Dragana Z. RadunoviÊ roena je 1965.godine u Kikindi. Osnovnu i srednju poljo-privrednu πkolu zavrπila je u Zrenjaninu, a1991. godine diplomirala na Poljoprivre-dnom fakultetu Univerziteta u Novom Sa-du, na odsjeku za zaπtitu bilja.

Iskustvo u struci sticala je od 1995. go-dine radeÊi u veleprodaji pesticida i na po-ljoprivrednom imanju ZDD „Agrovet” Me-lenci, kod Zrenjanina.

Dolaskom u Podgoricu 1999. godinezapoπljava se kao inæenjer zaπtite bilja upoljoprivrednoj apoteci D.O.O. „Agrocent-ar”, zatim u D.O.O. „AgrobaËka”, a potomu preduzeÊu za ekoloπku sanitaciju i zaπtitu„Sanit-san”.

Od 2005. godine radi kao savjetodavacza zaπtitu bilja u RepubliËkoj savjetodavnojsluæbi u biljnoj proizvodnji, u okviruBiotehniËkog instituta u Podgorici.

Tokom rada u Savjetodavnoj sluæbi, gdjeje neposredno ukljuËena u problematikupoljoprivredne proizvodnje, u mnogim mje-stima Crne Gore odræala je preko 20 samo-stalnih predavanja na temu zaπtite vinoveloze i drugih kultura.

Publikovala je viπe struËnih priloga ustruËnom Ëasopisu „Eko-hrana”, a autor je ivelikog broja struËnih savjeta objavljenih udnevnim listovima „Pobjeda”, „Dan”, „Vi-jesti” i „Republika”. Snimila je veliki brojstruËnih priloga za Radio i Televiziju CrneGore.

Koordinator je projekta „Agroprogno-za” koji se realizuje u saradnji sa AgencijomSAD za meunarodni razvoj USAID / IRD, akoji ukljuËuje prognozu pojave bolesti i πte-toËina na najvaænijim poljoprivrednim kul-turama.

Aktivni je uËesnik u viπe regionalnih imeunarodnih seminara i projekata izoblasti poljoprivrede.

Sadræaj

5. Uvod

7. Bolesti i πtetoËine na vinovoj lozi i njihovo suzbijanje

33. Program zaπtite po fenofazama

41. Uspjeπna zaπtita vinograda

44. Preparati za zaπtitu vinove loze

48. Nabavka preparata i priprema za primjenu

50. Pravila dobre struËne prakse u zaπtiti biljaka

Uvod

ObilazeÊi vinograde po Crnoj Gori shvatila sam da gajenje vino-ve loze na ovim prostorima predstavlja neπto viπe od same proizv-odnje groæa i vina. Duboko ukorjenjena tradicija jednog narodaprenosi se veÊ decenijama sa generacije na generaciju i doprinositome da i danas uæivamo u ukusu starog Vranca i Kratoπije.

ProlazeÊi kroz osunËane vinograde Godinja, DruπiÊa, Rijeke Cr-nojeviÊa, Rvaπa, ©titara i mnogih drugih sela, upoznala sam divneljude, vinogradare, koji s puno ljubavi i truda podiæu i njeguju svo-je zasade.

Uspjeπna zaπtita vinove loze od bolesti i πtetoËina nije nimalo lakzadatak i danas zahtjeva odreena znanja o biologiji patogena, ofenofazama kroz koje biljka prolazi, o uslovima spoljaπnje sredi-ne... Isto tako je potrebno poznavati mehanizam djelovanja pesti-cida da bi mogli da se primjene u pravo vrijeme i na odgovarajuÊinaËin.

U ovoj broπuri sam pokuπala da ukaæem na neke probleme sakojima se ovi vrijedni vinogradari suoËavaju tokom proizvodnjegroæa i ovo Êe, nadam se, biti moj skromni doprinos zaπtiti vinoveloze od bolesti i πtetoËina.

AUTOR

5

Bolesti i πtetoËinena vinovoj lozii njihovo suzbijanje

Bolesti i πtetoËinena vinovoj lozii njihovo suzbijanje

PlamenjaËauzroËnik Plasmopara viticola

PlamenjaËa spada u ekonomski πtetna oboljenja na vinovoj lozi. To je bo-lest koja nanosi ogromne πtete vinogradarskoj proizvodnji i gubici u prinosumogu biti 80-100%.

Osjetljive su sve sorte evropske loze, a bolest se javlja svake godine ma-njim ili veÊim intenzitetom u zavisnosti od vremenskih uslova i pritiska parazi-ta.

Simptomi

PlamenjaËa napada sve zelene dijelove vinove loze, a simptomi su najizra-æeniji na listu, cvijetu i bobicama.

KarakteristiËni su prvi simptomi, tzv. „uljane pjege” na licu lista koje nas-taju kao posljedica primarne infekcije. U toku vlaænih noÊi na naliËju lista, uokviru pjega, formira se bijela prevlaka od konidija gljive koje omoguÊavaju

9

„uljane pjege” na listu

njeno πirenje. Tokom vegetacije, u zavisnosti od vremenskih uslova, dolazi doveÊeg broja infekcija. Zaraæeno liπÊe izgleda kao spræeno (otuda i naziv pla-menjaËa), a u sluËaju jaËeg napada potpuno se suπi i otpada. Posljedice jakognapada plamenjaËe su propadanje lisne mase, slab razvoj lastara koji ne odr-vene dovoljno i najËeπÊe izmrzavaju u toku zime.

Cvjetovi inficirani plamenjaËom imaju bijelu prevlaku i zajedno sa peteljËi-cama pocrne i otpadnu.

Bobice mogu biti zaraæene od zametanja do „πarka” tj. dok na njima imaaktivnih stoma. Na mladim grozdovima javlja se bjeliËasta prevlaka dok nastarijem groæu nema prevlake, veÊ bobice potamne, dobijaju mrku boju isuπe se. »esto se deπava da liπÊe nije zaraæeno a bobice propadnu.

Biologija parazita

UzroËnik plamenjaËe je gljiva Plasmopara viticola koja prezimljava uotpalom liπÊu u vinogradu, u vidu oospora. Oospore imaju debelu membranukoja ih πtiti od nepovoljnih vremenskih prilika u toku zime, a mogu da zadræevitalnost i do 3 godine.

U proljeÊe, sa prvim kiπama, dolazi do klijanja oospora i prvih infekcijakoje se ostvaruju na donjem liπÊu.

Da bi doπlo do infekcije potrebno je da se ispune odreeni vremenskiuslovi, a to su temperatura vazduha 12ºC i kiπni period 1-2 dana sa min. 11-12 mm kiπe. Kod nas je to obiËno kraj aprila i poËetak maja mjeseca. Gljivicaprodire u tkivo samo preko stominih otvora koji se nalaze na naliËju lista.Nekoliko dana nakon infekcije dolazi do pojave prvih vidljivih simptomabolesti. To su tzv. „uljane pjege” koje nastaju kao posljedica razaranja hloro-fila u listu.

Period od pojave uljanih pjega pa do pojave bijele prevlake na naliËju lista,je veoma kratak (1-2 dana) i tada vinograd mora biti isprskan. Nakon pri-marne infekcije i pojave bijele prevlake dolazi do sekundarnih infekcija koni-dijama koje raznose vjetar i kiπa.

U povoljnim uslovima za razvoj, kaoπto su vlaæno i toplo proljeÊe i ljeto, saËestim i kratkotrajnim kiπama koje sesmjenjuju sa sunËanim intervalima,gljiva ostvarujeveliki brojprimarnih is ekunda -rnih infek-cija.

NajveÊaopasnost odplamenjaËeje u periodui n t e n z i v -nog po-rasta lastaratj. prije cvjetan-ja, za vrijeme iposlije cvjeta-nja vinove lo-ze.

10

Mjere suzbijanja

Razlike u otpornosti sorti evropskeloze na plamenjaËu su zanemarljive,pa je jedini efikasan naËin suzbijanjahemijska zaπtita. Broj prskanja zavisiod vremenskih uslova, bujnosti loze,pritiska parazita, osobina fungicida idr.

Suzbijanje je potrebno obavljatisvake godine. Preventivna prskanjaprije pojave simptoma vrπe se po pre-poruci prognozno izvjeπtajne sluæbe udatom regionu.

Zaπtita od plamenjaËe treba da sebazira na kombinaciji preventivnih (ba-karna sredstva, organski fungicidi) isistemiËnih fungicida.

Prvo prskanje u zavisnosti od vre-menskih uslova i razvoja loze vrπi seobiËno poËetkom maja mjeseca pre-ventivnim fungicidima. Oni pruæajuzaπtitu od 7-10 dana, πirokog su spek-tra djelovanja i gljiva ne razvija rezis-tentnost na njih. Ova sredstva morajubiti prisutna na biljnim organima prijezaraze.

U kritiËnim fazama za pojavu pla-menjaËe, prije cvjetanja, za vrijeme iposlije cvjetanja loze, treba da se upo-trijebe sistemiËni fungicidi koji obezb-jeuju bolju zaπtitu, od 10-14 dana.Ova sredstva imaju sposobnost daprodiru u biljku i da djeluju kurativnotj. da zaustavljaju infekciju i sprijeËava-ju dalji razvoj gljive. Meutim, ograni-Ëenje njihove Ëeste upotrebe je mogu-Ênost pojave rezistentnosti kod gljive.Iz tog razloga ne treba jedan isti siste-miËni fungicid primjenjivati viπe od 2-3puta u toku vegetacije.

U uslovima brzog porasta listova ilastara, kada na biljci stalno postojinovi prirast nezaπtiÊen fungicidom,kao i u uslovima toplog i vlaænog vre-mena, koje pogoduje πirenju plamen-jaËe, ovi sistemiËni preparati treba dase primjene u kraÊim intervalima odpreporuËenih.

Za posljednja prskanja preporuËujuse preparati na bazi bakra koji se teæespiraju i koji Ëuvaju lisnu masu od pro-padanja. Osim toga, oni jaËaju pokoæi-cu bobice i Ëuvaju je od truleæi.

11

bijela prevlaka na bobicama

suπenje bobica

Preparati

Preventivni fungicidi • sredstva na bazi bakra (Bordovska Ëorba, Bakarni kreË, Bakarni

oksihlorid, Bakrocid, Kupragrin, Blauvit, Kocide, Funguran,Champion...)

• organski protektivni fungicidi - Antracol, Folpan, Dithane (Mankogal),Polyram, ...

Sistemici i lokal-sistemici • Quadris, Quadris Max, Ridomil gold, Acrobat MZ, Cabrio top, Melody

combi, Equation-pro, Curzate M, Mikal flash, Forum star, Verita, ...

12

bijela prevlaka na naliËju lista

Pepelnica uzroËnik Uncinula necator

Posljednjih godina pepelnica se u naπim uslovima javlja veÊim intenzite-tom i nanosi veÊe πtete nego plamenjaËa.

Napada sve zelene dijelove biljke i smanjuje time rodnost i kvalitet groæa i vina.Javlja se svake godine, a intenzitet pojave zavisi od niza faktora.

SimptomiBolest je dobila ime po karakteristiËnoj pepeljastoj prevlaci koju gljiva for-

mira na povrπini napadnutih organa: liπÊu, lastarima, cvjetovima i bobicama. Za razliku od plamenjaËe pepeljasta prevlaka se javlja sa lica i sa naliËja

lista, prvo u vidu otoËiÊa, koji brzo prekriju list. JaËe zaraæeno liπÊe se uvija,suπi i propada.

Na zelenim lastarima uoËava se micelija gljive zrakastog oblika. Na odr-venelim lastarima vide se nekrotiËne mrke zone na mjestima gdje je bila mi-celija, koja je u ovoj fazi sprana. Napadnuti lastari loπe dozrijevaju i Ëestoizmrzavaju u toku zime.

13

pepelnica na listu

NajËeπÊi je napad na bobice u inte-nzivnom porastu. Na povrπini bobicarazvija se kolonija gljive u vidu pepe-ljaste prevlake. Napadnuti dio bobicane moæe da raste i usljed pritiska okol-nog zdravog tkiva dolazi do njihovogpucanja sve do sjemenke, πto je i sigu-ran znak da se radi o pepelnici. Ras-puknute bobice izloæene su napadusive truleæi, suπe se i propadaju.

Biologija parazita

UzroËnik pepelnice je gljiva Uncinulanecator. Na povrπini biljnih organa for-mira miceliju sa konidijama koje omo-guÊavaju njeno πirenje u toku vegetacije.

Gljiva prezimljava na dva naËina: uobliku micelije u pupoljcima vinoveloze i u obliku kleistotecija na povrπinibiljnih organa. U zavisnosti od regionatj. klimatskih faktora moæe da prezimina oba naËina.

Iz zaraæenih pupoljaka se u proljeÊerazvijaju „bijeli” lastari pokriveni mice-lijom. Obilje konidija raznosi se vjetrom iizaziva sekundarne zaraze. Za razliku odplamenjaËe, konidijama pepelnice nijepotrebna kap vode da bi proklijale. Zbogtoga se pepelnica πiri u vinogradu itokom suvog vremena.

U uslovima podgoriËkog vinogorjaizraæena je uloga kleistotecija u razvoju iπirenju oboljenja. U proljeÊe se iz njih os-lobaaju askospore koje vrπe infekcijubiljnog tkiva. Najviπe askospora oslobaase u periodu od bubrenja pupoljaka docvjetanja πto je od posebnog znaËaja zasuzbijanje. Sekundarno πirenje zaraze utoku vegetacije omoguÊavaju konidije.

Temperatura je glavni ograniËava-juÊi faktor u razvoju gljive. Optimalnatemperatura za infekciju i razvoj bo-lesti je 20-27ºC, dok temperatura iz-nad 35ºC inhibira klijanje konidija. Natemperaturi iznad 40ºC konidije uginu.

Mjere suzbijanjaOd preventivnih mjera vaæno je da se

omoguÊi dobro provjetravanje vinograda.Suzbijanje pepelnice izvodi se isklju-

Ëivo fungicidima. Hemijsko suzbijanjepotrebno je sprovoditi svake godine.PoËetak tretiranja zavisi od jaËine zarazeu prethodnoj godini. Ako je zaraza pret-

14

micelija na zelenom lastaru

nekrotiËno tkivona odrvenelom lastaru

hodne godine bila jaka, sa zaπtitom odpepelnice treba da se poËne ranije negosa zaπtitom od plamenjaËe, odnosno,kada lastari dostignu duæinu 5-10 cm.

Vaæno je da se sa suzbijanjem pepe-lnice poËne na vrijeme i da se do cvje-tanja obave bar dva tretmana kako bise uniπtio infekcioni potencijal patoge-na i sprijeËile prve infekcije.

Osnovu zaπtite od pepelnice prijecvjetanja i poslije zatvaranja grozda tre-ba da Ëine preventivni preparati (sred-stva na bazi sumpora i dinokapa).

U kritiËnim fazama od cvjetanja dozatvaranja grozda treba da se koristesistemiËni fungicidi.

Preparati

Preventivni • sredstva na bazi sumpora (Cosan,

Kumulus, Kolosul, Thiovit Jet,Microthiol disperss,...), sredstvana bazi dinokapa (Karathane),Crystal, ...

Sistemici • Anvil, Olymp (Punch), Rubigan,

Tilt, Sabithane, Topas, Systhane,Stroby, Quadris, Talendo,Falcon...

15

pepeljasta micelijana grozdovima

pucanje bobica

Crna pjegavost(ekskorioza) uzroËnik Phomopsis viticola

Ova bolest je poznata joπ od proπlog vijeka i danas je veoma raπirena. Ucrnogorskom vinogorju priËinjava velike πtete i predstavlja sve veÊi problemza vinogradare. Ako se ne sprovode zaπtitne mjere, moæe potpuno da uniπtiËokot.

Razlozi za njeno πirenje su ËeπÊa primjena organskih umjesto bakarnihfungicida, prekomjerna ishrana loze i njena bujnost, slabo dopiranje sredsta-va u unutraπnjost Ëokota...

Simptomi

Na zaraæenim listovima mogu da se uoËe crne taËkice okruæene svijetlim kru-gom. Kod jaËeg napada liπÊe se nabora i deformiπe, a zatim poæuti i otpada.

Na lastarima u toku vegetacije javljaju se tamno ljubiËaste pjege, obiËnona prvim internodijama pri osnovi lastara. Ove pjege se vremenom spajaju i

16

simptomi na zelenom lastaru

raspucavaju stvarajuÊi uzduæne pukotine i izazivajuÊi lomljenje lastara.Simptomi na Ëokotu najlakπe se uoËavaju u proljeÊe na odrvenelim lastari-

ma. Zaraæeni lastari se lako prepoznaju po izbjeljenoj boji kore i prisustvumnogobrojnih crnih taËkica - to su plodonosna tijela gljive tzv. piknidi.

Kao posljedica napada gljive mnogi pupoljci (najËeπÊe u osnovi lastara) nekrenu u proljeÊe.

Zaraæeni lastari imaju slabiji porast i rodnost, Ëesto izmrzavaju u toku zimei potpuno propadaju.

Biologija parazita

Gljiva prezimljava u zaraæenim lastarima u obliku micelije i piknida u kori.U proljeÊe, sa prvom kiπom, iz piknida se oslobaaju brojne piknospore kojedospjevaju na lastare i druge dijelove loze. Upravo se ovaj period poklopa saotvaranjem pupoljaka kod vinove loze i na taj naËin se ostvaruje infekcijamladih dijelova. Spore se raznose kiπnim kapima, vjetrom i insektima.

Na lastarima u toku vegetacije gljiva prouzrokuje samo povrπinske nekro-ze ne ulazeÊi dublje u tkivo. Biljka svojom aktivnom odbranom u toku rastatj. formiranjem plutastog tkiva sprijeËava miceliju da prodre dublje.

U periodu od jeseni do proljeÊa micelija nastavlja sa rastom formirajuÊiobilje piknida ispod kore. Piknidi, usljed svoje brojnosti, izdiæu epidermis, pavazduh prodire ispod tkiva i lastari dobijaju bjeliËastu boju.

Ako se ne vrπi hemijsko suzbijanje, gljiva iz godine u godinu sve viπe pro-rasta koru stvarajuÊi nove generacije spora. »okot postepeno slabi i na krajupropada.

17

nekroza i crne pjege na izbjeljenom lastaru

Mjere suzbijanja

Suzbijanje crne pjegavosti nije jednostavno. Piknidi sa sporama su skriveniu kori i ispod nje, tako da su teπko dostupni za fungicide.

Mjere suzbijanja treba da se sprovode svake godine kombinacijom pre-ventivnih (rezidba) i hemijskih mjera (primjena fungicida).

Prilikom rezidbe potrebno je odstraniti sve oboljele dijelove lastara, obave-zno ih iznijeti iz vinograda i spaliti, jer su orezani dijelovi, ostavljeni u vinogradu,izvor infekcije.

Prskanja treba da se obavljaju zimi, poslije rezidbe a prije kretanja pupo-ljaka, preparatima na bazi bakra. Prilikom ovog tretmana primjenjuje setrostruko veÊa koncentracija bakarnih sredstava od preporuËene, da bi sepostiglo njihovo fungicidno dejstvo na piknide. »okote treba „okupati” do-voljnom koliËinom rastvora za prskanje da bi sredstvo dospjelo u njihovuunutraπnjost.

Naredna prskanja treba da se vrπe kad poËne otvaranje pupoljaka, da bi sesprijeËile prve infekcije, a zatim u periodu pojave 2-3 listiÊa i do cvjetanja.

Bolest je naroËito znaËajna u uslovima duæeg kiπnog perioda u proljeÊe iprohladnog vremena, koji usporavaju porast lastara i poveÊavaju njihovuosjetljivost na zarazu.

Jako zaraæen vinograd mora da se prska po planu svake godine i moæe dase sanira tek za 2-3 godine.

Preparati

• sredstva na bazi bakra (Bakarni kreË, Bordovska Ëorba, Bakarnioksihlorid, Bakrocid...)

• organski protektivni i sistemiËni fungicidi - Antracol, Dithane, Folpan,Polyram, Mikal flash, Quadris Max...

18

crna pjegavost na listu

Siva truleæ uzroËnik Botrytis cinerea

Siva truleæ je bolest intenzivnog uzgoja loze. Njena jaËa pojava uslovljenaje jakim ubrenjem, bujnom lozom, osjetljivim sortama sa zbijenom i tankompokoæicom.

Kod nas je naroËito πtetna na vinskim sortama kod kojih prinos moæe dabude umanjen do 50, pa Ëak i 100%. Njena πtetnost dolazi do izraæaja u god-inama sa dosta padavina u vrijeme sazrijevanja groæa, kada moæe da dovedeu pitanje berbu.

Pored smanjenja prinosa, siva truleæ loπe utiËe na kvalitet groæa i vina kaoi na njegovu postojanost i Ëuvanje.

Simptomi

Simptomi sive truleæi javljaju se na svim dijelovima loze. Zaraæeni cvjetovi, mladi izdanci i pupoljci potamne i osuπe se. Najizraæeniji je napad na bobice. Simptomi se javljaju na grozdu od poËetka

sazrijevanja pa nadalje. U poËetku su to pojedinaËne krupne pjege tamnije boje,

19

simptomi truleæi na grozdu

u okviru kojih tkivo razmekπava i truli. Ako je vrijeme suvo, bobice se smeæura-ju. U uslovima vlaænog vremena gljiva formira obilje konidija koje u vidu pepe-ljaste prevlake prekrivaju grozd. Truleæ se brzo πiri sa bobice na bobicu i za neko-liko dana moæe da zahvati Ëitav grozd. NaroËito brzo propadaju zbijeni grozdovi.

Biologija parazita

Botrytis cinerea je gljiva koja parazitira na velikom broju biljaka i vjero-vatno je najËeπÊi uzroËnik bolesti na vinovoj lozi, povrÊu, voÊu...

U vinogradu se uvijek nalazi dosta infekcionog potencijala gljive, koja jeprisutna na ostacima cvijeta kao saprofit. U toj fazi ne priËinjava πtetu jer senalazi na mrtvim dijelovima cvijeta, ali je to poËetak razvoja i naseljavanjaBotritisa u grozdove. To znaËi da se infekcija ostvaruje joπ u fazi cvjetanja πtoje znaËajno sa aspekta suzbijanja.

Zaraze ostaju pritajene sve do poËetka zrenja bobica. U toku rasta bobica glji-va se πiri unutar grozda stvarajuÊi veliki broj konidija. Ovo je parazitska faza u raz-voju gljive i tada je siva truleæ najopasnija. U ovoj fazi, ako nastupe povoljni vreme-nski uslovi, dolazi do pojave simptoma bolesti i truljenja i propadanja grozdova.

Mjere suzbijanja

U suzbijanju sive truleæi veliki znaËaj imaju agrotehniËke mjere. U vinogradimatreba da se omoguÊi dobro provjetravanje (pravac redova, zelena rezidba) i da sevodi raËuna o izbalansiranom ubrenju azotom. Vaæno je da se sprijeËe oπteÊenjana bobicama (od grada, insekata) koja predstavljaju otvoren put za ulazak parazita.

Hemijske mjere zaπtite moraju da se sprovode od faze precvjetavanja jerse gljiva veÊ tada naseljava u grozdiÊe. Suzbijanje se vrπi tzv. „botriticidima”.Standardni program zaπtite obuhvata Ëetiri prskanja - pri kraju cvjetanja, kadabobice poËinju da se dodiruju, u fazi πarka i 3-4 nedjelje prije berbe. U naπimuslovima broj prskanja je manji. Tretira se samo zona grozdova. Potrebno jeokupati grozdove dovoljnom koliËinom rastvora za prskanje.

Preparati

Ronilan, Sumilex, Kidan, Teldor, Switch, Mythos...

20

siva micelija na grozdu

Suπenje vinove loze - eskauzroËnici Phaeomoniella chlamydospora,

Stereum hirsutum iPhellinus igniarius

Ovo je kompleksno oboljenje koje izaziva viπe gljiva. NajËeπÊe se javlja uuslovima toplije klime, a posljednjih godina sve je viπe rasprostranjena i kod nas.

Simptomi

Bolest se manifestuje na svim dijelovima loze. Prvi simptomi javljaju se poslije cvjetanja, na liπÊu, u vidu karakteristiËnih

pjega izmeu nerava. Tokom ljeta i rano u jesen ove se pjege spajajaju u ve-like nekroze i dovode do suπenja i otpadanja liπÊa. Na zaraæenim bobicamajavljaju se mrko ljubiËaste pjege koje prouzrokuju njihovo suπenje.

Simptomi mogu da se jave samo na listu ili samo na bobicama i ne mora-ju da se ispoljavaju svake godine.

21

simptomi na grozdu i listu

U poodmakloj fazi bolesti dolazi dosuπenja liπÊa, lastara i grozdova, obi-Ëno u toku ljeta i rane jeseni, pred zre-nje groæa.

Na popreËnom presjeku stabla uo-Ëava se oπteÊeni centralni dio okruæentamnijom zonom.

Razlikuje se hroniËni (sporo napre-duje iz godine u godinu) i akutni tipbolesti (naglo suπenje Ëokota).

Biologija parazita

Iako je eska odavno poznata, joπuvijek sa sigurnoπÊu nisu utvreni njeniuzroËnici. Smatra se da u nastankuoboljenja uËestvuje viπe gljiva kojenapadaju sprovodni sistem biljke, priËemu ometaju transport vode i hran-ljivih materija. Kao posljedica nastajesuπenje Ëokota ili njegovih dijelova.

Mjere suzbijanja

Potrebno je vrπiti rezidbu oboljelihlastara uz obaveznu dezinfekciju ma-kaza i rezova nekim fungicidom. Prili-kom rezidbe izbjegavati pravljenje de-bljih presjeka i rana.

Za sada nema efikasnih hemijskihmjera zaπtite.

22

suπenje Ëokota

mrka zona napopreËnom presjeku Ëokota

eska - pjege na listu

Fitoplazmoze uzroËnik fitoplazme

Poslednjih godina se sve viπe πire. Prisutne su i u crnogorskom vinogorju.

Simptomi

Simptomi mogu biti razliËiti. Ispoljavaju se na liπÊu, lastarima i grozdovima.LiπÊe na oboljelim Ëokotima postaje Ëvrsto i krto i uvija se na dolje. Dolazi dopromjene boje liπÊa - kod bijelih sorti postaje æuto, a kod crnih crvene boje.

Na zaraæenim Ëokotima u proljeÊe ne kreÊu pupoljci. Lastari imajuusporen porast i skraÊene internodije. Oni ne lignificiraju u potpunosti i lakoizmrzavaju u toku zime.

U zavisnosti od jaËine i vremena pojave simptoma cvast se suπi, a bobicese smeæuraju i daju loπe grozdove.

23

promjena boje liπÊa

Biologija patogena

IzazivaËi bolesti su fitoplazme. To jeposebna grupa organizama koji nemajuÊelijski zid, a u biljkama se nalaze u flo-emskom dijelu provodnog tkiva. Prenosese kalemljenjem (zaraæenim sadnim ma-terijalom) i vektorima, cikadama.

Fitoplazma prezimljava u zaraæenimlastarima. HraneÊi se na zaraæenim Ëo-kotima cikada usisava fitoplazmu i pre-nosi je na zdrave biljke. Zaraæene biljkeispoljavaju simptome tokom sljedeÊe ve-getacije.

Mjere suzbijanja

Osnovne mjere suzbijanja su koriπÊe-nje zdravog sadnog materijala i uniπta-vanje vektora - cikade (primjenominsekticida).

24

promjena boje liπÊa

uvijanje liπÊa

oπteÊenja od cikada

CikadaMetcalfa pruinosa

U Crnoj Gori je relativno nova πtetoËina, koja je prethodnih godina bilaprisutna na nekoliko lokaliteta, uglavnom u oblasti Skadarskog jezera.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Na evropskom kontinentu je prvi put otkrivena 1980. u Italiji, odakle seraπirila u ostale zemlje Evrope.

Ovo je polifagna vrsta, koja se javlja na velikom broju biljaka, ukljuËujuÊiπumsko drveÊe, voÊne vrste, vinovu lozu, mnoge æbunaste vrste pa Ëak itravnu vegetaciju.

Odrasle jedinke su sive boje, proπarane tamnim taËkicama na prednjimkrilima. Klinastog su oblika, dugaËke oko 8 mm.

Vrsta ima jednu generaciju godiπnje i prezimljava u stadijumu jaja. Larvese, u zavisnosti od klimatskih uslova, pojavljuju u maju i prolaze viπe razvo-jnih stupnjeva sazrijevajuÊi kasno u jesen.

Larve nanose direktne i indirektne πtete. U toku ishrane luËe bjeliËastu

25

larve na vinovoj lozi

voπtanu tvorevinu u vidu niti, kojom suprekriveni napadnuti dijelovi biljke.Pored toga, one izluËuju veliku koliËinumedne rose koja u vidu ljepljive maseprekriva liπÊe i grozdove, πto umanjujenjihovu træiπnu vrijednost.

Mjere suzbijanja

Potrebno je pratiti ciklus razvojaπtetoËine i vrπiti tretmane u ranim sta-dijumima razvoja larvi kada su najos-jetljivije na dejstvo insekticida.

Preparati

• Talstar, Cipkord, Nurelle,Gusathion, Fenitrotion, Lebaycid,Lannate, ....

26

cikada na vinovoj lozi

grozd prekrivenbijelim voπtanim

nitima

medna rosa na grozdu

Pepeljastigrozdov smotavacLobesia botrana

Pepeljasti grozdov smotavac se u naπim klimatskim uslovima javlja peri-odiËno. U pojedinim godinama (u zavisnosti od ekoloπkih faktora) je brojniji imoæe da izazove oπteÊenja na groæu i do 50%.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Ova πtetoËina ima tri generacije godiπnje. Prezimljava u stadijumu lutke,najËeπÊe ispod kore Ëokota i drugim skrivenim mjestima u vinogradu.

Leptiri prve generacije se javljaju prije cvjetanja loze, lete u sumrak i pola-æu jaja na cvjetove. Gusjenice prve generacije prave zapretke na cvastima iz-grizajuÊi ih.

27

pepeljasti grozdov smotavac

NajveÊe πtete prave druga i treÊa generacija, Ëiji leptiri polaæu jaja nazelene, poluzrele i zrele bobice. „PauËina” na grozdiÊima je znak prisustvaπtetoËine. Gusjenice ovih generacija oπteÊuju bobice, ulazeÊi se u njih i hra-neÊi se njihovim tkivom. Ovako oπteÊene bobice osjetljive su na napad sivetruleæi i u uslovima poveÊane vlaænosti berba za kratko vrijeme moæe da budeuniπtena.

Mjere suzbijanja

Borba protiv ove πtetoËine sastoji se u suzbijanju gusjenica raznim insek-ticidima. TaËni rokovi za hemijsko suzbijanje odreuju se na osnovu praÊenjapopulacije leptira pomoÊu feromonskih klopki i pregledom vinograda tj.utvrivanjem broja zapredaka. Optimalni termin za primjenu insekticida je10-14 dana nakon maksimalnog ulova leptira.

Da bi se suzbijanje oznaËilo uspjeπnim, treba suzbiti gusjenice prve gen-eracije kako bi se umanjila opasnost od napada ostalih generacija.

Suzbijanje se sprovodi u kombinaciji sa fungicidima a ako se izvodi poseb-no, prska se samo zona cvasti tj. grozdova.

PreporuËljivo je da se naizmjeniËno koriste insekticidi razliËitog mehaniz-ma djelovanja. Inhibitori razvoja treba da se primjene neposredno pred pola-ganja jaja ili u vrijeme piljenja larvi da bi se sprijeËio njihov razvoj.

Preparati

• Insekticidi iz grupe piretroida: Fastac, Talstar, Cipcord, Decis, Karate Zeon, ...

• Insekticidi iz grupe organofosfata: Fenitrotion, Lebaycid, Gusathion, ...

• Inhibitori razvoja: Insegar, Match, Nomolt, ...

28

oπteÊenjana bobicama

Lozine grinjeCalepitrimerus vitis - uzroËnik akarinoze

Eryophies vitis - uzroËnik erinoze

Kod nas se ponekad javljaju u veÊem broju i priËinjavaju odreene πtete.

Biologija πtetoËine i πtetnost

Prezimljavaju odrasle grinje pod korom i u pupoljcima. U proljeÊe, sapoËetkom vegetacije, poËinju sa ishranom i razilaze se po listovima. Hrane sesiπuÊi biljne sokove i time uzrokuju razliËite deformacije na liπÊu i lastarima.ObiËno napadaju najmlae vrπno liπÊe i Ëesto veÊ prvi razvijeni listiÊi pokazu-ju znake oπteÊenja. Prisustvo erinoznih grinja najlakπe se uoËava po mjehuras-tim ispupËenjima sa gornje strane lista. Sa donje strane tih „πiπki” nalaze segrinje prekrivene vunastom prevlakom, koja je u poËetku bijele boje, a stare-njem dobija mrku boju.

U toku godine πtetoËina ima viπe generacija, koje u svim stadijumima isto-vremeno mogu da se nau u πiπkama.

29

vunasta tvorevina na naliËju lista

JaËi i dugogodiπnji napad moæe da dovede do suπenja i otpadanja liπÊa iskraÊivanja izbojaka.

Simptomi oznaËeni kao akarinoza obuhvataju oπteÊenja pupoljaka, πtoima za posljedicu da pupoljci ne kreÊu ili da takvi lastari imaju skraÊene inte-rnodije i nepravilne, smeæurane listove, na kojima su jasno uoËljiva zvjezdo-lika mjesta napada.

Mjere suzbijanja

Suzbijanje se sprovodi prije poËetka vegetacije tj. za vrijeme zimskog mi-rovanja (mineralnim uljima) da bi se uniπtili prezimljavajuÊi oblici.

Vaæan je tretman u rano proljeÊe, u vrijeme otvaranja pupoljaka, kada gri-nje poËinju sa ishranom.

Kasnija prskanja u toku vegetacije vrπe se u zavisnosti od jaËine njihovepojave, tzv. akaricidima.

Preparati

Thiocid (Thiodan), Orthus, Demitan, Omite, Nissorun, Vertimec, ...

30

mjehurastaispupËenjana listu tzv. πiπke

Rak korjena ikorjenovog vratauzroËnik Agrobacterium tumefaciens

Rak korjena i korjenovog vrata javlja se na velikom broju zeljastih i drve-nastih biljaka iz razliËitih familija. NajveÊu πtetnost ima u voÊnim rasadnicimai matiËnjacima vinove loze.

Simptomi

Simptomi se ispoljavaju u vidu tumora (gala) razliËite veliËine na korjenu ikorjenovom vratu ili na stablu, obiËno u nivou povrπine zemljiπta. Ove izrasli-ne su dugaËke po nekoliko mm do 5-15 cm i nastaju kao posljedica nenor-malne diobe Êelija koju prouzrokuje bakterija. Usljed prisustva tumora one-moguÊen je transport hranljivih materija u biljci, pa dolazi do suπenja poje-dinih dijelova ili Ëitavog Ëokota.

Intenzitet pojave gala zavisi od osjetljivosti sorte i soja patogena.

31

bakteriozni rak na vinovoj lozi

32

Biologija patogena

UzroËnik raka je bakterija Agrobacterium tumefaciens. Smatra se dasamo poseban soj ove bakterije (biovar 3) napada vinovu lozu. Inokulum seodræava u zaraæenom Ëokotu a na zdrave biljke moæe da se prenese sadnimmaterijalom, priborom za rezidbu, vodom za zalivanje, insektima...

Mjere suzbijanja

Osnovna mjera suzbijanja je koriπÊenje zdravog sadnog materijala tj. sad-nja zdravih kalemova. Vaæan je plodored - ne treba da se sade podloge tamogdje je bolest bila prisutna, bar 4-5 godina.

Poπto se gale najËeπÊe javljaju na mjestima presjeka treba da se izbjegava-ju deblji rezovi prilikom rezidbe i da se izvrπi njihova zaπtita. Od koristi je i dase sprijeËe sva mehaniËka oπteÊenja na lozi jer bakterija kroz rane ulazi u bilj-ku.

Sve mjere higijene u zasadu - uklanjanje oboljelih biljaka, dezinfekcija pri-bora za rezidbu - su vaæne za kontrolu bolesti.

tumori na vinovoj lozi

Programzaπtite pofenofazama

Programzaπtite pofenofazama

Pri odreivanju vremena hemijskog tretmana potrebno je pratiti fenoloπkefaze (razvojne faze) kroz koje vinova loza prolazi, jer one predstavljaju kritiËnemomente za pojavu odreenih bolesti i πtetoËina.

Broj tretmana u jednom vinogradu u toku vegetacije zavisi prije svega, odprisustva patogena, odnosno koliËine inokuluma i brojnosti πtetoËine, zatimod vremenskih uslova koji pospjeπuju ili ograniËavaju njihovo πirenje, odbrzine razvoja biljke i Ëitavog niza drugih faktora.

Program zaπtite vinograda treba planirati za svaki zasad i svaku godinuposebno.

Ovdje je dat primjer jednog orijentacionog programa zaπtite vinove lozekoji moæe da koristi vinogradarima prilikom sastavljanja programa prskanja,u zavisnosti od uslova i problematike koja postoji u njihovom vinogradu.

34

Fenofaze

1. OTVARANJE PUPOLJAKA

2. LASTARI DUÆINE 5-10 cm

3. INTENZIVAN RAST LASTARA

4. PRIJE CVJETANJA

5. CVJETANJE

6. PRECVJETAVANJE

7. BOBICE VELI»INE ZRNA GRA©KA

8. RAST BOBICA

9. ZATVARANJE GROZDA

10. PO»ETAK ZRENJA - “©ARAK”

Feno

faza

:O

TVA

RA

NJE

PU

POLJ

AK

A©t

etni

org

aniz

mi:

Crn

a p

jeg

avo

stIz

bor

prep

arat

a:Q

uad

ris

Max

kon

cent

raci

ja p

rimje

ne 0

,2 %

1Fe

nofa

za:

LAST

AR

I D

UÆI

NE

5-10

cm

©tet

ni o

rgan

izm

i:C

rna

pje

gav

ost

Izbo

r pr

epar

ata:

An

trac

ol

WP-

70 k

once

ntra

cija

prim

jene

0,2

%

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pe

pel

nic

aIz

bor

prep

arat

a:Th

iovi

t Je

t 80

WG

kon

cent

raci

ja p

rimje

ne 0

,5 %

2

Fenofaza:IN

TENZIV

AN

RA

ST LASTA

RA

©tetni organizmi:

Plamen

jaËaIzbor preparata:

Mikal flash

koncentracija primjene 0,4 %

©tetni organizmi:

Pepeln

icaIzbor preparata:

Top

as 100 EC koncentracija prim

jene 0,03 %

34

Fenofaza:PR

IJE CV

JETAN

JA©tetni organizm

i:Plam

enjaËa

Izbor preparata:R

ido

mil g

old

com

bi koncentracija prim

jene 0,25 %

©tetni organizmi:

Pepeln

icaIzbor preparata:

Talend

o koncentracija prim

jene 0,025 %

©tetni organizmi:

Gro

zdo

v smo

tavacIzbor preparata:

Nu

relle-D koncentracija prim

jene 0,15 %

56

Feno

faza

:PR

ECV

JETA

VA

NJE

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pl

amen

jaËa

Izbo

r pr

epar

ata:

Mik

al f

lash

kon

cent

raci

ja p

rimje

ne 0

,4 %

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pe

pel

nic

aIz

bor

prep

arat

a:To

pas

100

EC

kon

cent

raci

ja p

rimje

ne 0

,03

%

©tet

ni o

rgan

izm

i:Si

va t

rule

æIz

bor

prep

arat

a:R

on

ilan

DF

konc

entr

acija

prim

jene

0,1

5 %

Feno

faza

:C

VJE

TAN

JETo

kom

cvj

etan

ja l

ozu

ne

prs

kati

osi

m:

• u

po

voljn

im u

slo

vim

a za

raz

voj

bo

lest

i n

asta

viti

prs

kan

ja s

iste

miË

nim

fu

ng

icid

ima

(u o

voj

fazi

ne

kori

stit

i b

akar

ne

pre

par

ate

zbo

gm

og

uÊe

fit

oto

ksiË

no

sti)

Fenofaza:B

OB

ICE V

ELI»IN

E ZRN

A G

RA

©KA

©tetni organizmi:

Plamen

jaËa, Pepeln

icaIzbor preparata:

Qu

adris koncentracija prim

jene 0,075 %7

Fenofaza:R

AST B

OB

ICA

©tetni organizmi:

Plamen

jaËa, Pepeln

icaIzbor preparata:

Qu

adris koncentracija prim

jene 0,075 %

©tetni organizmi:

Siva truleæ

Izbor preparata:M

ytho

s koncentracija primjene 0,25 %

8

910

Feno

faza

:ZA

TVA

RA

NJE

GR

OZD

A©t

etni

org

aniz

mi:

Plam

enja

ËaIz

bor

prep

arat

a:R

ido

mil

go

ld c

om

bi

konc

entr

acija

prim

jene

0,2

5 %

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pe

pel

nic

aIz

bor

prep

arat

a:Ta

len

do

kon

cent

raci

ja p

rimje

ne 0

,025

%©t

etni

org

aniz

mi:

Siva

tru

leæ

Izbo

r pr

epar

ata:

Ro

nila

n D

F ko

ncen

trac

ija p

rimje

ne 0

,15

%©t

etni

org

aniz

mi:

Gro

zdo

v sm

ota

vac

Izbo

r pr

epar

ata:

Kar

ate

zeo

n k

once

ntra

cija

prim

jene

0,0

2 %

Feno

faza

:PO

»ET

AK

ZREN

JA -

„©A

RA

K”

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pl

amen

jaËa

Izbo

r pr

epar

ata:

Bak

arn

i kr

eË 5

0 ko

ncen

trac

ija p

rimje

ne 0

,8 %

©tet

ni o

rgan

izm

i:Pe

pel

nic

aIz

bor

prep

arat

a:K

um

ulu

s D

F ko

ncen

trac

ija p

rimje

ne 0

,4 %

©tet

ni o

rgan

izm

i:Si

va t

rule

æ Iz

bor

prep

arat

a:Sw

itch

62,

5 W

G k

once

ntra

cija

prim

jene

0,0

6 %

Uspjeπnazaπtitavinograda

Uspjeπnazaπtitavinograda

PREDUSLOVI ZA USPJE©NU ZA©TITU

Da bi vinogradar mogao uspjeπno da zaπtiti vinograd od brojnih bolesti iπtetoËina koje se javljaju od poËetka vegetacije pa do berbe, mora da pozna-je biologiju tj. ciklus razvoja πtetoËine, razvojne faze (fenofaze) kroz koje bilj-ka prolazi kao i meteoroloπke faktore koji pogoduju razvoju i πirenju patoge-na.

Pored toga, hemijska zaπtita pesticidima zahtjeva pravilan izbor preparatai njegovu kvalitetnu primjenu u odgovarajuÊe vrijeme.

IZBOR FUNGICIDA -protektivni ili sistemiËni?

Kada je u pitanju zaπtita vinove loze od uzroËnika gljiviËnih oboljenja kaoπto su plamenjaËa, pepelnica i siva truleæ, koriste se fungicidi koji se svrstava-ju u tri grupe:

Protektivni fungicidi - imaju protektivno ili preventivno djelovanje. Uovoj grupi su preparati iz grupe ftalimida (kaptan, folpet), ditiokarbamata(mankozeb, propineb...), bakarni i sumporni preparati. Ova sredstva nemajusposobnost da zaustave veÊ ostvarenu infekciju πto znaËi da moraju bitiprisutni na biljci prije ostvarene zaraze. Osim toga, pod uticajem spoljaπnjihfaktora (sunce, kiπa...) lako se ispiraju i razgrauju pa njihovo djelovanje netraje duæe od 7-10 dana. Nakon obavljenog prskanja loza i dalje raste takoda stalno ima novi prirast i listove koji nisu poprskani i zaπtiÊeni fungicidom.Iz tog razloga prskanja ovim sredstvima moraju ËeπÊe da se ponavljaju.

SistemiËni fungicidi - imaju sposobnost da prodiru u biljku i da zaustaveveÊ ostvarenu infekciju. Njihovo dejstvo je terapeutsko i ne zavisi od vreme-na (kiπa ih ne ispira). U biljci se transportuju kroz njen sprovodni sistem unovoizrasle listove i obezbjeuju bolju i dugotrajniju zaπtitu od protektivnihfungicida (10-14 dana). Meutim, njihova Ëesta primjena moæe da dovede dostvaranja rezistentnosti (otpornosti) kod gljive. Zbog toga se ne preporuËujeprimjena jednog istog preparata viπe od 2-3 puta u toku vegetacije.

Lokal-sistemiËni fungicidi - u biljci se kreÊu ograniËeno, samo u okviruorgana koji su doπli u kontakt sa fungicidom npr. u okviru lista.

Savremeni naËin zaπtite vinove loze zasniva se na kombinovanoj primjeniprotektivnih i sistemiËnih preparata, prije svega zbog odreenih prednosti inedostataka jedne i druge grupe fungicida.

Preventivni fungicidi obiËno se koriste u poËetku i na kraju vegetacije i uuslovima koji su nepovoljni za razvoj bolesti.

U zaπtiti od plamenjaËe vaæno je da loza bude zaπtiÊena u najosjetljivijimfazama svog razvoja. To su fenofaze prije i poslije cvjetanja tj. period brzogporasta lastara kada je opravdana primjena sistemiËnih fungicida. Ukoliko jeovaj period praÊen obilnijim padavinama i Ëestom smjenom kiπe i sunca, tadase i ovi fungicidi primjenjuju u kraÊim intervalima (8-10 dana).

»esto pitanje vinogradara je da li loza treba da se prska tokom cvjetanja?U principu, loza se u cvjetanju ne prska da se ne bi remetio prirodni procesopraπivanja i oplodnje. Meutim, u nepovoljnim uslovima tj. uslovima kiπnogi hladnog vremena zbog kojeg se cvjetanje oduæi, treba da se izvrπi zaπtita iu ovom periodu. Vaæno je naglasiti da se tokom cvjetanja izbjegava primjenabakarnih preparata koji mogu djelovati fitotoksiËno.

Sa poËetkom sazrijevanja groæa prestaje opasnost od plamenjaËe.Meutim, u periodu berbe i nakon berbe, ukoliko nastupi kiπni period, prijetiopasnost od kasnih plamenjaËa i moæe da doe do prijevremenog opadanja

43

liπÊa. U ovom stadijumu treba da se uradi joπ jedno prskanje bakarnimpreparatima da se saËuva lisna masa od propadanja.

Kod zaπtite od pepelnice treba da se obrati paænja na zaraæenostvinograda u prethodnoj godini. Ako je zaraza bila jaka, sa prskanjem sepoËinje ranije tj. kada lastari dostignu 5-10 cm duæine. Vaæno je da suzbijan-je poËne blagovremeno i da se do cvjetanja obave bar 2-3 tretmana kako bise smanjio inokulum gljive. NajveÊe greπke u praksi: suzbijanje pepelnice po-Ëinje kasno, obiËno kada se bolest primjeti na grozdovima. Ako se i poredsprovedene zaπtite pepelnica pojavi u ovoj fazi, to znaËi da prskanja nisu oba-vljena kvalitetno ili je primjenom jednog istog preparata bolest samo „tinjala”(doπlo je do rezistentnosti gljive).

Ako u vinogradu postoji problem sa sivom truleæi, neophodno je da seu fazi precvjetavanja obavi prskanje jednim od botriticida jer se na taj naËinsmanjuje infekcioni potencijal gljive. JaËa pojava botritisa u vrijeme sazrije-vanja groæa znaËi da se nije sprijeËio razvoj gljive veÊ da je ostala „prikrive-na” u bobicama i u povoljnim uslovima poveÊane vlaænosti nastavila da spo-ruliπe.

KAKO OPRSKATI VINOGRAD?

»esto vinogradari kaæu da neko sredstvo nije efikasno ili da ima slabodjelovanje. I najbolji fungicid neÊe imati odgovarajuÊe djelovanje ako je pri-mjenjen loπom tehnikom. ZnaËi, pored izbora fungicida veoma je vaæno da seisti primjeni kvalitetno i omoguÊi njegovo nanoπenje ravnomjerno na svedijelove biljke.

Kvalitet prskanja od presudnog je znaËaja za efikasnost u zaπtiti. Veomaje vaæno da se sredstvo u πto sitnijim kapima rasporedi na biljne dijelove uvidu tankog filma bez nepokrivenih zona.

Dobra aplikacija preparata posebno je znaËajna kod primjene protektivnihfungicida. Oni nemaju sposobnost ulaska i kretanja kroz biljku pa je njihovodjelovanje ograniËeno samo na mjestima depozita. Sva ona mjesta, koja suostala neoprskana kao i meuprostori izmeu krupnih kapi, predstavljaju slo-bodna mjesta za ostvarenje infekcije. Npr. pri suzbijanju plamenjaËe, sobzirom da se infekcija ostvaruje kroz stome koje se nalaze na naliËju lista,potrebno je da se sredstvo nanese i na donju stranu liπÊa.

Kod sistemiËnih fungicida uspjeπna zaπtita se postiæe i neπto loπijom tehni-kom primjene, zbog njihove sposobnosti translokacionog kretanja i transpo-rtovanja u novoizrasle dijelove biljke koji nisu oprskani.

PREPARATI ZA ZA©TITUVINOVE LOZE

BAKARNI FUNGICIDIOva sredstva su u upotrebi viπe od 100 godina a i danas se uspjeπno

koriste u zaπtiti vinove loze. ©irokog su spektra dejstva πto znaËi da djeluju naveliki broj parazitnih gljiva. Izuzetno su oπtri, a primjenjeni u jaËim koncen-tracijama u uslovima kiπnog i hladnog vremena mogu da djeluju fitotoksiËnona mlade listove i bobice na vinovoj lozi. Iz tog razloga ne treba da se pri-mjenjuju u periodu do cvetanja a posebno ne u fazi cvjetanja.

Spadaju u grupu protektivnih fungicida πto znaËi da djeluju samo napovrπini biljnih organa i mogu da sprijeËe infekciju samo ako su prisutni prijenego πto se ona ostvari.

Neki od bakarnih preparata: Blauvit, Funguran OH, Kocide-2000, Bordov-

44

ska Ëorba, Bakrocid, Bakarni kreË, Bakarni oksihlorid 25, Bakarni oksihlorid50, Champion, ...

Bordovska ËorbaBordovska Ëorba sigurno je jedno od najviπe i najduæe koriπÊenih sredsta-

va u zaπtiti vinove loze i drugih biljnih vrsta, i to zbog izvanrednih fungicidnihsvojstava, dobre prijemËivosti za biljku, relativno niske cijene i πirokog spek-tra djelovanja (do danas nije zabiljeæena pojava rezistentnosti gljiva premanjoj).

Bordovska Ëorba otkrivena je prije viπe od 100 godina u okolini Bordoa, uFrancuskoj. Do otkriÊa je doπlo sasvim sluËajno. Da bi se zaπtitili vinogradi odkradljivaca, loza se prskala bakarsulfatom (da se „otruje”). Poπto su kiπe lakospirale ovo sredstvo sa liπÊa, vinogradari su dodavali kreËno mlijeko da seduæe zadræi na biljci i tako spontano napravili bordovsku Ëorbu. »okotiisprskani ovom mjeπavinom zadræavali su liπÊe dugo u jesen dok je na ostalimotpalo usljed napada plamenjaËe.

Priprema bordovske Ëorbe:Za pripremu 100 litara 1%- ne bordovske Ëorbe potrebno je:1 kg plavog kamena0,4 kg negaπenog kreËa (ili 1,2 kg gaπenog kreËa)Od 100 litara vode iz bureta, uzme se 50 litara da se razmuti kreË,

a u drugih 50 litara se rastopi plavi kamen (plavi kamen se dan ranijestavi u rijetku krpu da se postepeno rastopi u vodi). KreË treba proc-jediti kroz sito ili krpu da se izdvoje neËistoÊe koje zapuπuju prskalicu.U dobijeno kreËno mlijeko polako se sipa rastvor plavog kamena uzneprekidno mijeπanje. Ne preporuËuje se mijeπanje obrnutim redoslje-dom jer se tada Ëorba bræe taloæi i slabijeg je kvaliteta.

Ovako pripremljena bordovska Ëorba treba istog dana da se potroπijer ona stajanjem gubi fungicidno dejstvo. »orba moæe da se stabilizu-je dodavanjem 250 g πeÊera na 100 litara Ëorbe i tada zadræava svojst-va 2-3 dana.

SUMPORNI FUNGICIDIKao i bakarna sredstva i sumporni fungicidi se koriste u zaπtiti biljaka viπe od

100 godina. Sumpor se uglavnom koristi za suzbijanje uzroËnika pepelnice, aima i sporedno djelovanje na grinje. Djelovanje sumpora zasniva se na njegovojsposobnosti isparavanja i zavisno je od temperature. Ne treba da se koristi natemperaturama niæim od 18°C (slabije djeluje) niti na temperaturama iznad28°C (moguÊe oæegotine na biljkama).

Ova sredstva proizvode se kao sumpor u prahu (sadræi 100% elemen-tarnog sumpora) i kao „moËivi” sumpor (preparati sadræe 80% i viπe elemen-tarnog sumpora i razrjeuju se vodom).

Neki od sumpornih preparata: Sumpor SC, Sumpor prah, Cosan, Kolosul,Kumulus DF, Thiovit Jet 80-WG, Microthiol disperss ...

ORGANSKI FUNGICIDIPostoji veliki broj ove vrste fungicida i pripadaju razliËitim hemijskim gru-

pama.

• Folpan 80-WDG (Folpan WP 50) (aktivna materija - folpet)Koristi se kao protektivni fungicid u zasadima vinove loze za suzbi-janje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncentraciji0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

45

• Captan WP-50 (a.m. kaptan)Koristi se u vinovoj lozi za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmo-para viticola), crvenila lista (Pseudopeziza tracheiphilla) i crne tru-leæi (Guignardia bidwelii), u koncentraciji 0,2-0,3%, odnosno 20-30g u 10 litara vode.U prodaji se nalazi pod razliËitim nazivima u zavisnosti od proizvoaËa:Venturin-SC, Merpan WP-50, Merpan 80-WDG, Kaptan-FL...

• Dithane M-45 (a.m.mankozeb)Preparat πirokog spektra djelovanja, koji se koristi u vinovoj lozi zasuzbijanje viπe patogena: uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola)i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%,odnosno 20-25 g u 10 litara vode.Kod razliËitih proizvoaËa ima razliËite nazive:Mankogal-80, Mankozol-80, Bevesan 45-M, Dithane M-70...

• Antracol WP-70 (a.m.propineb)Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) icrne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%,odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

• Crystal 250 SC (a.m. kvinoksifen)Preventivni kontaktni fungicid koji se koristi za suzbijanje uzroËnikapepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,015-0,02%, odnosno1,5-2 ml u 10 litara vode.

SISTEMI»NI FUNGICIDI

• Ridomil gold MZ 68-WG (a.m. metalaksil + mankozeb)Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije sistemiËne (metalaksil) ipreventivne (mankozeb). Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËevinove loze (Plasmopara viticola) u koncentraciji 0,25%, odnosno25 g u 10 litara vode.

• Ridomil gold plus 42,5-WP (a.m. metalaksil + bakar)Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viti-cola) u koncentraciji 0,4%, odnosno 40 g u 10 litara vode.

• Ridomil gold combi 45 WG (a.m. metalaksil + folpet)Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viti-cola) u koncentraciji 0,2%, odnosno 20 g u 10 litara vode.

• Mikal flash WG (a.m. fosetil AL + folpet)Koristi se u zasadu vinove loze za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe(Plasmopara viticola) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u kon-centraciji 0,3-0,4%, odnosno 30-40 g u 10 litara vode.Prodaje se pod razliËitim nazivima: Mikal 75-WP, Fantical-WP, Winner...

• Melody combi 43,5 WP (a.m. folpet + iprovalikarb)Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije i primjenjuje se zasuzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncen-traciji 0,25%, odnosno 25 g u 10 litara vode.

• Curzate M WG (a.m. cimoksanil+mankozeb)Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola)na vinovoj lozi u koncentraciji 0,3%, odnosno 30 g u 10 litara vode.

46

• Acrobat MZ WG (a.m. mankozeb+dimetomorf)Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) na vi-novoj lozi, u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode.

• Cabrio top (a.m. metiram+piraklostrobin)Djeluje protektivno i kurativno na uzroËnika plamenjaËe(Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovojlozi. Primjenjuje se u koncentraciji 0,15-020%, odnosno 15-20 g u10 litara vode.

• Equation-pro WG (a.m. cimoksanil+famoksadon)LokalsistemiËni i kontaktni fungicid za suzbijanje uzroËnika plame-njaËe (Plasmopara viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjeneje 0,04%, odnosno 4 g u 10 litara vode.

• Stroby DF (a.m. krezoksim-metil) SistemiËni fungicid koji se u vinovoj lozi koristi za suzbijanje uzroËnikapepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 g u10 litara vode.

• Quadris (a.m. azoksistrobin) Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe(Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovojlozi. Koncentracija primjene je 0,075%, odnosno 7,5 ml u 10 litaravode.

• Quadris Max (a.m. azoksistrobin+folpet)Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe(Plasmopara viticola), pepelnice (Uncinula necator) i crne pje-gavosti (Phomopsis viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjeneje 0,2%, odnosno 20 ml u 10 litara vode.

• Falcon EC 460 (a.m. spiroksamin+tebukonazol+triadimenol)LokalsistemiËni fungicid, kombinacija tri aktivne materije, koristi se zasuzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, ukoncentraciji 0,03-0,04%, odnosno 3-4 ml u 10 litara vode.

• Talendo (a.m. prokvinazid)Kontaktni i lokalsistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice(Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u koncentraciji0,02-0,025%, odnosno 2-2,5 ml u 10 litara vode.

• Olymp 10-EW (Punch 40-EC) (a.m. flusilazol)SistemiËni fungicid sa protektivnim i kurativnim djelovanjem za suzbi-janje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u kon-centraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litara vode.

• Tilt 250-EC (a.m. propikonazol)SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinulanecator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,015%, odnosno 1,5 ml u10 litara vode.

• Topas 100-EC (a.m. penkonazol)SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinulanecator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,025%, odnosno 2,5 ml u10 litara vode.

47

• Sabithane (a.m. miklobutanil+dinokap)Preparat sa preventivnim i kurativnim djelovanjem na uzroËnikapepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u kon-centraciji 0,035%, odnosno 3,5 ml u 10 litara vode.

• Systhane 12E (a.m. miklobutanil)SistemiËni fungicid sa protektivim, kurativnim i eradikativnim djelo-vanjem. Koristi se za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula neca-tor) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litaravode.

BOTRITICIDI

Predstavljaju grupu specijalnih preparata koji djeluju na uzroËnike sive tru-leæi (Botrytis cinerea):

• Ronilan DF (a.m. vinklozolin)NesistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytiscinerea) u vinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10litara vode.

• Sumilex 50-FL (a.m. prosimidon)Koristi se kao preventivni preparat i preparat sa lokalsistemiËnimdjelovanjem, za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) uvinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10 litara vode.

• Mythos (a.m. pirimetanil)Koristi se kao protektivni botriticid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi(Botrytis cinerea) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,25%, odnosno 25ml u 10 litara vode.

• Teldor 500-SC (a.m. fenheksamid)SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi groæa(Botrytis cinerea), u koncentraciji 0,10%, odnosno 10 ml u 10 litaravode.

• Switch 62,5 WG (a.m. ciprodinil+fludioksonil)SistemiËni fungicid sa preventivnim i kurativnim djelovanjem. Koristise za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) na vinovojlozi, u koncentraciji 0,06-0,08%, odnosno 6-8 g u 10 litara vode.

NABAVKA PREPARATAI PRIPREMA ZA PRIMJENU

Sredstva za zaπtitu bilja treba kupovati u specijalizovanim radnjama tj.poljoprivrednim apotekama. Prilikom kupovine pogledati rok upotrebe i pa-æljivo proËitati uputstvo za upotrebu. NaroËitu paænju obratiti na preporuke odozvoljenom mijeπanju preparata i ispoπtovati eventualna ograniËenja.

Prilikom pripreme rastvora za prskanje pridræavati se preporuËene koncen-tracije, ne poveÊavati je niti je smanjivati.

Npr. preparat Quadris koji se koristi za zaπtitu vinove loze od uzroËnikaplamenjaËe i pepelnice primjenjuje se u koncentraciji 0,075%. Pri tretiranjuvinove loze, smatra se da se troπi 1000 litara teËnosti po ha, πto znaËi da je

48

za prskalicu sa rezervoarom od 10 litara potrebno odmjeriti 7,5 ml ovogpreparata.

Tabela koncentracija

Sredstva u teËnom obliku odmjeravaju se pomoÊu staklenih menzura,pipeta i sliËno, a praπkasta i granulirana sredstva pomoÊu vage.

Priprema teËnosti za tretiranje treba da ima sljedeÊi tok: rezervoarprskalice napuniti do polovine, zatim odmjerenu koliËinu preparata u manjojposudi pomijeπati sa malo vode, kako bi se dobila ujednaËena masa bezgrudvica. Ovu masu sipati u prskalicu i dopuniti preostalom koliËinom vode,uz neprekidno mijeπanje.

Ako se u toku tretiranja koristi viπe preparata razliËitih formulacija, zasvaki preparat pojedinaËno treba odraditi postupak mijeπanja sa malo vode idodavanja u rezervoar.

Redosljed dodavanja preparata treba da bude: WP, WG, SL, SC, EC, πtoznaËi da prvo dodajemo praπkasta i granulirana sredstva a zatim sredstva uteËnom obliku.

Formulacije pesticida:WP - praπivo za suspenzijuWG - vododisperzibilne granuleSL - koncentrat za rastvorSC - koncentrovana suspenzijaEC - koncentrat za emulziju

Poslije svake upotrebe prskalicu dobro oprati rastvorom deterdæenta ivode, naroËito poslije primjene herbicida (sredstava za uniπtavanje korova).

Izbjegavati prskanja pri visokim temperaturama i vjetru, i neπto πto naπivinogradari obiËno izostavljaju: obavezno koristiti zaπtitnu opremu!

Samo uz poπtovanje svih navedenih preporuka za primjenu pesti-cida saËuvaÊemo sebe i svoju okolinu od zagaenja!

49

0,01 1 1.5 2 5 10 20 30 40 50 100

0,04 4 6 8 20 40 80 120 160 200 400

0,07 7 11 14 35 70 140 210 280 350 700

0,1 10 15 20 50 100 200 300 400 500 1000

0,15 15 22 30 75 150 300 450 600 750 1500

0,2 20 30 40 100 200 400 600 800 1000 2000

0,25 25 38 50 125 250 500 750 1000 1250 2500

0,3 30 45 60 150 300 600 900 1200 1500 3000

0,4 40 60 80 200 400 800 1200 1600 2000 4000

0,5 50 75 100 250 500 1000 1500 2000 2500 5000

1,0 100 150 200 500 1000 2000 3000 4000 5000 10000

1,5 150 230 300 750 1500 3000 4500 6000 7500 15000

2,0 200 300 400 1000 2000 4000 6000 8000 10000 20000

Potrebna koliËina sredstva u g, ml ili cm3

KoliËina vode za prskanje u litrima

Konc%

10 15 20 50 100 200 300 400 500 1000

Pravila dobrestruËne prakse uzaπtiti biljaka

Zakon o zaπtiti biljaka obavezuje korisnike preparata na poπtovanje„Pravila dobre struËne prakse“. Ovaj zakon propisuje cijeli postupakupotrebe sredstava za zaπtitu bilja, ukljuËujuÊi i skladiπtenje tih sredstava.Poπtovanje ovih pravila se kontroliπe po metodi uzimanja uzorka.Nepoπtovanje ovih pravila moæe da ima za posljedicu novËane kazne, kao iukidanje, tj. smanjenje iznosa novËane podrπke za unapreenje proizvodnje.Najvaænija pravila u oblasti zaπtite bilja su:

• Moraju da se poπtuju pravila „integrisane zaπtite bilja“, princip pragaπtetnosti i principi zaπtite podzemnih voda.

• Pojam „integrisana zaπtita bilja“ podrazumijeva kombinaciju postupakakoji, pored davanja prvenstva bioloπkim, biotehniËkim, biljno-uzgaji-vaËkim i vinogradarskim mjerama, ograniËavaju upotrebu hemijskih sre-dstava na minimum.

• U NjemaËkoj se upotrebljavaju samo dozvoljena sredstva za zaπtitu bilja.Pravila koja propisuju odredbe poput: polje primjene, ograniËenja upo-trebe, rastojanja i karencu moraju da se poπtuju.

• Samo na poljoprivrednim zemljiπtima, tj. u vinogradima dozvoljena jeupotreba sredstava za zaπtitu bilja. Primjena sredstava za zaπtitu, poseb-no herbicida na putevima, krajevima oranica, iskopinama itd. je zabran-jena.

• Sredstva za zaπtitu ne smiju da dospiju van poljoprivrednog zemljiπta.• Sredstva za zaπtitu ne smiju usljed nestruËne upotrebe ili ËiπÊenja da

dospiju u kanalizaciju ili u podzemne vode. • Obaveza dokumentovanja tretiranja za sada ne postoji, meutim i ona

Êe ubrzo stupiti na snagu. Ova obaveza Êe obuhvatati sve mjere zaπtitesa podacima o indikacijama, terminu, izboru sredstva, koliËini sredstvakoje je upotrebljeno i podatke o zemljiπtu, koje je tretirano sredstvima.Iako obaveza o dokumentovanju tretiranja nije zakonski obavezna, ovapraksa bi trebala da bude uobiËajena na svakom poljoprivrednom do-bru. Samo na taj naËin mogu da se prate i objasne problemi koji even-tualno nastaju prilikom sprovoenja mjera zaπtite i da se u buduÊnostiizbjegnu greπke.

• Sredstva za zaπtitu mogu da upotrebljavaju samo struËne osobe, tj.obrazovani vinogradari, baπtovani, poljoprivrednici ili apsolventi struË-nog studija. Ovo pravilo vaæi za sve zaπtitare, ukljuËujuÊi pomoÊnoosoblje i inostrane saradnike.

• Primjena sredstava za zaπtitu je dozvoljena samo uz upotrebu ureaja savaæeÊim odobrenjem).

• Sredstva za zaπtitu moraju da se dræe odvojeno od æivotnih namirnica, uprostoru ili plakaru koji se zakljuËava. U ovom sluËaju moraju da sepoπtuju pravila StruËne zadruge o „skladiπtenju sredstava za zaπtitu“

50

Objaπnjenje struËnih izraza i pojmova

akaricidi sredstva toksiËna za grinjeaktivna materija hemijska komponenta u sastavu sredstva za zaπtitu

bilja koja djeluje na patogenaaskospore polne spore koje nastaju u askusubotriticidi specijalna grupa sredstava koji djeluju na uzroËnika

sive truleæi (Botrytis cinerea)fenofaze faze u razvoju biljke

fitoplazma mikroorganizam koji zaraæava biljkufitotoksiËan toksiËan za biljku

floem sudovni elementi u biljkama kroz koje se prenoseorganske materije

formulacija oblik u kojem se proizvodi sredstvo za zaπtitu biljafungicidi sredstva toksiËna za gljiveinfekcija uspostavljanje odnosa izmeu patogena i domaÊina

inokulum infektivna tijela (spore, micelije) gljive koje moguostvariti infekciju

insekticidi sredstva toksiËna za insektekleistotecija plodonosno tijelo u kojem se nalaze askospore

(karakteristiËno za pepelnice)konidija bespolna spora gljive

kurativni ima sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekcijumicelija splet hifa koje Ëine tijelo gljivenekroza izumiranje Êelija tkiva ili organaoospora polna spora gljivepatogen organizam sposoban da izazove bolest

piknid bespolno plodonosno tijelo ispunjeno piknosporamapiknospore bespolne konidije koje nastaju u piknidupreventivni nema sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekciju

primarne infekcije prve infekcije biljakarezistentnost otpornost

spore reproduktivne jedinice gljivastome prirodni otvori na biljci kroz koje se vrπi razmjena

gasovatoksiËnost sposobnost neke materije da izazove oπteÊenje

vektor prenosilac virusa, fitoplazme ili nekog drugog agensa

51

IzdavaË:NjemaËko druπtvoza tehniËku saradnju (GTZ)

Ministarstvo poljoprivrede,πumarstva i vodoprivrede Crne Gore

RepubliËka savjetodavna sluæbau biljnoj proizvodnji

Autor teksta:Dragana Z. RadunoviÊ Osim teksta na str. 50 „Dobra struËna praksa“(iz broπure: Rebschutz, 2007, Regierungspräsidium, Darmstadt, Dezernat Weinbauamt mit Weinbauschule in Eltville,2007, Seite 15, Autor: Berthold Fuchs)Prevod sa njemaËkog: Aleksandra Vejin

Lektura:Tatjana Δalasan

Fotografije: Dragana RadunoviÊDr Zoran MiladinoviÊwww.inra.fr

Dizajn i priprema za πtampu:Blaæo MiliÊ

©tampa:Montcarton - Podgorica

Tiraæ:800 komada

NjemaËko druπtvo za tehniËku saradnju GTZ

Podgorica, avgust 2007.

Sva prava autora su zadræana, a posebno ona koja se odnose naumnoæavanje i plasman, osim za liËno koriπÊenje. Bez odobrenja, ovo djelo se ne smije ni u cjelosti

niti u pojedinim njegovim dijelovima umnoæavati niti koristiti u elektronskom obliku.

Ministarstvo poljoprivrede,πumarstva i vodoprivrede

Crne Gore