TEYXOS 72

ΤΕΥΧΟΣ 72 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ02

04

08

14

20

24

30

34

38

42

46

48

49

58

62

63

64

66

68

70

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. ΜΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΟ!Του Ευθύμιου Μητρόπουλου, Γενικού Γραμματέα του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας

ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΗΜΑΤΟΥ NelsoN ΣΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ Trafalgar;Του Πάνου Λασκαρίδη, Α΄ Αντιπροέδρου του ΝΜΕ, Προέδρου Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη

ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗΣ ΕΠΤΑ ΝΕΑΡΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗΤου Αντιναυάρχου ε.α. Π. Κονιάλη

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝΤου Δρ. Ευαγ. Αθηναίου, Μέλους του Ν.Μ.Ε.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΥΠΑξΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ» Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

ΤΑξΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕξΑΝΔΡΕΙΑΤου Χάρη Τζάλα, Yπεύθ. της Ελληνικής Ενάλιας Αρχαιολ. Αποστολής που διεξάγει έρευνες στην Αλεξάνδρεια και συγγραφέα βιβλίων αλεξανδρινών διηγημάτων.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΛΕξΑΝΔΡΕΙΑΣΚΑΙ Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟΤου Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝΤου Ηλία Μεταξά, Οίκ. Αξ/τικού του Ε.Ν.

ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣΤης Μαριλένας Σταμούλη, Μέλους του Ν.Μ.Ε.

ΤΟ ΜΑΝΤΟΛΙΝΟ ΤΟΥ ΛΟΧΑΓΟΥ CorelliΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ apolloNioΤου Αντιναυάρχου Δ. Δούση Π.Ν. ε.α.

ΔΕΝ ξΕΧΝΑΜΕ...

8ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ20-22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2010, ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΒΙΟΙ ΠΛΟΙΩΝΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΟΥ ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΪΡΕΣΤου Απόστολου Δόμβρου

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣστον Ευάγγελο Κουρή

ΒΑΡΟΜΕΤΡΟΓράφει ο Σκάπουλος

42

04

20

30

08

72

ioYΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ// ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΕξώφυλλοΚοκκάλινο ομοίωμα της εποχής των Ναπολεόντειων Πολέμων.

Αναπαριστάται η Ναυαρχίδα “Victory” του Οράτιου Νέλσωνα

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Κωδ. 2528

Ιδιοκτήτης:Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος

Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37Τηλ.: 210 45 16 264Fax: 210 45 12 277

Εκδότης - Διευθυντής:Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Διεύθυνση Σύνταξης:Γιάννης Παλούμπης

Επιμέλεια Έκδοσης:Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πηνελόπη ΒουγιουκλάκηΑρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής

Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη

Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. ΒυζαντινήςΑρχαιολογίας

Xαράλαμπος ΤορτορέληςΠαιδαγωγός - Μουσειολόγος

Διαφημίσεις:Ν. Νικολαϊδης

Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Γραμματεία:Ελένη Γαστεράτου

Καλλιτεχνική Επιμέλεια:Ελένη Τάτση

Εκτύπωση:Ι.Ν. ΠΑΛΛΗΣ ΑΕΒΕ

Στα μέλη του Μουσείουδιανέμεται Δωρεάν

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές

των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν

την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

ΤΕΥΧΟΣ 72 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

Ελαιογραφία του Σπύρου Προσαλέντη (Κέρκυρα 1830 - Αθήνα 1895). Προσωπογραφία του πλοιάρχου Γεράσιμου Ζωχιού, ιδρυτή του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου και εμπνευστή της ιδέας για την ίδρυση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ήδη από το 1867, όταν υπηρετούσε ως Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Ναυτικών.

2 Ðåñßðëïõò

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Οι καιροί περνούν δημιουργικά για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως θα έχετε διαπιστώσει από τα σχετικά αφιε-ρώματα- άρθρα του Περίπλου. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στον τομέα των εκδό-σεων, καθώς είμαστε και εμείς θιασώτες

του ρητού verba volant scripta manent, δηλαδή τα λόγια πετούν και χάνονται ενώ τα γραπτά μένουν. Στόχος της εκδοτικής μας προσπάθειας είναι η ανάδει-ξη σελίδων της νεώτερης ελληνικής ναυτικής ιστορίας, ελάχιστα γνωστών στο ευρύ κοινό και η προβολή του ανεκτίμητου φωτογραφικού και ιστορικού αρχείου που φυλάσσεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Θεω- ρούμε πως με αυτόν τον τρόπο τεκμηριώνουμε τον ισχυρισμό, ότι το Μουσείο μας είναι ένας σημαντικός πολιτιστικός φορέας, που προωθεί την έρευνα και συμ-βάλλει στην διάσωση και ανάδειξη της ναυτικής ιστο-ρίας και παράδοσης. Οι ιστορικές μας εκδόσεις, ο ανανεωμένος και εμπλου-τισμένος «Περίπλους», οι αξιόλογες εκθέσεις μας, τα χι-λιάδες παιδιά από όλη την Ελλάδα που παρακολουθούν τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα και ξεναγούνται στις αίθουσες μας συνθέτουν το πολύπλευρο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο του ιδρύματός μας. Δυστυχώς όμως, όλα αυτά δεν στάθηκαν αρκετά ώστε να πείσουν τους αρμόδιους κρατικούς φορείς να συνδρά-μουν ουσιαστικά προς την επίλυση του χρόνιου οικονομι-κού προβλήματος του Μουσείου μας, που ως δαμόκλειος σπάθη απειλεί την απρόσκοπτη λειτουργία του.Η οικονομική κρίση που ενδημεί στη χώρα ήταν επόμε-νο πως θα χειροτέρευε τις ήδη κακές οικονομικές προο-πτικές του Μουσείου και τούτο διότι περιέκοψε δραστικά τις, ούτως ή άλλως, πενιχρές επιδοτήσεις από τα τρία συναρμόδια Υπουργεία (Αμύνης-Πολιτισμού-Ναυτιλίας) και παράλληλα κατέστησε ακόμη δυσκολότερες τις όποιες ιδιωτικές χορηγίες.Παρά το γεγονός ότι έχει επανειλημμένως δημοσιευθεί το πολύ απλό στη σύνθεσή του οικονομικό πρόβλημα του Μουσείου, θα επιθυμούσα για μια ακόμη φορά να το πα-ραθέσω για την περίπτωση που κάποια μέλη, φίλοι ανα-γνώστες αγνοούν τα πραγματικά του στοιχεία.Στο Μουσείο εργάζονται και λαμβάνουν μισθούς με βάση τις ισχύουσες επίσημες συλλογικές συμβάσεις εννέα άτο-μα, εκ των οποίων τέσσερα επιστημονικό προσωπικό, μία βιβλιοθηκονόμος και τέσσερα γενικών κατηγοριών (γραμματεία, οικονομικά, γενικές εργασίες, κλπ). Η ετή-σια δαπάνη μισθών και εργοδοτικών εισφορών ανέρχεται στο ποσό των περίπου 265 χιλιάδων ευρώ. Όλα τα λοι-πά απόλυτα ανελαστικά λειτουργικά έξοδα του Μουσείου (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ, ασφάλειες, γραφική ύλη, υπολογι-στές, εκτυπωτές, ανταλλακτικά, αναλώσιμα, ταχυδρομικά, κλπ) ανεβάζουν το κόστος των ετήσιων ανελαστικών δα-πανών στο ύψος των 350-360 χιλιάδων ευρώ.Τα προϋπολογιζόμενα, καθόλου σίγουρα, ιδίως μεσούσης οικονομικής κρίσεως, έσοδα από εισφορές, εισιτήρια, εκ-παιδευτικά προγράμματα, πωλήσεις, κλπ. ανέρχονται σε περίπου 58 χιλιάδες ευρώ. Από την άλλη πλευρά οι κρα-τικές επιχορηγήσεις από τα τρία συναρμόδια Υπουργεία φέτος ανήλθαν σε 55 χιλιάδες ευρώ (ΥΕΘΑ 45 χιλιάδες ΥΠΠΟΤ 10 χιλιάδες ΥΕΝ 0). Το 1/10 του πόρου του ΝΑΤ που έχει παραμείνει στο Μουσείο φέτος ανήλθε σε 20 χι-λιάδες ευρώ.Παραμένει λοιπόν ως άλυτος γρίφος η ετήσια ισοσκέλιση του ισολογισμού, αν και όταν τούτο επιτυγχάνεται. Οίκο-θεν νοείται ότι βαρύ πέφτει το έργο στα μέλη του Δ.Σ. να προσπαθούν εθελοντικά και ανιδιοτελώς να καλύψουν το ετήσιο έλλειμμα περιφέροντας, τρόπον τινά, δίσκο επαι-

τείας σε γνωστούς και φίλους κυβερνητικούς αξιωματού-χους και επιχειρηματίες.Για φέτος ειδικά η μέχρι σήμερα λειτουργία του Μουσείου διατηρείται χάρη στις γενναιόδωρες ιδιωτικές επιχορηγή-σεις που έχουν εισρεύσει στο ταμείο και ανέρχονται σε περίπου 80 χιλιάδες ευρώ. Παράλληλα, δεν έχουν σταματήσει οι προσπάθειες ανά-δειξης του προβλήματος και προβολής του αιτήματος επαναφοράς του πόρου του ΝΑΤ, τον οποίο, τόσο αβα-σάνιστα, περιέκοψε η Πολιτεία χωρίς, στην ουσία, να τον έχει χρησιμοποιήσει μέχρι σήμερα (19 χρόνια μετά) για τον σκοπό που τον αφαίρεσε από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.Αυτή είναι φίλες και φίλοι η κατάσταση, που θεώρησα πως είναι καλό, για μια ακόμη φορά να σας εκθέσω, γιατί πιστεύω πως θα πρέπει τα μέλη του Μουσείου να είναι κοινωνοί του κυριότερου προβλήματος που επηρεάζει τη λειτουργία του ιδρύματός μας. Είναι γεγονός πως όπου αποτεινόμεθα και εκθέτουμε το πρόβλημά μας συναντού-με κατανόηση και συμπάθεια. Όλοι παραδέχονται πως δεν είναι δυνατόν το μοναδικό επίσημο Ναυτικό Μουσείο της χώρας να κινδυνεύει να αναστείλει τη λειτουργία του γιατί δεν έχει να πληρώσει τους εννέα υπαλλήλους του. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πως μία δαπάνη των 360 χιλιάδων ευρώ κατανεμημένη σε τρία συναρμόδια υπουρ-γεία δεν μπορούσε στο παρελθόν και δεν μπορεί ακόμη και σήμερα, παρ’ όλη την οικονομική κρίση, να υποστη-ριχθεί.Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πως στη χώρα της πρώ-της παγκόσμιας εμπορικής ναυτιλίας (δημοσιευμένα στοι-χεία Αυγούστου 2010) στη χώρα των εφοπλιστών και των πολυάριθμων (εκατοντάδων) ναυτιλιακών επιχειρήσεων δεν μπορεί να εξευρεθεί αυτή η μικρή σχετικά δαπάνη. Στείλαμε εκατοντάδες επιστολές στον ναυτιλιακό και εν γένει επιχειρηματικό κόσμο της χώρας μας, ζητώντας να γίνουν μόνιμα μέλη του Μουσείου αντί του ποσού των 1.000 ευρώ ετησίως. Η λογική σε αυτό το αίτημα είναι η αναλογικότητα. Η συνεισφορά-συνδρομή των μελών να είναι ανάλογη των οικονομικών τους δυνατοτήτων, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δημιουργούνται διαφορε-τικές αξιολογικές κλίμακες της ιδιότητας του μέλους του Μουσείου. Η θετική ανταπόκριση στην ανωτέρω πρότασή αν και πε-ριορισμένη είναι ωστόσο υπαρκτή και ελπίζουμε μελλοντι-κά να αυξηθούν οι σχετικές συμμετοχές, κάτι που θα ήταν ιδιαίτερα ευεργετικό για τα έσοδα του Μουσείου μας.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,Θα επιθυμούσα η νέα εποχή που εγκαινιάζουμε με την έναρξη του φετινού φθινοπώρου να μας επέτρεπε να μι-λάγαμε για κάτι πιο ευχάριστο, όπως το πανελλήνιο συ-νέδριο των Ναυτικών Μουσείων που συντονίσαμε στην όμορφη Κεφαλλονιά τον περασμένο Αύγουστο. Βλέπετε όμως η αδήριτη ανάγκη επέβαλε να επανέλθουμε σε ένα θέμα χιλιοειπωμένο που είναι και στενάχωρο. Και για να μην ξεχάσουμε τη διαδραστική παιδευτική λειτουργία του Μουσείου, θα παρακαλούσαμε όσα και όποια μέλη/φίλοι του Μουσείου έχουν να προσφέρουν τις ιδέες ή τις πρωτοβουλίες τους προς την κατεύθυνση επίλυσης του κοινού μας προβλήματος, του σοβαρού πλέον προ-βλήματος της ουσιαστικής συνέχισης της λειτουργίας του Μουσείου, να μας γράψουν με οποιοδήποτε μέσον. Να είστε βέβαιοι πως οι όποιες ιδέες, προτάσεις, λύσεις θα συζητηθούν με ιδιαίτερη προσοχή από το Διοικητικό Συμβούλιο.

Σας εύχομαι Καλό Χειμώνα.

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

3Ðåñßðëïõò

Παρά την αδράνεια που χαρακτήρισε τις αρχικές αντιδράσεις στις πρώιμες προειδοποιήσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη και το φαινόμενο της οξέωσης των ωκεανών, είναι ενθαρρυντικό ότι, έστω και καθυστερημένα, έχει γίνει πλέον γνωστό σε όλους ότι οι αυξανόμενες συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου και η συνεπακόλουθη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με-ταβάλλουν τον πολύπλοκο ιστό των συστημάτων που επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής στη Γη: η νεφοκάλυψη, οι βροχόπτωσεις, οι άνεμοι, τα επίπεδα των θαλασσών και τα ρεύματα των ωκεανών καθώς και η κατανομή της χλωρίδα και της πανίδας, επηρεάζο-νται όλα σε μεγάλο βαθμό. Η ανθρωπότητα βρίσκεται προ διλλήματος. Καθώς, είτε μας αρέ-σει είτε όχι, ο συλλογικός τρόπος ζωής έχει γίνει ανυπόφορος και θα πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό, και σύντομα. Οι επι-λογές που έχουμε κάνει ως προς τον τρόπο που ζούμε τις ζωές μας έχουν καταστρέψει το σύστημα προστασίας το οποίο μας επιτρέπει να ζούμε και να αναπνέουμε. Αυτό δεν μπορεί –και δεν πρέπει– να συνεχιστεί. Πρέπει να πάρουμε σκληρές αποφάσεις, πρέπει να τις πάρουμε τώρα και πρέπει να δράσουμε συνολικά, με ολοκληρωτική και αδιάσπαστη δέσμευση – τώρα και στο μέλ-λον. Αντιμέτωποι με αδιαμφισβήτητα δεδομένα, πρέπει να εξετά-σουμε σοβαρά τις προτεραιότητές μας και να αποδεχτούμε ότι θα πρέπει να κάνουμε συγκεκριμένες θυσίες. Πρέπει να αρχίσουμε να δίνουμε προτεραιότητα στη «ζωή» κι όχι στον «τρόπο ζωής».Ως αποτέλεσμα των προηγουμένων και τρεχόντων εκπομπών αερίων, γνωστών πλέον ως «αέρια του θερμοκηπίου», φαίνεται πως οι κλιματικές αλλαγές έχουν γίνει αναπόφευκτες. Το κλίμα δεν αντιδρά αμέσως σε εξωτερικές επιρροές αλλά, μετά από

150 χρόνια βιομηχανοποίησης, η παγκόσμια υπερθέρμανση με κεκτημένη ταχύτητα θα εξακολουθήσει να επηρεάζει τα φυσικά συστήματα της γης για εκατοντάδες χρόνια, ακόμα κι αν οι εκπο-μπές των αερίων του θερμοκηπίου μειωθούν άμεσα και τα επίπε-δά τους στην ατμόσφαιρα σταματήσουν να αυξάνονται. Αν επιχειρήσουμε έναν ναυτικό παραλληλισμό, η κλιματική αλ-λαγή είναι σαν ένα γιγαντιαίο πετρελαιοφόρο, το οποίο για να το σταματήσουμε ή έστω για να του αλλάξουμε πορεία δεν χρει-άζεται μόνο τεράστια ισχύς αλλά και πολύς χρόνος και απόστα-ση – παρόλο που αρκεί ένα απλό πάτημα του σωστού διακόπτη στον πίνακα ελέγχου της μηχανής ή ο αυτόματος πιλότος για να τεθεί σε λειτουργία η εντολή διακοπής ή αλλαγής πορείας. Κατ’ αναλογία, το πετρελαιοφόρο είναι ο κόσμος που κοιτάζει ως συνήθως τη δουλειά του, η τεράστια ισχύς είναι η παγκόσμια κοινότητα που πιέζει τους ηγέτες του κόσμου να δράσουν και το πάτημα του σωστού διακόπτη είναι οι υπουργοί και οι αρχηγοί κρατών που θα δράσουν αποφασιστικά και συντονισμένα στη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης τον Δεκέμβριο αυτού του έτους για να συμφωνήσουν σε μια νέα - διάδοχη του Πρωτοκόλλου του Κιότο - συνθήκη ως μέσο καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής.Στον ΙΜΟ είμαστε με συνέπεια και συνέχεια στρατευμένοι στη μάχη για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντός μας – τόσο του θαλασσίου όσο και της ατμόσφαιρας. Έχοντας επιτύ-χει, το 2008, σημαντική εξέλιξη στις προσπάθειες μείωσης της μόλυνσης από τα πλοία, έχουμε ως στόχο τώρα τον περιορι-σμό και μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από ναυτιλιακές δραστηριότητες. Πράγματι, όταν εξετάζαμε ποιο θέμα να επιλέξουμε για την Παγκόσμια Ημέρα

ΜΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΟ!ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Του Ευθύμιου Μητρόπουλου | Γενικού Γραμματέα του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας


Ναυτιλίας, ομόφωνα συμφωνήσαμε στο «Κλιματική αλλαγή: μια πρόκληση και για τον ΙΜΟ!» ως αναγνώρισης του εστιασμένου ενδιαφέροντος που λαμβάνει αυτό το θέμα στον Οργανισμό, ιδιαίτερα αυτόν τον χρόνο.Το έργο μας σε αυτό το τεραστίας σημασίας θέμα απορρέει από την ανυπόκριτη ανησυχία για το περιβάλλον των Κρατών -μελών μας και των βιομηχανικών οργανισμών, που μας βοηθά στη λήψη των σωστών αποφάσεων επιδιώκοντας την επίτευξη των στόχων του Οργανισμού, χωρίς να αναφέρω αυτούς που μας έχουν ανατεθεί από τη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές και το Πρωτόκολλο του Κιότο, τα οποία προ-βλέπουν ειδικά ότι ο περιορισμός ή η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από πλοία θα πρέπει να επιδιώκεται μέσω του ΙΜΟ.Για τον σκοπό αυτό, ο ΙΜΟ έχει θεσπίσει ένα φιλόδοξο αλλά και εφικτό σχέδιο δράσης και καταβάλει προσπάθειες για την ορι-στικοποίηση ενός ισχυρού καθεστώτος που θα ρυθμίζει τη ναυ-τιλία σε παγκόσμιο επίπεδο και θα συμβάλει στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής. Μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί από την Επιτροπή Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος για την ανάπτυξη ενός Δείκτη Σχεδιασμού Ενεργειακής Αποδοτικότητας για τα νέα πλοία και ενός Σχεδίου Διαχείρισης Ενέργειας Πλοί-ων για όλα τα πλοία (το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές για την αποδοτικότητα των καυσίμων κατά τη λειτουργία του πλοίου) και ενός Δείκτη Αποτελεσματικής Διαχείρισης Ενέργειας (που επιτρέπει να καθοριστεί η αποδοτι-κότητα των καυσίμων των πλοίων).Όλες αυτές οι προσπάθειες, μαζί με την αναφορά προόδου των συζητήσεων μας σχετικά με ενδεχόμενους μηχανισμούς των αγο-ρών, θα οδηγήσουν σε μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων που ο ΙΜΟ θα είναι σε θέση να παρουσιάσει στη Διάσκεψη της Κοπεγ-

χάγης, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως.Εκτός από την ρυθμιστική κονίστρα, η οποία αποτελεί το κύριο πεδίο αρμοδιότητας και ευθύνης του ΙΜΟ, η ίδια η ναυτιλιακή βιομηχανία έχει σημειώσει σημαντική, από τεχνικής πλευράς, πρόοδο ως προς την διαχείριση θεμάτων ενεργειακής αποδο-τικότητας. Έχουμε στη διάθεσή μας μια σειρά τεχνολογιών, οι οποίες θα μπορούσαν να μειώσουν τις εκπομπές ρύπων των νε-ότευκτων πλοίων από 15 έως 25 % ανά τόνο/ μίλια, ανάλογα με τον τύπο και το μέγεθος του πλοίου. Μερικές από αυτές είναι οικονομικά συμφέρουσες σε περιόδους που οι τιμές του πετρε-λαίου είναι υψηλές ενώ άλλες όχι και τόσο. Η πρόκληση είναι να παρέχονται στη βιομηχανία κίνητρα ώστε η αποδοτικότητα του άνθρακα να επιβραβεύεται περισσότερο από μια απλή μείωση του κόστους καυσίμων και να διορθωθεί τυχόν αναποτελεσματι-κή συμπεριφορά.Καθώς οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και η αποδοτικότη-τα καυσίμων συνδέονται άμεσα – με απλά λόγια, όσο λιγότερα καύσιμα καταναλώνονται, τόσο μικρότερος θα είναι ο όγκος των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα – οι προσπάθειες για την ανά-πτυξη συστημάτων πρόωσης και σχεδίων ελίκων που μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση καυσίμων κατά περίπου 10%, ενώ παρέχουν την ίδια απόδοση ισχύος με τους προκατόχους τους που τοποθετούνταν πριν από περίπου δέκα χρόνια, θα πρέπει να αναγνωριστούν δεόντως. Παράλληλες βελτιώσεις στην υδροδυνα-μική και τον σχεδιασμό του κύτους των σκαφών έχουν επιτύχει τη μείωση της κατανάλωσης καυσίμων από 2 έως και 4 % περίπου.Η πολυπλοκότητα της ναυτιλίας αναδεικνύει τη δυσκολία της λή-ψης των σωστών επιλογών κατά την επιθυμία μας να συμβάλλου-με στην παγκόσμια προσπάθεια για την προστασία και διατήρη-ση του πλανήτη. Για παράδειγμα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η μείωση της ταχύτητας ενός πλοίου κατά 10% θα ελαττώσει τις

5Ðåñßðëïõò

ευθύνη για την κατάσταση του πλανήτη σήμερα. Και θα πρέπει να αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί όταν έρθει η ώρα των λύσεων. Αλλά συγχρόνως ακόμα και χώρες που δεν έχουν συντελέσει τόσο στην υπερθέρμανση του πλανήτη, οφείλουν ωστόσο να το αντιμετωπίσουν. Δεν νομίζω ότι είναι ώρα για κατηγορίες».Αν παραφράσω την ομιλία του Προέδρου Ομπάμα στο Πανεπι-στήμιο του Καΐρου στις 4 Ιουνίου, έτσι θα απευθυνόμουν στους εκπροσώπους των βιομηχανοποιημένων χωρών, των νεοπαγών οικονομιών και του αναπτυσσόμενου κόσμου: «Οι δύο ομάδες δεν είναι διαχωρισμένες και δεν χρειάζεται να είναι δυσαρμονι-κές μεταξύ τους. Αντίθετα, αλληλοκαλύπτονται και έχουν κοινές αρχές και σκοπούς: για ένα ασφαλέστερο και σίγουρα πιο καθα-ρό, πράσινο και υγιεινό περιβάλλον. Με σεβασμό στην αποστο-λή να κάνουμε το καθήκον μας έναντι του περιβάλλοντός μας, ζητώ από τα μέλη του ΙΜΟ και τους βιομηχανικούς οργανισμούς να προσυπογράψουν (επιδοκιμάσουν, υπερθεματίσουν) την πε-ποίθηση ότι το κοινά μας συμφέροντα ως πολίτες του πλανήτη είναι πολύ πιο ισχυρά από τις δυνάμεις που μας χωρίζουν. Όλοι μας μοιραζόμαστε αυτόν τον κόσμο για μια σύντομη στιγμή στο χρόνο. Το ερώτημα είναι εάν θα ξοδέψουμε αυτόν τον χρόνο εστιασμένοι σ’ αυτά που μας χωρίζουν, ή αν θα δεσμευτούμε σε μια προσπάθεια –έντονη προσπάθεια– να βρούμε κοινούς τόπους, να επικεντρωθούμε στο μέλλον που επιθυμούμε για τα παιδιά μας. Επιπλέον, εάν θα συνεχίσουμε την αντιπαράθεση για το ποιος φταίει για την κατάσταση του πλανήτη και ποιός πρέπει να κάνει το πρώτο βήμα ή πώς όλοι μαζί θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνατότητές μας για να αποτρέψουμε την καταστροφή της κοι-νής μας κληρονομιάς και να κληροδοτήσουμε στις επερχόμενες γενεές έναν κόσμο για τον οποίο θα είμαστε υπερήφανοι».Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: για να επιτύχουμε στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να εργαστούμε από κοινού και να δράσουμε με τη σοβαρότητα που απαιτούν οι περιστάσεις. Αν το πρόβλημα ξεπερνάει τα ανθρώπινα όρια, τότε το ίδιο ισχύει και για τη λύση. Έχουμε όλοι την ευθύνη να δράσουμε με τόλ-μη, διεξοδικά και συντονισμένα ώστε όχι μόνο να ξεκινήσει η αποκατάσταση του πλανήτη αλλά και να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή σοβαρών και σημαντικών δεσμεύσεων για να αποτρέψου-με μια κρίση, σαν αυτή που αντιμετωπίζουμε σήμερα, να επιδει-νωθεί ή να επαναληφθεί. Εργαζόμενοι από κοινού με πνεύμα ευθύνης για τις επερχόμενες γενιές, οι συμφωνίες της Διάσκεψης της Κοπεγχάγης, που θα γίνει αργότερα αυτόν τον χρόνο, θα έχουν πραγματική και διαρκή αξία. Από την ανθρώπινη πλευρά, δύσκολα θέματα όπως η φτώχεια, οι ασθένειες, η άνιση οικονομική ανάπτυξη, η αύξηση του πληθυ-σμού αποτελούν επιπρόσθετους παράγοντες που επιδεινώνουν και περιπλέκουν το πρόβλημα.Η κλιματική αλλαγή και η απόκρισή μας στα πολύπλευρα προ-βλήματα που επιφέρει αποτελούν πράγματι την «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας». Αναμφίβολα, όπως υποδηλώνει και το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας του 2009, αποτε-λεί πρόκληση και για τον ΙΜΟ και εμείς – τα κράτη μέλη, η διεθνής ναυτιλιακή κοινότητα και η Γενική Γραμματεία του ΙΜΟ, δεσμευόμαστε πλήρως να βοηθήσουμε για την αποκατάστασή του προβλήματος.

εκπομπές, κατά μέσον όρο 20% και, για κάποια πλοία, ακόμα και 30 %. Όμως τότε η μεταφορά της ίδιας ποσότητας φορτίου στο ίδιο χρονικό διάστημα θα σήμαινε τη χρήση περισσότερων πλοίων και η εναλλακτική λύση θα είχε προφανείς επιπτώσεις σε έναν κόσμο που έχει συνηθίσει στις έγκαιρες παραδόσεις.Και τα μεγαλύτερα πλοία, ενώ προσφέρουν αδιαμφισβήτητες οικονομίες κλίμακας, ωστόσο θα έχουν επιπτώσεις ως προς την χωρητικότητα των λιμένων και τις εγκαταστάσεις τους, οι οποίες θα πρέπει να προσαρμοστούν αναλόγως – για να μην αναφέρω τις αλυσιδωτές επιπτώσεις στα δίκτυα των υπηρεσιών εφοδιασμού που χρησιμοποιούν μικρότερα πλοία, τα οποία επιφέρουν τις δι-κές τους περιβαλλοντικές ανησυχίες. Το μάθημα από όλα αυτά είναι ότι χρειάζεται – πριν σπεύσουμε σε συμπεράσματα – να κα-τανοήσουμε πλήρως την ξεκάθαρη περιβαλλοντική ωφέλεια από όλες τις πρωτοβουλίες, μηχανισμούς και πρακτικές που στοχεύουν στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής – όχι μόνο στη ναυτιλιακή κονίστρα αλλά σε όλους τους τομείς. Θα πρέπει να έχουμε μια συνολική θεώρηση όλων των παραμέτρων –τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών– της κάθε προτεινόμενης λύσης. Η κλιματική αλλαγή φυσικά θα μας επηρεάσει όλους. Κανείς δεν θα μείνει απρόσβλητος. Εξάλλου, η ευθύνη για την εξεύρεση λύσεων δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια συγκεκριμένη χώρα ή ομάδα χωρών ούτε σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή ή ήπειρο – ούτε θα πρέπει να επιδιώκεται μέσω μίας ή περισσοτέρων αν-θρωπίνων δραστηριοτήτων. Είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό, περισ-σότερο τώρα από ποτέ. Η επιτυχής αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι κάθε άλλο παρά εύκολη, αλλά οι επιπτώσεις μιας αποτυχίας θα είναι πολύ ολέθριες για να τις αναλογιστούμε.Για να επιτύχουμε τους επιθυμητούς στόχους στη μάχη εναντίον της κλιματικής αλλαγής οι λύσεις που θα προκρίνουμε θα χρειά-ζεται να είναι ρεαλιστικές, πρακτικές, εφαρμόσιμες, επωφελείς και πάνω απ’ όλα λογικές, υλοποιήσιμες μέσω μηχανισμών που είναι ξεκάθαροι, πρακτικοί, διαφανείς, άδολοι και εύκολοι στη διαχείριση. Γνωρίζω ότι εμπλέκονται δύσκολα και πολυσύνθετα ζητήματα, όχι μόνο από τεχνικής άποψης αλλά και από πολιτική σκοπιά καθώς υπάρχουν προεκτάσεις που απαιτούν λεπτούς χει-ρισμούς, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, γεγονός το οποίο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Αν οι προτεινόμενες λύσεις είναι πραγματικά αποτελεσματικές για την καταπολέμηση της κλιματι-κής αλλαγής, θα πρέπει να εφαρμοστούν παγκοσμίως και για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται παγκόσμια συμμετοχή και ομόφωνη υποστήριξη. Σε ομιλία στους ηγέτες της βιομηχανίας τον Φεβρουάριο αυτού του έτους στην Ινδία ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Ban Ki-moon με ακρίβεια συνόψισε την κατάσταση όταν είπε: «Οι βιομηχανοποιημένες χώρες φέρουν σε μεγάλο ποσοστό την


3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece,Tel: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679,E-mail: [email protected], www.capitalpplp.com

Share our Passion for Shipping

*Our vessels are managed by Capital Ship Management Corp. (a subsidiary of our sponsorCapital Maritime & Trading Corp.) which was selected as “Tanker Company of the Year2009” at the annual Lloyd’s List Greek Shipping Awards. The company has received theLloyd’s Register certification for ISO 9001, 14001 and OHSAS 18001 compliance.

*

advert_apostolos_21x29teliki 1/21/10 3:19 PM Page 2

Ποιό ήταν πραγματικά το τελευταίο σήματου Nelson στην Ναυμαχία του Trafalgar;Του Πάνου Λασκαρίδη | Προέδρου Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη, Α΄ Αντιπροέδρου του ΝΜΕ


Το μεσημέρι της 22ας Οκτωβρίου 1805, έξω από το ακρωτήριο Trafalgar οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού στόλου, η μία υπό τον Nelson και η άλλη υπό τον Collingwood, ετοιμάζονται να ξεκινήσουν την κατά μέτωπο επίθεσή τους στον παρατεταγμένο Γαλλοϊσπανικό στόλο, βάζοντας πλώρη, η μεν φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Victory στο οποίο επέβαινε ο Nelson περίπου στο ένα τρίτο, η δε φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Sovereign of the Seas, στο οποίο επέβαινε ο Collingwood, στα δύο τρίτα της παρατεταγμένης γραμμής του εχθρικού στόλου.

Ο Άγγλος Ναύαρχος περπατούσε πάνω κάτω στο πρυμναίο κατά-στρωμα της Ναυαρχίδας του ντυμένος με την επίσημη στολή του, νευρικός όπως πάντα πριν κάθε μάχη αλλά με ήρεμη την συνείδησή του ότι επιτέλους είχε έρθει η μεγαλύτερη ώρα του,

η στιγμή που προσδοκούσε ο ίδιος εδώ και πολλά χρόνια δηλαδή να συνα-ντήσει σε ναυμαχία σε ανοικτή θάλασσα τον ενωμένο στόλο του εχθρού, το Γαλλικό κομμάτι του οποίου είχε κυνηγήσει την προηγούμενη άνοιξη και καλοκαίρι από την Μεσόγειο μέχρι τις Δυτ. Ινδίες και πίσω στην Ευρώπη μην μπορώντας να τον συναντήσει και να τον οδηγήσει στην μάχη.

Μια και το γεγονός ότι οι δύο στόλοι θα οδηγούνταν σε ναυμαχία ήταν από μέρες γνωστό (και σίγουρα από την προηγούμενη), ο Nelson είχε ήδη φροντίσει το φρόνημα των Ναυάρχων, Επιτελών, πλοιάρχων, αξιωματικών και ναυτών του Αγγλικού στόλου να βρίσκεται στα ύψη, μια και όλους τους είχε καλέσει από τις προηγούμενες μέρες να αχθούν στο ύψος των περι-στάσεων και να κερδίσουν μια περίλαμπρη νίκη για την πατρίδα τους.

Παρά λοιπόν το γεγονός ότι τα πληρώματα δεν χρειάζονταν ιδιαίτε-ρη ενθάρρυνση, ο Nelson, περισσότερο για να πειράξει τους Ναυάρχους και τους αξιωματικούς και τα πληρώματα παρά να τους ενθαρρύνει εκεί-νη την ώρα, πρότεινε στον σημαιοφόρο του Pasco να στείλει το περίφημο πια σήμα «England expects that every man will do his duty» δηλαδή «Η Αγγλία αναμένει ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του».

Στην αρχή ο Nelson υπαγόρευσε το σήμα ως «England confides that every man will do his duty» δηλαδή «Η Αγγλία βασίζεται στο ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του».

Μια όμως και οι προετοιμασίες για την μάχη εξελίσσονταν με γοργό ρυθμό, ο Pasco πρότεινε στον Ναύαρχο να αλλάξει την λέξη «Confides», που θα έπρεπε να την σχηματίσει γράμμα προς γράμμα με μεμονωμένα σήματα, στην λέξη «Expects» γιατί για αυτήν υπήρχε ένα και μεμονωμένο σήμα ώστε να κερδηθεί πολύτιμος χρόνος.

Ποια ήταν η αντίδραση του στόλου στο σήμα αυτό του Nelson;Τα κατώτερα πληρώματα και οι υπαξιωματικοί, ξέσπασαν σε πολύβουες

ζητωκραυγές, οι αξιωματικοί δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία και οι περισσότε-ροι των πλοιάρχων, μεταξύ των οποίων και αρκετοί στενοί φίλοι και συναγωνι-στές του Ναυάρχου από την αλησμόνητη «Band of Brothers» της Ναυμαχίας του Νείλου και μετέπειτα, θεώρησαν το σήμα του Nelson μάλλον κακόγουστο και σε κάθε περίπτωση περιττό, μιας και η αγωνιστικότητα και γενναιότητα όλων των πληρωμάτων ήταν πέρα από κάθε συζήτηση και αμφιβολία.

Λίγο μετά το σήμα αυτό οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού Στόλου με επικε-φαλής τους Nelson και Colingwood ξεκινούσαν την σχεδόν κάθετη εφόρμη-σή τους στον παρατεταγμένο κοινό Γαλλοϊσπανικό Στόλο αποτελούμενο από 33 πολεμικά πλοία. Η φάλαγξ της οποίας ηγείτο ο Nelson αποτελείτο από 11 πλοία (με τέταρτο από το τέλος το Orion, με πλοίαρχο τον νεαρό τότε Co-drington, μετέπειτα διοικητή του Στόλου της Μεσογείου και Ναυάρχου του Συμμαχικού Στόλου στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου) η δε φάλαγξ του Coling-wood από 12 πλοία η οποία και προηγείτο ελαφρώς αυτής του Ναυάρχου του.

Τα πρώτα πυρά του εχθρικού στόλου άρχισαν να βάλλουν κατά του Αγγλικού στόλου περίπου στις 12 και μισή το μεσημέρι.

Ο Nelson οδήγησε το Victory κατευθείαν στην Ναυαρχίδα του Ville-neuve, διοικητή του κοινού Γαλλοϊσπανικού Στόλου, και τραυματίστηκε θανάσιμα από μία και μοναδική βολή από ένα ακροβολισμένο ελεύθερο σκοπευτή που πυροβολούσε από ψηλά σκαρφαλωμένος στον κεντρικό ιστό του Redoutable του πλοιάρχου Lucas, μια και ο Nelson είχε οδηγή-σει την δική του φάλαγγα, ως όφειλε, κατευθείαν επάνω στην Ναυαρχίδα του αντιπάλου του και είχε αμέσως μετά εμπλακεί σε ένα θανατηφόρο εναγκαλισμό του Victory με το Redoutable.

Η σφαίρα τον χτύπησε στον ώμο, διέτρησε τον πνεύμονά του και κα-τέληξε στην βάση της σπονδυλικής στήλης τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Ο Ναύαρχος ξεψύχησε περίπου στις 4 το απόγευμα της ίδιας ημέρας όχι όμως πριν να μάθει από τον πλοίαρχο του Victory Hardy την περιφανή νίκη του Αγγλικού στόλου επί των αντιπάλων του.

Το αποτέλεσμα ήταν μια περίτρανη νίκη με 19 κατεστραμμένα και καταλη-φθέντα Γαλλικά και Ισπανικά πλοία και χωρίς καμία Αγγλική απώλεια. Επρόκει-το για μια περίλαμπρη νίκη που εδραίωσε την Αγγλική κυριαρχία στις θάλασσες της γης και δημιούργησε την Αγγλική Αυτοκρατορία για πάνω από 100 χρόνια, στην διάρκεια των οποίων η ισχύς και επιρροή της έφτασε στο απόγειό της.

9Ðåñßðëïõò

Γράφει ο Suckling στον πατέρα του Nelson:«Μου στέλνεις τον μικρό Horatio στο πλοίο μου έτσι ώστε σύ-

ντομα μια μπάλα κανονιού να πάρει το κεφάλι του;»Περνάει χρόνια σε χαμηλούς βαθμούς αλλά γίνεται πλοίαρχος

στην νεαρή ηλικία των 21 ετών. Παίρνει τον βαθμό του πλοιάρχου με εξαιρετική επίδοση μπροστά στην τριμελή εξεταστική επιτρο-πή, μέλος της οποίας είναι και ο θείος του M. Suckling, ο οποίος όμως δεν είχε φανερώσει στους άλλους εξεταστές ότι ο εξεταζό-μενος ήταν ανιψιός του.

Ταξιδεύει για αρκετά χρόνια στην Αρκτική, την Καραϊβική, την Ν. Αμερική, τις Ανατολικές και Δυτικές Ινδίες. Στο ταξίδι της επι-στροφής από τις Ανατολικές Ινδίες βλέπει το όραμα που έμελλε από τότε να γίνει η ψύχωση και η κατευθυντήρια γραμμή ολόκλη-ρης της ζωής του, δηλαδή ότι πάνω από ατομικό και οικογενειακό συμφέρον έπρεπε να αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις, όλο του το είναι, στην πατρίδα του και τον Βασιλέα του και να θυσιάσει

Ποιος όμως ήταν ο μικρόσωμος και μάλλον ασθενικός Nel-son που μαζί με τον W. Churchill του 20ου αιώνα είναι κατά γε-νική ομολογία δύο από τα γενναιότερα και ενδοξότερα τέκνα της Αγγλίας και που τους τελευταίους 2 αιώνες, μοιάζουν και οι δύο πολύ μεταξύ τους; Και οι δύο με σιδερένια θέληση και επιμονή και οι δύο με μεγάλες και αμφιλεγόμενες αλλά και πολύ ανθρώ-πινες αδυναμίες και, κυρίως, και οι δύο ποτισμένοι από μια σχε-δόν υπερφυσική πίστη στην πατρίδα τους και τον ατομικό τους προορισμό να την σώσουν καθώς και μια παρεξηγήσιμη ως εκ-κεντρική εγωπάθεια. Πάνω από όλα όμως με ακλόνητη πίστη στη νίκη, απόλυτη πεποίθηση για το τελικό νικηφόρο αποτέλεσμα και τη δόξα και το μεγαλείο της πατρίδας τους.

Γυιός παπά, γεννημένος στο μικρό χωριό Burnam Thorpe το 1758. Ο θείος του Maurice Suckling, πλοίαρχος του Αγγλικού Πο-λεμικού Ναυτικού, τον παίρνει κοντά του στο καράβι του όταν ο Nelson είναι μόλις 13 χρονών.

Πάνω: Πορτραίτο του Nelson από τον ζωγράφο Lemuel Francis Abbott. Αριστερά: Προσωπογραφία του Νέλσωνα από τον Heinrich Furer στην Βιέννη τον Αύγουστο του 1800.


Σε αυτή τη σελίδα : Το ιστορικό πλοίο του Nelson «Victory».

πρόθυμα την ζωή του για την δόξα του Ναυτικού και της Αγγλίας. Στηρίχτηκε σε αυτή την πίστη και την πεποίθηση σε όλη του τη ζωή και στήριξε με αυτήν όλη του τη δράση και αγωνιστικότητα.

Χάνει το δεξί του μάτι στην πολιορκία του Calvi το 1794 και το δεξί του χέρι από τον ώμο στην εμπλοκή της πολιορκίας της Τενερίφης το 1797.

Γνωρίζει την πρώτη του δόξα και γίνεται γνωστός για την επι-θετικότητά του στην Ναυμαχία του Cape St. Vincent το 1797 υπό τον John Jarvis μετέπειτα Earl St. Vincent, μέντορά του και υπο-στηρικτή του για πολλά χρόνια (αν και προς το τέλος της ζωής του St. Vincent ενεπλάκησαν σε δικαστικές διαμάχες για την διανομή του κούρσου).

Στη Ναυμαχία αυτή ο Nelson καταλαμβάνει δύο μεγάλα εχθρικά πολεμικά πλοία εντυπωσιάζοντας τόσο τον Διοικητή του όσο και το Ναυαρχείο στο Λονδίνο.

Όταν λοιπόν αργότερα ο μεγάλος Γαλλικός στόλος της Μεσο-γείου διαφεύγει από την Αγγλική επιτήρηση και καταφεύγει στην Ανατολική Μεσόγειο, συνοδεύοντας την αποβατική Δύναμη του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, το Ναυαρχείο, με την προτροπή του St. Vincent αναθέτει στον Nelson την καταδίωξη και καταστροφή του. Μετά από μεγάλες περιπλανήσεις στην Μεσόγειο, ο Nelson συναντά τον Γαλλικό Στόλο αγκυροβολημένο με την πρύμη προς την ξηρά στον κόλπο του Aboukir στην Αίγυπτο το απόγευμα της 1ης Αυγούστου 1798. Χωρίς να χάσει στιγμή, επιτίθεται το ίδιο απόγευμα πλαγιοκοπώντας τα Γαλλικά πλοία εισδύοντας και από την πρύμνη των αγκυροβολημένων πλοίων και μπροστά τους βά-ζοντάς τα μεταξύ δύο πυρών.

Ο Γαλλικός Στόλος υπό τον Breys που έφερε την σημαία του στη Ναυαρχίδα Orient αιφνιδιάζεται και υφίσταται πανωλεθρία. Το Orient ανατινάζεται παίρνοντας στο βυθό τον Ναύαρχο Breys, τον γενναίο του πλοίαρχο Casabianca και τον μικρό γυιό του και εκατοντάδες αξιωματικούς και πληρώματα κάνοντας την Αγγλία κυρίαρχη της Μεσογείου.

Ο Nelson αποθεώνεται στην Αγγλία, χαίρει της απόλυτης εμπιστοσύνης του Ναυαρχείου αλλά κυρίως απολαμβάνει βασι-λικές τιμές στην αυλή της Νάπολης από το εκεί βασιλικό ζεύ-γος, την εύνοια του οποίου έχει εξασφαλίσει σώζοντάς τους από

τον Γαλλικό κίνδυνο.Εκεί γνωρίζει τον μεγάλο, παράφορο και παράνομο έρω-

τα της ζωής του στο πρόσωπο της γυναίκας του Πρεσβευτή της Αγγλίας στην Αυλή της Νάπολης William Hamilton, Emma Hamilton. Ο Nelson ζει τον παράφορο έρωτά του στην Νάπολη για αρκετό καιρό μέχρι που οι φήμες και τα κουτσομπολιά για την παράνομη σχέση του, τόσο στη Νάπολη όσο και στο Λονδίνο, φτάνουν στα αυτιά των Λόρδων του Ναυαρχείου που τον ανακα-λούν στην Αγγλία.

Ακολουθεί μια περίοδος απραξίας μέχρι την επόμενη του ναυμαχία όταν ως υπαρχηγός της Αγγλικής μοίρας της Βαλτικής, υπό τον γέρο και αδρανή Ναύαρχο Hyde-Parker, αναλαμβάνει να υποτάξει τον Δανικό στόλο που αγκυροβολημένος μπροστά στα φρούρια της Κοπεγχάγης με τα μεγάλα και πολλά κανόνια τους αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Επιτιθέμενος με ορμή σε νερά ανάβαθα και δύσκολα βρίσκεται σύντομα σε δύσκολη θέση σφυ-ροκοπούμενος από τα συγκεντρωμένα πυρά του Δανέζικου στό-λου και των φρουρίων της Κοπεγχάγης.

Ο διοικητής του Hyde Parker τον ειδοποιεί με ένα σήμα του ότι δεν θα είχε αντίρρηση εάν ο Nelson υποχωρούσε προκειμέ-νου να αποφύγει περαιτέρω απώλειες στην δύσκολη θέση που είχε περιέλθει κάτω από το αδιάκοπο και έντονο πυρ του εχθρού. Ο Nelson όταν του μετέφεραν το σήμα του Διοικητή του καμώνε-ται περιπαικτικά ότι αφού είναι μονόφθαλμος είναι δικαιολογη-μένος να ισχυρισθεί ότι δεν είδε το σήμα και ότι με αυτό τον τρόπο φυσικά δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να υποχωρήσει.

Ανανεώνει την επίθεσή του και μέσα σε τρομερό καταιγισμό κανονιοβολισμών εκατέρωθεν καταφέρνει να οδηγήσει τον Δα-νέζικο στόλο στο να ζητήσει ανακωχή, μια εξέλιξη που θεωρή-θηκε νικηφόρα για την Αγγλία αν και όχι και πολύ ξεκάθαρη από καθαρά στρατιωτικής πλευράς.

Ακολουθεί πάλι μια περίοδος απραξίας στην Αγγλία όπου ζει τον έρωτά του με την Λαίδη Hamilton σε ένα περίεργο και πα-ρεξηγημένο τρίγωνο με τον ηλικιωμένο σύζυγο της τελευταίας και τις διαρκείς προστριβές με την πρώτη του και νόμιμη σύζυγο Fanny.

Τέλος, το 1803 τοποθετείται πάλι Διοικητής της Μοίρας της

11Ðåñßðëïõò

θεση του Αγγλικού Ναυτικού σε κάθε του εμπλοκή με τον εχθρό!«Engage the enemy more closely»!Αυτό λοιπόν ήταν το τελευταίο σήμα όχι μόνο του Nelson στο

Trafalgar αλλά και πολλών άλλων δοξασμένων Άγγλων Ναυάρ-χων σε προηγούμενες Ναυμαχίες και ναυτικές συμπλοκές με τον εχθρό.

Ήταν πάντα το τελευταίο σήμα πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες. Φυσικά κατά την διάρκεια της κάθε ναυμαχίας τόσο ο Διοικητής όσο και μεμονωμένοι πλοίαρχοι, είχαν πολλές φορές την ανάγκη να υψώσουν διάφορα σήματα ώστε να κάνουν τις προθέσεις τους γνωστές μεταξύ τους.

Όμως το «Engage the enemy more closely» ήταν το παραδο-σιακά τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η σύγκρουση και οι εκατέρω-θεν κανονιοβολισμοί.

Ποιό όμως ήταν το βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα αυ-τού του τελευταίου σήματος του Διοικητού του στόλου και ποιο το μήνυμα που έπρεπε να περάσει στα πλοία και τα πληρώματα του στόλου;

Πρώτα απ’ όλα έπρεπε να γίνει στον κατάλληλο χρόνο. Πολύ νωρίς θα σήμαινε ότι οι στόλοι θα απείχαν πολύ μεταξύ των και το σήμα δεν θα είχε κανένα νόημα.

Πολύ αργά και τα πλοία θα είχαν ήδη εμπλακεί σε ένα θανά-σιμο εναγκαλισμό με κανονιοβολισμούς εκ του σύνεγγυς οπότε και κανένα ενδιαφέρον δεν θα είχαν για τέτοιου είδους σήματα αλλά και μέσα στον καπνό των οβίδων θα ήταν σχεδόν αδύνατο να το δουν.

Το σήμα λοιπόν έπρεπε να γίνει ακριβώς στον κατάλληλο χρό-νο που τα Αγγλικά πλοία προσέγγιζαν τον εχθρό για να τον προ-σβάλλουν και υπήρχε ακόμα ο χρόνος το σήμα να φέρει τα κατάλ-ληλα αποτελέσματα.

Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα αυτά; Μήπως απλά να εμψυχώσουν τα Αγγλικά πλοία για τον επερχόμενο αγώνα ή να δώ-σει κουράγιο στους αξιωματικούς και τα πληρώματα;

Πιθανώς και αυτά, αλλά μπορεί κανείς να υποθέσει ότι το τόσο απλό αλλά και εμβληματικό αυτό σήμα συμπυκνώνει σε πέ-ντε μόνο απλές λέξεις μια πολεμική φιλοσοφία και τακτική που αποτελούσε το συμπύκνωμα της Ναυτικής τέχνης του πολέμου του Αγγλικού Ναυτικού για πέντε και πλέον αιώνες.

Τονίζει κατ’ αρχήν την συνεχή επιθετικότητα του Αγγλικού Ναυτικού που πάντοτε αναζητεί με πείσμα και πίστη στη νίκη την εμπλοκή με τον εχθρό πάση θυσία χωρίς ποτέ να επιθυμεί να υποχωρήσει από υπολογισμό η ηττοπάθεια.

Έτσι έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα ναυτικών συγκρού-σεων όπου το Αγγλικό Ναυτικό υστερούσε σε μονάδες και δύναμη πυρός. Αυτό όμως ποτέ δεν το εμπόδισε να είναι πάντα επιθετικό και να ρέπει προς την επίθεση και το κυνήγημα του εχθρού ακόμα και υπό δυσμενείς συνθήκες.

Αυτή η νοοτροπία της επιθετικότητας και της ακράδαντης πίστης στη νίκη απέκτησε με τον καιρό μια μορφή φιλοσοφίας και στάσης ζωής για τους αξιωματικούς του Αγγλικού Ναυτικού. Έγινε πια δόγμα ότι όταν κανείς αντιμετώπιζε αμφιλεγόμενες καταστάσεις πριν ή κατά την διάρκεια της μάχης και η απόφαση δεν ήταν ξεκάθαρη, θα έπρεπε πάντα να παίρνει την πιο ριψοκίν-δυνη και επιθετική απόφαση και ποτέ την πιο αμυντική, σίγουρη

Μεσογείου. Παραμένει συνεχώς εν πλω και επί του Victory για 2 χρόνια ακριβώς χωρίς να πατήσει το πόδι του στην ξηρά. Κα-ταδιώκει τον Γαλλικό στόλο του Villeneuve από την Μεσόγειο ως την Καραϊβική και πίσω χάνοντας την ευκαιρία να τον συναντήσει και να τον ναυμαχήσει στον Ατλαντικό από καθαρή ατυχία και για λίγες ημέρες.

Αποκαμωμένος γυρίζει στην Αγγλία για ξεκούραση αλλά μέσα σε λίγες εβδομάδες αυτό που περίμενε τόσα χρόνια φαίνεται να πλησιάζει αναπόδραστα. Η ευκαιρία να συναντήσει τον μεικτό Γαλλοϊσπανικό Στόλο στην ανοικτή θάλασσα είναι το κορύφωμα των προσδοκιών του, της φιλοδοξίας μιας ζωής και, επιτέλους, η εκπλήρωση του οράματός του.

Φεύγει για να συναντήσει το Victory και στις 21 Οκτωβρίου του 1805 γράφει την ενδοξότερη σελίδα της Ιστορίας του Ναυτι-κού της Αγγλίας που γιορτάζεται μέχρι σήμερα σε όλα τα πλοία του Αγγλικού Ναυτικού και τις υπηρεσίες του με μεγάλη μεγαλο-πρέπεια και συγκίνηση.

Χάνει την ζωή του και γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Αγγίας που δεν ξέρει αν πρέπει να χαρεί για την περι-φανή νίκη στην Ναυμαχία ή να θρηνήσει για τον χαμό του.

Ας γυρίσουμε όμως στην αρχή της Ιστορίας μας και ας σκε-φτούμε λίγο περισσότερο το περιβόητο «τελευταίο σήμα» του Nelson στην μεγάλη Ναυμαχία του Trafalgar της 21ης Οκτω-βρίου 1805.

Ήταν σίγουρα ένα σήμα που κανείς δεν περίμενε. Δεν προβλε-πόταν από κανένα κανονισμό η διαταγή είτε του Ναυάρχου είτε του Ναυαρχείου. Ο ίδιος ο Nelson είχε συναντήσει τις τελευταίες μέρες σχεδόν όλους τους πλοιάρχους των πλοίων της μοίρας του καθώς και τους άλλους δύο Ναυάρχους (Collingwood και Δούκα του Northesk, ο τέταρτος, Yποναύαρχος T. Louis είχε φύγει με 4 πλοία για το Γιβραλτάρ για να ανεφοδιαστεί με νερό) και είχε εξηγήσει τα σχέδιά του με κάθε λεπτομέρεια και όλοι μαζί είχαν εμψυχώσει τα πληρώματά τους με τον καλύτερο τρόπο.

Φαίνεται λοιπόν ότι το περίφημο «τελευταίο σήμα» ήταν απλά μια παρόρμηση της στιγμής που προέκυψε από μια περιπαικτική διάθεση του Nelson να «πειράξει» τους πλοιάρχους, τους αξιω- ματικούς και τα πληρώματά του παρά μια σοβαρά εννοούμενη εντολή και παρότρυνση σε κάτι που και ο ίδιος αλλά και όλοι γνώ-ριζαν ότι δεν χρειαζόταν.

Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι αυτό το σήμα τελικά δεν ήταν αντάξιο της στιγμής ούτε της παράδοσης και της δόξας του Αγγλικού Ναυτικού. Και πέρα από αυτό, ήταν πράγματι το τε-λευταίο σήμα του Ναυάρχου; Όλες οι ιστορικές πληροφορίες και προσωπικές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι δεν ήταν.

Ποιο ήταν λοιπόν πραγματικά το τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η Ναυμαχία; Αυτό τουλάχιστον δεν ήταν μια έμπνευση της στιγμής αλλά ένα σήμα που επί αιώνες συμπύκνωνε την πρόθεση και διά-

Αριστερά: Η Κολώνα του Nelson στην πλατεία Trafalgar του Λονδίνου. Δεξιά: Ο Θάνατος τον Nelson, λεπτομέρεια πίνακα του by Daniel Maclise από το Βρετανικό Κοινοβούλιο.


και παθητική. Καμία απόκλιση από αυτή την έμφυτη επιθετικό-τητα και πρωτοβουλία δεν έκανε ανεκτή το Αγγλικό Ναυαρχείο και πολλά Ναυτοδικεία έλαβαν χώρα είτε γιατί το Ναυαρχείο το ίδιο δεν ήταν ικανοποιημένο από την επι-θετικότητα των αξιωματικών του Ναυτικού, είτε γιατί εύθικτοι και φιλότιμοι Ναύαρχοι ζήτησαν οι ίδιοι να προσαχθούν σε Ναυτοδι-κεία για να προστατέψουν την τιμή, την υπόληψη και το όνομά τους.

Δεκάδες λοιπόν παραδείγ-ματα του έμφυτου επιθετικού πνεύματος διακρίνει κανείς στις ενέργειες των σπουδαίων Άγ-γλων Ναυάρχων, του Anson, του Hawke, του Duncan, του How, του Rodney, του Hood, του St. Vincent και πάνω απ’ όλα του Nelson.

Το πνεύμα όμως της επίθεσης και η επιθετική φιλοσοφία δεν αντικατοπτρίζονται μόνο στην διά- θεση της ηγεσίας του Ναυτικού. Φαίνονται και από ένα σωρό άλλες ενδείξεις και πειστήρια που αποδεικνύουν ότι το Αγγλικό Ναυτικό είχε κατά νου μόνο την επίθεση και ποτέ την άμυνα και την υποχώρηση.

Τα Αγγλικά πλοία ήταν πολύ πιο βαριά και αργά από τα αντί-στοιχα Γαλλικά. Σκοπός τους ήταν να φέρουν βαρύ οπλισμό και να αντέχουν μεγάλο αριθμό βλημάτων και μεγάλων ζημιών.

Η εκπαίδευση των πληρωμάτων ήταν κυρίως εκπαίδευση και γυμνάσια πυροβολικού μια και αυτή ήταν η επιθυμητή εμπλο-κή με τον εχθρό. Η εκ του σύνεγγυς ανταλλαγή πυρών μέχρι την καταστροφή ή την υποταγή του εχθρού. Τα πυροβόλα σκό- πευαν χαμηλά ώστε να ακινητοποιήσουν τα Γαλλικά ή άλλα εχθρικά πλοία ώστε στη συνέχεια να τα καταστρέψουν ή ακόμα καλύτερα να τα καταλάβουν.

Η φιλοσοφία του Γαλλικού Ναυτικού ήταν εντελώς αντίθετη. Η εκπαίδευσή του ήταν κυρίως συγκεντρωμένη στην ναυσιπλοΐα

και τον χειρισμό των πλοίων. Γνω-ρίζοντας ότι στην εκ του σύνεγγυς εμπλοκή δεν θα είχαν τύχη απέ-ναντι το Αγγλικό πυροβολικό που υπερτερούσε, λόγω καλύτερης εκπαίδευσης, σε ταχυβολία και ευστοχία, τα Γαλλικά πλοία ήταν ελαφρότερα και πιο γρήγορα από τα Αγγλικά ώστε να μπορούν να υποχωρήσουν όπου οι πιθανότητες ήσαν εναντίον τους και να καταδι-ώξουν υποδεέστερες δυνάμεις όταν παρουσιαζόταν η ευκαιρία.

Στις Ναυμαχίες, τα Γαλλι-κά πλοία σκόπευαν κυρίως τους ιστούς, τον εξαρτισμό και τα ιστία των Αγγλικών πλοίων ώστε να κα-ταφέρουν τα ίδια να απομακρυν-θούν χωρίς κίνδυνο καταδίωξης από τους διώκτες τους.

Με όλα λοιπόν τα προανα-φερθέντα αποκτά καθαρό νόη-

μα το πραγματικό τελευταίο σήμα του Nelson στο Trafalgar που είναι και το συνηθισμένο, όπως είδαμε, τελευταίο σήμα κάθε Άγ-γλου Ναυάρχου πριν την έναρξη της Ναυμαχίας. Συμπυκνώνει την θέληση και την πίστη στη νίκη που προέρχεται από συσσωρευ-μένη πείρα και εκπαίδευση αιώνων, παράδοση και πάνω απ΄ όλα πραγματική γενναιότητα του ηγήτορα των αξιωματικών και πλη-ρωμάτων του.

Σε εμάς τους Έλληνες το σήμα αυτό μας θυμίζει εκείνο του Κου-ντουριώτη στην Ναυμαχία της Έλλης όταν οδηγούσε τον θρυλικό Αβέρωφ «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου “να πλεύσει” μεθ’ ορμής ακαθέκτου, με την πεποίθησιν της νίκης, εναντίον του εχθρού του Γένους».

Στην περίπτωση όμως του Αγγλικού Ναυτικού, αυτή η γενναία παράδοση των πληρωμάτων, των κυβερνητών και των Ναυάρχων τους που δημιουργήθηκε μάχη με μάχη, γενιά με γενιά για πάνω από 5 αιώνες έκανε την Αγγλία θαλασσοκράτειρα και το Ναυτικό της ανίκητο.

Παλαιά γκραβούρα που παρουσιάζει το Victory.

Η Ναυμαχία του Trafalgar από τον J. M. W. Turner. Διακρίνονται τα τρία τελευταία γράμματα από το μυθικό σήμα «England expects that every man will do his duty» να ανεμίζει στο Victory.


ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗΣ ΕΠΤΑ ΝΕΑΡΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗΥπό Αντιναυάρχου ε.α. Π. Κονιάλη

όπου ελάχιστα μαθήματα παρακολου-θούσαμε, αναλίσκοντας τον περισσότε-ρο χρόνο μας στην κατάστρωση των πιο απίθανων σχεδίων διαφυγής μας από την κατεχόμενη Ελλάδα.Από την περιστασιακή και ολιγόχρονη «φοίτησή» μας στο διακεκριμένο αυτό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το μόνο που θυμάμαι ήταν η ομηρική μάχη που δώσαμε εμείς οι λίγοι δόκιμοι και οι πολύ περισσότεροι ευέλπιδες (που κι αυτοί εί-χαν αναγκαστικά ακολουθήσει την τύχη μας), εναντίον των κανονικών φοιτητών. Πεδίο αυτής της «μάχης» ήταν το μεγάλο αμφιθέατρο, όπου ο καθηγητής των μαθη-ματικών προσπαθούσε να μας μυήσει στα μυστήρια των «οριζουσών».Εμείς, βέβαια, οι λίγοι παρόντες δό-κιμοι, έχοντες καταλάβει τα τελευταία πίσω έδρανα, περνάγαμε την ώρα μας ψιλοκουβεντιάζοντας και ανταλλάσοντας αστεϊσμούς με τους συναδέλφους ευέλ-πιδες, προς μεγάλη δυσφορία τόσο του καθηγητού όσο και των επιμελών φοιτη-τών. Κάποια στιγμή, ένας αγανακτισμένος φοιτητής σηκώνεται όρθιος και σ’ έξαλλη κατάσταση βροντοφωνάζει: «Έξω οι αλε-ξιπτωτιστές».Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται! Πρώτοι οι θερμόαιμοι ευέλπιδες εφόρμη-σαν πάνω από τα έδρανα κι εμείς οι λίγοι δόκιμοι, κι ο καυγάς γενικεύτηκε. Το μάθη-μα, βέβαια, διακόπηκε και το αποτέλεσμα ήταν να εισπράξουμε, δόκιμοι κι ευέλπι-δες, τριήμερη αποβολή και να κληθούμε να πληρώσουμε τα σπασμένα!Με αυτά και άλλα περνούσε ο καιρός χωρίς να βλέπουμε κάποιο «φως» για την πραγματοποίηση των ονείρων μας. Τους πρώτους, όμως, εκείνους μήνες της κατοχής δεν είχε ακόμα «οργανωθεί» το δρομολό-γιο μέσω Τουρκίας, από το οποίο αργότε-ρα διέφυγαν πολυάριθμοι πατριώτες για να συνεχίσουν τον πόλεμο στο εξωτερικό. Έτσι, τα περισσότερα από τα παράτολμα πρώτα σχέδιά μας βασιζόντουσαν μόνο σε κάτι αόριστες πληροφορίες για μερικές περιπτώσεις περισυλλογής πληρωμάτων μικρών αλιευτικών από συμμαχικά υποβρύ-χια στ’ ανοικτά των ακτών της Κρήτης και μεταφοράς τους στην Αλεξάνδρεια.Με βάση λοιπόν αυτές τις αόριστες πλη-ροφορίες και ακόμα περισσότερο, παρα-συρμένοι από την παρόρμηση να συνενω-θούμε το ταχύτερο με τους συναδέλφους μας στα πλοία του στόλου μας, συλλάβα-με κι εμείς, επτά νεαροί δόκιμοι, το πα-ράτολμο σχέδιο να κατευθυνθούμε προς κάποιο μικρό λιμάνι της νότιας Πελοπον-νήσου, κι από εκεί να επιβιβασθούμε με κάποιο τρόπο,σε κάποιο πλεούμενο, για ν’ ανοιχτούμε στο πέλαγος με την ελπίδα

ότι κάποιο συμμαχικό πλοίο θα μας περι-μαζέψει!Την ομάδα των επτά αυτών επίδοξων θα-λασσοπόρων αποτελέσαμε οι πρωτοετείς τότε δόκιμοι: Νίκος Οικονόμος, Κώστας Ταμπακόπουλος, Ευάγγελος Λύττας, Νίκος Συξέρης, Μενέλαος Μπικουβάρης, Νίκος Ανδρονόπουλος και ο υποφαινόμενος!Υπήρχε κι ένα όγδοο, συνεργαζόμενο -ας πούμε- μέλος: ο συμμαθητής μου Βασίλης Μητσάκος, του οποίου ο γαμπρός, ονόματι Κοιλάκος, ήταν μόνιμος κάτοικος Λακωνίας και θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην εξεύρεση κατάλληλου πλοιαρίου από το λιμάνι του Γυθείου, που είχαμε κατ’ αρχήν επιλέξει σαν βάση εξορμήσεως για την εφαρμογή του σχεδίου μας. Εφόσον όλα θα πήγαιναν καλά, ο Μητσάκος θα εκινείτο κι αυτός προς το Γύθειο, μέσω Καλαμάτας.Από την στιγμή που πήραμε οριστικά την απόφαση να προχωρήσουμε στην πραγ-ματοποίηση του σχεδίου μας, αρχίσαμε αμέσως, υπό πλήρη μυστικότητα, τις προ-ετοιμασίες μας. Και λέγοντας: «υπό πλήρη μυστικότητα», διευκρινίζω ότι ούτε στους γονείς μας δεν είχαμε πει τίποτα, γιατί φο-βόμαστε ότι –με το δίκιο τους– θα έκαναν το παν για να μας εμποδίσουν.Πρώτα-πρώτα χρειαζόμαστε χρήματα για την αγορά του πλοιαρίου, για τον εφοδι-ασμό του με τρόφιμα και λοιπά υλικά, για τις μετακινήσεις μας κ.λ.π. Μην έχοντας άλλη πηγή χρηματοδότησης, καταφύγαμε στο ακμάζον την εποχή εκείνη δημοπρα-τήριο (κοινώς: γιουσουρούμ!) όπου που-λήσαμε ότι είχαμε και δεν είχαμε από τα δικά μας είδη, αλλά και μερικά «περισ-σευούμενα» από τα σπίτια μας!Για την πλοήγηση του σκάφους σκεφτή-καμε ότι θα χρειαζόμαστε κάποιο ναυτι-κό χάρτη της ανατολικής Μεσογείου και ένα δρομόμετρο. Και τον μεν χάρτη τον «αφαιρέσαμε» κρυφά κατά τη διάρκεια μιας αθώας –δήθεν– επίσκεψης στην διεύ-θυνση υδρογραφίας, που τότε εστεγάζετο στην οδό Φειδίου, το δε ξύλινο υποτυπώ-δες δρομόμετρο το κατασκευάσαμε μόνοι μας, σύμφωνα μ’ ένα σχέδιο του «Εγχειρι-δίου Αρμενιστού».Ιδιαίτερη προσοχή δώσαμε στο θέμα του ρουχισμού μας, ιδίως όταν κάποιος από μας ο πιο διαβασμένος - επεσήμανε το γε-γονός ότι αν μας συλλαμβάνανε στο ανοι-κτό πέλαγος και φορούσαμε ρούχα «πο-λιτικά» θα θεωρούμεθα κοινοί «αντάρτες» ή «κατάσκοποι» και θα κινδυνεύαμε να τουφεκιστούμε. Αντίθετα, αν φορούσαμε τις στολές μας, θα έπρεπε να θεωρηθού-με στρατιωτικοί αιχμάλωτοι πολέμου που σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, θα είχα-με κάθε δικαίωμα να προσπαθήσουμε να δραπετεύσουμε!

Φθινόπωρο του 1941...Από το Πάσχα οι γερμανικές στρατιές είχαν καταλάβει την πατρίδα μας κι από πίσω ακολούθησαν, με περίσσιο θράσος, οι ηττηθέντες στην Αλβανία Ιταλοί, που γρήγορα-γρήγορα ανέλαβαν καθήκοντα στρατού κατοχής στην Πελοπόννησο και τη Δυτική Ελλάδα.Στην Αθήνα, ο κόσμος δεν είχε ακόμα κα-λοπιστέψει τι του είχε συμβεί ούτε φανταζό-ταν τα δεινά που τον περίμεναν. Το καλοκαί-ρι, με τα μπάνια του και τα υπαίθρια σινεμά, είχε περάσει σχετικά ανέμελα κι εμείς, τα πρωτοετή δοκιμάκια, μόλις είχαμε αρχίσει από τον Οκτώβριο την φοίτησή μας στο Πολυτεχνείο, όπου μας μετέταξαν μετά το αναγκαστικό κλείσιμο της σχολής μας.Εδώ πρέπει να εξηγήσω ότι, όταν τον Απρίλιο του ’41 υπέστημεν κι εμείς, όπως τόσες άλλες ευρωπαϊκές χώρες πριν από μας, την βάναυση επίθεση των Γερμανών, οι δύο τελευταίες τάξεις των δοκίμων που από την αρχή του Ελληνο-ιταλικού πολέ-μου είχαν ονομασθεί αντίστοιχα σημαιο-φόροι και αρχικελευστές, ακολούθησαν όπως ήταν φυσικό, το στόλο μας στην επι-κή διαφυγή του προς την Αλεξάνδρεια. Οι δόκιμοι, όμως, των δύο πρώτων τάξεων, που είχαμε παραμείνει στη σχολή συνεχί-ζοντες τα μαθήματά μας, αιφνιδιασθήκαμε από τα γεγονότα και, πλην ολίγων από τους πιο τυχερούς δευτεροετείς που κα-τόρθωσαν να επιβιβασθούν την τελευταία στιγμή σε μερικά αποπλέοντα πλοία μας, όλοι οι υπόλοιποι βρεθήκαμε εγκαταλε-λειμμένοι στην Αθήνα.Εμείς τα «πρωτάκια», έσχατο κλιμάκιο του τότε μόνιμου προσωπικού του ναυτικού μας, στερούμενοι οποιασδήποτε άνωθεν κατευθύνσεως αλλά διακαώς επιθυμού-ντες ν’ ακολουθήσουμε το στόλο μας στην μεγάλη του περιπέτεια, καιροφυ-λακτούσαμε στον περίγυρο της πλατείας Κλαυθμώνος, όπου έδρευε το υπουργείο Ναυτικών, προσπαθώντας να εκμαιεύσου-με κάποια απόφαση για την περαιτέρω τύχη μας. Κάποια μέρα κυκλοφόρησε μια φήμη ότι προοριζόμαστε να φύγουμε κι εμείς με ορισμένα από τα διασωθέντα μικρά τορπιλοβόλα μας, που ήταν αγκυ-ροβολημένα σε διασπορά στον όρμο της Βάρκιζας. Αμέσως, όσοι από μας πρωτο-μάθαμε αυτό το ευχάριστο νέο, σπεύσαμε προς την υποτιθέμενη πηγή της φήμης, για να δοκιμάσουμε όμως πικρή απογοήτευ-ση όταν πληροφορηθήκαμε ότι τα «λιλι-πούτεια» αυτά πολεμικά μας (μόλις 150-200 τόνων!) είχαν ήδη βυθισθεί κατά τους σφοδρούς Γερμανικούς βομβαρδισμούς από βόμβες που έπεσαν δίπλα τους.Έτσι λοιπόν βρεθήκαμε απρόθυμοι «φοιτη-τές», στην πρώτη τάξη του Πολυτεχνείου,


Έτσι μέσα στις λίγες αποσκευές μας, ανα-γκασθήκαμε να στριμώξουμε και τις στο-λές «ναύτου» που φορούσαμε μέσα στη σχολή, μαζί με τον χρησιμότατο «επενδύ-τη». Για την περίπτωση δε, που θα έψα-χναν τις βαλίτσες μας, φροντίσαμε να καλύψουμε τα «χρυσά» κουμπιά του επεν-δύτη με μαύρο ύφασμα!Κάποτε συμπληρώθηκαν οι προετοιμασίες μας κι ένα ωραίο πρωινό της 29ης Νο-εμβρίου ξεκινήσαμε για το Γύθειο, μ’ ένα σαραβαλοειδές φορτηγό «γκαζοζέν» από εκείνα που εκτελούσαν κατά την κατοχή τις περιπετειώδεις και κάπως επικίνδυνες διαδρομές επικοινωνίας. Μετά πολλές στάσεις και ελέγχους από Ιταλικά «μπλό-κα», φθάσαμε κατά το σούρουπο στο Γύθειο, όπου καταλύσαμε και οι επτά σε δύο δωμάτια κάποιου παραλιακού ξενο-δοχείου.Από την άλλη μέρα το πρωί αρχίσαμε τις προσπάθειες να έλθουμε σ’ επαφή με τον Κοιλάκο (γαμπρό του συναδέλφου μας Μητσάκου) χωρίς όμως να μπορέσουμε να τον εντοπίσουμε. Έτσι, αποφασίσαμε πλέον να ψάξουμε μόνοι μας για την ανεύ-ρεση κατάλληλου σκάφους.Εν τω μεταξύ, οι ημέρες περνούσαν και η ζωή μας στο πρωτόγονο, την κατοχική εκείνη εποχή, Γύθειο, γινόταν ολοένα και πιο δύσκολη. Το μεγαλύτερο μας πρό-βλημα ήταν το φαγητό, γιατί οι ελλείψεις επισιτισμού είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται αισθητές σε όλη την Ελλάδα. Ευτυχώς, εντοπίσαμε κάποιο μαγειρείο, από τα ελά-χιστα που λειτουργούσαν τότε στο μικρό αυτό επαρχιακό λιμάνι, όπου ο γραφικός ταβερνιάρης, ονόματι Ποτήλας, μας πήρε με καλό μάτι και πάντα μας φύλαγε με-ρικές μερίδες πατάτες βραστές και χόρτα «λαχανίδες», με τις οποίες καταφέρναμε, όπως –όπως, να ικανοποιούμε τη νεανική μας– και καλομαθημένη όρεξη!Υπ’ αυτή, λοιπόν, την πίεση του χρόνου, σπεύσαμε να κλείσουμε συμφωνία με κάποιον ψαρά, ονόματι Bορρέα, για την αγορά του μικρού ιστιοφόρου αλιευτικού του, με την αιτιολογία ότι το χρειαζόμαστε να πάμε στην Αρεόπολη της Μάνης για να φέρουμε λάδι για τις οικογένειές μας.Έτσι, μετά από ολιγοήμερη εντατική εργα-σία για κάποιο στοιχειώδες καλαφάτισμα κι άλλες μικροεπισκευές του σκάφους μας, το δέσαμε στην προκυμαία του Γυ-θείου κι αρχίσαμε να το φορτώνουμε με τις αποσκευές μας και τα λιγοστά τρόφιμα που είχαμε συγκεντρώσει.Όλα ήταν έτοιμα να ξεκινήσουμε για τη μεγάλη μας περιπέτεια, όταν το πρωί της 14 Δεκεμβρίου εμφανίστηκαν δύο Ιταλοί λιμενοφύλακες της Guardia di Finanza, οι οποίοι, χωρίς περιστροφές, μας συ-νέλαβαν και μας οδήγησαν στο Ιταλικό λιμεναρχείο. Μετά από λίγο, βλέπουμε έκπληκτοι να καταφθάνουν «σιδηροδέ-σμιοι» και οι δύο αδελφοί ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου όπου διαμέναμε, καθώς και ο συμπαθής ταβερνιάρης μας Ποτήλας.Χωρίς χρονοτριβή, οι ηρωικοί Ιταλοί λιμε-νοφύλακες, που από μια απλή έρευνα των αποσκευών μας (στολές δοκίμων, δρομό-μετρο κλπ.) δεν δυσκολεύτηκαν να κατα-λάβουν την ταυτότητά μας, άρχισαν να μας ανακρίνουν, ξεχωριστά έναν – έναν, με τη συνοδεία βέβαια των απαραίτητων χαστουκιών και γρονθοκοπημάτων.

Από τις επίμονες ερωτήσεις τους γρήγορα αντιληφθήκαμε ότι υποψιαζόντουσαν πως η παρουσία μας στο Γύθειο ήταν κατά κά-ποιο τρόπο συνυφασμένη με τις συχνές την εποχή εκείνη εμφανίσεις του θρυλικού υποβρυχίου μας «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» στα παράλια του Λακωνικού Κόλπου! Φανερό ήταν επίσης ότι για τον ίδιο λόγο συνέλα-βαν ως «συνεργούς» και τους τρεις ταλαί-πωρους Γυθειώτες!Υπό τις συνθήκες αυτές, βέβαια, δεν αργή-σαμε να συνειδητοποιήσουμε ότι θα ήταν μάταιο να επιμένουμε στην προκατασκευα-σμένη «ιστοριούλα» μας, ότι δηλαδή απλά πηγαίναμε στην Αρεόπολη εις αναζήτηση λαδιού. Έτσι αποφασίσαμε ομόφωνα να ομολογήσουμε ευθαρσώς ότι επιδιώκου-με να διαφύγουμε στη μέση Ανατολή για να συνενωθούμε με το ναυτικό μας που συνέχιζε τον πόλεμο από το εξωτερικό.Εν τω μεταξύ, με το τέλος της ανάκρισης, είχε πλέον νυχτώσει και οι Ιταλοί, που με τη χαρακτηριστική τους ιδιοσυγκρασία πα-νηγύριζαν για το μεγάλο τους κατόρθωμα, μας κλείδωσαν σ’ ένα δωμάτιο του λιμε-ναρχείου, χωρίς να παραλείπουν, κάθε λίγο και λιγάκι, να μας απειλούν ότι θα μας τουφεκίσουν την αυγή (!) αν δε τους αποκαλύψουμε τις διασυνδέσεις μας με τον «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ».Αν ήταν, βέβαια, Γερμανοί αυτοί που μας εκτόξευαν τέτοιες απειλές, ασφαλώς θα μας τρόμαζαν, αλλά προερχόμενες από Ιταλούς, δεν τις παίρναμε στα σοβαρά. Εκείνο όμως που μας ανησυχούσε ιδι-αίτερα ήταν το ενδεχόμενο να βρουν οι Ιταλοί τον ναυτικό χάρτη που έφερε την σφραγίδα της υδρογραφικής υπηρεσίας και μπορούσε να εμπλέξει τη διοίκηση του ναυτικού μας στην ανάκριση. Έπρεπε λοι-πόν, πάση θυσία, να εξαφανίσουμε αυτόν τον χάρτη που μέχρι κι εκείνη τη στιγμή ήταν κρυμμένος σ’ ένα μεγάλο καπέλο (ρεπούμπλικα) που φορούσε μονίμως στο κεφάλι του ο Βαγγέλης ο Λύττας, προφα-σιζόμενος ότι ήταν κρυωμένος!Αφού, ψιθυριστά, μέσα στο μισοσκόταδο του προσωρινού κρατητηρίου μας, εξα-ντλήσαμε όλες τις δυνατές λύσεις εξαφα-νίσεως αυτού του χάρτη, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε άλλος τρό-πος παρά να τον φάμε.Πράγματι, με μύριες προφυλάξεις για να μην μας αντιληφθούν οι δεσμοφύλακές μας, κόψαμε τον χάρτη σε μικρά κομμα-τάκια, τα οποία μασουλήσαμε μέχρι πολ-τοποιήσεως και κατάπιαμε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.Την άλλη μέρα το πρωί, οι Ιταλοί μας μετέ-φεραν στις φυλακές του Γυθείου, που ακό-μα σώζονται στον δρόμο προς τη Σπάρτη, όπου οι «ευγενείς» τρόφιμοί τους – κυρίως μαυραγορίτες κι άλλοι μικροεγκληματίες του ποινικού δικαίου – μας υποδέχθηκαν με τον προσήκοντα, για «ηρωικούς» αγω-νιστές, σεβασμό. Την εποχή εκείνη, βέ-βαια, η κατάσταση στη φυλακή αυτή ήταν τραγική, τόσο από πλευράς ενδιαιτήσεως (κοιμόμαστε όλοι μαζί σ’ ένα ξύλινο ρά-ντσο), όσο κι από πλευράς φαγητού, το οποίο συνίστατο σε 6 ξερά σύκα το πρωί, ένα πιάτο βρασμένες λαχανίδες το μεση-μέρι και 10 σύκα το βράδυ.Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι τις πρώτες ημέρες ανοίγαμε προσεκτικά τα σύκα, πριν τα φάμε, για να πετάξουμε τα σκου-

Νίκος Οικονόμος

Κώστας Ταμπακόπουλος

Ευάγγελος Λύττας

Νίκος Συξέρης

ΜενέλαοςΜπικου-βάρης

Νίκος Ανδρονόπουλος

Π. Κόνιαλης


λήκια που πολλές φορές φώλιαζαν μέσα σ’ αυτά. Μετά, όμως, από μια εβδομάδα, η πείνα μας ήταν τέτοια, που τα καταβρο-χθίζαμε αστραπιαία, χωρίς να πολυνοια-ζόμαστε αν καταπίναμε και κανένα σκου-λήκι.Θυμάμαι, επίσης, ότι μερικά βράδια που ορισμένοι από τους πλέον προνομιούχους τροφίμους της φυλακής κατόρθωναν να προμηθευτούν λίγες περιζήτητες φακές, μας προσκαλούσαν, τιμής ένεκεν, κι εμάς τα ηρωικά δοκιμάκια, στο συμπόσιό τους.Εκεί, στο μισοσκόταδο κάποιου κελιού, γύρω από τη γαβάθα με τη φακή, καθό-ντουσαν στο δάπεδο οι συνδαιτυμόνες μας και μ’ ένα και μοναδικό κουτάλι που περ-νούσε από χέρι σε χέρι, γευόμαστε όλοι από τη λαχταριστή αυτή ... αμβροσία.Με αυτά και άλλα ευτράπελα, αλλά και με συχνά πήγαιν’ έλα στο Ιταλικό λιμεναρ-χείο για συμπληρωματικές ανακρίσεις, πέρασαν οι ημέρες μέχρι το πρωί των Χρι-στουγέννων, που μας επεφύλαξε μία πολύ ευχάριστη έκπληξη!Εκεί που περιμέναμε καρτερικά κάποια μικρή -γιορτινή ας πούμε- βελτίωση του συσσιτίου μας (δηλαδή μερικά σύκα πα-ραπάνω!), μας ειδοποιούν ότι ένα χωρια-τόπουλο είναι στη πύλη της φυλακής και ζητάει να μας δει. Και, ω του θαύματος, βλέπουμε έναν ροδοκόκκινο μπόμπιρα να κρατάει ένα ολόκληρο ταψί γεμάτο με αχνιστό πιλάφι με ορτύκια, και να μας το προσφέρει, με κάθε μυστικότητα, από τον συμμαθητή μας Κουμανάκο, του οποίου το οικογενειακό κτήμα ευρίσκετο κάπου κοντά στο Γύθειο.Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται!Όχι μόνο απολαύσαμε, κατά τον καλύτε-ρο τρόπο, την μεγάλη αυτή χριστιανική γιορτή, αλλά και το ηθικό μας ανυψώθηκε ανάλογα.Στις αρχές Ιανουαρίου, οι Ιταλοί μας φόρ-

τωσαν σ’ ένα στρατιωτικό φορτηγό, για να μας μεταφέρουν στην Τρίπολη, όπου επρόκειτο να δικασθούμε στο στρατοδι-κείο τους που έδρευε εκεί.Εδώ πρέπει να κάνω μια παρένθεση για να σημειώσω ότι η όλη συμπεριφορά των Ιταλών απέναντι μας χαρακτηριζόταν από την γνωστή, κλασσική μορφή της εθνικής τους ιδιοσυγκρασίας. Δηλαδή, από εναλ-λασσόμενες εκδηλώσεις φαινομενικής μι-λιταριστικής σκληρότητας και συγκινητικής -κατά βάθος- ανθρωπιάς. Άπειρες ήταν οι περιπτώσεις που οι φρουροί μας, από την μία μεριά προσπαθούσαν να μας τρομά-ξουν με τις αγριοφωνάρες τους, ενώ, την ίδια στιγμή, μας γλιστρούσαν στο χέρι και καμιά ζεστή «πανιόττα» (νοστιμότατο στρογγυλό ψωμάκι).Το πρώτο βράδυ που φθάσαμε στην Τρί-πολη μείναμε στις κοινές ποινικές φυλα-κές που «φιλοξενούσαν» μυριάδες τροφί-μους κάθε κατηγορίας. Η γνωριμία μας με συγκρατούμενούς μας παρατάθηκε μέχρι αργά τη νύκτα μια και η πολυπλη-θής ομήγυρις δεν μας άφηνε να πάμε να κοιμηθούμε πριν τους διηγηθούμε με κάθε λεπτομέρεια (...και με αρκετή πρόσθετη «σάλτσα» εκ μέρους μας) όλες μας τις ηρωικές περιπέτειες.Με την σειρά τους, πολλά από τα καλά παιδιά του ακροατηρίου μας θεώρησαν αναγκαίο να μας εξιστορήσουν και μερι-κές από τις δικές τους «εμπειρίες», με απο-τέλεσμα το σεμινάριο αυτό να τραβήξει μέχρι σχεδόν τα ξημερώματα.Θυμάμαι ιδιαίτερα έναν από του πιο «σκληρούς» τροφίμους που μας εξιστο-ρούσε, με κάθε λεπτομέρεια, πως είχε σκοτώσει κάποια συγγενή του που είχε «ατιμάσει» την οικογένειά του και πως οι Μανιάτες ένορκοι, σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα της εποχής εκείνης, τον είχαν σχε-δόν αθωώσει.

Κατά κακή του όμως τύχη, ο τότε αυστη-ρός υπουργός Άγις Ταμπακόπουλος (θείος του παρόντος συμμαθητού μας Κωστή Τα-μπακόπουλου) διέταξε την επανάληψη της δίκης στην Τρίπολη, με αποτέλεσμα ο θερ-μόαιμος αφηγητής μας να καταδικασθεί σε 20ετή φυλάκιση. Όταν, αργότερα, ήρθε η ώρα να πούμε τα ονόματά μας και ήρθε η σειρά του Κωστή, που να τολμήσει ο καημένος να ξεστομίσει το αληθινό του όνομα. Με τρεμουλιαστή φωνή ψέλλισε πως λεγόταν Κώστας Αναγνωστόπουλος.Την άλλη μέρα μας μετέφεραν σ’ ένα μι-κρό επιταγμένο κτίριο, λίγο έξω από την πόλη, όπου εκρατούντο μόνο οι «πολιτικοί υπόδικοι». Εκεί είχαμε στη διάθεσή μας ένα ολόκληρο κελί,στη μια πλευρά του οποίου είχε στηθεί ένα μακρύ σιδερένιο «πατάρι» όπου κοιμόμαστε στην αράδα, και οι επτά της παρέας.Στη φυλακή αυτή, όπου έμελλε να περά-σουμε τους επόμενους δύο μήνες, εσωτε-ρικοί φρουροί ήταν Έλληνες χωροφύλα-κες, μ’ επικεφαλής έναν πραγματικά λεβέ-ντη ενωμοτάρχη από τη Ζάκυνθο, ονόματι Σπύρο Καψάσκη. Ο «φρούραρχος» μας αυτός, εκτός του ότι ήταν συμπαθέστατος και γενικά καλλιεργημένος άνθρωπος, δι-έθετε και πολλά άλλα προσόντα, μεταξύ των οποίων τα πιο χαρακτηριστικά (κι εν-δεικτικά της καταγωγής του) ήταν οι επι-δόσεις του στη μουσική και το τραγούδι. Έτσι, με τη συντροφιά της κιθάρας και της γλυκιάς φωνής του φίλου μας Ενωμοτάρ-χη, περάσαμε ευχάριστα πολλές βραδιές στη φυλακή αυτή, ξεχνώντας προς στιγμή, τις ταλαιπωρίες μας και τις ανησυχίες μας για το μέλλον.Όπως ήταν φυσικό, η πρώτη μας έννοια, μόλις φθάσαμε στην Τρίπολη, ήταν να ειδοποιήσουμε με κάθε τρόπο τις οικο-γένειές μας και σ’ αυτό μας βοήθησε ο αγαπητός ενωμοτάρχης Καψάσκης, στέλ-

Νεκροί από την πείνα και το κρύο.


νοντας τα σημειώματά μας με χωροφύλα-κες που συνόδευαν συχνά κρατούμενους στην Αθήνα.Έτσι, σε μερικές ημέρες, κατέφθασε στην Τρίπολη διμελής αντιπροσωπεία των οικο-γενειών μας, αποτελούμενη από τον πατέ-ρα του Κωστή Ταμπακόπουλου (αδελφού του πρώην υπουργού Άγι Ταμπακόπουλου) και τον πατέρα του Νίκου Οικονόμου. Με την άφιξη του «κλιμακίου» αυτού βελτιώ-θηκε κάπως η διαβίωσή μας στη φυλακή, με συχνούς ανεφοδιασμούς σε ρούχα, σαπούνια, βιβλία κλπ.Από τροφοδοσία όμως, που ήταν και το βασικό μας πρόβλημα, δεν γινόταν τίπο-τα, γιατί κατά τον πρώτο αυτό φοβερό χει-μώνα της κατοχής η όλη επισιτιστική κατά-σταση στην Ελλάδα ήταν απελπιστική, σε σημείο που το standard menu των ξερών σύκων και της λαχανίδας να μας έχει φέ-ρει στα όρια της απόγνωσης.Κι όμως εκ θαύματος, η λύση στο ζωτικό μας αυτό πρόβλημα ήρθε από κει που δεν τη περιμέναμε. Ένα πρωινό, οι φύλακες με ειδοποιούν ότι ήρθε να μ’ επισκεφθεί μια ωραία και κομψή κυρία, που στην κατά-σταση που βρισκόμουνα, μου φάνηκε σαν όραμα από κάποιον άλλο κόσμο. Με λίγα παρεφθαρμένα Ελληνικά μου εξήγησε ότι λεγόταν Γιολάντα Αργυροπούλου και ήταν σύζυγος κάποιου μηχανικού Αργυρόπου-λου, μακρινού εξαδέλφου της μητέρας μου, που την εποχή εκείνη ήταν διευθυ-ντής της ηλεκτρικής εταιρείας Τριπόλεως.Όπως κατάλαβα, η κυρία Γιολάντα ήταν Ιταλικής καταγωγής κι έτσι είχε «τα μέσα» με τις αρχές κατοχής, τόσο για να μπαι-νοβγαίνει ελεύθερα στη φυλακή, όσο και για να εφοδιάζεται με περιζήτητα, για την εποχή εκείνη, τρόφιμα. Απόδειξη δε αυτού ήταν ότι σε λίγο ενεφανίσθη ένας «μπόμπιρας» που την ακολουθούσε κρα-τώντας ένα μεγάλο ταψί με λαχταριστό περιεχόμενο. Μπρος στην φαντασμαγο-ρική, για το περιβάλλον που βρισκόμα-στε, εμφάνιση της κομψής θείας μου και τις ευωδίες που ανεδύοντο από το ταψί, έμεινα κυριολεκτικά άφωνος και είδα κι έπαθα -τελικά- να ψελλίσω μερικές λέξεις ευχαριστίας.Από την ημέρα εκείνη συνεχίσθηκαν σχε-δόν καθημερινά οι μεσημεριανές αποστο-λές ταψιών, προς υψίστην μας ικανοποίη-ση και ενθουσιασμό. Τόση δε ήταν η προ-σμονή και αγωνία μας για την άφιξη του περιπόθητου ταψιού, που από τις 11 το πρωί αρχίζαμε βάρδιες «οπτήρος» από το σχιστό παραθυράκι του κελιού μας για να εντοπίσουμε τον συμπαθέστατο πιτσιρίκο μόλις ενεφανίζετο στον απέναντι δρόμο, ενώ οι υπόλοιποι περνάγαμε ανυπόμονοι την ώρα μας, με χίλιες - δύο εικασίες για την σύνθεση των αναμενόμενων εδεσμά-των.Ξαναδιαβάζοντας αυτές τις τελευταίες γραμμές βλέπω ότι αφιέρωσα πολύ χώρο στο πρόβλημα του φαγητού. Η αλήθεια όμως είναι ότι απ’ όλες τις κακουχίες και στερήσεις που υπέστημεν στην φυλακή, η μεγαλύτερη κι εντονότερη ήταν η ακατασί-γαστη πείνα, που επιδρούσε περισσότερο όχι μόνο στην σωματική αλλά και στην ηθική μας αντοχή. Γι αυτό και η βοήθεια που μας προσέφερε την κρίσιμη εκείνη εποχή η συμπαθεστάτη ιταλιδούλα θεία μου ήταν αποφασιστική, τόσο για να «στυ-

λωθούμε» όσο και για ν’ αντιμετωπίσουμε θαρραλέα τις συνεχιζόμενες εξαντλητικές ανακρίσεις των Ιταλών, που επέμεναν ν’ ανακαλύψουν διασυνδέσεις μας με «ξέ-νες» μυστικές υπηρεσίες ή υποβρύχια «φα-ντάσματα» κλπ.Άλλο –μικρότερο βέβαια– πρόβλημα που αντιμετωπίζαμε ήταν το της εμφανίσεώς μας. Όπως ήταν φυσικό, μετά από τόσο καιρό απλυσιάς και αξυρισιάς, τα μαλλιά μας, είχαν φθάσει στους ώμους μας, τα γένια μας είχαν πάρει διαστάσεις καλογή-ρων, και οι απανταχού παρούσες ψείρες μας είχαν κυριολεκτικά τρελάνει με τα τσι-μπήματά τους. Έτσι, είχαμε καταντήσει κι εμείς λίγο τεμπέληδες και μετά από τόσο καιρό στις φυλακές είχαμε αρχίσει να πα-ραμελούμε την εμφάνισή μας.Το κακό όμως παράγινε όταν μια ημέρα που μας περνούσαν από την κεντρική πλα-τεία της Τρίπολης, καθ’ οδόν προς την ιτα-λική διοίκηση για ανάκριση, μερικοί χαζεύ-οντες συμπατριώτες μας, μας γιουχάισαν, νομίζοντας πως είμαστε μαυραγορίτες.Μετά το επεισόδιο αυτό, κόψαμε όσο μπορούσαμε τα μαλλιά και τα γένια μας μ’ ένα ψαλίδι που μας δάνεισαν κρυφά οι φύλακές μας, πλυθήκαμε όπως- όπως με το κατεψυγμένο νερό της φυλακής και όταν βγαίναμε γι’ ανάκριση, φορούσαμε τους ναυτικούς επενδύτες και τις αρβύλες της σχολής, με τα «σιδερένια» τακούνια και βαδίζαμε με κανονικό στρατιωτικό βη-ματισμό, σαν να πηγαίναμε παρέλαση.Το αποτέλεσμα όλης αυτής της αλλαγής σκηνικού ήταν εκπληκτικό! Οι Τριπολι-τσιώτες, που -ποιος λίγο ποιος πολύ- είχαν μάθει για την παρουσία επτά ηρωικών δοκίμων στις φυλακές, μας ανεγνώρισαν αμέσως και, παρά την έντονη παρουσία των στρατευμάτων κατοχής, δεν δίστασαν να μας χειροκροτήσουν και να μας επευ-φημήσουν.Όπως το περιμέναμε, μετά τις εκδηλώσεις αυτές, οι μεταγωγές μας στην Commanda-tura γινόντουσαν είτε πρωί-πρωί, που ήταν έρημοι οι δρόμοι, είτε με «κουκουλωμέ-νο» φορτηγό.Με αυτά και πολλά άλλα, που θα έπαιρ-ναν πολλές σελίδες για να περιγράψω, πέρασαν οι δύο μήνες στην Τρίπολη και ήρθε η μεγάλη ημέρα της δίκη μας. Οι Ιταλοί, λόγω θεατρινίστικης ιδιοσυγκρασί-ας αλλά και για να εντυπωσιάσουν τους νέους «υπηκόους» τους, προσέδωσαν ιδι-αίτερη λαμπρότητα κι επισημότητα στην όλη αυτή υπόθεση, σαν να επρόκειτο για συγκλονιστική δίκη μεγάλων κατασκόπων κι όχι για επτά ασήμαντα νεαρά δοκιμάκια που, απλά, ήθελαν να το σκάσουν για τη Μέση Ανατολή.Η μεγάλη αίθουσα του στρατοδικείου ήταν ειδικά διακοσμημένη με όλα τα σύμβολα του Ιταλικού μεγαλείου, με προεξέχουσα θέση (πίσω από τον πρόεδρο) δοσμένη σε μια τεράστια χρυσοποίκιλτη εικόνα του λιλιπούτειου φαιδρού βασιλιά Vittorio-Emmanuele.Γύρω-γύρω ήταν παρατεταγμένοι καρα-μπινιέροι με τις μεγάλες τους στολές, με την χαρακτηριστική κόκκινη φούντα στα «Ναπολεόντεια» καπέλα τους, ενώ οι πέ-ντε βλοσυροί στρατοδίκες, μ’ επικεφαλής ολόκληρο συνταγματάρχη, μας κοίταζαν με παγερά βλέμματα από την ψηλή έδρα τους.

Απέναντί μας καθόταν ο αντισυνταγμα-τάρχης «Βασιλικός Επίτροπος» που με την μπέρτα που φορούσε και το σουβλερό μουσάκι που έτρεφε έμοιαζε να είχε βγει από μεσαιωνικό πίνακα του Βελάσκεζ.Κοντά στο εδώλιο των κατηγορουμένων καθόταν ένας άγνωστος σε μας νεαρός υπολοχαγός με αστραφτερές μπότες, που –όπως μας εξήγησαν– θα ήταν ο συνήγο-ρός μας.Η όλη θεατρινίστικη αυτή εικόνα συμπλη-ρωνόταν από το πολυπληθές ακροατήριο που, κατά περίεργο τρόπο, οι Ιταλοί είχαν επιτρέψει –ή μάλλον είχαν «επιδιώξει»– να παραστεί στη δίκη. Μεταξύ των παρό-ντων διακρίναμε τους δύο μπαμπάδες, την χαριτωμένη θεία μου και μερικούς άλλους Τριπολιτσιώτες που γνωρίζαμε «εξ όψεως» από τις συχνές διελεύσεις μας από τους δρόμους της Τρίπολης.Η διαδικασία άρχισε με την καθημερινή «διακήρυξη» του προέδρου, της οποίας τα πρώτα στομφώδη λόγια ήταν: “Al nome del re d’ Italia di Lybia di Albania, Im-peratore di Etiopia” κλπ. Στην μέση όμως της απαγγελίας αυτής ο βλοσυρός πρόε-δρος κοντοστάθηκε κι άρχισε ψιθυριστές διαβουλεύσεις με τον βασιλικό επίτροπο, ο οποίος, κατακόκκινος από το θυμό του, κατακεραύνωνε με χείμαρρο ιταλικών τον ταλαίπωρο συνήγορό μας.Όπως, με τα πολλά, μας εξήγησαν, κατά την εκφώνηση του ονόματος του βασιλιά-αυτοκράτορα έπρεπε να είχαμε χαιρετίσει κατά τον φασιστικό τρόπο, με υψωμένο το χέρι. Προσέθεσαν ότι με την παράλειψή μας αυτή δείξαμε ασέβεια προς το πρό-σωπο του ανωτάτου άρχοντα και ότι η όλη διαδικασία θα επαναλαμβανόταν από την αρχή.Ανταλλάξαμε μερικές ματιές μεταξύ μας και απαντήσαμε ότι «εμείς δεν χαιρετάμε, ούτε πρόκειται να χαιρετίσουμε κατ’ αυτό τον τρόπο».Όπως ήταν αναμενόμενο, η δήλωση μας αυτή έκανε -όπως λένε- αίσθηση στο δι-καστήριο. Οι μεν στρατοδίκες μας κατα-κεραύνωναν με απειλητικές ματιές, ενώ το ακροατήριο μας θαύμαζε. Τελικά, βλέ-ποντας ότι τα πράγματα οδηγούντο προς ρήξη (που ασφαλώς θα κατέληγε σε βά-ρος μας ) βάλαμε λίγο νερό στο κρασί μας και αναθέσαμε στον «Μακιαβέλι» και δικολάβο Νίκο Οικονόμου, που ήξερε και λίγα ιταλικά, να καθησυχάσει τα πνεύματα δηλώνοντας πως δεν είχαμε καμιά πρόθε-ση να δείξουμε ασέβεια προς τις ιταλικές αρχές αλλά ο κανονισμός μας, που ισχύει ακόμα αφού είμαστε αιχμάλωτοι πολέ-μου, προβλέπει για χαιρετισμό υπό σκέ-πην την λήψη της στάσεως της προσοχής, την οποία και είχαμε λάβει αφού σταθή-καμε όρθιοι.Επακολούθησαν ζωηρές διαβουλεύσεις μεταξύ στρατοδικών και βασιλικού επιτρό-που, ο οποίος διεκρίνετο από το μαύρο πουκάμισο που φορούσε ότι έπρεπε να ήταν φανατικός φασίστας, και που φαινό-ταν να ζητάει τουλάχιστον την «κεφαλήν μας επί πίνακι».Τελικά, επεκράτησαν ωριμότερες σκέψεις κι ο πρόεδρος, χωρίς ν’ απαντήσει στην δήλωσή μας, επανέλαβε την διακήρυξή του από την αρχή, εμείς σηκωθήκαμε απλώς όρθιοι –όπως κι όλοι οι άλλοι παριστάμε-νοι– και το επεισόδιο εθεωρήθη λήξαν.


Μετά ταύτα, ο γραφικός βασιλικός επίτρο-πος άρχισε την εκφώνηση του κατηγορητη-ρίου που –γι’ άγνωστο λόγο- ήταν ολόκλη-ρο κατεβατό. Όταν τελείωνε δε την απαγ-γελία κάθε επί μέρους κατηγορίας, απευθυ-νόταν στον συνήγορο μας και τον ρωτούσε αν έχει τίποτα να πει. Αυτός ο ταλαίπωρος υπολοχαγίσκος, που σ’ όλη τη δίκη φαι-νόταν να τα ’χει χαμένα, πεταγόταν σαν ελατήριο από την καρέκλα του, χτυπούσε τα καλογυαλισμένα τακούνια του, κι απα-ντούσε στερεότυπα μ’ ένα “niente”.Η επανάληψη αυτής της φαρσο-κωμωδίας είχε αρχίσει να προκαλεί θυμηδία στο ακροατήριο, οπότε, σε μια στιγμή, μετά ένα ιδιαίτερα ηχηρό “niente”, ακούγεται η φωνή του Νικολάκη Συξέρη να λέγει στον συνήγορο: «...μίλα ρε χρυσόστομε!!!».Τελικά, ο πρόεδρος φαίνεται ν’ αντελή-φθη πως για να διατηρήσει την «καλή εικόνα» της δίκης, καλό θα ήταν να ρω-τήσει κατ’ ευθείαν και μας, τους άμεσα ενδιαφερόμενους, αν έχουμε τίποτα να πούμε. Εμείς, βέβαια, έχοντες ακόμα νω-πές τις οδυνηρές εμπειρίες από εμπλοκές με υποβρύχια - φαντάσματα και ανύπαρ-κτες μυστικές υπηρεσίες, περιοριστήκαμε να επαναλάβουμε την στερεότυπη σύντο-μη δήλωση ότι: «Σύμφωνα με την ηθική υποχρέωση που έχει κάθε αιχμάλωτος πολέμου να προσπαθήσει να δραπετεύσει – όπως τούτο αναγνωρίζεται ρητώς από το διεθνές δίκαιο πολέμου -προσπαθήσαμε μόνοι μας να διαφύγουμε προς την Μέση Ανατολή για να επανενταχθούμε στις ένο-πλες δυνάμεις».Σημειωτέον ότι αυτά τα δικολαβικά επι-χειρήματα μας τα είχε δασκαλέψει καλά ένας από τους Ιταλούς ανακριτές μας που μας είχε ιδιαίτερα συμπαθήσει. Ήταν έφε-δρος υπολοχαγός, πρώην αρχιτέκτων από το Μιλάνο, και ονομάζετο Palomba (του-τέστιν, Ελληνιστί, = περιστέρης). Τόσο δε ήταν το ενδιαφέρον του για την τύχη μας, που καθόταν με τις ώρες και ξεσκάλιζε μπροστά μας, τα διάφορα νομικά βιβλία για να βρει ελαφρυντικά επιχειρήματα που θα ταίριαζαν στην περίπτωσή μας. Άλλο ένα δείγμα, κι αυτό, της ανθρωπιάς των περισσότερων Ιταλών.Παρ’ όλα όμως αυτά τα επιχειρήματα μας και την μάλλον καλή εντύπωση που κάνα-με στην δίκη, η τύχη μας ήταν προφανώς προαποφασισμένη. Έτσι χωρίς άλλα χα-σομέρια, ο πρόεδρος, μετά από σύντομες δήθεν διαβουλεύσεις με τους στρατοδίκες, μας κήρυξε παμψηφεί ενόχους και μας κα-τεδίκασε επιεικώς, τους μεν μεγαλύτερους σε ηλικία (Οικονόμου και Λύττα) σε 8μηνη φυλάκιση, τους δε άλλους πέντε μικρότε-ρους σε 6μηνη φυλάκιση. Αυτό σήμαινε ότι μετά την αφαίρεση των 4 μηνών που είχαμε ήδη περάσει υπό προφυλάκιση, μας έμεναν λίγοι μόνο ακόμη μήνες για να εκτίσουμε όλη την ποινή μας.Μόλις γυρίσαμε στην φυλακή, μάθαμε ότι την άλλη κιόλας ημέρα θα φεύγαμε με τραίνο για την Αθήνα, με προορισμό τις φοβερές φυλακές Αβέρωφ.Το πρώτο εκείνο βράδυ της επιστροφής μας στην Αθήνα (θα ήταν αρχές Μαρτί-ου του 1942) το περάσαμε, όπως -όπως, στα άδεια και κατεψυγμένα γραφεία του τμήματος, προσπαθώντας να βολευτούμε πάνω στα τραπέζια και τις καρέκλες. Εκεί κάπου ανακαλύψαμε κι ένα ξεκλείδωτο

τηλέφωνο κι αμέσως αποκαταστήσαμε επαφή με φίλους και φιλενάδες. Την άλλη μέρα, πάντως, οι πολύ εξυπηρετικοί και πρόθυμοι χωροφύλακες, υπό την καθο-δήγηση του συμπαθούς μας και γραφικού διοικητού τους ταγματάρχου Πολύκαρπου (πάντα ντυμένου με άψογη στολή και κα-λογυαλισμένες μπότες) μας μετέφεραν σ’ έναν ευρύχωρο θάλαμο, στο δεύτερο πάτωμα ενός ξεχωριστού οικίσκου που χρησιμοποιείτο ως θεραπευτήριο. Εκεί μας εγκατέστησαν επτά ράντσα, με όλα τα λοιπά χρειώδη, κι έτσι, για πρώτη φορά μετά την σύλληψή μας στο Γύθειο βρεθή-καμε σ’ ένα σχετικά άνετο και καθαρό περιβάλλον.Για μεγάλη μας τύχη, διοικητής της χωρο-φυλακής στην Αθήνα ήταν ο συνταγμα-τάρχης Ντάκος, πατέρας του συμμαθητού μας Τάσου Ντάκου, ο οποίος έκανε ό,τι μπορούσε για να μας βοηθήσει παντοιο-τρόπως. Μια δε από τις μεγαλύτερες εξυ-πηρετήσεις που μπορούσε να μας κάνει ήταν ότι ρύθμισε, την άλλη μέρα κιόλας, να πάμε για μερικές ώρες στα σπίτια μας, αφού δώσαμε τον λόγο μας ότι θα γυρί-σουμε έγκαιρα στο τμήμα.Η χαρά μου όταν, μετά τόσες περιπέτειες και κακουχίες, πάτησα πάλι το πόδι στο κα-τώφλι του σπιτιού μας, δεν περιγράφεται!Η πρώτη, βέβαια, μέριμνα ήταν να κληθεί ο κουρέας της γειτονιάς, που μετά από ένα γενναίο κούρεμα και ξύρισμα μ’ επανέφε-ρε κάπως στην κανονική μου όψη. Επα-κολούθησε καυτό μπάνιο, με πολλά χέρια σαπουνάδας και άλλων παρασκευασμά-των για να εκδιωχθούν οι ψείρες, μετά απήλαυσα το σπιτικό φαγητό που τόσο πολύ ονειρευόμουνα στη φυλακή και που με τόσους κόπους και δυσκολίες – λόγω κατοχής - είχε κατορθώσει να ετοιμάσει η μητέρα μου.Όταν ολοκληρώθηκαν οι σπιτικές αυτές περιποιήσεις και καθίσαμε με τους γονείς μου να τα πούμε, περίμενα, με ιδιαίτερη ανησυχία, να τ’ ακούσω για τα καλά για την μυστική μου δραπέτευση και για όλες τις ταραχές και αγωνίες που τους έβαλα. Περιέργως, δεν μου είπαν απολύτως τίπο-τα, ούτε που έκαναν κουβέντα για το πως και γιατί το έσκασα κρυφά από το σπίτι.Όπως αργότερα κατάλαβα, από ανταλ-λαγές αναλόγων εμπειριών με τους υπό-λοιπους της παρέας, και οι άλλοι γονείς ετήρησαν την ίδια στάση, πράγμα που αποδείκνυε ότι θα ήταν όλοι συνεννοημέ-νοι για ν’ ακολουθήσουν την ίδια φρόνιμη τακτική.Έτσι, επιστρέψαμε όλοι την ίδια ημέρα, στο τμήμα Μεταγωγών, αγνώριστοι από τους ευπρεπισμούς και τα πλυσίματα, έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσουμε όσα φοβερά και τρομερά είχαμε ακούσει για τις φυλακές Αβέρωφ. Οι μέρες όμως περνούσαν και, προς μεγά-λη μας αγαλλίαση, δεν βλέπαμε να γίνεται καμία κίνηση για την μεταγωγή μας.Όπως σύντομα μάθαμε, οι σύντονες ενέρ-γειες που είχαν αναλάβει οι γονείς μας προς πάσαν κατεύθυνσιν είχαν τελεσφο-ρήσει, με αποτέλεσμα να σκαλώσουμε μονίμως στο τμήμα Μεταγωγών, με το αιτι-ολογικό ότι δεν υπήρχε επί τους παρόντος χώρος για μας στις φυλακές Αβέρωφ, και να περάσουμε εκεί τους υπόλοιπους μήνες της ποινής μας.Κατόπιν τούτου, οργανώσαμε ωραία και

καλά την ζωή μας στον ευρύχωρο θάλαμό μας, όπου μας έφερναν και κάθε μεσημέρι φαγητό από το ναυτικό νοσοκομείο, που είχε τότε εγκατασταθεί προσωρινά σε κά-ποια κλινική της λεωφόρου Αλεξάνδρας.Κάθε εβδομάδα είχαμε και επισκεπτήριο κατά το οποίο, εκτός από τους γονείς μας, ερχόντουσαν τακτικά και μας επισκέπτοντο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι φίλοι και φίλες.Σε μια απ’ αυτές τις επισκέψεις, είχε έρθει κι ο μακαρίτης συμμαθητής μας Αιμίλιος Σβώλος, ο οποίος –όπως πάντα καλά ορ-γανωμένος– είχε φέρει μαζί του ένα φο-ρητό pick-up κι αρκετές πλάκες γραμμο-φώνου με χορευτικούς ρυθμούς της επο-χής. Αμέσως, με την ένθερμη συμμετοχή και των κοριτσιών που συνόδευαν τον Αι-μίλιο, στήθηκε αυτοσχέδιο party και υπό τους ήχους των tango, blues και swing, το ρίξαμε σε τρελό χορό.Εκείνη την ώρα διάλεξαν να μας επισκε-φθούν και μερικοί από τους γονείς μας, οι οποίοι μόλις άνοιξαν την πόρτα του θαλάμου και είδαν το γλέντι που γινόταν, την ξανάκλεισαν διακριτικά και απήλθαν. Από τότε, κι επί πολλά χρόνια, είχαν να μας το λένε ότι ενώ αυτοί, πάντα ανήσυχοι για την μελλοντική μας τύχη, ήρθαν να μας δώσουν κουράγιο, αντ’ αυτού μας είδαν να ξεφαντώνουμε.Για να εξηγούμεθα, όλα βέβαια δεν ήταν τόσο ρόδινα όπως τα περιγράφω στο κατάλυμά μας αυτό του τμήματος μεταγω-γών. Εκείνη την εποχή (χειμώνας του ’42) η πατρίδα μας περνούσε τη χειρότερη πε-ρίοδο κατοχής, κατά την οποία η ακατα-σίγαστη πείνα, το ιδιαίτερα δυνατό κρύο που έκανε εκείνο το χειμώνα και οι τόσες άλλες στερήσεις και κακουχίες έκαναν κυ-ριολεκτικά θραύση ανάμεσα στον ταλαι-πωρημένο πληθυσμό.Το θέαμα μεγάλου αριθμού νεκρών εγκα-ταλελειμμένων στους δρόμους της Αθήνας είχε γίνει πια καθημερινό, συνηθισμένο φαινόμενο, ενώ τα καροτσάκια του δήμου που τους περιμάζευαν μόλις προλάβαιναν ν’ απαλλάξουν την πρωτεύουσά μας από τις φρικιαστικές αυτές παρουσίες.Ένα από τα σημεία περισυλλογής, όπου έφερναν συχνά τους σωρούς αυτών των νεκρών γι’ αναγνώριση και στη συνέχεια προώθηση στα νεκροταφεία, ήταν και το τμήμα Μεταγωγών και μάλιστα ο χώρος όπου εναπόθεταν τα πτώματα ήταν ακρι-βώς κάτω από τον θάλαμό μας.Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι, όπως οι σανίδες του πατώματος πλάι στο ράντσο μου έχασκαν σε πολλά σημεία, μπορού-σα, σκύβοντας, να βλέπω τους αποσκε-λετωμένους από την πείνα νεκρούς, αρα-διασμένους μερικά μέτρα κάτω από εκεί που κοιμόμουνα. Τόση όμως ήταν, την φοβερή εκείνη εποχή, η εξοικείωσή μας με την ιδέα του θανάτου που -ειλικρινά – συνήθισα – αν μπορώ να το πω έτσι – στο φρικαλέο αυτό θέαμα και δεν μου έκανε εντύπωση.Αυτή ακριβώς η αντίθεση μεταξύ της φρί-κης και του τρόμου που προκαλούσε ο πό-λεμος και της υποσυνείδητης αντίδρασης του κόσμου να επιδιώκει, με κάθε τρόπο, να διασκεδάζει για να ξεχνάει τα όσα υπέ-μενε, ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των χρόνων εκείνων της κατοχής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά κι όπου αλλού είχε πε-ράσει η λαίλαπα του πολέμου.


για την επίσκεψή μας αυτή, και πρόσθεσε μόνο ότι αυτή η κυρία βοήθησε πολύ για την αίσια έκβαση της περιπέτειάς μας.Αργότερα, μετά από πολλά χρόνια, η μητέ-ρα μου, μου εκμυστηρεύτηκε ότι η περί ης ο λόγος ήταν γνωστή κυρία της Αθηναϊκής κοινωνίας –ή μάλλον του “demi monde”, όπως θα έλεγαν οι Γάλλοι– η οποία κατά την κατοχή είχε διατελέσει φιλενάδα του στρατηγού Geloso, Ανωτάτου Διοικητού των Ιταλικών δυνάμεων στην Ελλάδα.Αυτά, για να μαθαίνουμε από που κρέμο-νται, καμιά φορά, οι τύχες των μεγάλων ανδρών.Έτσι έληξε η πρώτη μας αυτή περιπετειώδης –και θα προσέθετα κάπως παιδαριώδης– προσπάθεια διαφυγής προς την Μέση Ανα-τολή, η οποία, παρά την ατυχή της κατάλη-ξη, είχε και την καλή της πλευρά, με την έννοια ότι οι σκληρές εμπειρίες που απο-κτήσαμε μας φάνηκαν χρήσιμες αργότερα κατά τις δύσκολες ημέρες που περάσαμε στον πραγματικό πλέον πόλεμο.Σε ό,τι αφορούσε τον περιορισμό που μας επεβλήθη από τους Ιταλούς, να μην απο-πειραθούμε ξανά να δραπετεύσουμε υπό την απειλή αντιποίνων κατά των οικογενει-ών μας, είμαστε τυχεροί που δεν κράτησε περισσότερο από ένα χρόνο, αφού το καλοκαίρι του 1943, με την συνθηκολό-γηση της Ιταλίας, απαλλαχθήκαμε πλέον απ’ αυτή τη δέσμευση.Έτσι με την συνδρομή της επίσημης οργάνω-σης της Ελληνικής κυβέρνησης του εξωτερι-κού, βοηθούμενης, βεβαίως και από μυστι-κούς αντιπροσώπους της στην κατεχόμενη Ελλάδα, κατορθώσαμε κατά τους επόμενους μήνες, να διαφύγουμε τμηματικά προς την Μέση Ανατολή, δια της οπωσδήποτε ασφα-λούς οδού, μέσω Τουρκίας, και να πραγμα-τοποιήσουμε τ’ όνειρό μας για συνένωση με το μαχόμενο πολεμικό μας ναυτικό.

Έτσι πέρασε ο καιρός και μπήκε η άνοιξη, οπότε, μίαν ωραίαν πρωίαν - όπως λένε - στις αρχές της Μεγάλης Εβδομάδος, η ήρεμη ζωή μας στο θεραπευτήριο - ανα-παυτήριο διακόπηκε ξαφνικά με την άφιξη ενός βλοσυρού Ιταλού λοχαγού, ο οποίος –χωρίς περιστροφές– μας διέταξε να ετοι-μασθούμε γι’ αναχώρηση για την Ιταλία, όπου θα μεταφερόμασταν ως όμηροι.Από καιρό, βέβαια είχαμε μάθει ότι κυ-ρίως οι Γερμανοί και δευτερευόντως οι Ιταλοί είχαν αρχίσει να συγκεντρώνουν ομήρους, σαν απειλή αντιποίνων εναντίων των αντιστασιακών οργανώσεων, που εί-χαν αρχίσει τότε να κάνουν την εμφάνισή τους. Δεν πέρασε, όμως, ποτέ από το μυα-λό μας ότι θα περιλαμβανόμαστε κι εμείς, τα δοκιμάκια, στο σκληρό αυτό μέτρο.Ήταν σαν να έπεσε πραγματικός κεραυ-νός κι από εκεί που κάναμε σχέδια πως θα περνούσαμε ο καλοκαιράκι μας, βρε-θήκαμε να ετοιμαζόμαστε για στρατόπεδο συγκεντρώσεως.Το ίδιο, κιόλας, βράδυ έγινε επείγουσα συγκέντρωση γονέων κι ελήφθησαν απο-φάσεις για σύντονες ενέργειες προς όλες τις γνωστές και μη κατευθύνσεις, με την ελπίδα μήπως μεταπεισθούν οι Ιταλοί.Παράλληλα, αρχίσαμε και τις προετοιμα-σίες μας για το μακρινό μας ταξίδι προς το άγνωστο. Επιστρατεύτηκαν οι ναυτικοί μας σάκοι, τους οποίους γεμίσαμε με τα προικιά μας και τους παρατάξαμε, σαν τα-κτικοί δόκιμοι, μπροστά στα ράντσα μας, με αποτέλεσμα το δωμάτιο μας να πάρει την μορφή θαλάμου της Σχολής Δοκίμων.Κι εκεί που είχαμε πάρει πλέον την από-φαση και περιμέναμε στωικά την αναχώ-ρησή μας, καταστρώνοντας παράλληλα και χίλια-δυο απίθανα σχέδια δραπετεύ-σεως από το πλοίο που θα μας μετέφερε στην Ιταλία, κατέφθασαν ένα πρωί μερικοί καραμπινιέροι και μας πήγαν, μ’ ένα φορ-τηγάκι, στην Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση (commando tappa) που ήταν εγκατεστη-μένη στο κτίριο της γωνίας Αμερικής και Πανεπιστημίου (εκεί που αργότερα ήταν η αντιπροσωπεία της Siemens.Μετά από μακρά και αγωνιώδη αναμονή, μας οδήγησαν σ’ ένα επιβλητικό γραφείο, όπου ένας κομψός Ιταλός συνταγματάρχης μας έβγαλε ένα λογύδριο, πολύ επαινετι-κό για τον πατριωτισμό και ηρωισμό μας, και μας ανακοίνωσε ότι οι ιταλικές αρχές, εκτιμώντας αυτή μας την πράξη –έστω κι αν εστρέφετο εναντίον τους– και λαμβάνοντας υπ’ όψη το νεαρόν της ηλικίας μας, απεφά-σισαν να μας αφήσουν ελεύθερους.Μη πιστεύοντας στ’ αυτιά μας ψελλίσαμε τις ευχαριστίες μας, χαιρετίσαμε μ’ ελα-φρά υπόκλιση της κεφαλής –κι όχι φασι-στικά όπως μας είχαν και πάλι υποδείξει– και απήλθαμε.Πάντως, έξω από την πόρτα του γραφεί-ου, ο υπασπιστής του Συνταγματάρχου μας διευκρίνισε– με περισσή σαφήνεια κι έμφαση– ότι η απόλυσή μας αυτή και η ρητή δέσμευσή μας να μην αποπειραθού-με ξανά να δραπετεύσουμε, τελούσε υπό την εγγύηση της ασφάλειας των οικογε-νειών μας, οι οποίες και θα υφίσταντο τις συνέπειες κάθε τυχόν επαναλήψεως του εγχειρήματός μας.Όταν πια βγήκαμε στην οδό Αμερικής και οι Ιταλοί σκοποί δεν έκαναν καμία κίνηση για να μας συγκρατήσουν, δεν μπορού-

σαμε να πιστέψουμε ότι είμαστε πραγμα-τικά ελεύθεροι, και, για λίγο, τα είχαμε χαμένα. Γρήγορα, όμως, συνήλθαμε και σκορπίσαμε αστραπιαίως (μήπως και μετα-νιώσουν οι Ιταλοί), τραβώντας, ο καθένας μας, για τη θαλπωρή του σπιτιού του.Πως έγινε αυτό το θαύμα, ποτέ δεν το έμαθα. Άκουσα, μόνο, ότι μέχρι κι ο Αρ-χιεπίσκοπος Δαμασκηνός συνηγόρησε για την απελευθέρωσή μας, όπως επίσης και ο θείος του Κωστή, ο πρώην Υπουργός Δι-καιοσύνης Άγις Ταμπακόπουλος, που κινή-θηκε δραστήρια σε υψηλά επίπεδα.Κατά βάθος, όμως, τώρα μετά από τόσα χρόνια, τείνω να πιστέψω πως ο πραγμα-τικός λόγος της απρόσμενης μεταστροφής των Ιταλών πρέπει ν’ αναζητηθεί και στην αιώνια cherchez la femme.Όσο μυθιστορηματική κι αν φαίνεται αυτή η άποψη, νομίζω ότι επιβεβαιώνεται από το παρακάτω περιστατικό: Ένα μήνα περίπου μετά την απελευθέρωσή μας, η μητέρα μου, αφού μ’ έπεισε να βάλω τα καλά μου, με πήρε από το χέρι και, χω-ρίς πολλές εξηγήσεις, μου είπε ότι θα επι-σκεφθούμε κάποιο πρόσωπο, στο οποίο οφείλουμε πολλά.Επήγαμε σ’ ένα διαμέρισμα κάποιας πο-λυκατοικίας σε κεντρικό σημείο της Αθή-νας, το οποίο απ’ έξω μεν δεν έδειχνε τίποτα το ιδιαίτερο, μέσα όμως ήταν υπέρ-πολυτελές. Προχωρήσαμε σ’ ένα σαλόνι με βαριά έπιπλα, βελούδινες κουρτίνες κι άπειρα μαξιλαράκια, επάνω στα οποία ήταν ξαπλωμένη, εν είδει Μαντάμ Ρεκα-μιέ, μία κυρία, όχι και πολύ νέα αλλά με πλούσια προσόντα και ηδυπαθή - όπως λένε - χαρακτηριστικά. Ανταλλάξαμε μερι-κές ασήμαντες κουβέντες, ήπιαμε κι ένα βερμούτ και απήλθαμε.Γυρίζοντας σπίτι μας, η μητέρα μου, μού συνέστησε να μην πω τίποτα, σε κανένα,

Αριστερά. Πάνω: Κύρος Κουμανάκος. Κάτω: Βασί-λης Μητσάκος. Πάνω δεξιά: Οδός Αμερικής και Πα-νεπιστημίου, το Comando Piazza, το Φρουραρχείο των Ιταλών.


Είναι γεγονός ότι η κοινωνική πρό-νοια στην Ελλάδα τις μέρες

μας, στο σύνολό της, έχει να αντιμετωπίσει ένα απεριόριστο αριθμό προβλημάτων.Οπωσδήποτε, δεν είναι αρμοδιότης της πα-ρούσης στήλης να υποδείξει τρόπους για την αντιμετώπιση αυτών.Πολύ περισσότερο να δώσει λύσεις σ’ αυτά που έχουν σχέση με την ασφάλιση των ναυ-τικών μας και τη γενικότερη πρόνοια υπέρ αυτών.Επισημαίνουμε, ότι την ασφαλιστική πρω-τοπορία στη χώρα μας κατέχει η ελληνική ναυτιλία, το ενδιαφέρον της οποίας, υπήρξε αμέριστο υπέρ των εργαζομένων σ’ αυτή. Μάλιστα η ασφάλιση των ναυτικών εφαρ-μόστηκε πολύ πριν δημιουργηθεί το νεότε-ρο ελληνικό κράτος, που προέκυψε απ’ την επανάσταση του 1821.Κυρίως όμως, θα αναδείξουμε με ιστορικά γεγονότα και διαπιστώσεις την γενικότερη σημασία που είχε για την Ελλάδα, η πρώτη εφαρμογή αυτού του συστήματος ασφαλί-σεως των ναυτικών μας.Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρω-πότητος, η πρώτη ασφάλιση πραγματοποι-ήθηκε στη Γαλλία. Ειδικότερα, το πρώτο ασφαλιστικό ταμείο για ναυτικούς ιδρύθηκε από το βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκο το 14ο και τον υπουργό αυτού Κομλπέρτ. Και είναι αληθές ότι η Γαλ-λία στο ταμείο αυτό, οφείλει ένα μεγάλο μέ-ρος της ναυτικής της δόξας και ισχύος, την οποία είχε κατά το παρελθόν.Οι Έλληνες πρωτοπόροι και αυτοί ακολου-θούντες προφανώς τα εις τη Γαλλία ισχύο-ντα, είχαν οργανώσει ένα σύστημα Προνοί-ας ναυτικών. Ήταν υποτυπώδες στην αρχή και μάλιστα έγινε σε εποχή, κατά την οποία δεν υφίστατο ούτε η έννοια του κράτους.Βέβαια δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ήταν ένα πλήρες ασφαλιστικό σύστημα, ήταν όμως ένα στοιχειώδες προνοιακό μέτρο.Ειδικότερα, την εποχή εκείνη, οι ναυτικοί συνεταιρισμοί των ναυτικών νήσων του Αιγαίου, με πρώτη την Ύδρα, όπως και τις Σπέτσες, Κάσο, Θάσο, Θήρα, ακόμη και τις παράλιες ναυτικές πόλεις, Γαλαξείδι, Κρα-νίδι και Κύμη είχαν οργανώσει από ένα Τα-μείο, ο κάθε τόπος χωριστά. Τα Ταμεία αυτά απέβλεπαν κατά την πρώτη τους μορφή, στην περίθαλψη των ορφανών και χηρών των απολεσθέντων ναυτικών.Ως εισφορά στα Ταμεία αυτά, είχε καθορι-σθεί, το 1/70 των καθαρών κερδών εκάστου ταξιδίου των πλοίων, τα οποία ανήκαν στις ανωτέρω νήσους και πόλεις.Αργότερα και μέσα στις φλόγες ακόμη του πολέμου για την ανεξαρτησία, η Ελλάδα

μερίμνησε για τους ναυτικούς της, με Ψή-φισμα στην πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου όπως θα δούμε παρακάτω.Ουσιαστική όμως συστηματοποίηση του θεσμού γίνεται αργότερα, όταν υπάρχει κα-νονική κυβέρνηση, με το Διάταγμα της 15ης Δεκεμβρίου 1836 «Περί Αστυνομίας της Εμπορικής Ναυτιλίας».Με το Διάταγμα αυτό καθορίστηκαν και άλ-λοι πόροι υπέρ των απομάχων ναυτικών και τέθηκαν οι βάσεις, για τη δημιουργία του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου.Το ίδιο Διάταγμα, όριζε ακόμη να σχηματι-σθεί μία προσωρινή Επιτροπή, για τη σύντα-ξη εκθέσεως σχετικής με τον καταλογισμό των χρημάτων που ελαμβάνοντο ως πρόστι-μα από τις παραβάσεις ναυτιλιακού περιεχο-μένου. Όλα αυτά τα χρήματα θα πήγαιναν ως πόροι στο Ταμείο για τους Απόμαχους Ναυτι-κούς που επρόκειτο να ιδρυθεί.Τελικά, η λειτουργία του Ναυτικού Απομα-χικού Ταμείου (ΝΑΤ) στην Ελλάδα άρχισε το έτος 1861 όταν ψηφίστηκε ο νόμος ΧΛΘ, ο οποίος σημειώνεται ότι ήταν έτοιμος από το 1847.Χαρακτηριστικά έγραψε στην Αιτιολογική Έκθεση του Νόμου για την ίδρυση του ΝΑΤ ο τότε Υπουργός των Ναυτικών Αθανάσιος Μιαούλης, τα ακόλουθα:«Δια του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, εμποιείται εις τον θαλασσουργόν τόλμη, εις τον ναυμάχον θάρρος διότι οτιδήποτε αν αυτοίς επέλθη και αυτοί και τα φίλτατα αυτών έχουσι που να κλίνωσι την κεφαλήν.Εκτός τούτου, ο γεωργός ο ποιμήν ο βου-κόλος, ο χειρώναξ εισφέρουσι μεν τους φό-ρους, τελούσι τα τέλη, αλλ΄ εισφέρουσι και

τελούσι καλαμώμενοι τα πάτρια συγκομίζο-ντες επί των οικείων.Απ’ εναντίας, ο ναύτης τρυγά την τε οικου-μένην και την αοίκητον και περιτρέχων τα ξένα, θησαυρούς ξένους εισκομίζει εις την ιδίαν αυτού πατρίδα.Εντούτοις όμως, της μεν γης ο εργάτης, κατά το έσχατον αυτού γήρας σώζει κτήμα τι ίδιον εις δε τον ταλαίπωρον της θαλάσ-σης εργάτην, μετά βίον πολυστένακτον και πολύδακρυν, περί τη δύσιν των ημερών αυ-τού ουδέν άλλον μένει, ειμή ο κύρτος και το άγκιστρον, όπλα αχάριστα, εξ ων εξαρτάται ο υπόλοιπος αυτού βίος αβίωτος.Καθ’ όλην την γην οι ναυτικοί χαίρουσι προ-νόμια εξαιρετικά, διότι εξαίρετος εξ αυτών αποτελείται τάξις ανθρώπων, αλλά και εάν αλλαχού οι ναυτικοί κατεφρονούντο, εις την Ελλάδα έπρεπε να τυχώσι τιμής εξαιρέτου, διότι καίτοι ολίγοι όντες πλείστα εισφέρου-σι και εις ανάγκην».Εδώ επιβάλλεται να ανοίξουμε μία παρέν-θεση με ένα σύντομο σχολιασμό επί του περιεχομένου της ως άνω Αιτιολογικής Εκ-θέσεως.Είναι η εποχή η άδολη των πρώτων χρόνων της Εθνικής απελευθέρωσης, μία περίοδος περισυλλογής και αξιολόγησης των θυσιών ενός λαού, ενός ολοκαυτώματος. Άρχοντες και λαός ευγνωμονούντες προσπαθούν να δικαιώσουν αγωνιστές, που συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός κράτους, θυσιάζοντες τα πάντα στον αγώνα, χωρίς να κρατήσουν τίποτα για τον εαυτό τους. Άνθρωποι που πολέμησαν στη θάλασσα για την ελευθερία ενός λαού και συνεχίζουν να εισφέρουν σε καιρό ειρήνης με τα ταξίδια τους σ’ όλη την

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Α Κ Α Ι Λ Α Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Α Ν Α Υ Τ Ι Κ Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝΟ Ι Ε ΥΑ Ι Σ Θ Η Σ Ι Ε Σ Κ Α Ι ΤΑ Α Ι Σ Θ Η Μ ΑΤΑ Τ Ο Υ Σ

Γράφει ο Δρ. ΕΥΑΓ. ΑΘΗΝΑΙΟΣ | Μέλος του Ν.Μ.Ε.

Αριστερά: Ο Λουδοβίκος ο 14ος της Γαλλίας ίδρυσε το πρώτο ταμείο για ναυτικούς. Δεξιά: Το κτίριο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου στον Πειραιά.


Υδρόγειο, πλούτη για την επιβίωση και την ανάπτυξη αυτών των ανθρώπων.Εντύπωση ιδιαίτερη προκαλεί στο σημερινό αναγνώστη, το συναίσθημα που ξεχειλίζει στην Αιτιολογική αυτή Έκθεση σ’ ένα κείμε-νο καθαρά τεχνοκρατικό. Εδώ δικαιώνεται και η Φιλοσοφία του Δικαίου που θέλει το περιεχόμενο του Νόμου, να είναι ηθικό και να αποβλέπει σε όφελος των διοικουμένων.Έτσι στην ως άνω Έκθεση, δεν γίνεται τίπο-τα άλλο από το να δικαιολογηθεί στο συλ-λογικό νομοθετικό όργανο τη Βουλή, η ανά-γκη και η σκοπιμότητα των προτεινομένων διατάξεων και κυρίως η ηθική επιταγή που υπάρχει για την αποδοχή και ψήφιση αυτών.Εκείνο που πρέπει να γίνει κατανοητό στους σύγχρονους πολίτες και πολιτικούς Έλληνες είναι, ότι το περιεχόμενο του προτεινόμε-νου νόμου, πρέπει να είναι ηθικόν και εφ όσον τηρηθεί η προϋπόθεση αυτή να γίνει νόμος.Οπωσδήποτε ΟΧΙ εφ όσον είναι Νόμος, εί-ναι απαραιτήτως και ηθικός, ασχέτως αν τη-ρήθηκε η επιβεβλημένη προϋπόθεση.Έτσι είδαμε τα τελευταία χρόνια στη νο-μοτεχνική διαδικασία αναιτιολογότητες «Αιτιολογικές Εκθέσεις ξηρές υπό τύπον προλόγου, για να μη υπάρχει συγκεκριμένη δέσμευση του νομοθέτη, αλλά αντίθετα να παρέχεται η δυνατότης σ’ αυτόν να περνάει προς ψήφιση διατάξεις ιδιοτελείς, μεθοδευ-μένες και κυρίως κομματικής σκοπιμότητος.Στο τέλος, το επιστέγασμα, η άποψη πολ-λών ανθρώπων εκδηλωθείσα: «Εφ όσον κάποιες διατάξεις έγιναν Νόμος, ο Νόμος αυτός είναι και ηθικός».Έκτοτε μετά την ίδρυση του ΝΑΤ η σχετική νομοθεσία που ρύθμιζε τη λειτουργία του, τροποποιήθηκε κατ’ επανάληψη και προ-σαρμόσθηκε προς τα δεδομένα της εκά-στοτε ζωής.Όπως είδαμε, ο θεσμός της κοινωνικής ασφαλίσεως στη ναυτική εργασία, εμφα-νίστηκε πολύ νωρίς στην χώρα μας. Το γε-γονός αυτό οφείλεται στη ναυτικότητα της πατρίδος μας και στη μακρά ναυτική της παράδοση. Ακόμη στις ιδιάζουσες συνθή-κες των εργαζομένων στα πλοία και στη με-γαλύτερη και ταχύτερη δυνατότητα πλου-τισμού, που παρείχε το θαλάσσιο εμπόριο στους ασχολούμενους μ’ αυτό.Θα προσθέσουμε ότι η κοινωνική ασφάλι-ση, πρώτα στη Γαλλία και στην Αγγλία και μετά στην Ελλάδα, συνετέλεσε αποφασι-στικά στην ενδυνάμωση της Εθνικής τους άμυνας, και ιδιαιτέρως για την Ελλάδα, στην απόκτηση της ανεξαρτησίας της.Προοδευτικά το ΝΑΤ κάλυψε απ’ την ίδρυσή του και εφεξής, όλους τους κινδύνους γήρα-τος, αναπηρίας και θανάτου.Έτσι, στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο Οίκος του Ναύτου, που κάλυψε τους κινδύνους ανεργίας και ασθενείας.Επίσης, δημιουργήθηκαν και τα παράλληλα του ΝΑΤ ταμεία Επικουρικής Ασφάλισης Αξι-ωματικών και Κατωτέρων Πληρωμάτων Ε.Ν.Είναι γεγονός ότι η Ελληνική Ναυτιλία, με πρώτη αυτή της Ύδρας και αμέσως η Ελλη-νική πολιτεία μετά τη συγκρότησή της σε κράτος, αντιμετώπισαν το ναυτικό, με πνεύ-μα προστασίας.Εγκαίρως διαπιστώθηκε, η υπάρχουσα δι-αφορά στη φύση της εργασίας μεταξύ του ναυτικού και του εργαζόμενου στη ξηρά.Ο ναυτικός αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει μαζί με το πλοίο, όλους εκείνους τους κινδύ-

νους, όπως τις μεταβολές του καιρού, τους κινδύνους της πειρατείας παλαιότερα και αυτές της ιστιοφόρου ναυτιλίας. Οι κίνδυνοι αυτοί σήμερον δεν υπάρχουν, η φύση όμως της ναυτικής εργασίας παραμένει αναλλοί-ωτη. Η ναυτική εργασία σε σχέση με τη χερ-σαία είναι επίπονη και συνδέεται με συνε-χείς κληματολογικές εναλλαγές. Ο ναυτικός συνεχώς παραμένει επί του πλοίου έτοιμος ανά πάσα στιγμή να προσφέρει εργασία για όποια ανάγκη προκύψει στο πλοίο.Οι Κανονισμοί Εργασίας είναι αυστηροί, δι-έπονται από έντονη αυστηρότητα, για ότι αφορά στην τάξη και πειθαρχία. Ο ναυτικός ζει μακριά απ’ την οικογένειά του και δεν μπορεί να εγκαταλείψει το πλοίο όποτε το θελήσει, αλλά όταν οι γενικότερες συνθήκες το επιτρέψουν.Τα διάφορα ναυτικά κράτη όμως συμπερι-λαμβανομένης και της Ελλάδος, εκτιμώντας τη μεγάλη προσφορά των ναυτικών προς την ανθρωπότητα και το δυσχερές του επαγγέλματος, θέσπισαν εργατική νομοθε-σία πρωτοποριακή και προνομιούχο έναντι των εργαζομένων στη ξηρά.Προοδευτικά θεσπίσθηκαν Κανονισμοί και ελαμβάνοντο μέτρα προκειμένου να βελτι-ωθεί η επί του πλοίου διαβίωση των ναυτι-κών.Όμως, ενώ έχουμε δείγματα της στοργής των ναυτικών κρατών έναντι των εργαζο-μένων στα εμπορικά πλοία, θα λέγαμε ότι υπήρχε και υπάρχει αδιαφορία, για το χρόνο των ναυτικών που βρίσκονται εκτός πλοίου στα λιμάνια.Στο σημείο αυτό υπάρχει κάποιο έλλειμμα προστασίας των ναυτικών από χίλιους δύο κινδύνους, που ελλοχεύουν στα διάφορα λιμάνια.Συνήθως, οι ναυτικοί αποβιβαζόμενοι στη ξηρά αφού το πλοίο τους προσορμίσει σε κάποιο λιμάνι, αισθάνονται τελείως μόνοι.

Έτσι έχουν την ανάγκη να αντιδράσουν από ένα ταξίδι μονότονο και πολλές φορές γε-μάτο ταλαιπωρίες και κινδύνους.Ακόμη, και ο πλέον συνετός οικογενειάρχης ευρισκόμενος σε αυτή την περίεργη κατά-σταση, τη γεμάτη νόστο για την πατρίδα, αναζητεί κάποιας μορφής ψυχαγωγία. Γε-μάτος αναμνήσεις από την οικογένεια, με σκέψεις και αγωνία γι’ αυτούς που έμειναν πίσω, οδηγείται πολλάκις στους παραλιμέ-νιους δρόμους.Αυτοί οι δρόμοι είναι συνήθως οι χειρότεροι μιας πόλεως. Εκεί βρίθουν τα ύποπτα υπο-κείμενα, τα οποία είναι πρόθυμα πάντοτε να σε οδηγήσουν σε αμφιβόλου ηθικής κέ-ντρα. Οι συνέπειες είναι σε όλους μας γνω-στές.Πόσες φορές, οι αθώοι ναυτικοί δεν ελη-στεύθηκαν μεθυσμένοι ή δεν παρασύρθη-καν από εμπόρους ναρκωτικών, κάποτε σε κάποιο λιμάνι της Ασίας ή της Αμερικής ή της Ευρώπης.Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε μία κάποια πρόοδο, η οποία έχει γίνει σε ορι-σμένα ευρωπαϊκά κράτη ή στην Αμερική, ως προς την προστασία των ναυτικών στα λιμάνια.Κυρίως όμως η προστασία αυτή δεν προ-έρχεται από κρατική αρωγή αλλά από ορι-σμένες φιλανθρωπικές οργανώσεις με τα διάφορα Sailors Houses.Οι οίκοι αυτοί βεβαίως δεν έλυσαν το πρό-βλημα διότι ήταν λίγοι και παραμένουν λί-γοι με ανεπαρκή οργάνωση.Ακόμη έχουν στόχους προπαγανδιστικούς που μειώνουν την αξία της προσφοράς τους.Τέλος, η πρώτη σχετική κίνηση εμφανίστη-κε στην Αγγλία το έτος 1818 με την ίδρυση του British Sailor’s Society το οποίο μέχρι σήμερον λειτουργεί και προσφέρει στους ναυτικούς την πολλαπλώς εκδηλούμενη μέ-ριμνά του.Αλλά όμως, ας μην είμαστε αγνώμονες και για την νεώτερη εποχή που με την πρόοδο της τεχνολογίας βελτιώθηκαν οι συνθήκες διαβιώσεως των ναυτικών μέσα στα πλοία και κυρίως τη διατροφή τους με ψυγεία, αποθηκευτικούς χώρους κλπ η οποία δια-τροφή έγινε πλούσια υγιεινή και με ποικιλία.Δεν είναι πολύ μακριά η εποχή που δεν ήταν δυνατόν να έχουν οι ναυτικοί φρέσκο κρέ-ας παρά μόνο στο λιμάνι. Πολύ συχνά τότε φόρτωναν μοσχάρια και αιγοπρόβατα ζω-ντανά στο καράβι και τα έσφαζαν όταν τα είχαν ανάγκη για τροφή.Όλα αυτά τα ζώα τα συντηρούσαν στο κα-τάστρωμα και σύνηθες ήταν να σπάζουν τα πόδια τους σε περίπτωση φουρτούνας και τότε έπρεπε να τα σκοτώσουν.Τα πουλερικά, κότες κλπ που διατηρούσαν κι αυτά στο κατάστρωμα επνίγοντο μέσα στις κλούβες ή αρρώσταιναν. Σε κάθε περί-πτωση όμως όλα αυτά εμαγειρεύοντο μέσα στο λίπος του παστωμένου χοιρινού.Σήμερα οι ενδιαιτήσεις του πληρώματος στα ποντοπόρα πλοία είναι άνετες ο κάθε ναυτι-κός έχει το δωμάτιο του και το μπάνιο του.Η παλιννόστηση από 2 χρόνια ή 18 μήνες έχει γίνει 6 μήνες. Έτσι τόσο σύντομα ο ναυ-τικός είναι σπίτι του για να ξαναφύγει ξεκού-ραστος.Στα πλοία σήμερα υπάρχουν οι δορυφορι-κές τηλεοράσεις κι ο ναυτικός ζει καθημερι-νά τα γεγονότα της πατρίδας του.Οι αυτοματισμοί και η ανάπτυξη της τεχνο-

Πάνω: Το κτίριο της British Sailor’s Society.

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ


Εξ άλλου μέσα στις φλόγες του αγώνος για την ελευθερία με παράλληλες προτάσεις της Ύδρας και Σπετσών, η Α στην Επίδαυρο Εθνική Συνέλευση υιοθέτησε τις προτάσεις αυτές και με ψήφισμα της όρισε, ότι το 1/3 των λειών του πολέμου θα διατίθεται προς ανακούφιση των απομάχων ναυτικών.Ακόμη στο άρθρο 52 του νόμου της Ύδρας του έτους 1818 αναφέρεται: «Οι καπεταναί-οι εισίν εις χρέος να προσφέρωνται με τους συντροφοναύτας τους με πάσαν φιλανθρω-πίαν δια να σώζεται μεταξύ αυτών η καλή αρμονία» Αρχείον Κοινότητας Ύδρας τόμος VI σελ 39 και ΕΠ.Ύστερα απ’ όλα αυτά τα αδιάσειστα στοι-χεία που αναφέρονται σε γεγονότα συνεχή, συνεπή και τεκμηριωμένα μέσα στο χρόνο, που καταμαρτυρούν τις ευαισθησίες τη στοργή και την προστασία που έδειξαν με έργα καπεταναίοι και άρχοντες της Ύδρας για τα πληρώματά τους, δεν μπορεί να γρά-φονται και να ακούγονται για τους Υδραίους απόψεις διαφοροποιημένες.Απόψεις αντιτιθέμενες μεταξύ τους που στηρίζονται στη γνωστή υπεκφυγή ΝΑΙ μεν ΑΛΛΑ. Στην περίπτωση αυτή ή γράφεται ιστορία ή γράφεται μυθιστόρημα που τα χωράει όλα μαζί.Ο ιστορικός σύμφωνα με την επιστήμη της ιστορίας όπως στην εποχή μας διδάσκεται πρέπει να είναι κατ’ αρχήν αντικειμενικός και να αποδίδει πιστά την πραγματικότητα η οποία στην έννοιά της δεν περιλαμβάνει προσωπικά αισθήματα κρίσεις άλλων ή σχόλια ανεύθυνα, ατεκμηρίωτα.Ο ιστορικός πρέπει να είναι ιδεολόγος σύμ-φωνα πάντα με τα διδασκόμενα. Είναι ένα πρόσωπο που υπηρετεί μία ιδέα με αφοσί-ωση ανιδιοτέλεια και αγνότητα.Οφείλει να διαφυλάσσει την αξία της ιδέας αυτής από ιδιοτελείς σκοπιμότητες.Ο ιστορικός είναι άνθρωπος της προηγμέ-νης σκέψης και πιστός στο έργο του. Δεν μπορεί προς χάριν δήθεν της αντικειμενικό-τητος να επικαλείται αταίριαστες, άκαιρες δεοντολογίες διότι θα τον διαψεύσει το ίδιο το αποτέλεσμα.Ο ιστορικός πρέπει να είναι ανεπηρέαστος από προκαταλήψεις και να μη υιοθετεί αυ-θαίρετες σκοπιμότητες πολλές φορές άλ-

λων. Κυρίως φιλολογικά κείμενα χωρίς τεκ-μήριο, όπως ξένων περιηγητών που αγνο-ούσαν την τότε ελληνική πραγματικότητα, τη δουλεία ενός λαού, τους διωγμούς των Ελλήνων, που είχαν αναγκαστεί να κατοική-σουν τα βράχια και τα βουνά.Έπαιρνε ο κατακτητής τα παιδιά τους και τα έκανε γενίτσαρους για σκοτώσουν αργότε-ρα τους ίδιους τους γονείς τους.Για ποια δεοντολογία μιλάνε οι ξένοι περι-ηγητές μέσα στο σκότος την ένδεια και τη δουλεία. Βέβαια δεν ήταν όλοι το ίδιο. Υπάρχουν και άλλοι που διέσωσαν αξιόλογα στοιχεία της ελληνικής ιστορίας. Μιλάμε για κάποιους που είχαν ιδιοτελείς σκοπιμότητες.Μιλάμε γι’ αυτούς που έγραψαν ότι οι Υδραίοι υπήρξαν φίλαυτοι, μεγαλομανείς, αλαζόνες εγωιστές και κυρίως σκληροί, τρα-χείς, κερδοσκόποι και συμφεροντολόγοι, πειρατές και δουλέμποροι, προδότες της πατρίδας τους γιατί υπηρετούσαν και στον τουρκικό στόλο. Εκδικητικοί και βίαιοι. Ακό-μη άναυτοι απείθαρχοι αμεθόδευτοι.Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί που γράφτη-καν δεν είναι κρυφά του αγώνα των Υδραί-ων, είναι άδικοι. Είναι διαστροφή της πραγ-ματικότητας. Είναι υπερβολές και η υπερβο-λή οδηγεί στην εκτροπή. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό το αξίωμα.Εάν ο χαρακτήρας των Υδραίων δεν ήταν όποιος ήταν, δε θα ήταν ικανός για να αντι-μετωπίσει Μουσουλμάνους Τούρκους η Αλ-γερίνους, αδίστακτους βαρβάρους.Τελικά δεν θα υπήρχε νίκη.Εάν οι Υδραίοι δεν ήταν γενναίοι τολμηροί και αποτελεσματικοί, σήμερα δε θα είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτούς. Θα είμαστε υπόδου-λοι των Τούρκων ακόμη, όπως οι Έλληνες των κατεχομένων εδαφών της Κύπρου, οι Κούρδοι και τόσες άλλες μικρές εθνότητες.Τέλος, όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί χάνουν την αξία τους, απ’ το αποτέλεσμα που είναι η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ της πατρίδας. Και κατά την αρχαία ελληνική ρήση «έκαστον, εκ των ύστερων υπαρξάντων κρίνεται». Στον αγώ-να για την ανεξαρτησία αυτή, οι Υδραίοι θυσίασαν ζωές και περιουσίες. Έγιναν ολο-καύτωμα. Μόνο αυτό να θυμόμαστε που διαψεύδει όλα τα άλλα.

Πάνω: Ο Αθανάσιος Μιαούλης γεν-νήθηκε στην Ύδρα το 1815 και ήταν γιός του ένδοξου Ανδρέα Μιαούλη ή Μπώκου.Αριστερά: Γαλαξείδι, ένας σημα-ντικός ναυτότοπος όπου οι συν- τεχνίες των ναυτικών αναλάμ-βαναν την περίθαλψη των χηρών και ορφανών των ναυτικών.

λογίας, έκαναν τη δουλειά του ναυτικού πιο ασφαλή και ξεκούραστη. Παρά ταύτα οι έλληνες δεν γίνονται ναυτι-κοί πια. Γέμισαν τα ελληνικά πλοία με Ασιά-τες κι ανθρώπους απ’ τις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού.Δεν είναι της παρούσης στιγμής να αναλύ-σουμε τους λόγους, θα μας δοθεί η ευκαιρία άλλοτε. Θα σταθούμε σε ένα σημείο μόνο το πιο σοβαρό.Οι κυβερνήσεις μετά την μεταπολίτευση δι-έλυσαν το ΝΑΤ, τον ασφαλιστικό φορέα των ναυτικών, που ήταν τότε μεταξύ των πλου-σιοτέρων Ταμείων του κόσμου σε αποθε-ματικά, επενδύσεις και καταθέσεις. Έκτοτε έμεινε χωρίς προοπτική για βελτιώσεις. Οι εισφορές προς το Ταμείον μειώθηκαν δρα-ματικά, αφού δεν υπάρχουν πια πλοία με ελ-ληνικά πληρώματα. Έτσι το κράτος ανέλαβε την πληρωμή των συντάξεων με ότι αυτό συνεπάγεται.Οι συντάξεις των αξιωματικών τείνουν να εξισωθούν με τις κατώτερες συντάξεις του Δημοσίου.Κατ’ αυτόν τον τρόπο γυρίσαμε διακόσια περίπου χρόνια πίσω. Οι Έλληνες ναυτικοί θα βιώσουν συνθήκες ζωής όπως τις πε-ριγράφει με τόσο συναίσθημα, στοργή και λύπη ανωτέρω στην Αιτιολογική Έκθεση του πρώτου νόμου για την ίδρυση του ΝΑΤ, ο τότε Υπουργός Ναυτικών, Υδραίος Αθανά-σιος Μιαούλης.Αναφερθήκαμε σε όλες αυτές τις δυσμενείς συνθήκες ζωής των ναυτικών μας μέσα στο χρόνο κατά πρώτον για ιστορικούς λόγους.Κυρίως όμως, για να υπογραμμίσουμε τη συμβολή της Ύδρας για ό,τι αφορά την προστασία των ναυτικών αλλά και των Σπε-τσών, που είχαν πάντα παράλληλους νό-μους με αυτή. Ακόμη και των άλλων ναυτό-τοπων της Ελλάδος, που φρόντιζαν πάντα τους συντροφοναύτες και τους θεωρούσαν συνεργάτες.Πρώτοι οι Υδραίοι είχαν οργανώσει από τον 18ο αιώνα, ένα υποτυπώδες, έστω, σύστημα προνοίας, για την περίθαλψη των χηρών και ορφανών των ναυτικών.Για το σκοπό αυτό με απόφαση της Δημογε-ροντίας προσεφέρετο το 1/70 των καθαρών κερδών κάθε ταξιδίου.

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ


Η τελευταία δικτατορία που επιβλήθηκε στη χώρα το 1967 αποτέλεσε μιαν ακόμη δοκιμασία των δημοκρατικών φρονημάτων των μονίμων στελεχών του Ναυτικού, που είδαν τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες της ελ-

ληνικής κοινωνίας να κονιορτοποιούνται κάτω από τις ερπύστρι-ες των αρμάτων που κινήθηκαν εναντίον τους. Παράλληλα διαπί-στωναν ότι βασικές αρχές που καθόριζαν τη ζωή και τη λειτουρ-γία μέσα στις μονάδες και τις υπηρεσίες του Ναυτικού, αρχές όπως συνειδητή πειθαρχία, διοικείν δια του παραδείγματος, συναδελφοσύνη, απόλυτη ανυπαρξία συναδελφικού καρφώμα-τος, σεβασμός προς τις όποιες πολιτικές προτιμήσεις των συνα-δέλφων και πολλές ακόμα στην ίδια κατεύθυνση, ανατρέπονταν, ξεθεμελιώνονταν, δημιουργώντας μια νέα κατάσταση στην οποία θα έπρεπε όλοι να προσαρμοστούν. Ήταν μια προσαρμογή επι-βεβλημένη για λόγους αυτοσυντήρησης και επιβίωσης, μέσα σε ένα περιβάλλον σιωπής καχυποψίας και φόβου, που ευνοούσε την ιεραρχική αναρρίχηση των στελεχών με μοναδικό κριτήριο την αφοσίωσή τους στο καθεστώς και την κατάδοση της οποιασ-δήποτε συζήτησης, αστεϊσμού ή έστω και υποψίας κίνησης ενα-ντίον του.Οι ζυμώσεις και κουβέντες μεταξύ των απολύτως γνωστών άρ-χισαν άμεσα, ενώ ο προβληματισμός περί της πρέπουσας στά-σης μπροστά στη νέα κατάσταση ετίθετο πιεστικός. Άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων και πλέον συγκεκριμένα του Ναυτικού, με την πλούσια δημοκρατική παράδοση πίσω τους, ήταν αδύνατο να παραμείνουν ουδέτεροι με το αστείο επιχείρημα ότι: «εμείς ως στρατιωτικοί εκτελούμε διαταγές και δεν τοποθετούμεθα στην πολιτική επικαιρότητα». Η κοινωνία σε κοίταζε στα μάτια και η στολή σε τοποθετούσε στο στρατόπεδο των βιαστών της λαϊκής θέλησης και των καταπατητών της ελευθερίας του λαού. Λαός δε, ήταν η μάνα σου, τα παιδιά σου, οι συγγενείς, οι χωριανοί, οι φί-λοι. Όλοι εξασκούσαν μια πίεση πάνω σου, ήσουν άνδρας, ήσουν στο ένοπλο σώμα, έβλεπες, άκουγες αισθανόσουνα. Έπρεπε να πάρεις θέση.Οι Υπαξιωματικοί ήταν πάντα η τάξη εκείνη των στελεχών επάνω στην οποία στηριζόταν και εξακολουθεί να στηρίζεται η συντή-ρηση των ναυτικών μονάδων, των κυττάρων ισχύος του Πολεμι-κού Ναυτικού. Πολλοί τους αποκαλούν τη ραχοκοκαλιά του Ναυ-τικού και δεν έχουν άδικο, δεδομένου ότι στους Υπαξιωματικούς στηρίζεται η εσωτερική λειτουργία όλων των υπηρεσιών ιδιαίτε-ρα όμως των πλοίων και των συνεργείων των Ναυστάθμων. Για τους έχοντες έστω και στοιχειώδη γνώση της πολυπλοκότητας που παρουσιάζει ένα σύγχρονο πολεμικό καράβι, με όλα του τα συστήματα σε λειτουργία, πρόωσης, ηλεκτρισμού, ηλεκτρο-νικών, οπλικά αντιαεροπορικά, επιφανείας, ανθυποβρυχιακά, ραντάρ, αντιμέτρων, τις πολλές εναλλακτικές διασυνδέσεις κλπ, μπορεί ίσως να αντιληφθεί τι συνεπάγεται η εξασφάλιση της πολεμικής ετοιμότητας του πλοίου. Αυτό ακριβώς είναι το έργο που κατά κύριο λόγο επιτελείται από τους Υπαξιωματικούς του Ναυτικού.Είναι γεγονός πως η προ του 1967 περίοδος με τις αλλεπάλληλες κυβερνητικές αλλαγές, τα συλλαλητήρια, την πολιτική αστάθεια, την καθημερινή αναστάτωση και μόνιμη κοινωνική αναταραχή του κέντρου της πρωτεύουσας, δημιούργησε τις προϋποθέσεις και αποτέλεσε το έωλο αιτιολογικό επιχείρημα που προβλήθηκε

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤωΝ ΥΠΑξΙωΜΑΤΙΚωΝ ΤΗΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ»

από τους πραξικοπηματίες για την κατάργηση της δημοκρατίας. Βέβαια τα πραγματικά αίτια πηγαίνουν πολύ πίσω στο παρελ-θόν, όταν η ιστορική αλληλουχία των γεγονότων από το 1915 και μετά, ιδιαίτερα δε μετά τον εμφύλιο της δεκαετίας του ’40, οδή-γησε στην μοιραία εκκόλαψη ενός παρακράτους, που όχι μόνο απολάμβανε την ανοχή της επίσημης πολιτείας, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αποτελούσε σημαντικό παράγοντα επηρεασμού του μηχανισμού λήψεως των κρατικών αποφάσεων. Η ύπαρξη της αόρατης αυτής παρακρατικής πραγματικότητας συνετέλεσε στη δημιουργία ενός κλίματος, κατά τις δεκαετίες των ’50 και ’60, μέσα στο οποίο τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, όπως και τα κοινωνικά, αποτελούσαν ζητούμενο και όχι αυτονόητο δεδο-μένο.Το 1965 στην αποκορύφωση των κοινωνικών ταραχών που δι-έτρεχαν τη χώρα ιδρύεται ο όμιλος πολιτικής έρευνας «Αλέ-ξανδρος Παπαναστασίου» του οποίου πρώτος Γραμματέας δι-ετέλεσε ο μετέπειτα Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης. Σκοπός του ομίλου ήταν η συστηματική μελέτη των σημαντικότερων προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας και η ανάληψη πρωτο-βουλιών για την αντιμετώπισή τους. Στον όμιλο συμμετέχουν κα-θηγητές, λόγιοι και επαγγελματίες, ανήσυχοι από την κρατούσα κατάσταση, οι οποίοι διαλέγονται επί πιθανών σχεδίων εξόδου από την πολιτική κρίση, ενώ κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η χώρα διέρχεται μια από τις χειρότερες πολιτικές κρίσεις της ιστορίας της.Τον Μάιο του 1967, μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο όμιλος μετεξελίσσεται στην αντιδικτατορική οργάνωση «Δημοκρατική Άμυνα» και ο σκοπός του επεκτείνεται και συμπεριλαμβάνει την ανάληψη ενεργειών βιαίου χαρακτήρα αντιδικτατορικής φύσεως. Είναι προφανές ότι η νέα κατεύθυνση δεν απαιτεί το ιδιαίτερα υψηλό μορφωτικό επίπεδο των μελών του «ομίλου», επομένως αναπτύσσεται προσπάθεια στρατολόγησης και μύησης στελεχών από όλα τα κοινωνικά και μορφωτικά επίπεδα. Είναι τότε ακριβώς που ο Γεράσιμος Νοταράς Καθηγητής Πολι-τειολογίας, 32 ετών της Δημοκρατικής πλέον Άμυνας και όχι του Ομίλου Προβληματισμού, έρχεται σε επαφή με τον Ανδρέα Πολίτη Υποκελευστή Α΄ Η/Ν του Πολεμικού Ναυτικού.Μία ομάδα Υπαξιωματικών, μέλη της οποίας υπηρετούσαν σε πλοία και υπηρεσίες του Ναυτικού συνδέονταν μεταξύ τους ως συμπαθούντες τον κεντρώο πολιτικό σχηματισμό της εποχής, την Ένωση Κέντρου. Σημειωτέον ότι το κλίμα ήταν τέτοιο που ακόμη και αυτή η πολιτική προτίμηση δεν μπορούσε να εκδηλωθεί ελεύ-θερα, αλλά σιγοψιθυριζόταν με συνωμοτικό τρόπο. Πολλώ μάλλον μετά την επιβολή του καθεστώτος της 21ης Απριλίου του 1967. Εί-ναι χαρακτηριστικό ότι το καλοκαίρι του ’67 σε ένα πογκρόμ εκτά-κτων κρίσεων των μονίμων στελεχών αποστρατεύθηκε ή κρίθηκε δυσμενώς ένας μεγάλος αριθμός Αξιωματικών και Υπαξιωματι-κών μόνο με την υποψία ότι πρόσκεινται προς τον κεντρώο χώρο, υποψία η οποία αυτομάτως τους ενέτασσε στο στρατόπεδο των αντιπάλων της δικτατορίας.Έτσι λοιπόν οι Υπαξιωματικοί, φίλοι οι περισσότεροι, με συνδε-τικό στοιχείο τη γνωστή πολιτική τους προτίμηση άρχισαν να συ-ζητούν μεταξύ τους και να προβληματίζονται για τον τρόπο αντί-δρασής τους. Θεωρούσαν ότι κάτι θα έπρεπε να γίνει πριν προ-λάβει να στεριώσει το δικτατορικό καθεστώς. Όπως ήταν φυσικό

Η δημοκρατική διαπαιδαγώγηση και συμπεριφορά των μονίμων στελεχών του Ελληνικού Πο-λεμικού Ναυτικού είναι γεγονός ιστορικά αποδεδειγμένο, αναμφισβήτητης αλήθειας. Ιστορι-κά αποδεδειγμένο, διότι τα μόνιμα στελέχη του Ναυτικού δεν βρέθηκαν ποτέ αναμεμιγμένα σε πραξικοπήματα με σκοπό την επιβολή καθεστώτων καταπιεστικών των λαϊκών ελευθεριών, αντίθετα ήσαν πάντα στην πρώτη γραμμή των επαναστατικών κινημάτων που είχαν σαν στόχο την αποτίναξη ζυγών που είχαν επιβληθεί στην κοινωνία με την ισχύ των όπλων.

Του Ιωάννη Παλούμπη | Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.


πέραν των συζητήσεων οι δυνατότητες αντίδρασης των νεαρών Υπαξιωματικών ήσαν πολύ περιορισμένες μιας και ήταν όλοι τους στους δύο πρώτους βαθμούς, Υποκελευστές Α’ και Β΄. Ξεκίνησαν να επεκτείνουν την ομάδα τους προχωρώντας με προσοχή προς άλλους συναδέλφους τους.Όσοι δεν έχουν ζήσει υπό τέτοιο τυραννικό καθεστώς σιωπής και καχυποψίας δεν μπορούν να φανταστούν πόσο ερεθιστικό και συνάμα ανακουφιστικό είναι να ανακαλύπτεις κι άλλους ομοιο-παθείς και ομοϊδεάτες με τους οποίους να μπορείς να μιλήσεις ελεύθερα, να μοιραστείς το φορτίο της πίεσης και της έλλειψης αυτοεκτίμησης, που σου γεννά ο διαρκής φόβος της σπιουνιάς και του καρφώματος.Η γνωριμία του Πολίτη με τον Νοταρά και η συμμετοχή του τε-λευταίου στη Δημοκρατική Άμυνα έφερε ένα διαφορετικό αέρα στην παρέα των Υπαξιωματικών. Οι συζητήσεις αποκτούσαν πλέ-ον πιο συγκεκριμένο νόημα και η αφηρημένη αναζήτηση σκοπού και έργου έπαιρνε σάρκα και οστά μιας και φαίνεται πως τώρα ανήκαν σε δομημένη και οργανωμένη αντιστασιακή οργάνωση. Τη «Δημοκρατική Άμυνα» ! ! !Κατ’ αυτό τον τρόπο η περαιτέρω επέκταση της ομάδας των δια-φωνούντων προς το καθεστώς Υπαξιωματικών, έπαιρνε πλέον τη μορφή μυήσεως σε συνωμοτική οργάνωση, με στόχους και πε-ριεχόμενο.Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι βρισκόμαστε ακό-μη στο καλοκαίρι προς φθινόπωρο του 1967, όπου είχε μεν γίνει γνωστή στο κοινό η ύπαρξη της Δημοκρατικής Άμυνας, από την ανάπτυξη δραστηριότητας των μελών της στα Πανεπιστήμια και τους ακαδημαϊκούς χώρους, δεν είχαν όμως αρχίσει οι δυναμικές της ενέργειες, όπως οι τοποθετήσεις βομβών, που άρχισαν πολύ αργότερα. Είναι γεγονός ότι μετά το ’69 οι βόμβες που τοποθε-τούσαν μέλη της Δημοκρατικής Άμυνας σε συνδυασμό με τους τραυματισμούς ανύποπτων διερχομένων πολιτών, ξεθώριασαν τη φήμη της οργάνωσης και έδωσαν επιχειρήματα έστω και σαθρά στο καθεστώς.Είμαστε όμως στο ’67 και η συμμετοχή στη Δημοκρατική Άμυνα, έστω και πλατωνική, προσέδιδε αίγλη στα νεαρά παιδιά που συ-νέχιζαν να πληθαίνουν την ομάδα τους έχοντας πλέον ως πρόσθε-το ελκυστικό στοιχείο την αντιστασιακή οργάνωση από την οποία προσδοκούσαν ανάθεση αποστολών.Στον Θανάση Μαυροβουνιώτη Υποκελευστή Β΄ Μηχανικό δεν χρειάστηκε να πούνε τίποτε για να τον προσελκύσουν να ενταχθεί

στην ομάδα. Όταν στη διαδικασία προσέγγισης του ανέφεραν ότι αναζητούν άνδρες να αντιταχθούν στη χούντα, δήλωσε πρόθυμα «παρών», χωρίς να εξετάσει με ποιους η οργάνωση συνεννοείτο και είχε επαφές. Αυτή του η προθυμία ένταξης, χωρίς να εξετάσει που και με ποιες προϋποθέσεις, του στοίχισε ακριβά, όπως θα δούμε αργότερα. Η επαφή ετηρείτο αποκλειστικά μεταξύ Νοταρά και Πολίτη, ο τε-λευταίος δε αυτός ήταν σύνδεσμος και κομιστής κατευθύνσεων από το συνωμοτικό κέντρο λήψεως αποφάσεων.Στους Υπαξιωματικούς του Ναυτικού είχε διαβιβασθεί η πληρο-φορία, πάντοτε μέσω του Πολίτη, ότι ανάλογα παραρτήματα της Δημοκρατικής Άμυνας ήταν οργανωμένα και δρούσαν στο Στρατό Ξηράς και στην Αεροπορία. Χωρίς να μπορεί να ισχυρισθεί κανείς πως η πληροφορία ήταν ή όχι αληθής, το βέβαιο είναι πως ποτέ δεν επαληθεύτηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, παρά τις αλλεπάλληλες δίκες των μελών της Δημοκρατικής Άμυνας που έλαβαν χώρα, αλλά ούτε και μετά το ’74 ακούστηκε κάτι τέτοιο και μάλιστα σ’ ένα κλίμα που πάρα πολλοί άσχετοι διεκδικούσαν αντιστασιακές δάφνες. Στις 13 Δεκεμβρίου του ’67 έλαβε χώρα το Βασιλικό αντιδικτα-τορικό κίνημα. Το Ναυτικό συμμετέσχε σχεδόν σύσσωμο και η συμμετοχή αυτή δεν προερχόταν αποκλειστικά από φιλοβασιλικά στελέχη, ούτε η προθυμία συμμετοχής θα μπορούσε να ερμη-νευθεί ως προερχομένη από φιλοβασιλικά αισθήματα. Το κίνη-μα εξέφραζε το σύνολο σχεδόν των στελεχών, τα οποία πέρα και πάνω από πολιτικές και πολιτειακές τοποθετήσεις αισθάνονταν σαν προσωπική προσβολή τον βιασμό των ελευθεριών του λαού και επιθυμούσαν την άμεση αποκατάσταση της δημοκρατίας.Το Βασιλικό κίνημα είχε τη γνωστή κατάληξη, με την αποχώρηση του Βασιλέως στο εξωτερικό και την εγκατάλειψη στην εξουσία της χούντας των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων που συμμε-τείχαν σ’ αυτό.Για το Ναυτικό ειδικότερα το κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 σηματοδότησε το τέλος της εποχής της αθωότητας, κατά την οποία συνεχίζοντας την προδικτατορική συνήθεια, όλοι μιλούσαν, σχετικά εύκολα, για όλα. Α/ΓΕΝ ανέλαβε ο Αντιναύαρχος Σταύ-ρος Περβαινάς, στη θέση του Αντιναυάρχου Ιπποκράτη Δέδε, που θεωρήθηκε ότι, είτε συμμετέσχε στη σχεδίαση ή κατ’ ελάχιστον έδειξε ανοχή στο στασιαστικό κίνημα του Υποναυάρχου Αντώνη Ροζάκη, ΑΚΙΠ τότε, που εκδηλώθηκε στον Ναύσταθμο της Σού-δας στην Κρήτη.

Οκτώβριος 1968, κατά τη διάρκεια του πειθαρχικού συμβουλίου στο ΚΕ/ΠΑΛ. Διακρίνονται από αριστερά: Πρώτη σειρά: Οικονομάκης Γιάννης, Τζίμας Βασίλειος, Γιαμπουράνης Ιωάννης (με πολιτικά), Κατσούγκρης Γεώργιος, Σκαλτσάς Ανδρέας. Δεύτερη σειρά: Μέξας Νικόλαος, Μαυροβουνιώτης Αθανάσιος, Κυριάκης Κωνσταντίνος, Καρακιτσάκης Παναγιώτης, Μαρμαρινός Ιωάννης.

κΙΝΗμΑ ΥΠΑξΙωμΑΤΙκωΝ «ΔΗμΟκρΑΤΙκΗΣ ΑμΥΝΑΣ»


γεία του Ναυστάθμου από Υπαξιωματικούς, στελέχη ζωτικά για τη συνολική λειτουργία του Ναυτικού. Κύριος εκφραστής αυτής της τάσης ήταν ο Διοικητής του Ναυστάθμου Πλοίαρχος Θεόδωρος Μπακόπουλος, που είχε αποδείξει τις φιλοκαθεστωτικές του πε-ποιθήσεις κατά την καταστολή του Βασιλικού κινήματος, με κα-τάλληλο εισηγητή τον Δικαστικό Σύμβουλο Θανάση Τζιοβαρίδη, ο οποίος αργότερα μετείχε και ο ίδιος στο κίνημα των Αξιωματικών του 1973. Φυσικά ανάλογη τοποθέτηση είχε και ο Α/ΓΕΝ Σταύρος Περβαινάς, ο οποίος προφύλαξε και όλους τους Αξιωματικούς που συμμετείχαν στο Βασιλικό κίνημα, εκτός των πρωταιτίων.Παρατηρούμε δηλαδή ότι στο Ναυτικό πρυτανεύει ένα πνεύμα Σώματος (Esprit de Corps) το οποίο υπερβαίνει την όποια φιλική προδιάθεση προς το καθεστώς και προσπαθεί να προφυλάξει το Σώμα από τις συνέπειες των πράξεων των αντιστασιακών στελε-χών. Όλα αυτά βέβαια μέσα σε λογικά πλαίσια, όσα επέτρεπαν οι συνθήκες της εποχής.Οι Υπαξιωματικοί συλλαμβανόμενοι οδηγήθηκαν και κρατήθηκαν στο καταδρομικό «Έλλη». Πρόκειται για το καταδρομικό «Ευγέ-νιος της Σαβοΐας», που παραχωρήθηκε το 1950 στην Ελλάδα από την Ιταλία στο πλαίσιο των πολεμικών επανορθώσεων και συμβο-λικά ονομάσθηκε «Έλλη», για να θυμίζει τον άνανδρο και ύπουλο τορπιλισμό του ομώνυμου ελληνικού ευδρόμου, την 15η Αυγού-στου 1940 έξω από το λιμάνι της Τήνου.Το «Έλλη» έχοντας ναυπηγηθεί προπολεμικά(1932 – 1935) διέθε-τε κύριο οπλισμό από 4 δίδυμους πύργους των 6 ιντσών, 3 δίδυ-μους πύργους των 4 ιντσών, ένα αριθμό 16 αντιαεροπορικών πυ-ροβόλων των 40 χιλ. καθώς και 6 τορπιλοσωλήνες των 21 ιντσών. Ένα σύστημα διευθύνσεως βολής ιταλικής κατασκευής και πε-ριγραφόμενο σε ιταλικά εγχειρίδια, ουδέποτε κατορθώθηκε να ενεργοποιηθεί πλήρως και να προσδώσει μαχητική αξία στον οπλισμό του πλοίου. Ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός, ήδη απαραίτη-τος στα πολεμικά πλοία της δεκαετίας του ’50, ήταν ανύπαρκτος.Το πλοίο μόλις παραλήφθηκε έγινε έδρα του Αρχηγού Στόλου στη θέση του ιστορικού, αλλά ήδη παροπλισμένου «Αβέρωφ» και χρησιμοποιήθηκε για κάποιες επίσημες επισκέψεις του Βασιλέ-ως τη δεκαετία του ’50 στο εξωτερικό, περισσότερο για επίδειξη σημαίας. Από το 1965 τελούσε σε κατάσταση παροπλισμού στον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Η κατάστασή του, το ελάχιστο σχετικά πλήρωμά του, οι μεγάλοι κενοί χώροι του, το καθιστούσαν ιδανικό για την κράτηση των Υπαξιωματικών της Δημοκρατικής Άμυνας και τη διεξαγωγή των ανακρίσεων. Τι έγινε στο «Έλλη» επί δύο περίπου μήνες που μείνανε κρατού-μενοι οι νεαροί Υπαξιωματικοί;;;Σκόρπιες φήμες κυκλοφορούσαν στον Ναύσταθμο και στα πλη-ρώματα του Στόλου για διεξαγωγή βασανιστηρίων, ξύλο μέχρις αναισθησίας, κραυγές αγωνίας από τους κρατούμενους και με-τατροπή του παροπλισμένου καταδρομικού σε σφαγείο και τόπο μαρτυρίου για τα άτυχα παιδιά.Έχοντας υπόψη την νοοτροπία και τον ψυχικό δεσμό των στελεχών του Ναυτικού ήταν πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς τις τρομερές φήμες που σιγοψιθυρίζονταν και διαδίδονταν διογκούμενες στα πλωτά και χερσαία μέσα εισόδου και εξόδου των στελεχών και στους μεσοδόμους Αξιωματικών και Υπαξιωματικών των πλοίων και των υπηρεσιών.Πολύ αργότερα, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας, συνειδη-τοποιήθηκε ότι το παροπλισμένο καταδρομικό ήταν από τον Ια-νουάριο του 1968 έως τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου το ΕΑΤ/ΕΣΑ του Ναυτικού. Σ’ αυτό το δίμηνο έγιναν στο πλοίο βασανιστήρια που δεν υστερούσαν σε τίποτα από εκείνα του διαβόητου ανακρι-τικού κέντρου της Στρατιωτικής Αστυνομίας.Μετά το πέρας των «ανακρίσεων» η ομάδα των 15 Υπαξιωματικών οδηγήθηκε από το καταδρομικό «Έλλη» στις ναυτικές φυλακές της Ψυττάλειας.Εκεί παρέμειναν, όπως διηγείται ο Θανάσης Μαυροβουνιώτης, σε ένα υπόγειο κελί στο οποίο δεν έφθανε το φως της ημέρας. Μετά 15 περίπου μέρες στην Ψυττάλεια τους μετέφεραν στην Α΄ πτέ-ρυγα των φυλακών κορυδαλλού, στην οποία τουλάχιστον επικρα-τούσαν σχετικά ανθρώπινες συνθήκες για φυλακισμένους. Εκεί διενεργήθηκε η τακτική ανάκριση από τον ανακριτή κ. Λιάπη του εκτάκτου στρατοδικείου Αθηνών.Η δίκη των παραπεμφθέντων Υπαξιωματικών έλαβε χώρα στο κα-τάστημα του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών από 3 έως 8 Ιουλίου του 1968.Μαζί με τους 15 Υπαξιωματικούς δικάσθηκαν και επτά πολίτες μέλη της Δημοκρατικής Άμυνας, εκ των οποίων πέντε παρόντες και δύο διαφεύγοντες, ερήμην. Οι διαφεύγοντες ήταν οι: Βασίλης Φίλιας, οικονομολόγος και Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος, επίσης οικονομολόγος.Η απόφαση του στρατοδικείου ήταν η ακόλουθη:Ο χωρισμός της δίκης για τους κατηγορουμένους Βασίλη Φίλια και Σπήλιο Παπασπηλιόπουλο.Από τους κριθέντες ενόχους:

Μετά την καταστολή του κινήματος τη φύλαξη του καταστήματος του ΓΕΝ, στην πλατεία Κλαυθμώνος ανέλαβε απόσπασμα βατρα-χανθρώπων, οι οποίοι με την επαγγελματική γνώση του φορητού οπλισμού και των πυρομαχικών που είχαν αποκτήσει κατά την εκ-παίδευσή τους, αλλά και την πολεμοχαρή εμφάνισή τους με τις στολές παραλλαγής, έκαναν να μοιάζουν με αρσακειάδες οι στρα-τεύσιμοι της Ναυτικής Αστυνομίας, που μέχρι τότε το φρουρού-σαν. Παράλληλα η χρήση του εξειδικευμένου αυτού σώματος για φύλαξη έδειχνε τη βαρύτητα που αποδιδόταν σ’ αυτή τη λειτουρ-γία και συγχρόνως άφηνε να διαφανεί η ανασφάλεια, ίσως δε και ο φόβος που διακατείχε τους κρατούντες. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι η χρησιμοποίηση του επιλέκτου σώματος των βατραχανθρώπων σε καθήκοντα στυλοβατών του καθεστώτος, μάλλον αδικούσε τη θαυμάσια αυτή μονάδα των επαγγελματικά εκπαιδευμένων οπλιτών. Η οργάνωση των Υπαξιωματικών την εποχή εκείνη αριθμούσε ένα μεγάλο αριθμό στελεχών όλων των ειδικοτήτων μεταξύ των οποί-ων και ο Υπαξιωματικός Νίκος Κουρός, καταγόμενος από τη Μυ-τιλήνη, αριστερών φρονημάτων, κατά τις μαρτυρίες των λοιπών συντρόφων του.Είναι πολύ φυσικό να θεωρηθεί ότι το Βασιλικό κίνημα και η κα-ταστολή του επέδρασε εκφοβιστικά και αποτέλεσε σοκ για τους νέους Υπαξιωματικούς. Στο σύνολο σχεδόν των στελεχών χαλύ-βδωσε τη θέλησή και την αποφασιστικότητά τους. Ο αδύναμος όμως κρίκος αποδείχθηκε ο κομμουνιστής, ο Νίκος Κουρός, που φαίνεται δεν άντεξε την πίεση, έσπασε και περί το τέλος Δε-κεμβρίου αρχές Ιανουαρίου του ’68 προσέφυγε στα τοπικά όργα-να της χούντας στην περιοχή του Ναυστάθμου Σαλαμίνος, όπου ναυλοχούσε και ο Στόλος και κατέδωσε όλη την οργάνωση των Υπαξιωματικών, όση τουλάχιστον ήξερε και τη σύνδεσή της με τη Δημοκρατική Άμυνα. Όπως ήταν φυσικό μεσολάβησε ένα διάστημα κατά το οποίο αφέ-θηκε χρόνος για παρακολούθηση και από 1ης έως 21ης Φεβρουα-ρίου 1968 συνελήφθησαν οι ακόλουθοι:

Η πρώτη άμεση παρατήρηση είναι ότι συλλαμβάνεται ένας σχε-τικά μικρός αριθμός Υπαξιωματικών σε σχέση με τον πολύ με-γαλύτερο μυημένων και συμμετεχόντων στη Δημοκρατική Άμυνα.Η αυτοσυγκράτηση του καθεστώτος εκτιμάται πως οφείλεται στους ακόλουθους λόγους:Πρώτον, οι ίδιοι οι συλλαμβανόμενοι Υπαξιωματικοί δεν γνωρί-ζουν το σύνολο των μυημένων μελών και τούτο διότι εφάρμοζαν τον συνωμοτικό κανόνα των πεντάδων, δηλαδή καθένας γνώριζε μόνο άλλα τέσσερα μέλη από τα λοιπά.Δεύτερον, το ίδιο το καθεστώς αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα από τις πρώτες ανακρίσεις αλλά και το προηγηθέν διάστημα παρακο-λούθησης, ότι πρόκειται για ιδεολογική συνωμοσία χωρίς τα μέλη της να έχουν προβεί σε συγκεκριμένες πράξεις αντιστασιακού, ή όπως χαρακτηριζόταν τότε, εγκληματικού χαρακτήρα. Επομένως οι κατηγορίες δεν θα έστεκαν σε κανένα δικαστήριο, ούτε ακόμα και σε χουντικό στρατοδικείο, ενώ παράλληλα η παρουσίαση ενός μεγάλου αριθμού Υπαξιωματικών συμμετεχόντων στη Δημοκρα-τική Άμυνα θα διέλυε τον μύθο των δικτατόρων ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις στο σύνολό τους στέκονταν στο πλευρό τους.Τρίτον, μεταξύ της κρατούσης ομάδας πιστών στη δικτατορία Αξιωματικών που προέκυψε μετά την καταστολή του Βασιλικού κινήματος επικράτησε η άποψη ότι για σχετικά αστείες αιτιάσεις δεν θα ήταν επιτρεπτό να απογυμνωθούν τα καράβια και τα συνερ-


1. Υποκ. Α΄ Η/Ν Ανδρέας Πολίτης, την 1/2/682. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Ιωάννης Μαρμαρινός, την 2/2/683. Υποκ. Α΄ Ηλεκτρ. Βασίλειος Τζήμας, την 2/2/684. Υποκ. Α΄ Ρ/Ε Βασίλειος Παπαδημητρίου, την 3/2/685. Υποκ Β΄ Ηλεκτρ. Νικόλαος Μέξας, την 3/2/686. Υποκ. Α΄ Η/Ν Αντώνης Μαργαρίτης, την 3/2/687. Υποκ. Α΄ Η/Ν Ιωάννης Γιαμπουράνης, την 5/2/688. Υποκ. Α΄ Η/Τ Ευστάθιος Ρέκκας, την 5/2/689. Υποκ. Α΄ Η/Ν Παναγιώτης Καρακιτσάκης, την 6/2/68

10. Υποκ. Β΄ Μηχ. Ιωάννης Οικονομάκης, την 8/2/6811. Υποκ. Β΄ Εφαρμ. Βασίλειος Παντελής, την 9/2/6812. Υποκ. Β΄ Μηχ. Αθανάσιος Μαυροβουνιώτης, την 14/2/6813. Υποκ. Β΄ Η/Ν Ανδρέας Σκαλτσάς, την 15/2/6814. Υποκ. Β΄ Μηχ. Γεώργιος Κατσούγρης, την 16/2/6815. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Κων/τίνος Κυριάκης, την 16/2/68


Όλοι οι λοιποί πολίτες και Υπαξιωματικοί κρίθηκαν Αθώοι.Ακόμη και αυτή η απόφαση του, προφανώς διατεταγμένου, εκτά-κτου στρατοδικείου, που λήφθηκε σε περίοδο που η χούντα δια-τηρούσε έλεγχο των πάντων αποτελεί κόλαφο κατά των ανακριτών και των οργάνων της. Με την απόφαση γίνεται παραδεκτό βασι-κά, πως κανένα ουσιώδες αδίκημα δεν μπόρεσε να καταλογισθεί κατά των νεαρών Υπαξιωματικών, που ανυποψίαστοι για τις νομι-κές διατυπώσεις και επιταγές, αποφάσισαν τη συμμετοχή τους σε αντιστασιακή οργάνωση, για να περισώσουν την προσωπική τους αξιοπρέπεια, πιστεύοντας παράλληλα ότι κατ’ αυτό τον τρόπο πα-ρέμεναν πιστοί στον όρκο τους και υπηρετούσαν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού.Τον Οκτώβριο του 1968 οι 15 Υπαξιωματικοί του Ναυτικού παρα-πέμφθηκαν σε πειθαρχικό Συμβούλιο και αποτάχθηκαν. Ήταν μια εξέλιξη αναμενόμενη και κανείς δεν θα μπορούσε να φαντασθεί κάτι το διαφορετικό.Για τους 14 Υπαξιωματικούς, (μόνο ο Ανδρέας Πολίτης παρέμεινε φυλακισμένος) άρχιζε μια καινούργια περίοδος της ζωής τους, όπου καλούντο να επουλώσουν τα σωματικά και ψυχικά τραύματα που η περίοδος του «Έλλη» τους είχε αφήσει και να επιχειρήσουν ένα νέο ξεκίνημα που θα εξασφάλιζε σ’ αυτούς και τις οικογέ-νειές τους βιοποριστική επιβίωση. Καθόλου εύκολη υπόθεση, εάν ληφθούν υπόψη και οι συνθήκες, οι οποίες προκαλούσαν ση-μαντικές αναστολές σε αρκετούς εργοδότες, που δεν ήθελαν να βρεθούν στο στόχαστρο της χούντας ως υποθάλποντες εκείνους που είχαν στασιάσει εναντίον της. Ο αγώνας της επιβίωσης είχε και το θύμα του από την ομάδα των Υπαξιωματικών. Ο Γιάννης Οι-κονομάκης κατόρθωσε να αποκτήσει το δίπλωμα του 3ου Μηχανι-

Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, Ιούλιος 1968, δίκη των κατηγορουμένων της Δημοκρατικής Άμυνας. Διακρίνονται από αριστερά: Πρώτη σειρά: Πρωτόπαππας Χαράλαμπος, Σοφούλης Κωνσταντίνος, Τσακαρέστος Κωνσταντίνος, Ντόλκας Χαράλαμπος Δεύτερη σειρά: Πολίτης Ανδρέας, Παπαδημητρίου Βασίλειος, Οικονομάκης Ιωάννης. Τρίτη σειρά: Μαρμαρινός Ιωάννης, Κατσούγκρης Γεώργιος, Μαργαρίτης Αντώνιος, Τζίμας Βασίλειος. Τέταρτη σειρά: Μαυροβουνιώτης Αθανάσιος, στην άκρη δεξιά Ρέκας Ευστάθιος. Όρθιοι: Σκαλτσάς Ανδρέας, Παντελής Βασίλειος, Κυριάκης Κωνσταντίνος.

κού και μπαρκάρησε σε ένα γκαζάδικο. Υπό αδιευκρί-νιστες συνθήκες ξέσπασε πυρκαγιά στο μηχανοστάσιο και ο Γιάννης βρήκε φρι-κτό θάνατο, από καθολικά εγκαύματα που του είχαν προκληθεί. Τα χρόνια πέρασαν και η δικτατορία κατέρρευσε με τις γνωστές τραγικές επι-πτώσεις αυτής της κατάρ-ρευσης επί του Κυπριακού ελληνισμού. Τον Μάρτιο του 1975 οι αποταχθέντες Υπαξιωματικοί της Δημο-κρατικής Άμυνας αποκα-ταστάθηκαν στο Ναυτικό. Η διαδικασία προέβλε-πε παραπομπή σε Ειδικό Συμβούλιο Κρίσεων, το οποίο τους δικαίωσε και τους αποκατέστησε στην αρχαιότητα που είχαν στην επετηρίδα προ της απο-μακρύνσεώς τους. Όλοι επέστρεψαν εκτός από δύο τον Ανδρέα Πολίτη και τον Νίκο Μέξα.Η αποκατάσταση της δη-μοκρατίας συνοδεύτηκε από μια σειρά δικών των βασανιστών όλων των τό-πων μαρτυρίου, ΕΑΤ/ΕΣΑ, Ασφάλεια, Τμήματα Αστυ-νομίας και Χωροφυλακής,

φυλακές, κλπ. Μεταξύ αυτών έγινε και η δίκη των βασανιστών του «Έλλη», στο Διαρκές Ναυτοδικείο Πειραιά από 8 έως 12 Δεκεμβρίου 1975. Έκπληκτο το πανελλήνιο και πολύ περισσότερο τα ανύποπτα στε-λέχη του Ναυτικού μάθαιναν από τις καταθέσεις των Υπαξιωμα-τικών μαρτύρων κατηγορίας, τι ακριβώς διαδραματίσθηκε επάνω στο καταδρομικό, εκείνο το δίμηνο Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1968. Αντί άλλης περιγραφής των συμβάντων παραθέτουμε λίγα απο-σπάσματα από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας, όπως τις δημοσίευσαν τότε όλες οι εφημερίδες, που έκαναν γνωστή στο ελληνικό κοινό τη μεταχείριση που επεφύλαξαν στους Υπαξιωμα-τικούς οι δεσμοφύλακες / ανακριτές τους.

Ο μάρτυρας κατηγορίας Ανδρέας Πολίτης:«Παρόντες στην ανάκριση ήταν ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης. Ο Μάλλιος έδειχνε στους άλλους πώς να με χτυπούν. Φορούσα στο-λή και σε μια στιγμή είπε:

- Βγάλτε του το σακάκι γιατί δεν μπορώ να τον χτυπώ με τη στολή. Προσβάλλει τη στολή.

Λιποθύμησα τρεις φορές. Με συνέφεραν ρίχνοντάς μου νερό. Τη νύχτα με χτυπούσαν με μισό κλομπ. Δεν θυμάμαι πότε έσπα-σε. Θυμάμαι έναν έφεδρο που με είδε χτυπημένο και γύρισε το πρόσωπό του γιατί δεν άντεχε το θέαμα. Πριν φύγουν οι Μάλλιος και Μπάμπαλης έδωσαν οδηγίες. Συνεχίστε τον έτσι και σε τρεις μέρες θα έχετε αποτελέσματα.Τις επόμενες μέρες μου έκαναν συνέχεια φάλαγγα, ενώ ένας με πατούσε στο πρόσωπο για να μη βλέπω ποιος με χτυπάει. Την ημέρα που με συλλάβανε πιάσανε κι άλλους μεταξύ των οποίων και τον Νίκο Κουρό. Αυτός έπαιξε το ρόλο του κατα-δότη.Στις 10 Φεβρουαρίου ήρθε στο Έλλη ο Θεοφιλογιαννάκος και μου έκανε ανάκριση κλωτσώντας με στην κοιλιά, στο πρόσωπο και σε άλλα μέρη του σώματός μου, παρουσία των ανακριτών του Ναυ-τικού.Η επόμενη ήταν η χειρότερη μέρα της ζωής μου. Με χτυπούσαν όλη μέρα μέχρι το βράδυ κάνοντάς μου εναλλάξ φάλαγγα δεκα-τρείς φορές. Σε κάποια στιγμή με τράβηξαν στην πλώρη του κα-ραβιού, μου έδεσαν τα πόδια και με κρέμασαν ανάποδα.» Ερώτ.: Είχατε εντολή από τη Δημοκρατική Άμυνα να κάνετε σα-μποτάζ στα πλοία;Απάντ.: Σκοπός της Άμυνας ήταν η ανατροπή της δικτατορίας. Για το συγκεκριμένο διάστημα δεν είχα πάρει καμιά τέτοια εντολή και καμιά τέτοια ενέργεια δεν έγινε.Ερώτ.: Για την ανατίναξη στο Πέραμα και στη Shell τι έχετε να πείτε;Απάντ.: Ήταν όλα παραμύθια. Η ομάδα των Υπαξιωματικών δεν


1. Νοταράς Γεράσιμος, πολιτειολόγος Κάθειρξη 8 ετών.2. Σοφούλης Κων/τίνος, οικονομολόγος Κάθειρξη 5,5 ετών.3. Πολίτης Ανδρέας, Υποκ. Α΄ Η/Ν Κάθειρξη 10 ετών.4. Πρωτόπαπας Χαράλ. Δικηγόρος Φυλάκιση 4 ετών

με αναστολή.

5. Σοφός Γεώρ. Μηχαν. Πλεκτομηχανών Φυλάκ. 4 ετών με αναστολή

6. Καρακιτσάκης Παναγ. Υποκ. Α΄ Η/Ν Φυλάκ. 2 ετών με αναστολή

7. Μαργαρίτης Αντ. Υποκ. Α΄ Η/Ν Φυλάκ. 2 ετών με αναστολή

8. Μαρμαρινός Ιωάν. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Φυλάκ. 2 ετών με αναστολή


ψία στα γόνατά τους.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Κωνσταντίνος Κυριάκης είπε ότι δεν βα-σανίστηκε ο ίδιος αλλά από την απλυσιά είχε αρχίσει να σαπί-ζει. Κατέθεσε επίσης ότι ο Καρακιτσάκης του είχε πει πως τον κρεμούσανε, ενώ ο αείμνηστος Οικονομάκης είχε βασανιστεί με φάλαγγα. Η εντύπωση που προκλήθηκε από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας και την αμηχανία των μαρτύρων υπεράσπισης αποτυ-πώνεται καθαρότατα στη φράση που απηύθυνε, εκτός διαδικα-σίας, προς τους κατηγορούμενους, ξεσπώντας, ο Πρόεδρος του Ναυτοδικείου, κ. Πλευράκης. «Σκεφθείτε καλά αυτό που σας λέω. Το Ναυτικό είναι το ίν-δαλμα του λαού. Λυπάμαι ειλικρινά που βρίσκομαι σ’ αυτή τη θέση. Έπρεπε να θυσιαστείτε, να αυτοκτονήσετε, αν ήταν απαραίτητο. Να μη δεχθείτε να γίνουν οι ανακρίσεις εκεί. Το «Έλλη» και ο «Αβέρωφ» είναι σύμβολα. Πήρατε, λέτε, δια-ταγή να κάνετε τις ανακρίσεις. Κι εγώ πήρα διαταγές κατά την επταετία.» Η απόφαση του Ναυτοδικείου ήταν καταπέλτης για τους έξι ανα-κριτές και συγχρόνως το ξέπλυμα της ντροπής του Ναυτικού για τα συμβάντα του «Έλλη». Καταδικάσθηκαν όλοι σε ποινές φυλά-κισης και κλείσθηκαν οι πέντε από του έξι στις φυλακές του κοι-νού ποινικού δικαίου.Το πέρασμα του χρόνου, η έκτιση των ποινών, η επαναφορά των Υπαξιωματικών στο Ναυτικό και η συνέχιση της σταδιοδρομί-ας τους, επανέφεραν σταδιακά την ηρεμία στο Σώμα. Τώρα που γράφεται αυτό το σημείωμα όλοι πλέον έχουν αποστρατευθεί και έχουν περάσει στην τάξη των συνταξιούχων. Σε όλους διακρίνεις την τάση να μη θέλουν να μιλήσουν με λεπτομέρειες για τη δύ-σκολη εκείνη περίοδο της ζωής τους, που τους άφησε ανεξίτηλα σημάδια χαραγμένα στις ψυχές και στο νου τους, ενώ συγχρόνως δείχνουν να αρκούνται και να νιώθουν ικανοποιημένοι γιατί αι-σθάνονται πως έκαμαν το χρέος τους προς την πατρίδα και τον ελληνικό λαό.Ιδιαίτερη σύντομη αναφορά είναι επιβεβλημένη για τον Θανάση Μαυροβουνιώτη που για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από την ανηλεή φάλαγγα που είχε υποστεί στάλθηκε τα επόμενα χρόνια με έξοδα της Διεθνούς Αμνηστίας στο National Orthopedic Hospital στο Λονδίνο. Ο επικεφαλής της ιατρικής ομάδας που τον εξέτα-σε Dr. Kessel γνωμάτευσε ότι η κατάστασή του θα μπορούσε να προέλθει μόνο, από ένα απίστευτα υψηλό αριθμό χτυπημάτων φάλαγγας στα πέλματά του. Με έξοδα της ίδιας διεθνούς οργά-νωσης πήγε αργότερα στην Ολλανδία και στη Σουηδία σε ανάλογα εξειδικευμένα θεραπευτικά ιδρύματα.Η παρέλευση περισσότερων από 40 χρόνων από τότε που διαδρα-ματίσθηκαν τα γεγονότα ήταν ο λόγος, που σ’ αυτό το σημείωμα αποφεύχθηκε επιμελώς να αναφερθούν τα ονόματα των ανακρι-τών. Ο σκοπός δεν ήταν να αναξέσουμε πληγές του παρελθόντος και να στιγματίσουμε όψιμα πρόσωπα και συμπεριφορές που προήλθαν περισσότερο από επιπολαιότητα και επίδειξη δήθεν σκληροτράχηλου ανδρισμού, παρά από κακότητα χαρακτήρα. Στους λόγους εφαρμογής των πρωτόγνωρων για το Ναυτικό ανα-κριτικών μεθόδων, που χρησιμοποιήθηκαν στους Υπαξιωματι-κούς, προσωπικά εκτιμώ, πως εμφιλοχώρησε κάποιος βλακώδης σοβινιστικός ανταγωνισμός μεταξύ των ανακριτών της ΕΣΑ και των αντιστοίχων του Ναυτικού, των τελευταίων αυτών μη επι-θυμούντων να υστερήσουν σε ικανότητα απόσπασης ομολογιών. Αυτή η σκέψη με κανένα τρόπο δεν δικαιολογεί, ούτε βέβαια ελα-φρύνει τη βαρύτητα των πράξεων.Πιστεύουμε πως πολύ μεγαλύτερη τιμωρία από την αναφορά των, γνωστών άλλωστε, ονομάτων αποτελεί η παρουσία του Θανάση Μαυροβουνιώτη, ενός επιτυχημένου σήμερα επιχειρηματία του Πειραιά, να σέρνεται ανάπηρος εφ’ όρου ζωής από την ανηλεή φάλαγγα που είχε υποστεί στο κολαστήριο του «Έλλη».Η Διεθνής Αμνηστεία διαπίστωσε ότι η αυτεπάγγελτη δίωξη στην οποία προέβη το Ναυτικό εναντίον των στελεχών του για να ξε-πλύνει τη ντροπή των ανακριτικών μεθόδων του “Έλλη” αποτέ-λεσε μοναδική περίπτωση διεθνώς και έδειξε τη δημοκρατική ευαισθησία του Σώματος.

Το Ναυτικό σήμερα έχει κάθε λόγο να αισθάνεται υπερήφανο δι-ότι με την όλη στάση του κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και ειδικότερα τη συμμετοχή του στο Βασιλικό κίνημα και τα δύο στα-σιαστικά κινήματα των στελεχών του, των Υπαξιωματικών της Δη-μοκρατικής Άμυνας και των Αξιωματικών του 1973, στάθηκε στην πρωτοπορία της αντιστασιακής δραστηριότητας. Δικαιολόγησε έτσι την ιδιαίτερη αγάπη που τρέφει γι αυτό ο ελληνικός λαός και συνέχισε τη δημοκρατική του παράδοση, που οι ρίζες της χάνο-νται στα βάθη της ιστορίας.

είχε καμία σχέση με αυτά τα γεγονότα.Ερώτ.: Αν σας έλεγαν να ανατινάξετε το αντιτορπιλικό Αετός θα το κάνατε;Απάντ.: Ποτέ δεν θα το έκανα να σκοτώσω 300 ανθρώπους ή να καταστρέψω ένα πολεμικό καράβι του Ναυτικού.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Α. Παντελής:«Με συνέλαβαν και με έβαλαν σε ένα κελί στην Έλλη. Με ρώ-τησαν για την οργάνωση. Μου είπαν ότι ο Πολίτης τα είχε πει όλα. Εγώ δεν ήξερα τι εννοούσαν. Μου είπαν, πρόσεξε μην πά-θεις τα καλά του Μαργαρίτη και μου έδειξαν ένα τραπέζι με αίματα και δύο κλομπ από τα οποία το ένα σπασμένο. Άκου-γα φωνές ανθρώπων που έτρωγαν ξύλο. Ήταν ουρλιαχτά. Μου έκαναν ερωτήσεις, διατύπωναν μόνοι τους τις απαντήσεις και μετά με έβαζαν και υπέγραφα. Είχα δει τον Μαργαρίτη με αί-ματα στο πουκάμισό του.»Ο μάρτυρας κατηγορίας Ευστάθιος Ρέκκας:«….. Σύντομα ακολούθησε η δεύτερη δόση ξυλοδαρμού. Το ξύλο έκτοτε έγινε ρουτίνα. Όταν κουραζόταν ο ένας έπαιρνε ο άλλος τη σκυτάλη. Η κράτησή μου διάρκεσε 55 μέρες. Το κρεβάτι είχε αρχίσει να μυρίζει μούχλα. Ούτε το φινιστρίνι μου δεν είχε ανοίξει καθόλου σ’ αυτό το διάστημα. Χειρότερα ήταν όταν μου έκαναν φάλαγγα. Ήταν τέτοιος ο πόνος που δεν μπορούσα να σταθώ στα πόδια μου. Είδα κακοποιημένους τους Μέξα, Γιαμπουράνη και Μαργαρίτη.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Ιωάννης Γιαμπουράνης:«Μου έκαναν φάλαγγα με κλομπ. Μαζί με τους ανακριτές συνέ-πραξε και ο Θεοφιλογιαννάκος. Είχε έρθει για να μάθει ποιος έβαλε τη βόμβα στην οδό Πειραιώς. Φορούσε πολιτικά και προ-σποιήθηκε ότι ήταν μακρινός συγγενής μου που είχε έρθει να με βοηθήσει. Του είπα ότι δεν είχα ιδέα για τη βόμβα στην οδό Πει-ραιώς. Τότε άρχισε να με χτυπά. Του είπα ότι θα έκανα απόπειρα αυτοκτονίας. Και τό ‘κανα. Έσπασα τη λάμπα του κελιού μου και με τα γυαλιά έκοψα τις φλέβες μου. Τα σημάδια φαίνονται ακό-μα. Οι ανακριτές με χαρακτήρισαν κομμουνιστή επειδή διάβαζα «Νέα». Τον Πολίτη γνώριζα από το 1958, τότε διάβαζε «Απογευ-ματινή» και ήταν αντικομμουνιστής. Υπέγραψα φανταστικές ομο-λογίες. Ακόμα και για το ναυάγιο του «Ηράκλειο» θα υπέγραφα ότι ήμουν υπεύθυνος, αν χρειαζόταν.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Αθανάσιος Μαυροβουνιώτης:«Πιάστηκα στις 8 του Φλεβάρη του 1968. Μ’ έκλεισαν σ’ ένα κελί στο ‘Ελλη και μου είπαν να ομολογήσω ότι ανήκα στη Δημοκρα-τική Άμυνα γιατί αν αρνιόμουν θα με έστελναν σε φέρετρο στον πατέρα μου στο χωριό. Δεν είχα καμία πρόθεση να μην ομολογή-σω ο,τιδήποτε, αλλά δυστυχώς δεν ήξερα. Κι αυτό γιατί όταν μου είπαν να οργανωθώ εναντίον της χούντας δεν ρώτησα καθόλου τί-ποτα και δήλωσα πως είμαι μέσα. Έτσι ό,τι με ρωτούσαν έλεγα ναι και θεώρησαν ότι τους κοροϊδεύω. Στη Δημοκρατική Άμυνα; ναι, στο Ρήγα Φεραίο; ναι, στους ελεύθερους έλληνες; ναι. Δεν πίστε-ψαν στην άγνοιά μου και εκτιμώντας ότι τους ειρωνεύομαι μου έκαναν συνεχώς φάλαγγα. Έχω ιατρικό πιστοποιητικό που ανα-φέρει πως η κατάστασή μου θα πρέπει να προήλθε από 120.000 χτυπήματα φάλαγγας στα πέλματά μου.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Αντώνης Μαργαρίτης:«….. Με έδερναν συνεχώς. Μου έσπασαν έξι δόντια. Είχα αιμορ-ραγία τρεις μέρες.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Βασίλης Παπαδημητρίου:«…… από το ξύλο είχα παραισθήσεις.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Ιωάννης Μαρμαρινός:«….. μου έκαναν επανειλημμένως φάλαγγα.»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Νίκος Μέξας:«Μου έκαναν φάλαγγα γιατί δεν παραδεχόμουν ότι ανήκα στην οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα. Είδα τον Πολίτη που ήταν σε άσχημη κατάσταση.»

Σε ανάλογα βασανιστήρια κατέθεσαν ότι υπεβλήθησαν και οι μάρτυρες κατηγορίας Βασίλης Τζήμας και Παναγιώτης Καρακι-τσάκης.

Ο μάρτυρας κατηγορίας Ανδρέας Σκαλτσάς κατέθεσε ότι τον έφε-ραν σε αντιπαράσταση με τον Μαργαρίτη. «Το πρόσωπό του ήταν μελανιασμένο και το πουκάμισό του σχισμένο. Στον κορυδαλλό που μεταφερθήκαμε αργότερα είδα τους συναδέλφους μου Μαυ-ροβουνιώτη, Γιαμπουράνη και Καρακιτσάκη να μη μπορούν να περπατήσουν από τη φάλαγγα και να τους βοηθούν να ανεβούν τα σκαλιά. Τους έκαναν ενέσεις για να καταπολεμήσουν τη δυσκαμ-



Ήταν μια βροχερή μέρα, πέρ-σι τον Δεκέμβριο, όταν

οι ψαράδες του Ανατολικού Λιμανιού της Αλεξάνδρειας, ξαφνιάστηκαν από την ασυνήθιστη κοσμοσυρροή στη στενή απο-βάθρα του Φρουρίου Κάιντ Μπέι. Δεκάδες δημοσιογράφοι, Αιγύπτιοι και ξένοι, τη-λεοπτικά συνεργεία, αστυνομία, δυνάμεις του Λιμενικού και πολλοί επίσημοι, περί-μεναν υπομονετικά τους δύτες να προσ-δέσουν στον γάντζο του μεγάλου πλωτού γερανού τον πύργο ενός αρχαίου γρανι-τένιου πυλώνα. Με πολλές προφυλάξεις οι δύτες, Έλληνες και Αιγύπτιοι, φέρνουν πάλι στο φως της ημέρας ένα κομμάτι από την ιστορία της Μεγάλης Πόλης που είχε μείνει στα βάθη της θάλασσας για κάπου 15 αιώνες.Με την τελετή αυτή οι Αιγυπτιακές αρχές

θέλησαν να τονίσουν τη σημασία των ευ-ρημάτων της Ελληνικής Αποστολής.Ο Πλούταρχος (46-120 μ.Χ.), ο Δίων Κάσ-σιος (155-235 μ.Χ.) αλλά και άλλοι αξιόπι-στοι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στο Ναό της Ίσιδος Λοχιάδος και στο Μαυσω-λείο της Κλεοπάτρας όπου επήλθε το τρα-γικό τέλος της τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου και του αγαπημένου της Μάρκου Αντώνιου. Τα κτίρια αυτά που στέκονταν το ένα δίπλα στο άλλο, ήταν τμήμα των Βα-σιλείων και είχαν χτισθεί στο ομορφότερο σημείο της αρχαίας Αλεξάνδρειας, την

Άκρα Λοχιάδα. Αυτό το ακρωτήρι είχε θέα πανοραμική και κοίταζε ιδιαίτερα προς την Ανατολή και τα προάστια γνωστά με διά-φορα ονόματα ανάλογα με την εποχή: «Η Προς Ελευσίνι Θάλασσα» στα Πτολεμαϊκά χρόνια, Ιουλιόπολη, Νεάπολη ή Νικόπολη στα Ρωμαϊκά.Λόγω της βαθμιαίας ανύψωσης της στάθ-μης της Μεσογείου και της συνεχούς καταβύθισης της Αλεξάνδρειας, η Άκρα Λοχιάδα και όλη η αλεξανδρινή παραλία βρίσκονται σήμερα 5 με 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.Τί έγιναν αυτά τα σπουδαία κτίρια που στό-λιζαν την Άκρα Λοχιάδος; Τί απέμεινε μέσα στη θάλασσα από τα παραλιακά προάστια της Μεγάλης Πόλης της Αλεξάνδρειας, της μεγαλούπολης που στα τέλη της αρχαι-ότητας αριθμούσε περίπου 800.000 κατοί-κους; Στο ερώτημα αυτό προσπαθεί από το 1998 να απαντήσει η Ελληνική Αρχαιολο-γική Αποστολή, που ερευνά μία τεράστια θαλάσσια επιφάνεια δέκα τετραγωνικών χιλιομέτρων.Δεν υπάρχει σε όλη τη Μεσόγειο μία τόσο εκτεταμένη αρχαιολογική περιοχή που να ερευνάται από έναν επιστημονικό φορέα. Την πρόκληση αυτή ανέλαβε το Ελληνικό Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιω-νικής Αλεξάνδρειας που μέχρι σήμερα δι-εξήγαγε 20 αποστολές, για το 2010 έχουν προγραμματιστεί άλλες δύο.Πρέπει να τονιστεί ότι από τις μεγαλουπό-λεις του αρχαίου κόσμου η Αλεξάνδρεια είναι εκείνη που γνώρισε τις μεγαλύτερες

ΤΑξΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕξΑΝΔΡΕΙΑΤου Χάρη Τζάλα | Yπεύθυνου της Ελληνικής Ενάλιας Αρχαιολογικής Αποστολής που διεξάγει έρευνες στην Αλεξάνδρεια και

συγγραφέα βιβλίων αλεξανδρινών διηγημάτων.

........................................................................................

Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των,Γιατί τούς διώξαμεν απ’ τους ναούς των,διόλου δεν πέθαναν γι’ αυτό οι θεοί.

Κ. Π. Καβάφης, Ιωνικόν........................................................................................

…και τώρα που είχε (η Κλεοπάτρα) κατασκευάσει το δικό της μνήμα, εντυπωσιακό σε ύψος και κάλλος δίπλα στονναό της Ίσιδας, συγκέντρωσε εκεί ότι πολυτιμότερο υπήρχε στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο, σε χρυσό, ασήμι, σμαράγδια, μαργαριτάρια, έβενο, ελεφαντόδοντο…

Πλούταρχος, Βίοι, Αντώνιος 74,1-6.........................................................................................


καταστροφές. Ο περιηγητής της σημερινής πόλης, της Ισκαντερία, μίας μεγαλούπο-λης των έξι εκατομμυρίων ψυχών, σεργια-νώντας στις συνοικίες της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας του Καβάφη, του Φόρστερ, του Ντάρρελ, του Τσίρκα ή στη νέα πόλη με τους θεόρατους ουρανοξύστες, διερωτάται που θα βρει τα ίχνη που άφησαν οι Πτο-λεμαίοι, οι Ρωμαίοι, οι πρώτοι Χριστιανοί. Που είναι η Αλεξάνδρεια του Άμρ του Κα-τακτητή, των Μαμελούκων; Άγνωστη είναι η θέση του Μουσείου, αυ-τού τού σπουδαίου, μοναδικού κέντρου γνώσης, που συμπεριλάμβανε και την με-γάλη Βιβλιοθήκη. Κανείς δεν θα μπορέσει να πληροφορήσει τον επισκέπτη για το που βρίσκονταν το «Σώμα», το μνήμα το ξακουστό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αλλά και το Πάνειο, ο λόφος που επιστέφονταν με κήπους εξαφανίστηκε. Χάθηκε και η θέση της παλαίστρας, του σταδίου, τίποτα δεν άφησε όρθιο ο αδυσώπητος χρόνος στο πέρασμά του. Τι απέγινε η οχύρωση της Αλεξάνδρειας, τα διπλά τείχη που μέ-χρι τα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρονταν με θαυμασμό από τους περιηγητές, γκρεμί-στηκαν και αυτά.Περιμένοντας να ξαναλειτουργήσει το Έλ-ληνο-Ρωμαϊκό Μουσείο που κτίζεται ξανά εκ θεμελίων, ο τουρίστας θα επισκεφτεί το Εθνικό Μουσείο της οδού Φουάντ, όπου όλες οι περίοδοι της ιστορίας της Αιγύ-πτου εκπροσωπούνται με ωραία και ενδι-αφέροντα εκθέματα.Πολύ λίγες ταφές σώθηκαν από τις εκτε-

ταμένες Νεκροπόλεις της Δύσης και της Ανατολής, έτσι οι επισκέψιμοι αρχαιολογι-κοί χώροι του Αμφούσι, Κομ Ελ Σουγκάφα, Σάτμπι και Μουστάφα Κάμελ δίνουν στον περιηγητή μια ελάχιστη ιδέα για τις πόλεις των νεκρών που στην Αλεξάνδρεια των Έλ-ληνο-Ρωμαϊκών χρόνων ξεπερνούσαν σε μέγεθος την πόλη των ζωντανών.Άλλοι δυο αρχαιολογικοί χώροι κλείνουν τον κατάλογο της επίσκεψης, το Σαράπειο και οι ανασκαφές της Πολωνικής αποστο-λής του Κομ Ελ Ντίκκα. Στο Σαράπειο, το μεγάλο θρησκευτικό κέντρο της πόλης, εντυπωσιάζεται κάνεις με την αποκαλού-μενη κολώνα του Πομπήιου, τον μεγα-λύτερο μονολιθικό γρανιτένιο κίονα στον κόσμο, που καμία σχέση δεν έχει με τον άμοιρο Πομπήιο. Στήθηκε από τους Αλε-ξανδρινούς για να κατευνάσουν το μένος του αιμοβόρου Ρωμαίου αυτοκράτορα Δι-οκλητιανού, που το 284 μ.Χ. αιματοκύλισε την πόλη. Πέρα από την κολώνα αυτή των 30 μέτρων ύψους, που σε πείσμα των αλ-λεπάλληλων βανδαλισμών που υπέστη ο χώρος συνεχίζει να στέκεται υπερήφανη, όλα τα άλλα λαμπρά κτίρια έχουν τελείως εξαφανιστεί από πολέμους, από την οργή των πρώτων Χριστιανών και τον Εγκέλαδο. Εδώ νοιώθεις ότι για να εμπεδωθεί η νέα πίστη έπρεπε να ξεριζωθεί ότι θύμιζε τα είδωλα.Οι μεθοδικές ανασκαφές των Πολωνών αποτελούν μια όαση επιστημονικής υπεύ-θυνης δουλειάς. Με περιορισμένα μέσα τρεις γενιές από Πολωνούς αρχαιολόγους

σκάβουν μεθοδικά τα τελευταία 60 χρόνια και φέρνουν στο φως την Αλεξάνδρεια του 5ου και του 6ου αιώνα μετά Χριστόν, μια πόλη ακόμα σπουδαία αλλά που ετοιμαζό-ταν να πέσει σε βαθύ λήθαργο. Εδώ ήταν και η τελευταία φιλοσοφική σχολή του Αμ-μωνίου Σακκά, που το κλείσιμό της με το έδικτον (διάταγμα άρχοντος εν Ρώμη) του Ιουστινιανού (527-565) σημάδεψε το τέλος του αρχαίου κόσμου. Αξίζει κάνεις να επι-σκεφτεί και αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο.Όχι μακριά από την Πολωνική ανασκαφή στέκεται το τζαμί του Νάμπι Ντανιάλ, στον ομώνυμο δρόμο. Η λαϊκή παράδοση θέλει στην κρύπτη του να είναι θαμμένος ο Μέ-γας Αλέξανδρος. Λίγο γνωστός είναι ο αποκαλούμενος Αλα-βάστρινος Τάφος. Ένας περίεργος εάν όχι μυστηριώδης προθάλαμος Μακεδονικού τάφου που προτάθηκε πρόσφατα σαν η τελευταία κατοικία του Αλέξανδρου. Και αυτή η θεωρία όμως δεν πείθει. Βρίσκε-ται στο παλιό Καθολικό Νεκροταφείο πίσω από το Έλληνο-Ορθόδοξο.Τέλος από τα 800 υδραγωγεία που ήταν γνωστά στα μέσα του 19ου αιώνα ελάχιστα έχουν διασωθεί μέχρι των ημερών μας. Στα καταστροφικά έργα των ανθρώπων προστέθηκαν και τα στοιχεία της φύ-σης, μεγάλοι σεισμοί, καταποντισμοί και τρομερά παλιρροϊκά κύματα ταλαιπώρη-σαν για αιώνες την πόλη σε σημείο που η τοπογραφία της να μας είναι ελάχιστα γνωστή. Έτσι καταλαβαίνει κανείς πόσο σημαντικό είναι το έργο των τριών ξένων

ΤΑξΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕξΑΝΔρΕΙΑ


ενάλιων αρχαιολογικών αποστολών - δύο Γαλλικές και μια Ελληνική - που εργάζο-νται στην Αλεξάνδρεια και προσπαθούν να βρουν μέσα στη θάλασσα απάντηση στα τοπογραφικά κενά και ερωτήματα που στη στεριά δεν μπορούν να απαντηθούν λόγω της άναρχης οικοδόμησης.Η παλαιότερη αποστολή είναι εκείνη του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών που εδώ και είκοσι χρόνια διευθύνει ένας σπουδαί-ος Γάλλος αρχαιολόγος, ο Ζαν-Υβ Αμπε-ρέρ, που δίκαια βραβεύτηκε πρόσφατα με το βραβείο Ωνάση για την αρχαιολογία. Φιλέλληνας, παλαιός Γραμματέας της Γαλ-λικής Αρχαιολογικής Σχολής της Αθήνας ο Δρ. Αμπερέρ ερευνά από το 1990 τη θα-λάσσια περιοχή που εκτείνεται βόρεια του Μαμελούκικου φρουρίου του Κάιντ Μπέι, στη θέση του ξακουστού Φάρου. Αλλά το Centre d’ Etudes Alexandrines έχει και άλλες χερσαίες ανασκαφές στο ιστορικό κέντρο της πόλης που όλες διεξήχθησαν με υποδειγματικό τρόπο. Η άλλη Γαλλική αποστολή είναι του Ευρω-παϊκού Ινστιτούτου Ενάλιας Αρχαιολογίας που διευθύνει ο Φράνκ Γκοντιό και ερευ-νά μια σημαντικότατη περιοχή μέσα στον Ανατολικό Λιμένα. Εκεί βρέθηκαν καταβυ-θισμένα υπολείμματα των ανακτόρων μαζί με σπουδαιότατα αγάλματα. Η Αντίρροδος, το Τιμώνιον, ο Βασιλικός Λιμένας ερευνή-θηκαν και αποτυπώθηκαν σε βάθη περί-που 5 μέτρων.Προς Ανατολάς, του Ανατολικού Λιμανιού, εκτείνεται η περιοχή που το 1997 παρα-χωρήθηκε για έρευνα από τις Αιγυπτια-κές αρχές στην Ελληνική Αποστολή. Από τότε πέρασαν 13 χρόνια και ανελλιπώς πραγματοποιούνται από Έλληνες δύτες-επιστήμονες ετήσιες έρευνες. Μέχρι σή-μερα έγιναν 20 ερευνητικές/ανασκαφικές αποστολές. Τα αποτελέσματα είναι εντυ-πωσιακά τόσο για τον μεγάλο αριθμό των ευρημάτων, το μέγεθός τους και την ποι-κιλία, όσο και για την σημασία που έχουν για την ιστορία και την τοπογραφία της αρ-χαίας πόλης.

Η περιοχή της βυθισμένης Άκρας Λοχι-άδος, όπου σημειώθηκαν τα δραματικά γεγονότα που αναφέρονται στην αρχή αυ-τού του άρθρου είναι και το σημαντικότε-ρο από τα επτά σημεία που μέχρι σήμερα έχουν ερευνηθεί κατά μήκος των 10 χιλιο-μέτρων ακτής που αναλογεί στην Ελληνική Αποστολή. Εδώ οι δύτες μας ακουμπούν ευρήματα που αποτελούσαν τμήμα των Βασιλείων και από τα οποία προσπαθούν οι μελετητές να αντλήσουν νέες πληρο-φορίες που θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της τοπογραφίας της αρχαίας πόλης. Ο μονολιθικός πύργος ενός γρανιτένιου πυλώνα που προ ολίγων μηνών ανασύρθη-κε από τη θάλασσα και μεταφέρθηκε στο εργαστήρι συντήρησης είναι ένα σπου-δαίο εύρημα. Είναι ο μόνος πυλώνας που βρέθηκε ποτέ στη Αλεξάνδρεια και ο μο-ναδικός μονολιθικός πυλώνας όλης της

Αιγύπτου. Βεβαίως πρόκειται για «πυλώ-να-νάνο» συγκρινόμενος με τους μνημει-ακούς που κοσμούν την είσοδο τεραστίων ναών της Άνω Αιγύπτου. Αλλά το γεγονός ότι οι πυλώνες στήνονται μόνο μπροστά στην είσοδο ναών και επειδή από τις πε-ριγραφές αρχαίων συγγραφέων στην Άκρα Λοχιάδα υπήρχε μόνο ένας ναός, εκείνος της Ίσιδος, το εύρημα αυτό πιθανώς ορι-οθετεί τη θέση του ιερού όπου η Κλεοπά-τρα πήγαινε καθημερινά να προσευχηθεί στις δύσκολες ύστερες τραγικές στιγμές της ζωής της. Και ο ναός αυτός ήταν πολύ κοντά στο Μαυσωλείο της τελευταίας βα-σίλισσας της Αιγύπτου όπου, αντιλαμβα-νόμενη το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν μετά την επικράτηση το Οκταβιανού, επέ-λεξε την αυτοκτονία σαν τη μόνη αξιοπρε-πή λύση. Αυτά συνέβησαν το μήνα Αύγου-στο του έτους 30 π.Χ.Τα ευρήματα στη βυθισμένη Άκρα Λοχιάδα είναι κάπου τετρακόσια κομμάτια από γρα-νίτη, βασάλτη, χαλαζίτη που ποικίλλουν σε μέγεθος και σχήμα και είναι ακατάστατα σκορπισμένα στο βυθό. Πολλά ζυγίζουν από δύο μέχρι πέντε τόνους και αποτελούν αρχιτεκτονικά μέλη διαφόρων κατεστραμ-μένων κτιρίων. Κολόνες, κιονόκρανα, δια-κοσμητικά στοιχεία, κυβόλιθοι με παρα-στάσεις ή απλοί μεγάλοι τετραγωνισμένοι ογκόλιθοι συνυπάρχουν πλάι σε λίθινες μπάλες από καταπέλτες, σπασμένες σαρ-κοφάγους, ακρωτηριασμένες στήλες. Ξε-χωρίζουν ένα τεράστιο ακέραιο βάθρο και το κατώφλι μιας μνημειακής πύλης που ξεπερνούσε τα επτά μέτρα ύψος. Και τα δύο είναι φτιαγμένα από κόκκινο γρανίτη. Περίεργο είναι ότι έχουν εντοπιστεί και επτά μεγάλες πλάκες από χαλαζίτη, που ζυγίζουν η κάθε μια πάνω από δυο τόνους, με χαραγμένες φαραωνικές παραστάσεις και ιερογλυφικά σύμβολα. Από την πρώτη



μελέτη που έγινε φαίνεται να ανήκουν σε μνημείο για τον εορτασμό του ιωβηλαίου του Φαραώ Άμασι που έζησε κάπου τρια-κόσια χρόνια πριν την κτίση της Αλεξαν-δρείας. Πρέπει να μεταφέρθηκαν από ένα από τα μεγάλα κέντρα της Άνω Αιγύπτου στα Ελληνιστικά η Ρωμαϊκά χρόνια για να διακοσμήσουν κάποιο κτήριο των Βασιλεί-ων. Αλλά στα ρηχά αυτής της περιοχής υπάρ-χουν και πάμπολλα αρχιτεκτονικά μέλη που πιθανώς προέρχονται από τη παλαι-οχριστιανική βασιλική του Αγίου Μάρκου μια από τις πρώτες εκκλησίες της πόλης που κτίστηκε τον 4ο αιώνα. Πρέπει να με-ταφέρθηκαν πολύ αργότερα, μετά την κα-ταστροφή αυτού του Μαρτυρίου στις αρχές του 13ου αιώνα και ποντίστηκαν όπου βρί-σκονται σήμερα για να προστατεύσουν τον μόλο από τα κύματα.Στα 500 μέτρα βορειοανατολικά του Ακρω-τηρίου Σιλσίλεχ, που αποτελεί το μπάζωμα τμήματος της Άκρας Λοχιάδος, ερευνήθη-κε από τους Έλληνες δύτες ο ύφαλος Ελ Χασάν, ένας ύπουλος σκόπελος, εμπόδιο στα αρχαία χρόνια για τα καράβια που προσπαθούσαν να μπουν στο Ανατολικό Λιμάνι. Η κορυφή του ύφαλου βρίσκεται σήμερα στα 13 μέτρα βάθος, άλλη μια έν-δειξη για την ανομοιογενή καταβύθιση της αλεξανδρινής ακτής. Όπως ήταν αναμενόμενο η επιφάνεια του υφάλου και το περίγραμμά του είναι κατά-σπαρτα με πληθώρα αμφορέων, διαφόρων τύπων και διαφόρων εποχών, πράγμα που μαρτυρεί ότι πολλά εμπορικά πλοία ναυά-γησαν εκεί. Ερευνώνται κατά προτεραιότητα εκείνα τα σημεία που επειδή γειτονεύουν με την ακτή κινδυνεύουν με μπάζωμα και με άλ-λες παρεμβάσεις, τα ναυάγια του ύφαλου Ελ Χασάν που δεν κινδυνεύουν λόγω της μεγάλης απόστασης από την στεριά θα περιμένουν να έρθει η σειρά τους για να ερευνηθούν. Πέντε χιλιόμετρα ανατολικότερα, στην πα-ραλιακή συνοικία της Ιμβραημία, μια Ελ-ληνική συνοικία με πάνω από δεκαπέντε χιλιάδες Έλληνες που έζησαν εκεί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ερευνή-θηκε και αποτυπώθηκε στα αβαθή ένα μεγάλο λατομείο όπου συνυπήρχαν και ταφές. Είναι πιθανό με τις πέτρες αυτού του λατομείου να κτίστηκαν τα τείχη της αρχαίας πόλης. Αλλά μόλις αποτυπώθηκε το λατομείο από την Ελληνική αποστολή αυτό εξαφανί-στηκε, καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τα έργα διαπλάτυνσης της νέας Κορνίς. Πάλι στην Ιμβραημία αλλά στα βαθειά, σε απόσταση 500 μέτρων από την ακτή πάνω σε ένα μεγάλο ύφαλο βρέθηκαν δεκάδες λίθινες άγκυρες και άλλες μαρτυρίες έντο-νης αλιευτικής δραστηριότητας κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Η συσσώρευση αυτών των αγκυρών είναι η πυκνότερη που έχει παρατηρηθεί σε όλη τη Μεσόγειο. Κοντά στις ταπεινές πέτρινες άγκυρες των φτω-

χών ψαράδων βρέθηκε και μια τεράστια σύνθετη άγκυρα των Ελληνορωμαϊκών χρόνων.Προχωρώντας ανατολικότερα φθάνει κα-νείς στο Σπόρτινγκ άλλο προάστιο όπου ζούσαν χιλιάδες Έλληνες. Εδώ παρόλα τα έργα για την διαπλάτυνση της Κορνίς έχουν σωθεί στα αβαθή τα ίχνη μιας μεγά-λης νεκρόπολης με μνημειακά κτίσματα. Κατά τον αρχαίο Έλληνα συγγραφέα Αθή-ναιο εκεί στέκονταν ο μεγάλος τάφος της Στρατονίκης, της ευνοούμενης του Πτολε-μαίου του Β’ η ομορφιά της οποίας ήταν παροιμιώδης. Δεν αποκλείεται περαιτέρω έρευνες της Ελληνικής αποστολής να ταυ-τίσουν τη θεμελίωση ενός μεγάλου κτιρίου στα αβαθή με αυτό το ταφικό μνημείο.Η περιοχή όπου διεξάγονται οι Ελληνικές έρευνες, ξεκινώντας από το Ακρωτήρι Σιλ-σίλεχ συμπεριλαμβάνει τα παραλιακά προ-άστια που φέρουν αυτό το ανακάτεμα των γλωσσών, χαρακτηριστικό της κοσμοπολί-τικης Αλεξάνδρειας. Μαζαρίτα, που τώρα έγινε Αζαρίτα και που προέρχεται από τη παραφθορά της λέξης Λαζαρέττο, το παλιό λοιμοκαθαρτήριο στα Ιταλικά. Μετά είναι το Σώτερ, προς τιμή του Πτολεμαίου Σω-τήρα του πρώτου των Λαγιδών, το Σάντμπι που πήρε το όνομα από την μεσαιωνική ταφή του Σεΐχη Ελ Σάντμπι, το Campo Cesare στα Ιταλικά για να θυμόμαστε τον Καίσαρα τον αυτοκράτορα σύντροφο της Κλεοπάτρας. Ακολουθεί η Ιμβραημία προς τιμή του Χεδίβη Ιμπραήμ. Το Σπόρτινγκ, αγαπημένο προάστιο των Άγγλων για τον μεγάλο του ιππόδρομο. Το προάστιο της Κλεοπάτρας προηγείται εκείνου του Σί-ντι Γκάμπερ, ονομασία που πήρε από την ταφή άλλου μουσουλμάνου μακαρίου. Το προάστιο του Μουστάφα Κάμελ και μετά το Στάνλεϋ προς τιμή του Βρετανού εξε-ρευνητή που βρήκε τις πηγές του Νείλου, ακολουθεί το Ρούσντι, το Μπούλκλει και το προάστιο του Γλυμενόπουλου, του δι-κού μας μεγιστάνα που είχε κτίσει εκεί την έπαυλή του. Το Σαν Στέφανο που έδωσε το όνομα του στο ομώνυμο καζίνο και ξακου-στό ξενοδοχείο. Τέλος, ακολουθεί το Σίντι Μπίσρ. Όλα αυτά τα παραλιακά προάστια είναι αγνώριστα σήμερα επειδή τα τελευταία δέκα χρόνια κτίστηκαν πελώριοι ουρανο-ξύστες και συγκροτήματα-μεγαθήρια που αλλοίωσαν την ακτογραμμή μιας από της ωραιότερες παραλιακές λεωφόρους της Μεσόγειου. Μόνο η θάλασσα παρέμεινε η ίδια, πανέ-μορφη, γαλαζοπράσινη, συχνά αγριεμένη με τα κύματα να συνεχίζουν ασταμάτητα την πάλη τους με τις αρχαίες πέτρες. Φθάνοντας στο Ακρωτήρι του Σίντι Μπίσρ διακρίνομε λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα τη χερσόνησο της Μοντάζαχ, όπου υπήρχε στην αρχαιότητα η Μικρή Ταπόσιρις. Σή-μερα η Μοντάζαχ είναι περισσότερο γνω-στή για τα καλαίσθητα κτίσματα της θερι-νής κατοικίας των προγόνων του Φαρούκ.Την Μοντάζαχ την πρωτοέκτισε το 1892, ο

Χεδίβης Αμπάς Χέλμι Β’ για να φιλοξενή-σει την Αύστρο-Ουγγαρέζα φιλενάδα του κόμισσα May-Torok von Szendro, που αρ-γότερα έγινε η δεύτερη γυναίκα του με το όνομα Gawidan Hanem.Αλλά ας μείνουμε στο Σίντι Μπίσρ που μέχρι την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμί-ου Πολέμου ήταν ένα αμμώδες προάστιο, αραιοκατοικημένο από ευρωπαίους που ζούσαν σε μικρές επαύλεις και σαλέ. Το αξιοθέατο του Σίντι Μπίσρ είναι το περί-φημο Πηγάδι του Διαβόλου, το Μπίρ Μα-σαούντ όπως το αποκαλούν στα αραβικά. Πρόκειται για ένα μεγάλο τετράγωνο πηγά-δι που επικοινωνεί με την θάλασσα μέσω μιας σήραγγας τριάντα μέτρων μήκους. Και εδώ η ανύψωση της Μεσογείου έκα-νε υποβρύχιους του διαδρόμους που πριν πολλούς αιώνες απείχαν πάνω από 200 μέτρα από την θάλασσα. Οι Ελληνικές αρχαιολογικές έρευνες έφτασαν προ διετίας μέχρι αυτό το ση-μείο και διαπιστώθηκε ότι το περίφημο πηγάδι είναι ό,τι επιφανειακά απέμεινε από μια τεράστια νεκρόπολη των Έλληνο-Ρωμαϊκών χρόνων. Το ίδιο το Πηγάδι του Διαβόλου είναι το πηγάδι εξαερισμού ενός μεγάλου υπογείου ταφικού συγκροτήματος που επεκτείνεται μέσα στη θάλασσα για πολλά μέτρα. Ανατολικότερα, μπροστά στην γνωστή πλαζ Σίντι Μπίσρ Νο 2 το νησί Miami είναι και αυτό τμήμα αυτής της μεγάλης νεκρόπο-λης άγνωστης μέχρι πριν από λίγα χρόνια.Για το 2010 η Ελληνική Αποστολή έχει προγραμματίσει άλλες δυο έρευνες/ανα-σκαφές στην θάλασσα και στη στεριά. Με υπομονή και εμμονή συνεισφέρουν και οι Έλληνες επιστήμονες στην έρευνα της ιστορίας και της τοπογραφίας μιας μεγα-λούπολης που φέρει ακόμα το όνομα του Αλέξανδρου, μιας πόλης που υπήρξε η πρωτεύουσα της γνώσης, όπου για 1000 χρόνια από την κτίση της οι κάτοικοί της μιλούσαν τα Ελληνικά.



Μετά την κατάρρευση του μετώπου τον Απρίλιο του 1941 και προτού ολοκληρωθεί η κατάληψη της χώρας μας από τα στρατεύματα των Γερμανών και Ιταλών, τα πολεμικά μας πλοία, που διέφυγαν τη βύθιση από τις

συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις του εχθρού, κατέπλευσαν στο λι-μάνι της Σούδας. Με επικεφαλής το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», τα πληρώματα έξι αντιτορπιλικών, τριών τορπιλοβόλων, πέντε υπο-βρυχίων, ενός πλωτού συνεργείου και ενός μεταγωγικού πραγμα-τοποιήθηκε η αποδημία του Στόλου στη Μέση Ανατολή με τελικό προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, για τη συνέχιση του αγώνα εναντίον του Άξονα. Πάνω στα πλοία επέβαιναν μόνιμοι υγειονομικοί αξιωματικοί, οι οποίοι τοποθετήθηκαν στα πολεμικά πλοία του Στόλου, τα οποία αργότερα με τη μεταστάθμευσή τους στο Port-Suez, Aden, Port-Soudan και Βομβάη χρησιμοποιήθηκαν ως μικρά πλωτά θεραπευ-τήρια δυνάμεως 15- 20 κρεβατιών. Η αυθόρμητη κάθοδος των υγειονομικών αξιωματικών του Πολε-μικού Ναυτικού, παρά την επικρατούσα, κατά την περίοδο εκείνη, σύγχυση, νευρικότητα και αβεβαιότητα συνέβαλε στην τόνωση του ηθικού των ναυτών και υπαξιωματικών και εδραίωσε την πίστη και τον ενθουσιασμό τους για την τελική αίσια έκβαση του Αγώνα. Όσοι υγειονομικοί δεν κατόρθωσαν να κατέλθουν λόγω της έλλειψης μέσων ή εξαιτίας άλλων δυσχερειών και παρέμειναν στην Ελλάδα, επιφορτίστηκαν με την υγειονομική φροντίδα και περίθαλψη των ναυτικών οικογενειών.Αργότερα, με την ενίσχυση του Στόλου με νέα πολεμικά πλοία και τη στράτευση εθελοντών Ελλήνων της Αιγύπτου και πληρωμάτων του Εμπορικού Ναυτικού, συστάθηκε η Ναυτική Βάση Αλεξανδρεί-ας και το Υπουργείο των Ναυτικών, ενώ ταυτόχρονα άρχισε η δρα-στηριοποίηση της Υγειονομικής Διεύθυνσης του Ναυτικού, υπό τη

διεύθυνση του αρχαιότερου τότε υγειονομικού αξιωματικού στη Μέση Ανατολή, Πλωτάρχη γιατρού Χριστόφορου Κυριακίδη.Σιγά- σιγά η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού θα στελεχωθεί και με άλλους υγειονομικούς αξιωματικούς, μεταξύ των οποίων και ο φαρμακοποιός Κατσανάκης, χάρη στις ενέργειες του οποίου θα συσταθεί η Ναυτική Φαρμακαποθήκη στην Αλεξάν-δρεια, με σκοπό αφενός μεν τη διάθεση σημαντικών αποθεμάτων φαρμάκων και υγειονομικού υλικού, που προέρχονταν κυρίως από τις αγγλικές υγειονομικές αποθήκες και τους φαρμακευτικούς οί-κους της Αλεξάνδρειας, αφετέρου δε τον ανεφοδιασμό των πολεμι-κών πλοίων και λοιπών υγειονομικών υπηρεσιών της ξηράς. Η δύναμη των μονίμων υγειονομικών αξιωματικών αυξήθηκε με τη στράτευση εφέδρων, μεταξύ των οποίων και ο έφεδρος οδοντία-τρος Δουσταμπάνης, που οργάνωσε με επιτυχία την Οδοντιατρική Υπηρεσία και τη λειτουργία οδοντιατρείου στην Αλεξάνδρεια, για

Στην Αίγυπτο πραγματοποιήθηκε το 2ο Συνέδριο της Ναυτικής και Ταξι-διωτικής Ιατρικής με διεθνή συμμε-τοχή, που οργανώθηκε από την Ελ-

ληνική Εταιρεία Ναυτικής και Ταξιδιωτικής Ιατρικής.Το Συνέδριο ξεκίνησε την παραμονή της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου στο Κάι-ρο, συνεχίστηκε με εκπαιδευτικό πλου από το Ασουάν στο Λούξορ και ολοκληρώθηκε στις 29 Μαρτίου στην Αλεξάνδρεια. Έλα-βαν μέρος διακεκριμένοι επιστήμονες της ακαδημαϊκής και ιατρικής κοινότητας της Ελλάδας και της Αιγύπτου διαφόρων ειδι-κοτήτων, με κοινά όμως ενδιαφέροντα στη ναυτική και ταξιδιωτική ιατρική. Στο Συ-νέδριο συμμετείχαν και τα μέλη του Ναυ-τικού Μουσείου της Ελλάδας, γιατροί του Πολεμικού Ναυτικού, ο Υποναύαρχος ε.α. νευρολόγος-ψυχίατρος Δρ. Ιωάννης Πολυ-χρονίδης και ο Αντιπλοίαρχος κυτταρολό-γος Δρ. Αριστείδης Διαμαντής.Τις εργασίες του Συνεδρίου ευλόγησε ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής, Πατριαρχικός Επίτρο-πος Καΐρου Επίσκοπος Νιτρίας κ. Νικόδη-μος και στο εναρκτήριο χαιρετισμό ο Πρό-

εδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου και της Εταιρείας, Υποναύαρχος ε.α. καρδιολόγος Δρ. Ιωάννης Βασιλειάδης, τόνισε τη σημασία της επιστημονικής αυ-τής εκδήλωσης, όσον αφορά στην προα-γωγή της ναυτικής ιατρικής επ’ ωφελεία της υγείας αυτών, που εργάζονται ή ταξι-δεύουν σε πλοία. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Συνε-δρίου, παρουσιάστηκαν διαλέξεις με ιατρο-ϊστορικοκοινωνικό ενδιαφέρον, όπως η κα-θημερινή ζωή των Ελλήνων της Αιγύπτου, η άσκηση της ιατρικής από Αιγυπτιώτες Έλληνες και στελέχη της Υγειονομικής Υπη-ρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού στην Αλε-ξάνδρεια κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκο-σμίου Πολέμου, η υγειονομική υποστήριξη των Ελλήνων σπογγαλιέων στις αρχές του 20ου αιώνα στα παράλια της Βόρειας Αφρι-κής καθώς και εισηγήσεις για τη νόσο των δυτών και τις εφαρμογές της υπερβαρικής οξυγονοθεραπείας· επίσης αναπτύχθηκαν θέματα με σκοπό την προαγωγή των γνώ-σεων, κυρίως, σε παθήσεις που προσβά-λουν τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια επαγ-γελματικών ή ταξιδιών αναψυχής.Εξήχθησαν πολύτιμα συμπεράσματα, που

αφορούν στην άσκηση προληπτικής ιατρι-κής σε ταξιδιώτες και πληρώματα πλοίων και αεροπλάνων, που μετακινούνται σε προορισμούς με ιδιάζουσες κλιματικές και υγειονομικές συνθήκες.Στην άρτια διεξαγωγή του Συνεδρίου συνέ-βαλε τα μέγιστα η ταξιδιωτική Εταιρεία “Pyr-amis International”, την οποία οι σύνεδροι εμπιστεύτηκαν ανεπιφύλακτα. Το κοινωνικό πρόγραμμα περιελάμβανε επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους καθώς και σε μέρη με έντονο πολιτιστικό ενδιαφέ-ρον. Επικεφαλής - αρχηγός ήταν ο Αιγυπτι-ώτης Έλληνας κ. Γεώργιος Ρεκτσίνης, του οποίου οι γνώσεις και η γλαφυρότητα της μετάδοσής τους σε συνδυασμό με την ευ-γένεια και τη θετική του προσέγγιση έκανε πιο ενδιαφέρον το ταξίδι αυτό σε όλους του συνέδρους και τα συνοδά μέλη, αφήνοντας τις καλύτερες των εντυπώσεων. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε την παρουσία-ση του Δρ. Αριστείδη Διαμαντή με θέμα «Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας και η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυ-τικού κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

«Περίπλους»

2 ο Συνέδριο Ναυτ ικής και Ταξ ιδ ιωτικής Ιατρ ικής

Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειαςκαι η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού

Ναυτικού κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο1

Του Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή

1 Διάλεξη, που παρουσιάστηκε στο Κάιρο, στο πλαίσιο του 2ου Συνεδρίου Ναυτικής- Ταξιδιωτικής Ιατρικής με διεθνή συμμετοχή, Αίγυπτος 24- 29 Μαρτίου 2010. Για περισσότερες λεπτομέρειες και βιβλιογραφικές αναφορές βλέπε στη δημοσιευμένη μελέτη μου με τίτλο “Η Υγειονομική Υπηρεσία του Π.Ν. κατά τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου και της συνέχισης του Αγώνα στη Μ. Ανατολή μετά την αποδημία του Στόλου”, Ναυτική Επιθεώρηση 2008; 563: 17- 31 (2ο Βραβείο μελέτης Ναυτικής Επιθεώρησης- Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, έτους 2007), της οποίας η διάλεξη αυτή αποτελεί μέρος αυτής.


τις ανάγκες των πληρωμάτων του Στόλου και των Ναυτικών Υπη-ρεσιών της ξηράς. Στην αρχή η νοσηλεία των ασθενών πραγματοποιούνταν στο Κο-τσίκειο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας από τους γιατρούς του ιδρύματος και την εποπτεία υγειονομικού αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, μια και οι περισσότεροι γιατροί επέβαιναν στα πολεμικά πλοία, που εκτελούσαν νηοπομπές και ναυτικές επι-χειρήσεις. Χρέη υγειονομικού επόπτη εκτελούσε ο Υποπλοίαρχος γιατρός Αναστασιάδης, η επιλογή του οποίου ως κατάλληλου για τη θέση αυτή είχε γίνει με γνώμονα, αφενός μεν λόγω της καταγωγής του από την Αίγυπτο, αφετέρου δε λόγω της καλής γνώσης της αρα-βικής και αγγλικής γλώσσας, προκειμένου να χρησιμεύσει ως σύν-δεσμος μεταξύ των ελληνικών, αγγλικών και αιγυπτιακών αρχών.Την περίοδο αυτή, μετά από αίτηση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού, θα εγκριθεί, από το Διοικητικό Συμβού-λιο του Κοτσίκειου Νοσοκομείου και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Παροικίας Μικέ Σαλβάγο, η παραχώρηση ανεξάρτητης πτέρυγας, για τη σύσταση Ναυτικού Νοσοκομείου, το οποίο θα ονομαστεί «Ναυτικόν Νοσοκομείον Αλεξανδρείας». Η αγαστή συνεργασία των υγειονομικών αξιωματικών με τα μέλη της Ελληνικής Παροικίας θα συντελέσει στη έγκαιρη και απρόσκοπτη λειτουργία του Ναυτικού Νοσοκομείου. Το Κοτσίκειο Νοσηλευτικό Ίδρυμα υπήρξε ένα από τα πρώτα νοσο-κομεία της Μέσης Ανατολής και το τέταρτο από χρονολογική σειρά ελληνικό νοσοκομείο, που ξεκίνησε να κτίζεται στις αρχές του 1923 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με χρήματα, που προέρχονταν από δωρεά του μεγάλου ευεργέτη και ιδρυτή Θεοχάρη Κότσικα, προς τιμή του οποίου δόθηκε το όνομα «Κοτσίκειον». Η λειτουργία του άρχισε το 1936 και σταμάτησε το Σεπτέμβριο του 1964 ύστερα από αναγκαστική πώλησή του στο αιγυπτιακό δημόσιο. Το νοσοκομείο αυτό, εκ των καλυτέρων της εποχής εκείνης, αποτέλεσε τη συνέχεια του νοσοκομείου «Άγιος Σωφρόνιος» (προς τιμή του Πατριάρχη Σω-φρόνιου Δ΄), που αντικατέστησε το «Νοσοκομείο των Γραικών», στο οποίο νοσηλεύονταν ανίατες περιπτώσεις και λειτουργούσε «Τμή-μα Λοιμωδών Νόσων». Το «Νοσοκομείο των Γραικών» αποτέλεσε τη συνέχεια του «Πατριαρχικού νοσοκομείου», που προήλθε από τη συνένωση των παλαιών «(ο)σπιταλίων του Αγίου Σάββα», δίπλα στη Μονή του Αγίου Σάββα, η οποία κατά το 18ο και 19ο αιώνα λειτούρ-γησε και ως Υγειονομείο και Λοιμοκαθαρτήριο. Όλα αυτά τα νοσο-κομεία αποτέλεσαν το «Ιστορικόν Ελληνικόν Νοσοκομείον Αλεξαν-δρείας» ή τη «Νέαν Αλεξανδρινήν Σχολήν», όπως χαρακτηριστικά την αποκάλεσε ο γάλλος φυματιολόγος Rist. Στο νοσοκομείο αυτό ο γιατρός Ζαγκαρόλας άρχισε τη λαμπρή του σταδιοδρομία, κατά τη διάρκεια της φοβερής επιδημίας της χολέρας, που ξέσπασε το καλοκαίρι του 1865, οργανώνοντας με θαυμαστή αυταπάρνηση τη νοσηλεία των χολεροβλήτων ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύ-ματος. Ο Ζαγκαρόλας δύο χρόνια μετά, το 1867, θα προβεί σε μια σειρά επιστημονικών ανακοινώσεων «περί των αποστημάτων του ήπατος». Ο ίδιος θα εφαρμόσει, για πρώτη φορά στην Αίγυπτο το 1878, στο Κοτσίκειο Νοσοκομείο, τη μέθοδο αντισηψίας του List-er. H φήμη, όμως, του Κοτσίκειου Νοσοκομείου της Αλεξάνδρειας στην παγκόσμια ιστορία της ιατρικής θα εξαπλωθεί από το Γερμανό ερευνητή γιατρό Robert Koch, ο οποίος θα ανακαλύψει το δονάκιο της χολέρας, το φθινόπωρο του 1883, όταν θα μεταβεί εκεί επικε-φαλής της γερμανικής αποστολής, προκειμένου να εργαστεί για το σκοπό αυτό. Το Δεκέμβριο του 1938 θα εντοιχιστεί μαρμάρινη πλά-κα στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο του νοσοκομείου σε ανάμνηση της ανακάλυψης αυτής. Την ανακάλυψη του αιτίου της χολέρας θα ακολουθήσει μια σειρά αξιόλογων μελετών των γιατρών του νοσο-κομείου πάνω στη δυσεντερία, στην πανώλη, στα αποστήματα του ήπατος, στην αμοιβάδωση, στη χολέρα, στον τύφο και στις οφθαλ-μικές παθήσεις, όπως το τράχωμα, που, την εποχή εκείνη, έπληττε τους κατοίκους της Αιγύπτου. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του Κοτσίκειου Νοσοκομείου αρ-κεί να σημειωθεί, ότι εκτός από την πτέρυγα του Ναυτικού Νοσοκο-μείου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο μεγάλο περίπτερο του νοσοκομείου με 250 κρεβάτια εγκαταστάθηκε το 1941 το Γενικό Στρατιωτικό Αυστραλιανό Νοσοκομείο και μετέπει-τα η Ελληνική Υγειονομική Στρατιωτική Υπηρεσία. Από τις 17 Απρι-λίου του 1941 έως στις 31 Δεκεμβρίου του 1944 θα νοσηλευτούν συνολικά 13.152 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες. Το «Ναυτικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας» στελεχώθηκε από μόνι-μους και έφεδρους γιατρούς του Πολεμικού Ναυτικού καθώς και από γιατρούς του Στρατού και της Αεροπορίας. Στη νοσηλευτική του δύναμη θα προστεθεί και μεγάλος αριθμός εθελοντριών Αδελ-φών Νοσοκόμων της Ελληνικής Παροικίας, οι περισσότερες από τις οποίες πήραν πτυχίο από τη «Σχολή Ελληνίδων Εθελοντριών Νο-σοκόμων Αλεξανδρείας» (ΣΕΕΝΑ), η οποία θα ιδρυθεί, για το σκοπό αυτό το 1942, μετά από πρόταση του έφεδρου Πλοιάρχου γιατρού, καθηγητή της Χειρουργικής, Παύλου Πετρίδη. Η διάρκεια της εκ-παίδευσης ήταν τρίμηνη με θεωρητική και πρακτική νοσηλεία επί ασθενών και τραυματιών, ενώ υποχρεωτική ήταν η παρακολούθη-ση μαθημάτων Γενικής Ιατρικής, Μικροβιολογίας και Υγιεινής, στο

τέλος δε της εκπαιδευτικής περιόδου «ειδική τριμελής υγειονομική εξεταστική επιτροπή» απένειμε τα πτυχία της αδελφής νοσοκόμου σε όσες κρίνονταν άξιες. Τόσο μεγάλη ήταν η προθυμία της προσέ-λευσης και ο ζήλος της μάθησης, ώστε αυτές που παρακολούθησαν τα μαθήματα στη Σχολή ανήλθαν σε 300, τον αριθμό. Ογδόντα νο-σοκόμες έλαβαν τα διπλώματά τους, που τους απένειμε η πριγκί-πισσα Φρειδερίκη, η οποία έθεσε το Σώμα υπό την προστασία της. Το έργο του Σώματος των Ελληνίδων Εθελοντριών Νοσοκόμων, επι-κεφαλής του οποίου τοποθετήθηκε η σύζυγος του Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας της Αλεξάνδρειας, Αργίνη Σαλβάγου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε αξιόλογο. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου οι εθελόντριες νοσοκόμες βρέ-θηκαν δίπλα στα κρεβάτια των ασθενών και τραυματιών με απα-ράμιλλη ευψυχία, καρτερία, αυταπάρνηση, στοργή και αφοσίωση προς τους πάσχοντες.Το νοσοκομείο λόγω της ποικίλης φύσεως των νοσημάτων ανέπτυ-ξε ειδικά τμήματα, στα οποία εργάστηκαν και επίστρατοι Αλεξαν-δρινοί Έλληνες γιατροί. Κατά την περίοδο της ακμής της λειτουρ-γίας του νοσοκομείου η δύναμή του ανήλθε σε 350 κρεβάτια, στα οποία νοσηλεύτηκαν όχι μόνον οι άντρες του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά και μεγάλος αριθμός τραυματιών του Στρατού και της Αερο-πορίας, που διακομίζονταν από τα πολεμικά μέτωπα του Ελ Αλαμέ-ϊν, του Τομπρούκ και της Βεγγάζης. Αξιοσημείωτη είναι η δράση της Χειρουργικής Κλινικής τόσο σε κλι-νικό όσο και σε εκπαιδευτικό επιστημονικό επίπεδο, Προϊστάμενος της οποίας υπήρξε ο Παύλος Πετρίδης, γιος του διακεκριμένου χει-ρουργού και ερευνητή γιατρού της Ελληνικής Κοινότητας της Αλε-ξάνδρειας, Αριστείδη Πετρίδη, ο οποίος μαζί με τους Καρτούλη και Βαλασόπουλο θα εγκαινιάσουν στις αρχές του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα μια εξαιρετικά γόνιμη επιστημονική περίοδο πάνω στη μελέτη των ενδημικών νοσημάτων της Αιγύπτου και στην αιτιο-λογική συσχέτιση της αμοιβάδωσης και των αποστημάτων του ήπα-τος, όπως αυτή αποδείχθηκε από τον Στέφανο Καρτούλη. Ο Παύλος Πετρίδης υπήρξε πεπειραμένος χειρουργός με βαθιά χειρουργική παιδεία, για το ερευνητικό του δε και επιστημονικό έργο τιμήθηκε από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο των Αθηνών με τον τίτλο του Έκτακτου Καθηγητή της Χειρουργικής. Διατηρούσε πλου-σιότατη επιστημονική βιβλιοθήκη και διηύθυνε την Α΄ Χειρουργική Κλινική του Κοτσικείου Νοσοκομείου, κατά τη διάρκεια δε του πο-λέμου η Ελληνική Κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή του απένειμε το βαθμό του εφέδρου Πλοιάρχου ιατρού του Πολεμικού Ναυτικού. Ο αδόκητος θάνατός του μετά τη λήξη του πολέμου, εξαιτίας εγκεφα-λικού επεισοδίου, υπήρξε απώλεια για την Ελληνική Παροικία της Αλεξάνδρειας και προξένησε βαθύτατη θλίψη στους συναδέλφους του Ναυτικού, με τους οποίους είχε συνεργαστεί. Στο Χειρουργικό Τμήμα του νοσοκομείου αναπτύχθηκαν δύο χει-ρουργεία, στα οποία έμπειροι και επιδέξιοι χειρουργοί του Ναυτι-κού, όπως ο Αγγελίδης, ο Αντωνάτος και ο Μαλαμίτσης, ο οποίος μετέπειτα εξελέγη Καθηγητής Ουρολογίας στο Αριστοτέλειο Πανε-πιστήμιο της Θεσσαλονίκης μαζί με το γιατρό του Στρατού Ξηράς Στραβελάκη εκτελούσαν χειρουργικές επεμβάσεις.Το έργο των Κλινικών υποστηρίχτηκε από την ικανοποιητική λει-τουργία των ιατρικών Εργαστηρίων και της Αιμοδοσίας, υπεύθυνος της οποίας τοποθετήθηκε ο Αιγυπτιώτης ομογενής γιατρός Κωστά-λας. Το Κοτσίκειο Νοσοκομείο, καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, τέθηκε στη διάθεση της Ελληνικής Αεράμυνας με επικεφαλής τον πρώην Διευθυντή της Αστυνομίας της Αλεξάνδρειας Ρεμανδά.Κατά τη χρονική περίοδο 1942- 1944 στο νοσοκομείο νοσηλεύτηκαν περί τους 8761 ασθενείς και τραυματίες, από τους οποίους οι 7024 υπηρετούσαν στο Ναυτικό, οι 1181 στο Στρατού και οι υπόλοιποι 556 στην Αεροπορία, ενώ Διευθυντές διατέλεσαν εκ περιτροπής, ανάλο-γα του χρόνου άφιξης και της αρχαιότητας, οι γιατροί Σταυριανόπου-λος, Αγγελίδης, Μπάκαλος, Τσακαλώτος και Ανδρικόπουλος.Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο γιατρός Ανδρικόπουλος, ως Διευθυντής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αλεξάνδρειας, κατέβαλε έντονες προ-σπάθειες για τη συμπλήρωση των ελλείψεων και αναγκών του, συστήνοντας μάλιστα Ωτορινολαρυγγολογικό, Νευρολογικό και Οφθαλμολογικό Τμήμα και ανέλαβε την πρωτοβουλία της οργάνω-σης μιας σειράς επιστημονικών διαλέξεων επί ποικίλων ιατρικών θεμάτων και ανακοινώσεων επί λίαν ενδιαφερουσών και σπανί-ων περιπτώσεων. Οι συνεδριάσεις αυτές πραγματοποιούνταν στη μεγάλη αίθουσα τελετών του Κοτσίκειου Νοσοκομείου καθώς και στην αίθουσα του Ιατρικού Συλλόγου της Αλεξάνδρειας «ο Ηρόφι-λος» με σκοπό την ανύψωση της επιστημονικής στάθμης των για-τρών του νοσοκομείου καθώς και των εκτός τούτου υπηρετούντων υγειονομικών αξιωματικών. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι όλες αυ-τές οι επιστημονικές εκδηλώσεις εντάσσονταν στο πλαίσιο μιας ιδι-ότυπης Ναυτικής Ιατρικής Εταιρείας, της οποίας προήδρευε πάντο-τε ο έφεδρος Πλοίαρχος γιατρός Παύλος Πετρίδης. Όλες οι διαλέ-ξεις και οι ανακοινώσεις τυπώνονταν με κάθε λεπτομέρεια σε ειδικά τεύχη «εις μνήμην των υπέρ Πατρίδος πεσόντων του Πολεμικού Ναυτικού» στην Αλεξάνδρεια και μοιράζονταν στους γιατρούς και των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων καθώς και στις Ιατρικές


Πάνω. Αριστερά: ΚΟΤΣΙΚΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ (φωτογραφία εποχής). Δεξιά: ΚΟΤΣΙΚΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ σήμερα. κάτω: Φωτογραφίες εποχής της Αλεξάνδρειας.

Εταιρείες των Αθηνών, της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου. Ανακοι-νώσεις, όπως «Γενικαί κατευθύνσεις εξετάσεως και γνωματεύσεως περί ικανότητος των πασχόντων εκ καρδιακών διαταραχών» (του Μπάκαλου), «Ο αυτοματισμός ως δεσπόζον σύμπτωμα εν τη καθ’ ημέραν νευρώσει» (του Παπαθανασίου), «Η πενικιλλίνη και αι θερα-πευτικαί αυτής ενδείξεις» (του Παπαδάμ), «Περίπτωσις πολλαπλών εξοστώσεων αμφοτέρων των κάτω άκρων» και «Επί ενδιαφερούσης περιπτώσεως πολυκυστικών νεφρών» (του Μαλαμίτση) καθώς και «Επί περιπτώσεως αγγειώματος της δεξιάς αμυγδαλής» (του Αντω-νάτου), παρέχουν μια μικρή μόνο γεύση της ιατρικής «κουλτούρας» της εποχής εκείνης και αποδεικνύουν την άρτια επιστημονική κα-τάρτιση των υγειονομικών αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού.Οι χρόνιοι χειρουργικοί ασθενείς διακομίζονταν σε ειδικά συμμαχι-κά νοσοκομεία, ενώ οι δύσκολες ορθοπαιδικές περιπτώσεις τραυ-ματιών τύγχαναν ειδικής συμπληρωματικής θεραπείας από ξένο ειδικό στρατιωτικό γιατρό, ο οποίος προσέρχονταν ανά τακτά χρο-νικά διαστήματα στο νοσοκομείο. Έτσι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, το Ναυτικό Νοσοκομείο έφτασε να θεωρείται το αρτιό-τερο από άποψη οργάνωσης και λειτουργίας από όλα τα ελληνικά στρατιωτικά νοσοκομεία στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί, ότι από τα πρώτα 60 κρεβάτια, κατά την αρχική φάση λειτουργίας του Ναυτικού Νοσοκομείου στην ειδικά διαρρυθμι-σμένη πτέρυγα του Κοτσίκειου νοσηλευτικού ιδρύματος, η δύναμη έφθασε στα 350 κρεβάτια νοσηλείας.Η άριστη οργάνωση του νοσοκομείου από το πρώτο ακόμη χρόνο της λειτουργίας του, η τάξη, η καθαριότητα και η ευπρέπεια, που χαρακτήριζε τους χώρους του σε συνδυασμό με την επιστημονική πληρότητα των γιατρών και νοσηλευτριών δίκαια επέσυραν το ζω-ηρό ενδιαφέρον της Ελληνικής Παροικίας και προκάλεσαν τα ευνο-ϊκά σχόλια των επισήμων, της Ηγεσίας και των συμμάχων. Από τους πρώτους, που επιθεώρησαν το νοσοκομείο και επισκέφθηκαν τους ασθενείς και τραυματίες, ήταν ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης Τσουδερός, οι Ναύαρχοι Σακελλαρίου, Καββαδίας και Δεμέστιχας, ο Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρ-νησης και Υπουργός Εθνικής Άμυνας Π. Κανελλόπουλος και πολλοί άλλοι. Ο τελευταίος σε επίσκεψη του στο νοσοκομείο εξέφρασε την ευαρέσκεια της πατρίδας με τα κάτωθι «Όσοι ίδρυσαν και εμό-χθησαν για τη γένεση και την λειτουργία του Νοσοκομείου τούτου, πρέπει να είναι υπερήφανοι ως Έλληνες, ηθικά ευδαίμονες ως άτο-μα, τιμημένοι αιώνια, εάν έπαυσαν να ζουν. Εδώ μέσα υπάρχει- έξω από την Ελλάδα- γη ελληνική και αιώνιος ελληνικός ορίζων. Υπάρχει καρδιά ανθρώπινη στην πιο ευγενικιά λειτουργία της. Οι ωραιότε-ροι παλμοί της ανθρωπίνης καρδιάς είναι εκείνοι που συντονίζο-νται, με τον πόνο, με την αρρώστεια, με την δυστυχία του πλησίον μας. Σήμερα -14 Νοεμβρίου 1942- επεσκέφθηκα το Νοσοκομείο τούτο, για να ιδώ τους Έλληνας τραυματίας της μεγάλης μάχης της Δυτικής Ερήμου, Ελληνόπουλα από την Ελλάδα και Ελληνόπουλα από την Αίγυπτο. Τα τελευταία συναγωνίστηκαν σε τόλμη, σε πολε-μικό μένος και σε ψυχική αρτιότητα τους συμπολεμιστάς των που έχουν έρθει από την σκλαβωμένη Πατρίδα. Το Νοσοκομείο τούτο, που τιμά την Ελλάδα, ετιμήθηκε- και η τιμή αυτή θα μείνη αιώνια- με το γεγονός ότι εδώ έτρεξε αίμα, επεδέθηκαν πληγές, καταπραΰνθη-καν πόνοι Ελλήνων που επολέμησαν και ενίκησαν ως στρατιώται της ενδόξου 8ης Βρεττανικής στρατιάς».Σε αυτό το νοσοκομείο θα παραλάβουν οι συγγενείς το νεκρό

σώμα του έφεδρου σημαιοφόρου οδοντίατρου Βασίλειου Ανα-στασίου από την Αλεξάνδρεια, που σκοτώθηκε, όταν το πλοίο του υπέστη επίθεση από γερμανικό αεροπλάνο, ενώ ανταπέδιδε ο ίδιος τους πολυβολισμούς. Για τον ηρωικό του θάνατο οι ομογενείς της Αλεξάνδρειας έγραψαν τα παρακάτω λόγια «Ο Ελληνικός κόσμος της Αλεξανδρείας και ιδιαιτέρως η μεγάλη μας αθλητική οικογέ-νεια θρηνεί τον θάνατον ενός εκλεκτού μέλους της παροικίας, του λαμπρού ανθρώπου, του πραγματικού αθλητού, οίος υπήρξε ο αείμνηστος Βασίλειος Αναστασίου…Ο Αναστασίου εμφανίζεται και καμμιά φορά στην Αλεξάνδρεια. Οι δικοί του τον βλέπουν με σκληρυμένα χαρακτηριστικά, ατσαλένιους μυς, αλλά πάντα με το χαμόγελο στο ωραίο του πρόσωπο. Είναι φανερό πως είνε ευχαρι-στημένος. Και τον ξαναχάνουν πάλι, χωρίς να γνωρίζουν που πάει, τι κάνει, πότε θα γυρίση. Ένα πρωί τους τηλεφωνούν να πάνε να τον παραλάβουν νεκρό εις το Νοσοκομείον. Μιά σειρά από σφαίρες του έχει χαράξει ένα στεφάνι στο πλατύ του μέτωπο. Μιά άλλη σειρά σφαιρών του έχει κομματιάσει το πλευρό. Αλλά το χαμόγελο δεν λείπει από τα χείλη του. Οι συγγενείς του κυττάζουν ερωτηματικά τον κυβερνήτη του. Κι αυτός κλαίει, κλαίει…και ψιθυρίζει ανάμεσα στους λυγμούς…-Σκοτώθηκε επάνω στο πολυβόλο του!!!» (από τα «Αρχεία της Αθλητικής Ενώσεως Ελλήνων Αλεξανδρείας», 2ος /1944).Λίγο μετά την έναρξη της λειτουργίας του Ναυτικού Νοσοκομείου Αλεξάνδρειας συστάθηκε η Ανωτάτη Ναυτική Υγειονομική Επιτρο-πή, με πρώτο Πρόεδρο τον Παύλο Πετρίδη και μέλη τους Χριστόφο-ρο Κυριακίδη και Θεόδωρο Σταυριανόπουλο, η οποία λειτούργησε σύμφωνα με τα πρότυπα της ΑΝΥΕ στον ελλαδικό χώρο και συνε-δρίαζε στο κτίριο του νοσοκομείου, παράλληλα δε λειτούργησε και Ναυτικόν Αναπαυτήριον, στο οποίο παρέμεναν για ανάρρωση οι εξερχόμενοι από το νοσοκομείο ασθενείς. Ιατρεία επίσης λειτούρ-γησαν στις ναυτικές φυλακές και στην εκ των ενόντων συσταθείσα Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, ενώ στο πρόσκαιρο Κεντρικό Προγυμνα-στήριο λειτούργησε Θεραπευτήριον δυνάμεως 15 κλινών, για τη νοσηλεία των διερχομένων ναυτών και πληρωμάτων των Ναυτικών Υπηρεσιών ξηράς, των οποίων η σοβαρότητα της κατάστασης της υγείας των δεν απαιτούσε νοσηλεία στο Ναυτικό Νοσοκομείο. Αξίζει να σημειωθεί, ότι κατά τη διάρκεια της συνέχισης του Αγώνα στη Μέση Ανατολή ο τότε Υποπλοίαρχος γιατρός Θεόδωρος Σταυ-ριανόπουλος, με επανειλημμένες αναφορές του προς τη στρατιωτι-κή και πολιτική Ηγεσία, πέτυχε την εξομοίωση των διακριτικών της στολής των υγειονομικών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού με αυτά των αξιωματικών αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στηριζόμενος στην ηρωική «μάχιμη» συμμετοχή των γιατρών σε όλα τα ναυτικά μέτωπα. Κλείνοντας την ομιλία μου, αντί επιλόγου, παραθέτω το σχόλιο του τότε Αρχηγού Στόλου, Ναυάρχου Καββαδία για τα στελέχη της Υγει-ονομικής Υπηρεσίας «Οι ιατροί μας, ως πάντοτε, ανεδείχθησαν πλή-ρως εις το ύψος της θέσεώς των, επί των πλοίων και των εν τη ξηρά Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων».

Ο Αριστείδης Γ. Διαμαντής είναι Διευθυντής του Κυτταρολογικού Ερ-γαστηρίου και του Γραφείου Μελέτης Ιστορίας Ελληνικής Ναυτικής Ια-τρικής καθώς και Τομεάρχης του Εργαστηριακού Τομέα του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Είναι αριστούχος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής και επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Ιστορίας της Ιατρικής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.


Όλα ξεκίνησαν από τους Βυζαντινούς που ήθελαν να προ-στατεύσουν τις θαλάσσιες οδούς της Αυτοκρατορίας από τους Άραβες, τους Τούρκους και τους πειρατές οι οποίοι αποτελούσαν μάστιγα για το θαλασσινό εμπόριο.

Η αυτοκρατορία ήταν αδύνατο να επιβιώσει χωρίς την πλημμυρί-δα των προϊόντων που καθημερινώς διακινούνταν και έφταναν και στην πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη. Η σωτηρία βρέθηκε στην ανακάλυψη ενός όπλου που εκτοξευόταν από μακριά και έτσι δεν δινόταν η ευκαιρία στους πειρατές να πλησιάσουν το πλοίο και να επιχειρήσουν το «ρεσάλτο» στο οποίο ήταν ακαταμάχητοι. Το «Υγρόν Πυρ» αποτελείτο από άγνωστα χημικά, ένα μίγμα νάφθας και άλλων εύφλεκτων υγρών. Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον έλ-ληνα μηχανικό Καλλίνικο από την Ηλιούπολη της Συρίας. Τα πλοία ήταν εφοδιασμένα με ειδικές συσκευές εκτόξευσης που αποκαλούν- ταν σίφωνες και είχαν επινοηθεί από τον Αθηναίο φυσικό Πρόκλο. Συγχρόνως με την εκτόξευση μεταδιδόταν και το πυρ στο υγρό μίγ-μα.Το υγρόν πυρ το οποίο έμεινε στην ιστορία να αποκαλείται ως «Ελ-ληνικόν Πυρ» στα γαλλικά «Feu Grec», αποτελούσε την μεγαλύτερη επαναστατική τομή της εποχής του στην κατά θάλασσα μάχη. Το πυροβόλο ήρθε αργότερα.Η λέξη πυροβόλο έχει ως πρώτο συνθετικό την λέξη «Πυρ», διότι λειτουργούσε με την πυρίτιδα, και ως δεύτερο συνθετικό το ρήμα «Βάλλω» διότι έβαλε (εκτόξευε) στερεά βλήματα, λίθινα και μεταγε-νέστερα σιδερένια.Η πρώτη γραπτή αναφορά περί πυρίτιδας στην Αγγλία διατυπώθη-κε το 1249 από τον επιστήμονα, φιλόσοφο, μοναχό Roger BACON (1214 - 92), ενώ η πρώτη απεικόνιση όπλου το οποίο χρησιμοποιού-σε πυρίτιδα εμφανίζεται στο «Milli-mete Manuscript» του 1327. Το χειρόγραφο αυτό βρίσκεται στην βιβλιοθήκη του CHRISTCHURCH της Οξφόρδης. Το πρωτόγονο όπλο ήταν ένα είδος κανονιού που έμοιαζε περισσότερο με φαρδύ βάζο.Δεν είναι εξακριβωμένο πότε και από ποιόν τοποθετήθηκε πρώτα κανόνι επάνω σε πλοίο. Το πιθανότερο είναι να χρησιμοποιήθηκε πρώτα από τους Ενετούς, οι οποίοι κυριαρχούσαν άλλωστε στη Μεσόγειο, επάνω στις Ενετικές Γαλέρες. Αναφέρεται ότι το 1378 βομβάρδισαν τον Αυστριακό λιμένα της ZARA και αργότερα κατέ-λαβαν το CATARO. Υπάρχουν προγενέστερες αναφορές περί κανο-νιοβολισμών στην θάλασσα και συγκεκριμένα το 1350, μεταξύ των

Αράβων της Τυνησίας και των επίσης Αράβων της Σεβίλλης, αλλά τα στοιχεία είναι αμφίβολα.Στην Βόρεια Ευρώπη περί τα τέλη του 14ου αιώνος και τις αρχές του 15ου, τα πλοία είχαν μεγαλώσει αισθητά. Οι λαοί εκεί μιμούμε-νοι τους Vikings ναυπηγούσαν τα πλοία με τις πλευρικές σανίδες τους σε κλιμακωτή άρμωση, αλλά το πρόστεγο και το επίστεγό τους πλώρα - πρύμα έγιναν ακόμη πιο ψηλά. Στην ουσία αποτελού-σαν προεκτάσεις του κυρίως σκάφους που υψώνονταν πάνω από το κύριο κατάστρωμα. Από αυτά οι στρατιώτες έριχναν βροχηδόν τα βέλη τους με τα τόξα και τις βαλλίστρες προς το εχθρικό πλοίο για να το εμποδίσουν να πλησιάσει και να αποτολμήσει «ρεσάλτο». Φυσικά το ίδιο έκαναν και οι αντίπαλοι. Εάν κάποιοι κατόρθωναν να πατήσουν στο κύριο κατάστρωμα του εχθρικού πλοίου βρίσκο-νταν περικυκλωμένοι και δέχονταν των καταιγισμό των βελών από τα «Κάστρα». Σ’ αυτά τα ασουλούπωτα καράβια πρόσθεσαν και ένα πανί Λατίνι στο μικρό τους άλμπουρο και έτσι τιμόνευαν καλλίτε-ρα. Επίσης άρχισαν να ναυπηγούν πλοία μόνον για πολεμική δρά-ση, δεν τα χρησιμοποιούσαν δηλαδή και για τη μεταφορά στρα-τευμάτων ή για το εμπόριο. Αυτή τη χρονική περίοδο συνέβη το σημαντικότερο γεγονός που άλλαξε δραματικά τη ναυτική τακτική και ενδεχομένως την παγκόσμια ιστορία. Η χρήση του πυροβόλου στην θάλασσα.Το 1410 στην Βόρεια Ευρώπη μπήκε το πρώτο κανόνι στο πλοίο «Christopher of the Tower». Όμως τα πυροβόλα ήσαν τόσο μικρά που μόνον ανθρώπους μπορούσαν να σκοτώσουν. Το μήκος τους και τον συνολικό όγκο τους τον καθόριζε ο διαθέσιμος χώρος για την παλινδρόμησή τους και βεβαίως ο αριθμός των ανδρών που το κινούσαν και το γέμιζαν. Με την πάροδο του χρόνου τα κανόνια μεγάλωσαν και ο αντικειμενικός σκοπός τους δεν ήταν πλέον να καταλάβουν το εχθρικό καράβι, αλλά να το βυθίσουν. Τα «βαρέα» πυροβόλα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στα πλοία, ιδίως ψηλά στα άλμπουρα και στον εξαρτισμό τους, αλλά σπάνια είχαν τη δυνατότητα να βυθίσουν κάποιο μεγάλο καράβι. Με λίγα λόγια, θα μπορούσε να λεχθεί ότι στη θάλασσα γινόταν ένας πόλε-μος φθοράς. Φυσικά δεν θα ήταν ενοχλητική και η περίπτωση να καταληφθεί ένα καράβι για να πουληθεί ως λεία πολέμου.Η σημασία του Στρατιώτη - Πολεμιστή (Man – at – Arms) που επέ-βαινε στο πλοίο για να πολεμά, έχασε το νόημά της, τώρα πλέον χρειαζόταν ο πυροβολητής, ο οποίος έπρεπε να συνδυάζει και τις

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ

Του Ηλία μεταξά | Οίκ. Αξ/τικού του Ε.Ν.


δύο ικανότητες, του Μαχητή και του Ναύτη. Τα καθήκοντα του ήταν πολύ πιο δύσκολα από τα αντίστοιχα του συναδέλφου του της ξηράς λόγω των διαφορετικών συνθηκών που δημιουργούσε το θαλάσσιο περιβάλλον. Εκτός από τις γνωστές περιβαλλοντικές επιρροές στη βολή που ήταν κοινές με τη βολή ξηράς, έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη και ο κυματισμός της θάλασσας, που προκαλού-σε κλυδωνισμούς του σκάφους και επηρέαζε πολύ την πρωτόγονη σκόπευση των καιρών.Αρχικά έβαζαν λίγα μικρά κανόνια στην κουβέρτα, τα οποία έρι-χναν πάνω από την κουπαστή. Ο Βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος ο 5ος ήταν ο πρώτος που έβαλε πάνω σε πλοία μεγάλα ναυτικά κα-νόνια, γι αυτό άλλωστε πολλοί ιστορικοί τον χαρακτηρίζουν ως τον πατέρα του αγγλικού ναυτικού. Το 1414 ναυπήγησε το «Holigost», 760 τόνων, με 6 πυροβόλα. Το 1420 έφτιαξε το «Jesus» 1.000 τόνων. Εάν κάποιοι ίσως αμφισβητούν τον τόσο βαρύ χαρακτηρισμό ανα-λογιζόμενοι και την επίδραση που είχαν στην εξέλιξη του ναυτικού ο Ερρίκος ο 8ος και ο Αλφρέδος ο Μέγας, το λιγότερο που μπορού-με να του πιστώσουμε είναι ότι ήταν ο πρώτος Άγγλος Βασιλιάς ο οποίος αντελήφθη και εξετίμησε την πραγματική αξία και χρήση του Ναυτικού.Το 1489 το «Regent» είχε 285 ελαφρά κανονάκια «χει-ρός» τύπου «Serpentine» με διαμέτρημα 1,5 ίντσας. Έρι-χναν σφαιρίδια βάρους 5,5 ουγγιών κατά των αγημάτων εμβολής. Πολλά από αυτά ήσαν προσαρμοσμένα στις κουπαστές και τα στριφογύ-ριζαν κατά παντός στόχου. Γύρω στα 1500 με την διαρ-κώς αυξανόμενη τοποθέτη-ση επί των πλοίων των με-γάλων κανονιών, άρχισε να διαφαίνεται ένας νέος τύπος ναυτικού πολέμου τον οποί-ον αποκαλούσαν με τον όρο «ναυμαχία» (naval fighting), σε αντιδιαστολή με τον μέχρι τότε σκέτο «μάχη» (fighting).H ναυτοσύνη και η μαχητικό-της ήταν δύο ιδιότητες που έστεκαν δίπλα-δίπλα, αλλά ήταν τελείως διακριτές επά-νω στον περιορισμένο χώρο του καταστρώματος του με-σαιωνικού πλοίου. Αλλά με τις τότε κρατούσες συνθήκες οι «Αξιωματικοί» της εποχής είχαν δυσκολίες να τις συν-δυάσουν.Ένα αγγλικό Galleon είχε περίπου 150 ναύτες, 30 πυ-ροβολητές και 70 στρατιώτες. Οι στρατιώτες έδιναν μάχη σαν κα-νονικό πεζικό, αλλά συγχρόνως επάνδρωναν και τα πυροβόλα. Οι ναύτες έκαναν τις ίδιες δουλειές αλλά συγχρόνως ταξίδευαν και το πλοίο. Στα ισπανικά πλοία, αντιθέτως, οι ναύτες ήταν άοπλοι και επομένως δεν λάμβαναν μέρος στη μάχη. Οι πυροβολητές χειρί-ζονταν μόνο τα κανόνια και οι στρατιώτες φύλαγαν φρουροί και συντηρούσαν τον οπλισμό τους ώστε να είναι έτοιμοι για τη μάχη.Οι στρατιώτες είχαν εκπαιδευθεί να πολεμούν στη στεριά με ένα συγκεκριμένο τρόπο και με τον ίδιο τρόπο πολεμούσαν και πάνω στα πλοία, αλλά εδώ υπήρχε μία βαρύνουσα ειδοποιός διαφορά. Κανείς δεν μπορούσε να κρυφτεί ή να το σκάσει την ώρα της μά-χης. Πάνω στο πλοίο δεν υπήρχε τρόπος διαφυγής, ή βούλιαζαν ή πέθαιναν, ξέχωρα ότι είχε καταντήσει παράδοση να ρίχνουν τους επιζήσαντες αιχμαλώτους στην θάλασσα.Το 1512 ο Ερρίκος ο 8ος κατασκεύασε σε χυτήριο στη Φλάνδρα (σημερινό Βέλγιο) μερικά μπρούντζινα πυροβόλα, λειόκαννα και εμπροσθογεμή. Αργότερα τα δοκίμασε στην Αγγλία κανονιοβο-λώντας μια σειρά από χωριατόσπιτα. Εντυπωσιάστηκε από την κα-ταστρεπτική ισχύ τους και διέταξε τους ναυπηγούς του να βρουν

κάποιο τρόπο να τα τοποθετήσουν πάνω σε πλοία. Ένας απ’ αυ-τούς, ο James BAKER, είχε την έμπνευση να βάλει τα βαρύτερα στα κατώτερα καταστρώματα για καλλίτερη ευστάθεια. Έκοψε μπου-καπόρτες (Gun-ports) στα εξωτερικά τοιχώματα του σκάφους οι οποίες άνοιγαν κατά τη μάχη για να ξεπροβάλλουν οι κάνες.Aργότερα τα αγγλικά κανόνια χυτεύονταν στο SUSSEX και θεω-ρούνταν τα καλλίτερα στον κόσμο. Με την μέθοδο της μπουκα-πόρτας κατάφεραν να έχουν πολύ περισσότερα κανόνια σε κάθε πλευρά, επιτυγχάνοντας μεγάλη ομοβροντία (broadside), εν αντι-θέσει με τα πελώρια «Ξύλινα Κάστρα» (πρόστεγο και επίστεγο) του παρελθόντος, τα οποία είχαν ένα μικρό αριθμό κανονιών στις μικρές επιφάνειες των καταστρωμάτων της πρώρας και της πρύ-μνης.Την ίδια εποχή το ισπανικό ναυτικό μέσα στην Μεσόγειο αποτελεί-το από κωπήλατες γαλέρες (Rowing Galleys). Είχαν όμως αντιγρά-ψει την αγγλική επινόηση με τις «μπουκαπόρτες» των κανονιών για εκείνα από τα πλοία τους, τα οποία επιχειρούσαν στον Ατλαντι-κό. Οι αγγλικές μπουκαπόρτες όμως ήταν μεγάλες και επέτρεπαν πολύ ευρύτερο τομέα βολής. Οι Ισπανοί, που ήταν οι κύριοι αντί-παλοι των Άγγλων εκείνον τον αιώνα, είχαν κατά πολύ μικρότερες

μπουκαπόρτες οι οποίες έμοιαζαν πιο πολύ με φιλιστρίνια.Ως προς αυτό το σημείο ο καθηγητής της ναυτικής ιστορίας LAUGHTON ισχυρίζεται ότι οι Ισπανοί είχαν διαφορετικές αντι-λήψεις περί ναυτικής τακτικής και στρατιωτικής τιμής. Πίστευαν ότι το κανόνι δεν ήταν και πολύ έντιμο και ηθικό όπλο ενώ θεω-ρούσαν περισσότερο αντρίκειο το ρεσάλτο με το ξίφος, καθώς και τα βέλη από τα «κάστρα» και τις «κόφες» των καταρτιών. Σ’ αυτού του είδους τον πόλεμο ήταν φοβεροί μαχητές. Συνήθως οι Άγγλοι κέρδιζαν το πλεονέκτημα του ανέμου και επέβαλλαν τη δική τους τακτική, η οποία φυσιολογικά συνίστατο στην τήρηση αποστά-σεως και καταστροφή του εχθρού στα όρια του βεληνεκούς των πυροβόλων.Συν τω χρόνω τα μεγάλα κανόνια απέκτησαν ωφέλιμο βεληνεκές περίπου 1/4 του μιλίου (460 μέτρα). Η μπουκαπόρτα κατάργησε τη βαλλίστρα (cross – bow) η οποία ήταν η κύρια αιτία που μέχρι τότε είχαμε περιγραφές ναυμαχιών που έκαναν λόγο για βροχές από βέλη. Το κανόνι από ένα αξεσουάρ μάχης, αναβαθμίσθηκε κατακόρυφα σε κύριο οπλισμό του πλοίου και για την εποχή της η μπουκαπόρτα υπήρξε ένα επαναστατικό επίτευγμα εφάμιλλο με

Στην απέναντι σελίδα: Απεικόνιση χρήσης του υγρού πυρός, στο χειρόγραφο Σκυλίτζη, Εθνική Πινακοθήκη Μαδρίτης. Σε αυτή τη σελίδα. Αριστερά: Πίνακας που παρουσιάζει πλοίο τύπου Γαλέρας. Δεξιά: Ο Ερρίκος ο 8ος, Βασιλιάς της Μ. Βρετανίας. Ο Ερρίκος ο 8ος κατασκεύασε σε χυτήριο στη Φλάνδρα μπρούντζινα πυροβόλα, λειόκαννα και εμπροσθογεμή.


την εφεύρεση της τορπίλης το 1875, που και αυτή με την σειρά της τότε θεωρήθηκε ως ένα επουσιώδες όπλο εναλλακτικό, σε σχέση με το πυροβόλο.Μία εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής και αυθεντία στα ναυτικά πράγματα, ήταν ο Ναύαρχος και Ιππότης Sir William Monson (1568 - 1643), βετεράνος από την καταστροφή της Αρμάδας το 1588. Kατά τον Ισπανικό Πόλεμο το 1591 είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και χρη-σιμοποιήθηκε ως κωπηλάτης στις ισπανικές γαλέρες. Μετά τον πό-λεμο φυλακίσθηκε για μικρό διάστημα για προδοσία και διαφθορά, όμως απολύθηκε και τοποθετήθηκε Ναύαρχος στη Μάγχη (Narrow Seas). Ήταν η σπουδαιότερη διοίκηση στα χωρικά ύδατα, υπαγό-μενη απ’ ευθείας στον Πρώτο Λόρδο του Ναυαρχείου. Ο Monson είχε συντάξει τότε τις προδιαγραφές που έπρεπε να πληρεί ο πυρο-βολητής στη θάλασσα. Ως κύριο προσόν είχε θέσει ότι έπρεπε να είναι καλός Πηδαλιούχος και επί πλέον να ξέρει να σκοπεύει κατά του εχθρού συνυπολογίζοντας τα «σκαμπανεβάσματα» του πλοίου.Ήταν μια πολύ δύσκολη εποχή για τα ναυτικά πράγματα, έπρεπε να γίνουν καινοφανείς και επαναστατικές αλλαγές χωρίς προγενέστε-ρη εμπειρία, χωρίς να θιγούν παραδοσιακές κρατούσες καταστά-σεις και όπως ανέκαθεν συμβαίνει και συμφέροντα. Πρωτίστως ο ναυτικός έπρεπε να γίνει μαχητής. Αυτό δεν ήταν δύσκολο, γιατί λόγω των απαίσιων συνθηκών στα πλοία έδινε συνεχώς μάχες για να επιβιώσει και είχε σκληραγωγηθεί τόσο πολύ ώστε να είναι ήδη μαχητής.Η μεγάλη πλειοψηφία των επιβαινόντων σε ένα πλοίο ήσαν στρα-τιώτες. Το 1512 το μεγάλο καράβι «Mary Rose» είχε 251 στρατιώ-τες, 120 ναύτες και 20 πυροβολητές. H εμφάνιση του πυροβόλου επιτάχυνε τη μετατροπή των στρατιωτών σε ναύτες και μέσα σε έναν αιώνα εξαφανίσθηκαν τελείως ως μόνιμα στελέχη του Πληρώ-ματος. Κατά κάποιον τρόπο επανεμφανίσθηκαν επί των πολεμικών πλοίων το 1755, αλλά με μια πιο σύγχρονη μορφή, ως πεζοναύτες (Marines).Το 1514 ο Ερρίκος ο 8ος για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη απειλή εκ μέρους της Ισπανίας, ναυπήγησε το πιο διάσημο και εξελιγμένο καράβι της εποχής του, το «Great Harry», τετρακάταρτο, 1.000 τόνων. Το 1539 το μετασκεύασαν και έκοψαν στα τοιχώματα του δύο σειρές κανονοθυρίδες για τα 21 μπρούντζινα εμπροσθογεμή πυροβόλα του, γιατί ήταν πολύ βαρειά για τα «Κάστρα». Επίσης είχε 122 μεσαία κανό-νια, πρωτόγονα οπισθογεμή, καμωμένα από χυτοσίδερο.Τα κανόνια ποτέ δεν ήσαν άφθονα, γι’ αυτό και τα πλοία δεν είχαν πάνω τους τον κανονισμένο αριθμό πυροβόλων που προέβλεπε η κλάση τους (Rate) στην οποία τα είχαν κατατάξει. Εκ των πραγμά-των ήταν υποχρεωμένα να πάρουν ότι υπήρχε διαθέσιμο. Ακόμη και εάν είχαν την δυνατότητα να επιλέξουν, επικρατούσε η αντίλη-

ψη ότι ανάλογα με το στόχο που ήθελαν να προσβάλλουν θα έπρε-πε να χρησιμοποιούν διαφορετικούς τύπους κανονιών. Δηλαδή, για να ακινητοποιήσουν ένα εχθρικό καράβι χρησιμοποιούσαν κα-νόνια μεγάλου βεληνεκούς, για καταστροφικό πυρ κανόνια μέσου βεληνεκούς, για να ξεκαθαρίσουν το εχθρικό κατάστρωμα από το αμυνόμενο πλήρωμά του, προτού κάνει «ρεσάλτο» το άγημα εμβο-λής, χρησιμοποιούσαν πυροβόλα μικρού βεληνεκούς κατά προσω-πικού, τα επονομαζόμενα «δολοφόνους». Το αποτέλεσμα ήταν ένα συνονθύλευμα μεγεθών πυροβόλων και διαμετρημάτων σφαιρών. Στα 1640 υπήρχαν στην ίδια πυροβολαρχία και στο ίδιο κατάστρω-μα ανακατεμένα πυροβόλα μέχρι και 7 διαφορετικά διαμετρήματα, οπότε και ο ανεφοδιασμός τους γινόταν ακόμη πιο δύσκολος.Μέχρι το 1650 σχεδόν όλα τα πυροβόλα ήσαν χυμένα με μπρούντζο διότι ήταν το καλλίτερο υλικό, ελαφρύτερο και πιο ανθεκτικό από τον σίδηρο, αλλά πολύ πιο ακριβό. Οι μέθοδοι της μεταλλουργίας, αλλά και ο τρόπος που χειρίζονταν τα πυροβόλα εκείνους τους και-ρούς δεν επέτρεπαν ταχύ και συνεχές πυρ. Επομένως οι ανταλλαγές κανονιοβολισμών μεταξύ πλοίων δεν διαρκούσαν πολλή ώρα. Στα Αγγλικά πλοία διέθεταν μόνον 35 σφαίρες (μπάλες) για κάθε κανόνι. Μετά από 100 χρόνια τα «Πλοία Γραμμής» που εκτελούσαν υπηρε-σία στην Μάγχη ήταν εφοδιασμένα με 60 μπάλες ανά πυροβόλο και όταν σάλπαραν για μακρύτερα ταξίδια στο εξωτερικό είχαν 80.Μετά το 1700 όλα τα μπρούντζινα κανόνια αντικαταστάθηκαν από τα φθηνότερα σιδερένια. Τα Βρετανικά σιδερένια ήσαν κατά πολύ πιο ανθεκτικά από όλων των άλλων ναυτικών της εποχής, γεγονός που αποδεικνυόταν πολύ σημαντικό προσόν δια την ταχυβολία τους. Ο τρόπος βολής περιοριζόταν σε γρήγορες βολές από πολύ κοντινή απόσταση σχεδόν χωρίς καθόλου σκόπευση. Μεμονωμέ-νες στοχευόμενες βολές δεν αποδεικνύονταν αποτελεσματικές, για-τί μία μόνο σφαίρα (μπάλα) δεν μπορούσε να βυθίσει, ούτε καν να προκαλέσει σοβαρές ζημίες στο εχθρικό πλοίο. Το 1740 απέδειξαν πειραματικά την ανωτερότητα της μεγάλης κανονόμπαλας και άρχι-σαν να ερευνούν τα ζητήματα τα σχετικά με την βαλλιστική.Κατά τη διάρκεια του επταετούς πολέμου (1756 - 63) οι Γάλλοι είχαν μεγάλα προβλήματα με τα κακοφτιαγμένα πυροβόλα τους. Τα έχυ-ναν σε μικρά και πρωτόγονα χυτήρια με διάφορα μέταλλα από τρεις διαφορετικούς φούρνους για να φτιάξουν ένα μόνο κανόνι που έρι-χνε μπάλες των 36 λιβρών. Όταν όμως έριχναν επί πολλή ώρα θερ-μαίνονταν γρήγορα. Τα κανόνια από ένα μέταλλο απλώς ράγιζαν αλλά εκείνα από διάφορα μείγματα εκρηγνύονταν με καταστροφι-κά αποτελέσματα για το πλήρωμά τους και τους υπολοίπους, ιδίως στα πολυάνθρωπα κλειστά χαμηλοτάβανα κανονιοστάσια. Πολλές φορές οι Γάλλοι σταματούσαν το πυρ και έτρεχαν να κρυφτούν φοβισμένοι από την επαπειλούμενη έκρηξη των πυροβόλων τους. Δεδομένου ότι η γαλλική λίμπρα ζύγιζε ελαφρώς περισσότερο από την αγγλική, η μπάλα την οποία έριχναν τα γαλλικά 36 - Pounders, δηλαδή τα συνηθισμένα κανόνια της εποχής, για τους γάλλους ζύ-γιζε 39 λίμπρες αγγλικές (17,72 κιλά). Αναμφίβολα ήταν και αυτός ένας επί πλέον δυσμενής παράγοντας ο οποίος επιβράδυνε τον ήδη αργό ρυθμό βολής τους.Τα ρωσικά, σουηδικά και αμερικανικά πυροβόλα ήταν εξαιρετικής κατασκευής. Οι βρετανοί λόγω των πολλών ταξιδιών και ασκήσε-ων ήταν σχεδόν τρεις φορές ταχύτεροι στην εκτέλεση βολής. Στα 1760 βελτίωσαν τις τεχνικές χυτηρίου και έπαυσαν να χύνουν κοί-λες (κούφιες) κάνες. Τις έχυναν συμπαγείς και μετά τις διάνοιγαν με υδροκίνητους τόρνους και αργότερα με ατμοκίνητους. Κατ’ αυτό τον τρόπο η διάμετρός τους ήταν πιο ακριβής με αποτέλεσμα να γίνεται καλλίτερη καύση της πυρίτιδας.Αυτή η νέα τεχνική συνέτεινε στην κατασκευή του εξαιρετικού πυ-ροβόλου «Carronade» στα 1770 από την «Carron Iron Founding & Shipping Company» στο FALKIRK της Σκωτίας. Από το όνομα της εταιρείας ονομάσθηκε και το κανόνι. Επρόκειτο για μια αρχική ιδέα από το 1759 του Αντιστράτηγου Robert Melville και κατ’ άλλους του Charles Gascoigne, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής της εταιρεί-ας τα έτη 1769-79. Ήταν ελαφρύ και χρειάζονταν λίγους άνδρες να το υπηρετούν. Το χρησιμοποίησαν αρχικά τα βρετανικά εμπορικά πλοία για να αμύνονται κατά των γάλλων και αμερικανών κουρ-σάρων. To Βρετανικό Ναυτικό ήταν απρόθυμο να το υιοθετήσει λόγω της κακής φήμης της εταιρείας. Τελικά το παρήγγειλε ο John Montagu όταν είχε διατελέσει Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου τα έτη 1771 - 82. Πάντως η καρονάδα, όπως μεταφράσθηκε στα ελ-ληνικά, απέδειξε την αξία της καθώς οι Γάλλοι επί 20 χρόνια δεν


τώτερα καταστρώματα των πλοίων τους. Αλλά κανόνια μεγαλύτερα από 150 mm (6 ίντσες), τα Βρετανικά 32 Λιβρών, ήταν πολύ βαρέα για παρατεταμένο και ταχύ πυρ. Οι Βρετανοί έβγαλαν τα τελευταία 42άρια τους στα 1780. Οι Γάλλοι κράτησαν τα 36άρια τους (σχεδόν 40 αγγλικές λίβρες) μέχρι τα 1820. Οι Αμερικανοί υιοθέτησαν το 42άρι το 1815. Εν αντιθέσει, οι Ολλανδοί και οι Σκανδιναβοί είχαν το 24άρι ως το βαρύτερο τους.Όσον αφορά την ακρίβεια της βολής και την εκπαίδευση, οι Βρε-τανοί παρά τις ανακαλύψεις πολλών νέων χωρών, τη δημιουργία αποικιών, τους πολυετείς πολέμους, κλπ, σπανίως έκαναν γυμνάσια πυροβολικού, λόγω του κόστους των πυρομαχικών. Το Ναυαρχείο επέτρεπε βολές μόνον στο 1/3 των κανονιών και για τους πρώτους 6 μήνες. Το 1807 μία ομοβροντία ενός «74αριού» κόστιζε 20 λίρες, 19 σελίνια και 5 πένες. Ενώ ο μηνιαίος μισθός του πλοιάρχου ανερ-χόταν στο ποσόν των 24 λιρών και 10 σελινίων.Αργότερα ο Sir Philip Broke στο «Shannon» είχε εισαγάγει την επι-σταμένη εκπαίδευση των πυροβολητών και την χρήση κάποιων

μπορούσαν να το παραγάγουν, έτσι οι Βρετανοί διατηρούσαν τα πρωτεία στα τέλη του 18ου αιώνος.Με την ίδια τεχνική ο James Watt έχυσε και διατρύπησε στο ερ-γοστάσιο Carron τον πρώτο κύλινδρο της ατμομηχανής του. Tα Carronades, παρά το ότι ήταν ελαφρά και κοντόκανα, έβαλαν σφαίρα μεγάλου διαμετρήματος. Εξετόπισαν από τα ανώτερα κα-ταστρώματα των Βρετανικών πλοίων τα μακρύκανα πυροβόλα που έβαλαν σφαίρες μικρού διαμετρήματος. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε την ισχύ πυρός στις ναυμαχίες κοντινών αποστάσεων, που ήταν και το δόγμα του Βρετανικού Ναυτικού. Με τον καιρό όλα τα κανόνια έγιναν ελαφρύτερα και αυξήθηκε η γόμωση της πυρίτιδας, οπότε αυξήθηκε το βεληνεκές και η διατρητική ικανότητα του βλήματος.Η επιλογή των διαμετρημάτων ανέκαθεν εποίκιλε. Η Βρετανία, Γαλ-λία, Ρωσία και Αμερική προτιμούσαν τα βαρέα πυροβόλα στα κα-

«οργάνων» σκοπεύσεως. Αυτές οι νεωτεριστικές πρωτοβουλίες ενέπνευσαν τις ιδέες για τη μελέτη και περαιτέρω ανάπτυξη της σύγχρονης πυροβολικής. Μέχρι την δεκαετία του 1820 η εξέλιξη του ναυτικού πυροβόλου υπήρξε αργή αλλά σταθερή, οι νέες τε-χνολογίες έμελλε να την επιταχύνουν.Το 1822 ο γάλλος στρατηγός Henri Paixhans, προερχόμενος από το όπλο του πυροβολικού, ανέπτυξε μια επιχειρηματολογία υπέρ των μικρών ατμοκίνητων θωρακισμένων πολεμικών πλοίων που θα έθεταν το ναυτικό στην πρωτοπορία των εξελίξεων. Προς αυτή την κατεύθυνση είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσουν ένα είδος κοί-λης(κούφιας) οβίδας από χυτοσίδηρο, γεμάτης πυρίτιδα που θα τρυπούσε το ξύλινο σκάφος του στόχου και θα εκρηγνύετο στο εσωτερικό του προκαλώντας φωτιά. Με ένα τέτοιο πρωτοπορια-κό όπλο σύντομα θα μπορούσαν να εκμηδενίσουν τη βρετανική

υπεροχή. Oι ιδέες του υιοθετήθηκαν εν μέρει, όσον αφορούσε την κατασκευή του κατάλληλου πυροβόλου (Shell - Gun), που θα έβα-λε τις νέες «οβίδες». Περί το 1830 οι βρετανοί και οι γάλλοι είχαν υιοθετήσει το ενιαίο διαμέτρημα και όλα τα πυροβόλα έβαλαν το ίδιο βλήμα των 30 ή των 32 λιβρών, τα δε κανόνια να είναι κατανε-μημένα στο κατάλληλο κατάστρωμα αναλόγως του βάρους τους.To 1830 το Βρετανικό Ναυτικό δημιούργησε τη Σχολή Πυροβολικού στο H.M.S. «Excelent» στο νησί WΗΑLΕ. Περί το 1850 τα Θωρηκτά διέθεταν μέχρι 10 πυροβόλα Shell-Guns τα οποία έβαλαν κοίλο βλήμα γεμισμένο με εκρηκτικό μίγμα. Τα εκρηκτικά βλήματα είχαν πολύ μεγαλύτερη καταστρεπτική ισχύ εναντίον πλοίων. Στις αρχές και μέχρι την τελειοποίηση των μεθόδων και υλικών αντιμετώπιζαν προβλήματα όπως αφλογιστία της θρυαλίδος και αστοχία των γεμι-σμάτων των βλημάτων τα οποία περιόριζαν την τακτική αξία τους. Ήταν όμως προφανές πως τελικά θα επικρατούσαν και θα προσδιό-ριζαν την ικανότητα του ναυτικού πυροβολικού στον ανατέλλοντα 20ο αιώνα.

7

2 3

4

1

Στην απέναντι σελίδα: Ομοίωμα πλοίου τύπου Βρετανικής Γαλέρας. Σε αυτή τη σελίδα: 1. Πυροβόλο «Carronade». 2. Άγαλμα του Roger Βacon στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Επιστήμονας, μοναχός, στα χειρόγραφά του οποίου, στα 1249, συναντάμε την πρώτη αναφορά για την πυρίτιδα. 3. Προσωπογραφία του Βασιλιά Ερρίκου του 5ου της Μεγάλης Βρετανίας. Ήταν ο πρώτος που έβαλε πάνω σε πλοία μεγάλα ναυτικά κανόνια. 4. Γκραβούρα του 1860 η οποία παρουσιάζει το Great Harry το οποίο ναυπήγησε ο Βασιλιάς της Μ. Βρετανίας Ερρίκος ο 8ος. Το 1539 το μετασκεύασαν και έκοψαν στα τοιχώματα του δύο σειρές κανονοθυρίδες για τα 21 μπρούντζινα εμπροσθογεμή πυροβόλα του, γιατί ήταν πολύ βαρειά για τα «Κάστρα». Επίσης είχε 122 μεσαία κανόνια, πρωτόγονα οπισθογεμή, καμωμένα από χυτοσίδηρο.


Ε

ΠΑΝΑγΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ Της Μαριλένας Σταμούλη | Μέλους του Ν.Μ.Ε.

...Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής, από παλαιούς

λησμονημένους χρόνους, ευρίσκετο κτισμένον το εξωκ-

κλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας. ...Ο βορράς

μαίνεται και βρυχάται ανά το πέλαγος το απλωμένον

μαυρογάλανον και βαθύ, το κύμα λυσσά και αφρίζει

εναντίον του βράχου. Κι ο βράχος υψώνει την πλάτην

του γίγας ακλόνητος, στοιχειό ριζωμένο βαθιά στην

γην, και το ερημοκκλήσι λευκόν και γλαρόν, ως φω-

λιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του. …Τον

άλλον καιρόν ήρχοντο, συνήθως την άνοιξιν, γυναίκες

ναυτικών και θυγατέρες, κάτω από την χώραν, με σκο-

πόν ν’ ανάψουν τα κανδήλια, και παρακαλέσουν την Πα-

ναγίαν την Κατευοδώτραν να οδηγήση και κατευοδώση

τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας

των... ήρχοντο να ικετεύσουν δια τ’ αδελφάκια των που

εθαλασσοπνίγοντο δι’ αυτάς, δια να τις φέρουν προι-

κιά από την Πόλιν, στολίδια από την Βενετιάν, κειμή-

λια από την Αλεξάνδρειαν. Η νυκτερινή αύρα εσύριζεν

εις τα δένδρα, και οι λογισμοί των γυναικών επετούσαν

μαζί της, κ’ έστελλαν πολλάς ευχάς εις τα κατάρτια, εις

τα πανιά και εις τα εξάρτια των καραβιών...

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης


Οι ναοί που έχουν αφιερωθεί στην Παναγία σε όλες τις χριστιανικές χώρες του κόσμου είναι απειράριθ-

μοί. Περίλαμπρες εκκλησίες, μοναστήρια και ταπεινά ξωκλήσια αντικατοπτρίζουν όλη την ευλάβεια και τον σεβασμό των πιστών προς το Πρόσωπό Της. Στην υμνο-γραφία, στην αγιογραφία και στη λειτουρ-γική παράδοση της Εκκλησίας η μορφή της είναι ένα σύμβολο αγάπης, παρηγο-ριάς και δύναμης. Ξεχωριστή θέση κατέ-χει και στη ζωή των Ελλήνων, γεγονός που φαίνεται και από τις επτακόσιες περίπου επωνυμίες που υπάρχουν προς τιμήν της. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζουν οι ονομασί-ες που έχουν αποδώσει οι ναυτικοί μας με την βαθιά πίστη τους: Ακρωτηριανή, Αρμε-νοκρατούσα, Γιαλούσα, Γλυκοκυματούσα, Γοργόνα, Θαλασσινή, Θαλασσίτρα, Θαλασ-σομάχισσα, Θαλασσομαχούσα, Πελαγο-νίτισσα, Ταξιδιάρα, Βαρκού, του Βράχου, Γαλανή, Γαλανούσα, Κανάλα, Πελαγιανή, Παναγία της άμμου, Κατευοδώτρα. Ονο-μασίες που έχουν δοθεί είτε από τον τρόπο που βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, είτε από ιδιαίτερες παραδόσεις και θρύλους, είτε από τις προσευχές, τις παρακλήσεις και τις ευχαριστίες των ναυτικών μας και των οικογενειών τους για τη βοήθεια στο σκληρό και επικίνδυνο επάγγελμά τους και τα αναρίθμητα θαύματά Της. Οι αγώνες του λαού μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με

την παρουσία και την συνδρομή Της ενώ ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, θέλοντας να δείξει τη συνεχή της προστα-σία για τους θαλασσινούς μας, γράφει: ….Η Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην πο-διά της. Τη Σίκινο, την Αμοργό και τ΄ άλλα τα παιδιά της…

Η Παναγία η Καβουράδαινα στη Λέρο είναι ένα γραφικό εκκλησάκι χτίσμένο μέσα σε μια βραχώδη σχισμή. Σύμφωνα με την πα-ράδοση ένας ψαράς βρήκε εδώ την εικόνα της Παναγίας, μαγκωμένη στις δαγκάνες ενός καβουριού. Η Παναγία η Γοργόνα είναι ένα μικρό εκ-κλησάκι χτισμένο πάνω σε ένα βράχο στο γραφικό ψαροχώρι Σκάλα Συκαμνιάς και πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εικό-να που παρουσιάζει την Παναγία με ουρά γοργόνας. Την εικόνα έχει φιλοτεχνήσει λαϊκός ζωγράφος και ο μεγάλος πεζογρά-φος μας Στρατής Μυριβήλης της έχει αφι-ερώσει το ομότιτλο μυθιστόρημά του. Χτί-στηκε το 1916 όταν στην περιοχή εγκατα-στάθηκαν πρόσφυγες από τα Μοσχονήσια.……Απόμεινε μια παράξενη ζουγραφιά πάνω στον τοίχο της μικρής εκκλησίας. Στέκεται κει ως τα σήμερα, μισοσβησμέ-νη από τον αγέρα και το αλάτι της θάλασ-σας και είναι μια Παναγιά, η πιο αλλόκοτη μέσα στην Ελλάδα και σ όλο τον κόσμο της χριστιανοσύνης. Το κεφάλι της είναι έτσι

όπως το ξέρουμε από τις τοιχογραφίες της Πλατυτέρας. Πρόσωπο μελαχρινό, ψι-λοσήμαδο, συσταζούμενο στην έκφρασή του. Έχει στρογγυλό πηγούνι, μυγδαλωτά μάτια και μικρό στόμα. Έχει βυσσινί μα-φόρι ως το κούτελο, έχει και το κίτρινο τ’ αγιοστέφανο γύρω στο κεφάλι….. Από την μέση και πέρα είναι ψάρι με γαλάζια λέπια και στα χέρια της βαστά ένα καράβι από τη μια, κι από την άλλη ένα τρικράνι σαν αυτό που κρατά στο χέρι ο αρχαίος θεός της θάλασσας ο Ποσειδώνας.

Η εικόνα της Παναγίας Κανάλας αναδύθη-κε από το νερό, στο κανάλι, στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κύθνου και Τζιάς. Μια έναστρη νύχτα κάποιοι ψαράδες ενω τρα-βούσαν τα παραγάδια τους αντίκρισαν ένα φως που έλαμπε δυνατά και, καθώς πλη-σίασαν, το είδαν να βγαίνει μέσα από το βυθό σαν πύρινη φλόγα και πλάι του ένα πλατύ ξύλο. Ανέσυραν το ξύλο και η Πα-ναγιά, παρουσιάστηκε ζωγραφισμένη εκεί πάνω του. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Σύμφωνα με την παράδοση η αυτοκράτει-ρα του Βυζαντίου Ευδοκία, στο ταξίδι της εξορίας της για την Αφρική, αντιμετώπισε με το πλοίο της μεγάλη καταιγίδα. Ζήτησε τότε την βοήθεια της Παναγίας και έκανε τάμα αν γαληνέψει η θάλασσα να χτίσει μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία.

ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ


Πράγματι το πλοίο άραξε σώο στην απάνε-μη παραλία της Κρήτης και η αυτοκράτει-ρα άρχισε να οικοδομεί τον Βυζαντινό ναό, που ονόμασε Παναγία Αγία Γαλήνη. Η εικόνα της Παναγίας Θαλασσσομαχού-σας, ένα αριστούργημα των αρχών του 13ου αιώνα, αποδίδεται σε ζωγράφο από την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την πα-ράδοση η εικόνα είχε ριχτεί στη θάλασσα κατά την περίοδο της εικονομαχίας για να διαφυλαχθεί και να σωθεί από τη μανία των διωκτών. Την ονομασία «θαλασσομα-χούσα» η εικόνα την οφείλει στο γεγονός ότι πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στην Ιερά Μονή Στροφάδων Ζακύνθου χωρίς να καταστραφεί. Θαλασσομαχούσα την είπαν ακόμα, επειδή οι μοναχοί όταν επρόκειτο να ταξιδέψουν έριχναν λίγο λάδι από το καντήλι της για να γαληνέψει η τρικυμι-σμένη θάλασσα.Ο ναός της Παναγίας Θαλασσίτρας, προ-στάτιδας του νησιού και των ναυτικών της Μήλου, χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Πάνω από την πόρτα του ναού διακρίνεται το οικόσημο των Ενετών ευγενών Κρίσπι ενώ οι εικόνες που κοσμούν την εκκλησία είναι έργα του Εμμανουήλ Σκορδίλη του Κρητός και των μαθητών του.Στην Άνδρο, το εμβληματικό ξωκκλήσι της Παναγιάς Θαλασσινής, χτίστηκε πριν από 100 χρόνια και δεσπόζει πάνω στον βράχο, στο λιμάνι της χώρας. Χαρακτηριστικά ανα-φέρεται από τον ποιητή Νίκο Καββαδία …Άγιε Νικόλα φύλαγε και Αγιά Θαλασσινή…Η Παναγία η Γάλαξα η Θαλασσοκρατούσα, προστάτιδα του ιστορικού Γαλαξιδιού, εί-ναι εκείνη που τη βοήθειά της επικαλείται κάθε Γαλαξιδιώτης. Καθοριστική εξέλιξη για την επιτυχία της επανάστασης είχε η απόκρουση στο μπου-γάζι των Σπετσών της Οθωμανικής Αρμά-τας που αποτελείτο από 70 θηριώδη ντε-λίνια κατάφορτα με στρατό και από άλλα συνοδευτικά πλοία, και που εμφανίσθηκε απειλητικά στις 8 Σεπτεμβρίου 1822, ημέ-ρα του εορτασμού της γέννησης της Πανα-


1 2

3


την Κρήτη και την Μικρά Ασία. Τον δεκα-πενταύγουστο του 1940 πάλι άναψε εκεί η φλόγα της πίστης και της ελευθερίας μετά τον τορπιλισμό της Έλλης στο λιμάνι του νησιού. Από τα αμέτρητα αναθήματα που υπάρχουν στο ναό της Μεγαλόχαρης ιδιαίτερη συγκίνηση προκαλεί ένα κα-ντήλι από το οποίο κρέμεται ομοίωμα κα-ραβιού με ένα ψάρι σφηνωμένο στο πλάι του. Είναι το τάμα του πληρώματος ενός πλοίου που κινδύνεψε στον ωκεανό από ρήγμα στα ύφαλά του και επικαλέσθηκε την βοήθεια της Παναγίας. Όταν έφθασαν σε κοντινό λιμάνι βρήκαν στα ύφαλα του πλοίου σφηνωμένο ένα μεγάλο ψάρι που είχε φράξει το ρήγμα. ...σαν να πήδηξε και να στηλώθηκε πάνω στον θαλασσόβραχο του αιγαιοπελαγίτι-κου νησιού μια καινούργια ελληνική θεό-τητα που έδεσε με τον πιο θαυμαστό τρό-πο όλες τις εποχές και όλο το νόημα της φυλής, μιας φυλής που ζει και αγωνίζεται με τα στοιχειά και με τις φουρτούνες του κόσμου, η μισή στην στεριά και η μισή στην θάλασσα…

γίας μπροστά από τις Σπέτσες διασπώντας τον Ελληνικό στόλο. Είναι άξια απορίας η αποτροπή της απόβασης στον νησί. Διά-φορες διηγήσεις λένε ότι οι αμυνόμενοι έβαλαν ναυτικά κόκκινα σκουφιά σε κάτι φυτά ενώ άλλες λένε ότι άνθισαν κόκκινα λουλούδια εκείνη την κρίσιμη ώρα. Ό,τι και αν έγινε πάντως το βέβαιο είναι ότι οι Οθω-μανοί παραπλανήθηκαν, νόμισαν ότι υπήρ-χε πολύς στρατός στο νησί και δίστασαν να αποβιβασθούν. Ο λαός των Σπετσών απο-δίδει τη νίκη στην βοήθεια της Παναγιάς της οποίας το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι βρίσκεται στο μυχό του παλιού Λιμανιού και ονομάσθηκε Παναγιά Αρμάτα.Η εύρεση της εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου τον Ιανουάριο του 1823 στην Τήνο θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι για τον τι-τάνιο αγώνα του λαού μας. Ο Μιαούλης και ο Κανάρης ήρθαν στο νησί για την προσκυ-νήσουν. Ο Κολοκοτρώνης ήρθε το 1838 με το τάμα του και ο Νικηταράς το 1848. Κάτω από τους θόλους του ναού αυτού πάρθη-καν μεγάλες αποφάσεις για τους αγώνες καθώς και για την περίθαλψη των προ-σφύγων που κατέφυγαν εκεί από τα Ψαρά,

ΒΙΒΛΙΟγΡΑΦΙΑ 1. Ιερέως Κ. Γονίδη, «Παναγιά Κανάλα». 2. Ν. Α. Κεφαλληνιάδη, «Η λατρεία της Παναγίας στα ελληνικά νησιά». 3. www.lambis.gr, Ιστοσελίδα Δήμου Λάμπης. 4. Ζωή Α. Μυλωνά, H ιερά Μονή Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου. 5. www.myriobiblos.gr «Το αγνάντεμα» Αλέξαν-δρου Παπαδιαμάντη. 6. www.wikipedia.org. 7. «Θεού Μητέρα Παναγία», Έκδοση Λεοντείου Λυκείου, 2005. 8. www.xfe.gr Ιστοσελίδα Χριστιανικής Φοιτητικής Ένωσης. 9. Περιγραφή της ευρέσεως της Θαυματουργού Εικόνας της Ευαγγελίστριας, Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου, 2001. 10. Οδυσσέας Ελύτης «Τα ρω του έρωτα». 11. www.panag-ia-galaxa.gr. 12. Στρατή Μυριβήλη «Η Παναγιά η Γοργόνα» Εκδόσεις Εστία . 13. ΕΥΠΛΟΙΑ: e-περιοδικό του Δυτικού Αιγαίου.


1. Παναγία η Θαλασσομαχούσα. 2. Παναγία της Τήνου. 3. Παναγία η Θαλασ-σινή στην Άνδρο. 4. Η εικόνα της Παναγίας της Τήνου. 5. Παναγία Θαλασσί-τρα. 6. Παναγία η γοργόνα.

4

5

6


Διάβασα πριν από μερικά χρόνια το βιβλίο «Το μαντολίνο του Λοχαγού Corelli» (γυρίστηκε και κινηματογραφικό έργο) στο οποίο αναφέρεται ότι οι Ιταλοί λοχαγοί Corelli και Apollonio με τις πυροβολαρχίες τους επέ-φεραν σοβαρά πλήγματα στα πλοιάρια των Γερμανών το Σεπτέμβριο του

1943 που ορμώμενα από το Ληξούρι επιχειρούσαν να καταλάβουν το Αργοστόλι.Διατελέσας Ναυτικός Ακόλουθος στην πρεσβεία της Ρώμης πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο (Στρατιωτικός Ακόλουθος ο αγαπητός φίλος Συνταγματάρχης Λάζαρης) δεν συνάντησα κανέναν Αξιωματικό του Ιταλικού Στρατού με το όνομα Corelli.Συνάντησα όμως και συνεδέθην με τον Αντιστράτηγο Apollonio, αγαπητό φίλο του Λάζαρη από την εποχή του πολέμου (Corelli και Apollonio ήταν ένα και το αυτό πρόσωπο).Τελικώς μετά την επικράτηση των Γερμανών πολλοί Ιταλοί (μεταξύ τους και ο Apollonio) σύρθηκαν για εκτέλεση.Ο Apollonio στάθηκε πολύ τυχερός αφού τραυματίσθηκε καλυφθείς δε από ένα νεκρό Λοχία, διασώθηκε από μια ελληνική οικογένεια (ιατρού) και κατέφυγε στα βουνά.Οι Γερμανοί μετά την συντριβή και σφαγή της Ιταλικής Μεραρχίας, έδωσαν αμνη-στία στους Ιταλούς που θα συνεργάζονταν με τις Γερμανικές Στρατιωτικές Αρχές.Πολλοί Ιταλοί, μεταξύ των οποίων ο Apollonio, με την προτροπή Ελλήνων Αντι-στασιακών, επέστρεψαν από τα βουνά και παρά το μίσος τους προς τους Γερμα-νούς πλαισίωσαν διάφορες μονάδες.Την πολεμική αυτή περίοδο το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής είχε σχηματίσει ομάδες σαμποτέρ-αλεξιπτωτιστών οι οποίες με τη δράση τους επέφε-ραν μεγάλες καταστροφές στις Γερμανικές Δυνάμεις κατοχής (ανατίναξη γέφυρας Γοργοποτάμου, κλπ). Μία από τις ομάδες αυτές με μεγάλη δράση ήταν η ομάδα του γενναίου Εφέ-δρου Ταγνατάρχη Θέμη Μαρίνου που την αποτελούσαν ο Θέμης Μαρίνος, ο Αν-θυπίλαρχος Γιάννης Λάζαρης, ο αεροπόρος Αλέκος Γαρδέλης (ο αγαπητός μου συμμαθητής και φίλος μετέπειτα Επισμηναγός και Δήμαρχος Αμαρουσίου) και ο αεροπόρος Χαμπέρης.Στο σημείο αυτό τη συνέχεια της ιστορίας θα δώσω στο σημείωμα που είχε την καλοσύνη να ετοιμάσει ο μοναδικός επιζών από τους σαμποτέρ της εποχής εκεί-νης, ο αγαπητός μου Εφ. Ταγμ Θέμης Μαρίνος (Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας, Βρε-τανικά ΜΒΕ, ΜC):«Ο Λοχαγός Apollonio ήταν μεταξύ των Ιταλών που σύρθηκαν για εκτέλεση από τους Γερμανούς μετά την επικράτησή τους στην Κεφαλονιά, τον Σεπτέμβριο του 1943.Ο Apollonio επέζησε και διέφυγε στα βουνά μαζί με πολλούς συμπατριώτες του. Όταν αργότερα οι Γερμανοί τους έδωσαν αμνηστία, επέστρεψαν και παραδόθηκαν στον εχθρό. Ο Αpollonio ανέλαβε προστάτης και αρχηγός των συμπατριωτών του, οι οποίοι αφού δήλωσαν αναγκαστικά πίστη στους Μουσολίνι και Χίτλερ, τοποθε-τήθηκαν σε διάφορες υπηρεσίες. Ο Apollonio επέστρεψε στο ιταλικό πυροβολι-κό, ως διοικητής του, αλλά υπό στενή γερμανική παρακολούθηση.Όταν, τον Ιούνιο του 1944, εγκατέστησα το αρχηγείο της Συμμαχικής Στρατιωτι-κής Αποστολής, της οποίας ηγούμην στο Αργοστόλι (Μαρίνος, Λάζαρης, Γαρδέ-λης, Χαμπέρης) ύστερα από έρευνα πληροφορήθηκα ότι ο Apollonio είχε φιλο-συμμαχικές τάσεις, οπότε κατόπιν μυστικών επαφών του συνεργάτη μου, Ηλία Γκίμη, του γραφείου Νομομηχανικού, προσπαθούσα να κλείσω συνάντηση μαζί του εντός της πόλεως, με δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Η συνάντηση ήταν εκ-πληκτικά επιτυχής και συγκινητική για εμέ όταν αντίκρισα τον Ιταλό Λοχαγό με τον υπασπιστή του να στέκονται προσοχή και να με χαιρετούν στρατιωτικά, ιδί-ως διότι είχα λάβει μέρος στο μέτωπο της Αλβανίας. Έφερα στολή εκστρατείας και ήμουν ένοπλος. Ανοίξαμε χάρτες και ο Apollonio μου έδειξε τις θέσεις των γερμανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων, των επάκτιων οχυρών και τον εξοπλι-σμό τους, των θαλάσσιων ναρκοπεδίων και της αντιαεροπορικής άμυνας. Επίσης μου επέδειξε τις θέσεις του Ιταλικού πεδινού πυροβολικού. Μου εξήγησε το όλο γερμανικό σύστημα άμυνας του νησιού και τα γερμανικά σχέδια, προσθέτοντας ότι θα με τηρούσε ενήμερο για τα συζητούμενα στις συσκέψεις αξιωματικών, που γίνονταν κάθε Σάββατο. Για λόγους ασφαλείας δεν θα είχαμε συνάντηση και όρισε σύνδεσμό του με την Αποστολή, τον υπασπιστή τον υπολοχαγό de Roberto. Το σύστημα δούλεψε ικανοποιητικά.Δεύτερη φορά συναντήσεως μας με τον Apollonio ήταν κατά τις ημέρες αποχω-ρήσεως των Γερμανών από το νησί, όταν ανέλαβε υπευθύνως την παρεμπόδιση ανατινάξεως της δημόσιας υποδομής και κυρίως της ανατινάξεως του λιμένα του Αργοστολίου όπου ενήργησε θαρραλέα και κεραυνοβόλα, με άριστο αποτέλεσμα. Το λιμάνι και η πόλη του Αργοστολίου σώθηκαν από την καταστροφή, όπως και οι φάροι ναυσιπλοΐας στον κόλπο του Αργοστολίου.Προς αναγνώριση των υπηρεσιών του προς το Συμμαχικό αγώνα, όπως και των συνεργατών του, μπόρεσα να εξασφαλίσω, παρά τις αντιρρήσεις του Γενικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής, την τιμητική αποχώρηση των Ιταλών από την Κεφαλονιά, τον Νοέμβριο του 1944, ενόπλως με τη σημαία τους. Όχι ως αιχμα-λώτων πολέμου ούτε βέβαια ως συμμάχων».

Θ. Μαρίνος

Το μαντολίνο του λοχαγού Corelli και ο στρατηγός Apollonio

Του Αντιναυάρχου Δ. Δούση Π.Ν. ε.α.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΤο μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι, louis de Bernieres, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2001, Μετά-φραση Μαρία Αγγελίδου

Ο Louis de Bernieres είναι Βρετανός, γεννη-μένος στο Λονδίνο το 1954, το όνομα του όμως είναι γαλλικό καθώς η καταγωγή του είναι Νορ-μανδική. Εργάστηκε ως μηχανικός, κηπουρός, στρατιωτικός, δάσκαλος κ.α. και έζησε ένα διά-στημα στην Λατινική Αμερική, απ’ όπου εμπνεύ-στηκε άλλα έργα του. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε στην Αγγλία (Minerva Editions, 1995) και αποτέλεσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία, καθώς παρέμεινε στη λίστα των best sellers για δύο χρόνια. Η πλοκή του βιβλίου βα-σίστηκε σε μια πραγματική ιστορία που έζησε ο λοχαγός πυροβολικού ‘Αμος Παμπαλόνι, 90 χρο-νών πια όταν γυρίστηκε η ταινία.

Η ΤΑΙΝΙΑΤίτλος: Captain Corelli’s Mandolin Κυκλοφορία: 17 Αυγούστου 2001 Σκηνοθεσία: John MaddenΠαραγωγοί: Kevin Loader και Mark Huffam, Universal Studios Σενάριο: Shawn Slovo Μουσική: Paul Englishby, Stephen WarbeckΔιευθυντής Φωτογραφίας: John Toll Ενδυματολόγος: Alexandra Byrne Χώρα Παραγωγής: Μ. Βρετανία Γλώσσα: Αγγλικά Διάρκεια: 131’

Η ΙΣΤΟΡΙΑ Στο όμορφο νησί της Κεφαλονιάς, η κόρη του γιατρού, η Πελαγία είναι αρραβωνια-σμένη με ένα νεαρό ψαρά, τον Μαντρά. Όταν οι Ιταλοί, το 1941, καταλαμβάνουν το νησί, ο ψαράς μπαίνει στην Αντίσταση ενώ το σπίτι του γιατρού επιτάσσεται για να μείνει εκεί ο λοχαγός Antolio Corelli. Ο Corelli είναι πολιτισμένος, εύθυμος, αγαπά τη μουσική και ασχολείται περισσότερο με το μαντολίνο του και με αυτοσχέδιες παραστάσεις όπερας, παρά με τον πόλεμο. Ο λοχαγός σύντομα ερωτεύεται την δεκαοχτάχρονη Πελαγία. Ενώ εκείνη στην αρχή δείχνει να τον αντιπαθεί, στα-διακά τον ερωτεύεται. Τα πράγματα με τον καιρό δυσκολεύουν καθώς οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τον Σεπτέμβριο του 1943 το νησί, σφάζουν τους Ιταλούς, και ο πόλεμος παρουσιάζει το πραγματι-κό, δυσάρεστο πρόσωπό του. Μπορεί η αγάπη να επιβιώσει πέρα από βάσανα και αγριότητες; Όταν όλα τελειώσουν τι θα έχει απομείνει πέρα από τα ανεξίτηλα σημάδια του πολέμου στην ψυχή των ανθρώπων;

ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Nicolas Cage (Λοχαγός Κορέλι), Pene-lope Cruz (Πελαγία), John Hurt (Γιατρός Ιωάννης, πατέρας Πελαγίας), Christian Bale (Μαντράς, Αρρα- βωνιαστικός Πελαγίας), David Morrissey (Captain Gunther, Ναζί), Piero Maggio (Carlo), Pietro Sarubbi (Βελισάριος) Ειρήνη Παπά (Δροσούλα), Γεράσιμος Σκιαδαρέσης (Σταμάτης), Ιωάννα Ντάρλα – Αδρακτά (Λεμονή, αδελφή Μαντρά, νεότερη), Ήρα Ταβλαρίδη (Λεμονή, αδελφή Μαντρά, μεγαλύτερη), Γιώργος Κο-τανίδης (Δήμαρχος), Βίκυ Μαραγκάκη (Ελένη), Αιμί-λιος Χειλάκης (Δημήτρης), Ασπασία Κράλλη (σύζυγος Σταμάτη), Μιχάλης Γιαννάτος (Κοκολιός), Αντώνης Αντωνίου (Αξιωματικός), Δημήτρης Καμπερίδης (Πά-τερ Αρσένιος), Νίκος Καραθάνος (Σπύρος). Τ. Παλα-ντζίδης, κ.α.


Την 17η Ιουλίου 1947 έγιναν τα αποκαλυ-πτήρια του ηρώου των Ελληνικών Υποβρυ-χίων που βυθίστηκαν κατά τη διάρκεια του

Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το ηρώο έγινε με φροντίδα και μέριμνα της Ανωτέρας Διοίκη-σης Υποβρυχίων υπό την προσωπική επίβλεψη του τότε Ανώτερου Διοικητού Πλοιάρχου Βασιλείου Κύρη, ο οποίος όμως στις αρχές του 1947 μετετέθη.

ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ...

THN ημέρα της τελετής των αποκαλυπτηρίων του μνη-μείου παρέστησαν ο Βασιλεύς των Ελλήνων Γε-

ώργιος ο Β΄, η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Την ημερήσια διαταγή εξέδωσε και ανέγνωσε ο τότε Ανώτερος Διοικητής Πλοί-αρχος Θεόδωρος Π. Κουντουριώτης. Το πλήρες κείμενο της δια-ταγής παρατίθεται…«Η Ανωτέρα Διοίκησις Υποβρυχίων αποτίουσα ελάχιστον φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης προς τους γενναίους πεσόντας εν τη εκτελέσει του υπηρεσιακού προς την Πατρίδα καθήκοντος Αξι-ωματικούς, Υπαξιωματικούς και άνδρας των υποβρυχίων ενετοί-χισε εις περίοπτον θέσιν των εν Ναυστάθμω εγκαταστάσεων εις την ανωτέρω απέριττον αναθηματικήν πλάκα, ήτις περικλείει τα ονόματα των 105, εκ των 300, απωλεσθέντων επί των εν ενεργώ πολεμική δράσει βυθισθέντων 4 εκ των 6, υποβρυχίων μας.Αισθάνομαι ιδιαιτέραν υπερηφάνειαν διότι προΐσταμαι υπηρεσί-ας ήτις διεμόρφωσε και εγαλβάνισε τας ψυχάς εκείνων οίτινες ως υπερασπισταί και καταδρομείς πλήρεις αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας ενέσπειρον την σύγχυσιν και όλεθρον εις τας κατά

θάλασσαν συγκοινωνίας του εχθρού καταστάντες εσαεί φωτεινόν παράδειγμα εις τους επιγενομένους

Εν Σαλαμίνι την 4η Ιουλίου 1947Ο Ανώτερος Διοικητής ΥποβρυχίωνΠλοίαρχος Β.Ν. Θ. Κουντουριώτης»

Πέρασαν 63 χρόνια και το σεμνό ηρώο, το αφιερωμένο στους 106 απωλεσθέντες των ελληνικών υποβρυχίων, που βρισκόταν αρχικά κάτω από το κτίριο της Διοίκησης Υποβρυχίων και τώρα του Αρ-χηγείου Στόλου, θυμίζει σε όλους μας αλλά κυρίως στα εκάστοτε πληρώματα των ελληνικών υποβρυχίων τις ηρωικές πράξεις και θυσίες αποτελώντας έτσι αναλάμποντα φάρο μνήμης.

1

3

1. Το ηρώο. 2. Η αποκάλυψη

του μνημείου από τον Ση-

μαιοφόρο (Ο) Νικόλαο Λάχανο

για την πρώτη φωτογράφησή

του. 3. Η ημερή-σια διαταγή που

αναγνώστηκε από τον Ανώτε-

ρο Διοικητή Υ/Β κατά την τελετή.

2


Α ρ Γ Ο Σ Τ Ο Λ Ι κ Ε φ Α Λ Ο Ν Ι Α Σ , 2 1 & 2 2 Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Υ 2 0 1 0

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

Την Σύνοδο χαιρέτησε η Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικό-τητας και Ναυτιλίας, κα. Λούκα Κατσέλη, οι τοπικοί παράγο-ντες του νησιού, ο Βουλευτής Κεφαλονιάς & Ιθάκης, κ. Σπύρος

Μοσχόπουλος, ο Νομάρχης Κεφαλληνίας & Ιθάκης, κ. Διονύσιος Γε-ωργάτος, ο Δήμαρχος Αργοστολίου κ. Γεώργιος Τσιλιμιδός, ο Πρόε-δρος της ΤΕΔΚ-ΚΙ, κ. Μάρκος Κοτσιλίνης καθώς και ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, κ. Πάνος Λασκαρίδης.

Στη Σύνοδο έλαβε μέρος ως εκπρόσωπος Α/ΓΕΕΘΑ και Α/ΓΕΝ, ο κυ-βερνήτης του Πλοίου-Μουσείου Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ», Πλοίαρχος Π.Ν. Σωτ. Χαραλαμπόπουλος.

Στο επιστημονικό συνέδριο παρουσίασαν εισηγήσεις οι ακόλουθοι:

Τζελίνα Χαρλαύτη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του τμήμα-τος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου

«Κεφαλονίτες πλοιοκτήτες και εφοπλιστές»

Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. «Οι τύποι των πλοίων της Ιονίου Ναυτιλίας»

Νικόλαος Στ. Βλασσόπουλος «Συμβολή των Επτανησίων στον Ναυτικό Αγώνα της Ελληνικής

Επαναστάσεως»

Παναγιώτης Καπετανάκης, Δρ. Ιστορίας «Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στην οικονομία της Επτανή-

σου και του ελληνικού κράτους κατά τον 19ο αιώνα.

Κατά το δεύτερο μέρος οι Πρόεδροι και εκπρόσωποι των Ναυτικών Μουσείων παρουσίασαν το έργο τους κατά τα δύο χρόνια που προ-ηγήθηκαν από το προηγούμενο Συνέδριο, το οποίο είχε πραγματο-ποιηθεί στο Λιτόχωρο, τους στόχους τους καθώς και τις προτάσεις τους για το μέλλον του θεσμού.Μετά το πέρας απεφασίσθη ομόφωνα το ακόλουθο:

ΨΗΦΙΣΜΑ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

Η Η΄ Πανελλήνια Σύνοδος των Προέδρων των Ναυτικών Μουσείων: Α. πληροφορήθηκε με ικανοποίηση τις εξαγγελίες της Υπουργού

Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας & Ναυτιλίας για την πρόθεση του Υπουργείου να στηρίξει μέσω προγραμμάτος του ΕΣΠΑ τους πολιτιστικούς φορείς.

Β. Άκουσε με ικανοποίηση την πρόοδο για την καταγραφή των Ναυτικών Μουσείων από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρι-σμού και τη δημιουργία ειδικού φακέλου για κάθε μουσείο.

Γ. Επανέρχεται προς το Υπουργείο Πολιτισμού με την πρόταση της για εκπόνηση μελέτης κριτηρίων επιχορήγησης εφ’ όσον της ζητηθεί.

Δ. Αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το Ναυτικό Μουσείο Ιονίου και αρκείται στην υπόσχεση τέλεσης εγκαινίων τον Σεπτέμβριο 2011, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της ύπαρξης της σχετικής χρηματοδότησης.

Ε. Συμπαρίσταται στις καταγγελίες του Πρόεδρου του Ναυτικού Μουσείου Καβάλας. Εύχεται σύντομη ευόδωση των προσπαθει-ών του και υπόσχεται ενεργή συμπαράσταση εφ’ όσον ζητηθεί.

ΣΤ. Κάνει δεκτή την πρόταση διεξαγωγής της Θ’ Συνόδου στον Πει-ραιά από το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος.

Ζ. Η νέα Συντονιστική Επιτροπή συνεστήθη από τους κάτωθι:

1. Την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, κα. Αναστα-σία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη (μόνιμο μέλος)

2. Τον Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, Αρχιπλοίαρ-χο Π.Ν. ε.α.κ. Εμμαναουήλ Πετράκη (μόνιμο μέλος)

3. Την Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας, κα. Κων/να Αδαμοπούλου

ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ:Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος Ναυτικό Μουσείο Κρήτης Ιστορικό -Αρχείο Μουσείο ΎδραςΠλοίο-Μουσείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ»Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων- Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου Ναυτικό Μουσείο ΛιτοχώρουΝαυτικό Μουσείο ΙονίουΝαυτικό Μουσείο ΚαβάλαςΝαυτικό Μουσείο ΆνδρουΝαυτικό Μουσείο Γαλαξιδίου

Ακολουθούν περιλήψεις των χαιρετισμών και των ανακοινώσεων των εκπροσώπων των Ναυτικών μουσείων. Οι ομιλίες της επι-στημονικής θεματικής θα δημοσιευθούν στο επόμενο τεύχος (73) του Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας.

Την 21η και 22α Αυγούστου 2010 πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι κεφαλλονιάς η Η΄ Πανελ-λήνια Σύνοδος των Ναυτικών μουσείων της χώρας, παράλληλα με επιστημονικό συνέδριο που είχε ως ειδική θεματική «Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στη νεώτερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία».

Η Υπουργός κ. Λούκα Κατσέλη μεταξύ των Αντιπροέδρου του ΝΜΕ κ. Πάνου Λασκαρίδη και της Προέδρου του ΝΜΕ κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Η συντονιστική επιτροπή της Συνόδου. Από αριστερά: Άγγελος Μπενετά-τος, Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ιονίου (Φιλοξενόν Μουσείο), Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη (Μόνιμο μέλος), Αρχιπλ. ε.α. Εμμ. Πετράκης, Πρόεδρος Ν.Μ.Κ. (Μόνιμο μέλος)


Ψ Η Φ Ι Σ Μ Α Η ΄ Π Α Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Α Σ Σ Υ Ν Ο Δ Ο Υ Ν Α Υ Τ Ι Κ Ω Ν Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ω Ν

HΥπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικό-τητας και Ναυτιλίας, κα. Λούκα Κατσέλη, αφού ευχαρίστησε τους διοργανωτές του

συνεδρίου, τους εκπροσώπους των μουσείων, των πανεπιστημίων, των ερευνητικών ιδρυμάτων για τις άοκνες προσπάθειές τους στην προώθηση του ναυτικού μας πολιτισμού, μίλησε εκτενώς για το ρόλο που πρέπει να διαδραματίζουν τη σημερι-νή εποχή τα μουσεία.«Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα ναυτικά μου-σεία του τόπου μας δεν αρκεί να είναι απλά χώροι συγκέντρωσης, καταγραφής ή και παρουσίασης της πλούσιας ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Τα μουσεία πρέπει να γίνουν πρώτα από όλα χώροι μάθησης, κοινωνικοποίησης και ανάπτυξης της κοινωνικής και πολιτιστικής μας ταυτότητας και είναι καθήκον όλων μας, φορέων και πολιτείας

να αναβαθμίσουμε τα ναυτικά μουσεία σε ελκυ-στικούς και ενδιαφέροντες χώρους διάδρασης για τη νέα γενιά, τον εγχώριο και τον ξένο επισκέπτη.»Η κα. Κατσέλη επισήμανε ότι η σημερινή κυβέρ-νηση αντιλαμβάνεται το ρόλο των ναυτικών μου-σείων, όπως άλλωστε και της ναυτιλίας, ως αναπό-σπαστο κομμάτι μιας εθνικής αναπτυξιακής στρα-τηγικής, την οποία και παρουσίασε εν συντομία στους συνέδρους. Στο πλαίσιο αυτής της στρατη-γικής ανακοίνωσε στους εκπροσώπους των Ναυ-τικών Μουσείων την πρόθεση του Υπουργείου να «τρέξει» ένα πρόγραμμα πολιτιστικής επιχειρη-ματικότητας και κάλεσε τα μουσεία να δηλώσουν συμμετοχή σε αυτό.Τελειώνοντας την ομιλία της, ευχήθηκε στους Προέδρους των Μουσείων κάθε επιτυχία στο έργο τους.

Χαιρετισμόσ ΥπόΥργόΥ κ. ΛόΥκα κατσεΛη

Ο βουλευτής Κεφαλονιάς και Ιθάκης, κ. Σπ. Μοσχόπουλος μίλησε ιδιαί-τερα για την προσφορά της Κεφα-

λονιάς στην ανάπτυξη της Iονίου και της εν γένει ελληνόκτητης ναυτιλίας και χαρα-κτήρισε την ίδρυση του Ναυτικού Μου-σείου στα Φάρσα, μία ιδέα του προέδρου του ναυτικού μουσείου κ. Μπενετάτου και του πρώην βουλευτή της Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Α. Καλαφάτη, ως απόρροια της

συνεισφοράς αυτής. Ο κ. Μοσχόπουλος είπε ότι η πραγματοποί-ηση του Η΄Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυ-τικών Μουσείων στο Αργοστόλι αποτελεί αναγνώριση της συμβολής της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης στην ελληνική εμπορική ναυ-τιλία και ευχαρίστησε τους οργανωτές του συνεδρίου για την απόφαση αυτή. Τελειώνοντας ευχήθηκε οι εργασίες του συ-νεδρίου να στεφθούν από επιτυχία.

Χαιρετισμόσ ΒόΥΛεΥτΗ ΚεΦαΛΛόΝιασ & ιΘαΚΗσ κ. σΠ. μόσΧόΠόΥΛόσ

Ο Νομάρχης Κεφαλληνίας και Ιθά-κης, κ. Διονύσιος Γεωργάτος, αφού αναφέρθηκε αρχικά στη συμβολή

της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης στην ανά-πτυξη της ελληνικής ναυτιλίας μίλησε στη συνέχεια για την ίδρυση του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου.Στον σύντομο χαιρετισμό που απηύθυνε στάθηκε ιδιαίτερα στο ρόλο που πρέπει να διαδραματίζουν τα μουσεία στη ση-μερινή κοινωνία. Ο κ. Γεωργάτος υποστή-ριξε με θέρμη την άποψη ότι τα μουσεία

δεν πρέπει να αποτελούν απλούς χώρους στέγασης και έκθεσης κειμηλίων αλλά ζω-ντανούς οργανισμούς που θα στοχεύουν στην καλλιέργεια και εκπαίδευση των αν-θρώπων κάθε ηλικίας, μορφωτικού επιπέ-δου και καταγωγής. Τα μουσεία θα πρέπει να ανταποκριθούν στις προκλήσεις των καιρών και να συμμετέχουν ενεργά στην εξέλιξη της κοινωνίας, είπε ο νομάρχης και ευχήθηκε το Ναυτικό Μουσείο στα Φάρσα να διαδραματίσει το ρόλο που οφείλει σε έναν ιστορικό τόπο, όπως η Κεφαλονιά.

Χαιρετισμόσ ΝόμαρΧη ΚεφαλληΝια & ιθαΚη, κ. ΔιόΝύσιόύ ΓεωρΓατόύ

Ο Δήμαρχος Αργοστολίου, κ. Γιώρ-γος Τσιλιμιδός, αφού καλωσόρισε τους συνέδρους στο Αργοστόλι μί-

λησε για την ναυτική ιστορία του νησιού και για την ανάγκη ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου.Η ιδέα της ίδρυσης ενός ναυτικού μου-σείου στη Κεφαλονιά ήταν παλιά και πήρε το δρόμο της υλοποίησης της το 2007 όταν χρηματοδοτήθηκε από το διαδημοτικό 7. Οι οικονομικές ανάγκες, ωστόσο, για την ανέγερση του κτηρίου του μουσείου είναι μεγάλες, επισήμανε ο δήμαρχος, και χρειάστηκε και νέα χρη-

ματοδότηση, η οποία εξευρέθη πρόσφα-τα, και έτσι τον επόμενο χρόνο το έργο θα παραδοθεί.Ο κ. Τσιλιμιδός, επίσης, σημείωσε ότι το νέο μουσείο θα πρέπει να είναι ένας εξω-στρεφής οργανισμός με ποικιλόμορφους μηχανισμούς επικοινωνίας με το κοινό, ενώ πρότεινε τη συνεργασία και με άλ-λους φορείς όπως ο σύλλογος των ναυ-τικών «Νίκος Καββαδίας» και η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού Ιονίων Νήσων στο Αργοστόλι.Τελειώνοντας ευχήθηκε καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου.

Χαιρετισμόσ ΔήμαρΧόυ αργόστόλιόυ, κ. γιώργόυ τσιλιμιΔόυ


Ο Πρόεδρος του Ναυτι-κού Μουσείου Κρήτης Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. ε.α.

κ. Εμμανουήλ Πετράκης αφού απηύθυνε στους συνέδρους το χαιρετισμό του Δ. Σ. του Μουσείου εξέφρασε τη χαρά του για το γεγονός ότι η Συ-νάντηση των Ναυτικών Μου-σείων έχει γίνει πλέον θεσμός. Στη συνέχεια παρουσίασε τις δραστηριότητες του Μουσεί-ου για τη διετία 2008-2010.

Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης συμμετέχοντας στο Ευρωπαϊκό πρό-γραμμα -Νύχτα των Μουσείων- οργάνωσε το 2009 εκδήλωση με δρώ-μενο κεραμικής στο Νεώριο MORO υπό την επίβλεψη κεραμίστριας και με συμμετοχή μαθητών Δημοτικού. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων

του Δήμου Χανίων «Φάρος Πολιτισμού 2009» το Μουσείο πραγματο-ποίησε έκθεση γραμματοσήμων με τίτλο «Φάροι του Κόσμου» του διε-θνούς φήμης φιλοτελιστή κ. Κων/νο Κορρέ στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, ενώ στο Νεώριο MORO παρουσιάστηκε η νέα σειρά γραμ-ματοσήμων φάρων από τα ΕΛΤΑ. Η εκδήλωση έγινε σε συνδυασμό με έκθεση φαρικού υλικού που διέθεσε η Διοίκηση Φάρων του Π.Ν.Η έκθεση «Φάροι του Κόσμου» παρουσιάστηκε και τον επόμενο χρόνο σε εκθεσιακό χώρο της παλαιάς Ηλεκτρικής της Πάφου. Το Μουσείο πραγματοποίησε, επίσης, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Με-σογείου έκθεση γραμματοσήμων με θέμα «Ναυσιπλοΐα». Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης κατέβαλε τα δύο τελευταία χρόνια τεράστια προσπάθεια βελτιώσεως των εκπαιδευτικών προγραμ-μάτων τα οποία απευθύνονται κυρίως σε παιδιά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και νηπιακής ηλικίας, ενώ μερίμνησε και για τον εμπλουτισμό των συλλογών του, στις οποίες προστέθηκε μεταξύ άλλων η συλλογή γραμματοσήμων του Κων/νου Κορρέ, αρχειακό υλικό από την Υπηρεσία Φάρων, μοντέλα πολεμικών πλοίων κ.α.

Ο κ. Πάνος Λασκαρίδης, ερχόμενος, όπως είπε στην Κεφαλονιά με τριπλή ιδιότητα, ως Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερί-

νης Λασκαρίδη, ως Αντιπρόεδρος του Ναυτι-κού Μουσείου Ελλάδος αλλά και ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, ευχαρίστησε την Υπουργό για τη στήριξή της στα μουσεία μέσω του νέου προγράμματος που ανακοίνωσε και εξέφρασε την ευχή να υλοποιηθεί σύντομα και με επιτυχία.Ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλι-στών παραδέχτηκε ότι η συνεισφορά της εφο-πλιστικής κοινότητας στα ναυτικά μουσεία είναι πενιχρή, εκτός από μεμονωμένες και αξιόλογες προσπάθειες, ενώ αντίθετα έχει συνδράμει άλ-λες πρωτοβουλίες με τελευταίο παράδειγμα, την επαναφορά στην Ελλάδα του τελευταίου εναπομείναντος λίμπερτυ. «Αν ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτής της προσπάθειας, της επαναφοράς δηλ. του λίμπερτυ, τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα είχε προσφερθεί στα μουσεία θα είχαμε ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα» είπε ο κ. Λασκαρίδης, ενώ συμπλή-ρωσε ότι η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα τα ναυτικά μουσεία της χώρας μας, λόγω της οικονομικής τους δυσπραγίας, μας θλίβει, αν αναλογιστούμε τα ναυτικά μουσεία σε άλλα κράτη του κόσμου.Στη συνέχεια αναφέρθηκε στους σκοπούς που επιτελούν τα ναυτικά μουσεία και ειδι-κότερα σε αυτόν της προβολής της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, που κατέχει σήμερα την πρώτη θέση στη διεθνή κατάταξη.Τέλος, ο κ. Λασκαρίδης μίλησε για τη στήριξη του κράτους προς τα ναυτικά μουσεία. Υποστήριξε ότι το κράτος από την δομή του δεν ενδείκνυται πάρα πολύ για τη γρήγορη και αποτελεσματική ενίσχυση τέτοιων φορέων και πρότεινε στους εκπροσώπους των μουσείων να στραφούν προς την τοπική κοινωνία και να την προσκαλέσουν να συμμε-τέχει στο έργο τους, είτε με την προσφορά χρηματικών δωρεών ή δωρεών αντικειμένων είτε με την προσφορά εθελοντικής εργασίας.

Α ρ γ ο σ τ ό λ ι Κ ε φ α λ ο ν ι ά ς , 2 1 & 2 2 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 2 0 1 0

ΟΠρόεδρος της ΤΕΔΚΙ, κ. Μάρκος Κο-τσιλίνης, αφού καλωσόρισε και αυ-τός με τη σειρά του τους συνέδρους

στη Κεφαλονιά, μίλησε για την ιδέα ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου, τον πρό-εδρό του κ. Μπενετάτο αλλά και στήριξη, υλική και ηθική, της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανέγερση του κτιρίου του Μουσείου στα Φάρσα.« Ο λαός που δεν αναγνωρίζει, δεν προβάλ-λει, δεν γνωρίζει την ιστορία του δεν έχει μέλλον» είπε ο κ. Κοτσιλίνης, υπογραμμί-ζοντας τη σημασία ίδρυσης ενός ναυτικού μουσείου στη Κεφαλονιά, σε έναν τόπο με μεγάλη ναυτική ιστορία.

Χαιρετισμόσ ΠρόεδρόΥ τησ τεδΚι, κ. μαρΚόΥ Κότσιλινη

Χαιρετισμόσ ΠρόεδρόΥ ιδρΥματόσ αικ. Λασκαριδη, αντιΠρόεδρόΥ νμε, Γραμματεα ενωσησ εΛΛηνων εφόΠΛιστων ΠανόΥ Λασκαριδη

Ο Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσεί-ου Ιονίου, κ. Άγγελος Μπενετάτος, αφού παρουσίασε στους συνέ-

δρους τα προβλήματα που αντιμετώπισε για την ανέγερση του κτιρίου του Μου-σείου τους ενημέρωσε ότι τα εγκαίνια του τελικά θα πραγματοποιηθούν τον Σεπτέμ-βρη του 2011. Στη συνέχεια έδωσε τον λόγο στον αρχιτέκτονα Κων/νο Μωραΐτη, η ομάδα του οποίου έχει κάνει την μελέτη για το υπό ανέγερση κτίριο.

Το κτίριο που θα στεγάσει το Ναυτικό Μουσείο Ιονίου σχεδιάστηκε με την προο-πτική να έχει μια «επαφή» με το νερό και να δίνει την αίσθηση σκαριού, σημείωσε ο αρχιτέκτονας, ο οποίος στη συνέχεια παρουσίασε αναλυτικά τους χώρους του μουσείου. Μετά το τέλος της ομιλίας του υπήρξε ένας γενικότερος προβληματισμός από τους συνέδρους για τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός νέου μουσείου.

ΟΜΙΛΙΑ ΠρΟεδρΟΥ τΟΥ ΝΑΥτΙκΟΥ ΜΟΥσεΙΟΥ ΙΟΝΙΟΥ, κ. ΑγγεΛΟΥ ΜΠεΝετΑτΟΥ

ΟΜΙΛΙΑ ΠρΟεδρΟΥ ΝΑΥτΙκΟΥ ΜΟΥσεΙΟΥ κρήτήσ ΑρχΙΠΛΟΙΑρχΟσ Π.Ν. ε.Α. κ. εΜΜΑΝΟΥήΛ ΠετρΑκή


Τις δραστηριότητες του πλοίου-μουσείου Θ/Κ «Αβέρωφ» παρουσί-ασε, αφού πρώτα έκανε μια σύντο-

μη αναδρομή στην ιστορία του πλοίου, ο νέος διευθυντής του Πλοίαρχος Π. Ν. Σωτήριος Χαραλαμπόπουλος. Όπως ενημέρωσε ο Πλοίαρχος συνε-χίστηκαν κατά τη διετία 2008-2010 οι εργασίες για την συντήρηση και ανα-παλαίωση του θωρηκτού με την προ-οπτική τον επόμενο χρόνο, οπότε και θα εορταστούν τα 100 χρόνια από την ένταξη του στο στόλο, το πλοίο να είναι πλήρως επισκέψιμο.

Επίσης, μεταξύ άλλων πραγματοποιήθηκαν η τελετή έναρξης της Ναυτικής Εβδομάδας 2008, η απονομή επάθλων ιστιοπλοικών αγώ-νων από την Ελληνική Θαλάσσια Ένωση, οι εκδηλώσεις της 27ης επε-τείου των νικηφόρων ναυμαχιών Έλλης και Λήμνου, η τελετή έναρξης του διεθνούς συνεδρίου χειρισμού κρίσεων «Αθήνα 2009». Στο τελικό στάδιο παράδοσης βρίσκεται μια νέα εκπαιδευτική δια-δραστική εφαρμογή πολυμέσων, η οποία θα δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά που επισκέπτονται το θωρηκτό να γίνουν γνώστες της ιστορί-ας του πλοίου με ευχάριστο τρόπο, ενώ η εξοικείωση των επισκεπτών με τους χώρους του πλοίου θα επιτυγχάνεται σε σύντομο χρονικό δι-άστημα με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων. Τέλος, το Μουσείο σχεδιάζει στο μέλλον ένα σύστημα αυτόματης ξε-νάγησης, ενώ σκοπός του είναι η αναζήτηση πόρων για την ανάδειξη του εκθεσιακού του υλικού και του ιστορικού του αρχείου.

ΟΜΙΛΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙκΟΥ ΑΡχΕΙΟΥ-ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΥΔΡΑΣ κ. κω/ΝΝΑΣ ΑΔΑΜΟπΟΥΛΟΥ

Τις δραστηριότητες του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας πα-ρουσίασε η διευθύντριά του κα.

Κω/να Αδαμοπούλου.Το Μουσείο κατά τη διετία 2008-2010 οργάνωσε σημαντικές εικαστικές εκ-θέσεις καταξιωμένων καλλιτεχνών: Έκθεση ζωγραφικής του Stoian Doney και γλυπτικής της Christina Kellidi με τον τίτλο “Dialogue”, έκθεση ζωγραφι-

κής της Ευανθίας Σούτογλου και Άννας Γρηγόρα με τίτλο «Από την Άνδρο στην Ύδρα», ομαδική έκθεση δημιουργών της γενιάς του ’70 με τίτλο «15 καλλιτέχνες ζωγραφίζουν», έκθεση γλυπτικής σε συνδιοργάνωση με την Νομαρχία Πειραιά και το Σύλλογο Ελλή-νων Γλυπτών με τίτλο «Ύδατα, Αφρογλυφές Υδάτων Ακύμαντες», έκθεση ζωγραφικής του Τάκη Κατσουλίδη με τίτλο «Εικαστικές παραλλαγές», έκθεση φωτογραφίας της Αμαλίας Σωτηροπούλου με τίτλο “New York New York”, έκθεση φωτογραφίας της Διονυσίας Αλεξιάδη με τίτλο «Ταξιδεύοντας ανατολικά», έκθεση Ακριθάκη –Σαχτούρη με τίτλο «Ποιος είναι ο τρελός λαγός..;» από το γνωστό ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη και τέλος έκθεση ζωγραφικής του Αλέξανδρου Τομπάζη με τίτλο «Εντός, εκτός και επί αυτά».

Από πλευράς πολιτιστικών παρεμβάσεων, φιλοξένησε, επίσης, μια σειρά μουσικών και θεατρικών παραστάσεων: Μουσική παράστα-ση των senso latino και της αρκοντονίστας Ζωής Τηγανούρια, εκ-κλησιαστικοί ύμνοι και τραγούδια των Χατζηδάκι και Θεοδωράκη από χορωδία του Μαυροβουνίου, συναυλία Λουκιανού Κηλαηδό-νη, συναυλία με τους Θάνο Μικρούτσικο, Γιάννη Κούτρα και Θύμιο Παπαδόπουλο σε τραγούδια από το Σταυρό του Νότου, συναυλία των Α. Capella καθώς και τη θεατρική παράσταση «Αγγέλα Παπά-ζογλου» με το θίασο της Άννας Βαγενά.Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, με επιτυχία οι παρουσιάσεις σημα-ντικών βιβλίων, ενώ προσκλήθηκαν στο Μουσείο εκλεκτοί ομιλη-τές, όπως ο συγγραφέας Ακύλλας Μήλας. Το Μουσείο της Ύδρας συμμετείχε, επίσης, με ανακοινώσεις σε συνέδρια, διαλέξεις και ημερίδες που είχαν ως αντικείμενο την υδραίϊκη αλλά και την νεό-τερη ελληνική ιστορία. Κατά τη διετία συνεχίστηκαν με επιτυχία τα εκπαιδευτικά προ-γράμματα, ενώ σε συνεργασία με την Νομαρχιακή Επιτροπή Λα-ϊκής Επιμόρφωσης υλοποιήθηκαν σεμινάρια για ενήλικες, όπως ζωγραφικής και φωτογραφίας.Τέλος, η δειυθύντρια του Μουσείου ενημέρωσε τους συνέδρους για τις προσπάθειες της για την διάσωση και την μουσειοποίηση του παραδοσιακού σκαριού «Ελένη Π.» που ανήκει στο ΙΑΜΥ.


Το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξιδί-ου εκπροσώπησε η κα. Ροδούλα Σταθάκη η οποία παρουσίασε στους συνέδρους

την συλλογή «Αργοναύτες» που δωρίθηκε στο Μουσείο από τον συλλέκτη Κων/νο Ανιτσά. Η συλλογή που αποτελείται από 45 τόμους 9.000 σελίδων περιέχει ένα μεγάλο αριθμό σπανίων γραμματοσήμων ναυτικού περιεχομένου και σημαντικά ναυτιλιακά έγγραφα και μοναδικά ναυλοσύμφωνα. Η παρουσίαση της συλλογής έγινε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών από τον ίδιο τον δωρητή. Ένα μικρό αλλά αντιπροσωπευτικό τμήμα της συλλογής εκτίθεται στην αίθουσα της

ναυτικής πινακοθήκης, ενώ ο επισκέπτης από τον Σεπτέμβρη θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει και να παρακολουθήσει την προβολή της συλλογής, μέσω πολυμεσικής (Multimedia) εφαρμογής. Η συλλογή έχει ψηφιοποιηθεί με τη βοήθεια των φί-λων του Μουσείου. Η συλλογή χρήζει συστηματι-κής έρευνας και η κα. Σταθάκη ζήτησε και τη συν- εργασία και των άλλων ναυτικών μουσείων σε αυτήν.Το Μουσείο δεν πραγματοποίησε κάποια άλλη δραστηριότητα λόγω, κυρίως οικονομικών δυ-σκολιών, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η κα. Σταθάκη.

ΟΜΙΛΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ Ν.Μ. ΓΑΛΑΞΙΔΙΟΥ κ. ΡΟΔΟΥΛΑΣ ΣΤΑΘΑκη

ΟΜΙΛΙΑ δΙευθυντή ΠΛΟΙΑρχΟυ Π. ν. ΣωτήρΙΟυ χΑρΑΛΑΜΠΟΠΟυΛΟυ

Το Μουσείο Ναυτικής Παρά-δοσης και Σπογαλλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου θα εκπρο-

σωπούσε η προϊσταμένη της Εφο-ρείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και επι-μελήτρια της αρχαιολογικής συλλο-γής του Μουσείου, Δρ. Αγγελική Σί-μωσι. Η κα. Σίμωσι δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στο συνέδριο και την ομιλία της ανέγνωσε η αρχαιολόγος Βαφειάδου Κων/να.Παρουσιάστηκε η έκθεση του νέου μουσείου που εγκαινιάστηκε το 2006 και ειδικότερα η αρχαιο-λογική του συλλογή που αποτελεί μία από τις τρεις ενότητες του Μουσείου (οι άλλες δύο αναφέρονται στη ναυτική ζωή των Κουταλιανών πριν το ξεριζωμό τους από την Προποντίδα και τη σπογαλιεία στη Νέα Κούταλη). Με τη βοήθεια οπτικού υλικού παρουσιάστηκαν τα εκθέματα που απαρτίζουν τη συλλογή, αμ-φορείς, μολύβδινα εξαρτήματα ξύλινων αγκυρών πήλινα σκεύη κ.α., ενώ εκτενής αναφορά έγινε στη δημιουργία και εξέλιξη της συλλογής. Τέλος, οι σύνεδροι ενημερώθηκαν για τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου των Μουσείων για την ίδρυση Μουσείου Εναλί-ων Αρχαιοτήτων στην Αττική.

ΟΜΙΛΙΑ πρΟϊστΑΜένησ ΜΟυσέΙΟυ νΑυτΙκησ πΑρΑδΟσησ & σπΟγΑΛΛΙέΙΑσ νέΑσ κΟυτΑΛησ ΛηΜνΟυ δρ. ΑγγέΛΙκη σΙΜωσΙ


Το Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών εκπροσώπησε η κα. Ελένη Αχλιόπτα-Κουνή, η οποία αφού μετέφερε τους χαιρετισμούς του Δ.Σ του Μουσείου, παρουσίασε τις δραστηριότητες τους

για την περίοδο: 2008-2010. Κατά τη διάρκεια της διετίας το Ναυτι-κό Μουσείο παρουσίασε το θεατρικό έργο «Με ένα καράβι φορτη-γό» στο Αμφιθέατρο Οινουσσών και τη συλλογή διηγημάτων του καπτα-Γιώργη Φράγκου με τίτλο «Billy the Greek». Συμμετείχε, επί-σης, σε διημερίδα για τη ναυτική παράδοση που έλαβε χώρα στο Νομαρχιακό Μέγαρο της Χίου, όπου παρουσίαστηκαν ντοκουμέ-ντα σχετικά με το ναυάγιο «Γεώργιος Μ.».Το Μουσείο κατά την εορτή του πολιούχου του νησιού αγίου Νικο-λάου προέβη στην οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων. Ενεργή ήταν και η συμμετοχή του στους εορτασμούς της Διεθνής Ημέρας Μου-σείων με σημαντικές δράσεις, όπως η οργάνωση εκπαιδευτικού προγράμματος «Φτιάχνοντας ένα ιστιοφόρο», η εκφώνηση ομιλίας στους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Οινουσσών με θέμα: «Τι μπορούμε να κάνουμε, για να προστατεύσουμε το περιβάλλον – Απλές καθημερινές κινήσεις», η προβολή της εκπαιδευτικής ταινίας «Η Γη από ψηλά». Επίσης, έλαβε μέρος, στην Πανελλήνια εκστρατεία του ΥΠΠΟΤ με

θέμα «Το δέντρο της ζωής-Περιβάλλον και Πολιτισμός, όπου παρουσίαστηκε στους επισκέπτες του Μουσείου η ιστιοφόρος ναυτιλία των Οι-νουσσών, το μοντέλο «Τζιο-βάνα Λυγνού» και η ενότητα «Ναυπήγηση πλοίων –Καρα-βομαραγκοί» αλλά και στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρο-νομιάς με τη διοργάνωση εκδήλωσης με θέμα «Τα αποτροπαϊκά σύμβολα της ναυτικής παράδοσης – Ο μύθος της Γοργόνας» και την πραγματοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» για παιδιά Δημοτικού.Τέλος, πραγματοποιήθηκαν ομαδικές ξεναγήσεις σε μαθητές όλων των βαθμίδων, καθώς και σε σπουδαστές της ΑΕΝ Οινουσ-σών, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Ελλάδος, και τέλος σε δοκί-μους της Αργεντινής και της Ρωσίας, που βρίσκονταν σε εκπαι-δευτικό ταξίδι.

ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΝΑΥτΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ κ. ΕΛΕΝηΣ ΑχΛΙΟΠτΑ-ΚΟΥΝη

Τις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου Λιτο-χώρου κατά τα έτη 2008-

2010 παρουσίασε ο Πρόεδρος του Μουσείου κ. Νικόλαος Βλαχόπουλος. Κορυφαίο γε-γονός της περασμένης διετίας χαρακτήρισε τη διοργάνωση του Ζ΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων που πραγ-ματοποιήθηκε στο Λιτόχωρο τον Σεπτέμβρη του 2008, με αξιόλογες ανακοινώσεις από

διακεκριμένους καθηγητές, ενώ πληροφόρησε τους συνέδρους ότι σύντομα θα εκδοθούν τα πρακτικά.Το Μουσείο προέβη, επίσης, με επιτυχία στην οργάνωση έκθεσης

με μοντέλα ιστιοφόρων πλοίων που κυκλοφόρησαν στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα από τη Μινωϊκή εποχή μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα και την έκδοση καταλόγου. Ολοκλη-ρώθηκε, επίσης, η ιστοσελίδα του Μουσείου και εξεδόθη ένας πλη-ροφοριακός οδηγός που διανέμεται στους επισκέπτες. Σε συνεργασία με τη Helmepa junior διανεμήθηκε σε μαθητές του Δημοτικού υλικό σχετικά με την προστασία του θαλάσσιου περι-βάλλοντος και των λοιπών υδάτινων πόρων, ενώ συνεχίστηκαν οι ξεναγήσεις μαθητών στο Μουσείο από συνταξιούχους ναυτικούς.Ο κ. Βλαχόπουλος ανακοίνωσε την πρόθεση της ένωσης συνταξιού-χων Ν.Α.Τ. Λιτοχώρου για την κατασκευή μνημείου για τους Λιτοχω-ρίτες Ναυτικούς που χάθηκαν ακήδευτοι σε πόλεμο και ειρήνη και την παραχώρησή του στο Μουσείο. Τέλος, σημείωσε τις δυνατότη-τες που ανοίγονται για αύξηση της επισκεψιμότητας του Ναυτικού Μουσείου λόγω της ίδρυσης νέων μουσείων στην περιοχή αλλά και της συνεχούς αυξανόμενης τουριστικής κίνησης.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΝΑΥτΙκΟΥ ΜΟΥσΕΙΟΥ ΛΙτΟχώΡΟΥ κ. ΝΙκΟΛΑΟΥ ΒΛΑχΟΠΟΥΛΟΥ

Ο Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κα-βάλας, κ. Χρήστος Τζανάκος αφού ενημέ-ρωσε τους συνέδρους για τα προβλήματα

που προέκυψαν σχετικά με τη στέγαση του Ναυ-τικού Μουσείου και τις προσπάθειες του Δ.Σ. για ανεύρεση λύσης, παρουσίασε τις δραστηριότη-τες του Μουσείου κατά τα έτη 2008-2010.Το Ναυτικό Μουσείο Καβάλας κατάφερε, παρά τις αντιξοότητες, τρία παραδοσιακά σκαριά που έχουν δωριθεί στο Μουσείο, να χαρακτηρι-σθούν με εισήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού ως μνημεία σύμφωνα με τον Ν.3082, ενώ αναμέ-νεται και ο χαρακτηρισμός τέταρτου σκάφους.Κατά τη διετία το Μουσείο πραγματοποίησε με επιτυχία έκθεση του λαϊκού ζωγράφου-μοντελιστή Δημήτρη Μέτσικα στη Δημοτι-κή Καπναποθήκη, έκθεση με μοντέλα παραδοσιακών σκαριών του μοντελιστή Αναστάσιου Σπανέλη και εκθεμάτων του Μουσείου,

έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο Καλλιράχης με μοντέλα παραδοσιακών σκαριών που ανήκαν κυ-ρίως σε Καβαλιώτες και Θάσιους πλοιοκτήτες και, τέλος, έκθεση ζωγραφικής του λαϊκού ζωγράφου και ναυτικού Δημήτριου Κέφη στη Θάσο.Επίσης, εκδόθηκε ημερολόγιο- κάρτα του 2009, η οποία διενεμήθη στους μαθητές των σχολείων και στους Καβαλιώτες. Μελλοντικός στόχος του Μουσείου είναι η οργάνωση εκπαιδευτικών προ-γραμμάτων που θα έχουν ως σκοπό την τόνωση της αγάπης της νεολαίας για τη θάλασσα και τη ναυτοσύνη. Ήδη, όπως ανέφερε ο κ. Τζανάκος, επειδή ακόμα τα παιδιά δεν μπορούν να επισκε-

φτούν το Μουσείο, επισκέφτηκε το ίδιο το Μουσείο εκείνα. Μέλη του Δ.Σ. επισκέφτηκαν Δημοτικό Σχολείο της Καβάλας, μίλη-σαν στα παιδιά για το δεσμό της Καβάλας με τη θάλασσα και πα-ρουσίασαν διάφορα εκθέματα του Μουσείου.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΝΑΥτΙκΟΥ ΜΟΥσΕΙΟΥ κΑβΑΛΑσ, κ. ΧΡήστΟΥ τζΑΝΑκΟΥ

Α ρ γ ο σ τ ό λ ι Κ ε φ α λ ο ν ι ά ς , 2 1 & 2 2 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 2 0 1 0


Τις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου Ελλά-δος παρουσίασε η Πρόε-

δρος κα. Αναστασία Αναγνωστο-πούλου-Παλούμπη.Το 2008 έκλεισε με την πραγμα-τοποίηση χριστουγεννιάτικhς αγοράς στο Μουσείο και την έκ-δοση ημερολογίου για το 2009, με δωρέα του ιδρύματος «Αλέ-ξανδρος Σ. Ωνάσης». Το 2009, στο πλαίσιο του εορ-τασμού των 60 χρόνων από την ίδρυση του Μουσείου, οργανώ-θηκαν με επιτυχία οι εξής εκδη-λώσεις-δραστηριότητες: Έκθεση θαλασσογραφίας με τίτλο «Κωνσταντίνος Βολανά-κης 1837-1907. Ο ποιητής της θάλασσας». Η έκθε-ση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία και με την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» και περιελάμβανε σημαντικά έργα του δημιουργού που ανήκαν σε δημόσιες και κυρίως σε ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδος, ενώ παράλληλα εκδόθηκε δίγλωσσος εικονογραφημένος κατάλογος που συνόδευε την έκθεση καθώς και ημερολόγιο. Έκδοση δύο σημαντικών δίγλωσσων βιβλίων, «Απ’ τα πελάγη στους αιθέρες. Η ιστορία της Ναυτικής Αεροπορίας» και «Τα Ελληνικά Υποβρύχια». Τα βι-βλία συνέγραψαν οι αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κύρι-οι, Ιωάννης Παλούμπης και Τιμόθεος Μασούρας-Θωμάς Κατοπώδης αντίστοιχα, οι οποίοι παρεχώρη-σαν στο Μουσείο τα πνευματικά τους δικαιώματα. Στο πλαίσιο του εορτασμού της 25ης Μαρτίου πραγματοποιήθηκε κοινή εκδήλωση με το Πολε-μικό Μουσείο στο αμφιθέατρό του. Η εκδήλωση περιλάμβανε ομιλία του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Ι. Παλούμπη με θέμα την συμβολή του Ναυτικού στην επανάσταση του 1821, προβολή επετειακής ταινίας, ενώ στον προθάλαμο του αμφιθεάτρου λειτούργη-

σε έκθεση με πίνακες ζωγραφι-κής και κειμήλια σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση από τις συλλογές των δύο Μουσείων. Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ οργανώθηκε στο ΝΜΕ περιοδική έκθεση ζω-γραφικής του Νομάρχη Πειραιά Γιάννη Μίχα, με τίτλο «Βίοι Πλοί-ων», ενώ το Μουσείο εξέδωσε πανηγυρικό τεύχος του Περιοδι-κού «Περίπλους», το οποίο διατί-θετο δωρεάν στους επισκέπτες της μεγάλης ναυτιλιακής έκθε-σης.Η Πρόεδρος σημείωσε, ακόμη,

τη συμμετοχή του Μουσείου σε δύο ευρωπαϊκά προγράμματα μέσω του ΥΠΠΟΤ, το MICHAEL και το ATHENA, που αφορούν τη ψηφιοποίηση πολιτισμι-κού υλικού. Κατά τη διετία συνεχίστηκε, επίσης, η εκπαιδευτι-κή προσφορά του Μουσείου με προγράμματα και ξεναγήσεις σε μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώς και η έκδοση του περιοδικού «Περίπλους».Για τα επόμενα δύο χρόνια, η Πρόεδρος ανακοίνω-σε μία σειρά εκδηλώσεων-δραστηριοτήτων μεταξύ των οποίων, έκδοση 2 μικρών εικονογραφημένων οδηγών του Ναυτικού Μουσείου, στα ελληνικά και αγγλικά αντίστοιχα, αναβάθμιση και βελτίωση της ήδη υπάρχουσας ιστοσελίδας του ΝΜΕ, οργάνωση σε συνεργασία με το Παν/μιο Ιονίου ημερίδας με τίτ-λο «Η ακμή της ελληνικής ιστιοφόρου ναυτιλίας τον 19ο αιώνα και έκθεσης με θέμα «Οι Φάροι του Ιονίου και του Αιγαίου», οργάνωση έκθεσης με τίτλο «Στα δίχτυα των ψαράδων» με εκθέματα από την αρχαι-ολογική συλλογή του κ. Χάρη Τζάλα, Προέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παρά-δοσης.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΝΜΕ κα. ΑΝΑστΑσΙΑσ ΑΝΑγΝωστΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΛΟΥΜΠη


Το Ναυτικό Μουσείο της Άνδρου εκπροσώπησαν η Νατάσα Φιλιππουπολίτη, Λέκτορας μουσειακής εκπαίδευσης στο Δη-μοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και η Ελένη Μπενέκη, Ιστο-

ρικός ναυτιλιακής ιστορίας, Υποψήφια διδάκτωρ Ιονίου Παν/μίου.Παρουσίασαν το ερευνητικό πρόγραμμα που αφορά το Μουσείο

ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΝΔΡΟΥ κ.κ. ΝΑΤΑΣΣΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΤΗ (αριστερά) ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ ΜΠΕΝΕΚΗ (δεξιά)

της Άνδρου και υποστηρίζεται από το Ειδικό Πρόγραμμα Χορη-γιών του Συνδέσμου Υποτρόφων του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (περιόδου 2009-2011), υπό τον τίτλο εργασίας Εν Άνδρω, τω 1882. Από του ιστίου εις τον ατμόν: Ενδυνάμωση της τοπικής ταυτότητας με εκπαιδευτικές δράσεις στο Ναυτικό Μουσείο Άν-δρου.Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει α. μουσειολογικό σενάριο για την πιθανή επανέκθεση του Ναυτικού Μουσείου του νησιού ή τη μεταστέγασή του, β. ολοκληρωμένη εκπαιδευτική δράση, για παι-διά 8-12 ετών, σχετική με την ιστορία της ναυτιλίας της Άνδρου, εντός της σχολικής κοινότητας, αλλά και κατά τη διάρκεια ανεξάρ-τητης επίσκεψης στο Μουσείο, και γ. σχέδιο ενημερωτικού φυλ-λαδίου του Μουσείου και σώματος ναυτικών ενθυμημάτων για το πωλητήριό του.Το νέο μουσείο θα έχει χαρακτήρα «επιτελεστικό», δηλ. ένα μου-σείο στο οποίο η αναπαράσταση του «πολιτισμικού υλικού» θα προκύπτει όχι μόνο μέσω αντικειμένων, αλλά και μέσω διάδρα-σης και χρήσης τεχνολογιών, ενώ το μουσειολογικό σενάριο που προτείνεται συνδέει το περιεχόμενο της στεγασμένης έκθεσης του Μουσείου με τα μνημεία της Χώρας και του νησιού.


1. Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. με τον Νομάρχη Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Δ. Γεωργάτο. Διακρίνονται καθιστοί από αριστερά ο Βουλευτής Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Σπ. Μοσχόπουλος, η τότε Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και νυν Υπουργός Εργασίας κα Λούκα Κατσέλη. Ο Α΄ Αντιπρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κ. Πάνος Λασκαρίδης και ο Πρόεδρος του ΤΕΔΚΙ κ. Μάρκος Κατσιλίκης. 2. Από δεξιά η κα Αλεξάνδρα Βοβολίνη, η εκδότης του περιοδικού ECONOMIA μαζί με την Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. και την κα Nτίνα Αδαμοπούλου, Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Ύδρας. 3. Οι κυρίες Μαρία Καλογεράτου και Γωργία Ασπρούδη, μέλη του Ν.Μ.Ε. 4. Η κα Μαριλένα Λασκαρίδη, Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης «Καίτη Λασκαρίδου» μαζί με τον Γενικό Γραμματέα του Ν.Μ.Ε. Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κο Τιμόθεο Μασούρα.5. 6. Η εκπληκτική θέα στο Μύρτο, όπου οι σύνεδροι εκδράμουν μετά το συνέδριο.

1 2

3

4

6

5


ΤΑ πλοία με τους στέρεους, ρωμαλέους και δυναμικούς όγκους, η θάλασσα, με τις

προσδοκίες και τις νοσταλγίες, τα νοτισμέ-να από ιδρώτα και αλμύρα ναυπηγεία και καρνάγια, που αποτελούν πηγές έμπνευσης του δημιουργού, έδεσαν αρμονικά με τα σπάνια εκθέματα του Μουσείου, αποδείξεις των αέναων δεσμών των Ελλήνων με τη θάλασσα και της παντοδύναμης ελληνικής ναυτοσύνης.

Παρόντες στην πιο προσωπική του στιγμή ως καλλιτέχνη, όπως ο ίδιος την χα-ρακτήρισε, ήταν εκατοντάδες πολίτες που είχαν ασφυκτικά και από νωρίς κατακλύσει τους εκθεσιακούς χώρους, την είσοδο και το προαύλιο του Μουσείου. Διακεκριμένοι ζωγράφοι και γλύπτες, άνθρωποι των γραμ-μάτων και του πνεύματος, εκπρόσωποι από την αυτοδιοίκηση α’ και β’ βαθμού, από τον δημοσιογραφικό και καλλιτεχνικό κόσμο, αλλά και μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου.

Για τον Γιάννη Μίχα μίλησαν η πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας Αναστα-σία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη και η κριτικός και ιστορικός τέχνης (Πανεπιστημι-ακός) Αθηνά Σχινά.

Η πρόεδρος του Μουσείου που έλαβε

Μουσείου και στο πρόσωπό του όποτε χρειάστηκε βρήκαμε έναν συμπαραστά-τη και αληθινό φίλο».

Η Αθηνά Σχινά αναφέρθηκε συνο-πτικά στους τρόπους με τους οποίους

πρώτη τον λόγο εξέφρασε την χαρά της που το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας είχε την τιμή να φιλοξενεί την έκθεση του Γιάννη Μίχα, υπογραμμίζοντας ότι «ο ίδιος υπήρ-ξε πάντοτε ένθερμος υποστηρικτής του

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΒΙΟΙ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣΤην έκθεση ζωγραφικής «Βίοι Πλοίων» και το ομώνυμο βιβλίο, καρπούς μιας μακρό-χρονης και αφοσιωμένης εικαστικής και πνευματικής αναζήτησης, παρουσίασε στις 9 Ιουνίου 2010 στο φιλότεχνο κοινό που κατέκλυσε τους χώρους του Ναυτικού μου-σείου Ελλάδας ο ζωγράφος Γιάννης μίχας.

Κεντρική φωτογραφία: Ο Νομάρχης (ζωγράφος) κ. Γιάννης Μίχας με την Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. και τον αναπληρωτή Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κ. Νίκο Σιφουνάκη. Πάνω: Ο Νομάρχης Πειραιά μαζί με τα παιδιά του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Σαλαμίνας και της Πειραϊκής Ένωσης Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με νοητική υστέρηση στους οποίους διετέθησαν οι πωλήσεις του βιβλίου του.


εμπνέεται καθώς και στα εκφραστικά ιδι-ώματα που χρησιμοποιεί στη ζωγραφική του ο Γιάννης Μίχας, εμψυχώνοντας και αναδεικνύοντας τα θέματά του. Ακολού-θησε, ανάγνωση αποσπασμάτων από τα εκτυπωμένα στο λεύκωμα ποιητικά κεί-μενα του Γιάννη Μίχα, από τον ηθοποιό Θάνο Καληώρα.

Ο ίδιος ο δημιουργός, εμφανώς συγκι-νημένος, στη σύντομη εξομολόγησή του προς το κοινό, σημείωσε ότι σε αυτή την εικαστική κατάθεση βρίσκονται όλα όσα τον κάνουν να αναπολεί, να ονειρεύεται, να ταξιδεύει, να απελευθερώνεται, να πο-θεί, να ελπίζει και που ήθελε να μοιραστεί με το κοινό. Από την αγάπη του για τη ζωή και για τους ανθρώπους μέχρι το λιμάνι του Πειραιά, τη θάλασσα, τα πλοία που σαν τους Αγίους των Ελλήνων βαδίζουν στο νερό, τα καρνάγια, τα ακρωτήρια, τα ναυπηγεία που έζησε, περπάτησε και δέθηκε αναπόσπα-στα…

Για να προσθέσει «Την κάθε στιγμή, την κάθε ανάσα μου, την σκέψη και την πράξη μου, αγωνίζομαι να υποτάξω ως υπηρέτης, πολίτης και καλλιτέχνης μαζί, σε εκείνες τις αξίες οι οποίες συνιστούν την ίδια την ουσία της Τέχνης: στο Μέ-τρο, στην Αρμονία, στην Ισορροπία, στη Σύνθεση. Τις αξίες που συνιστούν την ου-σία της Ζωής, και που αν χτίζαμε με αυτές την ανθρώπινη κοινωνία, την πολιτική, ο κόσμος μας θα ήταν διαφορετικός».

Στην έκθεση ζωγραφικής του Γιάννη Μίχα «Βίοι Πλοίων» που θα διηρκέσε μέχρι τις 10 Ιουλίου, παρουσιάσθηκαν συνολι-κά 60 έργα από την πολύχρονη εικαστική του διαδρομή, και ειδικότερα μια σειρά συνθέσεων της τελευταίας δεκαπενταετί-ας, εμπνευσμένων από τη θάλασσα, τους ανθρώπους της, τα τοπία της, τα πλοία, το λιμάνι του Πειραιά όπου ζει, αγωνίζεται και προσφέρει. Η επιλογή των έργων, έγινε από τον ίδιο τον δημιουργό με την πρόθε-ση η παρουσίασή τους να αποτελέσει τη σύνθεση του προσωπικού εικαστικού του ύμνου για το υγρό στοιχείο και την ελληνι-κή ναυτοσύνη. Τα έσοδα από τις πωλήσεις του ομώνυμου με τον τίτλο της έκθεσης βιβλίου των Ελληνικών Ομοιογραφικών Εκδόσεων θα διατεθούν στο Σύλλογο Γο-

τήρης αλλά και ο γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ Σωκράτης Ξυνίδης και ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εσω-τερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Δημήτρης Στεφάνου.

Ακόμη παραβρέθηκαν ο Γενικός Γραμ-ματέας Περιφέρειας Αττικής Ηλίας Λιακό-πουλος, ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης Λέανδρος Ρακιντζής, η υπερνο-μάρχης Αθήνας Πειραιά Κων/να Μπέη, ο νομάρχης Δυτικής Αττικής Αριστείδης Αρ-κουδάρης, ο Νομάρχης Ρεθύμνου Γιώργος Παπαδάκης, οι πρώην νομάρχες Πειραιά Χρήστος Φωτίου και Μαίρη Τσανάκη, οι Δή-μαρχοι, Κορυδαλλού Σταύρος Κασιμάτης, Δραπετσώνας Αλέκος Χρυσός, Περάματος Γιάννης Γλύκας, Μεθάνων Χρήστος Πάλλης, Πόρου Δημήτρης Στρατηγός, ο πρ. βουλευ-τής Πειραιά Πέτρος Μαντούβαλος, ο πρ. Δήμαρχος Κορυδαλλού Στέφανος Χρήστου, αντινομάρχες του Πειραιά, της Αθήνας, του Ηρακλείου Κρήτης, νομαρχιακοί και δημοτι-κοί σύμβουλοι.

Επίσης ο πρόεδρος και Δ/νων Σύμβου-λος του ΟΛΠ Γιώργος Ανωμερίτης, ο πρώην πρόεδρος του ΣτΕ Γιώργος Παναγιωτόπου-

νέων και Φίλων Σαλαμίνας και στην Πει-ραϊκή Ένωση Γονέων, Κηδεμόνων και Φί-λων Ατόμων με νοητική υστέρηση, «στα παιδιά που αγωνίζονται για να βαδίσουν στο δρόμο που καταργεί το αδύνατο, στο δρόμο που αποδεικνύει το πως, η αγάπη κρατά ζωντανή και γιγαντώνει την ελπί-δα...», όπως τόνισε ο ίδιος ο δημιουργός.

Στα εγκαίνια της έκθεσης παρέστησαν πολλά μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου και συγκεκριμένα ο Υπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Γιάννης Ραγκούσης, ο Υπουργός Εργασίας και Κοι-νωνικής Ασφάλισης Ανδρέας Λοβέρδος, η Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγ-γύης Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου και η Υφυπουργός Φώφη Γεννηματά, ο Υφυπουρ-γός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων Νίκος Σηφουνάκης, ο βουλευτής και πρ. πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμά-νης, οι βουλευτές Γιάννης Διαμαντίδης, Θε-όδωρος Δρίτσας, Δημήτρης Καρύδης, Δη-μήτρης Κουσελάς, Λάμπρος Μίχος, Αναστά-σιος Νεράτζης, Γρηγόρης Νιώτης, Μανώλης Όθωνας, Θανάσης Τσούρας, Τηλέμαχος Χυ-

Πάνω αριστερά: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων χαιρετά τον κ. Λέανδρο Ρακιτζή, Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης. Πάνω δεξιά: Καλωσορίζει στην έκθεση τον τότε Υπουργό Εργασίας και Κοινω-νικής Ασφάλισης και νυν Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλλυλεγγύης κ. Ανδρέα Λοβέρδο. Κάτω: Άποψη της έκθεσης.


Πάνω αριστερά: Ο κ. Γιάννης Μίχας, Νομάρχης Πειραιά και Νήσων στο βήμα του Ν.Μ.Ε. ευχαριστεί τους επίσημους αλλά και όλους τους παρεύρεθεντες καλεσμένους του. Πάνω δεξιά: Ο Νομάρχης Δυτικής Αττικής κ. Αριστείδης Αρκουδάρης, ο Νομάρχης Πειραιά, η τότε Υφυπουργός Υγείας και νυν Υφυπουργός Παιδείας κα Φώφη Γεννηματά και ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Γιάννης Ραγκούσης. Κάτω αριστερά: Ξεναγεί στην έκθεση την τότε Υπουργό Υγείας και νυν Υφυπουργό Εξωτερικών κα Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου. Κάτω δεξιά: Μαζί με την κα Φώφη Γεννηματά, κ. Σωκράτη Ξυνίδη, τότε Γραμματέα του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ και νυν Αναπληρωτή Υπουργό Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας.

Αριστερά: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων μαζί με τον κ. Απόστολο Κακλαμάνη, τ. Πρόεδρο της Βουλής, τ. Υπουργό και Βουλευτή, και τον Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κ. Θωμά Κατοπόδη. Δεξιά: Με τον Απόστολο Κακλαμάνη και το βουλευτή του ΠΑΣΟΚ κ. Λάμπρο Μίχο.


λος, ο πρώην πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Νίκος Μαρκάτος, ο πρ. πρόεδρος του ΕΦΕΤ Νίκος Κατσαρός, η ιστορικός και κριτικός τέχνης Ντόρα Ηλιοπούλου - Ρογκάν, ο πρόε- δρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς Γιάννης Χατζημανωλάκης, από τον δημο-σιογραφικό κόσμο οι παρουσιαστές Γιώρ-γος Αυτιάς, Δημήτρης Μάρκος, ο εκδότης της Metro Γιάννης Λιαρός, ο πρόεδρος του ΣΕΛΠΕ Θεόδωρος Βάρδας και ο εκτελεστι-κός Δ/ντής Αντώνης Μακρής, ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Βασίλης Κορκίδης, ο Πρόεδρος της Παν. Ένωσης Αρχιτεκτόνων Βαγγέλης Λυρούδιας και ο αντιπρόεδρος Γιώργος Νικολάου, εκπρόσωποι αντιστασιακών ορ-γανώσεων, της Ελληνικής Αστυνομίας, του Λιμενικού Σώματος και των Ενόπλων Δυνά-μεων, εκπρόσωποι από τον επιχειρηματικό κόσμο κ.ά.π.

Ακόμη την έκθεση τίμησαν με την πα-ρουσία τους επιφανείς ζωγράφοι ανάμεσα τους ο Θανάσης Στεφόπουλος και η Ανθή Στεφοπούλου, ο Χρήστος Σαρακατσιάνος η Βιολέτα Γεράνη, ο Στέφανος Κωνσταντινί-δης, ο Fulop Tibor, η Αικατερίνη Οικονόμου, η Πηνελόπη Παπαϊωάννου - Λοβέρδου, πολλοί γλύπτες μεταξύ των οποίων ο πρόε-δρος Συλλόγου Γλυπτών Ελλάδος Ξενοφών Δεστέφανος, η Αργυρώ Καρύμπακα, ο Κυ-ριάκος Ρόκος, η Ασπασία Παπαδοπεράκη, η Δώρα Πανά, η Ελένη Πολυχρονάτου, ο ποιη-τής Κωστής Παπαγεωργίου και εκπρόσωποι του ιδρύματος Ζογγολόπουλου.

Στη συνέχεια παραθέτουμε την ομιλία της Πρόεδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου Παλούμπη:

«Κυρίες και κύριοι,Αισθανόμαστε ιδιαίτερη χαρά και τιμή

που φιλοξενούμε στις ανακαινισμένες, χάρις στην χορηγία του Προέδρου του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη και Αντιπροέδρου του Μουσείου κου Πάνου Λασκαρίδη, αίθου-σες του Μουσείου μας την έκθεση ζωγραφι-κής «Βίοι Πλοίων» και την παρουσίαση του ομώνυμου λευκώματος του Νομάρχη Πειραι-ώς Γιάννη Μίχα.

Ο κύριος Μίχας, εκλεκτό μέλος του Ναυ-τικού Μουσείου, υπήρξε πάντα ένθερμος υποστηρικτής του και στο πρόσωπό του, όποτε χρειάστηκε, βρήκαμε έναν συμπαρα-στάτη και αληθινό φίλο. Αυτή του η στάση μας επιβάλλει να του απευθύνουμε ένα θερ-μό και ανυπόκριτο «Ευχαριστώ».

Όπως αποδεικνύεται από την πολυδιά-στατη δράση του, ο πρώτος πολίτης του νο-μού μας ο μαχητικός νομάρχης, είναι παράλ-ληλα και ευαίσθητος «ποιητής» εικόνων. Η περιφέρεια του Πειραιά, το λιμάνι, τα πλοία και οι άνθρωποί των, αποτελούν για εκείνον όχι μόνο πεδίο για την εφαρμογή μαχητικής πολιτικής αλλά και αστείρευτη πηγή καλλι-τεχνικής έμπνευσης όπως αποδεικνύουν τα 60 έργα που παρουσιάζονται στην έκθεσή μας.

Για τους «Βίους Πλοίων» του Γιάννη Μίχα δεν αισθάνομαι πως είμαι η κατάλ-ληλη να εκφράσω τεχνοκριτικές απόψεις ή να προσπαθήσω να εντάξω το έργο του σε κάποιο γνωστό καλλιτεχνικό ρεύμα, η κα Αθηνά Σχινά, κριτικός και ιστορικός τέχνης έχει αναλάβει αυτό το ρόλο. Το μόνο που θα τολμήσω να πω είναι πως προφανώς η ζω-γραφική αποτελεί την προσωπική καταφυγή

Γιατί στους πίνακες του Νομάρχη, που δεν είναι τίποτε άλλο από τη συναισθηματική κατάθεσή του, τα πλοία έχουν κι αυτά ψυχή κι άλλοτε ψυχορραγούν στους ντόκους, ή αρόδου, στάζοντας καφετιά σκουριά κι άλ-λοτε λαμποκοπούν στα ζωηρά τους χρώματα έτοιμα πάλι να ζευτούν το ταξείδι, με νέους ναυτικούς, με νέα όνειρα.

Κυρίες και κύριοι,Η έκθεση του Γιάννη Μίχα, ναυτική στη

φύση της αλλά και στον πυρήνα της έννοιάς της, έρχεται σαν μια εκδήλωση την περίοδο των Ποσειδωνίων, της μεγάλης αυτής γιορ-τής της ναυτιλίας μας.

Η έκθεση, μαζί με μια σειρά πολλών άλ-λων εκδηλώσεων του πρόσφατου παρελθό-ντος έχουν αναδείξει το Μουσείο μας σαν ένα ζωντανό κύτταρο που μετέχει και πρωτο-στατεί στην πολιτιστική ζωή της χώρας μας.

Ευχαριστούμε τον φίλο Γιάννη Μίχα που μας έδωσε την ευκαιρία καθώς και όλους εσάς που παρευρίσκεσθε εδώ και μας τιμάτε σήμερα με την παρουσία σας.

Σας ευχαριστώ»

του καλλιτέχνη-πολιτικού, την εικαστική αποτύπωση των βιωμάτων του από τον τόπο στον οποίο ζει, τον τόπο που αγαπά και για τον οποίο καθημερινά αγωνίζεται.

Έτσι λοιπόν εκείνο που μπορώ σαν απλή θεατής των έργων να εκφράσω είναι τα συ-ναισθήματα που μου δημιουργούνται καθώς στέκομαι μπροστά σε ένα, ένα απ’ αυτά. Οι βολβοειδείς πλώρες, οι προπέλες, οι καδέ-νες, οι κάβοι, αλλά και οι σκηνές από τα προσωπικά περπατήματα των ναυτικών στα μισοσκότεινα δρομάκια των λιμανιών, σε προδιαθέτουν και σου αφηγούνται για ζωές που πέρασαν, που αναλώθηκαν μέσα στους χαλύβδινους μπουλμέδες, σε μια αέναη κί-νηση, ένα ταξείδι χωρίς τελειωμό. Είναι το ταξείδι που συνεχίζει να υπηρετεί το διεθνές εμπόριο απ’ όλο τον κόσμο προς όλο τον κόσμο. Είναι το ταξείδι που κάνει τον κόσμο να λειτουργεί, που σήμερα πια κάνει τη γη να γυρίζει.

Απ’ αυτό το ταξείδι ο Γιάννης Μίχας αποτυπώνει με το χρωστήρα του τα έμψυ-χα στοιχεία, τους ανθρώπους και τα πλοία.

Πάνω: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων μαζί με τον Βουλευτή του ΠΑΣΟΚ κ. Αθανάσιο Τσούρα. Κάτω: Μαζί με τον γνωστό ζωγράφο κ. Θανάση Στεφόπουλο.


Ο Ποσειδώνας του Μπουένος ΆιρεςΜε αφορμή το δημοσίευμα «Ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου» της κας Ρόζας Καλογέρη, του τεύχους 70 του «Περίπλου», θυμήθηκα την ιστορία του Ποσειδώνα του Μπουένος Άιρες.

3 Ιανουαρίου 1997 αποπλεύ-σαμε με το «ΟΔΥΣΣΕΥΣ» του Ποταμιάνου από το Μπουένος Άιρες για μια κρουαζιέ-ρα στα παράλια της Αργεντινής, μέσα στα Στενά του Μαγγελάνου με τέρμα το Πουέρ-το Μοντ της Χιλής.Ο καπετάν Νικόλας, ο κυβερνήτης με πλη-ροφόρησε, ότι συνεπιβάτης μας θα ήταν και ο πρέσβης της Ελλάδος στην Αργεντινή με την οικογένειά του.Ειλικρινά δεν πολυχάρηκα με την είδηση αυτή. Φαντάστηκα ότι θα είχαμε να κά-νουμε με στεγνό διπλωμάτη και η αλεγρία του ταξιδιού, που ξεκίνησε με αργεντίνικο ταγκό στην προκυμαία και κατέληξε με το συρτάκι του Ζορμπά, θα πήγαινε περίπατο. «Κούμπωμα και τυπικότητα», σκέφτηκα.Με την πρώτη επαφή, όμως όχι μόνο άλ-λαξα γνώμη, αλλά κατάλαβα ότι η παρέα με τον πρέσβυ, την πρέσβειρα και τα δύο χαριτωμένα παιδιά τους, θα ομόρφαιναν το ταξίδι μας. Σ’ ένα από τα πρώτα βράδια στο τραπέζι του πλοιάρχου ο πρέσβυς μου εμπιστεύτηκε, ότι ζήτησε από το Υπουρ-γείο Πολιτισμού της Ελλάδας να στείλουν στο Μπουένος Άιρες ένα αντίγραφο του αγάλματος του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου για να στηθεί στην Πλατεία της Ελλάδος

στο Μπουένος Άιρες, μία και όλες οι χώ-ρες, που είχαν μετανάστες στην Αργεντινή με την ευκαιρία των 200ετών από την ίδρυ-ση της πόλεως, είχαν στείλει εκεί ωραία αγάλματα.Η απάντηση ήταν: «Μόνο σε γύψο μπορού-με να στείλουμε τον Ποσειδώνα».Με την πρώτη βροχή, μας είπε λυπημένα ο Πρέσβυς, ο Ποσειδώνας θα γινόταν Ερμής και θα πέταγε...Εμείς την εποχή εκείνη φτιάχναμε στον Πειραιά, ως «Επιτροπή του Λέοντος του Πειραιώς» το αντίγραφο του αγάλματος του λέοντα, για να το προσφέρουμε στη Βενετία και να μας επιστρέψουν το πρω-τότυπο.Σκέφτηκα να προτείνω στην Επιτροπή να αναλάβει την κατασκευή ενός χάλκινου αντιγράφου του Ποσειδώνα του Αρτεμισί-ου και να το στείλουμε στην Ελληνική Πρε-σβεία στο Μπουένος Άιρες.Είπα την σκέψη μου στον πρέσβυ, τον κ. Αναστάση Μητσιάλη. Αυτός δεν έδωσε με-γάλη σημασία. Δικαιολογημένα. Δεν είχε υπ’ όψιν του τον δυναμισμό των «Πορτένι-ων» του Πειραιά.Όταν όμως μετά από ένα χρόνο ένα κοντέ-ινερ του Ευγενίδη έφερε στο Μπουένο τον

Ποσειδώνα η χαρά και η έκπληξή του ήταν μεγάλη. Η Ελληνική Κοινότητα του Μπου-ένος Άιρες πρόσφερε το θαυμάσιο βάθρο του αγάλματος από πράσινο μάρμαρο και ο Ποσειδώνας με τις απλωμένες χερούκλες του έγινε το ωραιότερο στολίδι της θαυμά-σιας πόλης του Μπουένος Άιρες.Στη βάση του αγάλματος γράφτηκε μετα-φρασμένα στα Ισπανικά το ποίημά μου:

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑπό την ποιητική συλλογή του Α. Δόμβρου

«Χυτά και σμιλεμένα»

Μάτια, τρύπες στο μέταλλοκαθαρά τον στόχο κοιτάζουν.

Πέλματα που ακροπατούνπανύψηλο πύργο στηρίζουν.

Τεντωμένα τα χέρια γεράτρομερό πεταχτάρι κρατάνε.

Θεέ της θάλασσας,μεσ’ το χάλκινο στήθος σου

η Ελλάδα χτυπάει.

Όταν βρεθείτε στο Μπουένος Άιρες, ζη-τήστε να σας πάνε στην Plaza de Grecia. Αντικρίζοντας τον Ποσειδώνα θα νομίσετε πράγματι ότι το στήθος του πάλλεται.

1. Ο Έλλην Πρέσβυς κ. Αναστάσιος Μητσάλης μετά της συζύγου του προ του αγάλματος του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου στο Μπουένος Άιρες 2. Η αφιέρωση στην Επιτροπή του Λέοντος του Πειραιώς στο βάθρο του αγάλματος του Ποσειδώνα στο Μπουένος Άιρες. Αναφέρει ότι το πρωτότυπο του αγάλματος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών3. Το ποίημα «Ποσειδών» του Αποστόλη Δόμβρου στο βάθρο του Ποσειδώνα στο Μπουένος Άιρες

ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΟΜΒΡΟΥ


ANAKO IΝΩΣΗ

ΤO Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζει δύο νέα ομοιώματα της Τριήρους και του Βυζαντινού

Δρόμωνα, τα οποία θα φιλοξενήσει στην μόνιμη έκθεσή του από τις 15 Νοεμβρίου 2010 έως και τις 15 Φεβρουαρίου 2011.Την επιστημονική έρευνα και κατασκευή των ομοιωμάτων επιμελήθηκε ο έγκριτος καθηγητής του ΕΜΠ κος Θεοδόσιος

Π. Τάσιος με την υποστήριξη του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος και της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.Σκοπός της κατασκευής των ομοιωμάτων των δύο ιστορικών τύπων πλοίων είναι η διάδοση και προβολή στο ευρύ κοινό της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΟΡΑΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: 1. «The European Discovery of

America» Samuel Eliot Morison (2 τομ.) 2. «Ανθολογία ναυτικών κειμένων(1821) 3. «Earth photographs from Gemini VI through XII» 4. «Sail: The Romance of the Clipper ships» (vol I,II,III) 5. «Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία 1453-1850» Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 6. «Ιστορικόν Λεύκωμα της Ελληνικής Επαναστά-σεως» τομ. 1-2 7. «Λεύκωμα Πεϋτιέ της συλλογής Στέφανου Βαλλιάνου Η ελεύθερη Ελλάς και η επιστημονική αποστολή του Μορέως. 8. «Η παιδεία στη Σμύρνη» Σολομωνίδης, Χρ. 9. «Dictionnaire Universel des Sciences, des Letters et des Arts» Paris, 1874 10. «Dictionnaire Universel d’Histoire et de Geographie» Paris, 1876 11. «H.C. Bywater and H.C. Ferraby, «Inteligence Service: Αναμνήσεις της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Βρετανικού Ναυαρχείου» Μεταφρ. Σεγδίτσα. 12. «Ιστορία της πειρατείας» Κραντονέλλη, Αλ. Τομ. Α,Β,Γ. 13. «Απόβαση» Μού-σκος, Α.Γ. 14. «Αρχείον Γ. Καραϊσκάκη» 1924 15. «Απομνημο-νεύματα» Βασιλέφσκι, Α.Μ. 16. «The Dardanelles» Ν. Wilkinson 17. « Ο ναύαρχος Γεώργιος Κακουλίδης» Νικολαϊδης, Ν. 18. «Ultra goes to war» Lewin,Ronald 19. «Αdolf Hitler» Toland, John 20. «Αναμνήσεις και στοχασμοί» Ζουκόφ ,Γ.Κ. 21. «Midway» Fuchida,M. 22. «Der Seekrieg» Ruge,Fr.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κα. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ: 1. «Κοινωφελές Ίδρυμα

Αλ. Ωνάσης» 2. « 35 Εικαστικοί καλλιτέχνες» Ινστιτούτο Δημοκρ. Κων/νος Καραμανλής 3. «Kifissia» Καravia, Maria 4. « Κοζάνη» εκδ. Ζαρζώνη, 2007 5. «Ινδία» Στασινοπούλου, Δημ. 6. «Βίοι πλοίων» Μίχας,Γ. 7. «Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του» Χατζημανωλάκης,Γ. 8. «Ιστορικο- λαογραφικό μουσείο Ν. Κοζά-νης» 9. «Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών» Σκιαδάς, Ε. 10. «Οι σχολές Εμπορικού Ναυτικού της Χίου» Μιχαηλίδης, Στ.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. MΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ Θ.: «Η φιλοσοφία του Διοικείν- Ηγέτες και

Ηγεμονεύσαντες»-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΑΝΤΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ: «Νικητιανών Θαλασσινές Διαδρομές»

δικής του συγγραφής.-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- HELMEPA: Ετήσια Έκθεση Δραστηριοτήτων 2009.-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΓΙΑΓΚΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: 1. «Τα Μουσεία της Μυκόνου» Γ.

Γιαγκάκη 2. « Η Κυρά της Ρήνειας» Γ. Γιαγκάκη 3. «Quarterly Economic Review» Νο 3,4 2009 4. «Quarterly Statistical Digest» Νο 1, 2010 5. «Relatorio de Establilidate Financeira 2008» 6. «Βoletim de Estatisticas, 2009» 7. «Indicadores Economicos & Financeiroς» 2009 8. «Les musees de Mykonos» Υαngakis,G.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΤΖΑΛΑΣ ΧΑΡΗΣ: 1. «Bay of Biscay Pilot» 1931 2. «Μedi-

terranean pilot» vol II, 1937 3. «The 1931 international code of signals» vol II, 1932 4. « Red sea and Gulf of Aden pilot» 1955 5. «Norie’s nautical tables» Νorie, J.W. ,1961 6. «Admiralty navigation manual» vol I, 1938 7. «Μediterranean pilot» vol I, 1963 8. «Mediterranean pilot» vol II. 1952,1965. 9. «Thracia Pontica II, VI. 1, V, IV. 10. «Rules for building and classing steel vessels» 1963 11. «Τhe new small boat sailing» Fisher, J. 12. «Τhe science of sailing» Robinson, B. 13. «Debrett’s Register of Yachts» 13. «Roses II monografies del casc 4» 14. «Culip VIII I les amfores Haltern 70 monografies del casc 5» 15. «Porticcioli d’ Italia: Guida degli Yachtsmen» 1975 16. «Register of Yachts 1974» 17. «Register of Yachts 1975».

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΜΗΣ: 1. «Η εκκλησία της Κοίμησης

της Θεοτόκου στην Κύμη και ο Ιωάννης Χαλεπάς» Γουλάκη, Αλεξ. 2. «Ο Κυμαίος λαϊκός ποιητής Γεώργιος Ν. Χάρτσας» Μ.Γ. Βαρ-βούνης.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑ: 1. «Ρουμπίνα Σαρελάκου» 2. «Σαρακα-

τσιάνος»-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ: 1. «Το δέντρο της

ζωής σε τέσσερις εποχές» 2. «The tree of life in four seasons»-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΕΛΙΑ (Εκδοτική εταιρεία): «Smart art in Greece»--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚ.: 1.«Γράμματα από τη θάλασσα» δικής

του συγγραφής. 2. «Η εμπορική και εφοπλιστική δραστηριότητα του Άγγλου πρόξενου Φ. Γκρήν» ανάτυπο.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΑΣΟΥΡΑΣ ΤΙΜΟΘΕΟΣ: 1.«Περί του πολέμου» Karl von

Klausewitz» τομ. Β’. 2. «Λέλια ή η ζωή της Γεωργίας Σάνδη» Maurois,A. 3. «Δεκαήμερο» Βοκάκιος, τομ. Α’, Β’. 4. «Ελληνικά Υποβρύχια: 1885-2010» Μαδωνής, Α. 5. «Frankenstein» Shelley, Mary. 6. «Τάο Τε Κίνγκ» Χάξλεϋ, Α. 7. «Sketch Book 1221. Band II» 8. « Η τέχνη του πολέμου» Σούν Τζού 9. «Η προσφορά της Υγειονομικής Υπηρεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων στους νικηφό-ρους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13». 10. «Κονδυλώματα και καρκίνος του τραχήλου της μήτρας» Διαμαντής, Α. 11. «Το αίτιο της ατεκνίας της βασίλισσας Αμαλίας». 12. «Ιατρική και γιατροί στο Γαλαξείδι» Διαμαντής & Δώδος. 13. «Φάουστ» Goethe. Tομ. Α’,Β’. 14. «Φάκελος Κύπρου. Τα απόρρητα ντοκουμέντα». Ιστορι-κά της Ελευθεροτυπίας. 15. «The sinking of the Hurworth» by Donald E. Haskell 16. Xάλκινο ανάγλυφο του Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ». Αναμνηστικό αναπαλαίωσης του Θ/Κ 1988-1989.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΝΤΟΥΝΗΣ ΧΡ.: «Captain Zenon Sdougos» δικής του συγγραφής.-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΙΑΤΡΙΔΗΣ ΒΑΣ.: «Αι Αγορεύσεις του Ελληνικού Κοινοβουλίου

(1843-1909) και (1909-1956) έκδοσης του Εθνικού Κήρυκα Αθηνών.-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ.κ. ΓΕΝΑΡΑΚΗ ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ & ΓΕΝΑΡΑΚΗ ΣΟΦΙΑ: 1. «Θα-

λασσομάχοι της λευτεριάς» Κωλέτση, Ν. Π. 2. «Ναυτική Μετε-ωρολογία» Βουρλάκη,Ε.Σ. 3. «Tide tables central and western Pacific Ocean & India Ocean», 1957 4. «Ηλεκτροτεχνικαί εφαρ-μογαί» Α. Πέτα. 5. «Στρατηγική ανάλυση της Αν. Μεσογείου και Εύξεινου Πόντου». Μαργαρίτη 6. «Η δράσις του Β.Ν. κατά τον πόλεμον 1940-44. Δ. Φωκάς. 7. «Σπουδή γενικής ναυτιλίας», 1973 8. «Ιστορία των πολεμικών στόλων» H.W. Wilson 9. «Κα-τηγορίαι & σύγχρονοι τύποι εμπορικών πλοίων». Ε. Μητρόπου-λου 10. «Brown’s Nautical Almanac», 1965 11. «Ο ΝΑΤΟ δια την ειρήνην» 12. «Κανονισμός αποφυγής συγκρούσεως» Α. Κα-πάκη 13. «Οδηγός ασφάλειας πετρελαιοφόρων» Ι. Φανέλλη. 14. «Μνημόνιον σημάτων» Α. Καπάκη 15. «Αποφυγή συγκρούσεων δια του Radar» Α. Δημαράκη/ Χ. Ντούνη 16. «Αστρονομικαί εφη-μερίδες» 1952 17. «Nouvelles tables de logarithmes» 18. «Συ-νομιλίες με τον Στάλιν» Μ. Τζίλα 19. «Geometria analitica» G. Lazzeri 20. «Jane’s Fighting Ships» 1951-52 21. «Τσίλλερ» 22. «Η Ελλάδα στην ενωμένη Ευρώπη» 23. «Ο σχεδιασμός για την κατάκτηση των μεγάλων βάθων» Γ. Αθανάσαινας 24. «Συμβολή εις την μελέτην της ιστορικής εξελίξεως της ναυτικής υγιεινής» Γ. Αθανάσαινας 25. «Στρατηγική δια την δύσιν» F. Schneider 26. «Large tankers” 27. «Λεύκωμα των ενδυμασιών του Π. Ναυτι-κού» 1980 28. «Θέματα τεχνικών γνώσεων» Α. Μιχαλόπουλου 29. «Ναvigation» 30. «Πρακτική σπουδή ναυτιλίας» Σ. Λαζαρίμου 31. «The American air almanac»1952 32. «Εγχειρίδιον διεθνούς κανονισμού αποφυγής συγκρούσεων» Δ. Αρβανίτη 33. «Ναυτική Τέχνη» Ίδρυμα Ευγενίδου 34. «Η Ελλάς του Καραμανλή» Μωρίς Ζενεβουά 35. «International Code of Signals» 1969 36. «Νorie’s Nautical Tables» 1952 37. «Η θαλάσσια ισχύς και ο ρόλος του ναυτικού» Κ. Μαργαρίτη 38. «Βαρβαρόσσα» Allan Clark 39. «Ηλεκτρονικά» Α. Πέτα 40. «Κίνδυνος εν όψει» Α. Ανδρόνικου 41. «Η γη εις τον διάστημα» 42. «Εθνική γλώσσα» 43. «Εγχει-ρίδιον του χειριστού» Μ. Ματθαιόπουλος 44. «Διεθνής κώδιξ σημάτων» 1969 45. «Εγχειρίδιον Αρμενιστού» 1948 46. «Μικρό χρονικό μεγάλου πολέμου» Ν. Ματάλα 47. «Γενεαλογικά χα-ρακτηριστικά των α/τ του Ελληνικού Π.Ν.» Σ. Χαρατσής

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κα. ΧΑΡΛΑΥΤΗ ΤΖΕΛΙΝΑ: 1. «Ιστορία και Ναυτιλία, 16-20ος αι.»

Χαρλάυτη, Τ. 2. «Greek Shipowners & Greece 1945-1975» G. Harlaftis. 3. «Βενετία» Frederic Lane. 4. «Ιόνιος Λόγος» τομ. Α’, 2007. 5. «Λυκόφως στο Μελαγκάβι» Β.Χαρλαύτης 6. «Ποντοπό-ρεια» Τ. Χαρλαύτη, Ν. Βλασσόπουλος. 7. «Έλληνες ναυτικοί και ελληνικά ατμόπλοια» Τ. Χαρλαύτη. 8. «Οι κίνδυνοι της θάλασσας 18-20ος» Κατάλογος έκθεσης.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΛΑΜΠΡΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΩΝ: (Π.Α.Λ.Ι.Σ.). Ιστορικό Ημερολόγιο με τίτλο : «Μνήμες του 1821»

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους:


ΗΜεΡΟλΟγΙΟ ΜΟυσεΙΟυΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ΣΥΜΜΕΤΟχΗ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε. ΣΕ ΕΚθΕΣΗ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗχΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ«Το ναυάγιο του Α/Π Πατρίς και η Ελληνική Ατμοπλοΐα Σύρου» είναι ο τίτλος της έκθεσης που παρουσιάζει το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης από τις 7 Αυγούστου έως τις 7 Οκτωβρίου 2010. Η έκθεση αποτελεί συνέχεια της προσπάθειας του Βιομηχανικού Μουσείου για τη μελέτη και την υποβρύχια κινηματογράφηση του τροχοκίνητου ατμόπλοιου «Πατρίς» της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, που ναυάγησε τον Φεβρουάριο του 1868 στον όρμο Κούντουρο Κέας.

Πρώτος “καρπός” αυτής της προσπάθειας υπήρξε το βραβευμένο σε διεθνείς διαγωνισμούς ντοκιμαντέρ “Ατμόπλοιον Πατρίς, απολεσθέν το 1868”, μια συμπαραγωγή της ΕΡΤ και του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης, σε σκηνοθεσία Βασίλη Μεντόγιαννη, που υλοποιήθηκε με τη συμπαράσταση της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ.Στην έκθεση του Βιομηχανικού Μουσείου παρουσιάζονται οι συνθήκες του ναυαγίου και οι επιπτώσεις του στην τοπική κοινωνία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εισαγωγή της νέας τεχνολογίας του ατμού και στον εκσυγχρονισμό της ναυτικής εκπαίδευσης.Η “Ελληνική Ατμοπλοΐα Σύρου”, στην οποία ανήκε το απολεσθέν ατμόπλοιο, κατέχει ξεχωριστή θέση στην έκθεση με χαρακτηριστικές πληροφορίες και

αντικείμενα που τονίζουν τη σημασία της και το ρόλο που έπαιξε όχι μόνο για την ανάπτυξη της Σύρου, αλλά και για την ενίσχυση της οικονομίας ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας.Την επιστημονική επιμέλεια της διοργάνωσης έχει η ιστορικός Αγγελική Φενερλή και την καλλιτεχνική επιμέλεια η designer Ροζαλία Ιωαννίδου.Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετέχει στην έκθεση με τη παραχώρηση ενός ναυτικού εξάντα του 19ου αιώνα, ενός δρομόμετρου και ενός πλανισφαιρίου Philips.

ΕΥΡΩΠΑϊΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣΣτις 24, 25 και 26 Σεπτεμβρίου εορτάστηκαν και φέτος οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το θέμα του φετινού εορτασμού ήταν «η μαγεία στον αρχαίο κόσμο» ενώ το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχε με διηγήσεις μύθων, θρύλων και παραμυθιών με μάγισσες της θάλασσας για μικρά παιδιά.Οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Days) προέκυψαν κατά την διάρκεια των εργασιών του 2ου Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Υπουργών Πολιτισμού, στην Γρανάδα της Ισπανίας, στις 3 Οκτωβρίου 1985. Ο Υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας παρουσίασε στους Εταίρους του την εορτή «Ανοιχτές πόρτες (ελεύθερη πρόσβαση) στα μνημεία» που διοργανώθηκε για πρώτη φορά στην Γαλλία το 1984 και πρότεινε την επέκτασή της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύντομα ανάλογες εορτές διοργανώθηκαν σε Ολλανδία Λουξεμβούργο, Μάλτα, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο και Σουηδία.Επίσημα οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς θεσπίστηκαν από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1991, με κύριο σκοπό την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών κυρίως σε μνημεία που δεν είναι προσβάσιμα/ανοιχτά για το κοινό την υπόλοιπη χρονιά. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν μουσεία και άλλοι πολιτιστικοί οργανισμοί. Η εορτή δίνει την ευκαιρία να προσεγγιστούν οι μουσειακές συλλογές από μια διαφορετική οπτική και να προσφερθεί μια διαφορετική ερμηνεία τους.

TO NME HTAN EKEIΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ 2010 ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΙΑΣ | ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΟΜΙΛΟΥ ECONOMIAΤην Τετάρτη, 2 Ιουνίου 2010, στις 12:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς έλαβε χώρα μία σημαντική εκδήλωση και συζήτηση με θέμα «Ελληνική Ναυτιλία 2010 και Πειραιάς».Την εκδήλωση προγραμμάτισε και διεξήγαγε η επιχειρηματική δεξαμενή (Business Tank) του ομίλου ECONOMIA που έχει ως Πρόεδρο την κα Αλεξάνδρα Κ. Βοβολίνη, δραστήρια επιχειρηματία και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.Ως ομιλητές στην εκδήλωση έλαβαν μέρος οι:• Ο κ. Αλέξανδρος Τουρκολιάς, Γενικός Διευθυντής Εταιρικής και

Επενδυτικής Τραπεζικής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος


Χ Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Δ Ω Ρ Ε Ε Σ Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στους κάτω- θι επιχειρηματίες για την οικονομική τους ενίσχυση προς το Ναυτικό μουσείο της Ελλάδος μόλις ενημε- ρώθηκε για τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετω-πίζει το μουσείο.

• Ο Ιαπωνικός Νηογνώμων NIPPON KAIJI KYOKAI προσέφερε 10.000,00 €

• Ο Αντιναύαρχος και Γεν. Γραμματεύς του ΝME κ. Τιμόθεος Μασούρας, προσέφερε 2.500,00 € για την κάλυψη εξόδων της έκδοσης «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΥΧΙΑ».

• Ο Αντιναύαρχος και Γεν. Γραμματεύς του ΝME κ. Θωμάς Κατωπόδης, προσέφερε 2.500,00 € για την κάλυψη εξόδων της έκδοσης «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΥΧΙΑ».

• Η εταιρεία SHELL HELLAS A.E. προσέφερε 2.000,00 €

• Η εταιρεία SYMIACOS BROS S.A. προσέφερε 1.000,00 €.

• Ο κος Μιχαήλ Γαλιατσάτος μέλος του NME προσέφερε 200,00 €.

• Η κα Αλίκη Παϊζη-Παραδέλη προσέφερε 100,00 ευρώ για την ενίσχυση του Μουσείου εις μνήμη Μαρίας Τσαγρή.

• Το ζεύγος Βιργινίας & Michael TUROFF προσέφερε 100,00 ευρώ για την ενίσχυση του Μουσείου εις μνήμη Μαρίας Τσαγρή.

• Επίσης θερμές ευχαριστίες εκφράζουμε στον κο Κων/νο Φιλίππου, μέλος του Μουσείου για την προσφορά του, στο πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος 10 DVD με τίτλο: «Ναυπηγικές Ηλεκτρονικές Καταγραφές 1920-2010» προς πώληση για την ενίσχυσή του Μουσείου.

Ν Ε Α Μ Ε Λ ΗΓιαννούλης Παναγιώτης Ναυπηγός & Μηχανολόγος

Καρατζάς Βασίλειος Ναυτιλιακά Οικονομικά-ΗΠΑ

Λουκάς Δαλακλής Τραπεζικός

Νατάσα Φιλιππουπολίτη Διδάκτωρ Μουσειολογίας

Παπαϊωάννου Νικόλαος Πλοίαρχος Ε.Ν.-Μοντελιστής Ιστιοφ.

Σπύρος Τζώρτζογλου Έμπορος

Χασιώτης Κωνσταντίνος Ναυπηγός

• Ο κ. Νίκος Βαρβατός, Πρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων

• Ο κ. Χάρης Βαφειάς, Διευθύνων Σύμβουλός της Stealth Maritime Corporation S.A.

• Ο Δρ. Άλκης Κορρές, Πρόεδρος της Ένωσης Ναυτιλιακών Οικονομολόγων Ελλάδος

Ως συντονιστής ενήργησε ο κ. Φίλλιπος Πάγκαλος, Αντι-πρόεδρος της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών στην Ελλάδα, Διευθυντής της αγγλικής έκδοσης του Business File της Economia Business Media.

Πολλοί από τους παριστάμενους παράγοντες της οικονομικής και εφοπλιστικής κοινότητας της χώρας έλαβαν το λόγο για ερωτήσεις προς τους ομιλητές ή προσωπικές παρεμβάσεις. Επρόκειτο για

μία εκδήλωση υψηλού επιπέδου στην οποία όπως ήταν φυσικό κυριάρχησαν τα σχόλια και οι τοποθετήσεις για την ελληνική οικονομία, την κρίση που διέρχεται και τις επιπτώσεις της στους διάφορους επιχειρηματικούς τομείς και ιδίως στη Ναυτιλία. Κύριο χαρακτηριστικό των τοποθετήσεων ήταν η διαπίστωση ότι παρά τις όποιες δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, η κατάλληλη αντιμετώπιση από το Κυβερνητικό επίπεδο και τον λαό θα αφήσει περιθώρια για ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών ευκαιριών επάνω σε υγιέστερες βάσεις.Στην εκδήλωση παρέστη ο Αντιπρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κ. Πάνος Λα-σκαρίδης ο οποίος έλαβε το λόγο και έκαμε ουσιαστική τοποθέτηση.Εκ μέρους του Μουσείου παρέστη η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. και ο Ναύαρχος ε.α. Ι. Παλούμπης

ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ 2010Τριάντα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, 1.800 εκθέτες από 86 χώρες και περισσότεροι από 17.000 Έλληνες και ξένοι επαγγελματίες του χώρου αλλά και κυβερνητικοί αξιωματούχοι παραβρέθηκαν στα «Ποσειδώνια 2010». Πρόκειται για την μεγαλύτερη διεθνή ναυτιλιακή έκθεση του πλανήτη που πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια στην Ελλάδα και μετατρέπει την Αθήνα σε ναυτιλιακό επίκεντρο του κόσμου. Όπως ανέφέρε ο κ. Θεόδωρος Βώκος, project manager των Ποσειδωνίων, η αύξηση στις κρατήσεις εκθεσιακού χώρου άγγιξε φέτος το 12% σε σχέση με το 2008 ενώ σύμφωνα με τον ίδιο η φετινή διοργάνωση ήταν η μεγαλύτερη στη σαρανταετή πορεία της. Οι εκθέτες κάλυψαν όλο το φάσμα των συνδεδεμένων με την ναυτιλία δραστηριοτήτων. Έτσι εκτός από ναυτιλιακές εταιρείες συμμετείχαν επίσης ναυπηγία, λιμενικές αρχές, τράπεζες και χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, ναυλομεσίτες και μεσίτες πλοίων, αναλυτές και σύμβουλοι επιχειρήσεων, ασφαλιστικές εταιρείες, νηογνώμονες, προμηθευτές αναλώσιμων και πετρελαϊκών προϊόντων κ.ά. Στα εγκαίνια, τα οποία πραγματοποιήθηκαν από την τότε Υπουργό Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας κα Λούκα Κατσέλη, παρεβρέθηκαν η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και οι Αντιπρόεδροι του Μουσείου – Εφοπλιστές κ.κ. Πάνος Λασκαρίδης και Δημήτριος Λεμονίδης.Κατά την διάρκεια των εγκαινίων μοιράστηκε από το περίπτερο του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας το τεύχος 71 του περιοδικού του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» το οποίο ήταν αφιερωμένο στα «Ποσειδώνια» και την Εμπορική μας Ναυτιλία, με άρθρα από εκπροσώπους όλων των σχετικών επίσημων και αρμόδιων φορέων.

Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, κ. Νική-τας Νικητάκος μαζί με τον Β΄ Αντιπρόεδρο κ. Δημή- τριο Λεμονίδη και την Πρόεδρο του Μουσείου στο περίπτερο της Helmepa στην Διεθνή Ναυτιλιακή Έκθεση των Ποσειδωνίων 2010.

Δ Ω Ρ Ε Ε ΣΔώρισαν στο μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά:• Ο κ. Γεώργιος Μόραλης, μία πλακέτα πυροβόλου του

πλοίου ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, τρεις κάλυκες που προέρχονται από το ΒΠ ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ, ένα διακοσμητικό τιμόνι -ανεμολόγιο, ένα υφασμάτινο πόστερ με ιστορικά ιστιο-φόρα καθώς και πλήθος αντιγράφων φωτογραφιών της περιόδου 1938-42.

• Ο κ. Μιχάλης Μουσκέτας ένα επίσημο του Αντιτορπιλικού Κανάρης, το οποίο υπεστάλη στις 23/5/1973, έναν μηχα-νισμό ευρέσεως παρεκτροπής ανέμου, μια φωτογραφική ανατύπωση του ευδρόμου Ναύαρχος Μιαούλης και τμήμα αμφορέα.


Ο Κυβερνήτης του Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ (Υ8) Πλωτάρχης Ε. Κουρής στο περισκόπιο το 1950.

Όταν εξάντλησε κάθε νόμιμο και νομότυπο όριο ηλικίας σαν Πλοίαρχος, συνέχισε να εργάζε-ται στις Ναυτιλιακές Εταιρείες, σχεδιάζοντας τις κρουαζιέρες, επιλέγοντας τα πληρώματα, εποπτεύοντας τις επισκευές και επιβαίνοντας σαν επιθεωρητής στα ταξίδια. Κι αυτό το έκανε μέχρι πριν ένα χρόνο, που το σώμα πρόδωσε τελικά το πνεύ-μα του. Στα πρόσφατα γεγονότα με τα επεισόδια πειρατείας στα νερά της Σομαλίας, ήταν εκεί! Πάνω στη γέφυρα του Κρουα-ζιερόπλοιου ΔΑΝΑΗ, της Εται-ρείας του Γιώργου Ποταμιάνου, ήταν εκεί για να υποδεχθεί τον Κυβερνήτη της Γαλλικής φρεγά-τας που περιπολούσε. Ο Γάλλος εξεπλάγη, ενθουσιάστηκε, ένιω-σε θαυμασμό. Ήταν απ’ αυτά τα συναπαντήματα που δεν ξεχνάς ποτέ! Έναν συνάδελφο με μισό και πλέον αιώνα στη θάλασσα,

πάνω και κάτω απ’ αυτήν! Τον μεγαλύτερο, ίσως, Έλ-ληνα θαλασσόπορο των τελευταίων έξι δεκαετιών!Τον Ιανουάριο του 2006, ο Ευάγγελος Κουρής τα-ξίδεψε και καταδύθηκε με Υποβρύχιο σε ηλικία 88 ετών (σίγουρα πρόκειται για ρεκόρ Guinness). Προ-ηγουμένως, και για ένα μήνα, είχε πάρει και μελέτη-σε το βιβλίο μάχης και τα σχέδια του υποβρυχίου για να καταλαβαίνει τα τεκταινόμενα, να συμμετέ-χει. «Δεν ανέχομαι να είμαι επιβάτης», είχε πει!O ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ αποχαιρετά σ’ αυτό το τεύχος το σε-βαστό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, τον μεγάλο Ναύτη στην τελευταία του κατάδυση (γιατί ο Καπετάν Βαγγέλης ήταν πάνω απ’ όλα Υπο-βρύχιος). Μια κατάδυση χωρίς ανάγκη προϋπολο-γισμού ζύγισης, χωρίς αναφορές στεγανότητας, χω-ρίς καν να κλείσει το πάνω πώμα, μόνο με κλάξον...Στην κόρη του Βίβιαν και σ’ όλη του την οικογένεια εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια.

Ένας απόστρατος Αξιωματικός των Υποβρυχίων

Τα ξημερώματα της 5ης Σε-πτεμβρίου, έφυγε από κο-

ντά μας ο Ευάγγελος Κουρής. Η κηδεία του έγινε την 7η Σε-πτεμβρίου στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας, σε κλειστό οικο-γενειακό και φιλικό κύκλο, σύμ-φωνα με την επιθυμία του ίδιου και της οικογένειάς του, και παρά την ευγενή επιμονή του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού να του αποδώσει τιμές βετερά-νου. Εκτός από τους συγγενείς και τους φίλους του, έδωσαν το παρόν και το Πολεμικό και το Εμπορικό Ναυτικό, που, και στα δυό, ο Καπετάνιος άφησε ανεξίτηλο το πέρασμά του. Και βέβαια οι Υποβρύχιοι, τα παιδιά του (ή μάλλον δισέγγονά του), με πρώτους και καλύτερους τους οκτώ Κυβερνήτες των Ελ-ληνικών Υποβρυχίων. Ο Ευάγγελος Κουρής γεννήθηκε στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του 1918. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων τον Σεπτέμβριο του 1936. Από πολύ νωρίς, πάνω στο Ιστιοφόρο Εκπαιδευτικό ΑΡΗΣ, έδειξε τις σπάνιες ναυτικές του αρετές. Ορκίστηκε Σημαιοφόρος τον Αύγουστο του 1940. Στην πρώτη φάση του πολέμου υπηρέτησε στο Αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ, που συμμετείχε στις ατέρ-μονες νηοπομπές μεταφοράς εφέδρων και υλικού, από τη νότια Ελλάδα και τα νησιά στα λιμάνια του Βόλου και της Θεσσαλονίκης. Επίσης, εκπαιδεύτηκε σαν παρατηρητής στα Υδροπλάνα της Ναυτικής Αε-ροπορίας Dornier 22. Τον Απρίλιο του 1941, διέφυγε με το Αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ στη Μέση Ανατολή. Εκεί παρουσιάστηκε στα Υποβρύχια. Αρχικά τοπο-θετήθηκε στο Υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ, όπου εκπαι-δεύτηκε και συμμετείχε στα ταξίδια ενεργοποίησης του πλοίου. Στο πρώτο τρίμηνο του 1943, τοποθε-τήθηκε Ύπαρχος στο Υποβρύχιο ΜΑΤΡΩΖΟΣ, με το οποίο επανέπλευσε στην Ελλάδα την 1η Νοεμβρίου του 1944. Κατά τη διάρκεια του πολέμου συμμετείχε σε επτά πολεμικές περιπολίες με τα Υποβρύχια ΜΑ-ΤΡΩΖΟΣ, ΝΗΡΕΥΣ και ΠΙΠΙΝΟΣ. Για την συμμετοχή του στον πόλεμο τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό Γ΄ Τάξεως (διπλή απονομή).Στο διάστημα 1944-1952 υπηρέτησε σαν Ύπαρχος του Υποβρυχίου ΔΕΛΦΙΝ και σαν Κυβερνήτης των Υποβρυχίων ΠΙΠΙΝΟΣ, ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ, ΞΙΦΙΑΣ και του Αρ-ματαγωγού ΧΙΟΣ. Μόλις προήχθηκε στο βαθμό του Αντιπλοιάρχου, παραιτήθηκε από τις τάξεις του Β.Ν., για να τον κερδίσει για πάντα η Εμπορική Ναυτιλία.Ταξίδεψε σαν Ανθυποποπλοίαρχος, Υποπλοίαρχος και Πλοίαρχος με διάφορα φορτηγά και τάνκερς. Εργάστηκε στην επανενεργοποίηση των Ναυπη-γείων Σκαραμαγκά από τον Όμιλο Νιάρχου. Εργά-στηκε στη δημιουργία του Σταθμού Ανεφοδιασμού στους Καλούς Λιμένες από τον Όμιλο Βαρδινογιάν-νη. Αλλά την πιο πετυχημένη σταδιοδρομία, την είχε σαν Πλοίαρχος στα Κρουαζιερόπλοια όλων των μεγάλων Ελληνικών Εφοπλιστικών Εταιρειών. Ταξί-δεψε σ’ όλες τις θάλασσες και σ’ όλους τους ωκεα-νούς του κόσμου, στα πιο μεγάλα βόρεια και νότια πλάτη, απ’ το Σπιτσμπέργκεν μέχρι την Ανταρκτική.

Ευάγγελος Κουρής (1918-2010)Αντιπλοίαρχος Β.Ν.(ε.α.) - Πλοίαρχος Ε.Ν. Βετεράνος Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου - Υποβρύχιος

56 χρόνια μετά στο περισκόπιο του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ S113 παρακολουθεί τη βολή εκπαιδευτικού βλήματος.


Αγαπητές φίλες και φίλοι.Αυτή τη φορά ο Σκάπουλος δεν έχει διάθεση να επιδοθεί στη συνήθη καλόπιστη κριτική του. Κάτι λίγο το Φθινόπωρο με τα φύλλα στα δέντρα που αρχίσανε να κιτρινίζουν, κάτι οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας που έχουν επίδραση σ’ όλους μας και ιδίως στους φτωχότερους, κάτι κι απ’ το εισαγωγικό σημείωμα της Προέδρου που, όπως με πληροφορήσανε, θα διεκτραγωδεί την οικονομική θέση του Μουσείου, σαν να γκριζάρισα μέσα μου και δεν έχω όρεξη για κάτι δημιουργικό.Θα σας πω όμως μια ιστορία, σαν εκείνες που λέγανε οι ναύτες των ιστιοφόρων του Καρκαβίτσα, μαζεμένοι στο πλωριό υπόφραγμα, γύρω απ’ την ξυλόσομπα, όταν έξω λυσσομανούσε ο χιονιάς σφυρίζοντας στα ξάρτια, ενώ το Γαλαξιδιώτικο Μπάρκο - Μπέστια έχοντας κατεβάσει τα πανιά με μια μόνο μουδαρισμένη μπούμα κι ένα φλόκο, αρμένιζε στη Μαύρη Θάλασσα, προς την Οδησσό, να φορτώσει στάρι. Την ιστορία δεν την άκουσα βέβαια σε ιστιοφόρο, ούτε στη Μαύρη Θάλασσα, σ’ ένα Liberty είμαστε, τη δεκαετία του ’60, στο κομοδέσιο που βρίσκεται στη μέση του πλοίου, εν πλω από Liverpool προς Halifax, με τον Βόρειο Ατλαντικό να βγάζει φίδια και το βαπόρι να αγκομαχάει, κάτι μεταξύ τραβέρσου και προχώρησης. Οι ναύτες μαζεμένοι στην τραπεζαρία κουνιόνταν μπρος πίσω με το κούνημα του πλοίου, καθισμένοι στους ξύλινους στερεωμένους πάγκους, ακουμπώντας στα τραπέζια και προσπαθώντας με το ζόρι ένας δυο να κρατήσουν τις κούπες με καφέ, που με πολύ κόπο και κίνδυνο εγκαυμάτων είχαν ψήσει στην κουζίνα.Όπως πάντα η κουβέντα περιστρεφόταν γύρω απ’ τη φουρτούνα και πόσο προβλέπει το Meteo ότι θα κρατήσει. Αυθεντία για απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις, ο Μαρκόνης, που άμα βρίσκεται στη συντροφιά πληροφορεί με ακρίβεια για το Gale, την πορεία και την ταχύτητά του και πόσο ακόμα χρόνο θα επηρεάσει την πλεύση του πλοίου μας.Εκεί ήταν που πρωτάκουσα για τον Γιάννη τον Αλαφασό, τον Μυκονιάτη.Η κουβέντα στριφογύριζε έτσι, αφηρημένα, για τη μοίρα, το κισμέτ, όπως λέμε «όποιου του μέλλει να πνιγεί ποτέ του δεν πεθαίνει»Το νήμα της συζήτησης έπιασε ο Νίκος, ο θερμαστής, απ’ τη Μύκονο κι αυτός, που είχε γνωρίσει προσωπικά τον Γιάννη τον Αλαφασό, τον μάγειρα στα βαπόρια.Ήταν γεννημένος το ’99, ένα χρόνο πριν μπει ο 20ος αιώνας με τις τεράστιες ανατροπές του στην παγκόσμια Ιστορία. Φτωχό παιδί. Όλη η Μύκονος ήταν φτωχή τότες. Όλη η οικονομική ζωή κρεμόταν από τη θάλασσα, ή ψάρεμα, ή μπάρκο. Η γη, πανέμορφη όπως πάντα, ήταν άγονη και είχε ελάχιστα να δώσει σ’ όσους είχαν την υπομονή να τη σκάβουν και να την σπέρνουν.Μπαρκάρισε κι αυτός, όπως τα περισσότερα παιδιά της ηλικίας του. Στην αρχή ήταν βοηθός μάγειρα, αργότερα έγινε μάγειρας ο ίδιος κι είχε και βοηθούς. Σε μια περίοδο προπολεμικά κατάφερε να βγει λαθραίος στην Αμερική. Ήταν βλέπεις και το επάγγελμα που βοηθούσε, είχε τέχνη στα χέρια του. Τον έπιασαν, τον απέλασαν και ξαναμπήκε στα βαπόρια.Α. Η έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου τον βρήκε να ταξιδεύει πάνω σ’ ένα φορτηγό ατμόπλοιο, το «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ», του Σπύρου Λαιμού (51%)και Πολύδωρα Λαιμού (49%). Ήταν μεταφορικής ικανότητας 8.000 τόνων. Έχοντας Πλοίαρχο τον Εγνουσιώτη καπετάνιο Ηλία Ποντικό είχε αποπλεύσει από το OSLO στις 7 Δεκεμβρίου 1939 κενό φορτίου, με προορισμό το Νορβηγικό λιμάνι KIRKENES που βρισκόταν σε μικρή απόσταση από το

MURMANSK της Ρωσίας. Στο KIRKENES θα φόρτωνε μεταλλεύματα για την Αγγλία. Στις 11 Δεκεμβρίου στις 09:15 ο Πλοίαρχος ευρισκόμενος στην κάτω γέφυρα είδε περισκόπιο υποβρυχίου 70 μοίρες αριστερά και σε απόσταση περίπου 150 μέτρων, ενώ συγχρόνως είδε το ίχνος της τορπίλης που χτύπησε το πλοίο του αριστερά στο ύψος του λεβητοστασίου.Επτά άτομα τραυματίστηκαν λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά. Ο Γιάννης Αλαφασός βγήκε αλώβητος μαζί μ’ άλλους 20 από τους 27 συνολικά που επέβαιναν στο βαπόρι.Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ» τορπιλίστηκε την 11η Δεκεμβρίου 1939 σε στίγμα 64-36 Βόρειο και 10-42 Ανατολικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-38 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο HEINRICH LIEBE παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση.Β. Στον Γιάννη όπως και στους περισσότερους του «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ» άλλωστε, τους δόθηκε η ευκαιρία να ξαναμπαρκάρουν στην ίδια εταιρεία των Λαιμών. Δύσκολη ζωή, μεγάλος ο κίνδυνος στη θάλασσα, λίγα τα βαπόρια λόγω πολέμου, έπρεπε να βγει το μεροκάματο, η οικογένεια πίσω περίμενε. Έπειτα τι άλλο θα μπορούσε να κάνει τώρα περασμένα σαράντα ;;;Μπήκε στο «ΔΗΜΗΤΡΗΣ», 30 χρονών βαπόρι, 9.275 τόνων, με μια τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή που του έδινε γύρω στους 9,5 κόμβους δρόμο. Το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» ανήκε στους ίδιους αδελφούς Λαιμούς (Σπύρο 52% και Πολύδωρα 48%).Το βαπόρι με Πλοίαρχο τον Στέφανο Σαμωνά και με 31 άνδρες πλήρωμα απέπλευσε στις 13 Ιουνίου 1940 από το VILLA CONSTITUTION του LA PLATA της Αργεντινής με φορτίο 9.208 τόνους δημητριακά για το LIVERPOOL της Αγγλίας. Στις 26 Ιουνίου 1940 και ενώ βρισκόταν 120 ναυτικά μίλια από το ακρωτήριο Φινιστέρο, αναδύθηκε πλάι του ένα υποβρύχιο το οποίο διέταξε το πλήρωμα να εγκαταλείψει άμεσα το πλοίο.Πράγματι το πλήρωμα επιβιβάστηκε στις λέμβους και απομακρύνθηκε από το πλοίο. Το υποβρύχιο βύθισε με κανονιοβολισμούς το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» και αφού εφοδίασε τις λέμβους με τέσσερις φιάλες ρούμι, τους έδειξε την τηρητέα πλεύση και απομακρύνθηκε. Οι ναυαγοί σήκωσαν τα πανιά των λέμβων και περισυλλέχτηκαν 36 ώρες αργότερα από Γαλλικό Αντιτορπιλικό.Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» βυθίστηκε σε στίγμα 44 -13 Βόρειο και 11 – 22 Δυτικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-29 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο OTTO SGHUMART παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση.Γ. Την Τρίτη φορά ο Γιάννης Αλαφασός μπάρκαρε σ’ ένα νέο σχετικά βαπόρι το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» ναυπήγησης του 1929. Ήταν μεταφορικής ικανότητας 7.950 τόνων και η τρικύλινδρη παλινδρομική του μηχανή του έδινε μια ταχύτητα της τάξεως των 11 κόμβων. Ιδιοκτήτες ήταν ο Κων. Μίχαλος (50%) και οι αδελφοί Χατζηπατέρα (Ιωάννης 22%, Νικόλαος12%, και Αδαμάντιος 16%)Στις 30 Ιουνίου 1942 απέπλευσε με φορτίο μεταλλεύματος από το λιμάνι του RIO DE JANEIRO προς το λιμάνι SYDNEY της NOVA SCOTIA του Καναδά.Στις 12 Ιουλίου 1942 και ώρα 11:40 αναδύθηκε υποβρύχιο πρύμα αριστερά σε απόσταση μισό περίπου μίλι από το πλοίο. Οι Αξιωματικοί έριξαν αμέσως στη θάλασσα τους μυστικούς κώδικες και τα σήματα του Αγγλικού Ναυαρχείου. Ο Γιάννης μαζί μ’ όλο το πλήρωμα ξαναβρέθηκε ναυαγός στις σωσίβιες λέμβους του πλοίου σε στίγμα 37 Βόρειο και 52 Δυτικό.Το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» βυθίστηκε με κανονιοβολισμούς και τελικά με τορπιλισμό.Το υποβρύχιο έδωσε στους ναυαγούς τρία κουτιά με γαλέτες και ένα σακί με ένα είδος τηγανητής πατάτας καθώς και οδηγίες πλεύσεως

Γράφει ο Σκάπουλος

B A P O M E T P O


προς την πλησιέστερη στεριά που απείχε περί τα 700 μίλια. Τους άφησε και απομακρύνθηκε παίρνοντας μαζί του ως ομήρους τον Πλοίαρχο Ηλία Χαλκιά και τον Α Μηχανικό Ηλία Σταματίου οι οποίοι αφέθησαν ελεύθεροι μετά τον πόλεμο. Οι ναυαγοί περισυλλέχθηκαν μετά τετράωρο πλου από το Πορτογαλικό «SAN MIGUEL”. Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» τορπιλίσθηκε τις μεσημβρινές ώρες της 19ης Ιουλίου 1942 σε στίγμα 37-00 Βόρειο και 52-04 Δυτικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-332 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο JOHANNES LIEBE.Δ. Το επόμενο μπάρκο του Γιάννη ήταν το παλιό φορτηγό ατμόπλοιο «ΥΔΡΑΙΟΣ» ναυπήγησης 1902, μεταφορικής ικανότητας 7.500 τόνων με τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή και ταχύτητα 10 κόμβων.Το «ΥΔΡΑΙΟΣ» ανήκε στον Αθανάσιο Κουλούρα (75%) και την Πανωραία Ξένου (25%). Με Πλοίαρχο τον Γεώργιο Λειβαδά και πλήρωμα 38 ανδρών ταξίδευε από PORT SAID προς LORENZO MARQUES κενό φορτίου με 1.500 τόνους έρμα. Στις 6 Ιουλίου 1943 τορπιλίστηκε και βυθίστηκε σε στίγμα 24-44 Νότιο και 35-12 Ανατολικό στα ανοιχτά της Μοζαμβίκης.Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΥΔΡΑΙΟΣ» τορπιλίστηκε από το Γερμανικό υποβρύχιο U-198 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο WERNER HARTMANN παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση.Γι αυτό σου λέω, τέλειωσε τη διήγησή του ο Νίκος ο θερμαστής απ’ τη Μύκονο «’Όποιου του μέλλει να πεθάνει στο κρεβάτι του ποτέ του δεν πνίγεται»

Οι άλλοι τον άκουσαν σιωπηλοί, απορροφημένοι στις σκέψεις τους, χαμένοι μεσ’ τους καπνούς των τσιγάρων τους, αναλογιζόμενοι τι περνάει ο φτωχός άνθρωπος στη ζωή του. Το άγριο κούνημα συνέχιζε. Έτρεξα να φύγω, ήμουν βλέπεις σκάπουλος κι η ώρα είχε περάσει, ασφαλώς ο Ανθυποπλοίαρχος θα με αναζητούσε στη γέφυρα.Ο Γιάννης Αλαφασός ήταν θείος του Νίκου Αλαφασού που είναι στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου. Βγήκε απ’ τα καράβια τη δεκαετία του ’50 κι έζησε το υπόλοιπο της ζωής του με την ψευτοσύνταξη του ΝΑΤ. Πέθανε ήσυχα και φυσιολογικά κι άφησε πίσω του δύο κόρες και τρία εγγόνια.Αποτελεί τη χαρακτηριστική περίπτωση του ανώνυμου ναυ-τιλλόμενου που βγήκε απ’ τα σπλάχνα της, φτωχής τότε, ναυτομάνας Μυκόνου.Είναι πολλές τέτοιες περιπτώσεις που ανώνυμα κι αθόρυβα έκαναν το καθήκον τους προς την πατρίδα, την κοινωνία, την οικογένεια, τη ζωή. Αυτός έζησε. Χιλιάδες άλλοι χάθηκαν στα βάθη των ωκεανών και των θαλασσών του κόσμου κι άλλοι πολλοί κατάντησαν ψυχασθενείς απ’ το συναπάντημά τους με το χάρο.Σ’ αυτούς όλους στηρίχθηκε το θαύμα της σημερινής ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας που κατέχει την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη και μας κάνει όλους υπερήφανους.

Σημ.: Ο Σκάπουλος δανείσθηκε τα στοιχεία του παρόντος σημειώ-ματος από τα βιβλία «Το τίμημα του πολέμου» του αειμνήστου Ναυ-άρχου ΠΝ Κων. Παΐζη και το «Εν καιρώ πολέμου» του αειμνήστου Ναυάρχου ΛΣ Χρ. Ντούνη.


ÏÍÏÌÁ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ Ô.Ê. ÔÇËÅÖÙÍÁ ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Ðáðáññçãïðïýëïõ 2 105 61

ÁèÞíáÔçë.: 210 33 68 518Fax: 210 32 53 680 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ &ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ Ãéáëüò Óýìçò 856 00

ÄùäåêÜíçóá22460 7236322460 72569 Ä. Åéäéêü

3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Óêñá 94 176 63

ÊáëëéèÝá 210 89 57 234 Í.Ð.É.Ä. -

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ ¼ñìïò ÐáëáéïýÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü - 210 98 36 539

210 98 52 578 Êñáôéêü -

5. Á/Ô ÂÅËÏÓÌïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá

¼ñìïò ÐáëáéïýÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü - 210 98 88 457 Êñáôéêü Åéäéêü

6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ ¾äñá 180 40¾äñá 22980 52355 Í.Ð.Ä.Ä. Ôïðéêü

7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ Âéèõíßáò 2

632 00Í. ÌïõäáíéÜ×áëêéäéêÞò

23730 26166 Ä. Åéäéêü

8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÔóéëéâÞ 291 00ÆÜêõíèïò 26950 42436 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ Ïäüò Ìïõóåßïõ 3 330 52

Ãáëáîßäé22650 4155822650 41795 Ä. Ôïðéêü

10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

Ìðü÷áëçÓôáõñüò

291 00ÆÜêõíèïò 26950 28249 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ Ðáñíáóóïý 2 &Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24Ìáñïýóé

210 81 25 547210 98 11 581 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ ÄÞìïò ¢íäñïõ 845 00¢íäñïò 22820 22264 Í.Ð.Ä.Ä. Ôïðéêü

13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ Ìðïõìðïõëßíáò 31-33 185 35ÐåéñáéÜò 210 42 96 815 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ ÄÞìïò Êáëýìíïõ 852 00ÊÜëõìíïò 22430 51361 Ä Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç 731 31×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875Fax: 28210 74484 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ Áã. Áðïóôüëùí 35 Ðéåñßáò 23520 81402 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ Ïéíïýóóåò 821 01

Ïéíïýóóåò 22720 51582 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20 821 00×ßïò 22710 44139 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63ÐÝñáìá 210 44 19 083 Ä. Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ - - Ôçë.: 2510 835826Fax: 2510 226850 Ä. Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ - 814 00

ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362

Fax: 22540 51763Ä. Åéäéêü

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ-

ÖÜñóáÁñãïóôüëé

ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260Fax: 26710 25656 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ - ÊáñäÜìõëá×ßïò

Ôçë.: 2510 835287Êéí: 6936 136 145 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ Êñõïíåñßïõ 14 Áã. ÍÜðáÊýðñïò 00357 23816366 Ä. Ãåíéêü

25. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ - 166 74ÃëõöÜäá - É. Ãåíéêü

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓÏÍÏÌÁ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ Ô.Ê. ÔÇËÅÖÙÍÁ ÍÏÌÉÊÇ

ÌÏÑÖÇ ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Ðáðáññçãïðïýëïõ 2 105 61

ÁèÞíáÔçë.: 210 33 68 518Fax: 210 32 53 680 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ &ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ Ãéáëüò Óýìçò 856 00

ÄùäåêÜíçóá22460 7236322460 72569 Ä. Åéäéêü

3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Óêñá 94 176 63

ÊáëëéèÝá 210 89 57 234 Í.Ð.É.Ä. -

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ ¼ñìïò ÐáëáéïýÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü - 210 98 36 539

210 98 52 578 Êñáôéêü -

5. Á/Ô ÂÅËÏÓÌïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá

¼ñìïò ÐáëáéïýÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü - 210 98 88 457 Êñáôéêü Åéäéêü

6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ ¾äñá 180 40¾äñá 22980 52355 Í.Ð.Ä.Ä. Ôïðéêü

7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ Âéèõíßáò 2

632 00Í. ÌïõäáíéÜ×áëêéäéêÞò

23730 26166 Ä. Åéäéêü

8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÔóéëéâÞ 291 00ÆÜêõíèïò 26950 42436 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ Ïäüò Ìïõóåßïõ 3 330 52

Ãáëáîßäé22650 4155822650 41795 Ä. Ôïðéêü

10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

Ìðü÷áëçÓôáõñüò

291 00ÆÜêõíèïò 26950 28249 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ Ðáñíáóóïý 2 &Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24Ìáñïýóé

210 81 25 547210 98 11 581 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ ÄÞìïò ¢íäñïõ 845 00¢íäñïò 22820 22264 Í.Ð.Ä.Ä. Ôïðéêü

13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ Ìðïõìðïõëßíáò 31-33 185 35ÐåéñáéÜò 210 42 96 815 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ ÄÞìïò Êáëýìíïõ 852 00ÊÜëõìíïò 22430 51361 Ä Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç 731 31×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875Fax: 28210 74484 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ Áã. Áðïóôüëùí 35 602 00Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò 23520 81402 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ Ïéíïýóóåò 821 01

Ïéíïýóóåò 22720 51582 Í.Ð.É.Ä. Ãåíéêü

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20 821 00×ßïò 22710 44139 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63ÐÝñáìá 210 44 19 083 Ä. Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ - - Ôçë.: 2510 835826Fax: 2510 226850 Ä. Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ - 814 00

ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362

Fax: 22540 51763Ä. Åéäéêü

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ-

ÖÜñóáÁñãïóôüëé

ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260Fax: 26710 25656 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ - ÊáñäÜìõëá×ßïò

Ôçë.: 2510 835287Êéí: 6936 136 145 Í.Ð.É.Ä. Ôïðéêü

24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ Êñõïíåñßïõ 14 Áã. ÍÜðáÊýðñïò 00357 23816366 Ä. Ãåíéêü

25. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ - 166 74ÃëõöÜäá - É. Ãåíéêü

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÍÁÕÔÉÊÙÍ ÌÏÕÓÅÉÙÍ ÊÁÉ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ


TEYXOS 72

Documents

Transcript of TEYXOS 72