The panathenaic festival

Ειδικά Θέµατα Ιστορίας & Φιλοσοφίας

ΤΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

2

- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ -

• Εισαγωγή

• Γενικά στοιχεία για τα Παναθήναια

• Ιστορική Ανάδροµη

• Μικρά Παναθήναια

• Μεγάλα Παναθήναια

• Οργάνωση Των Αγώνων

• Τα Μουσικά Αγωνίσµατα

• Τα Αθλητικά Αγωνίσµατα

• Τα Ιππικά Αγωνίσµατα

• Ευανδρία

• Πυρρίχιος Χορός

• Άλλα αγωνίσµατα

• Τα Έπαθλα των Αγώνων

• Οι Συµµετέχοντες

• Επίλογος

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αγάπη των Ελλήνων για την άσκηση του σώµατος είναι τόσο µεγάλη και

είναι ξεκάθαρο από το γεγονός ότι όπου οι Έλληνες ίδρυσαν πόλεις δυο

οικοδοµήµατα που δεν έλειπαν και παρουσιάζονται σαν χαρακτηριστικά

οικοδοµήµατα του πολιτισµού τους είναι το θέατρο και το στάδιο. Από τον 8ο αιώνα

π.Χ. και µετά ένα πλήθος αγώνων γεννήθηκε σιγά-σιγά σε κάθε γωνιά του ελληνικού

κόσµου. Καµιά άλλωστε θρησκευτική γιορτή και κανένα µεγάλο ιερό δεν υπήρχε

στην Ελλάδα που να µη συνδύαζε τη λατρεία των θεών ή θεοτήτων µε την οργάνωση

των αγώνων. Κάθε πόλη που σεβόταν τον εαυτό της διοργάνωνε αγώνες και

αθλοθετούσε τα έπαθλα. Είναι γεγονός όµως ότι από τον τεράστιο αυτό αριθµό

αγώνων που τελούνταν σε όλο τον ελληνικό κόσµο, τέσσερις ήταν αυτοί που

ξεπέρασαν τα στενά όρια και αναδείχτηκαν σε πανελλήνιους και ιερούς: τα Ολύµπια,

τα Πύθια, τα Ίσθµια και τα Νέµεα1.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Οι παραπάνω αγώνες θεωρούνταν σαν κοινοί ή πανελλήνιοι αγώνες σε αντίθεση

µε τους άλλους, οι οποίοι είχαν τοπικό χαρακτήρα και ονοµάζονταν περίχωροι2,

σπουδαιότεροι των οποίων ήταν τα Παναθήναια, τα οποία τελούνταν στην Αθήνα

προς τιµής της θεάς Αθηνάς. Τα Παναθήναια ήταν από πανάρχαιους χρόνους ο

σηµαντικότερος εορτασµός στην αρχαία Αθήνα και είχε δυο µορφές, την ετήσια

(Μικρά Παναθήναια) και αυτή που πραγµατοποιούταν κάθε 4 χρόνια (Μεγάλα

Παναθήναια)3, κατά τον τρίτο χρόνο κάθε Ολυµπιάδας

4. ∆εν είναι γνωστό ακόµα

ποιος ήταν ο ιδρυτής του εορτασµού. Η αθηναϊκή παράδοση ανήγε την ίδρυση των

Παναθηναίων στη µυθική εποχή, αποδίδοντάς την στον Εριχθόνιο, ο οποίος

καθιέρωσε την εορτή για να τιµήσει την συµµετοχή της Αθηνάς στη γιγαντοµαχία.

Άλλη εκδοχή που σίγουρα έχει ιστορικό υπόβαθρο, θεωρούσε ότι καθιερώθηκε από

το Θησέα που για να ολοκληρώσει την πολιτική ένωση της Αττικής και να την

1 Αλµπανίδης, Ε., Ιστορία της άθλησης στον αρχαίο ελληνικό κόσµο (Θεσσαλονίκη, 2004. Εκδόσεις

ΣΑΛΤΟ) σελ 39.

2 Μουρατίδης, I., Ιστορία φυσικής αγωγής µε στοιχεία φιλοσοφίας (Θεσσαλονίκη, 2000. Εκδόσεις

Χριστοδουλίδη) σελ 186.

3 Tracy, S.V. The panathenaic Festival and Games: An epigraphic inquiry. Nikephoros 4 , 1991 pp 133.

4 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, τόµος 42, σελ 413.

4

ενισχύσει µε θρησκευτικό περιεχόµενο υποχρέωσε όλους τους δήµους να

συµµετάσχουν σε µεγάλη «κοινή εορτή και θυσία»5. Υπάρχει άλλη µια άποψη η

οποία αναφέρει το νοµοθέτη Σόλωνα σαν τον άνθρωπο που επινόησε το θεσµό αυτό

που ήταν ο καλύτερος τρόπος να τιµηθεί η προστάτιδα της πόλης των Αθηνών6. Στον

εορτασµό επιτρεπόταν να συµµετέχουν όχι µόνο οι Αθηναίοι αλλά και οι σύµµαχοί

τους, οι οποίοι έρχονταν από όλα τα µέρη της Ελλάδας αλλά και εκτός αυτής. Επίσης

συµµετείχαν οι µέτοικοι αλλά και οι κοπέλες ως θεατές που κατά τα άλλα τον

περισσότερο χρόνο της ζωής τους τον περνούσαν στο σπίτι µαθαίνοντας τις

δουλειές7.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ∆ΡΟΜΗ

Αρχικά πριν την ένωση των δήµων της Αττικής σύµφωνα µε τις µαρτυρίες του

Παυσανία8 και του Πλουτάρχου

9 η γιορτή ονοµαζόταν Αθήναια, ενώ στη συνέχεια τα

Παναθήναια είχαν τοπικό χαρακτήρα και διαρκούσαν µόλις τρεις ηµέρες. Στις αρχές

του 6ου

αιώνα π.Χ. ακολουθώντας το παράδειγµα των πανελλήνιων αγώνων και

ιδιαίτερα της Ολυµπίας, για να προσδώσουν κύρος στη γιορτή, ίδρυσαν τα µεγάλα

Παναθήναια. Πιστεύεται ότι στις προσπάθειές του τύραννου Πεισίστρατου (600-527

π.Χ.), ο οποίος κυβέρνησε την Αθήνα τα έτη 561-528 π.Χ., οφείλεται η επέκταση και

η διοργάνωση των µεγάλων Παναθηναίων10

αλλά και η απόπειρά του να κάνει τη

γιορτή όµοια στην λαµπρότητα µε τις πανελλήνιες γιορτές11

. Πιο συγκεκριµένα κατά

το έτος 566 π.Χ. έκανε σηµαντικές µεταρρυθµίσεις στην τέλεση της γιορτής.

Εισήχθησαν οι αθλητικοί αγώνες και καθιερώθηκαν οι παναθηναϊκοί αµφορείς ως

5 Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα τόµος 48, σελ 53-54. Εκδοτικός οργανισµός Πάπυρος. Αττική 1985.

6 Μουρατίδης, σελ 403.

7 Flaceliere, R., Ο δηµόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, (Αθήνα, 2000. Εκδόσεις

Παπαδήµα) σελ 61, 76.

8 Παυσανίας, VIII, 2.1. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 111.

9 Πλούταρχος, Θησέας, 24. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 111.

10

Bury, J.B., The Nemean Odes of Pindar (London & New York, 1890) pp. 248-263. Από

Μουρατίδης, Ι., Ιστορία φυσικής αγωγής µε στοιχεία φιλοσοφίας (Θεσσαλονίκη, 2000. Εκδόσεις

Χριστοδουλίδη) σελ 313.

11

Ehrenberg, V., From Solon to Socrates (London, 1968) p.82. Από Μουρατίδης, Ι., Ιστορία φυσικής

αγωγής µε στοιχεία φιλοσοφίας σελ 403.

5

βραβεία. Αυτές οι αλλαγές έδωσαν στην γιορτή µεγαλύτερη λαϊκότητα και

ακτινοβολία και η καθιέρωση των νέων αγώνων έγινε πόλος έλξης για όλο τον

ελληνικό κόσµο12

. Τη µεγαλύτερη όµως αίγλη τους τα Παναθήναια γνώρισαν κατά

της εποχή του Κλεισθένη και προπαντός τον καιρό του Περικλή, όπου και

καθιερώθηκε η συµµετοχή των µετοίκων και η συµµετοχή θεωρών των αποικίδων

πόλεων στις θυσίες13

.

Μια επιγραφή (IG II2)

14 αναφερόµενη στον 4

ο π.Χ. αιώνα αναφέρει ότι τα

Μικρά Παναθήναια είχαν περιέλθει σε αφάνεια και ήταν επιτακτική ανάγκη να

διοργανώνονται σε πιο τακτικό χρονικό διάστηµα. Επιπλέον η διάταξη το οποία

καθορίζει ότι το κρέας από τη θυσία θα µοιραστεί ανάλογα µε τη συµµετοχή δείχνει

“ύποπτο”, σαν κίνητρο για τη συµµετοχή των πολιτών15

.

Επίσης, άλλες πηγές υποδηλώνουν αναγέννηση της γιορτής κατά το 200 π.Χ.

περίπου. Αυτό έγινε υπό τη δηµοκρατία που είχε προέλθει από την εκδίωξη των

Μακεδόνων από την Αθήνα, αλλά η πόλη δεν ήταν ασφαλής για ακόµα µισό αιώνα

και πιο συγκεκριµένα όχι µέχρι την απόκρουση του Βασιλιά Φιλίππου από την

επίθεση των Μακεδόνων στην πόλη το 200 π.Χ. Οι Αθηναίοι κατάφεραν να

απαλλαχθούν από το Φίλιππο µε τη βοήθεια του Άτταλου, βασιλιά της Περγάµου, και

των Ρωµαίων. Η νίκη αυτή πιθανόν να έδωσε την ώθηση για την ανανέωση των

Παναθηναίων. Τα πρώτα χρόνια του 2ου

αιώνα π.Χ. ήταν µια εποχή πλούτου και

αυξανόµενης σταθερότητας για την Αθήνα και η πόλη έγινε πάλι τόπος επισκεπτών.

ΜΙΚΡΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Η ετήσια γιορτή – µικρά Παναθήναια περιελάµβανε µια ολονύκτια γιορτή µε

ποµπή προς την Ακρόπολη και µια µεγάλη θυσία προς τιµήν της Αθηνάς. Η

λαµπαδηδροµία, η οποία ξεκινούσε από την Ακαδηµία (έξω από τα τείχη της πόλης)

και είχε προορισµό την Ακρόπολη ήταν πιθανώς µέρος του ολονύκτιου εορτασµού. Ο

ακριβής χρόνος διεξαγωγής της γιορτής προσδιορίζεται το µήνα Μάιο16

. Όσον αφορά

12 Αλµπανίδης, Ε., σελ 111.

13

Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, τόµος 42, σελ 413.

14 Lewis, D.M. Hesperia 28, 1959, pp. 239-247. Από Tracy, S.V. p. 133.

15

Tracy, S.V., p133.

16 Μουρατίδης, σελ 407.

6

τη θυσία, τέσσερις χιλιάδες εκατό δραχµές αποταµιεύονταν για την αγορά αγελάδων

για τη θυσία, ποσό µε το οποίο ήταν αρκετό για να αγοραστούν 50-60 ζώα. Ένας

τόσο µεγάλος αριθµός ζώων θα µπορούσε να ταΐσει περίπου οκτώ χιλιάδες κόσµο,

πράγµα το οποίο µας δίνει το µέγεθος της γιορτής αλλά και το πλήθος του κόσµου

που συνέρεε για τη γιορτή προς τιµήν της προστάτιδας της πόλης της Αθήνας.

Εικόνα 1. Ιερός βράχος Ακροπόλεως.

Για την κύρια θυσία ένα µόνο ζώο µεταξύ των πιο όµορφων επιλεγόταν για να

θυσιαστεί στο βωµό της Αθηνάς Νίκης, ακριβώς µέσα από την είσοδο της

Ακρόπολης. Τα υπόλοιπα ζώα θυσιάζονταν στο µεγάλο βωµό της Αθηνάς στα

ανατολικά του Ερεχθείου. Μετά τη θυσία το κρέας συγκεντρωνόταν έξω από την

κύρια πύλη στον Κεραµεικό, από όπου η ποµπή είχε ξεκινήσει. Από µια ξεχωριστή

θυσία ειδικό µερίδιο προοριζόταν για τους συµµετέχοντες και τους οργανωτές. Το

κρέας από την κύρια θυσία διανεµόταν στον πληθυσµό των δήµων και κατανεµόταν

αναλογικά µε τον αριθµό του κάθε δήµου που είχε συµµετάσχει στη γιορτή17

.

ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Κάθε πέµπτο χρόνο τα Παναθήναια γιορτάζονταν σε µεγαλύτερη κλίµακα και

µε περισσότερη λαµπρότητα, µε την προσθήκη αθλητικών, µουσικών αγώνων και µε

µια µεγάλη ποµπή προς την Ακρόπολη. Ο εορτασµός ξεκινούσε µε παννυχίδα πάνω

17

Tracy, S.V., p133-134.

7

στον ιερό βράχο κατά την οποία νέοι και νέες χόρευαν και τραγουδούσαν. Στις 28

Εκατοµβαιώνος ανήµερα µε τα γενέθλια της θεάς γινόταν η µεγάλη ποµπή. Με την

ανατολή του ήλιου η ποµπή ξεκινούσε από τον Κεραµεικό, από ένα ειδικό κτίριο που

λεγόταν Ποµπείον, ακολουθούσε την οδό των Παναθηναίων, διέσχιζε την Αγορά και

ανηφόριζε προς την Ακρόπολη. Τα µέλη της ποµπής συνοδευόµενα από ιππείς και

άρµατα συγκεντρώνονταν έξω από τα τείχη της πόλης στον Κεραµεικό και στη

συνέχεια κατευθύνονταν κατά µήκος του Παναθηναϊκού δρόµου και µέσα από την

αγορά στην Ακρόπολη (σχήµα 1).

Σχήµα 1. Χάρτης της αρχαίας Αθήνας. Απεικόνιση του Παναθηναϊκού δρόµου.

Στο αποκορύφωµα της ποµπής ο πέπλος, ένα ειδικό ύφασµα το κέντηµα του οποίου

ξεκινούσε από τον Νοέµβριο, όταν και γιορταζόταν η γιορτή της “Αθηνάς

Εργάνης”18

, τον έφερναν αναρτηµένο στα ιστία ενός πλοίου που κυλούσε επάνω σε

τροχούς και στάθµευε στο πλάτωµα κοντά στον Άρειο Πάγο, κάτω από τα

Προπύλαια. Πάνω στο κροκόχρωµο ύφασµα είχαν κεντηθεί παραστάσεις από τις

''Εργαστίνες'', κορίτσια από ευγενείς οικογένειες που επιλέγονταν για αυτό το σκοπό,

18

Εγκυκλοπαίδεια Κόσµος, τόµος 21, σελ 149-150.

8

που παρίστανε τη νίκη της Αθηνάς ενάντια στον Εγκέλαδο19

κατά τη γιγαντοµαχία

εξυµνώντας έτσι τη µεγάλη συµβολή της στην καθυπόταξη των σκοτεινών

δυνάµεων20

. Το γεγονός της µεταφοράς του πέπλου µε τριήρη δεν ήταν άσχετο µε την

πίστη αφού η θεά Αθηνά πιστευόταν ότι είχε κατασκευάσει την πρώτη πεντηκόντορο

ή είχε επινοήσει την ναυσιπλοΐα. Από την είσοδο της Ακροπόλεως και µετά, ο πέπλος

φερόταν στα χέρια από τις Εργαστίνες και προσφερόταν στο αρχαίο άγαλµα της

Αθηνάς (Ξόανο) στο Ερέχθειο21

. Σύµφωνα µε την παράδοση το Ξόανο είχε

µεταφερθεί από την Τροία και φυλασσόταν αρχικά στο αρχαίο «νέω» και έπειτα στο

Ερέχθειο22

.

Εικόνα 2. Προπύλαια.

Μετά την ποµπή ακολουθούσε θυσία στον ιερό βράχο, ενώ φαίνεται ότι η

σφαγή, ο τεµαχισµός, το ψήσιµο και το µοίρασµα του µεγαλύτερου αριθµού των

βοδιών της εκατόµβης γινόταν κοντά στο ∆ίπυλο. Η πόλη δεξιωνόταν τους επίσηµους

καλεσµένους στους επτά Ανδρώνες που βρίσκονταν στην περιφέρεια του Ποµπείου,

ενώ ο απλός λαός έτρωγε στους γύρω ελεύθερους χώρους κάτω από σκηνές και

19 Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, τόµος 42, σελ 413.

20

Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα τόµος 48, σελ 53-54. Εκδοτικός οργανισµός Πάπυρος. Αττική 1985.

21

Από το τεύχος και της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνηµείων Ακροπόλεως ''28η Εκατοµβαιώνος'' της

Α' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνηµείων

Ακροπόλεως

22

Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα τόµος 48, σελ 53-54. Εκδοτικός οργανισµός Πάπυρος. Αττική 1985

9

δένδρα. Οι επόµενες ηµέρες ήταν αφιερωµένες στους αγώνες. Το πρόγραµµα των

µεγάλων Παναθηναίων περιελάµβανε τόσο πολλά δρώµενα και αγωνίσµατα που

σίγουρα ξεπερνάει το αντίστοιχο των Ολυµπιακών αγώνων και µε βεβαιότητα

µπορούµε να δεχθούµε ότι κάποια αγωνίσµατα διεξάγονταν παράλληλα23

.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Οι αρχαιότεροι υπεύθυνοι για την διοργάνωση των αγώνων κατά τον 6ο αιώνα

ήταν οι ιεροποιοί αλλά από τον 5ο αιώνα ανέλαβαν οι 10 αθλοθέτες, ένας από κάθε

φυλή24

. Τη διεύθυνση των αγώνων είχαν οι δέκα αθλοθεταί (ένας από κάθε φυλή) οι

οποίοι εκλέγονταν µε ψήφο για τέσσερα χρόνια. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο

Περικλής διόρισε ο ίδιος τους αθλοθέτες για τους Μουσικούς αγώνες των

Παναθηναίων. Γενικά έπρεπε να είναι άτοµα έντιµα και να ενέπνεαν εµπιστοσύνη,

λόγω της φύσης και της σοβαρότητας των καθηκόντων τους. Εκτός από τα άλλα

καθήκοντά τους κανόνιζαν, µαζί µε τη Βουλή, τη διανοµή των αγγείων µε λάδι στους

νικητές25

. Ο ετήσιος άρχοντας της Αθήνας ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή του

λαδιού, το οποίο στη συνέχεια παρέδινε στους ταµίες, που το κρατούσαν στην

Ακρόπολη µέχρι την ηµέρα των αγώνων, οπότε και το παρέδιναν στους αθλοθέτες, οι

οποίοι µε τη σειρά τους το έδιναν στους νικητές. Κατά τη διάρκεια του θεσµού των

αθλοθετών, τα έξοδα των αγώνων τα πλήρωναν οι διάφοροι δήµοι της Αθήνας. Οι

ίδιοι έτρωγαν στο Πρυτανείο έναν περίπου µήνα το λεγόµενο Εκατοµβαίωνα26

. ∆εν

γνωρίζουµε για πόσο καιρό υπήρχε ο θεσµός των αθλοθετών, µπορούµε όµως µε

βεβαιότητα να πούµε ότι µέχρι και το τέλος του 2ου

π.Χ. αιώνα προσέφεραν τις

υπηρεσίες τους, όπως φαίνεται από µια σειρά επιγραφών που αναφέρονται στα

Παναθήναια27

.

Αναφορά στους αθλοθέτες κάνει και ο Αριστοτέλης στο κεφάλαιο 60 της

Αθηναίων Πολιτεία. Συγκεκριµένα εξηγεί τα καθήκοντά τους και αναφέρει ότι εκτός

23

Tracy, S.V., p. 147.

24


25


26

Αριστοτέλης, Αθην. Πολιτεία, 62.2. Από Μουρατίδης, Ι., σελ 404.

27

Tracy, S.V. pp. 146.

10

των άλλων επέβλεπαν την ετοιµασία του πέπλου αλλά και την κατασκευή των

αµφορέων. Αργότερα κατά τους ρωµαϊκούς χρόνους, αντικαταστάθηκαν από ένα

άλλο επίσηµο πρόσωπο της διοργάνωσης, τον αγωνοθέτη, ο οποίος ήταν από τους

πλέον ευκατάστατους πολίτες, διότι έπρεπε να πληρώσει για όλα τα έξοδα ή

τουλάχιστον για ένα µεγάλο µέρος αυτών. Ο θεσµός του αγωνοθέτη δεν ήταν

χαρακτηριστικό γνώρισµα µόνο των Παναθηναίων αλλά των περισσότερων αγώνων

κατά την περίοδο εκείνη. Σε πολλές περιπτώσεις τα έξοδα ήταν τόσα πολλά, ώστε

βλέπουµε στις διάφορες επιγραφές τον τίτλο συναγωνοθέτης κάτι που δείχνει ότι δύο

ή τρεις µοιράζονταν τον τίτλο αυτό και φυσικά τα έξοδα. Στα ελληνιστικά χρόνια τη

διοργάνωση της εορτής είχαν οι γυµνασίαρχοι και οι ταµίες των στρατιωτικών28

.

Η όλη γιορτή κρατούσε αρκετές ηµέρες, πιθανώς οκτώ ή εννιά και

περιελάµβανε µουσικά αγωνίσµατα, αθλητικά, ιππικά, στρατιωτικά και

λαµπαδηδροµίες και στο κλείσιµο της γιορτής λεµβοδροµίες µεταξύ των φυλών της

Αθήνας.

ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Τα µουσικά αγωνίσµατα ήταν τα πρώτα στο πρόγραµµα και κρατούσαν τρεις

ηµέρες. Από την εποχή του Πεισίστρατου εισήχθη ο συναγωνισµός για την καλύτερη

απαγγελία των Οµηρικών ποιηµάτων από ραψωδούς. Συναγωνισµός επίσης υπήρχε

στη γραφή και απαγγελία ποιηµάτων, που αναφέρονταν στους νικηφόρους πολέµους

των Ελλήνων εναντίον των Περσών. Μερικά από τα µουσικά αγωνίσµατα ήταν το

τραγούδι µε συνοδεία λύρας, το παίξιµο της λύρας χωρίς τραγούδι και η συναυλία

που προφανώς παιζόταν από πολλές λύρες µαζί. Η προτίµηση των Αθηναίων προς τη

λύρα ήταν µεγαλύτερη από αυτή της φλογέρας, κάτι που φαίνεται και από τα µεγάλα

βραβεία που έπαιρναν οι νικητές στην πρώτη. Η προτίµηση αυτή, ίσως οφειλόταν στο

γεγονός ότι το όργανο ήταν αγαπητό στους Αθηναίους από την παιδική τους ηλικία,

κατά την οποία µάθαιναν να το παίζουν στα διάφορα σχολεία µουσικής που

παρακολουθούσαν29

. Τα βραβεία για τους µουσικούς αγώνες ήταν χρηµατικά, ενώ

για τους υπόλοιπους ήταν δοχεία µε λάδι, το οποίο ήταν το κατ’ εξοχήν προϊόν της

Αθήνας. Για τους κιθαρωδούς δίνονταν και αργυρά στεφάνια στους πρώτους πέντε

28


29

GASF, p 232. Από Μουρατίδης, Ι., σελ 405.

11

νικητές (αξίας 1.500 το πρώτο και 300 δραχµές το τελευταίο). Ο συναγωνισµός στη

µουσική κατά των Πλούταρχο30

, από τα µέσα του 5ου

αιώνα διεξαγόταν στο Ωδείο,

που ιδρύθηκε για το σκοπό αυτό από τον Περικλή, στην νότια κλιτύ της Ακρόπολης,

δίπλα στο ∆ιονυσιακό θέατρο31

.

ΤΑ ΑΘΛΗΤΙΚΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Τα αγωνίσµατα, µε εξαίρεση τον ίππειο δρόµο (800 µέτρα), ήταν σχεδόν τα ίδια

µε αυτά των Ολυµπιακών αγώνων µέχρι των 5ο π.χ. αιώνα, οπότε προστέθηκε στα

Παναθήναια και η κατηγορία των αγενειών (έφηβοι), η οποία δεν υπήρξε ποτέ στα

Ολύµπια. Σε αντίθεση µε άλλες ιερές γιορτές, στα Παναθήναια βράβευαν και το

δεύτερο νικητή σε όλα τα αθλητικά και ιπποδροµικά αγωνίσµατα και στα µουσικά

περισσότερους από δυο. Στην κατηγορία των ανδρών µπορούσαν να πάρουν µέρος

αθλητές από όλα τα µέρη της Ελλάδας, ενώ στις κατηγορίες των νέων και των

εφήβων µόνο από την Αθήνα. Πριν κατασκευασθεί το Παναθηναϊκό στάδιο, από το

Λυκούργο (390-325 π.Χ.) οι γυµνικοί αγώνες τελούνταν στην αγορά. Το στάδιο που

κατασκευάσθηκε την εποχή του Λυκούργου έπαθε µεγάλες ζηµιές, µε αποτέλεσµα να

ξαναχτιστεί από την αρχή από τον Ηρώδη τον Αττικό το 2ο µ.Χ. αιώνα.

Εικόνα 3. Παναθηναϊκός αµφορέας. Απεικόνιση δροµέων.

30

Πλούταρχος, Περικλ. 13. Από Μουρατίδης, Ι., σελ 405.


12

Το πρόγραµµα των αγοριών ξεκινούσε πρώτα και περιελάµβανε έξι

αγωνίσµατα, τρεις δρόµους (δρόµος αντοχής, στάδιο, δίαυλος), πάλη, πυγµαχία και

παγκράτιο. Μια επιγραφή (IG II2 2311) από τις αρχές του 4

ου αιώνα π.Χ. αναφέρει ότι

τα παιδιά συναγωνίζονταν και αυτά στο πένταθλο, αναφερόµενη στη συγκεκριµένη

περίοδο32

. Οι αγένειοι ακολουθούσαν στο πρόγραµµα και συναγωνίζονταν στο

στάδιο, πυγµαχία, πάλη, παγκράτιο και στο πένταθλο (περιελάµβανε πάλη, δίσκο,

ακόντιο, άλµα σε µήκος και δρόµο). Οι άνδρες είχαν τα παραπάνω αγωνίσµατα µε

την προσθήκη του ίππειου δρόµου και ενός δρόµο τετρακοσίων µέτρων µε πανοπλία

(οπλίτης). Τα αγωνίσµατα διεξάγονταν στο στάδιο, γνωστό από τις επιγραφές ως

Παναθηναϊκό στάδιο και είχαν διάρκεια δυο ηµερών, µε τα παιδιά και τους έφηβους

την πρώτη ηµέρα και τους άνδρες τη δεύτερη. Η συµµετοχή ήταν ελεύθερη για όλους

και συνήθως οι νικητές ήταν µη Αθηναίοι, αφού οι Αθηναίοι δεν είχαν ιδιαίτερη

επιτυχία εκτός από το άθληµα του παγκρατίου. Στο συγκεκριµένο άθληµα, από τις

δέκα περιπτώσεις που γνωρίζουµε τους νικητές τις πέντε ήταν κάποιος Αθηναίος.

ΤΑ ΙΠΠΙΚΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Το ιππικό πρόγραµµα δεν ήταν τόσο σταθερό όσο το γυµναστικό, µε τον αριθµό

και τα αγωνίσµατα να ποικίλουν. Αιτία πιθανώς να είναι το κόστος που αφορούσε τον

εξοπλισµό και τη χορηγία µιας ιππικής οµάδας. Έτσι σε µερικές περιπτώσεις οι

κατηγορίες µπορεί να είχαν προσαρµοστεί ώστε να ταιριάξει ένας υποψήφιος ή ένα

αγώνισµα να είχε παραληφθεί επειδή δεν υπήρχαν συµµετοχές. Παρόλα αυτά το

ιππικό πρόγραµµα είχε κάποια συγκεκριµένη µορφή και κάποια κοµµάτια του

προγράµµατος ήταν αµετάβλητα ή εµφανίζονταν πολύ συχνά. Τα αγωνίσµατα αυτά

του ιπποδρόµου είχαν σηµαντική θέση στη γιορτή, πράγµα που φαίνεται από τον

αριθµό τους και από τα βραβεία που έπαιρναν οι νικητές. Τα ιππικά αγωνίσµατα

τελούνταν, καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της γιορτής, στον ιππόδροµο που

σύµφωνα µε αρχαίες µαρτυρίες βρισκόταν στο ∆ήµο Εχελιδών (σηµερινό Φάληρο)33

.

Κάποια αγωνίσµατα διεξάγονταν στην πλατεία της αγοράς µε πρώτα δυο τα

οποία περιελάµβαναν το δύσκολο εγχείρηµα να ιππεύσεις και να ξε-ιππεύσεις ένα

κινούµενο άρµα. Τα αγωνίσµατα αυτά συνήθως ακολουθούσαν έξι ιππικοί αγώνες,

32


33


13

τρεις για τους διοικητές του ιππικού (εκ των φυλάρχων) και τα ίδια τρία για τους

ιππείς (εκ των ιππέων). Πιο συγκεκριµένα περιελάµβαναν το δίαυλο και το δίαυλο µε

άλογο πολέµου και αρµατωµένο ιππέα και το ακάµπιον. Αυτά τα έξι αγωνίσµατα

αντανακλούν ξεκάθαρα την εκπαίδευση των πολιτών και παρείχαν τη «βιτρίνα» ώστε

οι ιππείς να κάνουν επίδειξη των ιππικών τους ικανοτήτων. Η φύση αυτού του µέρους

των αγωνισµάτων εξασφάλιζε ότι οι νικητές ήταν οι πραγµατικοί συµµετέχοντες,

επειδή τα άλογα αυτο-ιδιόκτητα και οδηγούµενα από τους ιδιοκτήτες.

Το τελευταίο µέρος των ιππικών αγωνισµάτων γινόταν στον ιππόδροµο σε δυο

µέρη. Ξεκινούσε µε τρία αγωνίσµατα ανοικτά για όλους (εκ των πάντων), ένα για

καθαρόαιµα άλογα ταχύτητας (κέλης), ένα µε άρµα δυο αλόγων (συνωρίς) και µε

άρµα τεσσάρων αλόγων (άρµα). Κάθε ένα χωριζόταν σε δυο κατηγορίες, µια για τα

νεαρά ζώο (πουλάρια) και η άλλη για τα ώριµα άλογα. Τα συγκεκριµένα αγωνίσµατα

ήταν αµετάβλητα και σταθερά παρόλο που η ακριβής σειρά τους διαφέρει από

επιγραφή σε επιγραφή. Οι πλειοψηφία των νικητών ήταν µη Αθηναίοι και σπάνια

υπήρχαν αριστοκράτες µεταξύ αυτών. Φυσικά τις πιο πολλές φορές ήταν ιδιοκτήτες

των αλόγων και έστελναν τις οµάδες τους ώστε να λάβουν µέρος στους αγώνες.

Εικόνα 4. Παναθηναϊκός αµφορέας. Έπαθλο νικητή αρµατοδροµίας.

Τελευταίο στο πρόγραµµα υπήρχε µια σειρά από εφτά µε δέκα αγωνίσµατα

ανοικτά µόνο για τους πολίτες (εκ των πολιτικών), τα οποία ήταν όλα µε άρµα εκτός

από το πρώτο, το οποίο ήταν ένας αγώνας µεγάλης απόστασης (ιππωι πολυδρόµωι).

Τα ακριβή αγωνίσµατα µε άρµατα ποίκιλαν αλλά συνήθως περιελάµβαναν πολεµικά

και απλά άρµατα και στο τέλος έναν αγώνα µε άρµα δυο αλόγων. Οι νικητές των

αγωνισµάτων αυτών ήταν συχνά οι ίδιοι άνθρωποι µε τους νικητές των αγωνισµάτων

14

στην αγορά. Η µεταφορά όσον αφορά το χώρο διεξαγωγής των αγωνισµάτων από την

αγορά στον ιππόδροµο δείχνει ότι τα ιππικά αγωνίσµατα γίνονταν σε δυο ηµέρες.

ΕΥΑΝ∆ΡΙΑ

Εκτός των µουσικών, αθλητικών και ιππικών αγωνισµάτων υπήρχε και ένας

άλλος συναγωνισµός, άγνωστος στις άλλες γιορτές, η ευανδρία, κατά την οποία οι

δέκα φυλές της Αθήνας συναγωνίζονταν η µια την άλλη (δεν λάµβαναν µέρος µη

Αθηναίοι34

), ποια θα µπορέσει να παρουσιάσει τους πιο ωραίους ηλικιωµένους

άνδρες, οι οποίοι, κατά την ποµπή των Παναθηναίων, θα µετέφεραν τα ιερά κλαδιά

της ελιάς. Το έπαθλο για τους νικητές της ευανδρίας ήταν µια ασπίδα κι ένα στεφάνι

ελιάς, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία.

ΠΥΡΡΙΧΙΟΣ ΧΟΡΟΣ

Εξέχουσα θέση στα Παναθήναια κατείχε ο χορευτικός αγώνας, ο πυρρίχιος

χορός ο οποίος και προσέδιδε ιδιαίτερη αίγλη στα Παναθήναια. Ο πυρρίχιος χορός

ήταν οµαδικός και ένοπλος, εκτελούνταν µε συνοδεία αυλού (αύληµα ορχηστρικόν)

και σ’ αυτόν διαγωνίζονταν οι δέκα φυλές της Αθήνας, δηλαδή αποκλείονταν η µη

Αθηναίοι, όπως και στην ευανδρία. Ήταν το παλαιότερο µουσικό αγώνισµα στα

Παναθήναια35

και σύµφωνα µε τη µυθολογία πρώτη χόρεψε η Αθηνά για να εορτάσει

την νίκη των Ολύµπιων θεών εναντίον των Τιτάνων36

. Ο Πλάτων στους Νόµους

περιγράφει τον πυρρίχιο χορό ως µιµική πολεµική όρχηση, αναπαράσταση δηλαδή

των αµυντικών και επιθετικών κινήσεων της µάχης. Περιελάµβανε στροφές προς τα

πλάγια (έκνευσις), οπισθοχωρήσεις (ύπειξις), πηδήµατα (εκπήδησις εν ύψει) και

χαµηλώµατα (ταπείνωσις)37

.

Η χορηγία κάλυπτε τα έξοδα της προπόνησης των οµάδων τα οποία ανέρχονταν

στις 800 δραχµές στα Μεγάλα Παναθήναια και στις 700 δραχµές στα Μικρά

34

Αλµπανίδης, Ε., σελ 112.

35

Ρωµιοπούλου, Κ., Τα Παναθήναια, σελ 42. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 116.

36

Από το τεύχος ''28η Εκατοµβαιώνος'' της Α' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

και της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνηµείων Ακροπόλεως

37 Πλάτων, Νόµοι, Ζ. 815-816a. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 116.

15

Παναθήναια. Από το 400 π.Χ. συναντάµε τρεις κατηγορίες διαγωνιζοµένων, δηλαδή

παίδες, έφηβους και άνδρες. Έπαθλο για τη νικήτρια οµάδα ήταν ένα βόδι αξίας

εκατό δραχµών. Σε ανάγλυφο από το Μουσείο Ακροπόλεως απεικονίζονται 8

πυρριχιστές χωρισµένοι σε δυο ηµιχόρια και στην άκρη αριστερά διακρίνεται ο

χορηγός που σύµφωνα µε την επιγραφή είναι ο Άταρβος. Αγώνες πυρρίχης

συναντούµε επίσης και στα εν Άστει ∆ιονύσια των Αθηνών. Ανάγλυφο από το

Αρχαιολογικό Μουσείο είναι διακοσµηµένο µε τρεις πυρριχιστές οι οποίοι κρατούν

ασπίδα ενώ στο επάνω µέρος διακρίνεται επιγραφή η οποία µνηµονεύει τις νίκες του

χορηγού Άµµυµου και των πυρριχιστών στα Μεγάλα Παναθήναια αλλά και στα εν

Άστει ∆ιονύσια (IG II2 3112).

ΑΛΛΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Εκτός από τα αγωνίσµατα που παρουσιάστηκαν παραπάνω φαίνεται να

υπάρχουν και διάφορα άλλα στο πρόγραµµα των Παναθηναίων. Υπήρχαν

στρατιωτικά αγωνίσµατα και λαµπαδηδροµίες, όπου δεν επιτρεπόταν η συµµετοχή

ξένων, για τα οποία δεν υπάρχουν ιδιαίτερες λεπτοµέρειες αλλά και λεµβοδροµίες οι

οποίες διεξάγονταν την τελευταία ηµέρα της γιορτής και συµµετείχαν οι διάφορες

φυλές της Αθήνας. Οι λαµπαδηδροµία, δηλαδή σκυταλοδροµία µε αναµµένη

λαµπάδα, ξεκινούσε από το βωµό του Προµηθέως στη Ακαδηµία και µετά από

διαδροµή 2500 µέτρων κατέληγε στο βωµό της θεάς στην Ακρόπολη38

.

Επίσης σε µια επιγραφή αναφέρεται ο συναγωνισµός σε θεατρικούς

διαγωνισµούς (σκηνικούς αγώνας) πράγµα για το οποίο οι ερευνητές, σύµφωνα µε

διάφορες πηγές ήταν σίγουροι ότι αφορούσαν τους ρωµαϊκούς χρόνους. Άρα οι

διαγωνισµοί αυτοί υπήρχαν 200 χρόνια νωρίτερα στο πρόγραµµα των Παναθηναίων.

ΤΑ ΕΠΑΘΛΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Τα έπαθλα των αθλητικών αγωνισµάτων ήταν αµφορείς από διαλεχτό λάδι

µεγάλου µεγέθους (ύψους 60-70 εκ) που εµφανίστηκαν στην δεκαετία 570-560 π.χ

στοιχείο που συσχετίζεται µε την αναδιοργάνωση την γιορτής από τον Πεισίστρατο39

.

38



16

Στο µπροστά µέρος απεικονιζόταν ένοπλη η Αθηνά µε µια επιγραφή «των Αθήνηθεν

άθλων» και στο πίσω µέρος υπήρχε ζωγραφισµένη σκηνή από το άθληµα στο οποίο

κέρδισε ο αθλητής40

(εικόνα 1). Κατά τον Αριστοτέλη41

ο επώνυµος άρχοντας

µεριµνούσε για τη συλλογή του λαδιού. Κάθε αµφορέας περιείχε 38-39 λίτρα λαδιού,

ενώ συνολικά οι αµφορείς που δίδονταν ως έπαθλα ήταν περίπου 1300 περίπου42

.

Κύριο χαρακτηριστικό των Παναθηναίων ήταν η βράβευση όχι µόνο του πρώτου

αλλά και του δεύτερου νικητή στα γυµνικά και ιππικά αγωνίσµατα. Βέβαια ο πρώτος

νικητής έπαιρνε τη µερίδα του λέοντος όσον αφορά τους αµφορείς µε το λάδι43

µε τον

δεύτερο να παίρνει περίπου το 1/5 της ποσότητας του πρώτου βραβείου.

Εικόνα 5. Παναθηναϊκός αµφορέας. ∆ιπλή όψη. Απεικόνιση Αθηνάς και αγωνίσµατος.

Σύµφωνα µε επιγραφές σαφώς υπερτερούσαν σε αριθµό οι παναθηναϊκοί

αµφορείς που προσφέρονταν ως έπαθλα στα ιππικά αγωνίσµατα από ότι στα γυµνικά,

π.χ. ο πρώτος νικητής της αρµατοδροµίας έπαιρνε 140 αµφορείς µε λάδι ως βραβείο

ενώ οι δροµείς και οι παλαιστές έπαιρναν 40-70. Ο νικητής του παγκρατίου έπαιρνε

40 αµφορείς, του σταδίου 50 αµφορείς ενώ οι περισσότεροι των άλλων έπαιρναν 30

αµφορείς µε λάδι. Βέβαια υπήρχαν και νικητές που έπαιρναν µόνο 5 αµφορείς, όπως

αυτοί που έριχναν έφιπποι το ακόντιο σε στόχο44

.

40

Tracy, S.V. p.143.

41

Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 60. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 112.

42

Αλµπανίδης, Ε., σελ 112. 43

Προκοπίου, Ν., Παναθηναϊκοί Αµφορείς, Αρχαιολογία 4, 1982 σελ 32-38. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ

113. 44 Μουρατίδης, Ι., σελ 406.

17

Αν σκεφθεί κανείς ότι ένας αµφορέας µε λάδι στοίχιζε 10-12 περίπου δραχµές, τότε

είναι φανερό ότι τα έπαθλα των νικητών είχαν πολύ µεγάλη αξία. Πιο συγκεκριµένα

οι 140 αµφορείς που έπαιρνε ο νικητής της αρµατοδροµίας αντιστοιχούσαν, σύµφωνα

µε εκτιµήσεις σύγχρονων ερευνητών στον τετραπλό ετήσιο µισθό ενός Αθηναίου

χειρώνακτα45

.

Στους νικητές των µουσικών αγώνων κατά την εποχή του Περικλή έδιναν ως

έπαθλα πολύτιµα αγγεία, πιθανότατα µεταλλικά (υδρίες ή φιάλες). Τούτο

πιστοποιείται από την παράσταση του κρατήρα της Λάρισας αλλά και άλλες

αγγειογραφίες της εποχής εκείνης. Αργότερα όµως τα έπαθλα διαφοροποιήθηκαν.

Από το 402/401 π.Χ. το έπαθλο ήταν χρυσό στεφάνι (στέφανος θάλου χρυσός).

Σύµφωνα µε την επιγραφή του πρώτου µισού του 4ου

αιώνα π.Χ. οι νικητές των

µουσικών αγώνων στα Παναθήναια έπαιρναν χρυσά και ασηµένια στεφάνια

καθορισµένης αξίας.

Αν κρίνουµε µε βάση την αξία των επάθλων και τον αριθµό των βραβευµένων,

τότε σύµφωνα µε κατάλογο επάθλων του πρώτου µισού του 4ου

αιώνα π.Χ., πρώτο σε

σπουδαιότητα αγώνισµα ήταν αυτό της κιθαρωδίας. Χορηγούνταν έπαθλα στους

πέντε πρώτους νικητές και το έπαθλο για τον πρώτο νικητή ήταν χρυσό στεφάνι αξίας

χιλίων δραχµών και 500 ασηµένιων δραχµών σε µετρητά. Ακολουθούσαν σε

σπουδαιότητα η κιθάριση, η αυλωδία και η αύληση αφού βραβεύονταν οι τρεις

πρώτοι κιθαριστές µε µικρότερα όµως έπαθλα και οι δυο πρώτοι αυλωδοί και

αυλητές. Από τον κατάλογο των επάθλων απουσιάζει η ραψωδία, άγνωστο γιατί. Οι

αγώνες ραψωδών πιθανότατα εισήχθησαν το 556 π.Χ., αλλά ενισχύθηκαν σηµαντικά

αργότερα από τον γιο του Πεισίστρατου Ίππαρχο. Οι νικήτριες στα συλλογικά

αγωνίσµατα (πχ λαµπαδηδροµία) οµάδες των εφήβων κέρδισαν µια “βουν”46

.

Τα χρηµατικά ποσά τα οποία µπορούσαν µερικοί να αποκοµίσουν ήταν

αξιοζήλευτα αφού επιτρεπόταν στους νικητές να πουλήσουν το λάδι στην Αθήνα ή να

το εξάγουν σε άλλες πόλεις παρά την απαγόρευση που υπήρχε για εξαγωγή λαδιού

από ιδιώτες47

.

45

Young, D., Olympic Myth, p.115. IG II2

2311. Εκτιµήσεις για την αξία των Παναθηναϊκών

αµφορέων. Από Αλµπανίδης, Ε., σελ 113.

46


47

Μουρατίδης, Ι., σελ 406

18

Η απεικόνιση των µουσικών αγωνισµάτων των Παναθηναίων γίνεται σε

ψευδοπαναθηναϊκούς αµφορείς και όχι σε παναθηναϊκούς αµφορείς όπως τα

υπόλοιπα αγωνίσµατα του προγράµµατος της γιορτής. Το παραπάνω δεν είναι τυχαίο

και οφείλεται στο γεγονός ότι τα έπαθλα για τα µουσικά αγωνίσµατα των

Παναθηναίων δεν ήταν αµφορείς ελαίου αλλά όπως παρουσιάστηκε παραπάνω

στεφάνια. Έτσι αφού δεν υπήρχε η δυνατότητα να απεικονιστούν τα αγωνίσµατα

αυτά, αν και παναθηναϊκά, σε παναθηναϊκούς αµφορείς οι αγγειογράφοι τα

αποτύπωναν πάνω σε ψευδοπαναθηναϊκούς αµφορείς υποδηλώνοντας έτσι τη σχέση

τους µε τα Παναθήναια. Οι αµφορείς αλλά και το λάδι που περιείχαν είχαν πολύ

µεγάλη αξία και το αγγείο ήταν σύµβολο νίκης στους σηµαντικούς αυτούς αγώνες.

Ήταν ένα κειµήλιο το οποίο θα µπορούσε να παροµοιαστεί µε ένα σηµερινό

ολυµπιακό µετάλλιο.

ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ

Αθλητές από όλη την Ελλάδα, αλλά και εκτός, έρχονταν στην Αθήνα για να

πάρουν µέρος στους αγώνες. Σε µια νέα επιγραφή συναντάµε νικητές από την

Λιγυρία (Μασσαλία), τη Βαγδάτη, τη Μικρά Ασία, την Παλαιστίνη, τη Συρία, την

Αίγυπτο αλλά και από τα νησιά του ελλαδικού χώρου. Ανάµεσα στους νικητές

υπήρχαν και πολλοί προερχόµενοι από βασιλικές ή αριστοκρατικές οικογένειες. Ο

βασιλιάς της Περγάµου Ευµένης II (221-159 π.Χ.) και ο αδερφός του πρίγκιπας

Άτταλος εµφανίζονται σε επιγραφές ως νικητές, όπως επίσης η βασίλισσα της

Αιγύπτου Κλεοπάτρα II και ο αδερφός της βασιλιάς Πτολεµαίος VI. Έτσι τα βασιλικά

πρόσωπα και οι ακόλουθοί τους που έγιναν γνωστοί µέσα από τις επιγραφές πριν το

150 είναι κυρίως Πτολεµαίοι ή Ατταλίδες, ή άτοµα υποταγµένα στους προηγούµενος.

Οι Αντιγονίδες πιθανώς να είχαν αποκλειστεί από τους αγώνες, αφού σύµφωνα µε

τον Livy (31.44.6)48

οι Αθηναίοι είχαν καταραστεί τους Μακεδόνες το 200 π.Χ. και

τους είχαν απαγορέψει να εισέρχονται στην περιοχή τους. Οι Σελευκίδες λόγω των

επεκτατικών βλέψεων και των επιθέσεων στους Πτολεµαίους δεν ήταν ευπρόσδεκτοι

τη συγκεκριµένη εποχή.

48

Tracy, S.V., p 146.

19

Εν κατακλείδι οι επιγραφές αποκαλύπτουν ότι το γόητρο και η έλξη των

Παναθηναίων ήταν τόσο µεγάλη που συγκαταλέγονταν στους σηµαντικότερους

αγώνες που είχαν παγκόσµιο χαρακτήρα και διοργανώνονταν στον ελλαδικό χώρο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο εορτασµός των Παναθηναίων παρά τα σκαµπανεβάσµατα που είχε όσον

αφορά την αίγλη και τη συµµετοχή δια µέσου των αιώνων, είχε σαν πρωταρχικό

στόχο την αποτίµηση φόρου τιµής στην προστάτιδα της πόλης, την Αθηνά. Η

συνθετότητα του προγράµµατος φαίνεται να ξεπερνά το αντίστοιχο των Ολυµπιακών

αγώνων πράγµα του δείχνει τη σηµασία αλλά και το ευρύτερο φάσµα που κάλυπταν

τα αγωνίσµατα είτε ήταν καλλιτεχνικά είτε αθλητικά. Τα παναθήναια δεν είχαν µόνο

θρησκευτικό χαρακτήρα αλλά εθνικό και λαϊκό, αφού µε τη συµµετοχή ολόκληρου

του Αθηναϊκού λαού, των επίσηµων προσκεκληµένων της πόλης και αθλητών από

όλο τον ελληνικό κόσµο στις διάφορες εκδηλώσεις της γιορτής (θρησκευτικές

ποµπές, µουσικοί και αθλητικοί αγώνες, αναθήµατα) υπογραµµιζόταν η υπεροχή της

Αθήνας στα πολιτικά και πνευµατικά πράγµατα ολόκληρου του ελληνικού κόσµου.

The panathenaic festival

Documents

Transcript of The panathenaic festival