4ο Γυμνάσιο Παλαιού ΦαλήρουΤάξη: Α΄

Τμήμα: 2ο

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική ΓλώσσαΘΕΜΑ: Τα παιχνίδια στα αρχαία χρόνια

Συνεργάστηκαν: Κοκάρα Δανάη Κοσμά Χρύσα Λαμπροπούλου Κατερίνα Λουκοπούλου Κατερίνα Κοτζαμητέλου Παρασκευή

Τα παιχνίδια στα αρχαία χρόνια

Στη Μινωική Κρήτη

Στις Μυκήνες

Στις Κυκλάδες

Στα αρχαϊκά χρόνια

Στα κλασικά χρόνια

Το παιχνίδι στα αρχαία χρόνια

Το παιχνίδι είχε πάντα ξεχωριστή σημασία για τους Έλληνες, γι’ αυτό και συχνά στους τάφους τοποθετούσαν αγαπημένα παιχνίδια των νεκρών, αφού πίστευαν πως το παιχνίδι χαλαρώνει και ψυχαγωγεί τον άνθρωπο και στον κάτω κόσμο. Οι ανασκαφές στις Κυκλάδες, στην Κνωσό, στις Μυκήνες, στην Αθήνα αλλά και σε άλλες περιοχές της χώρας μας μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τα παιχνίδια που έπαιζαν στα αρχαία χρόνια.

Τα παιχνίδια στον Κυκλαδικό Πολιτισμό

Από τις ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί στις Κυκλάδες, ήρθαν στο φως παιχνίδια που έπαιζαν παιδιά και έφηβοι.

Τοιχογραφία των Πυγμάχων. Δωμάτο Β1, Κτίριο Β. Ακρωτήρι Θήρας, 16ος αι. π.Χ.

Αγώνας πυγμαχίας

Νάξος. Μαρμάρινη πλάκα με επίκρουστη παράσταση ανθρώπινων μορφών. Πρωτοκυκλαδική II-III περίοδος. Νάξος, Μουσείο Απειράνθου 19

Αναπαράσταση ομαδικού παιχνιδιού

Ζωόμορφη πυξίδα. Μάρμαρο 3200-2300 π.Χ. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Μαρμάρινη κατασκευή που θα μπορούσε να έχει θέση παιχνιδιού

Ειδώλια

Τα κυκλαδικά ειδώλια είχαν πολλαπλές χρήσεις. Σίγουρα μια από

αυτές θα ήταν και για να παίξουν τα παιδιά.

Μία άποψη για τα ειδώλια

«Η πραγματική θρησκευτική αξία αυτών των ειδωλίων δεν είναι σαφής […]. Είναι κάτι περισσότερο από παιχνίδια (κούκλες) και κάτι λιγότερο από ιερές απεικονίσεις. Η προστάτιδα θεότης ήταν ευπρόσδεκτη συνοδός στη ζωή και στο θάνατο, αλλά δεν μπορούμε να πούμε αν οι απεικονίσεις της εθεωρούντο περίαπτα (φυλαχτά), εικόνες, λατρευτικά αγάλματα ή ταφικά κτερίσματα» (Emily Vermeule, 1983)

Τα παιχνίδια στη Μινωική Κρήτη

Πολλές πληροφορίες για τα παιχνίδια αντλούμε και από τις τοιχογραφίες. Διαπιστώνουμε ότι στην Μινωική Κρήτη ήταν

ιδιαίτερα αναπτυγμένα τα πνευματώδη παιχνίδια

Ένα ιδιότυπο αντικείμενο, το λεγόμενο ζατρίκιο, που προέρχεται από το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού μάς δίνει μια εικόνα για τα επιτραπέζια παιχνίδια της Μινωικής

Κρήτης. Πρόκειται για μια ελεφάντινη πλάκα διαστάσεων περίπου 1Χ0,50 μέτρα, με επιχρυσωμένη επιφάνεια. Τα εσωτερικά διάχωρα της πλάκας ήταν σχηματισμένα από

ένθετα κομμάτια ορείας κρυστάλλου και γαλάζιας φαγεντιανής. Η πολυτελής αυτή κατασκευή στηριζόταν μάλλον σε ένα ξύλινο πλαίσιο και ήταν σταθερά τοποθετημένη

στο δάπεδο ενός διαδρόμου στη βόρεια πτέρυγα του ανακτόρου.

Kνωσός. Σχεδιαστική απόδοση πολυτελούς επιτραπέζιου παιχνιδιού.

Evans, A., The Palace of Minos at Knossos, vol. I, Macmillan, London 1921, πίν. V.

Το ζατρίκιο

Τα ομαδικά παιχνίδια είναι γνωστά από την αγγειογραφία, τις γραπτές πηγές, αλλά και από ευρήματα ανασκαφών. Στη μινωική Κρήτη ήταν δημοφιλή τα επιτραπέζια παιχνίδια με ζάρια και πούλια, πρόδρομοι

σύγχρονων παιχνιδιών, όπως υποδεικνύει ένα οστέινο ζάρι της Υστερομινωικής ΙΙΙΒ περιόδου (1300-1200 π.Χ.)

Οστέινο ζάρι

Ταυροκαθάψια

Ενόργανη γυμναστική πάνω σε κινούμενο ταύρο. Άθλημα που συνδύαζε μυαλό, ευλυγισία και πειθαρχία.

Τα παιχνίδια στις Μυκήνες

Ένα δημοφιλές παιχνίδι στις Μυκήνες ήταν η τοξοβολία. Τα παιχνίδια στις Μυκήνες σχετίζονταν με την ικανότητα σε

πολεμικές επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό φανερώνει ότι οι Μυκηναίοι συχνά ήταν εμπλεκόμενοι σε πολέμους.

Με τον όρο πεσσός εννοούμε τα πιόνια (π.χ. στο σκάκι) ή τα πούλια (π.χ. στο τάβλι). Στον διπλανό πίνακα φαίνονται οι πεσσοί στο σκάκι. Στην Αρχαία Ελλάδα υπάρχουν

μαρτυρίες, όπως αυτό το αγγείο που απεικονίζει τον Αχιλλέα και τον Αίαντα να παίζουν ένα παιχνίδι που λεγόταν πεσσοί. Το παιχνίδι ονομαζόταν "Πεντάγραμμον" και παιζόταν με πεσσούς (πούλια-πιόνια, που τα μετακινούσαν μέσα σε 5 γραμμές)

και κύβους (ζάρια).

Οι πεσσοί

Ο στρόβιλος

Ο ΣΤΡΟΒΙΛΟΣ ή ΒΕΜΒΙΞ ή ΣΤΡΟΜΒΟΣ: είναι η γνωστή μας ξύλινη ή μεταλλική σβούρα. Η παλαιότερη αναφορά στην γνωστή μας σβούρα υπάρχει στην Ιλιάδα όπου ο Όμηρος συγκρίνει την περιστροφή μιας πέτρας που εκσφενδονίζει ο Αίας ο Τελαμώνιος με την χαρακτηριστική κίνηση της σβούρας πριν σταματήσει να περιστρέφεται. Οι στρόμβοι ήταν φτιαγμένοι από ξύλο, ορείχαλκο ή πηλό. Στις ανασκαφές της Τροίας βρέθηκαν Κεραμεικοί στρόμβοι.

Τα παιχνίδια στα αρχαϊκά χρόνια Τα παιχνίδια στα αρχαϊκά χρόνια ήταν κατασκευασμένα από: χώμα νερό πηλό ξύλο

Η σβούρα

Μια πήλινη πλαγγόνα (κούκλα) Άθυρμα

Κούκλα από πηλό που έγινε περίπου το 700 π.Χ. και βρέθηκε

στη Θήβα.

Η κούκλα είναι από τα πλέον διαχρονικά και πιο διαδεδομένα

σε όλους τους πολιτισμούς παιχνίδια. Η αρχαία Ελλάδα είχε λαμπρή παράδοση στις κούκλες,

την παρουσία των οποίων ανιχνεύουμε αδιάκοπα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, όπου έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα είδη

από κούκλες με ποικίλες ονομασίες: είδωλα, πλαγγόνες, νύμφες, κόρες, κοροκόσμια ή κορύλλια, δάγυνα, γλυνές και

νευρόσπαστα.

Παιχνίδια για αγόρια .Τα αγόρια έπαιζαν με μπάλες και με κότσια . Επίσης έπαιζαν ομαδικά

παιχνίδια όπως τα μήλα, κρυφτό και τα αγαλματάκια . Γνώριζαν τα επιτραπέζια

παιχνίδια όπως το σημερινό σκάκι και ντάμα . Χρησιμοποιούσαν αμύγδαλα και καρύδια ,

πέτρες και ξύλα για να παίξουν διάφορα παιχνίδια. Αγαπημένο παιχνίδι των

μεγαλύτερων σε ηλικία αγοριών ήταν το άθυρμα .Ήταν ένα πήλινο αλογάκι πάνω σε

ρόδες, που το έσερναν. Ένα άλλο παιχνίδι ήταν ένα αμαξάκι με ρόδες. Συνηθισμένο παιχνίδι ήταν ο τροχός και το κύλιντρο των Λεριών. Τα

αγόρια, πετώντας μια μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο

ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση .

Παιχνίδια στα κλασικά χρόνια

Πλαταγή

Ποιο είναι το πρώτο παιχνίδι με το οποίο ασχολείται ο άνθρωπος στη ζωή του; Η κουδουνίστρα φυσικά. Κάτι αντίστοιχο υπήρχε και στην Αρχαία Ελλάδα. Μια πήλινη κουδουνίστρα την οποία έδιναν στα μωρά για να ξεχνιούνται και να ηρεμούν. Την ονόμαζαν «πλαταγή».

Χαλκή Μυία

Η γνωστή σε όλους μας «τυφλόμυγα». Η ονομασία προέρχεται από το είδος της μύγας που το κυρίως σώμα της έχει το χρώμα του χαλκού και που είναι γνωστή ως «χρυσόμυγα». Οι κανόνες ήταν ίδιοι με σήμερα. Τα μάτια ενός παιδιού δένονταν με ένα μαντήλι και προσπαθούσε στα τυφλά να πιάσει κάποιον από τους συμπαίκτες του. Η διαφορά είναι πως αυτοί τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους ή ένα ξύλο.

Η σφαίρα (μπάλα)Η σφαίρα (μπάλα), φτιαγμένη από δέρμα ή κομμάτια ύφασμα,

ραμμένα και παραγεμισμένα με αλογότριχες, άχυρο ή μαλλί, παιζόταν από μικρούς και μεγάλους. Τα αγόρια, πετώντας την

μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση. Ο νικημένος έπρεπε να πάρει στην πλάτη το νικητή. Αυτό ονομαζόταν «εφεδρισμός», η "μπέτσα" των Λεριών.

Η σφαίρα αναφέρεται και στην Οδύσσεια του Ομήρου, όταν περιγράφεται η συνάντηση του Οδυσσέα και της Ναυσικάς, κόρης

του Αλκίνοου βασιλιά των Φαιάκων.

Από τα πιο ενδιαφέροντα αρχαία ελληνικά παιχνίδια είναι το στομάχιον. Το στομάχιον ήταν επινόηση του Αρχιμήδη και

αποτελείται από δεκατέσσερα διαφορετικού σχήματος κομμάτια. Θυμίζει πολύ το κινεζικό παιχνίδι τάγκραμ. Στόχος του παιχνιδιού ήταν η άσκηση της παρατηρητικότητας, της μνήμης

και της αντίληψης των παιδιών.

Το στομάχιον

Ένα πνευματώδες παιχνίδι που απαιτούσε στρατηγική ήταν το τριόδιν, θυμίζει την πασίγνωστη τρίλιζα. Παιζόταν από δύο παίκτες που ο καθένας χρησιμοποιούσε τρεις πεσσούς (πούλια). Παίζεται ακριβώς όπως η τρίλιζα.

Το τριόδιν

Ένα άλλο πνευματώδες παιχνίδι και πιο σύνθετο από το τριόδιν ήταν η εννεάδα. Αυτός που κατόρθωνε να σχηματίσει τριόδιν, τοποθετώντας τρία πιόνια του σε ευθεία γραμμή, τότε αφαιρούσε έναν, όποιον ήθελε πεσσό του αντιπάλου του. Χαμένος ήταν αυτός που

έμενε με δύο πιόνια.

Η εννεάδα

Το γιο - γιο

Το γιο – γιο όπως το ονομάζουμε εμείς σήμερα, ξέρουμε ότι υπήρχε στα αρχαία χρόνια, αλλά δεν υπάρχει πουθενά η αρχαία

ονομασία του. Τα γιο – γιο των προγώνων μας ήταν ξύλινα, μεταλλικά και πήλινα.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού. Αποτελούνταν από μια πινακίδα «την

πόλιν» που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνάκια και από 32 έως και 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες»). Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια τους εμπρός, πίσω, δεξιά και

αριστερά. Το παιχνίδι ήταν δημοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.

Η πόλις

Η διελκυστίνδα

Ομαδικό παιχνίδι που παίζεται με το ίδιο πάθος ακόμη και σήμερα. Είναι διαδεδομένο σε πολλούς λαούς. Στηρίζεται στη δύναμη.

Η ακινητίνδα

Η ακινητίνδα, θυμίζει τα αγαλματάκια ακούνητα, αγέλαστα, αμίλητα και παίζεται με το γνωστό τρόπο. Μόλις δοθεί το σύνθημα πρέπει να μείνουν ακίνητοί σε

όποια στάση βρίσκονται. Βγαίνει από το παιχνίδι εκείνος που κουνιέται.

Η αμπάριζα

Ήταν το κυνηγητό, το οποίο συναντάμε σήμερα με το ίδιο όνομα και σαν σκλαβάκια.

Το κολλαβίζειν

Το κολλαβίζειν ή κολλαβισμός ήταν το γνωστό σε εμάς μπιζ. Πρώτα τα παιδιά έβαζαν κλήρο να δουν ποιος θα κλείσει τα μάτια. Το παιδί αυτό στεκόταν σκυφτό κι έβαζε το δεξί του χέρι στην αριστερή του μασχάλη, κρατώντας την παλάμη ανοιχτή προς τα πάνω. Με το αριστερό του χέρι κρατούσε τα μάτια του κλειστά. Ένα από τα άλλα παιδιά, που στέκονταν πίσω του, το χτυπούσε στη μασχάλη κι έπειτα όλα μαζί χοροπηδούσαν και στριφογύριζαν το δάχτυλο, φωνάζοντας «ζζζζζζζζζζ», όπως κάνει η μέλισσα…

Η αποδιδρασκίνδα

Η ΑΠΟΔΙΔΡΑΣΚΙΝΔΑ ή ΚΡΥΠΤΙΔΑ: Η αποδιδρασκίνδα είναι το σημερινό μας κρυφτό. Ένας παίχτης έκλεινε τα μάτια του και οι άλλοι έτρεχαν να κρυφτούν σε συγκεκριμένο χρόνο. Ο παίχτης αυτός, όταν άνοιγε τα μάτια του έπρεπε να βρει που κρύβονται οι άλλοι και να προλάβει να φτάσει πρώτος στη θέση του.

Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: Οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία.

Ο ασκωλιασμός

Η ίυγξ

Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούν τα παιδιά, είναι η Ίυγξ. Σε ένα ξύλινο συνήθως τροχίσκο ανοίγουν δυο τρύπες, περνούν διπλή κλωστή και αφού την περιστρέψουν, μια τραβούν και μια χαλαρώνουν. Ο ήχος που παράγεται θυμίζει ένα πουλί, την ίυγγα, δηλαδή την μυρμηγκοφάγο, από το οποίο πήρε και το όνομα του το παιχνίδι. Λένε μάλιστα πως ανάλογα με τον ήχο μπορούν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.

Η κρικηλασία

Παιγνίδι με κρίκο, τροχό σαν το σημερινό στεφάνι, το τσέρκι. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα αγαπητό από τα κορίτσια. Ο τροχός ήταν συνήθως ξύλινος και για να κυλάει τον χτυπούσαν ελαφριά με μια βέργα.

Τα πεντόβολα είναι ένα αρχαίο παιχνίδι που παίζεται ακόμη και σήμερα. Ο κάθε παίκτης πετούσε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμη βοτσαλάκι.

Τα πεντόβολα

Απόψεις φιλοσόφων για τα παιχνίδια

• Ο Πλάτωνας τόνιζε πάντοτε την ανάγκη οι γονείς να επιτρέπουν στα παιδιά τους να παίζουν ως τα έξι τους χρόνια, με όποια παιχνίδια ήθελαν εκείνα και με όποιο τρόπο ήθελαν.

• Ο Αριστοτέλης έδινε συμβουλές στους γονείς να δίνουν στα παιδιά τους όσο δυνατόν πιο πρωτότυπα παιχνίδια, για να αναπτύσσουν δημιουργική φαντασία.

• Ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους γονείς να τρέχουν με τον κρίκο για την καλύτερη διατήρηση της σωματικής τους υγείας και τα παιδιά για να παίξουν.

• Ο Πολυδεύκης στο « Ονομαστικό» του περιγράφει πενήντα ομαδικά παιχνίδια και αναφέρεται συγκεκριμένα σε εκείνα που συνήθιζαν να παίζουν τα αγόρια και σε εκείνα που συνήθιζαν να παίζουν τα κορίτσια.

Συμπεράσματα• Το παιχνίδι έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ελληνική

κοινωνία. Οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν ως μέσο αυτοαγωγής, γι’ αυτό και έδιναν μεγάλη σημασία στον ρόλο του.

• Αυτοί ήταν οι πρώτοι που κατάλαβαν την αξία των ομαδικών παιχνιδιών και πίστεψαν ότι με αυτά μπορούσε να πραγματοποιηθεί η τελειοποίηση της ανθρωπότητας.

• Για αυτόν τον λόγο τα εντάξανε στο πρόγραμμα αγωγής των παιδιών .

• Το παιχνίδι αναπτύσσει την συντροφικότητα, ασκεί το σώμα, καλλιεργεί το πνεύμα, μαθαίνει τα παιδιά να σέβονται τους κανόνες-νόμους του παιχνιδιού και έτσι να σέβονται και να τηρούν τους νόμους της πατρίδας τους όταν μεγαλώσουν.

Βιβλιογραφία - Πηγές• http://schoolpress.sch.gr/istoriomnemones• http://kotsanas.com/exh.php?exhibit=2201007 (Μουσείο αρχαίας

ελληνικής τεχνολογίας)• http://www.mikrosanagnostis.gr/thema-athina-mathekiafto.asp• http://egpaid.blogspot.com/2008/12/blog-post_5808.html• https://el.wikipedia.org/wiki/• www.ipaideia.gr/portals• http://www.netschoolbook.gr/gloss_paignia.html• Παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα,Διαδικτυακός

οδηγός για την υποστήριξη της ΝΕ Γλώσσας,Εγκύκλιος Παιδεία

Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας!!!