παρασκευα αννα

χώρος και ποιητικήφοίβη γιαννίση2009 | 2010

Το νεκρό σπίτι | Γ. Ρίτσος [ανθολογία, εκδόσεις Κέδρος ]

Ο ήχος ενός γεγονότος μας πληροφορεί για την ύπαρξή του. Πώς διαβάζω ένα χώρο μέσω των ήχων που παράγονται εντός του? Ένα χώρο στον οποίο φυσικά δεν βρίσκομαι παρόν? Στο κείμενο ‘’το νεκρό σπίτι’’ του Γιάννη Ρίτσου υπάρχει έντονη η υπόνοια καταστάσεων, οι οποίες αναδεικνύονται από την ηχητική τους παρουσία. Το σπίτι νεκρό από κινήσεις και ήχους, αναμνήσεις και αντικείμενα καλά κρυμμένα από τις δύο αδερφές, έχει πια αποκτήσει μια τρομερή, λεπτότατη αντήχηση σε κάθε ασήμαντο και απαλό ηχητικό δεδομένο που προκαλείται από τα όντα που ακόμη κινούνται [5]. Το κείμενο ξεκινά με την δήλωση της ύπαρξης της μικρής αδερφής μέσα στο σπίτι μέσω του ήχου του νωχελικού βαδίσματός της [1]. Η παραμονή τους στο σπίτι καθορίζεται από το γεγονός ότι οι νεκροί της οικογένειας έχουν βολευθεί. Σε αντίθεση, οι δύο αδερφές πασχίζουν να προσαρμοστούν σε ένα σπίτι ανοίκειο, μεγάλο και ψυχρό. Περιορίζουν τον χώρο σε μια προσπάθεια ελέγχου του, σε μόλις δυο κάμαρες και εγκαθίστανται στο ψηλότερο μέρος του[2]. Τα πράγματα που θύμιζαν την ζωή και της συνήθειες της οικογένειας οικιοθελώς απομακρύνονται από τις αδερφές και κλειδώνονται στα κατώτερα, πιο θερμά μέρη του σπιτιού[3]. Κρύβονται και αυτά όπως οι ίδιες. ‘’ τουλάχιστον έτσι μπορούμε να τα ακούμε να φθείρονται, μα δεν τα βλέπουμε. Ολα μας παράτησαν.’’ 01το

νεκ

ρό σ

πίτι

Μια Νύχτα | Καβάφης [ Ποιήματα 1897- 1933, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1984]

Η κάμαρα του ποιήματος είναι ένας χώρος που φιλοξενεί το σώμα. Ένα σώμα γεμάτο αναμνήσεις. Έρωτικές και ηδονικής μέθης. Οι ήχοι της ταβέρνας που βρίσκεται ακριβώς από κάτω, μέσα στο βρόμικο στενό, θυμίζουν στο σώμα την ζωντάνια που είχε ζήσει. Η μόνη ένδειξη ζωής σε αυτή τη πτωχική κάμαρα είναι οι φωνές των εργατών και οι αναμνήσεις του σώματος του ποιητή.

Οι αναμνήσεις και η ιδέα των νεκρών που φιλοξενεί το σπίτι είναι αυτά που κρατούν τις δύο αδερφές σχεδόν οικειοθελώς εγκλωβισμένες σε ένα χώρο που οι μόνοι ήχοι έρχονται από σημεία που το μάτι δεν συναντά. Ηχοι ζωής. Οι σκέψεις και οι εικόνες που το κείμενο ‘’το νεκρό σπίτι’’ μου δημιούργησε με οδήγησαν στο ποίημα του Καβάφη ‘’μια νύχτα’’. Ηχοι από το εξωτερικό της κάμαρας έρχονται να ξυπνήσουν την ζωή και την ένταση που άλλοτε συντρόφευε το κρεβάτι και την κάμαρα του ενοίκου.

02μι

α νύ

χτα

03αν

αζητ

ώντ

ας τ

ον χ

αμέν

ο χρ

όνο

04

Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο | Μάρσελ Προύστ | σελ. 13- 21

ΥΠΟΚΈΊΜΈΝΟ ------------ΜΝΗΜΗ------------ΜΝΗΜΗ ΣΩΜΑΤΟΣ| ΜΝΗΜΗ ΣΚΈΨΗΣ

Σε αυτό το χωρίο του κειμένου ‘’αναζητώντας τον χαμένο χρόνο’’ του Μάρσελ Προύστ , ο ήρωας περιγράφει τις στιγμές πριν την κατάσταση του ύπνου, αλλά και μετά, όταν αυτός έχει πλέον ξυπνήσει. Προσπαθεί μέσα από μια νοητική διαδικασία να ξαναβρεί το σώμα του μέσα στον χώρο και τον χρόνο όπου είχε τοποθετηθεί πριν αποκοιμηθεί. Καμία σωματική διαδικασία δεν λαμβάνει χώρα εκτός από την ανίχνευση

του χώρου μέσω του βλέμματος, μερικές φορές και της αφής. …τα συμβουλεύεται όλα αυτά με το ένστικτό του μόλις ξυπνήσει και διαβάζει σε ένα δευτερόλεπτο το σημείο της γης που κατέχει ο ίδιος, το χρόνο που κύλησε όσο κοιμόταν…τότε η ανάμνηση- όχι ακόμη του τόπου όπου βρισκόμουν, αλλά κάποιων τόπων όπου είχα ζήσει κι όπου θα μπορούσα να βρίσκομαι- έρχονταν κοντά μου σαν μια βοήθεια από ψηλά, για να με ανασύρει από την ανυπαρξία απ’ όπου δεν θα μπορούσα να βγω μόνος μου…. Βουλιάζοντας στη μνήμη που το σώμα του φέρει, προστατεύει σαν μικρό παιδί το κεφάλι του με το μαξιλάρι από τον θείο του που προσπαθεί κάθε φορά στην ανάδυσή του από τον ύπνο να του κόψει τα μαλλιά. Μνήμη που μόνο εκείνη τη σκοτεινή και άχρονη στιγμή θα μπορούσε να ανακαλέσει. Μνήμη από γεγονότα που εγγράφονται στο σώμα, και το σώμα πιστά κάθε φορά προσπαθεί να αντιδράσει με γνώμονα

τα στοιχεία που έχει αποκομίσει... η μνήμη του, η μνήμη που είχαν τα πλευρά, τα γόνατα, οι ώμοι του, του προσέφερνε διαδοχικά πολλά απ΄ τα δωμάτια που είχε κοιμηθεί, ενώ ολόγυρά του οι αόρατοι τοίχοι, αλλάζοντας θέση ανάλογα με το σχήμα του δωματίου που είχε φανταστεί, στροβιλίζονταν μέσα στα σκοτάδια…. . η μνήμη του σώματος και η μνήμη της σκέψης τον ταξιδεύουν και τον μπερδεύουν τουλάχιστον για τα πρώτα δευτερόλεπτα που το σώμα ξαναβρίσκει τη θέση του στο χώρο.

05

06θυ

μήσο

υ, σ

ώμα

...

Ηχος ρολογιού. Λίγο ακόμη. Κίνηση αριστερού

χεριού μόλις 70 εκ. γυαλιά. Βλέπω. Κίνηση δεξιού

χεριού. Φωτιστικό. Το σβήνω. Λίγο ακόμη.

Σηκώνομαι αργά. Πρώτα ο κορμός. Μετά το αριστερό

πόδι. Έπειτα το δεξί. Μένω καθισμένη. Λίγο ακόμη. Οι αγκώνες μου ξεκουράζουν τον κορμό μου στα γόνατα.

Το δεξί χέρι ακουμπά στο κρεβάτι. Σηκώνομαι όρθια. Λίγο ακόμη. Κάθομαι. Το δεξί χέρι ακουμπά το κρεβάτι. Έπτά βήματα αριστερά. Μπάνιο. Τα γυαλιά

βγαίνουν. Δεξί χέρι, οδοντόβουρτσα. Αριστερό χέρι, οδοντόκρεμα. Πλύσιμο δοντιών. Πρώτα τα μπροστά. Μετά τα αριστερά. Έπειτα τα δεξιά. Κρύο νερό. Πετσέτα. Πλύσιμο προσώπου. Δεξί χέρι, το σαπούνι. Τρίψιμο δύο

χεριών, κυκλική κίνηση. Έπαφή με το πρόσωπο. Κρύο νερό. Πετσέτα,

Οκτώ βήματα δεξιά. Ανοιγμα υπολογιστή. Τρία βήματα

πίσω. Ανοιγμα μόντεμ. Ξανά τρία βήματα μπροστά. Αναμονή. Ανοιγμα νέας καρτέλας. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Νέα καρτέλα. Facebook. Νέα καρτέλα. You tube 07

Η Μεταμόρφωση | Φράνζ Κάφκα

Στο κείμενο ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνά ένα πρωί στο κρεβάτι του, από ταραγμένα όνειρα, μεταμορφωμένος σε ένα πελώριο ζωύφιο. Ο Γκρέγκορ έχει ή μάλλον είχε οικειοποιηθεί τον χώρο στον οποίο κατοικούσε και είχε συνηθίσει τις κινήσεις που απαιτούνται για την διεκπεραίωση των δραστηριοτήτων του. Ολα αυτά πριν την μεταμόρφωσή του. Στο διήγημα παρακολουθούμε [μεταξύ άλλων] μια προσπάθεια επανα- οικειοποίησης του χώρου σύμφωνα με τα νέα δεδομένα. Η μνήμη του σώματος χάνεται, όχι όμως και της σκέψης. Πώς ο Γκρέγκορ σηκώνει τώρα το μεγάλο του σώμα απο το κρεβάτι? Πώς σέρνει το βαρύ του κορμί σε μέρη του πατώματος που ποτέ δεν είχε αγγίξει? Πώς τα λεπτά μαυριδερά του πόδια- χέρια εμποδίζουν το άνοιγμα της πόρτας απο τους συγγενείς του? Μια διαδικασία σωματική επαναπροσδιορισμού του χώρου στον οποίο βρίσκεται σε αντίθεση με την μνημονική διαδικασία που αναγιγνώσκετε στο ‘’αναζητώντας τον χαμένο χρόνο’’ του Προύστ. 08

η με

ταμό

ρφω

ση

Ακόμη και όταν άλλοι συνδυασμοί φωνημάτων είναι θεωρητικά δυνατοί, ο ομιλητής κατά κανόνα ΧΡΗΣΊΜΟΠΟΊΈΊ μόνο τις λέξεις, δεν τις ΠΛΑΘΈΊ. [Roman Jakobson, Δύο απόψεις της γλώσσας, σελ. 34]

09

Ο Δημητριάδης στη ‘’Λήθη’’ χρησιμοποιώντας την έντονη επανάληψη [με βάση την ανάλυση] λέξεων και φράσεων, πλάθει όχι ένα κείμενο, μια ιστορία, ή μια αλληλουχία λογικών φράσεων αλλά ένα ηχητικό συμβάν. Ο ήχος δένεται και ακολουθείται μέσω της επανάληψης. Οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται λογικά αλλά ηχητικά.Η ΈΠΑΝΑΛΗΨΗ πλάθει, όχι οι λέξεις.

Στο ‘’νερό γνωρίζει’’ η επανάληψη δεν είναι τόσο έντονη στο κείμενο [μολονότι το θεατρικό ξεκινά με μια πολύ έντονη επανάληψη ενός χωρίου]. Στην προκειμένη περίπτωση η επανάληψη γίνεται μέσω της σιωπής που διατρέχει ανά διαστήματα το κείμενο, άλλες φορές ενοποιώντας το και άλλες διαχωρίζοντας το. Η σιωπή που υπονοείτε στην ανάγνωση του κειμένου, γίνεται ακόμη πιο έντονη κατά την διάρκεια της παράστασης, όπου η σιωπή ακολουθείται πάντα με την ίδια στάση του σώματος του ηθοποιού.

10

ΧΡΟΝΟΣ | ενεστώτας, παρόν και προστακτική [όταν αναφέρεται στον αναγνώστη]

ΑΡΝΗΣΗ | καμία, κανένας, κανένα, δεν έχω, τίποτε

ΈΠΑΝΑΛΗΠΤΊΚΗ ΑΡΝΗΣΗ [σύνδεση και επανάληψη μέσω αρνητικών προθεμάτων] Κανένα τοπίο, κανένα έργο, κανένας θρίαμβος Ούτε κατόρθωμα, ούτε τάφος, ούτε θρόνος, ούτε σαβανωμένος, ούτε στεφανωμένος, ούτε χρονολογία, ούτε όνομα Και κανείς, κανείς

ΈΠΑΝΑΛΗΨΗ |

α. πρόταση- πρόταση Χ+++, Χ+++, Χ+++ +++Χ, Χ+++, +++Χ

β. παράγραφος

γ. ρήματα μια λέξη η οποία φέρει ένα νόημα και μπορεί να σταθεί μόνη της και συνδέεται με έναν απο τους τρείς χρόνους

δ. λέξη [αντιστροφή] αβ --- βα α +++ β --- αβ ###

11λή

θη

12

13

14

15

16

17

Ξαπλωμένη στο κρεβάτι της και ακούει. Ακούει τους ήχους που έρχονται από το μισάνοιχτο παράθυρο ακριβώς πίσω της. Η ώρα

κοντεύει 6.30 το πρωί. Ξημερώνει. Το σφύριγμα του τρένου. Το δρομολόγιο των 6 έφτασε και πάλι στον προορισμό του. Πουλιά

στο απέναντι μπαλκόνι από το δικό της, που το ένα κελαίδημα καλύπτει το άλλο. Έχουν ρυθμό. Σχεδόν σαν τραγούδι. Πρέπει να ακούει γύρω στα 3 τώρα ή τουλάχιστον τόσα έχει καταφέρει να ξεχωρίσει.

Ο ρυθμός τους συμπληρώνεται από τον ήχο των ρολογιών. Ο πιο δυνατός χτύπος έρχεται από το ρολόι απέναντι, κρεμασμένο στο ντουλάπι, ενώ ο πιο αδύναμος από αυτό στο μαύρο ράφι με τα βιβλία. Τώρα ακούει την δεκοχτούρα. Μάλλον έχει μπερδέψει τον ρόλο της σαν πουλί, καθώς κελαηδά στο μπαλκόνι της στις 7.05 κάθε πρωί. Έχει

μέρες που την παρακολουθεί τώρα. Κάθε πρωί την ίδια ώρα, η

ίδια δεκοχτούρα. Ακούει ένα αυτοκίνητο στον όχι και τόσο κεντρικό δρόμο που περνά κάτω από το σπίτι της. Ένα δυο στην αρχή. Έπειτα πιο πολλά. Και τώρα σειρά έχει ο ήχος του αυτοκινήτου του γεράκου

απέναντι. Κάθε πρωί την ίδια ώρα, βάζει μπροστά την ίδια

εκνευριστική μηχανή του αυτοκινήτου του. ‘οικειότητα’ σκέφτεται. Μπορεί να προέρχεται από τους ήχους που κάθε φορά ακούς και πάντα

είσαι σε θέση να αναγνωρίζεις, σχεδόν να χαρτογραφείς τον χώρο αλλά και τον χρόνο. 18

Τέτοιες στιγμές το σώμα απλώς περιμένει. Περιμένει την άφιξη στον προορισμό.

Η απαλή ακινησία της αναμονής επιτρέπει στο σώμα να νοιώσει και να δει. Γέρνω αριστερά και οι σκέψεις αρχίζουν. Πόσο βαθειά να είναι?

19

Απέν

αντι

Δεν μπορώ να ακούσω τον ήχο της και όμως τον ξέρω. Το όριο της στεγνής γης σταματά την διαδρομή της. Και αυτή αντιστέκεται. Τότε μόνο την ακούς.

Τέτοιες στιγμές το σώμα απλώς περιμένει. Και ανάμεσα στα μάτια μου και την επιφάνεια της κανένα εμπόδιο. Μπορώ να την διατρέξω μέχρι

την απέναντι στεριά και πάλι πίσω. Σχεδόν κολυμπώντας. Χωρίς καν να κουνηθώ.

Τέτοιες στιγμές το σώμα περιμένει. Την δική του στάση. Την διακοπή στην πορεία. 20