T>. G.DISSERTATIO ACADEMICA;

DE

υ s υCOMOEDIARUM

AB ABU SU,DISCERNENDO,

QUAM,CONSENSUAMtLISSi FACULT. FHJLOSOPHIC/E,

IN REGIA ACAOEMIA UPSALlENSl,MODERANTE

ri%0 C Ε LEB E$t$JΜ 0,

MAG PETROEKER MAN,

ELOQUENT. PROF Ε SS, REG. ET ORD.PUBLICE VENTILANDAM. SISTIT

PROGRADU,STIPENDIARIUS REGIUS, :

LAURENTIUS HEEREN,NERICIllS,

IN AUD1T. CAROL. MAJ. DIE JUNII,ANNI MDCCLX1V,

HORIS ΛΝΤΕ MERIDIEM CONSUETIS,

HO L Μ lExcudit JOH, GEORG, LANGE.

Kongl. Maj:tsTRO-TJENARE och MAJOR,

SamtRIDDARE af Kongl. Svärds - Orden,

Vå l b or ne Η Ε 5\ΉΕΝ. y

HERR

CARL MÖRNER,Hög-Gunftige HERRE.

iTl ot, ert, mängd, af, väfgernmgar.Och,

Betydelig, ynneft,Somt gåfvan» af, detta, ringa, Academifke, Snille-profvet.

EJ7pä,4^ nar. kan. Svara,Så, forfäkras. at til erfättjandei af briften.

Välborne, Herr, Majoren, och. Fru» Friherrinnan;Samt,

Hela, Högt-Förnäma, Familien,En. långlig, lefnad, fällhet, och. behändigt, väl.Skal. med, uptänkeligafte. nit. jag tilönfka.

Som, under, djup. vördnad, räknar, för, lycka,At, framlefva.

Välborne Herr Majorens och RiddarensSamt Hog- Gunftige Herrens-,

odmjukafte och mäft förbundnetjenare #

LARS H/EREN,

F. T>.* 1

§* I.

ifccptatum eft inter cruditos, utrun> le£Hovetrum Comoediarum quid utilitatis fecumadferat, nec ne, Quldam afliduam harumle&ionem, fummum inmodum, commcn-

dant, fiquidem Comoediarum audores voluerunt com-munium morum & cafuum exempla publice proponere,ut, indb edbOT, prudentiue judicarent de rebus huma-nis, quod ipfum etiam inculcatur in epkaphlo Xexemii:

Dcfcripfi mores, hominum juvenumque fenumquejgunliier a (ervis decipiantur beri;

JHuid meretrix, quid Uno, doli confingat, avarus IHdc quicunque legit, fic puto c autus erit.

Quidam, contra ea, inftant effe earum le&ionem no-xiam & pefliferam, &, pro remedio, corporibus ani-misque profuturo, pradentia porrigere venena. Exifti-mant namque nihil efie efficaeius ad incitandas cupidita-tes csecas, hominesque ad prava omnia Sc perverfa fti-mulandos, quam commemorationem aut repraden ta-tionem eorum, quae incendere queant inftabiles animos,

A ι & v el

'•»■8(4)8«*«

& vel exemplis, vel imaginis duleioris vi, pe£lora fau<ciare; Saltem fibi perfuadent effe Comoedias parum ido-neas ad mores corrigendos & perpoliendos, protiti pa-tet ex Tra&atu, qui infcribitur: Oeuvres du Philofb"phe de Sans-Souci Tom« J» Epir, XIV, a Schverts:

Je voisy que vous penfez, que toute ComéclieReprend le redicule & reforme la vie;Our y ma is ce jets plaifant queique fots trop bouffonEffleure nos defauts fans attaque le fond\On y chercbe un bon mot qd aigutfé la Satyrt,Ce rfeß point un femton, att tbeatre on veut rire,Mbntrez moi9 fil fe peut9 un mor tet vicieuxyflue votre Coméclie att rendie vertueux >

Non, cet augufle emploi ne fut point fon partage*SHjfi veut fe corriger trouve un penible ouvrage^C'eß le combat interne & la reflexion, .

nobis heic liceat provocare, Noftra ex fententia pos-funt Coonoediae veterum legi, maximo & infigni eumuiu ac emolumento, poiTunt, id quod nec diffiténdum,ita legi, ut in detrimentum eorum ac morum corru-ptionem cedant, qui illas le&itant iisque interfunt, hoceil, poteft quis illis, in iuarn perniciem abuti, Et hociρ ium, in praefenti opufculo, quantum vires & tempo¬ris brevitås permittant, oftendere eil animus, de tua L,B, benigna ccnlura minime dubitans,

Quid multa f Ad eifatum Taubmannianum χ- " Medium tenuere bcati 7

&B.

4M ( 5 ) !*

§. lfeVoti compotcs evafuri, in ipfam naturam & indo-

lem Comoediarum veterum inquiramus, neceife eft» Et-enim ex nutura rei dijudicari & debet & poteft, numaliquem & qualem ufum peraeque, ac abufum, habeat»Indoles vero ac natura rei cujus demumcunque optimeex ejus origine ac progreifu elucet; ergo prima Comoe¬diarum origo & progrcffus inveftigandus erfr» Chigi-nem autem Comoediarum fat luculentcr oftendit ele¬

gans non minus, quam notus, Horatii locus Lib» II»Epift» I» v. 139»

x^fgricoU prifet, fortes, parvoque heat i,ConditA poß frumenta, levmtes tempore feßoCorpus, & tpiurn animnm, fpe finis dum ferentern,Cum foeih operum, & pueris, & conjuge ßda,Tellurem poreo, Sylvanum luffie piabant»Tloribui^0å--3jino Genium, memorem brevis avi»fefeennina per hunc tnventa iteentia morem,Verfibus alternis> epprobria rnfitca fudTtLibertasque recurrentes aeeepta per annosLufit amabititer* - - - . -

Hinc paret enatas efie Comoedias ex lufibus, jocis Ve-terum paganorum, quibus, per dies feftos, & fe refi-ciebant, & mores vitamque aliorum caftigabant» No¬men illico earum intueamur» Ariftoteles, quem fecu-tus eft etjam Eeilus: „Comoedias vult appellatas ex eo,„quod, initio, in vicis iuvenes cantare foliti effent comj,venientes» Ifidorus L4 8, c4 7» Comoedi, inquit, vo-,,cati, five a loco, quia circum pagos agebant, quos„Grscei comas voeant; five a coiximeifatione ♦ folebant

A ; ^enim

-m ) 6 )

„enim poft cibum, homines ad eos audiendos venire,,Huc-fpeäant vcrba Maximi Tyrii Diil. XXI, pag, 215-.Antiqua Athenienfium Muia, nihil aliud, quam chori

„puerorum virorumque erant, & agricolae in populos„divifi, qui adhuc a femente Tua & trcOe fordidi, in„compofita qugedam & extemporalia canebant carmina.Cum vero hujusmodi inftituta viderentur animis corpo-ribusque laxandis refkiendisque conducere, & ob re-prehenfionem morum placerent, paulatim excoli auge-rique coeperunt, atque lic Comoedias, qnaz nobis per-fcriptae manent, funt enatge, prouti ex prolegomenis inTerentianas fabulas conftat; ita vero ibi; „Comoedia„fere vetus, ut ipfa quoque olim Tragoedia, iimplex„Carmen fuit, quod chorus circa aras fumantes, nunc„fpatiatus, nunc confiftens, nunc revolvens in gyros,„cum tibicine concinebatj Sed primo una periona fub-„ftituta eft cantoribus, quae refpondens alterno choro,„locupletävirTatlavltque rem muiicam, tum altera, tum„tertia, ad poftremüm, creicenxe numero, per a-„äores diverfos, perfonae. pallae, cothurni, focii & car»„teri ornatus, atque infignia fcenicorum reperta, & ad„hoc unicuique fuus habitus, & ad ultimum, qui pri-„marum partium, qui fecundarum & tertiarum, qui„quartarum atque quintarum a&ores elfenr,

§* IIISicuti vero quaelibet ars, ut ad perfe&ionem ve-

niat, mulrum requirit temporis & crebras exercitatio-nes: ita nec Comoediis ftatim culmen obtigit, Ted, fuc«ceflfu temporis, creverunt, & majores paulatim ac ma¬jores ceperunt vires, Hinc tres faciunt eruditi Comoe-

dia-

-m C 7 ) Hl·

diarum aetate*, Prima aetas, quae vctus εζοχψ didaeft, circa tempora Pelopxnneiiaca viguit, dum Eupolis,Cratinus & Ariftophanes vixerunr, & Comoedias, profui aevi ratione, proponebant, Utebantur vero bi fum·ma libertäre in aliis, comice tradticendis ac deridendis,& mordaciffimis jocis nominatim exagirabant, atqueScommatibus lacerabant non modo fadiofos & impro-bos cives, fed & interdum viros praeclaros meritisque inrempubiicam magnos. Hincfieri non potuic, quin haecücentia lege coérceretur, prouti Horatius Epift* antea ci¬tat. v, if z. feq. memorat.

• £uin etUm lexPeenaque Utλ, mula qua nottet carmne quemquAmDejcrtbi: vettere modum formidme fnflts.

In ordinem, hoc modo, redadi funt Poetae ifti maledi-ci, & linguae dy tive acerbitatem tollere coadi funt, itaquidem , öTTTcrpofternrn. Γηorπm »qualium, aur alio-rum Poetarum fcripta carperent; aut -quem-alium tan·gerent, per «nigmata hoc, fatisque obfeure, facerenr,Orta fic eft aetas Comoediae media dida, veteri, quamnovae, fimilior, cujus audores praecipui fuere PhiliftusStephanus & Placo Comicus. Tandem fub AlexandroMagno penitus muta ta eft forma Comoediae. Tune e-nim fublata eft omnis repreheniio certi cujusquam ho¬minis, ne fcilicet quis potenriorum fe laefum exiftimarer,& pro veris argumentis, aut vero mix Lis, penitus fidaadhibita funt, quae elegantia na t iva & fimplice funt per-orata* In hac magnum meruere nomen Menander, Di-philus, Philippiades, Pofidippus, Äpollodorus & Teren-tius primo utique loco nominandus*

S.IV,

4K ( 8) Hl·

§. IV.Vifis fic breviter, & natura: ac indole Comoedia-

vum, & earum variis aetatibus, ad qureftionem pofitam,opereene pretium faciant, qui vel ipfi veterum Comoe-dias le&itant ftudiofe, vei aliis eas evolvendas fuadent?propius nos accingimus«, Quod ergo ad veterem aeta-tem attinet, concedimus quidem & illam utilitatemprsecipue fpe&affe, Audiamus Danielem Heinfium. Ac„ne ipfi quidem, ait, Sicutkad feftivitatem nati, & qui„primi omnium Comoediae putantur inventores, alium„illius finem, quam το χξβσψον, i. e. utilitatem po-„fuerunt. Simul tarnen fatendum eft, quod haee retasnimium profe&o fuerit foluta ac lafciva, & adeo fvafo-res non fumus, ut hujus aetatis fcripta promifcue & aquolibet legantur, Ipfe enim Ovidius fatetur dari fcri¬pta Poetica, quae non fatis tuto legi ab omnibus autcujusvis setans-faominibus poflint» hinc illud ♦

Eioquar invitus; teueres ne tange FoetasSubmoveo do tes impius ejfe τηeas*

Sequens retas media di&a, omni licet fruge non carue-rit, tarnen nec magnopere illam commendamus; nonenim tam de fru&u eo, qui fpe&ando olim pereipi po-tuit, quam de hoc, qui legendo hodie capitur a ftu-diofis, nobis fermo eft, Rifum enim nimis aucupaba-tur hsec retas, & fimul immodice, reque ac prior, la-fciviebar. Nota funt ifta Horath Lib, I. Sa t, 4. abiaitio J

Éuopolis, atque Cratintts9 Artßophanesque Töeta,Atque alfi, quorttm Comotdia prt/ca virorum efl*

Si

4*S ( 9 ) $&>St quis erat dtgnus defcribi, quod malus, aut fur

woechus föret, 4«/ Skarius aut alioquiFamoßs, .multx cum libertäre notabant,

:§♦ V,Sed alia eft ratio fcriptorum comicorura tertiae se~

tatis, quae noya dicitur, Horum ledionem affiduamquin commendemus, nihil eft, quod impediat, Certein Terentio ex, g, omnia ita funt modefta, & ita jucun-da, ut etjam a Matrona & virgine dici fpedarive pos-fint, prouti homines graves paflim fatentur, Quaerisvero, quem ufum pollieeatur & praeftare poflk huju*.modi fcriptorum ledio, Refpondemus.: fi rite & cumprudentia, cunda examinantur, multiplicem ufum ex-hibebunf, Poteft nimirum ingenium, mirum in mo-dum, exerceri atque acui, per fidiones ingeniofiffiraasquae in il1tsn5ccurrant. Etenim, uti .ceterae facultatesmentis, erebram requirunt exercitationem^fi-modo adaliquod faftigium afcendere velint: ;ad hane vero nihilerit aptius, quam aflidua ledio ac meditatio hujusmodifcriptorum, quae fidionibus ingenlofiflimis, & fale ad-fperfis, indulgenf, Quid dicam de ipfa arte & PoefijEft Poefis imitatio, quo plures igitur & praeftantioresPoetas perlegeris, &, uti dicitur , in fuccum & fangui-nem verteris, eo promtior & paratior fies ad earmina,in quocunque argumento, & quidem elegantiftima, fun-denda» Ergo Comoedias cave defpicatui habeas, Delinguls, Graeca fcilicet & Latina addifcendis, quibusComcediae veterum feriptx exftant, non eft, quodmul-

B ta

■4ΦΊ ( ίο ) t®*ta dicamus» Sunt hx iinguae jam mortus?, eärum veronotitia folidior ex Iibris veterum hauriri debet* Quaplures ergo ex illis perleguntur , eo plura addifcunturverba, plures phrafcs, plures conftru&iones, cetera*Denique hunc ufum crebra Comoediarum leffcio habet 9ut deleäet* „Danda eft remiflio animis, alt Seneca,npaeliores acrioresque requieti furgenk Ut fertilibus„agris non eft imperandum* cito enim exhaurkt illos„nunquam intermifta foecunditasj ita animorum impe-„tus afliduus labor frangit* Vires recipiunt paullum re-„foluti & retniflj* Nafcitur ex aiTidnitate laborum, a-^nimorutn hebetatio quaedam & langvorj nec ad hoc,,tanta hominum cupiditas tenderet s nifi naturalem„quandam voluptatem haberet lufus jocusque, omtiem-,,que vim eripereTv Quis vero negaverit, ex Comoe-dia, erudke & fapienter fcripta , ii tempore jufto velfpe&etur, vel legatur, liberale oble&amentum ac volu¬ptatem paräriy Qompetit illi non modo commune Poe·feos omnis bomim, ufnumerui^^iuatlam & animis no-ftrts cognata vi, nos excitet, &, ni plane obtorpuimus,mlre affieiat, fcd praeterea habet quoddam aliud, rifumnempe, non fruftra datum homini foli, fed ad excutien»da laborum taedia, nubemque curarum detcrgendamJ,*Rifus triftes illos affeßus folvit, & animum ab inten-5,tione rerum & fatigatione renovat. Quintil» Inft* O-rator* Lib, VI* c* 3, & Horatius Lib* II» Od. 16. v» 2$*fequente

Latus in fγafens ammas, quod ultra eßOderit curare, & amarλ Utolem^eret rtfit ? - * - Quod

•m c η ) m>

Quod veto riius, peculiari quadam ra tione, competatComoediis, a Svida edocemur j Ego, inquit, intelligojocoium Poetam*» ridet enim, & Comoedi® propriumfha rarerem, per figna, indicat,

■J~W viPrseter ufus, quos recenfuimus, habet leåio Co-

moediarum etiam alium, eumque adhuc infigniorem.Nempe Gomici fuis figmehtis voluerunt non modo o-ftendere, fed & luculeoter oftendere, quid tum in vi¬ta privata, tum publica, fit fequendum aut fugien-dum, adeout quisque inde poffit fumere exemplum fi-bi i hoc fugere, hoc facere, hoc laudi, hocvitio# du-cere» Hinc fua fponte fequi erediderim, ut le&io co·rum tendat in corre&ionem morum. Seilieet, ficutmedicin® pars magna eft» cognofcere morbi genus; it*in medicine ä^umorum primus labor eft, inquifere qu®vel te vcl alios tentent vexentque mala» Initium eftfalutis, inquit Epicurus apud SenecTcognltio peccatuQui peceare fe nefcit, corrigi non vult. Epift» XXXIII»Hinc Comici vitiorum exempla repraefentant & mo¬res hominum malos depiftos exhibent, ut non mo¬do ab omnibus pro vitiis, agnofcantur, verum etjanaut per foeditatem eorum & eorum poenas > quas nee rc*ticent, deterreantur homines ab aliis»

Sic fettem altem epprobriλ f«fc4bßcrrwi * ? s Horat,

Β * 8®-

"φ? ) Ii ) <r&-BPnos mores nec infermittuht depingere, atque ita de¬pingere, ut quemlibet bonas frugis ac indolis, fua ju-cunditate capiant ad imirationem pellkiant, per facileeffet hoc ipfum,, per varia exempla ex Comicis petita,illuftrare, Sufficiat teftimonium Hieronyxni in Epift* adFurcam pag, #3,,Tom. h 5}Comici, inquit, finis eft hu~„manos mores nofie atq.ue defcribere* Sic eleganter„Cicero pro Rofc* Amer. cap« i6, haec confidia arbitror„a Poetis eile,, ut effidtos mores,, in alienis perfonis,,„exprelTamque imaginem noiirae vitas quotidianas vide-„remus, nempe;, fr Donatum audiamus» eil ComoedU i-^mitatio vite, fpeculum confuetudinis, imago virtutis,.Quid multaf; Apoftolus Paulus 1 Cor, 15-;. 3 jf, hocceprasceptumj: corrumpunt bonos mores cvlloquia- pr&viiy ex·'Menandro Comico adferre non dubitavir», Habent igi-tur haec fcriptå fnnm nCtai in mpribus e«mendandis. Sententiae fub eiTe itaque viderur ratio,cur de la Rochefoucault non adilipulemur,, quam inTradtatn, Reflexions Morales infcribitur pag*. 161. pro-ponit,. Priori loco ita loquitur: „Tous les grands di-„vertifiemens font dangcreux pour la vie ehretienne;;„mais entre tous ceux que le monde a inventés, il η'y„en a. point qui foit plus å craindre que la Come'die·„C'eft une peinture fi naturelle & fi délicate des pas-«/10ns,, qukilc les anime,, Sc 1 es fait naxtre dans notre

„coeur ··

-m < -5 ) s^-

„coeur; & fur tout edle de l'Amour, principalement■ „lots qn'on fe repidiente qu'ü eil chafte & fort honne-„tej car plus il paroit innocent aux ames innoccntcs,5 & plus elles fönt capables d'en etre touchees» KecAudtori Li belli Fenfes diverfes de Μ. Lt V, §. 39» »La„.converlation des belies femmes eil plus dangereüfej.poiir le falut, que les^ comediesics plus tendres & les?)plus paifionnées;; les unes font Pöriginal, dont les au-?»,tres ne font que la peinture & la copie; les unes font„naitre les paffions, de les autres ne font que les ré-„veHlet & les entreteniiv Ond'äimeroit gueres la co*»médie, ni la mufique, fi on n'avoit jamais eu d'a-3)mour, ni d'autres paflfions. Concedimus quidem,vitia fat vivide in Comoediis reprsefentarifed obier-ves velim illa repraefentari, npn qualia effe debenr, fedqualia funtV &, repraientari ira eum in finem, ut ex

perfpetta foeditate eorum·, ab Ulis, in pofterum3abilineant#Spe&atores ita pofut runt Spar tani liberis ingenuis ob ocu-los extreme ebrios, utturpiifimis eorum geftibus de-territi, foedum illud ebrietatis Vitium fua fponte vita-renu Audiamüs ftac de re. Plutarclaum: „Si commo-

* -

„nefaciamus pueros ,< non 3 laudantibus aut probantibus„hac feribi, fed prava & improba, pravis improbisque5,moribus atque psrfonis attribul,, non dedpiet eosPoe-,starum reverentia;. fed contra ex perfona, qua l'oqui

ß 3; „,,intro«

C 14 ) 8*·

„introduciitur orta fufpieio & rem & fada fufpeda red¬set utpote prava a pravo ingenio proficifcentia. Sivero quis eorruptus & mollis, ad Comoedias legen¬där accedens, ex ea id arripiat, quo fiat detrnor. hocnon eft imputandum Comoediis, fed corruptas fuae na-turae, ac confuetudmi pravae, Non ergo negamus,quin Comoediae fuum abufum habere poifint, fed

ita-tarnen, ut abufus non debeat tollereufumu

s. τ>. a

Tit Ben CJNTWJTEN.En önfkad dag för mig uprunnit,Ηvad fägnad! nu fä nyttja den»

Och åter fäga Er? min Vän,Hur mycken Dygd hos Er jag funnit«Jk undervifning har mig lärdt

Den bäfta väg till ftörfta lycka,Att ingen kunfkap fruktlös tyck&*

Som linnet gör i ära kärt,Haf tack, min Vän, för Eder möda,

I tvänne år, på^ många fätt,Min hug hon hjelpte ljuft och lätt

ilr Vitterhet att hämta föda,

J redan gjordt Er väl förtjänt,Mer lyckan Er än } den föke*I all Er lefnad Himlen öke

Det hopp Han redan Er förlänt*Ert vackra Verk min längtan gläder,

Jag fer det allmänt gilladt bli.För rena Ögon tram deri,

Theaterns r*tta nytta träder.Er lärda flit är värd deh krants;

Som Pallas ger åt fina vänner;Bland dem igen jag ftrax Er känner

På hjertats lugn och fnillets glänts.Vid början ftadne ej Er heder;

Den Högfte i fullkomligt måttEr hugne med beftändigt g dt,

SS önfkar jag och hjertligt beder.Herr €ΑΉΊ)ΐΤ>ΛΤΕΐΙ$

Fordne Difcfpel och nu mera VänCARL MÖRNER,

*

«Λι r . · ··. ;

"■>'·' ' : ■- -

Ν ■ '. ■ · '• 5i; .. :. φα ΐο£ ν' ·<·-Γ**: ψΜ ■

<· η.φ . . ■ &η>: ■ -, 1 b?;"-· ■ - · -■> .·,..■ ... ,· .... ■ · .

: V'ii b^?i, . -;r"* *

:;· -b

■

■ri- : ·\.

: ' " : ' ;':r ' .' ·}'ά· rn*> ·: -

, ry^ "" - "b iih'

.. ,'· ; ib :

whyjl5: '

-■

. ' -. - . ' - ■ - '

itfjf ■, - .,■■· ■

1./,^,:·;,) ■■>·■ π i] i m ,■■

, v» < .·. , ■

L

. : . '· Βτ ...·> mh:%i I ■- . ..' ? ·' Γ '-Fvi .

., - — : - *

%

.· ·ί,

t

■