Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala-...

92

Transcript of Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala-...

Page 1: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 2: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Sub dispositione viri illustri comitis et ma-gistri equitum praesen-talis vexillationes pala-tinae decem: …

Page 3: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Codex Spirensis (Σ) – Konrad Kyeser 1405: Notitia Dignitatum quattordici lavori diversi tra i quali il De rebus bellicis. Anche l’Itinerarium Antonini o la Notitia Urbis Romae o Costantinopolitanae, la Notitia Galliarum, il De Gradibus Cognationum, il Laterculum Polemii Silvii ed altre opere tardo romane. Infine l’opera carolingia di Dicuil, Liber de mensura orbis terrae.

Nicola di Cusa – 1426

Codex C: 1426/1427 (Cambridge, Fitzwilliam Museum)Codex O: 1436 (Oxford, Bodleian Library)Codex L: LeydaCodex P: 1437 (Parigi, Bibliothèque Nationale)Codex M1: 1542/1550 (Monaco, Bayerische Staatsbibliothek) Codex M2: 1550/1566 (Monaco, Bayerische Staatsbibliothek)+ 1566 Conte Palatino Ottheinrich a Neuburg Codex Σ: 1602‑3 smembrato e riutilizzato in parte per registrare casi giudiziari dell’area di Neuburg.

Nel 1927 a Schloss Harburg è stato riconosciuto un frammento del Codex Spirensis (Σ), relativo all’Itinerarium Antonini.

Page 4: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Tabula peutingeriana(II sec. d.C.).

L’Itinerarium Antonini è un’opera

geografica del III sec. d.C. inserita in una copia

carolingia nel Codex

Spirensis.

Page 5: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Codex di Leyda (L) :Foglio del Dux

Mesopotamiae con il fiume Eufrate.

Page 6: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Codex C: 1426/1427 (Cambridg

e, Fitzwilliam Museum)

Page 7: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Codex C (1426/7)

Codex O (1436)

Page 8: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Anonimo, De rebus bellicis (V sec. d.C.)

Page 9: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 10: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 11: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

ClibanariiE

cataphracti a

Dura Europossull’Eufrate

Page 12: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Frontespizii delle Notitiae

Orientis ed Occidentis nei quali veniva

simboleggiato l'armarium del primicerio che

conteneva i codicilli,

ordinatamente disposti e

sovrastati dal riferimento alla Divina

providentia e alla Divina

electio, dalle quali

dipendeva in ultima analisi la nomina dei funzionari.

Page 13: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Le insegne del

magister officiorum Orientis

nei manoscritti

della Notitia

Dignitatum.

Codex M 2

Codex O

Ed. Seeck

Page 14: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister equitum 2

Page 15: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 16: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 17: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Occidentis Orientis

Page 18: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Primicerius notariorum

Quaestor sacri palatii

Magistri scriniorum

Page 19: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

… XVI. Primicerius notariorum. Sub cura viri spectabilis primicerii notariorum:     Notitia omnium dignitatum et amministrationum tam civilium quam militarium.Officium autem non habet sed adiutores XVII. Magistri scriniorum. Memoriae. Epistolarum. Libellorum. Magister memoriae annotationes omnes dictat, et emittit; respondet tamen et precibus.Magister epistolarum legationes civitatum et consultationes et preces tractat.Magister libellorum cognitiones et preces tractat….

Page 20: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Le insegne del Comes sacrarum largitionum

Occidentis nell'edizione di O. Seeck.

Le insegne del Comes sacrarum largitionum

Orientis nell'edizione di O. Seeck.

Page 21: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Italia, Illirico ed Africa.

Le insegne del vicario della diocesi di Giudea.

Page 22: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 23: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 24: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 25: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 26: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 27: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 28: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 29: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 30: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 31: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 32: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 33: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 34: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 35: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia dignitatum Occidentis: IX. Insignia viri illustris magistri officiorum. Sub dispositione viri illustris magistris officiorum:     Scola scutariorum prima.     Scola scutariorum secunda.     Scola armaturarum seniorum.     Scola gentilium seniorum.     Scola scutatorium tertia.     Scola agentum in rebus et deputati eiusdem scolae.     Scrinium memoriae.     Scrinium dispositionum.     Scrinium epistolarum.     Scrinium libellorum.     Ammissionales.     Cancellarii.Fabricae infrascriptae:     In Illyrico:          Sirmensis scutorum, scordiscorum et armorum.          Acincensis scutaria.          Cornutensis scutaria.          Lauriacensis scutaria.          Salonitana armorum.     Italiae:          Concordensis sagittaria…

Page 36: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Officium autem suprascripti viri illustris magistri officiorum de scola agentum in rebus habetur hoc modo:     Adiutor.     Subadiuuae adiutoris.     Subadiuuae fabricarum diversarum.     Curiosur cursus publici in praesenti.     Curiosi omnium provinciarum.     Interpretes omnium gentium X. Insignia viri illustris quaestoris. Sub dispositione viri illustris quaestoris:     Leges dictandae.     Preces.Habet subaudientes adiutores memoriales de scriniis diversis XI. Insignia viri illustris comitis sacrarum largitionum. Sub dispositione viri illustris comites sacrarum largitionum:     Comes largitionum per Illyricum.     Comes vestiarii.     Comes auri.     Comes largitionum Italicianarum.     Comes titulorum largitionalium per Africam.Rationales:     Rationalis summarum Pannoniae secundae, Dalmatiae et …

Page 37: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister militum per Illyricum

Page 38: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister militum per Illyricum

Page 39: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister militum per Illyricum

Page 40: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister militum per Africam

Page 41: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Magister militum Galliarum Magister militum per Italiam

Page 42: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister militum praesentalis I

Page 43: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister militum praesentalis II

Page 44: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 45: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis 1

Page 46: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Venezia. Piazza S. Marco. Capitello dei Tetrarchi.

Page 47: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

L’apparato burocratico

del Dominato

Page 48: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis 2

Page 49: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis 3

Page 50: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis 4

Page 51: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis 5

Page 52: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 53: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Africa

Page 54: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 55: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister peditum praesentalis II 1

Page 56: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 57: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Notitia OrientisMagister militum per Thracias 2

Page 58: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Hispenias (?)

Page 59: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

• La pars Orientis è sommaria, ma precisa.• La pars Occidentis è dettagliata, ma sovente non al corrente.

• Informazioni tecniche e segrete.•Immagini ripetitive, fantasiose, non ufficiali.

• Completezza e precisione.•Ripetitività e non finito.

• Una Notitia o•due ?

• Laterculo nominativo.•Notitia senza indicazione dei titolari delle dignitates.

Page 60: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Le insegne del Comes limitis Aegypti nell'edizione di O. Seeck. Al centro, lungo il Nilo, le piramidi e

un ippopotamo.

Dux Thebaidos con i codicilli, il Nilo e le fortezze.

Page 61: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Le insegne del dux Arabiae. I castelli del deserto sono circondati da avvoltoi e serpenti.

Le insegne del Proconsul Africae nell'edizione di O. Seeck. La flotta annonaria

trasporta il grano verso Roma. I fasci di spighe di frumento, originariamente

imbracciate dalla personificazione della provincia, sono state totalmente fraintese

dal successivo copista medievale.

Le insegne del Comes Italiae nell'edizione di O. Seeck. I valichi delle Alpi, con palizzate merlate, sono innalzati.

Page 62: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Yin – Yang e Taiji tu

Page 63: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Castrensis Rom

a

Dux Scithiae.

Campania.

Apulia et Calabria

Consularis Palaestinae

Page 64: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Il gusto calligrafico dell'età di Teodosio II

(oj kallivgrafo") è testimoniato da questo

scritto astronomico disposto come

immagine della costellazione del

Centauro.

THO

DI

Monogramma calligrafico

di Teodosio II

Page 65: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Manoscritto vaticano del Codex

Theodosianus.

IX sec. d.C.

Page 66: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 67: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 68: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 69: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 70: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 71: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 72: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 73: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 74: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 75: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 76: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Gioiello goto in oro e smalti di Aelia Eudoxia,

figlia del generale Bauto, sposa di Arcadio e madre

di Teodosio II.

Barletta (Puglia). Chiesa del S. Sepolcro e “Colosso”. Aureo di Aelia Eudoxia.

Madre di Teodosio II.

Page 77: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 78: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

“Buon compleanno, Eraclio!”

Page 79: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

• 395 muore Teodosio I, il Grande395/407 Arcadio (Oriente) 395/423 Onorio (Occidente) Galla

Placidia 401 nasce Teodosio II 410 rapita da Alarico

402- 450 Teodosio II Augusto 414 sposata da Ataulfo

419 Galla sposa Costanzo2 luglio 419 nasce Valentiniano III (+ 455 )

8 febbraio 421 Onorio proclama Augusto Costanzo III2 settembre 421 muore Costanzo III

419 Apparizione della croce sul Golgota421-422 Guerra e pace con i Persiani

423 Galla si reca in Oriente424 Valentiniano proclamato Cesare a Tessalonica

maggio 425 cattura e morte dell’usurpatore Giovanni ad Aquileia

23 ottobre 425 Valentiniano proclamato Augusto a Romaottobre 437 Valentiniano sposa Licinia Eudossia

15 febbraio 438 pubblicazione del Codice Teodosiano in Oriente

maggio 438 partenza di Valentiniano e la sposa da Tessalonica• Accordi presunti tra Galla e Teodosio II nel 423/424 a

Costantinopoli: 1-Nomina ad Augusto del fanciullo Valentiniano. 2-

Risoluzione dei contrasti militari in Illirico. 3- Sperimentazione di riforme legislative relative a iura e a leges. 4- Accettazione del progetto di uno o più codici. 5-

Fidanzamento con Eudossia. 6- Promessa di matrimonio al compimento del diciottesimo anno.

Page 80: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Barletta (Puglia). Chiesa del S. Sepolcro e “Colosso”.

Aureo (Victoria Augustorum )del 425 d.C. celebrante l'incoronazione ad Augusto di Valentiniano III, affiancato da Teodosio II

mentre con il labaro cruciforme trafigge una serpe, incarnazione dell'eresia e del Male. La manus di Dio calando dalle nubi gli pone in

capo il diadema, conquistato con l'aiuto dell'Augusto più anziano.

Page 81: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Parigi, Biblioteca Nazionale.

Dittico eburneo di Felice, il

comes et magister

officiorum insignito della

potestà consolare nel 428 d.C.,

inviato da Teodosio II alla

corte di Valentiniano III e

dell'imperatrice Galla Placidia,

per controllarne discretamente

l'operato

Aosta. Il dittico eburneo del console Probo con Onorio (406 d.C.), zio di Teodosio II, con il labaro, scettro, scudo e globo. Indossa i campagi, le calzature portate nelle campagne militari. E' probabile che originariamente il “Colosso di Barletta” fosse così calzato.

Firenze. Il piatto d'argento del console Fl. Ardarbur Aspar (434 d.C.)

Page 82: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Dittico consolare eburneo di Monza.

Croce di

Desiderioa

Brescia

Page 83: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Mausoleo dei Teodosii e di

Onorio in Vaticano

Page 84: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Pieter Coecke (1525). Mausoleo dei Teodosii (S. Andrea) e di

Onorio (S. Petronilla) in Vaticano, ove il 4 febbraio 1544 fu rinvenuto un corpo

femminile rivestito da trenta chili d’oro.

Page 85: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …
Page 86: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Treviri. Placchetta di

avorio con la

raffigurazione della processione

nel 439 d.C. per l’arrivo delle

reliquie di S. Stefano

dalla Terrasanta, portate

dall’imperatrice Aelia Eudoxia

Athenaide, moglie di Teodosio II.

Aelia Eudoxia.Madre di Teodosio II

Aelia Eudoxia Athenaide.Moglie di Teodosio II

Licinia Eudoxia. Figlia di Teodosio II e moglie di Valentiniano III

Page 87: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Ravenna. Mausoleo di Galla

Placidia.

Il Giudizio ultimo, e non S. Lorenzo, secondo W. Seston.

Page 88: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Tommaso da Pavia narra che Federico nel 1231:“...parlamentum iussit congregari Ravenne, ... Verum huius tempore parlamenti aliquid accidit, quod non exstimo omittendum. Nam ad hoc parlamentum cum principibus Alamanie miles quidam Ricardus nomine curialis advenit, qui temporibus Karoli Magni scutifer Oliverii Dacie ducis fuit, qui fuit unus de 12 palatinis... Fridericus igitur imperator hunc militem coram principibus requisivit, si tempore aliquo Ravenne cum Karolo fuerat et si in ipsa posset aliqua secreta ostendere, ... Tunc ille ait: Cum Karolo … fui in hac civitate et si mecum circa civitatem volueritis equitare, certa vobis ostendam inditia, per que me verum dicere cognoscetis. Equitavit igitur imperator ad quoddam monasterium prope urbem dixitque Ricardus ad eum: In hoc monasterio est quedam capella pulcerrima, quam hedificari fecit Galla Placidia, opere mosaico decorata, in qua de alabastro sunt tria sepulcra, in quorum uno imperatoris Theodosii corpus est positum, iuxta quem ensis eius cum vexillo tale preferente insigne est positus. In alio est corpus uxoris cum suarum duarum corporibus filiarum. Sed in tercio corpus est Helisei prophete... Itaque iuxta dicta Ricardi capellam imperator invenit, sed propter antiquitatem et excrescentias fluviorum sic terris opertam, ut introitus per ostium non pateret in eam. Terram igitur iussit effodi et usque ad pavimentum capelle optime excavari, quibus sic per omnia actis capellam intravit, ubi ut Ricardus dixerat tres archas invenit. Cumque archa Theodosii fuisset aperta,

•agosto/settembre 1231 Liber Augustalis a Melfi

•dicembre/gennaio 1231/1232 Dieta e scavi a Ravenna

Page 89: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

cum vexillo et spata inventum est corpus eius, et quia in archa una veritas erat inventa, noluit imperator archas alias aperiri... Iterum Ricardus ille iam dictus eius quod dicebat alium signum dedit. Dicebat enim, quod in Karoli comitato erat miles quidam discretionis sensu permodicus, sed stature longitudine eximius, ita quod vix inveniri posset aliquod vestimentum corpori suo aptum, capiti pileum, calcaria pedibus et manui cirotheca, nisi ad eius fierent de novo mensuram. Contigit autem semel, quod imperator Karolus subito de Ravenna discederet, … vir iste longissimus accipere pre festinantia sua calcaria est oblitus et ideo tarde Karolum est secutus. Et quia sine calcaribus equitabat, omnium derisui expositus erat, quia segui alios non valebat eo quod calcaria sua in quadam fenestra huius claustri reliquerat, que sic alta erat, quod nullus alius preter ipsum manum illuc mittere poterat. At illi, qui cum imperatore erant, investigantes ibi fenestras in eo latere quo dicebat, derelicta calcaria repererunt propter antiquitatem rubiginosa, quamvis fuerint deaurata, tanteque magnitudinis erant, ut admirationi fierent universis, tanquam quoddam novum et insolitum mirarentur. Itaque habemus in hiis fidem Theodosii quam sequamur, qui monasterium istud exstruxerat seque ibi sepeliri mandaverat, habemus et sanctitatem Helisei eximiam, quam affectibus veneremur, habemus longevitatem Ricardi cum longitudine corporis, quam miremur. Et in hiis omnibus divinam nobis est attendere maiestatem, quam in omnibus et ex omnibus collaudemus, que facit magna et inscrutabilia, quorum non est numerus.

Page 90: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Treviri. Placchetta d’avorio, raffigurante, secondo alcuni studiosi, la zona del Palazzo

imperiale di Ravenna.

MEROBAUDE, Carmen 1, 11, 5‑7: ... ipse micans tecti medium cum coniuge princeps lucida seu sommi possidet astra poli, terrarum veneranda salus: pro praeside nostro / amissas subito flet novus exsul opes.

Palazzo di Teodorico.

Page 91: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

L’ottagono di Castel del Monte1240/1242

Opus tassellatum nelle pareti del

Duomo di Monreale

Page 92: Sub dispositione viri illustri comitis et ma- gistri equitum praesen- talis vexillationes pala- tinae decem: …

Castel del Monte di Puglia, eretto da Federico II (1194-

1250).

Federico II, De arte venandi cum avibus

(Biblioteca Vaticana.

Ms. Pal. Lat. 1017)

ImmaginariaCarta geografica

dell’Europa(sec. XVII)