλάει σε ποιον, πού, πότε και γιατί)

• Δεν αποδέχεται τον τεμαχισμό της γλώσσας (φωνήματα, λέξεις, φράσεις κλπ.) κατά τη διδασκαλία της

• Δεν υιοθετεί την κατανομή της σχολικής ύλης με μια τέτοια αφετηρία.

• Η προτεραιότητα δίνεται πάντα στο όλο,

• Αποφεύγεται επομένως η αποσπασματική διδασκαλία και προτείνεται η ολική προσέγγιση

Writing as a process – Tο ‘γράψιμο ως διαδικασία’.

• ’70 - μια στροφή: Από το ‘τι διδάσκει ο εκπαιδευτικός’, στο τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια παραγωγής λόγου στους μαθητές

– π.χ. πώς γράφουν, ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν, γιατί τις αντιμετωπίζουν και κατά προέκταση πώς είναι δυνατό να βοηθηθούν αποτελεσματικότερα.

• Έρευνες: οι μαθητές, ενώ μπορεί να έχουν αρκετές πληροφορίες σε λανθάνουσα κατάσταση (longterm memory), εντούτοις έχουν πρόβλημα με το να επαναφέρουν τις απαραίτητες απ‘ αυτές στην ενεργό μνήμη (short-term memory),

• Αρχίζει να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα ο μαθητής ως γράφων,

Συνέπειες

• Το γράψιμο δεν είναι μια γραμμική διαδικασία και μια άπαξ ενέργεια.

• Λαθεμένη η κλασική αντίληψη πως τα στάδια της παραγωγής γραπτού λόγου είναι τρία και μάλιστα ανεξάρτητα μεταξύ τους

• το γράψιμο είναι μια διαδικασία που δεν ολοκληρώνεται δια μιας,

• Καθώς γράφουμε, σταμάτάμε για να επανεξετάσουμε στο κείμενο και μπορεί είτε να το αναμορφώσουμε ή ακόμα και να το σχεδιάσουμε εξ αρχής

• Αυτή η διαδικασία είναι αρκετά δύσκολο να ολοκληρωθεί με επιτυχία από όλους.

• (Scardamalia & Bereiter) Οι μαθητές, σε αντίθεση με τους έμπειρους γραφείς, δεν έχουν αναπτύξει δεξιότητες και κριτήρια ελέγχου του κειμένου που παράγουν.

Οι μαθητές λοιπόν …

• Έχουν ανάγκη από συστηματική βοήθεια,

– όχι τόσο για να αναπτύξουν και να ολοκληρώσουν μόνο το συγκεκριμένο κείμενο που παράγουν,

– Όσο για να αναπτύξουν δεξιότητες πιο σύνθετες (μετα-γνωστικές), που θα τους καταστήσουν ικανότερους γραφείς.

• Η βοήθεια αυτή είναι αποτελεσματικότερη, όταν δίνεται κατά τη διάρκεια της δυσκολίας που αντιμετωπίζουν και

• κατά τη διάρκεια της παραγωγής λόγου.

• Άρα το γνωστό σχήμα: γράψιμο κειμένου διόρθωση επιστροφή των κειμένων, επιστημονικά είναι μετέωρο

Στη χώρα μας…

• Τα κινήματα προοδευτικής παιδαγωγικής εκφράστηκαν μέσω της γνωστής μας επικοινωνιακής αντίληψης.

• Η ελληνική εκδοχή δεν έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου και στο γράψιμο ως διαδικασία,

• Ασχοληθήκαμε με την καλλιέργεια της γλωσσικής ποικιλότητας στο πλαίσιο της επικοινωνιακής διάστασης της γλώσσας.

• Η αντίληψη αυτή έχει ιδιαίτερη διάδοση στη χώρα μας, κυρίως από τη δεκαετία ‘80, και από το 2000 και ύστερα είναι εμφανής η επιρροή της στα Προγράμματα Σπουδών και διδακτικά εγχειρίδια τόσο του Δημοτικού όσο και του Γυμνασίου.

Ο υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας

• Computers and Composition Στροφή από τα κλειστά συστήματα διδασκαλίας και την αντίληψη του υπολογιστή ως διδάσκοντος, στον υπολογιστή ως μέσο εργασίας το οποίο διευκολύνει:

– την αναζήτηση και τον πειραματισμό κατά το γράψιμο,

– τη συνεργατική μάθηση και την αποτελεσματικότερη συνεργασία μεταξύ μαθητών – δασκάλου,

– τη δημιουργία πραγματικών περιστάσεων επικοινωνίας εντός και εκτός σχολείου, στο πλαίσιο της προώθησης της κοινωνικής διάστασης της μάθησης και της γλώσσας.

Συνεπώς η έρευνα αναπτύχθηκε…

• Στη χρησιμότητα των προγραμμάτων επεξεργασίας κειμένου στη διδασκαλία του γραπτού λόγου,

• Των τοπικών δικτύων επικοινωνίας,

• Του υπερκειμένου (τέλη δεκαετίας ‘80 – αρχές ‘90 και

• Του διαδικτύου από το 1990 και ύστερα.

• Τα λογισμικά που παρήχθησαν ήταν ανοιχτά περιβάλλοντα, όπου:

– Παρέχεται το πλαίσιο για να διευκολυνθεί η επικοινωνία μεταξύ των μαθητών,

– Μετατρέπεται η τάξης σε χώρο κοινωνικού προβληματισμού, ανταλλαγής απόψεων, αξιοποίησης του διαδικτύου για άντληση και αξιοποίηση ποικίλου αυθεντικού υλικού κλπ.

Γενικά έχουμε τέσσερις κατηγορίες λογισμικού κατά και μετά την δεκαετία ‘80.

• Η πρώτη επιχειρεί να μετατρέψει τον υπολογιστή από περιβάλλον διδασκαλίας σε περιβάλλον στήριξης του γράφοντος μαθητή.

• Η δεύτερη μεταφέρει το ενδιαφέρον της σε υπολογιστικά περιβάλλοντα που δεν είναι κατασκευασμένα για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά εξυπηρετούν ευρύτερες κοινωνικές πρακτικές (ΕΠ)

• Η τρίτη αξιοποιεί τις δυνατότητες των πολυμέσων και του υπερκειμένου προκειμένου να δημιουργήσει λογισμικό που θα προσομοιάζει καθημερινές κοινωνικές πρακτικές και επομένως θα δημιουργεί έναν εικονικό κόσμο που θα δίνει ευκαιρίες για χρήση αυθεντικού γλωσσικού υλικού

• Η τέταρτη επικεντρώνει στην αξιοποίηση των Σωμάτων Κειμένων και των ηλεκτρονικών λεξικών στη διδασκαλία της γλώσσας (επαναφέρει το ζήτημα της διδασκαλίας των γλωσσικών δομών ή της γλωσσικής ενημερότητας)

Για να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τα παραπάνω απαιτούνται…

– ανοιχτά αναλυτικά προγράμματα

– προγράμματα τύπου μικρών εργασιών (Project).

• Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών υπάρχει μεν προκαθορισμένη αντίληψη ως προς τη γλωσσική διδασκαλία, στηριγμένη σε σύγχρονο γλωσσολογικά και παιδαγωγικά θεωρητικό υπόβαθρο, δεν υπάρχει όμως συγκεκριμένη και αυστηρά προκαθορισμένη ύλη.

• Άρα χρειάζεται αυξημένη πρωτοβουλία από το διδάσκοντα, σχετική εμπειρία, γιατί πρόκειται για εξαιρετικά απαιτητική διδακτική πρακτική, και επομένως πολύ καλό θεωρητικό εξοπλισμό.