Οι κοινωνικές επιχειρήσεις και η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα. Οι δυνατότητες ανάπτυξης των περιφερειακών ενοτήτων

Φώτιος ΖυγούληςΥποψήφιος Διδάκτωρ

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιιας Διοίκησης

fotiszygoulis @ gmail . com

ΠερίληψηΗ κεντρική ιδέα είναι ότι η λειτουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων μπορεί να συντελέσει στη

τοπική ανάπτυξη. Η δραστηριοποίηση των κοινωνικών επιχειρήσεων αφορά την σύνδεση σε τοπικό επίπεδο της πραγματικής οικονομίας, της κοινωνίας των πολιτών και των πολιτικών της απασχόλησης. Αυτοί οι τομείς, όπως υποστασιοποιούνται στη συνεργασία της κοινωνικής επιχείρησης με τη τοπική αυτοδιοίκηση αναζωογονούν τον ελληνικό κοινοτισμό, ο οποίος μπορεί να είναι αντίδοτο για την οικονομική κρίση στη χώρα μας.

Λέξεις κλειδιά: Κοινωνική επιχείρηση, Κοινωνική πολιτική, Κοινοτισμός.

Κυρίως κείμενοΟ τομέας της κοινωνικής οικονομίας διαμορφώνεται από πρωτοβουλίες και δράσεις οι οποίες δεν

εντάσσονται στη σφαίρα του δημόσιου ή του ιδιωτικού χώρου. Η εμφάνιση νέων κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών που διευκολύνουν την αύξηση των ποσοστών ανεργίας και φτώχειας οδήγησε στην αναζήτηση νέων τρόπων καταπολέμησης των κοινωνικών ανισοτήτων, των τοπικών οικονομιών της εσωστρέφειας και της τεχνολογικής στασιμότητας.

Η παρατεταμένη κρίση νομιμοποίησης του θεσμού του κράτους ως προς την κοινωνική του πολιτική, η οποία προήλθε από την έκθεση των οικονομιών της ευρωπαϊκής περιφέρειας στη παγκοσμιοποιημένη κρίση χρέους, ώθησε φορείς τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα στην ανάληψη πρωτοβουλιών κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής επιχείρησης είναι οικονομικά και κοινωνικά.1

Οικονομικά ΚοινωνικάΠαραγωγή αγαθών και υπηρεσιών Παροχή υπηρεσιών στη κοινότηταΑυτονομία Πρωτοβουλία ομάδων πολιτώνΑνάληψη οικονομικού ρίσκου Συμμετοχική δημοκρατική δυναμικήΜίνιμουμ επίπεδο ανταποδοτικής απασχόλησης Περιορισμός στη διανομή κερδών

Η κοινωνική οικονομία δίδει τη δυνατότητα συμμετοχής σε ομάδες πολιτών σε εθελοντικές οργανώσεις οι οποίες εντάσσονται σε σχήματα που δεν έχουν κερδοσκοπικό αποκλειστικά χαρακτήρα, παρόλα αυτά αποφέρουν οικονομικό όφελος. Η κοινωνική οικονομία διαθέτει ευελιξία και γίνεται αντικείμενο ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε τομείς χαμηλής ανταγωνιστικότητας και κοινωνικού συγκριτικού πλεονεκτήματος,2 όπου η διαφοροποίηση των προϊόντων και των υπηρεσιών καθίσταται δυνατή μέσω νέων μορφών κοινωνικής αλληλεγγύης.

Οι μορφές των κοινωνικών επιχειρήσεων μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: Ένταξης, Κοινωνικής φροντίδας και Συλλογικού-Παραγωγικού σκοπού. Οι τελευταίες αποσκοπούν στη προαγωγή του τοπικού και συλλογικού συμφέροντος, στην απασχόληση, στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ανάπτυξης..3 Με τη ψήφιση του Ν. 4019/2011 για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα θεσμοθετήθηκε η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση παρέχοντας νέες ευκαιρίες για την κοινωνική διεύρυνση της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας με τη δημιουργία «κοινωνικά προσανατολισμένης επιχειρηματικότητας».4

Το όραμα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι η συνεισφορά στην οικονομική ανάπτυξη σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο με την παράλληλη ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Τι σημαίνει ανάπτυξη σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο;

1 EMES, L’ emergence des Enterprises Sociales en Europe.2 Ζήση Γιάννη, Κοινωνικές Επιχειρήσεις-Σχέδιο Δράσης, εις: www . solon . org . gr , σελ. 7. 3 Οδηγός Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, ΤΕΙ Σερρών, σελ. 7. 4 Στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, Αθήνα 2013.

Σημαίνει πολιτική απασχόλησης, ενδυνάμωση του κοινωνικού ιστού και αναβάθμιση του μορφωτικού επιπέδου.

Σύμφωνα με μια βασική αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, κάθε σημαντική πολιτική δράση έχει πάντοτε κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική συνιστώσα.5 Στο πλαίσιο της στενής σχέσης αλληλεξάρτησης μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικής οικονομίας ο εκσυγχρονισμός μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από μια διεπαφή μεταξύ των φορέων που εκπροσωπούν την αυτοδιοίκηση και τις επιχειρήσεις.

Οι πολιτικές που αφορούν την ισόρροπη και πολύπλευρη ανάπτυξη σε μια περιφερειακή ενότητα μπορούν να διακριθούν σε πολιτικές για την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική πολιτική, το περιβάλλον και την διοικητική αναδιάρθρωση. Οι πολιτικές αυτές σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να προέλθουν από την εφαρμογή ανεξέλεγκτων, μη νομιμοποιημένων, ξενόφερτων με τη βία λύσεων, στο πλαίσιο μνημονίων.

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας [subsidiarity] η εγγύτητα στον πολίτη, είτε προέρχεται από την αυτοδιοίκηση, είτε από Μη Κυβερνητική Οργάνωση, είτε από την Εκκλησία, καταδεικνύει την ανάγκη διαλειτουργικής επικοινωνίας μεταξύ ποικιλόμορφων φορέων στο πλαίσιο μιας ενότητας. Η κοινωνική επιχείρηση μπορεί να παραμετροποιήσει το ρόλο της στη τοπική κοινωνία αναλόγως των αναγκών της τελευταίας. Η ανάπτυξη μιας περιφερειακής ενότητας μπορεί να αντανακλάται στη συσχέτιση συγκεκριμένων κριτηρίων όπως τα παρακάτω:

Πληθυσμιακά Κοινωνικά Οικονομικά Γεωγραφικά ΑναπτυξιακάΑριθμός δημοτών Μέσο μέγεθος

νοικοκυριούΑπασχόληση Προσβασιμότητα Δομή τοπικής

ανάπτυξηςΠληθυσμιακή πυκνότητα

Μορφωτικοί δείκτες

Δομή απασχόλησης

Δίκτυα υποδομών

Κατανομή κατοικιών Ποσοστό αλλοδαπών

Εργασιακή κινητικότηταΕισόδημα

Η αύξηση του τοπικού ΑΕΠ μέσα από τη δραστηριότητα της κοινωνικής επιχείρησης γίνεται πραγματικότητα με τη διαμόρφωση οικονομιών κλίμακας σε εναλλακτικά πεδία οικονομικής δραστηριότητας.

Τα πεδία αυτά αντιστοιχούν με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της τοπικής κοινωνίας. Υπάρχουν πολλά σενάρια ανάπτυξης των κοινωνικών επιχειρήσεων:

Η δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά της περιφερειακής ενότητας ως περιβάλλον, τους φορείς της περιφερειακής ενότητας ως καταλύτες και τις υποδομές, τα δίκτυα και την επιχειρησιακή δυναμική που πλαισιώνουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Η ίδρυση και λειτουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης αφορά προ πάντων όμως τη γέννηση μιας νέας ιδέας περί επιχειρηματικότητας. Η ιδέα αυτή είναι μόνη της μια νέα κουλτούρα. Η κουλτούρα αυτή είναι απαλλαγμένη τόσο από το άγχος του κέρδους όσο και από τις διαρθρωτικές ακαμψίες του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα.

Η διαμεσολάβηση της νέας κουλτούρας οδηγεί στη διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας έξω από το κλασικό λογιστικό κύκλο της παραγωγής και στην αναζήτηση καινών εργαλείων για την ποιοτική

5 Σπυρίδων Σπύρου 2013, Εισήγηση Επιτροπής Κοινωνικών Θεμάτων της ΕΝΠΕ, 1ο Τακτικό Συνέδριο ΕΝΠΕ, 14/02/2013.

Επιχειρήσεις

Συνεταιρισμοί

Τοπική αυτοδιοίκ

ηση

μέτρηση της κοινωνικής επιστροφής της επένδυσης. Η κοινωνική επιχείρηση στηρίζεται σε μια πρωτοβουλία που πλαισιώνεται συλλογικά.

Η πρωτοβουλία αυτή δεν μπορεί να είναι μόνον ατομική, στηρίζεται στην συλλογική γνώση, στις υποδομές, στους πόρους και στη δικτύωση. Πεδία ανάπτυξης μιας κοινωνικής επιχείρησης μπορούν να είναι: η πληροφορική, η ενέργεια και η διαχείριση απορριμμάτων. Πεδία μπορούν επίσης να είναι η κοινωνική πρόνοια, η υγεία και η δια βίου μάθηση. Η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής σε δύσκολους καιρούς επαναφέρει την ελληνική παράδοση του κοινοτισμού ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με έναν ατομικιστικό, άγριο καπιταλισμό δυτικού τύπου.

Η δημιουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης είναι μια πολιτική επιλογή συνειδητή με σκοπό την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Άρα το συγκριτικό πλεονέκτημα της επικεντρώνεται σε συλλογική, ακόμη και εθελοντική, αντιμετώπιση των τοπικών προκλήσεων. Τα εμπειρικά στοιχεία6 στηρίζουν την υπόθεση ότι η επιχειρηματική καινοτομία σχετίζεται με την δικτύωση, το δικτυακό υπόδειγμα της καινοτομίας αποτελεί ασφαλές πλαίσιο για μικρές επιχειρήσεις όπως οι λεγόμενες κοινωνικές.7

Το κοινοτικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί μια κοινωνική επιχείρηση μπορεί να στερεωθεί από το συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει καθεμιά περιφερειακή ενότητα.

Η κατάσταση στην Ελληνική οικονομία μετά την εφαρμογή των μνημονίων (2010-2013) είναι τραγική. Η εφαρμογή δράσεων του μνημονίου οδήγησε σε βαθύτερη ύφεση κι αυτό οφείλεται στην ανυπαρξία επαρκούς σχεδιασμού για τις τοπικές ανάγκες της καθεμιάς περιφερειακής ενότητας στη χώρα μας.8 Αν απώτερος στόχος του Μνημονίου ήταν η θεμελίωση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης, τότε θα έπρεπε να συνοδεύεται από ένα ευρύ φάσμα δράσεων που να αντιστοιχίζουν συγκεκριμένες τοπικές ανάγκες με προγράμματα.9

Σε κάθε περίπτωση η αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος διέρχεται από την συναλληλία όλων των φορέων της οικονομίας και της κοινωνίας και λαμβάνει υπόψη όλες τις περιφερειακές ανάγκες και ιδιαιτερότητες.

ΒιβλιογραφίαD. Deakins, Επιχειρηματικότητα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2007.Ζήση Γιάννη, Κοινωνικές Επιχειρήσεις-Σχέδιο Δράσης, εις: www . solon . org . gr .Σ. Σπύρου, Εισήγηση Επιτροπής Κοινωνικών Θεμάτων της ΕΝΠΕ, 1ο Τακτικό Συνέδριο ΕΝΠΕ,

14/02/2013.Οδηγός Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, ΤΕΙ Σερρών,

2012.Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, Αθήνα 2013.Ινστιτούτο Έρευνας Ρυθμιστικών Πολιτικών, Έκθεση για την εφαρμογή του μνημονίου στην Ελλάδα,

Αθήνα 2013.

Social enterprises and social policy in Greece. The potential development of regional units

Photios ZygoulisPhD Candidate

fotiszygoulis@gmail.com

Abstract The central idea is that the operation of social enterprises can contribute to local development. The

involvement of social enterprises concerns the local connection to the real economy, society and employment policies. These areas, as they become real inside the cooperation of social enterprise with the local government could revitalize the Greek communalism, which can be an antidote to the economic crisis in our country.

Keywords: Social enterprise, Social policy, Communalism.

6 Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, Αθήνα, 2013.7 D. Deakins, Επιχειρηματικότητα, Κριτική, 2007, σελ. 260 και εξής.8 ΙΝΕΡΠ, Έκθεση για την εφαρμογή του μνημονίου στην Ελλάδα, Αθήνα 2013.9 Αυτ.