S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα...

236
1

description

Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

Transcript of S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα...

Page 1: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

1

Page 2: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

2

Σημαντικά παραλειπόμενα II

από την Ιστορία της επιστήμης,

της τεχνολογίας, του πολιτισμού

του Στ. Γ. Φραγκόπουλου

Δρ. Μηχανικού, Καθηγητή

Αθήνα 2009

Page 3: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

3

Περιεχόμενα Πρόλογος του συγγραφέα 6

1. Η τεχνολογία κατά τη ρωμαϊκή εποχή 7

2. Γιάννης Ζουγανέλης 11

3. Σσσσσ, ησυχία, μιλάει με το θεό... 13

4. Σχολικά βιβλία... 14

5. Το δουλεμπορικό σκάφος «La Amistad» 15

6. Ψυχο-πάθεια... 20

7. Διαχρονική οπισθοδρομικότητα 21

8. Απάντηση σε ένα «Ορθόδοξο» 23

9. Διαχρονικές καταπατήσεις ιερών 26

10. «Πλατεία Λένιν», μια ιστορική εικασία που (ευτυχώς) δεν μας συνέβη 27

11. Διαχρονική απανθρωπιά του ολοκληρωτισμού 29

12. Πάμε για μεγάλα αλλά μας προδίδουν οι υποδομές 31

13. Με όλα τα ρολόγια στο χέρι 32

14. Αλέα Αθηνά στην Τεγέα Αρκαδίας 33

15. 21η Απριλίου και περιθωριακά γεγονότα 35

16. Ένα μνημόσυνο με χειροδικίες… 38

17. Πολιτισμός είναι το λεπτό βερνίκι, στη μάσκα της βαρβαρότητας 43

18. Κριτική στον Deschner και η απάντησή του 47

19. Μια νέα λατρεία για το ενιαίο κράτος 50

20. Αμφιλεγόμενοι ηγέτες 52

21. Το βιβλίο Ιστορίας της Στ' Δημοτικού 57

22. Tο ταμείο της «Αλληλεγγύης» 61

23. ΚΤΕΟ και ανευθυνότητα 62

24. Άνοιξαν τα σχολεία! 64

25. Βόμβα μεγατόνων από καρδινάλιο 66

26. Επαγγελματίας μουσικός 68

27. Παλινωδία σε βάρος της εκπαίδευσης και της σοβαρότητας 74

28. Ο αγώνας για την εξουσία και το ταμείο 75

29. Οι κορυφαίοι του Ηλεκτρομαγνητισμού 77

ΠΑΤΗΣΕ ΜΕ ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ ΕΝΑ ΤΙΤΛΟ

Page 4: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

4

30. Διάσπαση ατόμου και πυρηνική βόμβα 82

31. Άλλη μια συγγνώμη για ένα επαίσχυντο παρελθόν 89

32. Δομ. Θεοτοκόπουλος - El Greco (1541-1614) 90

33. «Επτά θαύματα» και άλλα παραμύθια 92

34. Βιβλία, βιβλία 94

35. Ρήγας Βελεστινλής 100

36. Χαριτόβρυτα λείψανα!!! 103

37. Θρησκευτικά μηνύματα στο βρόντο… 104

38. Καταστροφές και μυθοπλασίες 106

39. Παραινέσεις σε λάθος κατεύθυνση 110

40. Βρε βρε, τί μαθαίνουμε... 112

41. Γνωμοδοτήσεις σκοπιμότητας και αναλγησίας 114

42. Xριστιανοί υπέρ του Xίτλερ 115

43. Ξεκίνησε καθολικός ιερέας και κατέληξε αγνωστικιστής 119

44. Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός με το ζόρι... 121

45. Ο τάφος του Mozart 124

46. Ο Άρατος ο τρικατάρατος… 126

47. Η έλλειψη αποχωρητηρίων μοιραία για τη ζωή των ανθρώπων 128

48. Σαϊεντολογία - Scientology 130

49. Ποιον προσπαθεί να κοροϊδέψει ο πάπας; 133

50. Giordano Bruno (1548-1600) 135

51. Με μάτια ταυτόχρονα ανοιχτά και κλειστά 137

52. Προέλευση του ανθρώπου 142

53. Σπάνε πλάκα με τα λεφτά μας... 144

54. Νέο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και ελληνική υπανάπτυξη 147

55. Το ψυχολογικό «σύνδρομο της Ιερουσαλήμ» 148

56. Kάτι μου θυμίζουν, κάτι μου θυμίζουν... 150

57. Ένα διαβατήριο και για μένα… 153

58. Υπάρχει Θεός; 156

59. Ένα ψάρι που μουγκρίζει… 159

60. Επίκουρος (341-271 π.Χ.) 160

61. Σύγκρουση παλαιού με καινούργιο ή επάνοδος στο παρελθόν; 165

62. Μια γυναίκα κόντρα στον καθολικό μεσαίωνα 167

63. Η διώρυγα της Κορίνθου 171

sfrang
Underline
Page 5: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

5

64. Πνευματικά δικαιώματα 174

65. Ο ηθοποιός και ο δάσκαλος 175

66. Πωλούνται εκκλησίες 178

67. Αντιθρησκευτική παιδική έκδοση 180

68. Εμπόριο «ιερών» οστών 184

69. Θεϊκά μηνύματα στον ουρανό 186

70. Χουλιγκάνοι της γραφίδας 189

71. Αποχαιρετισμός στη ζωή με πρωτόκολλο 191

72. Ισόβια κάθειρξη για έγκλημα εθνοκάθαρσης 193

73. Χριστιανική απελευθέρωση... 195

74. Παύλος και η δουλεία 197

75. Η αντιδικία για τη μορφή του ηλεκτρικού ρεύματος 199

76. Έπρεπε να γίνω πάπας... 203

77. Δέκα τεχνάσματα για παραπλάνηση 205

78. Ο σημαντικότερος 'Ελληνας (;) 208

79. Πού βρίσκεται το κέντρο της Γης; 210

80. Η αντιδικία για τα θρησκευτικά σύμβολα 212

81. Η θρησκευτική πίστη του Αϊνστάιν 216

82. Αντιδραστικές απόψεις σε θέμα εκθέσεως στις πανελλαδικές 218

83. Τσακλοκούδουνο 225

Βιβλιογραφία-Πηγές 228

Ο συγγραφέας Στέλιος Γ. Φραγκόπουλος:

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και διαμένει στην Αθήνα. Από σπουδές είναι Ηλεκτρολόγος και Μαθηματικός και διαθέτει πτυχία Διπλωματούχου Ηλεκτρολόγου και Διδάκτορα Μηχανικού, αμφότερα του Πολυτε-χνείου Darmstadt/Γερμ. Επαγγελματικά ασχολείται ως εκπαιδευτικός και δευτερευόντως συγγράφει βιβλία. Διδακτικά αντικείμενα στην εκπαιδευτική σταδιοδρομία του ήταν παλαιότερα τα Μαθηματικά και στη συνέχεια ο Ηλεκτρομαγνητισμός, οι Εφαρμογές των Η.Υ. και η Ιστορία της Τεχνολογίας. Έχει συγγράψει 15 βιβλία πάνω σ’ αυτά τα επιστημονικά αντικείμενα. Ασχολείται ιδιωτικά με την ψηφιακή φωτογραφία και με τον υπολογιστή στη ζωγραφική και τη μουσική, παίζει φλάουτο. Μελετάει από τα φοιτητικά του χρόνια το έργο, τη ζωή και την εποχή τού W.A. Mozart.

Page 6: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

6

Πρόλογος του συγγραφέα Τα κείμενα αυτού του δεύτερου τεύχους με τίτλο «Σημαντικά Παραλειπόμενα» προέρχο-νται από το Παράρτημα ενός διδακτικού βιβλίου για την «Ιστορία της Τεχνολογίας» και από δημοσιεύσεις που ανέβασα στο blog στις διευθύνσεις: http://sfrang.blogspot.com και http://sfrang2.blogspot.com. Αυτά τα κείμενα δεν έχουν εκδοθεί ακόμα σε έντυπη μορφή.

Όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο τεύχος, ο κύριος λόγος που δημοσιεύτηκαν αυτά τα κεί-μενα ήταν η αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα που προέκυψαν κατά τη μελέτη πά-νω στην ιστορία της επιστήμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού:

• Ποιες αντιθέσεις και συγκρούσεις προέκυψαν μεταξύ, αφενός των κοινωνικών δυνά-μεων της προόδου και του πολιτισμού που στηρίζονται στη φυσιοκρατία και αναζη-τούν εξηγήσεις για τα φαινόμενα της φύσης και της κοινωνίας και αφετέρου των δυ-νάμεων, οι οποίες στηρίζονται στη θεοκρατία και διασώζουν ή, ακόμα χειρότερα, καλλιεργούν παρωχημένες δοξασίες και αντιλήψεις με συνηθέστερο συνειδητό στόχο τη χειραγώγηση της κοινωνίας;

• Ποιες δυνάμεις και ποιες στρατηγικές επιλογές οδήγησαν τους πληθυσμούς στον ελ-ληνόφωνο χώρο, από το υψηλό μορφωτικό και πολιτισμικό επίπεδο της ύστερης Αρ-χαιότητας στην υποβάθμιση τους τέλους της πρώτης μ.Χ. χιλιετίας και της πνευματι-κής ανυπαρξίας στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα;

• Ποιες εξηγήσεις μπορούν να δοθούν για ιστορικά γεγονότα από την περιοχή της γνώ-σης και του πολιτισμού, για τα οποία η επίσημη (σχολική) ιστοριογραφία δίνει, ακόμα και για παιδιά, αφελείς ερμηνείες, με αποτέλεσμα να θεωρούν οι, έτσι κι αλλιώς δύ-σπιστοι, έφηβοι μαθητές το μάθημα της Ιστορίας κρατική προπαγάνδα και τους δα-σκάλους τους παραμυθάδες;

Πολλές απαντήσεις σε διάφορα από αυτά τα ερωτήματα συμπεριελήφθησαν, μαζί με άλ-λα ενδιαφέροντα στοιχεία, στο Παράρτημα της «Ιστορίας της Τεχνολογίας» και μπορούν τώρα να διαβαστούν αυτοτελώς, είτε στα blogs που προανέφερα, είτε σ’ αυτή την εκδοτι-κή μορφή. Σημειώνουμε ότι τα κείμενα αυτού του τεύχους δημοσιεύονται περίπου με τη σειρά που παρουσιάστηκαν και στα blogs, χωρίς καμία ομαδοποίηση ως προς το περιεχό-μενο ή το χρόνο δημοσίευσής τους.

Ευχαριστώ όλους τους αναγνώστες αυτών των κειμένων στο Internet που συνέβαλαν με τα σχόλιά τους, επώνυμα ή αλλιώς, στη βελτίωση διαφόρων αντιλήψεων και επιχειρημά-των μου ή στη διόρθωση κάποιων σφαλμάτων.

Σ.Φρ.

Page 7: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

7

Η τεχνολογία κατά τη ρωμαϊκή εποχή .

Η ρωμαϊκή κοινωνία είχε χαρακτήρα στρατιωτικό και επεκτατικό. Η οικονομία δεν ήταν προσανατολισμένη στην παραγωγή αλλά στην κατανάλωση. Για την προμήθεια κάθε εί-δους προϊόντων κι επειδή αυτά δεν ήταν δυνατόν να παραχθούν στη χώρα, αξιοποιήθη-καν άλλες δυνατότητες, κυριότερες από τις οποίες ήταν η κατάκτηση εδαφών, η καταλή-στευση του πλούτου και η φορολόγηση των υπόδουλων λαών!

Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι χρειάζονταν ένας ισχυρός στρατός και μια καλά ορ-γανωμένη κεντρική εξουσία. Για την οργάνωση της κεντρικής εξουσίας απαιτήθηκε εκτε-ταμένο νομοθετικό έργο, το οποίο πραγματοποιήθηκε και επηρεάζει μέχρι σήμερα τα νο-μικά συστήματα όλων των χωρών. για την υποβοήθηση του στρατού υλοποιήθηκαν έργα υποδομής.

Η Ρώμη ξεκίνησε την ιστορία της ως βασίλειο και, μετά την εκδίωξη του βασιλιά, συνέ-χισε ως δημοκρατικό κράτος (πόλη). Στην πορεία των αιώνων εξελίχθηκε αυτή η δημο-κρατία σε μια εκτεταμένη στρατιωτική δικτατορική αυτοκρατορία, της οποίας τα εδάφη έφταναν, από τα σύνορα της Περσίας μέχρι τη Βρετανία και από την κεντρική Γερμανία μέχρι τη βόρεια Αφρική. Αρχικά κατακτήθηκε, μεταξύ 380 και 200 π.Χ. η ιταλική χερσό-νησος, μαζί της και οι πόλεις της «Μεγάλης Ελλάδας» στη νότια Ιταλία.

Μεταξύ 200 και 44 π.Χ. ακολούθησαν η ίδια η Ελλάδα, οι ακτές της Αδριατικής (σημερι-νή Αλβανία μέχρι την Κροατία), η Μικρά Ασία, ένα μεγάλο μέρος της βορειοαφρικανι-κής ακτής, καθώς επίσης οι περιοχές που βρίσκονται σήμερα η Ισπανία, η Ολλανδία και η Γαλλία, μέχρι τον ποταμό Ρήνο. Αργότερα προστέθηκαν σ' αυτές τις κατακτήσεις ένα μέ-ρος της κεντρικής Ευρώπης (σημερινή Γερμανία) και η Βρετανία.

Τις καλές τέχνες υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι από τους Έλληνες και έκαναν τις απαραίτητες προσαρμογές. Επίσης υιοθέτησαν το Δωδεκάθεο των Ελλήνων, με εκλατινισμό των ονο-μάτων των θεών. Για να γίνει αντιληπτό το ενδιαφέρον των Ρωμαίων της αυτοκρατορίας για την Επιστήμη, σημειώνουμε ότι ο φιλόσοφος Σενέκας (Lucius Annaeus Seneca, ~4-65 μ.Χ.) επανέρχεται στον Αριστοτέλη, παραβλέποντας όλες τις επιστημονικές και τεχνολο-γικές επιτυχίες της ελληνιστικής εποχής, και διαπιστώνει: «Το σφυρί, η τανάλια, οι υαλο-

Page 8: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

8

πίνακες, οι εντοιχισμένοι σωλήνες των λουτρών ... είναι επινοήσεις σκλάβων. Η σοφία είναι εγκαταστημένη σε ένα υψηλό θρόνο και όχι στα χέρια, αλλά στα πνεύματα». Εξ άλ-λου, η πρώτη μετάφραση της Ευκλείδειας Γεωμετρίας στα λατινικά έγινε το 13ο αιώνα μ.Χ. από τον Άγγλο Αδελάρδο (Adelard of Bath, ~1080- ~1160), ο οποίος μετέφραζε από τα αραβικά (L. Russo)!

Δικαίωμα ψήφου στην αυτοκρατορία είχαν μόνο Ρωμαίοι πολίτες και όχι οι κατακτημένοι λαοί και φυσικά, πολύ λιγότερο, οι δούλοι. Η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της αυ-τοκρατορίας δεν είχε λοιπόν πολιτικά δικαιώματα. Σε αντίθεση όμως με τις ελληνικές πρακτικές, οι Ρωμαίοι έδιναν δικαίωμα πολίτη σε ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει για αρκετό χρόνο στο στράτευμα. Επίσης, όταν τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια, γινόταν κατά καιρούς πολιτογράφηση υπόδουλων, για να εισπραχθούν φόροι κληρονομιάς κ.ά.

Ο φτωχός Ρωμαίος πολίτης είχε την ψήφο του, όσο λειτουργούσε η δημοκρατία, έστω και τυπικά, ως μοναδικό όπλο στον αγώνα επιβίωσης. τη διέθετε εκεί που προσφέρονταν «άρ-τος και θεάματα». Έτσι δεν χρειαζόταν ποτέ να εργαστεί, αφού η εξουσία μοίραζε δωρε-άν τρόφιμα και προσέφερε στους ιπποδρόμους, επίσης δωρεάν, ενδιαφέροντα θεάματα... Επειδή η ρωμαϊκή κοινωνία στηριζόταν στο στρατό, οι ανώτεροι στρατιωτικοί είχαν ση-μαντική θέση, όπως επίσης οι γεωργοί που προμήθευαν τα τρόφιμα. Οι τεχνίτες δεν είχαν καμιά κοινωνική αναγνώριση! Οι δούλοι δεν θεωρούνταν καν άνθρωποι και ανήκαν πά-ντα στην ιδιοκτησία ενός πολίτη.

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι κληρονόμησαν τις αιγυπτιακές μονάδες μέτρησης. Το ρωμαϊκό πόδι είχε υποδιαιρέσεις, αφενός σε 12 unicae (ίντσες) αφετέρου σε 16 δα-κτύλους. Οι Ρωμαίοι εισήγαγαν για μεγάλες αποστάσεις το μίλι που αντιστοιχούσε σε 1000διπλά βήματα, όπου κάθε διπλό βήμα ήταν ίσο με 5 ρωμαϊκά πόδια. Κατά την κατά-κτηση της Αγγλίας από τους Ρωμαίους εισήχθη εκεί το ρωμαϊκό μίλι, το οποίο πολύ αρ-γότερα η βασίλισσα Ελισάβετ Ι (1533-1603) τροποποίησε σε 5.280 πόδια.

Οι τεχνικές αλλαγές που εισήγαγαν οι Ρωμαίοι σχετίζονται κατά κύριο λόγο με την υπο-δομή, ιδιαίτερα με την οδοποιία και τη γεφυροποιία. Αυτές οι κατασκευές ήταν θεμελιώ-δους σημασίας για την υποστήριξη των μετακινήσεων και των επικοινωνιών του στρα-τεύματος. Βέβαια, με μια καλή οδική υποδομή εξυπηρετείτο και το εμπόριο. Η μεταφορά προμηθειών στις πόλεις και ιδιαίτερα στη Ρώμη γινόταν με αξιοποίηση του οδικού δικτύ-ου. Παρότι συχνά μετακινούνταν στρατεύματα με ειδικά πλοία μέσω θαλάσσιων οδών, αυτές οι μετακινήσεις προκαλούσαν οργανωτικά προβλήματα. Οι Ρωμαίοι γενικώς δεν ήταν ποτέ μεγάλοι θαλασσόλυκοι...

Οι βασικές γνώσεις των Ρωμαίων για την κατασκευή των οδοστρωμάτων προέρχονταν από τους Ετρούσκους και τους Καρχηδόνιους, τις οποίες φυσικά προσάρμοσαν οι Ρωμαί-οι στις νέες ανάγκες. Περί το 100 μ.Χ. διέθετε η αυτοκρατορία ένα οδικό δίκτυο, δηλαδή ένα αριθμό δρόμων που είχαν κατασκευαστεί συστηματικά και οδηγούσαν στη Ρώμη, συνολικού μήκους περί τις80.000 χιλιόμετρα.

Κατά μήκος αυτών των δρόμων ήταν τοποθετημένο «ανά χίλια βήματα» ένα ορόσημο που έδειχνε αποστάσεις από συγκεκριμένους στόχους. Κάθε 15 km υπήρχαν σταθμοί για αλλαγή των αλόγων (mutationes) και κάθε 30 km χάνια διανυκτέρευσης (mansiones) και στρατιωτικά φυλάκια (stationes).

Page 9: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

9

Οι ρωμαϊκοί δρόμοι ήταν κατηγοριοποιημένοι, ανάλογα με τη σημασία τους, από μονο-πάτια μέχρι οδοί (Viae Romanae), με πλάτος από 30 εκατοστά μέχρι 6 μέτρα. Για την κα-τασκευή τους χρησιμοποιούνταν υλικά της εκάστοτε περιοχής, πράγμα που επηρέαζε την ποιότητα του οδοστρώματος. Για τις μεγάλες οδούς (viae) υπήρχαν κατασκευαστικές προδιαγραφές ανεξάρτητα από τα υλικά. Για παράδειγμα, η επιφάνεια ήταν κυρτή και σε υψηλότερο επίπεδο από τον περίγυρο. Στην μία πλευρά του δρόμου υπήρχε χαντάκι για την αποχέτευση των όμβριων υδάτων.

Το συνολικό οδόστρωμα αποτελείτο από επάλληλα στρώματα, αρχικά χα-λίκι ενσωματωμένο σε ένα είδος μπε-τόν (σκυρόδεμα), μετά ένα στρώμα άμμος, μετά πάλι σκυρόδεμα και από πάνω σκληρές πλάκες. Το συνολικό πάχος του οδοστρώματος κυμαινόταν μεταξύ 60 και 250 cm! Αποτέλεσμα ήταν να κατασκευαστούν δρόμοι, οι οποίοι είχαν τεράστια ανθεκτικότητα και μερικοί διατηρούνται μέχρι τις η-μέρες μας (στη φωτογραφία αριστερά υπολείμματα της ρωμαϊκής Εγνατίας οδού στο ύψος της Καβάλας)!

Οι αγγελιοφόροι στους ναπολεόντειους πολέμους, στις αρχές του 19ου αιώνα κινούνταν με την ίδια ταχύτητα που είχαν 1.800 χρόνια πριν οι Ρωμαίοι συνάδελφοί τους. Μέχρι τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα οι άμαξες της εποχής χρησιμοποιούσαν ακόμα τις ρωμαϊκές οδούς, στις οποίες φυσικά είχαν γίνει κατά καιρούς εργασίες συντήρησης και βελτίωσης. Με την έναρξη κυκλοφορίας των αυτοκίνητων οχημάτων, δεν επαρκούσαν βέβαια πλέον οι ρωμαϊκοί δρόμοι και έπρεπε να κατασκευαστούν νέοι, ανθεκτικότεροι.

Το λεγόμενο ρωμαϊκό μπετόν ήταν ένα μίγμα ηφαιστειακού χώματος, αρχικά από την πό-λη Puteoli της Καμπανίας, το οποίο ανακατευόταν με ασβέστη και χαλίκι και χυνόταν σε ξύλινα καλούπια, όπως το σημερινό σκυρόδεμα. Αυτό το ανθεκτικό οικοδομικό υλικό έδωσε τη δυνατότητα για κατασκευή σημαντικών έργων κτιριακών και υποδομής στην αυτοκρατορία.

Οι μεγάλοι ρωμαϊκοί δρόμοι περνούσαν συχνά πάνω από ποτάμια και έλη, οπότε ήταν απαραίτητη η κατασκευή γεφυρών. Πολλές γέφυρες κατασκευάζονταν από ξύλο που ή-ταν φτηνό υλικό και διαθέσιμο σε κάθε περιοχή. Σημαντικό ήταν επίσης ότι οι ξύλινες γέφυρες κατασκευάζονταν σχετικά γρήγορα. Ο Ιούλιος Καίσαρ γράφει σε ένα σημείο του ιστορικού έργου του, De bello Gallico ότι η κατασκευή μιας (προφανώς μεγάλης) γέφυ-ρας πάνω από τον ποταμό Ρήνο διήρκεσε 10 ημέρες. Οι γέφυρες κοντά στη Ρώμη ήταν όμως κυρίως από πέτρες ή τούβλα. Οι βάσεις των γεφυρών ήταν ενισχυμένες με το ρω-μαϊκό μπετόν. Από τις περίπου 300 πέτρινες γέφυρες που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι, βρι-σκόταν περίπου το 60% στην Ιταλία και ένα 25% στη Γαλλία, Ισπανία και βόρεια Αφρι-κή.

Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν επίσης πολλά υδραγωγεία σε όλη την αυτοκρατορία, μερικά από τα οποία υπάρχουν ακόμα και στην Ελλάδα (Αθήνα, Μυτιλήνη κ.ά.) Το υδραγωγείο του Αδριανού ήταν στην Αθήνα σε χρήση μέχρι το 1930. Είχε χτιστεί γύρω στο 150 μ.Χ.,

Page 10: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

10

μάζευε νερά από την Πάρνηθα και την Πεντέλη στην περιοχή των Αχαρνών και από εκεί ένας κεντρικός αγωγός, ύψους 1,6 μ. και πλάτους 0,70 μ., τα έφερνε στη Δεξαμενή, στο σημερινό Κολωνάκι. Ο αγωγός ήταν αλλού πέτρινος, αλλού πλίνθινος και, ανάλογα με το έδαφος, αλλού υπέργειος με υδατογέφυρες και αλλού υπόγειος.

Ρωμαϊκό υδραγωγείο Το μεγαλύτερο υδραγωγείο των Ρωμαίων σε όλη την αυτοκρατορία ήταν αυτό στη Γαλ-λία που περνάει ακόμα και σήμερα από τη γέφυρα Pont du Gard. Το συνολικό υδραγω-γείο ήταν το μεγαλύτερο ρωμαϊκό κτίσμα εκτός Ιταλίας. Η γέφυρα Pont du Gard, με ύψος 49 m και μήκος 275 m, είναι το σημαντικότερο μέρος ενός καναλιού με μήκος 50 km, το οποίο έχει συνολική μείωση ύψους 17 m και δείχνει την εντυπωσιακή ικανότητα εκείνης της εποχής για τοπογραφικές μετρήσεις.

Page 11: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

11

Γιάννης Ζουγανέλης ... ...

Ζούσα στο εξωτερικό, όταν άκουσα για πρώτη φορά το όνομα Γιάννης Ζουγανέλης. Ήταν ένας δεξιοτέχνης της τούμπας, για τις τεχνικές κι εκφραστικές δυνατότητες του ο-ποίου είχαν γραφτεί ειδικές συνθέσεις. Η τούμπα είναι το πιο βαθύφωνο χάλκινο πνευστό όργανο, ογκώδες και δύσκολο στο κράτημα. Δεν έχουν πετύχει πολλοί δεξιοτέχνες μου-σικών οργάνων, σε παγκόσμια κλίμακα, να γραφτούν συνθέσεις ειδικά γι' αυτούς. Με ε-ντυπωσίασε λοιπόν η πληροφορία αλλά και το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος λαμπρός συ-μπατριώτης ήταν τελείως άγνωστος, όσους κι αν ρώτησα, ακόμα και ασχολούμενους με τη μουσική.

Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα είδα στην τηλεόραση έναν ηθοποιό Γιάννη Ζουγανέλη, το γνωστό φαλακρό, πολύ συμπαθητικό και δραστήριο μεν, αλλά τελείως διαφορετικό από τον τύπο του τουμπίστα, για τον οποίο είχα διαβάσει. Σκέφτηκα ότι θα είχε και κρυφά τα-λέντα ο φαλακρός, τα οποία δεν ήθελε να ευτελίσει στα διασκεδαστικά σκετσάκια του στη μικρή οθόνη. Λίγο μετά κατάλαβα το ολέθριο σφάλμα μου: επρόκειτο για συνωνυμί-α...

Όταν διάβασα αργότερα το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ζουγανέλη, «Ο ήχος της σάλπιγγος», έμεινα άναυδος. Ένα παιδί, ουσιαστικά ορφανό, αναδεικνύεται μέσα από ένα υποβαθμισμένο και κατά τεκμήριο κακόφημο περιβάλλον σε ένα από τους σημαντικότερους δεξιοτέ-χνες μουσικής σε παγκόσμια κλίμακα. Προσωπικά αυτό που με εντυπωσίασε ιδιαίτερα είναι μια σκηνή στο Εθνικό Ωδείο που περιγράφει ζωντανά ο Ζουγανέλης, μικρό παιδί ακόμα. Έχουν μαζευτεί γύ-ρω του διάφοροι άγνωστοι, καλοντυμένοι κύριοι, οι οποίοι παρακολουθούν εκστατικά το παίξιμο τού Γιαννάκη και ο επικεφαλής, αργότερα πολύ γνωστός Έλληνας μουσικολόγος και ακαδημαϊκός, τον ρωτάει: «Παίζουν μουσική οι γονείς σου, παιδί μου? Τί όργανο παίζουν;»

Είναι γνωστό ότι όλοι σχεδόν οι σημαντικοί συνθέτες, δεξιοτέχνες, μαέστροι, μουσικολό-γοι κλπ. είχαν μουσικές εμπειρίες από τον περίγυρό τους, από την οικογένεια, τους φί-λους κ.ά. Αλλά, τί όργανο μπορεί να έπαιζαν οι γονείς του Ζουγανέλη, αφού ο πατέρας του που έκανε κανένα μεροκάματο σε εργοστάσια και οικοδομές, είχε πεθάνει προ ετών και η μητέρα του που έμενε στα αυθαίρετα του Περάματος, πάνω στο βουνό, είχε εγκα-ταλείψει το μοναχογιό της στο αναμορφωτήριο Κορυδαλλού για να τον ξεφορτωθεί;

Η πρώτη επαφή του Γιάννη με τη μουσική φαίνεται να προέκυψε σ' αυτό το αναμορφω-τήριο, όπου άκουσε, μάλλον για πρώτη φορά, και συμπάθησε την τρομπέτα (σάλπιγγα), την οποία όμως του αρνήθηκε πεισματικά ο μαέστρος για να τον ρίξει στην περιφρονημέ-νη τούμπα. Χάθηκε έτσι ένας πιθανόν αξιόλογος τρομπετίστας και γεννήθηκε ένας απο-δεδειγμένα σημαντικός τουμπίστας.

Page 12: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

12

Αν δεν έχετε διαβάσει αυτό το βιβλίο, στο οποίο περιγράφεται δραματικά, πώς επιβίωσαν φτωχοί άνθρωποι στις δεκαετίες του 1940 και του '50, να το αναζητήσετε και να το μελε-τήσετε, γιατί δεν θα έχετε πολλές ευκαιρίες να ξανακούσετε για τον τουμπίστα Γιάννη Ζουγανέλη. Πέθανε στα 68 χρόνια του από καρκίνο στους πνεύμονες. Σίγουρα, το αναμ-μένο τσιγάρο που βάσταγε διαρκώς στο χέρι του ο Γιάννης, έκανε την καταστροφική δουλειά για να αποσπάσει πολύ νωρίς από κοντά μας αυτόν τον εξαιρετικό Έλληνα.

(28/8/2006)

Page 13: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

13

Σσσσσ, ησυχία, μιλάει με το θεό...

Έχουμε ακούσει «Η φα-ντασία στην εξουσία», «Τα νιάτα στην εξουσί-α» κλπ., αλλά η «Τρέλα στην εξουσία», πρέπει να είναι εντελώς πρωτό-τυπο. Πριν από 1-1,5 χρόνο κάποιοι Άραβες επίσημοι, επισκέπτες του Μπους δήλωσαν ότι ο Πρόεδρος είπε πως έχει θεϊκή εντολή να βάλει τάξη στη Μέση Ανατο-λή. Τότε διαψεύστηκε από την Αμερική ότι ο Μπους έκανε τέτοια δή-λωση.

Τώρα πληθαίνουν οι πληροφορίες και πρέπει να θεωρείται σίγουρο ότι ο τύπος μιλάει με θεούς και δαίμονες και δεν μας το μαρτυράει. Και όχι μόνο αυτός: Και ο Μπλερ είχε δηλώσει ό-τι συνομιλεί με το θεό, αλλά και κάποιος δικός μας θα ζητήσει αποκλειστικότητες και θα έχουμε διπλωματικά επεισόδια, γιατί κι αυτός μιλάει με το θεό και δηλώνει επί Γης αντι-πρόσωπός του… Απ' όσα γνωρίζω εγώ, όποιος «ακούει» φωνές και «απαντάει» σ' αυτές είναι ψυχοπαθής και μάλλον πάσχει από σχιζοφρένεια...

(24/10/2006)

Page 14: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

14

Σχολικά βιβλία...

Επιστολή στο ΒΗΜΑ, 4/10/2006

Κύριε Διευθυντά, Σχετικά με τις ενστάσεις εκκλησιαστικών παραγόντων για τα νέα σχολικά βιβλία (ΒΗ-ΜΑ, 12/9/2006), τα οποία, καταγγέλλεται ότι δεν έχουν «κατηχητικό, εκκλησιολογικό και ορθόδοξο χαρακτήρα», δηλαδή δεν προπαγανδίζουν επαρκώς το τοπικό θρησκευτικό δόγμα, θα έλεγα ότι, αληθώς πρέπει να συμπληρωθούν αυτά τα βιβλία και όχι μόνο στα σημεία που υποδεικνύει ο θεολόγος και φιλόλογος κ. Μπάκας:

1. Οπωσδήποτε πρέπει να υπάρχει ολοκληρωμένη αναφορά στους «Πατέρες της Εκ-κλησίας», π.χ. στον Καππαδόκη Βασίλειο, ο οποίος έλεγε: «Είναι εχθροί οι Έλληνες, διότι διασκεδάζουν καταβροχθίζoντας με ορθάνοιχτο στόμα τον Ισραήλ» (Εις Προ-φήτην Ησαΐαν 9.230.8), στον Σύρο Ιωάννη (Χρυσόστομο, στην πατρίδα του: Γιοχά-ναν), ο οποίος έκανε αυτοψία και απεφάνθη ότι: «Εάν κοιτάξεις στα ενδότερα των Ελλήνων θα δεις τέφρα και σκόνη και τίποτε υγιές, αλλά σαν τάφος ανοιγμένος είναι ο λάρυγγας αυτών, γεμάτος ακαθαρσίες και πύον και τα δόγματά τους γεμάτα σκου-λήκια.» (Εις τον Άγιον Ιωάννην, 59, 370, 7-11), στον Αιθίοπα Αθανάσιο (από τους φίλους του ονομαζόμενος: το ανθρωπάκι, homunculus) που διέγνωσε ότι: «Δεν είχε αποκαλυφθεί η μωρία της ελληνικής φιλοσοφίας, παρά μόνο όταν η αληθινή σοφία του θεού φανέρωσε τον εαυτό της στη Γη» (Περί ενανθρωπίσεως, 46.17-19). Καμιά αμφιβολία, πρέπει να ενισχυθεί ο κατηχητικός χαρακτήρας των βιβλίων!

2. Πράγματι, δεν παρουσιάζεται επαρκώς ο ρόλος της Εκκλησίας κατά την τουρκοκρα-τία, π.χ. ούτε μια κουβέντα δεν υπάρχει για την εξαγορά του πατριαρχικού θρόνου με δωροδοκία (πεσκές) του σουλτάνου, όπως έκαναν οι Συμεών, Παΐσιος, Διονύσιος Θεσσαλονικεύς, Παρθένιος, Μεθόδιος, Διονύσιος ο Λαρισινός κ.ά., αλλά ούτε στους διορισμούς πατριαρχών, φίλων διαφόρων σουλτάνων (Σχολάριος-Γεννάδιος, Ισίδω-ρος, Ιωάσαφ, Μάρκος Ξυλοκαράβης κ.ά.), καμιά αναφορά δεν γίνεται στην εμπορία «ορθόδοξων συγχωροχαρτιών» για ζώντες και νεκρούς (βλέπε Φίλ. Ηλιού, Περιοδικό «Τα Ιστορικά, τεύχη 1 και 3) - σημαντικές οι αποσιωπήσεις, είναι γεγονός!

3. Και φυσικά πρέπει να αναπτυχθεί στα βιβλία όλη η φιλότουρκη θεολογία του Κοσμά Αιτωλού, ο οποίος είχε διαγνώσει: «Ήξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα μάς βλά-πτουν εις την πίστιν. Καί διά να μη κολασθούμεν, το έδωσε (το Βυζάντιο) του Τούρ-κου, και τον έχει ο Θεός τον Τούρκον ωσάν σκύλον να μας φυλάη...» Δηλαδή, ο «Τούρκος» δεν ήταν κατακτητής αλλά υποτακτικός, φύλακας του «Ρωμιού» και μά-λιστα με θεϊκή μεθόδευση!

Ναι, έχουν ελλείψεις τα νέα βιβλία και πρέπει να συμπληρωθούν με τον πρέποντα «ορθό-δοξο χαρακτήρα» που ζητάει ο κ. Μπάκας. Για την απαραίτητη ιστορική αλήθεια δεν βλέπω να έγραψε τίποτα. Σ.Φρ.

Page 15: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

15

Το δουλεμπορικό σκάφος «La Amistad»

Στο πρώτο τεύχος των «Παραλειπομένων» έγινε αναφορά στη δουλεία, η οποία άρχισε κάποτε στην Αρχαιότητα και καταργήθηκε επίσημα το 19ο αιώνα, αν και συνεχίζουν μέ-χρι σήμερα να παρουσιάζονται φαινόμενα εκμετάλλευσης ανθρώπων λόγω καταγωγής, φύλου ή θρησκεύματος.

Η Ιστορία της δουλείας, πέρα από την ακαδημαϊκή περιγραφή και ερμηνεία του φαινομέ-νου, απαρτίζεται, όμως, από πολλές μικρές ιστορίες, τραγικές, ηρωικές, εγκληματικές ή ρομαντικές, με τις οποίες συνήθως έρχεται σε επαφή ο ανύποπτος αναγνώστης που παρα-μυθιάζεται ότι ζει σε ένα κόσμο «αγγελικά πλασμένο». Μια από αυτές τις ιστορίες είναι εκείνη της σκούνας «La Amistad» (=Η Φιλία), η οποία απασχόλησε την παγκόσμια κοινή γνώμη στα μέσα του 19ου αιώνα και τώρα ξαναήρθε στην επιφάνεια, λόγω μιας ανακατα-σκευής του θρυλικού και μοιραίου αυτού πλοίου!

Ο κόσμος πληροφορήθηκε το έτος 1839 για την ύπαρξη της σκούνας La Amistad από μια εξέγερση που οργάνωσαν στο κατάστρωμά της μαύροι σκλάβοι, οι οποίοι μεταφέρονταν προς πώληση ή άλλη «εκμετάλλευση» στις ΗΠΑ. Το Amistad κατελήφθη στη συνέχεια από πολεμικό του αμερικάνικου ναυτικού και όλοι οι επιβαίνοντες προσήχθησαν σε δίκη. Αυτή η δίκη συγκέντρωσε την προσοχή του αμερικάνικου και ευρωπαϊκού τύπου, ενώ η δικαστική απόφαση αποτέλεσε ένα κτύπημα ενάντια στο δουλεμπόριο και τη δουλεία γε-νικότερα.

Η σκούνα Amistad σε πίνακα της εποχής

Η ανταρσία στο Amistad έγινε έκτοτε θέμα σε διάφορα ιστορικά και λογοτεχνικά κείμε-να, αλλά και σε κινηματογραφική ταινία με ομώνυμο τίτλο από τον Steven Spielberg. Εν-νοείται ότι αυτές οι καλλιτεχνικές επεξεργασίες ξέφυγαν σημαντικά από την ουσία του προβλήματος και αξιοποιήθηκαν, άλλοτε για να προβληθεί το αμερικάνικο δικαστικό σύ-στημα, άλλοτε ο ηρωισμός των ανθρώπων του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού και άλ-

Page 16: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

16

λοτε η θεϊκή χάρη που σώζει τους πιστούς... χμμμ ποιους πιστούς, όμως; Οι Αφρικανοί δεν ήταν «πιστοί» και οι «υπηρέτες του κυρίου» συνεργάζονταν με τους δουλεμπόρους!

Η περιπέτεια των σκλαβωμένων Αφρικανών

Το συγκεκριμένο δικάταρτο σκάφος ναυπηγήθηκε στο Maryland των ΗΠΑ, είχε μήκος περί τα 20m και εκτόπισμα περίπου 120 τόνων. Στη συνέχεια πουλήθηκε σε Ισπανό πλοιοκτήτη, από τον οποίο πήρε και το φιλειρηνικό όνομά του. Χρησιμοποιήθηκε ως ε-μπορικό σε παράκτια δρομολόγια γύρω από την (ακόμα ισπανική) Κούβα, κυρίως για τη μεταφορά προϊόντων της ζάχαρης. Αν και το Amistad δεν προοριζόταν για τη μεταφορά δούλων, αφού δεν είχε κατασκευαστεί γι’ αυτό το σκοπό, αξιοποιείτο συχνά ως δουλε-μπορικό, παρ’ ότι του έλειπε η σχετική «άδεια»! Σε ένα δεύτερο κατάστρωμα μισού ύ-ψους τοποθετούνταν αλυσοδεμένοι σκλάβοι, σε ξαπλωτή στάση.

Το βράδυ της 28ης Ιουνίου 1839 φορτώθηκε το πλοίο που είχε μαύρο χρώμα, με κρασί, σταφίδες, ρούχα και εργαλεία για το κόψιμο του ζαχαροκάλαμου και ξεκίνησε για ένα ταξίδι μερικών ημερών προς το λιμάνι Γκουανάχα. Επιπλέον φορτώθηκαν στο πλοίο 53 Αφρικανοί, ανάμεσά τους και παιδιά, 3 κορίτσια και ένα αγόρι, από διάφορες περιοχές της Δυτικής Αφρικής. Οι άνθρωποι από την Αφρική είχαν σκλαβωθεί πριν από λίγο καιρό και είχαν μεταφερθεί με πορτογαλικό δουλεμπορικό πλοίο στην Κούβα.

Αυτή η «εισαγωγή» Αφρικανών στην αμερικάνικη ήπειρο ήταν ενάντια στη διεθνή συν-θήκη για τη διακίνηση δούλων, την οποία συνθήκη είχαν υπογράψει, τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ισπανία. Γι’ αυτό, στη δίκη αργότερα ισχυρίζονταν οι δουλέμποροι ότι οι Αφρικα-νοί ήταν επιβάτες στο σκάφος και, ατράνταχτη απόδειξη ήταν ότι, οι μισοί από αυτούς κυκλοφορούσαν σχετικά ελεύθεροι, αφού δεν υπήρχε χώρος να αλυσοδεθούν. Για τους αλυσοδεμένους στο κάτω κατάστρωμα υποστηρίχθηκε ότι ήταν τιμωρημένοι!

Στο πλοίο επέβαιναν επίσης, εκτός του καπετάνιου Ραμόν Φερέρ και δύο ναυτών, ο συ-νοδός-υπηρέτης του καπετάνιου, ο 16χρονος δούλος Αντόνιο και ο μάγειρας, ο μιγάς Τσελεστίνο. Μαζί τους ταξίδευαν όμως και οι ιδιοκτήτες φυτειών, ο Κουβανός Πεπέ Ρου-ίζ, ο οποίος έλεγε ότι το μεγαλύτερο μέρος των δούλων ήταν «ιδιοκτησία» του και ο επί-σης ιδιοκτήτης φυτειών και Κουβανός Πέδρο Μόντες, ο οποίος είχε δηλώσει ως «ιδιο-κτησία» του τα τέσσερα παιδιά.

Μία από τις νύχτες του ταξιδιού βρήκε ο αλυσοδεμένος στο σκάφος Αφρικανός Σένγκμπε Πίε (με το εκδυτικισμένο όνομα: Ζόζεφ Τσινκέ) κάποιο εργαλείο, πιθανόν ένα καρφί, με το οποίο ξεκλείδωσε τις χειροπέδες, τις δικές του και των συντρόφων του. Από εκείνη τη στιγμή, 4 η ώρα το πρωί, ξεκίνησε μια ανταρσία στο πλοίο, στη διάρκεια της οποίας σκο-τώθηκαν ο πλοίαρχος, ο μάγειρας και δύο από τους σκλαβωμένους Αφρικανούς · πολλοί άλλοι δε τραυματίστηκαν. Για τους δύο ναύτες δεν υπήρξαν ποτέ σαφείς πληροφορίες: άλλοι έλεγαν ότι σκοτώθηκαν επίσης και άλλοι ότι πήδησαν στη θάλασσα και διέφυγαν. Επέζησαν ο μαύρος υπηρέτης Αντόνιο και οι δύο Κουβανοί, ιδιοκτήτες φυτειών.

Επιθυμία των ελεύθερων πλέον δούλων -αλλά στη μέση μιας αφιλόξενης θάλασσας- ήταν να γυρίσουν στην Αφρική. Επειδή όμως δεν ήξεραν να κυβερνούν ιστιοφόρο σκάφος, αλ-λά ούτε διέθεταν γνώσεις ποντοπορίας, προσπάθησαν να υποχρεώσουν τους δύο Κουβα-νούς να συμβάλουν στην πλεύση προς Αφρική.

Page 17: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

17

Οι Κουβανοί δέχθηκαν μεν να βοηθήσουν, στην πραγματικότητα σκόπευαν όμως να πα-ραμείνουν στα θαλάσσια ύδατα γύρω από το νησί τους, με την ελπίδα να συναντήσουν κάποιο δικό τους σκάφος, με τη βοήθεια του οποίου θα επέβαλαν «το νόμο και την τάξη» στο Amistad και θα έθεταν πάλι τους Αφρικανούς υπό τον έλεγχό τους. Την ημέρα που ήταν στο πηδάλιο οι Αφρικανοί, το πλοίο κατευθυνόταν ανατολικά, το βράδυ που ανα-λάμβαναν οι Κουβανοί -επειδή οι δεισιδαίμονες Αφρικανοί φοβόντουσαν τα πνεύματα του σκότους- το πλοίο έπλεε προς τα δυτικά.

Τελικά, φαίνεται ότι το πλοίο, μετά από πολλές εβδομάδες, οπότε σώθηκαν και οι προμή-θειες, δεν είχε απομακρυνθεί πολύ από την Κούβα. Ένα βράδυ αποβιβάστηκαν οι Αφρι-κανοί σε μια στεριά για να μαζέψουν τρόφιμα και νερό, αλλά και για να προσλάβουν κά-ποιον πηδαλιούχο. Δεν κατάφεραν όμως τίποτα σημαντικό, αφενός επειδή δεν γνώριζαν τη γλώσσα και αφετέρου λόγω της περιορισμένης δυνατότητας κινήσεων και επαφών· διαφορετικά κινδύνευαν να συλληφθούν και να υποδουλωθούν εκ νέου. Αργότερα απο-δείχθηκε ότι η στεριά, στην οποία είχαν αποβιβαστεί, ήταν τα νησιά Μπαχάμες.

Κάποια μέρα βγήκε η σκούνα από την Καραϊβική Θάλασσα και μπήκε στον ανοικτό Ατ-λαντικό, αλλά εκεί βρέθηκε χωρίς σωστή πλοήγηση στο «ρεύμα του κόλπου» (golf stream) και το πλοίο παρασύρθηκε σε βορινές περιοχές, κοντά στις ακτές των ΗΠΑ. Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα, πολλοί Αφρικανοί είχαν αρρωστήσει, μερικοί είχαν πεθάνει και η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο σκάφος ήταν: «καλύτερα ζωντανοί δούλοι, παρά ελεύ-θεροι νεκροί». Οι επικεφαλής της ανταρσίας προσπάθησαν να προσεγγίσουν πάλι κάποια ακτή, χωρίς να έχουν ιδέα όμως πού βρίσκονταν.

Εκεί, σε κάποια φαινομενικά ήρεμη ακτή, συνάντησαν οι απελπισμένοι Αφρικανοί έναν Χένρυ Γκρην και άλλους 4 ναυτικούς, στους οποίους υποσχέθηκαν «όλο το θησαυρό» που, δήθεν, βρισκόταν στο πλοίο, φτάνει να τους οδηγούσαν στην Αφρική. Όπως δήλωσε ο συγκεκριμένος Γκρην αργότερα στο δικαστήριο, εκδήλωσε ο ίδιος ενδιαφέρον για τη συνεργασία επειδή είχε σκοπό να πουλήσει το σκάφος με τον κόσμο που επέβαινε σ' αυτό

Page 18: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

18

σε ένα γραφείο της Νέας Υόρκης που αναλάμβανε την εξαγορά εγκαταλελειμμένων πλοί-ων. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να συναντηθούν το επόμενο βράδυ, ο μεν Γκρην με πρόθεση να παραδώσει τους αιχμαλώτους στους Νεοϋορκέζους, οι δε Αφρικανοί με την ελπίδα ότι θα σαλπάρουν για τη χώρα τους.

Τελικά, κατέφθασε όμως το αμερικάνικο πολεμικό μπρίκι USS Washington (σε ένα κλα-σικό γουέστερν θα λέγαμε, κατέφθασε το ιππικό!), το οποίο είχε ειδοποιηθεί ότι ένα «πει-ρατικό» σκάφος με πλήρωμα μαύρων Αφρικανών κυκλοφορεί κοντά στις ακτές των Η-ΠΑ. Το πλήρωμα του πολεμικού έκανε ρεσάλτο στο Amistad, το κατέλαβε και το οδήγη-σε στο Κονέκτικατ, όπου φυλακίστηκαν όλοι οι Αφρικανοί, μαζί με το προσωπικό του σκάφους που είχε επιζήσει και απελευθερώθηκαν οι δύο Κουβανοί επιχειρηματίες.

Αργότερα κατηγορήθηκε ο πλοίαρχος του Washington στη δίκη των Αφρικανών ότι προ-τίμησε να οδηγήσει το κατειλημμένο σκάφος στο Κονέκτικατ, αντί της εγγύτερης Νέας Υόρκης, επειδή σ’ εκείνη την πολιτεία ήταν ακόμα νόμιμο το δουλεμπόριο, αντίθετα από τη Ν. Υόρκη, και γι’ αυτό θα διεκδικούσε εύρετρα για «ακυβέρνητο σκάφος» και υψηλές τιμές από την πώληση των -λόγω απαγόρευσης του δουλεμπορίου- δυσεύρετων πλέον δούλων. Δεν προσήχθη όμως ποτέ σε δίκη ο ίδιος.

Οι δίκες που ακολούθησαν μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ (Supreme Court) δεν αφορούσαν σε κάποιες παράνομες ενέργειες των Αφρικανών, γιατί αυτοί δεν είχαν υπο-πέσει σε οποιοδήποτε αδίκημα σε αμερικάνικο έδαφος, αλλά μόνο στο αν οι συγκεκριμέ-νοι Αφρικανοί ήταν, σύμφωνα με το αμερικάνικο δίκαιο, δούλοι, οπότε η ανταρσία τους ήταν «παράνομη» ή επρόκειτο για παράνομα σκλαβωμένους ελεύθερους ανθρώπους, οι οποίο δικαίως επαναστάτησαν. Από αυτή την επιχειρηματολογία των δύο πλευρών προέ-κυψε και το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη δίκη.

Ίσως αυτό το παγκόσμιο ενδιαφέρον να συνέβαλε τελικά στην απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου το έτος 1841 ότι οι Αφρικανοί δεν ήταν «νόμιμοι δούλοι» και έπρεπε να α-πελευθερωθούν. Οι 35 από αυτούς επέστρεψαν στην Αφρική, όπου έφτασαν εκεί στα μέ-σα του 1842.

Η ανακατασκευή του πλοίου

Το έτος 2000 ναυπηγήθηκε ένα ομοιότυπο του Amistad, το οποίο έχει τώρα το συμπλη-ρωματικό όνομα Freedom Schooner (σκούνα της ελευθερίας) με ιδιοκτήτη την οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα AMISTAD America Inc. Έδρα του σκάφους είναι η πόλη Νιου Χέιβεν του Κονέκτικατ, εκεί όπου είχε γίνει πριν από 17 δεκαετίες η αρχική από τις δίκες που προαναφέραμε.

Στο πλοίο, το οποίο έχει επισκεφτεί επίσης ευρωπαϊκά και αφρικάνικα λιμάνια, πραγμα-τοποιούνται διαλέξεις προς ενδιαφερόμενους επισκέπτες, για την Ιστορία της δουλείας, για το δουλεμπόριο, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ενάντια στο ρατσισμό.

Στην ταινία του Spielberg που βασίστηκε στα γεγονότα του Amistad περιέχονται και δύο χοντράδες. Ο ηγέτης των επαναστατημένων κρατάει μία βίβλο (η αληθινή θρησκεία που σώζει, όπως προαναφέρθηκε, αν και οι ταλαίπωροι δούλοι ήταν Αφρικανοί και, σίγουρα, πίστευαν στα βουντού) με σχέδια του Gustave Dore. Αυτή η έκδοση κυκλοφόρησε όμως περί τα 30 χρόνια μετά από τα γεγονότα στην Καραϊβική.

Page 19: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

19

Η δεύτερη χοντράδα έγκειται στο χιόνι που πέφτει, όταν οι Αφρικανοί αποβιβάζονται στο Κονέκτικατ, μετά τη σύλληψή τους από τους Αμερικάνους. Μόνο που αυτή η αποβίβαση έγινε μήνα Αύγουστο και δεν υπάρχει περίπτωση να χιόνιζε στις ανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ!

Το ανακατασκευασμένο Amistad σε λιμάνι των ΗΠΑ

Page 20: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

20

Ψυχο-πάθεια... ...

Στην καθολική εκκλησία υπάρχει η ανεπίσημη μεν αλλά ουδέποτε διαψευσθείσα δοξασία ότι, τα βρέφη που πεθαίνουν αβάπτιστα, δεν πηγαίνουν στον παράδεισο, αφού μόνο με νεράκι στο κεφάλι γίνεσαι χριστιανός, αλλά φυσικά ούτε στην κόλαση αφού δεν μπορεί να έχουν «αμαρτήσει» μωρά παιδιά. Γι' αυτό παραμένουν στην limbo, σε κατοικίες ψυ-χών των αβάπτιστων ανθρώπων.

Με την πάροδο των αιώνων διαπιστώθηκε όμως ότι δεν περνάει στην Αφρική ευνοϊκά αυτή η εκ-δοχή! Κατά το Κοράνι, τα βρέφη μουσουλμάνων γονέων πηγαίνουν, αν δεν επιβιώσουν, απευθείας στον παράδεισο! Έτσι, πολλοί Αφρικανοί επιλέ-γουν να προσχωρήσουν στο Μωαμεθανισμό, στον οποίο δεν προβλέπονται προκαταρκτικά δώματα. Αυτό επιτάθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, όπου υπάρχει ακόμα μεγάλη βρεφική θνησιμότητα, αλ-λά ταυτόχρονα σχεδόν ολική αμάθεια. Ο πάπας και οι σύμβουλοί του έκριναν ότι αυτό το μειονέκτημα της καθολικής διδασκαλίας πρέπει να καταργηθεί και να μην χάνουν εξ αυτού οπα-δούς στην αχανή Αφρική. Άρα θα βγάλει κάποια ανακοίνωση ή εγκύκλιο κλπ., με την οποία θα α-ποκηρύσσει την ύπαρξη της limbo και τα μωρά που πεθαίνουν, θα πηγαίνουν απευθείας παράδει-

σο, με όλα τα «πλεονεκτήματα» που έχουν επινοήσει και τάζουν οι θεόπληκτοι και οι εκ-μεταλλευτές της αμάθειας.

Συμπεράσματα και ερωτήματα:

1. Όταν κατασκευάσεις ένα μεγάλο παραμύθι, χρειάζεσαι μετά πολλά μικρά παρα-μύθια για να κλείσεις τις τρύπες που προκύπτουν από διάφορες λογικές ενστάσεις.

2. Δεν είναι εύκολο να είσαι πάπας, όπως νομίζουν μερικοί! Πρέπει να λύσεις σοβα-ρά προβλήματα στη θητεία σου, έτσι;

3. Στην ορθόδοξη θεολογία τί ισχύει άραγε πάνω σ' αυτό το ζήτημα; Πού «πάνε» οι ψυχές των αβάπτιστων βρεφών; Αφού «κάθε έκτρωση είναι φόνος», όπως δηλώ-νει η ορθόδοξη εκκλησία, σημαίνει ότι, ακόμα και για το βρέφος που γεννιέται νεκρό (και παλαιότερα ήταν πολλές χιλιάδες ετησίως), πρέπει να έχει προβλεφτεί κάτι.

Καλά για τους αβάπτιστους Ινδο-Πακιστανούς, Κινέζους, Γιαπωνέζους, Ινδονήσιους, Άραβες και λοιπές εξωευρωπαϊκές δυνάμεις -πολύ πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού- δεν ρωτάω, γιατί εμείς ξέρουμε ότι όλοι αυτοί έχουν χάσει τον παράδεισο από χέρι...

(6/10/2006)

Page 21: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

21

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα ...

Επινόησαν κάποτε στη Μέση Ανατο-λή μια μπαρούφα. Οι άνθρωποι της ερήμου οραματίζονταν μέσα στον καύσωνα, τη σκόνη, τη δίψα και την πείνα, έναν παράδεισο, όπου υπήρχαν δροσιά, καθαρός αέρας, άφθονα νερά και ωραία τροφή. Ο αναφερόμενος στην είδηση που ακολουθεί "ιερός" Αυγουστίνος ζούσε στη σημερινή Λιβύη, για όσους δεν το ξέρουν.

Οι Ευρωπαίοι δεν είχαν βέβαια τέ-τοιες εμπειρίες από το περιβάλλον τους και γι' αυτό δεν χρειάστηκαν στις μυθολογίες τους κάτι ανάλογο. Η ευρωπαϊκή γη που ζούσαν ήταν ήδη ο παράδεισος γι' αυτούς - με όλα τα προβλήματά του.

Ειδικά οι Έλληνες θεοί κατέβαιναν από τον απρόσιτο στους θνητούς Όλυμπο και ζούσαν, γλένταγαν, πολεμούσαν και ερωτεύονταν μαζί με τους ανθρώπους, εικόνα και πρότυπό τους, ανθρώπινοι θεοί, με όλες τις ανθρώπινες ιδιότητες και παραξενιές. Τέτοιους λεβέ-ντες θεούς και λεβέντισσες θεές τους αγαπάς. Αν δεν έχεις κάπου αλλού να στηριχτείς, δεν τους φοβάσαι!

Με την επιβολή επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (δια των όπλων) των αντιλήψεων της ερή-μου, υποχρεώθηκαν όμως και οι Ευρωπαίοι να υιοθετήσουν τις μεσανατολικές ιδεοληψί-ες, μέχρι που αναγκάστηκαν να τις προσαρμόζουν, να τις συμπληρώνουν, να τις στρογγυ-λεύουν, να τις βελτιώνουν, να τις υποκαθιστούν με άλλες κ.ο.κ. Τις έκαναν νέα θρησκεία τελικά, γιατί με την παλιά που ήταν και είναι εθνική των Ιουδαίων, δεν έβρισκες άκρη.

Κάποια στιγμή, είτε θα έχουν εγκαταλειφθεί τα ιερατεία από τους "πιστούς" που δεν θα πληρώνουν πια για να εισπράττουν το τίποτα, είτε θα προλάβει το ιερατείο και θα επινο-ήσει νέες ιστορίες, πιο προσιτές, οπότε αυτά τα μεσανατολικά παραμύθια θα περάσουν στη λήθη... Διαβάστε λοιπόν τα παραμύθια όσο είναι καιρός, μήπως και εγκαταλειφθούν ήδη στη δική σας γενιά

Οι θεολόγοι του Βατικανού αποφάνθηκαν ότι τα αβάπτιστα μωρά πηγαίνουν κατευθείαν στον παράδεισο όταν πεθάνουν ΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ του Βατικανού κατέληξαν στο συμπέρασμα, μετά από πολύμη-νες συζητήσεις, ότι το λεγόμενο «λίμπο», δηλαδή οι «μονές των μακάρων», δεν υπάρχει και ότι τα βρέφη που πεθαίνουν αβάπτιστα πηγαίνουν κατευθείαν στον παράδεισο.

Το κείμενο της θεολογικής επιτροπής δεν έχει ακόμη δοθεί στη δημοσιότητα από το Βατικανό, όμως είναι έτοιμο εδώ και αρκετές εβδομάδες, όπως ανέφερε ο αρ-

Page 22: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

22

χιεπίσκοπος της Ντιζόν, Ρολάν Μινεράτ. Αποσπάσματά του δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα του πρακτορείου Catholic News Service (CNS).

Το κείμενο υιοθετήθηκε από την επιτροπή κατόπιν και της σύμφωνης γνώμης του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄, ωστόσο τα συμπεράσματα της επιτροπής δεν έχουν δογ-ματικό χαρακτήρα.

Η ιδέα του «λίμπο», όπου η καθολική παράδοση τοποθετούσε τα αβάπτιστα μω-ρά, αντικατοπτρίζει «μια πολύ περιορισμένη αντίληψη της σωτηρίας» σημειώνουν οι θεολόγοι. «Το συμπέρασμά μας (...) είναι ότι υπάρχει θεολογική και λειτουργι-κή βάση να ελπίζουμε ότι, όταν πεθαίνουν, τα αβάπτιστα παιδιά σώζονται», γρά-φουν.

Οι θεολόγοι μελετούσαν το ζήτημα αυτό από τον Νοέμβριο του 2005. Η υπόθεση της ύπαρξης του «λίμπο» είχε διατυπωθεί από τον Άγιο Αυγουστίνο που πέθανε το 430.

(www.kathimerini.gr με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ)

Οι άνθρωποι του Βατικανού μελετούσαν το θέμα ήδη από το φθινόπωρο, τώρα κατέλη-ξαν και ήπιαν το πικρό ποτήρι της υποχώρησης και προσαρμογής στη φυσιοκρατική λο-γική!

(29/4/2007)

Page 23: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

23

Απάντηση σε ένα «Ορθόδοξο»

Κάποιος αναγνώστης έγραψε με το ψευδώνυμο «Ένας Ορθόδοξος» ένα σχόλιο και θα γράψω ξεχωριστά την απάντησή μου, επειδή είναι πιθανόν να «χαθεί» η απάντηση στα σχόλια. Επιπλέον καταχωρώ εδώ μερικές ακόμα σκέψεις.

Ένας_έλληνας_ορθόδοξος said...

Ότι και να λέμε περί των απόψεων και των 'πιστεύω' του πρώην αρχηγού, ή του οποιουδήποτε που δηλώνει αγνωστικιστής, ένα είναι σίγουρο: σε καιρό ευδαιμο-νισμού και πλήρους ελευθερίας ή μάλλον ασυδοσίας, που περνά η Ελλάδα τις τε-λευταίες δεκαετίες, είναι εξαιρετικά δύσκολο να δει καθαρά κάποιος το ποιόν της Ορθοδοξίας και της ζωής των πραγματικών ορθοδόξων, ώστε να βγάλει ασφαλές συμπέρασμα. Μόνο η ιστορία μπορεί να μας διαφωτίσει κάπως: μη πάμε μακρυά, ας δούμε και διαβάσουμε το βίο και το τέλος των ορθοδόξων νεομαρτύρων στη διάρκεια της τουρκοκρατίας (π.χ. πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός). Σ' αυτούς στηρίχθη-κε το νεότερο ελληνικό κράτος, μας το λένε οι έλληνες αγωνιστές που το δη-μιούργησαν, τότε στη δεκαετία του 1820. Ας μη γελιόμαστε, η Ορθοδοξία βρίσκει τόσο περισσότερο την αξία της όσο περισσότερο διώκεται. Ας το έχουμε υπόψη μας πριν αρχίσουμε να την κατασυκοφαντούμε.

Και η απάντηση: ... Ένας λόγος που ζούμε «ευδαιμονικά» και δεν έχουμε πολέμους σχετίζεται, αφενός με τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που μας δίνουν τη δυνατότητα καλύτερης ζωής και αφετέρου με τις πολιτικές επιλογές, οι οποίες μέχρι τώρα έχουν οδηγήσει τη χώρα μας σε μια ειρηνική περίοδο μεγαλύτερη των 50 ετών. Κι αν ακόμα συνέβαιναν κάποια δια-φορετικά πράγματα ως προς την υγεία ή την ασφάλειά μας, η όποια Ορθοδοξία δεν θα είχε να προσφέρει τίποτα για την επίλυσή τους, όπως δεν προσέφερε όλους τους προη-γούμενους αιώνες. Καμιά ασθένεια δεν γιατρεύτηκε με θρησκευτικά ξόρκια και κανένας διακρατικός ή εμ-φύλιος πόλεμος δεν απετράπη με αναφορές στην πίστη και στη θρησκεία. Να υπενθυμίσω ότι Γάλλοι και Γερμανοί πολέμαγαν μέχρι και το β' παγκόσμιο πόλεμο με το σύνθημα, αμφότεροι: «Ο θεός μαζί μας». Στο β' βαλκανικό πόλεμο από τη μια μεριά ήταν οι ορθό-δοξοι Έλληνες και Σέρβοι και από την άλλη οι επίσης ορθόδοξοι Βούλγαροι, πίσω δε από κάθε στρατό βρίσκονταν οι αντίστοιχης εθνικότητας παπάδες, με λάβαρα, σταυρούς και εξαπτέρυγα. Η ιστορία των τελευταίων 17 αιώνων δείχνει εξ άλλου ότι οι εκκλησιαστικοί μηχανισμοί που διακηρύσσουν την «αγάπη», συμμετείχαν στη διοργάνωση πολέμων με δικούς τους στόχους. Ως προς το «ποιόν της Ορθοδοξίας» και τη ζωή των πραγματικών ορθοδόξων, πέρα από τον προβληματισμό για την ειδοποιό διαφορά του «ορθοδόξου» από τον «καθολικό» (το filioque τους διαφοροποιεί, δηλαδή; πώς φαίνεται αυτή η διαφορά στην καθημερινή ζωή, πέρα από προσωπικές ιδεοληψίες περί διαφορετικότητας), ο κόσμος το μόνο που αντιλαμ-βάνεται είναι οι προσπάθειες του εκκλησιασιτκού μηχανισμού να αυξήσει την περιουσία

Page 24: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

24

και τις ευκαιρίες πολιτικής παρέμβασης. Αν το ποιόν της Ορθοδοξίας εκδηλώνεται κάπως αλλιώς, ας το εξηγήσει κάποιος, εγώ προσωπικά δεν το βλέπω... Διαπιστώνω για παράδειγμα, ότι τα 2/3 των συζητήσεων στις συνόδους των μητροπολι-τών, πέρα από προσωπικές αντιδικίες, αφορούν ευθέως θέματα πλουτισμού και εξουσίας του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Τα υπόλοιπα είναι επίσης ίδιου περιεχομένου, αλλά κα-λυμμένα με το μανδύα κάποιων, προσχηματικών κατά την κρίση μου, θεολογικών ή φι-λοσοφικών ανησυχιών. Έχω πλήθος παραδειγμάτων, με τα οποία θα γέμιζα πολλές σελί-δες. Για να κλείσω αυτή την απάντησή μου, θέλω κάποτε να αναφερθώ σε ορισμένους «νεο-μάρτυρες», λίγους έτσι κι αλλιώς, που διαφημίζονται και προβάλλονται με κάθε σημαντι-κή και ασήμαντη αφορμή. Εδώ πρόκειται για τον Κοσμά τον Αιτωλό (1714-1779), ο ο-ποίος είχε κάποια δραστηριότητα ιεραποστολική και εθνοπατριωτική, όπως τον περιγρά-φουν οι βιογράφοι του και, κάποτε, συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Οθωμανούς. Την ίδια εποχή, όμως, που δραστηριοποιείτο ο Κοσμάς, οι υποψήφιοι πατριάρ-χες εξαγόραζαν με δωρεές στο σουλτάνο και τους συμβούλους του τον πατριαρχικό θρό-νο και τα πατριαρχεία εξέδιδαν και πωλούσαν συγχωροχάρτια - ορθόδοξα συγχωροχάρ-τια, τα οποία δεν διέφεραν σε τίποτα από τα αντίστοιχα καθολικά. Ποια θέση είχε πάρει επ' αυτών ο συγκεκριμένος Κοσμάς; Μήπως συμμετείχε κι αυτός στην εμπορεία θέσεων και συγχωρήσεων ή στην είσπραξη και απόδοση φόρων και πάνω σε κάποια οικονομική αντιδικία έχασε το κεφάλι του; Δεν θα ήταν και ο πρώτος που την έπαθε με αυτό τον τρό-πο, αφού οι Τούρκοι ενδιαφέρονταν για τους ετερόφωνους και ετερόθρησκους κατοίκους της αυτοκρατορίας, μόνο όταν προέκυπταν επαναστατικές δραστηριότητες ή ελλείμματα στο ταμείο συναλλαγών.

Συγχωροχάρτι με κενό για εισαγωγή του ονόματος. Αγόραζε ο δωρητής

10-20 συγχωροχάρτια και συμπλήρωνε τα ονόματα των αποδεκτών.

Η περίεργη σχέση του Κοσμά με την οθωμανική εξουσία ενισχύεται κι από το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος έλεγε και έγραφε (έχουν διασωθεί αυτά και κανείς δεν τα αμφισβη-

Page 25: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

25

τεί): «Και διατί δεν ήφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα, που ήταν τόσα ρηγάτα (=δυτικά κρά-τη) εδώ κοντά νά τους το δώση (=το Βυζάντιο), μόνον ήφερε τον Τούρκον, μέσαθεν από την Κόκκινην Μηλιάν καί του το εχάρισε; Ηξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα μας βλά-πτουν εις την πίστιν, ενώ ο Τούρκος δέν μας βλάπτει. Χρήματα δώσ' του και καβαλλί-κευσέ τον από το κεφάλι. Καί διά να μη κολασθούμεν, το έδωσε του Τούρκου, και τον έχει o Θεός τον Τούρκον ωσάν σκύλον να μας φυλάη...» Άρα ο «Τούρκος» δεν ήταν κα-τακτητής αλλά υποτακτικός, φύλακας του «Ρωμιού» και μάλιστα με θεϊκή μεθόδευση! Μήπως, πριν τον προβάλλουμε ως εθνικό ήρωα, θα έπρεπε να ερευνηθεί, πώς αυτός ο φι-λότουρκος θεολόγος που έμπλεκε στα σχέδια του εκκλησιαστικού μηχανισμού και το θεό του, είχε άλλου είδους συναλλαγές και διαφορές με τους Τούρκους και γι' αυτό τον εκτέ-λεσαν; Πάσα απάντηση δεκτή!

(21/11/2006)

Page 26: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

26

Διαχρονικές καταπατήσεις ιερών ... Σε βίντεο του Youtube.com παρουσιάζεται άλλη μια μεγαλειώδης δήλωση του κ. Χρι-στόδουλου, με την οποία ουσιαστικά δικαιολογεί και καθαγιάζει όλες τις καταπατήσεις και μετατροπές εθνικών ναών σε χριστιανικούς και, κατ' επέκταση, και των χριστιανικών ναών σε μωαμεθανικά τζαμιά. Αυτός αναφέρεται βέβαια μόνο στην πρώτη κατηγορία κα-ταστροφών.. Ό,τι έκαναν, όμως, οι πνευματικοί πατέρες του Χριστόδουλου στην ύστατη Αρχαιότητα και τον πρώιμο Μεσαίωνα, το ίδιο επανέλαβαν μετά τον 11ο αιώνα στη Μι-κρά Ασία και στα Βαλκάνια οι Οθωμανοί.

Περί το έτος 600 μ.Χ. έλεγε ο επίσκοπος Ρώ-μης Γρηγόριος Α', ο Μέγας και άγιος της ορ-θόδοξης και της καθολικής Εκκλησίας: «Πρέ-πει να προσέξουμε πρώτα από όλα να μην ε-ξοργίσουμε τους ειδωλολάτρες και να μην κα-ταστρέφουμε τους ναούς τους. Πρέπει να κα-ταστρέφουμε μόνο τα είδωλα και έπειτα να ρα-ντίζουμε το μέρος με αγιασμό και να τοποθε-τούμε μέσα του άγια λείψανα. Αν οι ναοί αυτοί είναι καλοκτισμένοι, μάς συμφέρει να τους με-τατρέπουμε απλώς από χώρο λατρείας των δαιμόνων σε χώρο λατρείας του αληθινού Θε-ού». Τόσο εύκολα ήταν, με λίγο νεράκι και με υπολείμματα πτωμάτων φεύγει ο θεός των ει-δωλολατρών και έρχεται ο «αληθινός». Περίπου μια χιλιετία αργότερα γράφει ο Οθω-μανός ιστορικός Σαν αλ-Ντιν σε μια περιγραφή

της κατάκτησης της Κων/πολης που συνέταξε κατά το 16ο αιώνα: «...Οι (χριστιανικοί) ναοί της Πόλης καθαρίστηκαν από τα ποταπά είδωλα και τις βρώμικες ειδωλολατρικές ακαθαρσίες, σβήστηκαν οι εικόνες τους και στήθηκαν μωαμεθανικοί βωμοί και άμβωνες ... οι ναοί των απίστων μετατράπηκαν σε τζαμιά των πιστών και οι ακτίνες του φωτός του Ισλάμ έδιωξαν τις στρατιές του σκότους, όπου μέχρι τότε ζούσαν οι αισχροί άπιστοι ...» (P. Sherrad: Constantinople, Iconography of a Sacred City, Λονδίνο 1965). Έτσι, οι «ε-ξαγνισμοί» που είχαν μεθοδεύσει οι Χριστιανοί εναντίον των εθνικών ιερών, επαναλαμ-βάνονταν από τον 11ο αιώνα στη Μικρά Ασία και από το 15ο αιώνα και στα Βαλκάνια, σε βάρος τους εκ μέρους των Mωαμεθανών. Ο ανταγωνισμός πολιτισμών ως σύγκρουση με-ταξύ «αληθινών» θρησκειών... Τώρα έρχεται ο κ. Χριστόδουλος με την ανεξέλεγκτη και αδιάκοπη φλυαρία του να μας υπενθυμίσει την παράδοση ότι, όποιος επικρατεί καταστρέφει τους ναούς των άλλων και φτιάχνει στα ερείπιά τους δικούς του ναούς. Γιατί να μην το κάνουν λοιπόν επί τόσους αιώνες μέχρι σήμερα και οι Τούρκοι;

(25/11/2006)

Page 27: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

27

«Πλατεία Λένιν», μια ιστορική εικασία που (ευτυχώς) δεν μας συνέβη ...

Μετά από την αναφορά που έκαναν διάφοροι bloggers και τη συζήτηση που διεξήχθη στα ιστολόγιά τους, διάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο «Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγμα-τος» του Δημήτρη Φύσσα. Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον, γιατί ανέπτυσσε ένα σενάριο, το οποίο είχα αρκετές φορές συζητήσει με φίλους και είχα σκεφτεί και μόνος.

Θυμάμαι πριν από αρκετά χρόνια μια συζήτηση πολιτικής ομάδας, στην οποία πήραν μέρος και οι παλιοί αντάρτες Δημητρίου (Νικη-φόρος) και Βλαντάς (τον οποίο πρόσφατα ο Λεωνίδας Κύρκος χα-ρακτήρισε ηλίθιο). Κάποια στιγμή, αφού αναπτύχθηκαν στην αί-θουσα οι απόψεις για τα Δεκεμβριανά (1944) ανθρώπων που είχαν συμμετάσχει σ' αυτά ή τα είχαν ζήσει παθητικά ή τα είχαν πληρο-φορηθεί από διηγήσεις και βιβλία (όπως εγώ), τέθηκε στους παλιούς αντάρτες το ερώτημα, πώς θα ήταν η Ελλάδα σήμερα (περίπου 1985), αν είχε επικρατήσει τότε το κομμουνιστικό σύστημα.

Ο Δημητρίου, γνωστός «παρτσαλιδικός» (αναθεωρητής) είπε ότι θα ήμασταν κάτι μεταξύ Βουλγαρίας και Αλβανίας. Ο Βλαντάς, τυπικό κομματόσκυλο, εξερ-ράγη και λέει στον Δημητρίου: «Με αυτά που λες Νικηφόρε, σωστά λένε ότι ήσουν ανέκα-θεν πράκτορας των Εγγλέζων». Έπεσε γέλιο βέβαια στην αίθουσα, αλλά η κουβέντα του Βλαντά σε συνθήκες κομμουνιστικού καθεστώτος θα σήμαινε για τον «κατηγορούμε-νο» θανατική ποινή.

Περίπου αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα περιγράφει στο βιβλίο του ο Δημήτρης Φύσσας. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η οδός Πατησίων έχει μετονομαστεί σε οδό Νίκου Ζαχαριάδη, η πλατεία Ομονοίας σε πλατεία ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και η Συντάγματος σε πλατεία Λένιν, όπως αναφέρεται και στον τίτλο του βιβλίου. Το καθεστώς πέρασε από την ζαχαριαδική (στα-λινική) στην παρτσαλιδική (χρουστσωφική) φάση του και βρίσκεται πλέον στη μπρεσ-νιεφική εκδοχή του με αρχηγό τον Χαρισιάδη (προφανώς ο Χαρίλαος Φλωράκης). Πά-ντως, επί χούντας Πατακο-Παπαδόπουλου η λεωφόρος Κηφισίας ή ένα τμήμα της είχε μετονομαστεί σε λεωφόρο Μεταξά, μετά άλλαξε όνομα - κρυφά ή φανερά δεν έμαθα πο-τέ. Ίδιες οι πρακτικές σε κάθε ολοκληρωτισμό!

Στο βιβλίο του χρησιμοποιεί ο Δ. Φύσσας γνωστά γεγονότα εξεγέρσεων από άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και από την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων εκεί και παραλλάσσει αμιγώς ελληνικά γεγονότα, όπως η εξέγερση του Πολυτεχνείου, ως αντι-κομμουνιστικό κίνημα. Λογοτεχνικά είναι ολίγον μέτριο το βιβλίο, κάνει κοιλιά σε ορι-σμένα σημεία, ιδίως κατά τη σημαντικότερη ημέρα της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο, όταν ο Γ.Γ. του ΚΚΕ Χαρισιάδης οργανώνει με τους σοβιετικούς την κατάπνιξη της εξέγερ-σης, ο αμφισβητίας του καθεστώτος, Μελέτης Γερακιώτης (δεν κατάλαβα ποιο υπαρκτό πρόσωπο μπορεί να υπονοεί), κάνει μια εκδρομή στην Πάρνηθα με μια φοιτήτρια από τα άτομα που συμμετείχαν στην εξέγερση.

Τελικά, σ' αυτόν φόρτωσε το καθεστώς την «προδοσία» και την ενοχή για την εξέγερση και τον εκτέλεσε, μαζί με όλη την οικογένειά του (καλού κακού, αυτό). Ίσως έπρεπε να

Page 28: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

28

βρει ο συγγραφέας κάτι πιο αβανταδόρικο αντί της εκδρομής - εκτός αν έχει υπόψη του κάποια συγκεκριμένα περιστατικά, τα οποία ήταν ακριβώς τόσο πεζά και χωρίς δραματι-κό περιεχόμενο. Πάντως, με εξαίρεση την εκδρομή, κάπως έτσι θα εξελίσσονταν τα πράγματα με ένα ελληνικό κομμουνιστικό καθεστώς και περίπου όμοια τα είχα φανταστεί ο ίδιος και στις συζητήσεις που έκανα με φίλους.

(19/12/2006)

Page 29: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

29

Διαχρονική απανθρωπιά του ολοκληρωτισμού Σε προηγούμενο σχολιασμό είχα αναφερθεί στον Βλαντά, «αρχιστράτηγο» του στρατού των ανταρτών κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Επειδή έτυχε να βρεθώ σε 1-2 δημόσιες συζη-τήσεις, στις οποίες πήρε μέρος, η εντύπωσή μου ήταν ότι επρόκειτο για στυγνό διεκπε-ραιωτή που δεν υπολόγιζε τίποτα, πέρα από την κομματική γραμμή. Πρόσφατα τον χαρα-κτήρισε ο ο Λεωνίδας Κύρκος απλά «ηλίθιο». Κάτι παραπάνω θα ξέρει αυτός! Τώρα κυκλοφόρησε στο ΒΗΜΑ ένα αρχείο του Βλαντά από την εποχή του εμφυλίου ή λίγο μετά, από το οποίο προκύπτουν οι μόνιμες πρακτικές των απανταχού ολοκληρωτι-σμών. Από τις περιγραφές σ' αυτό συμπεραίνεται ότι το ακροδεξιό καθεστώς εκείνης της εποχής στη χώρα μας, με το βασιλιά και όλες τις δυνάμεις καταπίεσης στην κορυφή του, είχε έναν εύκολο αντίπαλο, του οποίου οι επικεφαλής βασάνιζαν τους μαχητές τους, με κύριο στόχο να εντοπίσουν «πράχτορες» και με την πάγια υποψία ότι το πιθανότερο ήταν να λιποτακτήσουν. Στο τέλος, μάλιστα, τους εκτελούσαν, χωρίς καμία ενοχή, απλά επειδή θα τους ζημίωνε πολιτικά, αν τους άφηναν να εμφανιστούν και να κυκλοφορήσουν σακατεμένοι από τα βασανιστήρια, όπως ήταν! Η απόλυτη φρίκη της κομματικής υποταγής και της ιδεολογι-κής διαστροφής! Ολα τα στελέχη εμπλέκονται λίγο-πολύ στο κυνήγι του «πράχτορα»: «...Πήραμε τηλ/μα του κλιμακίου με την υπογραφή του σ. Γιώτη [σημ.: Χαρίλαος Φλω-ράκης) που έλεγε ότι ανεκαλύφθη δίχτυ κατασκόπων που οργάνωναν λιποταξίες στο τάγ-μα Νικηφόρου. Πως το δίχτυ δεν περιορίζεται μέσα στο τάγμα, αλλά έχει πράχτορες και στα τμήματα της Ρούμελης. Επακολούθησαν κι άλλα τμήματα με ονόματα συλληφθέντων και περιληπτικές ομολογίες τους...» Αρχίζουν οι ανακρίσεις: «...Η υπόθεση είχε μπερδευτεί α) από την κακή χρησιμοποίηση του «ειδικού επαγρυπνη-τή» (που είχε καθιερωθεί τότε), είχαν δημιουργηθεί μια σειρά παρεξηγήσεις (π.χ. είχε δο-θεί στους επαγρυπνητές να πηγαίνουν και να κάνουν ότι θέλουν [σημ.: για να τους πεί-σουν] να δραπετεύσουν στον εχθρό ώστε να δοκιμάσουν τους καινούργιους) β) με τον τρόπο που έγιναν οι ανακρίσεις το πράγμα αυτό μπερδεύτηκε από τις αλληλοκατηγορίες κατά τέτοιο βαθμό που δεν μπορούσες να βρεις άκρη...» Βασανιστήρια και δολοφονίες: «...Όπως τους είχε καταντήσει απ' τα βασανιστήρια ο Αλέκος Μωρηάς [σημ.: ο ειδικός επαγρυπνητής] δεν έμενε τίποτε άλλο παρά να τους εκτελέσουμε. Αν τους αφήναμε να ζήσουν, αυτό θα 'ταν πολιτική ζημιά. Πρώτο, γιατί και οι ίδιοι πια θα ήταν εχθροί μας, δεύτερο, γιατί τι θα 'λεγε ο κόσμος που θα τους έβλεπε σε τέτοια χάλια και τρίτο, γιατί ο εχθρός θα εκμεταλλευόταν το ζήτημα [...] Έστω κι αν δεν είχε αποδειχτεί η ενοχή των ανθρώπων, εμείς έπρεπε να εκτελέσουμε μερικούς, για να δείξουμε ότι υπήρχε δίχτυ κα-τασκοπείας και ότι σωστά ενεργήσαμε όπως ενεργήσαμε».

Page 30: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

30

Χωρίς δίκη: «...Καταλήξαμε να τουφεκίσουμε έξι ή επτά, όσους είχαν τα περισσότερα επιβαρυντικά - όχι βέβαια με διαταγή δική μου. Στρατοδικείο δεν κάναμε γιατί αποδείξεις χειροπιαστές δεν υπήρχαν... Σχετικά με το αν τους αφήναμε στο χάλι που βρίσκονταν με τα βασανι-στήρια, ότι θα μας ζημίωναν πολιτικά, δεν αρνούμαι ότι το είπα».

(2/5/2007)

Page 31: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

31

Πάμε για μεγάλα αλλά μας προδίδουν οι υποδομές ... Δεν θυμάμαι να διάβασα την είδηση σε ελληνικές εφημερίδες, ίσως να την προσπέρασα, επειδή έλειπε η φωτογραφία. Δείχνει μια ειδυλιακή σκηνή, ίσως σε κάποια παραλία ή σε κατασκήνωση προσκόπων - αν δεν βλέπαμε τον Υπ. Πολιτισμού (Βουλγαράκης) με κου-στουμιά και γραβάτα και την κυρία δεξιά με ταγέρ και κοσμήματα. Η εφημερίδα The Washington Post συνόδευσε τη συγκεκριμένη φωτογραφία με το εξής σχόλιο (και με χαι-ρεκακία, βεβαίως βεβαίως): Greek Culture Minister Giorgos Voulgarakis, left, and the ministry's director of antiquities, Vivi Vassilopoulou, are seen during a press conference on the planned return of two Greek antiquities from the J. Paul Getty museum in Los Angeles, in Athens, Monday, Dec. 11, 2006. The press conference was delayed by a power cut, during which electric lanterns were used. (AP Photo/Kostas Tsironis) Εγώ διαβάζω: «Πού πάτε να "μας πάρετε" τον (κλεμμένο) θησαυρό, όταν δεν μπορείτε ούτε το ηλεκτρικό ρεύμα να εξασφαλίσετε;» Όχι ότι έχει το παραμικρό δίκιο, αλλά κι ε-μείς (η δημόσια διοίκηση, γενικά) σκορπάμε απλόχερα αποδεικτικά στοιχεία για να μας χλευάσουν... Έναν ηλεκτρολόγο, γρήγορα, βρε παιδιά!

(3/1/2007)

Page 32: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

32

Με όλα τα ρολόγια στο χέρι ...

Το έτος 1777 βρέθηκε ο Mozart σε ηλικία 21 ετών στο Mannheim, μία πόλη περί τα 80 km νότια της Φραγκφούρτης, την οποία ο φιλόμουσος ηγεμόνας και μετέπειτα βασιλιάς της Βαυαρίας, Karl Theodor (1724-1799), είχε μετατρέψει σε ένα σημαντικό για την επο-χή και για τη μετέπειτα εξέλιξη μουσικό κέντρο.

Ο Mozart είχε ζητήσει τότε τις παρεμβάσεις του κόμητα Savioli και του διευθυντή της ορ-χήστρας Christian Cannabich για να πειστεί ο ηγεμόνας, ο οποίος ποτέ δεν τσιγκουνευόταν για έξοδα σχετικά με την ορχήστρα και τη μουσική παρουσία της πόλης του, να τον το-ποθετήσει σε μία μόνιμη θέση μουσικού. Όμως, τόσο ο Cannabich όσο και ο Savioli ελάχιστα ενδιαφέρθηκαν για τo μόνιμο διορι-σμό του Mozart επειδή και οι δύο, κυρίως όμως ο πρώτος, φοβόντουσαν την αντιπαλό-τητα με τον ήδη διάσημο συνθέτη. Το μόνο θετικό που προέκυψε ήταν η δυνατότητα να ξεχειμωνιάσει o Mozart στο Mannheim, διδά-σκοντας μουσική στα παιδιά του ηγεμόνα. Όλη αυτή η κατάσταση επιδείνωνε τα οικονο-

μικά του Mozart, ο οποίος εισέπραττε συχνά, ύστερα από μουσικές εκδηλώσεις μόνο δώ-ρα αντί για χρήματα. Γράφει στον πατέρα του για μία εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1777: «... συνέβη τελικά αυτό που φοβόμουν, καθόλου λεφτά παρά μόνο ένα ωραίο χρυσό ρολόι. Αυτή τη στιγμή θα προτιμούσα βέβαια 10 καολίνια παρά αυτό το ρολόι, το οποίο με τις αλυσσίδες του εκτιμάται στα 20 καολίνια. Στα ταξίδια χρειάζονται όμως λεφτά, αλλά εγώ έχω ήδη 5 ρολόγια. Σκέπτομαι να βάλω σε κάθε πα-ντελόνι μου μία τσεπούλα για ρολόγια και όταν πηγαίνω σε κάποιο υψηλό κύριο, να φο-ράω ταυτόχρονα 2-3 ρολόγια, όπως το κάνουν μερικοί για λόγους μόδας, ώστε να μη σκεφτεί κάποιος την επόμενη φορά να μου ξαναχαρίσει ρολόι ...» Θυμήθηκα αυτή την ιστορία διαβάζοντας ένα κείμενο σε Blog φίλου ότι του έχουν χαρί-σει ήδη 7-8-9 στυλό Parker... Θα του συνιστούσα, λοιπόν, να βάλει κι αυτός, σε εποχή δώρων, όλα τα στυλό στις μπροστινές τσέπες του, ώστε να αποτραπεί κάθε γενναιόδωρος να του χαρίσει άλλο ένα στυλό...

Page 33: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

33

Αλέα Αθηνά στην Τεγέα Αρκαδίας ...

Στην Τεγέα βρίσκεται ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Αρκα-δίας. Περιλαμβάνει μνημεία από διάφορες περιόδους με σημαντικότερα, το αρχαίο μαρ-μάρινο θέατρο των ελληνιστικών χρόνων (175 μ.Χ., Αντίοχος Γ' ο Επιφανής), την αρχαία Αγορά των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων κ.ά. Οι αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι στη θέση του θεάτρου προϋπήρχε και άλλο παλαιότερο θέατρο του 4ου π.Χ. αιώνα.

Συγκεκριμένα, το ημικυκλικό κοίλο, το ανάλημμα, οι σκάλες και μέρη των τοίχων της σκηνής ανήκουν στο νεότερο θέατρο του Αντιόχου, ενώ ο κατώτερος λίθος που προεξέχει από τους λίθους των εδωλίων που ανασκάφηκαν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ανήκει στο προγενέστερο θέατρο. Μάλιστα φέρει και επιγραφή με το όνομα του δωρητή της πρώτης σειράς των επιβλητικότερων εδωλίων: «Κύμβαλος ανέθηκεν. Διονύσω αγω-νοθετήσας».

Ο χριστιανικός ναός στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου

και η περίμετρος των τειχών του θεάτρο

Η Τεγέα αποτελείτο από Δήμους και συνοικισμούς που τους συνέδεε η λατρεία της θεάς Αλέας, η οποία αργότερα συγχωνεύτηκε με την εισαχθείσα λατρεία της θεάς Αθηνάς και έτσι πλέον στην Τεγέα λατρευόταν η Αλέα Αθηνά. Το 370 π.Χ. χτίζεται εκεί ο περίφημος ναός της Αλέας Αθηνάς από τον αρχιτέκτονα και γλύπτη Σκόπα που μαζί με το ναό του Δία στην Ολυμπία και το ναό του Απόλλωνα στη Φυγαλεία ήταν οι μεγαλύτεροι και λα-μπρότεροι της Πελοποννήσου. Ο ναός αυτός κτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαϊκού ναού, ο οποίος υπήρχε εκεί ήδη από τα μηκυναϊκά χρόνια. Ο ναός ήταν δωρικού ρυθμού και όλος από μάρμαρο, ακόμα και η στέγη του. Εσωτερικά υπήρχε το άγαλμα της Θεάς από ελεφαντόδοντο και εκατέρωθεν τα αγάλματα του Ασκληπιού και της κόρης του Υγείας.

Το 31 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος θέλησε να τιμωρήσει τους Τεγεάτες για την βοήθεια που προσέφεραν στον παλαιό σύμμαχο και μετέπειτα αντίπαλό του, Αντώνιο, και αφαί-ρεσε από το ναό της Αλέας το άγαλμα της θεάς Αθηνάς από ελεφαντόδοντο μαζί με τα δόντια του Καλυδώνιου κάπρου και, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, τα μετέφερε στην αγορά της Ρώμη που είχε κατασκευάσει ο ίδιος ο Οκταβιανός.

Page 34: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

34

Στο κοίλο του θεάτρου βρίσκεται σήμερα ένας χριστιανικός ναός, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1888 από τον «Τεγεατικό Σύνδεσμο» για να αντικαταστήσει την προγενέστερη ερει-πωμένη βυζαντινή βασιλική (11ου-12ου αιώνα) που αποτελούσε τη μητρόπολη του μεσαι-ωνικού Νικλίου.

Ερείπια του ναού της Αλέας Αθηνάς

Για τις καταστροφές και καταλήψεις αρχαίων ιερών, θεάτρων και σταδίων δεν ευθύνο-νται μόνο οι μεσαιωνικοί ηγέτες του εκκλησιαστικού μηχανισμού, αλλά και οι εξ ίσου κατακριτέοι σύγχρονοι διάδοχοί τους, οι οποίοι συνέχισαν επί ελληνικού κράτους, ίσως και να συνεχίζουν σήμερα ακόμα, το καταστροφικό τους έργο.

:::: Σχεδιαστική αναπαράσταση του εσωτερικού του αρχαίου ναού.

Page 35: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

35

21η Απριλίου και περιθωριακά γεγονότα ...

Παραθέτω το κείμενο μιας επιστολής μου που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα της Αθήνας πριν από δέκα (10) χρόνια, στις 10.8.1997, και στη συνέχεια θα δώσω διάφορες συμπλη-ρωματικές πληροφορίες:

Προς την εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

Σύνταξη

Στο τεύχος της 13ης Ιουλίου 1997 της «Κ.Ε.», σελ. 14, δημοσιεύετε την είδηση ότι ο υ-πουργός εξωτερικών, κ. Θ. Πάγκαλος, παρασημοφόρησε διάφορους διπλωματικούς υ-παλλήλους και ανάμεσά τους τον Κ. Ιβράκη.

Αν δεν πρόκειται για συνωνυμία, θέλω να παρατηρήσω ότι ο Ιβράκης υπηρετούσε τα πρώτα χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας στο Γενικό Προξενείο της Φραγκφούρτης (Γερμανία), μαζί με το διαβόητο Κοραντή, ο οποίος μαθαίνω ότι εργάζεται τώρα ως ιδιω-τικός φροντιστής για υποψήφιους διπλωματικούς υπαλλήλους.

Ο συγκεκριμένος Ιβράκης είχε αφήσει ιστορία στην περιοχή της Φραγκφούρτης με το φι-λοχουντικό ζήλο, τη χυδαιολογία του και τον ξυλοδαρμό που υπέστη από εργάτες και φοιτητές, Έλληνες και Γερμανούς, όταν προσπάθησε να διοργανώσει εκδήλωση υπέρ της δικτατορίας. Λίγες ημέρες ή εβδομάδες μετά από αυτό το επεισόδιο, το προαναφερόμενο δίδυμο Κοραντής-Ιβράκης ακύρωσε τα διαβατήρια όσων εργατών και φοιτητών είχαν εμφανή δραστηριότητα εναντίον της χούντας - ανάμεσά τους και το δικό μου, ως προέ-δρου στο Φοιτητικό Σύλλογο του Πολυτεχνείου Darmstadt.

Είχα ακούσει τον Ιβράκη με τα αυτιά μου, όταν πήγα μαζί με άλλους συναδέλφους στο Προξενείο να ρωτήσουμε, για ποιο λόγο μας είχαν ακυρώσει το διαβατήριο (για πλάκα πηγαίναμε, ξέραμε πολύ καλά το λόγο), να ουρλιάζει σε συνάδελφο που προηγείτο εμού στη σειρά: «Είστε αλήτες, δεν θα πάτε ποτέ στην Ελλάδα, θα πεθάνετε εδώ!» Και σε κά-ποιον άλλον που τον είχαν ταυτόχρονα επιστρατεύσει, φώναζε: «Να πας στο στρατό ρε, να σε …» Δεν ήταν υπηρεσιακά τυπικός, είχε πάθος ο άνθρωπος! Αν θυμάμαι καλά δε, ο ίδιος ο Ιβράκης δεν υπηρέτησε ποτέ στο στρατό.

Page 36: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

36

Άλλοι φίλοι και συνάδελφοι της εποχής, ιδίως εκείνοι που κατοικούσαν στη Φραγκφούρ-τη, θα μπορέσουν να καταθέσουν, όποτε χρειαστεί, πλήθος περιστατικών, στα οποία πρωταγωνιστούσε ο συγκεκριμένος Ιβράκης. Σκέφτομαι ότι είναι καιρός να γράψουμε συλλογικά ένα βιβλίο, ο Συμεών Μαύρος, ο Χάρης Παπαδάκης, ο Όμηρος Αναγνωστί-δης, ο Γιάννης Κίτσιος, ο Ανδρέας Χριστινίδης, ο Δημήτρης Μπανάβας, ο Ανδρέας Αρ-νάκης, ο Τάκης Κωνσταντινόπουλος, ο Κώστας Βλαχογιάννης, ο Μάκης Οικονομίδης, ο Κώστας Σπαχίδης, ο Μανώλης Γαρίδης, ο Θέμος Καραμέρος, ο Θανάσης Ταχτατζής, ο Δημήτρης Πολάτ και διάφοροι άλλοι, στο οποίο θα συμπεριλάβουμε όλες τις σχετικές εμπειρίες εκείνης της εποχής.

Αργότερα, μετά τη δικτατορία, δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες ότι ο Ιβράκης είχε τοποθε-τηθεί στη Γενεύη ως εκπρόσωπος της χώρας μας στη συνδιάσκεψη για τα Ανθρώπινα Δι-καιώματα. Σίγουρα, ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση! Τώρα ξαναβγαίνει στη δημοσιότητα το συγκεκριμένο άτομο με αφορμή το διορισμό του στη θέση του Α-ναπλ. Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου και την παρασημοφόρησή του από τον κ. Πά-γκαλο - ποιος ξέρει ποιες «υπηρεσίες» φρόντισε να προσφέρει σε βάρος μας ο Ιβράκης όλα αυτά τα χρόνια.

Θα μου απαντήσετε, περασμένα-ξεχασμένα, τί θέλεις και τα σκαλίζεις; Σωστό, αλλά βλέ-πω ότι η γραφειοκρατία δεν ξεχνά τα λαμπρά στελέχη της και φροντίζει να παγιδεύει τους υπουργούς με αποφάσεις για απονομή παρασήμων, προαγωγές κτλ. Και καλά οι γραφειο-κράτες, ο κ. Πάγκαλος δεν μπορούσε να ρίξει μία ματιά στο «Φάκελο Ιβράκη» και να τον ρωτήσει παρεμπιπτόντως, λίγο πριν του καρφιτσώσει στο πέτο το παράσημο και τον α-σπαστεί σταυρωτά: «Τί έκανες τα χρόνια της χούντας στη Φραγκφούρτη Ιβράκη;»

Εύχομαι στο συγκεκριμένο Ιβράκη και σ’ όλους τους ομοίους του που ταλαιπώρησαν χι-λιάδες Έλληνες φοιτητές και εργάτες και κατεξευτέλισαν τη χώρα μας παγκοσμίως, να υποστούν όλα αυτά που εξεστόμιζαν εναντίον μας.

Σ.Φρ.

Ο ξυλοδαρμός του Ιβράκη που αναφέρω στην επιστολή, έγινε κατά τη συμμετοχή του σε μια επετειακή γιορτή για τα 2 ή 3 χρόνια της δικτατορίας, όπου του επιτέθηκαν διά-φοροι παρευρισκόμενοι φοιτητές και εργάτες και πάνω στην αναμπουμπούλα, του απέσπασαν ένα ακριβό παλτό που φορούσε. Εκείνος που του έμεινε τελικά το παλτό στα χέρια, έτρεχε επί ώρα στους δρόμους του Dörningheim (αν θυμάμαι καλά) και το ανέμιζε ως λάφυρο. Κατά μία άλλη μαρτυρία, το παλτό δεν ανήκε στον ίδιο τον Ιβράκη αλλά σε ένα διοικητικό υπάλληλο του Προξενείου. Αργότερα παράγγελνε ο Ιβράκης σε κύκλους Ελλήνων ότι, αν επιστρέψουν το ακριβό παλτό, δεν θα τιμωρήσει κανέ-ναν. Τέτοια εξουσία τιμωρίας ή επιείκιας (νόμιζε ότι) είχε αυτό το άτομο! Θυμάμαι δε ότι, όταν πήγαιναν φοιτητές

στο προξενείο από την ευρύτερη περιοχή της Φραγκφούρτης (6 πανεπιστήμια και 7-8 α-ντίστοιχα των ΤΕΙ) να πληροφορηθούν (για πλάκα) γιατί τους ακύρωσε ο Ιβράκης το δια-βατήριο, ήταν Μάιος-Ιούνιος μήνας, όλοι έμπαιναν στο γραφείο φορώντας παλτό .

Page 37: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

37

Αυτή η επιστολή μου κίνησε το ενδιαφέρον διαφόρων βουλευτών της Αριστεράς (οι ΠΑΣΟΚοι τί να πουν που η υπουργάρα με το συνήθως απύλωτο στόμα έκανε τον χουντικό Ιβράκη αναπληρωτή γενικό γραμματέα και τον παρασημοφόρησε κι από πά-νω;), οπότε υπήρξε ενδιαφέρουσα συνέχεια, η οποία περιγράφεται από τον «Ιό της Ελευ-θεροτυπίας». Μαθεύτηκε, λοιπόν, ευρύτερα ότι η χούντα απέσυρε καταρχάς τον Ιβράκη από τη Φραγκφούρτη, λίγο πριν τον κηρύξουν οι γερμανικές αρχές ανεπιθύμητο πρόσω-πο, μαζί με τον Κοραντή, και τον μετέθεσε στην Ιταλία (Βενετία), όπου κι εκεί διέπρεψε ο άνθρωπος με το χουντικό του φρόνημα. Προσωπικά, μετά την ακύρωση του διαβατηρίου και την επιστράτευσή μου, αναγνωρί-στηκα από αρμόδιο δικαστήριο (στο Zirndorf της Βαυαρίας) ως πολιτικά διωκόμενος και απέκτησα στη Γερμανία πολιτικό άσυλο. Είχα δε διαβατήριο πολιτικού πρόσφυγα (το έχω κρατήσει ως αναμνηστικό), με το οποίο ταξίδεψα σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης και αλλού αλλά, φυσικά, όχι στην Ελλάδα, μέχρι που έπεσε η χούντα. Προφανώς μια ασήμα-ντη ταλαιπωρία μου μπροστά στις συλλήψεις και τους βασανισμούς που υπέστησαν άλλοι στη χώρα μας. Στην Ελλάδα ξαναήρθα το 1974, αφού κατέρρευσε η χούντα, με ταξιδιωτικό έγγραφο εφ' απλού χάρτου. Τα ελληνικά προξενεία δεν είχαν λάβει ακόμα οδηγίες και διέθεταν ως διαβατήρια ένα απλό χαρτί, πάνω στο οποίο έγραφαν τα στοιχεία του κατόχου, με σφρα-γίδα χωρίς το πουλί της χούντας. Εγώ θα το έφτιαχνα τότε πολύ καλύτερα το συγκεκριμέ-νο έγγραφο, αν χρειαζόταν! Ξαναδιαβάζοντας τώρα τον «Ιό της Ελευθεροτυπίας» θυμήθηκα και το επεισόδιο της δη-μιουργίας «Εθνικού Συνδέσμου Ελλήνων Σπουδαστών», που πήραν τη χαρακτηριστική σύντμηση «ΕΣ.ΕΣ». Το προξενείο είχε προσπαθήσει να δημιουργήσει και στις πανεπι-στημιακές πόλεις γύρω από τη Φραγκφούρτη τέτοιους συλλόγους. Ο αντίστοιχος σύλλο-γος στο Darmstadt που δεν στήθηκε καν στα πόδια του, ονομάστηκε κοροϊδευτικά από τους φοιτητές «Πράσινος βάτραχος». Μαζεύτηκαν 4-5 άτομα από τα περίπου 180 που φοιτούσαν σ' αυτό το Πολυτεχνείο, μαζί με κάποιους παράγοντες του προξενείου και μερικούς παρακρατικούς, για να οργανώ-σουν τον χουντικό αντισύλλογο, ώστε να υποχρεωθούν μετά όλοι οι φοιτητές να γρα-φτούν σ' αυτόν. Η ιεροτελεστία της ίδρυσης δεν ολοκληρώθηκε όμως ποτέ, γιατί κάποια στιγμή όρμησαν μέσα δημοκρατικοί φοιτητές, Έλληνες, Γερμανοί, Τούρκοι, Άραβες, Πέρσες και Νοτιοαμερικάνοι και έγινε εκεί του Κουτρούλη ο γάμος. Όταν επενέβη (με καθυστέρηση, ως συνήθως) η Αστυνομία και διέκοψε τις συμπλοκές, ο ταβερνιάρης διεκδικούσε από τους χουντικούς διοργανωτές χρήματα για την αντικατά-σταση 2-3 μεγάλων τραπεζιών και 5-6 καρεκλών, εκτός από τζάμια, λάμπες κλπ. Θα τα πλήρωσε το Προξενείο σίγουρα! Από τους οργανωτές του «Πράσινου βάτραχου» 2-3 βρίσκονται σήμερα σε κομματικές οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ και άλλοι τόσοι σε οργανώ-σεις της Ν.Δ., ίσως και του ΛΑΟΣ τώρα.

(21/4/2007)

Page 38: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

38

Ένα μνημόσυνο με χειροδικίες… ...

Στην πορεία τους έτους 1969 δέσποζαν στις δημόσιες συζητήσεις στην Ευρώπη, ιδίως στους πανεπιστημιακούς χώρους, πρώτον ο πόλεμος του Βιετνάμ, όπου οι Αμερικάνοι είχαν αυξήσει σε τεράστιο αριθμό τις δυνάμεις τους και, παρά τους ανηλεείς βομβαρδι-σμούς, δεν μπορούσαν να κάμψουν τη μαχητικότητα των Βιετκόνγκ, δεύτερον η επιδρο-μή των σοβιετικών και λοιπών «σοσιαλιστικών» δυνάμεων κατά της Τσεχοσλοβακίας στην Πράγα του 1968, με στόχο να καταπνίξουν τις κινήσεις αποδέσμευσης από τη σο-βιετική κηδεμονία και, τρίτον αλλά όχι έσχατο σε σπουδαιότητα, η δικτατορία στην Ελ-λάδα, η οποία αποτελούσε στις συζητήσεις και στα σχόλια στις εφημερίδες και τα ραδιο-τηλεοπτικά μέσα της εποχής την καλύτερη απάντηση στην αμερικάνικη προπαγάνδα περί «ελεύθερου κόσμου» και «δυτικής δημοκρατίας».

Όλες οι πορείες και διαδηλώσεις που οργανώνονταν εκείνη την εποχή, είχαν αντικείμενο διαμαρτυρίας και τα τρία αυτά θέματα.

Έχω ακόμα στο αρχείο μου φυλλάδια που μοιράζαμε στις διαδηλώσεις με την προτροπή φαρδιά πλατιά στην κορυφή:

Sprichst du von Freiheit? Sprichst du von Demokratie? Denk an Griechenland! (Μιλάς για ελευθερία; Μιλάς για δημοκρατία; Σκέψου την Ελλάδα!)

Αλλά και για τις άλλες δύο σημαντικές συγκρούσεις εκείνης της εποχής, το Βιετνάμ και την Τσεχοσλοβακία, που ήταν εκφράσεις του «ψυχρού πολέμου», υπήρχαν πανό και φυλ-λάδια με ευρηματικά συνθήματα. Αργότερα κυκλοφόρησαν ειδικά βιβλία με αντικείμενο τα συνθήματα στις διαδηλώσεις εκείνων των ετών. Το φθινόπωρο του 1968, Παρασκευή 1η Νοεμβρίου, εί-χε πεθάνει ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «γέρος της δημο-κρατίας». Οι λογοκριμένες από την απριλιανή δικτατορία ελληνικές εφημερίδες δημοσίευσαν ψυχρά την είδηση στην πρώτη τους σελίδα: «Ο Γεώργιος Παπανδρέου απεβίωσε την 2.20' πρωινήν εις ηλικίαν 80 ετών. Ο θάνατός του επήλθε συνεπεία ε-γκεφαλικής θρομβώσεως, η οποία ήτο αδύνατον να αντι-μετωπιστεί. Κατά τας τελευταίας του στιγμάς ευρίσκετο παρά την κλίνην του Γεωργίου Παπανδρέου ο υιός του Γεώργιος». Στον ευρύτερο χώρο γύρω από τη Φραγκφούρτη (Rhein-Main), μια περιοχή με πάνω από 100.000 Έλληνες, εργά-τες, φοιτητές και επιστήμονες, επικρατούσε το έτος 1969 αναστάτωση και αγωνιστικό πνεύμα, μετά από τα επεισόδια στην κωμόπολη Dörningheim και τις ακυρώσεις διαβατη-ρίων για πολλούς εργάτες και φοιτητές, τις αφαιρέσεις υπηκοότητας με κατασχέσεις πε-

Page 39: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

39

ριουσιών στην Ελλάδα ή τις επιστρατεύσεις, μετά από εισηγήσεις που έκανε το χουντικό δίδυμο Κοραντή-Ιβράκη. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα οργανώθηκαν σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας μνημό-συνα για τον Γεώργιο Παπανδρέου, τα οποία προφανώς είχαν πολιτικά και, ειδικότερα, αντιχουντικά κίνητρα. Είναι αυτονόητο ότι θα οργανωνόταν ανάλογη εκδήλωση μνήμης και στην ορθόδοξη εκκλησία της Φραγκφούρτης, τον Άγιο Ανδρέα, μέσα στον Νοέμβριο του 1969. Ο (Βασίλειος) παπα-Ζιάγκας που ήταν ο τοπικός επίσημος ορθόδοξος ιερωμένος (υπήρχε και παλαιοημερολογίτης στην περιοχή), ίσως και να μην είχε ξαναδεί τέτοια πολυκοσμία στην εκκλησία του και, κυρίως, τόσα πολλά άγνωστα πρόσωπα. Συνήθως έβλεπε να εκ-κλησιάζονται ηλικιωμένοι γουναράδες με τις συζύγους τους. Αυτή τη φορά είχαν πλημμυρίσει όμως το χώρο της εκκλησίας μέχρι και νεαροί φοιτητές από διάφορες περιοχές της Γερμανίας που πενθούσαν την «απώλεια του γέρου» (80 ετών πέθανε ο αείμνηστος!) Ο παπα-Ζιάγκας ήταν αρνητικός, δεν ήθελε να γίνει μνημόσυνο για τον «αναρχοκομμουνιστή Παπανδρέου», όπως λέγανε ότι αναφώνησε, αλλά πώς να σταματήσεις το πλήθος που είχε προσέλθει; Κάποια στιγμή, προς το τέλος της λειτουργίας, ανακοινώνεται στους «πιστούς» ότι κατά το μνημόσυνο θα μιλήσει για τον μακαρίτη «γέρο» ο συμπατριώτης του Αχαιός και συ-νεργάτης του, Τάκης Κωνσταντινόπουλος, άγνωστος τότε στους περισσότερους των παρι-σταμένων, αλλά με εμφανείς τις προθέσεις του υποψήφιου ρήτορα ήδη από το παιχνιδιά-ρικο βλέμμα του. Αυτό ήταν πια άνω ποταμών, εδώ δεν είχε γίνει καν δεκτό το αίτημα να γίνει μνημόσυνο και αυτοί (εμείς) οι ασεβείς, τα «αντεθνικά στοιχεία», όπως έλεγε το προξενείο, ανακοίνωναν και επιμνημόσυνη ομιλία; Ο παπα-Ζιάγκας θορυβήθηκε, ήταν και φίλος με τους αξιότιμους κυρίους Κοραντή και Ιβράκη (η συναλληλία κράτος-εκκλησία στην περιοχή της Φραγκφούρτης). Τι θα έλεγαν οι φίλοι του αυτοί, αν μάθαιναν… Όχι, δήλωσε, «δεν επιτρέπεται η εκφώνηση λόγων στον ιερό χώρο της εκκλησίας, ποτέ δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο!» Έτσι αποφάσισε και ανα-κοίνωσε ο παπάς! Όπως είναι αυτονόητο, δημιουργήθηκε μια οχλοβοή διαμαρτυριών στο ναό, τι είναι αυτά, αίσχος, δεν ντρέπεσαι, δεν σέβεσαι το ράσο σου, ταράσσεις τον ύπνο του νεκρού (φώνα-ζαν οι γραβατωμένοι), κάτω ο πράκτορας, έξω ο κηφήνας (ερχόταν αντίλαλος από το φοιτητόκοσμο) κι εκεί που έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα, άρχισε η εκκλη-σιαστική χορωδία να ψέλνει τα καταληκτικά της λειτουργίας ώστε να ολοκληρώσει ο πα-πάς και να αποχωρήσουν οι εκκλησιαζόμενοι. Μετά, θα σκέφτηκε ο παπα-Ζιάγκας, ας κάνουν μόνοι τους όσα μνημόσυνα θέλουν, αφού θα έχει φύγει ο μεσάζων με τον θεούλη. Εκείνη τη στιγμή παίρνει πρωτοβουλία ένας γνωστός αντιχουντικός αγωνιστής από την περιοχή του Όφενμπαχ, ο Νίκος Μανδηλαράς (με καταγωγή από τη Νάξο, συγγενής του αείμνηστου Νικηφόρου Μανδηλαρά που σκοτώθηκε από τους χουντικούς στην προσπά-θειά του να διαφύγει στο εξωτερικό) και προσπαθεί να ανέβει στην ξύλινη εξέδρα, πάνω στην οποία βρισκόταν η χορωδία, για να μεταφέρει τις επιθυμίες της πλειοψηφίας των «πιστών» περί τελέσεως μνημοσύνου. Δυστυχώς, τα πράγματα εξελίχθηκαν τελείως απρόβλεπτα, αφού κάποιος από τους ιστά-

Page 40: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

40

μενους πάνω στην εξέδρα, ίσως ψάλτης, ίσως όμως και σπιούνος του προξενείου, στάθη-κε στην κορυφή της μικρής σκάλας στην οποία ανέβαινε ο Μανδηλαράς κι από εκεί κλώ-τσησε τον ανερχόμενο στο στήθος. Ίσως φοβήθηκε ο τραμπούκος ότι ο Μανδηλαράς θα έβγαζε λόγο από την εξέδρα των ψαλτών και του επιτέθηκε. Το θύμα κουτρουβάλησε στη σκάλα αλλά, ευτυχώς, κατέληξε στα χέρια των συναδέλφων του στο ισόγειο, όπου τοποθετήθηκε ως τραυματίας σε κάποιο στασίδι. Οι οποίοι συνά-δελφοι, πολυπληθέστεροι των ψαλτών, ανέβηκαν εξοργισμένοι στην εξέδρα και άρχισαν, μετά από σύντομη αψιμαχία, να πετάνε όλα τα μέλη της χορωδίας, δικαίους και αδίκους, από την εξέδρα στο δάπεδο του ναού. Εκεί ακολούθησε ο ξυλοδαρμός τους, μέσα σε α-τμόσφαιρα πανζουρλισμού. Την ίδια περίπου στιγμή, σε άλλο σημείο του ναού, σηκώνουν 3-4 χειροδύναμοι στον αέ-ρα τον υποψήφιο ομιλητή (ε, δεν ήταν και πολύ βαρύς) και τον ανεβάζουν, εν μέσω ε-πευφημιών του πλήθους, στον άμβωνα. Ο Κωνσταντινόπουλος σαν έτοιμος από πολύ καιρό, άρχισε να μιλάει καταρρακτωδώς και να καταγγέλλει την απριλιανή χούντα, τις εξορίες, τα βασανιστήρια, τις ακυρώσεις διαβατηρίων, τις υποχωρήσεις στην Κύπρο κλπ. κλπ. (πάει, ξεχάστηκε ο «γέρος»). Πάνω εκεί αρχίζει η αντεπίθεση, παρεμβαίνουν κάποιοι φίλοι του παπα-Ζιάγκα (πράκτο-ρες του προξενείου και οπαδοί της χούντας προφανώς) και προσπαθούν να ανέβουν στον άμβωνα για να διακόψουν τον ρήτορα. Ακολουθούν αψιμαχίες, σπρωξίματα, σκίστηκαν πουκάμισα, έπεσαν γροθιές, σπάσανε γυαλιά, άνοιξαν μύτες κλπ. Ο παπα-Ζιάγκας βλέπο-ντας ότι επαληθεύονταν οι φόβοι του για σύρραξη, ωρυόταν ότι «βεβηλώνεται ο ιερός χώρος της εκκλησίας». Οι «αμέτοχοι» που βρίσκονταν εκεί για εκκλησιασμό, είχαν απο-χωρήσει από τις πλαϊνές πόρτες του ναού να μην τους πάρει κανένα βόλι, ενώ το πλήθος των παρευρισκόμενων χειροκροτούσε και φώναζε συνθήματα κατά της χούντας και των πρακτόρων της - ένα μοναδικό πανδαιμόνιο ακόμα και για ποδοσφαιρικό γήπεδο! Μέσα σ' εκείνη την ατμόσφαιρα κάποιος, ίσως ο παπα-Ζιάγκας που ήθελε να έχει δεμένο το γάιδαρό του απέναντι στους φίλους του στο προξενείο, κάλεσε την Αστυνομία. Η ο-ποία Αστυνομία, όταν άκουγε τότε ότι δέρνονται οι Έλληνες για πολιτικούς λόγους και δεν ενοχλούνταν άλλοι πολίτες, δεν βιαζόταν ιδιαιτέρως να προστρέξει. Περίμενε να ο-λοκληρωθούν οι φασαρίες και μετά να στείλει τη δύναμη ενός περιπολικού για καταγρα-φή των γεγονότων. Θυμάμαι σε μια ανάλογη περίπτωση με καυγάδες, σε «εορταστική» εκδήλωση που οργά-νωσε το Προξενείο στην πόλη του Ντάρμστατ, η αίθουσα ήταν κατά τα 4/5 γεμάτη από αντιπάλους της χούντας, αφού είχε ανακοινωθεί ότι επρόκειτο να οργανωθεί «ελληνική γιορτή» και μπορούσε να πάρει μέρος σ' αυτή κάθε ενδιαφερόμενος. Ήταν η εποχή που γινόταν προπαγάνδα για να εμπεδώσουν οι Έλληνες τα περί εθνοσωτήριας επανάστασης κτλ. Αργότερα οργάνωνε το προξενείο εκδηλώσεις μόνο για τους οπαδούς του καθεστώ-τος για να τους εμψυχώσει, δεν ήταν και ιδιαίτερα πολλοί! Κάποια στιγμή ο φιλοχουντικός ομιλητής ανέφερε στον εθνοπατριωτικό λόγο του ότι «η εθνική κυβέρνηση έφερε την ελευθερία στη χώρα», οπότε ακολούθησαν πάνδημο γιου-χάισμα και γενική σύρραξη. Την ώρα που έπεφταν στην αίθουσα καρεκλιές κατά δικαίων και αδίκων και ο ομιλητής είχε κρυφτεί κάτω από ένα τραπέζι, καταφθάνει λαχανιασμέ-νος ένας αστυνόμος, 50άρης χοντρούλης, ο οποίος άρχισε να δείχνει στους δερόμενους το αστυνομικό σήμα του. «Kriminalpolizei!» φώναζε, αλλά κανείς δεν του έδινε σημασία.

Page 41: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

41

Το «όργανο» αποχώρησε βαριεστημένο και επέστρεψε μετά από μία ώρα με έναν βοηθό, πρέπει να είχαν πιει και 2-3 μπύρες!

Όταν έφτασε το περιπολικό της Αστυνομίας στο ναό του Αγίου Ανδρέα της Φραγκφούρτης, ο Κωνσταντινόπου-λος είχε τελειώσει από ώρα την ομιλία του και είχε φυ-γαδευτεί, καλού κακού. Ο παπα-Ζιάγκας είχε εξαφανι-στεί και δεν έγινε ποτέ γνωστό, μέσα στην οχλοβοή, τους ξυλοδαρμούς και τις αλληλοεκτοξευόμενες απει-λές, αν έκλεισε τυπικά η εκκλησιαστική τελετή με το «δι’ ευχών» - θα παίξει ρόλο αυτό στη συνέχεια. Οι τεθλιμμένοι πολιτικοί φίλοι του «γέρου» και της δη-μοκρατίας αποχωρήσαμε ομαδικά για να μεταβούμε στην ιστορική Paulskirche της Φραγκφούρτης για κατά-θεση στεφάνου στο μνημείο των θυμάτων του ναζισμού. Στις ερωτήσεις των νεαρών αστυνομικών του περιπολι-κού απαντούσαμε όλοι ότι δεν ξέρουμε για ποια επεισό-

δια γίνεται λόγος, μάλλον αλλού θα έγινε κάτι, ίσως κάποιοι Τούρκοι ή Ιταλοί που είναι γνωστοί φασαρτζήδες και άλλα τέτοια… Επί δύο χρόνια μετά προσπαθούσε η Αστυνομία να πληροφορηθεί ποιος ήταν ο ομιλητής στην εκκλησία, περισσότερο για να συμπληρώσει τον φάκελο και λιγότερο για να τον συλλάβει, δεδομένου ότι ήταν αυτονόητη η εκφώνηση λόγου σε μια επιμνημόσυνη τελε-τή για πολιτικό πρόσωπο. Να μην ξεχνάμε τις παραδόσεις μας, που λέει τώρα κι ο κ. Χρι-στόδουλος! Όλοι που ερωτήθηκαν ή ψιλο-ανακρίθηκαν τότε από την Αστυνομία, δήλω-ναν αμήχανοι ότι δεν γνώριζαν τον ομιλητή, μάλλον κάποιος περαστικός από την Φρα-γκφούρτη θα ήταν… Περίπου, πέρναγε, είδε κόσμο μαζεμένο και άρχισε να βγάζει λόγο! Μια σημαντική λεπτομέρεια που προσπαθούσε να διευκρινίσει ο αστυνομικός ανακριτής ήταν, αν ο παπάς είχε πει το «di efkon» (= δι' ευχών), όπως είχε μάθει ότι λέγεται η κατα-ληκτική παράκληση στη λειτουργία. Αν το είχε πει πριν αρχίσουν οι φασαρίες, δεν μπο-ρεί να είχε τελεστεί το αδίκημα της διατάραξης θρησκευτικής τελετής. Προφανώς ήταν δασκαλεμένος ο ανακριτής σε μια χώρα (Hessen) της Γερμανίας με σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση και παραδοσιακή αντίθεση σε ακροδεξιά καθεστώτα. Η αλήθεια είναι ότι ο Τάκης Κωνσταντινόπουλος, σήμερα γνωστός δημοσιογράφος στην Αθήνα και την Πάτρα, είχε βρεθεί τότε μόνο για λίγες μέρες στη Φραγκφούρτη, αλλά προφανέστατα ήταν γνωστός σε μερικούς Έλληνες της περιοχής. Δύο χρόνια μετά από αυτά τα γεγονότα, εγκαταστάθηκε ο ίδιος πράγματι στη Φραγκφούρτη και, όταν παρου-σιάστηκε στην Υπηρεσία Αλλοδαπών της Αστυνομίας για άδεια παραμονής, τον πληρο-φόρησαν ότι τον αναζητούν επί διετία για εκείνο το επεισόδιο στην εκκλησία, χωρίς να του έχει απαγγελθεί, βέβαια, καμιά συγκεκριμένη κατηγορία. Ο ίδιος βεβαίωσε τον ανα-κριτή ότι είχε ακουστεί ένα βροντερό «δι' ευχών» από τον παπα-Ζιάγκα, πριν ανέβει ο ίδιος στον άμβωνα για να μιλήσει στη μνήμη του μεγάλου νεκρού, οπότε καθάρισε με το ποινικό μέρος της ιστορίας. Ίσως ο παπα-Ζιάγκας και το προξενείο να μην είχαν επιμείνει τελικά στη μήνυση, για να μη διατηρηθεί το θέμα των επεισοδίων και της απριλιανής χούντας στη δημόσια συζήτη-ση με αντιδικίες στα δικαστήρια, στις εφημερίδες και τις τοπικές τηλεοράσεις. Και ως

Page 42: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

42

διατάραξη της «θείας λειτουργίας» δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί το συγκεκριμένο ε-πεισόδιο, δεδομένου ότι το πλήθος των παρευρισκομένων, πολλές δεκάδες υποψήφιοι μάρτυρες υπεράσπισης σε μια πιθανή δίκη, ουδόλως έδειχναν να έχουν ενοχληθεί - κάθε άλλο!

(1/11/2007)

Page 43: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

43

Πολιτισμός είναι το λεπτό βερνίκι, στη μάσκα της βαρβαρότητας

H πόλη Trier τη Γερμανίας (ρωμαϊκό όνομα: Augusta Treverorum, Τρεβήροι) ήταν η πόλη που επέλεξε ο Ρω-μαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α’ (Constantinus Flavius Valerius Aurelius, 272-337) ως πρώτη μετά τη Ρώμη πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους, πριν καταλή-ξει στη «Νέα Ρώμη» και μετέπειτα Κωνσταντινούπολη. Εκεί στην Trier οργανώθηκε στο πλαίσιο της «Πολιτι-στικής πρωτεύουσας Ευρώπης 2007» και υπό την αιγίδα του προέδρου της γερμανικής Δημοκρατίας μία έκθεση με τίτλο «Κωνσταντίνος, πρόγονος της Ευρώπης», στην οποία παρουσιάστηκαν μουσειακά εκθέματα και περιγραφές της ρωμαϊκής πολιτικής εκείνης της εποχής.

Οι διανοούμενοι της Γερμανίας που είναι επιφυλακτικοί ως προς το αυτοκρατορικό ρωμαϊκό παρελθόν της Ευ-ρώπης, οργάνωσαν μία «αντίπαλη» έκθεση με τίτ-λο «Κωνσταντίνος: Τέχνη και Πρόκληση» και εξέδω-σαν βιβλίο, στο οποίο παρουσιάζουν τη σκοτεινή και αποσιωπούμενη πλευρά του συγκεκριμένου Ρωμαίου δεσπότη και την ολέθρια πολιτική του για τους ανθρώπους και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Τον πρόλογο σ’ αυτό το βιβλίο έγραψε ο γνωστός μελετητής της ευρωπαϊκής Ιστορίας και του χριστιανισμού ειδικότερα, Karlheinz Deschner (Ντέσσνερ). Παραθέτουμε εδώ αυτόν τον πρόλογο σε δική μας ελληνική απόδοση!

Πολιτισμός είναι το λεπτό βερνίκι, στη μάσκα της βαρβαρότητας

Όχι! Ποιου τη μνήμη γιορτάζουν; Ποιον τιμούν εκεί στην «Κεντρική εκδήλωση για την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης 2007», τιμούν ταυτόχρονα με «1400 εκθέματα από 160 σημαντικά μουσεία»; Ναι, ποιον λοιπόν, ποιον εκτιμούν και σέβονται; Τον πρώτο χριστιανό αυτοκράτορα. Έναν άγιο και «αιρετικό» ταυτόχρονα, και νοθευτή του γενεαλο-γικού του δέντρου και ληστή μεγάλης κλίμακας, έναν εμπρηστή, τρομοκράτη, δολοφόνο συγγενικών προσώπων, μαζικό δολοφόνο, ένα τέρας της παγκόσμιας Ιστορίας, έναν που δεν επιτρέπεται να ονομάζουμε απόκοσμο θηρίο, επειδή κάτι τέτοιο θα ήταν υποτιμητικό και προσβλητικό για κάθε πραγματικό θηρίο.

Με ποιο εντυπωσιακό κόστος οργανώνεται η ανάμνηση σ’ αυτόν τον επιφανή συμμορίτη της Ιστορίας, έναν απάνθρωπο δεσπότη, για τον οποίο τίποτα δεν ήταν πιο σημαντικό από την αποκλειστική κυριαρχία, από την παγκόσμια μοναρχία, από την εξουσία, εξουσία, εξουσία με κάθε τρόπο, έναν ο οποίος προκαλούσε σε όλη τη ζωή του πολέμους, μικρούς πολέμους, μεγάλους πολέμους, κατά προτίμηση επιθετικά κτυπήματα, προς τα έξω, προς το εσωτερικό, σφαγές, αιματοχυσίες, επιθέσεις στους Μπρούκτερους, τους Αλαμανούς, τους Φράγκους τους Σαρμάτες, τους Γότθους, πάντα εναντίον των Γότθων, όπου και δια-τάζει να καίγεται ζωντανός όποιος τους υποστηρίζει.

Page 44: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

44

Έτσι εξελίσσεται σε φόβητρο στο Ρήνο και στο Δούναβη, ο οποίος δεν δειλιάζει μπροστά σε καμιά φρίκη, καμιά δολιότητα, ο οποίος βασανίζει, πνίγει επαναστάσεις στο αίμα, λη-στεύει και κατακαίει γειτονικά εδάφη, υποδουλώνει ανθρώπους και τους ρίχνει στην αρέ-να να κατακρεουργηθούν από άγρια θηρία, ανάμεσα στα θύματα πότε ο ένας πότε ο άλ-λος Γότθος βασιλιάς – μια εκδήλωση που έγινε μόνιμη γιορτή και τελείται μέχρι σήμερα μεταξύ 14 και 20 Ιουλίου ως αποκορύφωμα κάθε έτους στις «Φράγκικες γιορτές». Κι ε-πιπλέον από 4 μέχρι 9 Φεβρουαρίου η όμορφη αφιέρωση «ludi Gothici».

Ακόμα στο έτος του θανάτου του θέλει ο τύραννος να νικήσει τους Πέρσες, δεδηλωμένα να τους νικήσει με σταυροφορία, με έναν εσμό από στρατιωτικούς παπάδες και επισκό-πους επίσης, οι οποίοι ήδη από την εποχή του Κων/νου του «Μέγα» ανήκουν τόσο ου-σιαστικά στη θρησκεία του χαρμόσυνου μηνύματος και της αγάπης του εχθρού, στη θρη-σκεία της ειρήνης που δεν φέρνει όμως ποτέ ειρήνη – μέχρι σήμερα.

Στο εσωτερικό πραγματοποιεί ο εξουσιομανής αιμοβόρος κάθε χρόνο αιματοχυσίες. Το έτος 306 ανακηρυγμένος παράνομα ως αυτοκράτωρ, καταπολεμάει τον ένα μετά τον άλ-λον τους τρεις συναυτοκράτορες. Πρώτα τον Μαξέντιο σε μάχες στο Τουρίνο, κοντά στη Βερόνα και στη Ρώμη, όπου ο Μαξέντιος φονεύεται και μετά επίσης ο γιος του με όλη την πολιτική συνοδεία και την οικογένεια του ηττημένου.

Μετά νικάει τον Μαξιμίνο Ντέια με τη βοήθεια του Λικίνιου, τον οποίο στέλνει μπροστά και τον οποίο, για ενίσχυση μιας υστερόβουλα υπολογισμένης συμμαχίας, παντρεύει με την αδελφή του Κωνσταντία. Στη συνέχεια δολοφονούνται η γυναίκα και τα παιδιά του, ένας 8ετής γιος, μια 7ετής θυγατέρα και άλλοι συγγενείς, δολοφονεί επίσης ό,τι επιζεί από συζύγους και παιδιά άλλων αυτοκρατόρων και επιπλέον: ο Σεβεριανός, γιος του ήδη το έτος 307 δολοφονημένου αυτοκράτορα Σεβέρου. Δολοφονείται ο γιος του αυτοκράτο-ρα Γαλέριου, Καντιντιανός, δολοφονούνται, ιδιαίτερα βάναυσα, η Πρίσκα και η Βαλερία, σύζυγος και κόρη του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, μαζί με τα παιδιά.

Αφού έγινε η δουλειά και εξοντώθηκαν και εξαφανίστηκαν δύο αυτοκράτορες, μαζί με τις οικογένειές τους, αποκλείει ο άνθρωπος της παγκόσμιας πολιτικής, ο πρόγονος της Ευρώπης, το ένδοξο πρότυπο για κάθε όμοιο χριστιανικό ηγεμόνα μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, επίσης τον τρίτο ανταγωνιστή με φοβερές μάχες στην ξηρά και στη θάλασσα με εκατόμβες νεκρών. Στον Λικίνιο χαρίζει βέβαια ο κουνιάδος μεγαλόκαρδα τη ζωή, με-τά από παρακλήσεις της αδελφής Κωνσταντίας, αλλά ένα έτος μετά βάζει και τον στραγ-γαλίζουν.

Tabula rasa και πρώτα η σιγουριά

Το ίδιο αίσθημα ασφάλειας είχε ο υπεύθυνος πολιτικός και απέναντι στους υπόλοιπους αγαπητούς συγγενείς. Έτσι, δίνει εντολή και απαγχονίζεται το 310 στη Μασαλία ο πεθε-ρός του, αυτοκράτορας Μαξιμιανός, ο γαμπρός του Μπασιανός, σύζυγος της αδελφής του Αναστασίας στραγγαλίζεται, όπως ο γαμπρός Λικίνιος. Ο γιος του Λικίνιου, πρίγκιπας Λικινιανός χαρακηρίζεται σκλάβος, μαστιγώνεται και εκτελείται στην Καρχηδόνα. Επί-σης ο ίδιος ο γιος του, Κρίσπος, δολοφονείται μαζί με πολλούς φίλους του. Και η σύζυγός του Φαούστα, μητέρα τριών γιων και δύο θυγατέρων, πνίγεται στο μπάνιο.

Τελικά, όπως γράφει για τον Κων/νο ο καθολικός θεολόγος August Franzen, πρώην κα-θηγητής της εκκλησιαστικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Freiburg i. Br., με εκκλησιαστι-

Page 45: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

45

κή άδεια (Imprimatur, 1965) και με απόλυτη ακρίβεια: «…ακόμα και στην ιδιωτική ζωή του δεν έκρυβε τη χριστιανική του πεποίθηση…είχε μια χριστιανική οικογενειακή ζωή».

Παραξενεύει ότι μια τέτοια συνείδηση, που είχε πρώτο της μέλημα την ασφάλεια, μετέβαλε προς το αυστηρό-τερο το (έτσι κι αλλιώς βαρβαρικό) ποινικό δίκαιο, ι-δίως απέναντι στους αδύνατους ανθρώπους και τους δούλους; Για τη δημοσίευση ανώνυμων καταγγελιών επιβάλλει, αντί της εξορίας, την ποινή του θανάτου. Σε καταδικασμένους για συκοφαντία κόβεται, πριν από την εκτέλεση, η γλώσσα. Για δολοφόνους συγγενών (κάτι ήξερε από αυτά!) επαναφέρει την καταργημένη ποινή του πνιγμού στη θάλασσα μέσα σε σακί (poe-na cullei).

Εγκλήματα ηθικής τιμωρούνται με ιδιαίτερη αυστηρότητα. Η μοιχεία εξισώνεται με τα χειρότερα εγκλήματα, για σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ σκλάβου και της κυρίας του, η κυ-ρία αποκεφαλίζεται και ο σκλάβος καίγεται. Για την περίπτωση σεξουαλικών σχέσεων κυρίου με σκλάβα δεν προβλέπονται ποινές. Σε περίπτωση εκούσιας απαγωγής με σκοπό το γάμο, εκτελούνται οι αλληλοαπαχθέντες, αλλά και για όποιους βοήθησαν στην απαγω-γή προβλέπεται θάνατος με καυτό μολύβι στο στόμα ή με κάψιμο στην πυρά.

Ο μεγάλος χριστιανός ηγέτης προβλέπει εκτέλεση στην πυρά και για Ιουδαίους, τους ο-ποίους εξυβρίζει -όπως γράφει σε επιστολή του μετά τη σύνοδο της Νικαίας προς όλες τις εκκλησίες- «είναι μαγαρισμένοι με άθεα εγκλήματα», «έχουν κτυπηθεί με τυφλότητα του πνεύματος», «έχουν χάσει τα λογικά τους». Γι’ αυτό και τους απειλεί με εκτέλεση στην πυρά με τον πρώτο αντισημιτικό του νόμο του έτους 315.

Την ίδια ποινή επιβάλλει ο Κων/νος εναντίον ενός εθνικού που προσχωρεί στον Ιουδαϊ-σμό, ενώ η ιουδαϊκή κοινότητα που αποδέχεται τον προσήλυτο καταστρέφεται με πυρπό-ληση. Η ποινή της θανάτωσης στην πυρά επιβάλλεται ακόμα σε καθέναν που αποτρέπει την προσχώρηση Ιουδαίου στο χριστιανισμό. Οι Ιουδαίοι είναι για τον αυτοκράτορα ένας «μισητός λαός», με «κληρονομική τρέλα».

Τελικά όμως, ο Κων/νος ήταν, όπως μας βεβαιώνει ο ευαγγελικός θεολόγος Kurt Aland, «χριστιανός και μάλιστα, χριστιανός στην καρδιά, όχι στις εξωτερικές ενέργειές του». Δεν είχαν, σε νεότερες εποχές, και κάποιοι άλλοι τις ίδιες απόψεις με τον «Μέγα» Κων/νο για τους Εβραίους; Και, όσον αφορά τις μεγαλειώδεις πολεμικές νίκες του, διαβεβαιώνει ο καθολικός θεολόγος PeterStockmeier (τόσο αυτός όσο και ο Aland δεν είναι μεμονωμέ-νες περιπτώσεις) ακόμα μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο: «Σ’ αυτό το μεγάλο πρότυπο προσπάθησε να μοιάσει κάθε χριστιανός αυτοκράτωρ, ένα ιδανικό (!) στα μάτια κάθε πρίγκιπα».

Μάλιστα! Και ακριβώς αυτή την εικόνα πήρε η Ιστορία μας. Και τώρα μπορούμε να συμπεριλάβουμε με πλήρη ευταξία, φουσκωμένοι από περηφάνια -αφού ντροπή δεν είναι μόνο τον 21ο αιώνα ένα άγνωστο συναίσθημα- κι εκείνα τα «1400 εκθέματα».

Και θερμά συγχαρητήρια! Karlheinz Deschner, Μάιος 2007

Page 46: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

46

Ο Karlheinz Deschner (πραγματικό όνομα: Karl Heinrich Leopold Deschner) γεννήθηκε το 1924 στο Bamberg. Μετά τον β' παγκόσμιο πόλεμο σπούδασε στο πανεπιστήμιο της γενέτειρας πόλης και στη συνέ-χεια στο Βύρτσμπουργκ. Αντικείμενα των σπουδών του ήταν: Φιλολογία, Νομικά, Θεολογία και Ιστορία. Κύρια αντικείμενα των μελετών του ήταν τα έργα των Kant, Schopenhauer και Nietsche. Το 1951 ανα-κηρύχθηκε Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας. Ο Deschner νυμφεύτηκε το 1951 μια παιδική φίλη του, η οποία είχε ενδιάμεσα παντρευτεί και χωρίσει. Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός χαρακτήρισε τον γάμο «άκυρο» και απέκλεισε αμφότε-ρους από την καθολική εκκλησία. Ίσως αυτό το επεισόδιο να αποτέλεσε το πρώτο εξωτε-ρικό ερέθισμα για να ασχοληθεί ο Deschner με τα θέματα της εκκλησίας, ιδιαίτερα της καθολικής, η οποία αποτελεί στη Βαυαρία κράτος εν κράτει. Το 1957 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του Deschner με θρησκευτική θεματική και τίτλο «Ποια γνώμη έχετε για την εκκλησία;» με κείμενα των γνωστών λογοτεχνών Hermann Kesten, Heinrich Böll, Arno Schmidt, Arnold Zweig και άλλων. Το βιβλίο του «Ο πετει-νός λάλησε γι' άλλη μια φορά» που κυκλοφόρησε το έτος 1962 θεωρήθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα έργα με θεμελιωμένη κριτική στη χριστιανική θρησκεία και τις πρακτικές της εκκλησίας. Παράλληλα δημοσιεύτηκαν εργασίες του για πολιτικά, κοινωνικά και εκ-κλησιαστικά θέματα. Από το έτος 1986 εκδίδεται ο Deschner σε επάλληλους τόμους το κεντρικό έργο του «Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού» (ελληνική έκδοση ΚΑ-ΚΤΟΣ), το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί σε 10 τόμους μέχρι το 2012, εφόσον ο Deschner -ήδη άνω των 85 ετών- επιβιώσει. Είναι προφανές ότι αυτές οι δημοσιεύσεις του Deschner έχουν προκαλέσει σημαντικές αντιδράσεις του εκκλησιαστικού μηχανισμού στην Ευρώπη, αν ληφθεί υπόψη ότι τα βι-βλία του μεταφράζονται στις κυριότερες γλώσσες. Αποτέλεσμα αυτών των αντιδράσεων είναι να εισπράττει ο συγγραφέας μηνύσεις και να βρίσκεται σε δικαστικές περιπέτειες, στις οποίες όμως πάντα αθωώνεται, μια και ακόμα και στην πιο μαύρη γωνιά της καθολι-κής Βαυαρίας προέχει η σκέψη ότι αργά η γρήγορα η οποιαδήποτε καταδίκη του Deschner θα αναιρεθεί - το αργότερο από το δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Απ' την άλλη πλευρά, πολλοί εύποροι χορηγοί παρέχουν τα απαραίτητα μέσα στον Deschner, ώστε να εργάζεται αυτός χωρίς οικονομικά προβλήματα, έτσι ώστε να τελειώσει το σημαντικό πολιτιστικό και διαφωτιστικό έργο που έχει αναλάβει.

(20/6/2007)

Page 47: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

47

Κριτική στον Deschner και η απάντησή του

Έγραψα στα σχόλια προηγούμενης ανάρτησης ότι κάποια στιγμή θα αναφερθώ στο συνέ-δριο που διοργανώθηκε για να καταρριφθεί η «Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού» του Deschner. Έβγαλα λοιπόν από το ράφι και ξαναδιάβασα το σχετικό βιβλίο, είναι ο 5ος τόμος της σειράς που έχει υπότιτλο «9ος και 10ος αιώνας». Εκεί, στην εισαγωγή, γρά-φει ο Hermann Gieselbusch (H.G.) τα περιστατικά για το συνέδριο κατά του Deschner.

Το έτος 1990 κυκλοφόρησε ο 3ος τόμος της «Εγκληματικής Ιστορίας», με τον οποίο έ-κλεισε η Αρχαιότητα. Συνολικά 1.600 σελίδες κειμένου και 350 σελίδες σημειώσεων και βιβλιογραφικών παραπομπών. Ο H.G. θεωρεί ότι είναι η πρώτη στη σύγχρονη ιστορία θεμελιωμένη κατηγορία κατά της χριστιανικής εκκλησίας και των παραγόντων της.

Αρχικά, μετά την κυκλοφορία των πρώτων τόμων της σειράς, δεν έγινε αντιληπτή κάποια δημόσια αντίδραση από τη «θιγόμε-νη» πλευρά, ίσως επειδή δεν ήθελαν να προκαλέσουν διαφήμι-ση με τυχόν ενέργειές τους.

Κάποια στιγμή όμως διαπιστώθηκε μια αυξημένη τάση αποχω-ρήσεων από την (καθολική και ευαγγελική) εκκλησία στο γερ-μανόφωνο χώρο, πράγμα που οδηγεί σε μείωση του καταβαλ-λόμενου «εκκλησιαστικού φόρου» (Kirchensteuer). Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος των αποχωρούντων ανέφεραν στην αίτηση στο Πρωτοδικείο (δεν ξέρω αν έπρεπε να δηλώσουν το λόγο αποχώρησης ή το έκαναν από μόνοι τους) ότι αποχωρούν λόγω του «ιστορικού παρελθόντος της εκκλησίας». Σ΄ αυτή την από-φασή τους δεν πρέπει να ήταν αμέτοχος ο Deschner και τα βι-βλία του.

Έτσι, αποφασίστηκε το έτος 1992 να οργανωθεί υπό τύπον αντεπίθεσης ένα συνέδριο κα-τά της ιστοριογραφίας του Deschner. Τίτλος του συνεδρίου: «Kriminalisierung des Christentums? Deschners Kirchengeschichte auf dem Pruefstand». Στα ελληνικά θα απέ-διδα αυτό τον τίτλο ως «Ταύτιση του χριστιανισμού με την εγκληματικότητα; Η εκκλη-σιαστική ιστορία του Deschner υπό εξέταση». Δεν έχω δει την ελληνική μετάφραση του τόμου (εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ), αλλά κάπως έτσι θα έχει αποδοθεί κι εκεί.

Οργανωτής του αντισυνεδρίου (κάτι σαν αντιδιαδήλωση που οργάνωνε παλιά η Αστυνο-μία), το οποίο πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1ης και 3ης Οκτωβρίου 1992 στο Schwerte (Sauerland) της Γερμανίας, ήταν ο καθηγητής της ιστορικής θεολογίας Hans Reinhard Seeliger και συμμετείχαν σ’ αυτό διαπρεπείς πανεπιστημιακοί ερευνητές, κυρίως θεολό-γοι, αλλά και 1-2 νομικοί, 1 γιατρός, μερικοί εξ αυτών μάλιστα με μοναχικό σχήμα κτλ.

Τα πρακτικά του συνεδρίου κυκλοφόρησαν σε ένα τόμο 320 σελίδων, στο εξώφυλλο του οποίου αποτυπώνεται (χριστιανικό χιούμορ!) η πυρπόληση στη Φλωρεντία το έτος 1498 ως αιρετικού του φανατικού χριστιανού (κατά την κρίση μου ψυχοπαθούς, αλλά δεν ήταν μόνο αυτός) Girolamo Savonarola από πίνακα του Fra Bartolommeo (βλέπε φωτογραφί-

Page 48: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

48

α). Εννοείται, αν είχαν ακόμα την εξουσία οι εκκλησιαστικοί, θα είχαν κάψει τον Deschner και τους λοιπούς ομοϊδεάτες του ήδη δέκα φορές σε πανηγυρική τελετή!

Σ’ αυτό τον τόμο του αντισυνεδρίου και ό-που αλλού δημοσιεύτηκαν οι εισηγήσεις των συμμετεχόντων, υπάρχουν σχεδόν αποκλει-στικά παραπομπές στους τρεις πρώτους τό-μους των βιβλίων του Deschner από τη σειρά της «Εγκληματικής Ιστορίας».

Έτσι είναι τελείως ακατανόητο το επιχείρημα κάποιων τρελαμένων, οι οποίοι γυρνάνε και γράφουν ότι η απουσία παραπομπών προς τα βιβλία του Deschner δείχνει ότι κανείς δεν τα θεωρεί σοβαρά.

Τελείως ακατανόητο δεν είναι βέβαια αυτό! Προφανώς, διάβασαν τα παπαδοπαίδια 1-2 βιβλία της σειράς και δεν μπορούσαν να απα-ντήσουν, αφού όλες οι αναφορές του Deschner τεκμηριώνονται με παραπομπές σε έγκυ-ρα ιστορικά ή θεολογικά συγγράμματα. Επινόησαν έτσι αυτό το επιχείρημα -για το οποίο έγραψα ήδη εκτεταμένο σχόλιο σε άλλη ανάρτηση- για να δικαιωθούν προσωπικά και να αυτοαπαλλαγούν από το καυτό ερώτημα: πώς είναι δυνατόν να ακολουθούν οι ίδιοι μια θρησκεία και ένα μηχανισμό με τέτοιο εγκληματικό παρελθόν;

Αφού δεν υπάρχουν παραπομπές, σημαίνει ότι δεν πείθονται από αυτά που γράφει ο Deschner, οπότε συνεχίζουν να «συμμετέχουν» στο εγκληματικό μαγαζί! Υποθέτω ότι όλα τα άλλα που διαβάζουν, τις «ιερές γραφές» και στους βίους αγίων, έχουν βιβλιογρα-φικές παραπομπές και μόνο γι' αυτό τα αποδέχονται!

Σχετικά με την προσπάθεια για απαξίωση του Deschner από τους παρακοιμώμενους του εκκλησιαστικού μηχανισμού έγραψε ένα συντριπτικό κείμενο ο καθηγητής φιλοσοφίας Hermann Josef Schmidt με τίτλο «Das "einhellige" oder "scheinheilige" Urteil der Wissenschaft?...» Άλλα σχόλια για το ίδιο θέμα περιέχονται στον τόμο Clara & Paul Reinsdorf: «Drahtzieher Gottes…», Alibri 1995. Αλήθεια, γιατί νομίζουν μερικοί (όχι ότι είναι σημαντικό!) ότι δεν υπάρχουν παραπομπές προς τα βιβλία του Deschner; Πού περί-μεναν να τις βρουν, στο Μοναστηράκι;

Σημειώνω ότι τα βιβλία του Deschner έχουν μεταφραστεί μέχρι στιγμής στα αγγλικά, α-ραβικά, γαλλικά, ελληνικά, ισπανικά, ιταλικά, νορβηγικά, ολλανδικά, πολωνικά και στα σερβοκροάτικα. Ήδη με τις αγγλικές, γαλλικές και τις πρωτότυπες γερμανικές εκδόσεις καλύπτεται ένα δυνητικό αναγνωστικό κοινό πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων –ίσως και διεσεκατομμύριου– ανθρώπων που είναι σε θέση να διαβάσουν άμεσα τα συγκεκρι-μένα βιβλία.

Στο συνέδριο «κατά του Deschner» είχε προσκληθεί και ο ίδιος για να παρουσιάσει τους στόχους της συγγραφής των βιβλίων της σειράς και να συμμετάσχει στις συζητήσεις – ένας ενάντια σε 22 πανεπιστημιακούς καθηγητές. Ο ίδιος απάντησε ότι έχει γράψει ήδη σε 60 σελίδες του πρώτου τόμου της «Εγκληματικής Ιστορίας» για την έκταση, τη μεθο-δολογία, το πρόβλημα της αντικειμενικότητας και τη γενικότερη προβληματική της ιστο-ριογραφίας και δεν υπάρχει λόγος να επανέλθει.

Page 49: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

49

Ο Deschner δεν είχε σκοπό να ασχοληθεί άλλο με το συγκεκριμένο συνέδριο και τον τό-μο πρακτικών που του εστάλη, γιατί ήταν πολύ απασχολημένος με τη συγγραφή των νεό-τερων τόμων της σειράς. Όμως, μια βαριά γρίπη, τον κράτησε για μερικές εβδομάδες στο κρεβάτι κι έτσι δεν μπορούσε να επισκέπτεται τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες για να μελετάει τα ιστορικά βιβλία που χρειαζόταν και να συλλέγει μία προς μία τις πληροφορί-ες του. Ασχολήθηκε λοιπόν σ' αυτό το διάστημα με τον τόμο των πρακτικών που γράφτη-κε εναντίον του.

Διάλεξε από τις τυπωμένος εισηγήσεις μία, της καθηγήτριας της ύστερης ρωμαϊκής ιστο-ρίας κ. Maria Radnoti-Alfoedi, η οποία είχε, κατά την κρίση του Deschner, μια ενδιάμεση ποιότητα, δεδομένου ότι μερικές από τις εισηγήσεις, όπως γράφει ο ίδιος, ήταν απερίγρα-πτα κείμενα αρτηριοσκληρωτικών ανθρώπων. Στην κριτική της κ. Alfoedi απαντάει λοι-πόν ο Deschner σε περίπου 24 σελίδες του 5ου τόμου της «Εγκληματικής Ιστορίας» που κυκλοφόρησε το 1998. Εννοείται, δεν θα μεταφέρω εδώ το κείμενό του, αφού μπορεί κα-θένας να το διαβάσει και στα ελληνικά, στο σχετικό τόμο των εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ.

Ένα μικρό δείγμα γραφής από την εισήγηση της κ. Alfoedi αποτελεί ο χαρακτηρισμός του τρόπου που πέθαναν συγγενείς και συνεργάτες του αυτοκράτορα Κων/νου: «Είχαν τραγικό τέλος!» Έτσι απλά, ποιητικά, αντικειμενικά και επιστημονικά, με τρεις μόνο λέ-ξεις περιτυλίγονται τα εκατοντάδες θύματα ενός από τους πιο βάρβαρους εγκληματίες της παγκόσμια ιστορίας!

Να υπενθυμίσω εδώ ότι ο «Μέγας» και «Άγιος» Κων/νος σκότωσε το έτος 310 στη Μασ-σαλία τον πεθερό του, αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό, τους γαμπρούς του Μπασιανό και Λι-κίνιο, το γιο του Λικίνιου, Λικινιανό στην Καρχηδόνα, επίσης τη σύζυγο και τη θυγατέρα του Διοκλητιανού, ο οποίος είχε αποχωρήσει από την εξουσία θεληματικά και έζησε αρ-κετά χρόνια απομονωμένος, και επίσης, εκτός των πολλών άλλων συγγενών των προανα-φερόμενων, σκότωσε και δικούς του άμεσους συγγενείς, το γιο του Κρίσπο, μαζί με διά-φορους φίλους, και τη σύζυγό του Φαύστα, μητέρα 5 παιδιών, την οποία έκαψε και έπνιξε στο μπάνιο. Πράγματι, η κ. καθηγήτρια που οπλίστηκε για να καταπολεμήσει τον Deschner είναι πολύ αντικειμενική, ενώ ο Deschner είναι εμπαθής!

Συνιστώ και πολύ αυτή την ανάγνωση, γιατί δείχνει με ποια εμβρίθεια έχει συλλέξει τις πληροφορίες του ο σημαντικός αυτός διαφωτιστής συγγραφέας και με ποια νηφαλιότητα παραθέτει τα σχόλιά του, όντας σε θέση να απαντάει στην ειδικευμένη καθηγήτρια ως δάσκαλος σε μαθήτρια, την οποία μάλιστα «μαλώνει» –ουσιαστικά ξεφτιλίζει– για λάθη που έχει κάνει στην εισήγησή της. Φυσικά, όλα με παραπομπές και εξηγήσεις.

Page 50: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

50

Μια νέα λατρεία για το ενιαίο κράτος ...

Να θέσω ένα ερώτημα στους εκλεκτούς αναγνώστες μου: Ποιος ήταν ο Ρωμαίος αυτο-κράτωρ που είδε πριν από κάποια σημαντική μάχη ένα θεϊκό όραμα, νίκησε σ' αυτή τη μάχη κατά κράτος, ένωσε πάλι την αυτοκρατορία και στη συνέχεια επέβαλε μία ενιαία θρησκεία; Ξέρω πού πάει το μυαλό σας, αλλά έχετε άδικο: Πρώτος που οραματίστηκε και έκανε όλα αυτά, ήταν ο Αυρηλιανός (Lucius Domitius Aurelianus, 214-275), Ρωμαίος αυτοκράτωρ επί πενταετία από το έτος 27Ο μέχρι που πέθανε απροσδόκητα, μαχαιρωμένος από ένα γραμματέα του. Μετά την υπόταξη του κράτους της Παλμύρας (Αίγυπτος, Εγγύς Ανατολή και τμήμα της Μικράς Ασίας) και την ερείπωση της πόλης, όπου είχε κηρύξει ανεξαρτησία από τους Ρωμαίους η βασίλισσα Ζηνοβία (Septimia Zenobia, γενν. ~240, πέθ. μετά το 272), ένωσε ο Αυρηλιανός τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στρατιωτικά και πολιτικά και αποφάσισε να την ενοποιήσει και θρησκευτικά. Για το σκοπό αυτό υποστηρίχτηκε η διάδοση της λατρείας του θεού Ήλιου, ένας συγκρητισμός των λατρειών του ελληνικού Απόλλωνα, του αιγυ-πτιακού Σάραπη, του σημιτικού Βάαλ και του περσικού Μίθρα - όλες λατρείες με σημα-ντική αποδοχή στο ρωμαϊκό κράτος, κυρίως μεταξύ των ανδρών του μισθοφορικού στρα-τού.

Για να δοθεί δε από τη ρωμαϊκή εξουσία δείγμα ανωτερότητας και θεϊκής υποστήρι-ξης της συγκεκριμένης νέας λατρείας, δια-δόθηκε ότι ο Αυρηλιανός είδε όραμα πριν από την αποφασιστική μάχη για την κατά-ληψη της Παλμύρας. Η επιλογή του Αυρη-λιανού δεν επιβίωσε πάνω από μερικές δε-καετίες, αλλιώς οι αυλικοί «Ιστορικοί» και κόλακες θα είχαν συμπληρώσει το όραμά του με λάβαρο και σύμβολα, σίγουρα και με κάποια προτροπή του τύπου «in hoc signo vinces» (εν τούτω νίκα!). Το έτος 274, στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα γέννησης του Μίθρα και ημέρα έναρξης της ελληνικής γιορτής του Τριέσπερου προς τι-

μή των «Πυρφόρων και Ηλιακών Θεοτήτων Ηρακλέους και Ηλίου», γιόρτασαν οι Ρω-μαίοι στο ρωμαϊκό Πεδίο του Άρεως τα θυρανοίξια του ναού της γέννησης του θεού Ή-λιου (Dies Natalis Solis Invictis). Και πράγματι, εκείνες τις ημέρες έχει ξεπεραστεί το χειμερινό ηλιοστάσιο και ο ήλιος φαίνεται όλο και περισσότερο στον ουρανό. Στα ρωμαϊκά νομίσματα άρχισε να χαράσσεται η επιγραφή Sol Dominus Imperii Romani (ο ήλιος, κυρίαρχος του ρωμαϊκού κράτους) και ο ίδιος ο Αυρηλιανός παρουσιαζόταν ως ανώτατος εκπρόσωπος του θεού Ήλιου επί Γης. Μάλιστα η αυτοκρατορική κορώνα στα ρωμαϊκά νομίσματα διέφερε από αυτές προηγούμενων αυτοκρατόρων και θύμιζε ακτίνες του (θεού) Ήλιου. Η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου επί Αυρηλιανού προκαθόρισε την η-

Page 51: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

51

μερομηνία για τα Χριστούγεννα, τα οποία γιορτάστηκαν στη Ρώμη ως χριστιανική γιορτή το έτος 354, στην Κων/πολη το 379 και στην Αντιόχεια το 388. Όλα αυτά επαναλήφθηκαν με ίδια ακριβώς συνταγή από τον Κων/νο Α’ (Constantinus Flavius Valerius Aurelius, 272-337), ηλιολάτρη και αρχιερέα του Μιθραϊσμού. Τώρα ό-μως αξιοποιήθηκε νέα στρατιωτική νίκη, νέα πρωτεύουσα πλέον και νέα λατρεία. Προ-φανώς, οι αυτοκρατορικοί επιτελείς είχαν έτοιμο ένα σχέδιο, το οποίο πέρναγε από τον ένα αυτοκράτορα στον άλλον και, όποτε βρισκόταν ευκαιρία, γινόταν προσπάθεια εφαρ-μογής του για να δοθεί η εντύπωση μιας νέας αρχής. Το σκηνικό για τα οράματα και την επιλογή νέας λατρείας έμενε ίδιο. Καθόλου δεν τους ένοιαζε ποια θρησκεία θα επέλεγαν, σημαντικό ήταν μόνο να επιβληθεί μία και μοναδική. Ο Κων/νος δεν έπαθε αυτά που συνέβησαν στον Αυρηλιανό, γιατί φρόντιζε ο ίδιος να ε-ξοντώνει πρώτος όλους τους πιθανούς ή υποθετικούς εχθρούς του. Μέχρι τη γυναίκα και το γιο του δολοφόνησε (βλέπε προηγούμενο άρθρο), οι οποίοι σίγουρα θα διεκδικούσαν μερίδιο από την εξουσία στην τεράστια αυτοκρατορία. Αν είχε ευδοκιμήσει η επιλογή που εισήγαγε ο Αυρηλιανός και είχαν επιμείνει σ' αυτή την «παράδοση» οι επόμενοι αυτοκράτορες και ο Κων/νος, όλοι εμείς θα ήμασταν σήμε-ρα δια νηπιοβαπτισμού Μιθραϊστές και οι θεόπληκτοι και ακροδεξιοί θα έβγαζαν λόγους για τον «Ελληνομιθραϊκό Πολιτισμό» - καθόλου πρωτότυπο...

Page 52: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

52

Αμφιλεγόμενοι ηγέτες Τσενγκίς Χαν (~1160-1227) Η επιδρομή των Μογγόλων στην Ευρώπη κατά το 13o αιώνα υπό τον Τσενγκίς Χαν (Dsinghis Khan) αποτελεί, από μακροϊστορικής σκοπιάς, ανταπόδοση των Ασιατών μετά από περίπου 1500 χρόνια, για την εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου σε βάρος της Ασίας. Το ακριβές έτος γεννήσεως του Τεμουντζίν που ονομάστηκε Τσενγκίς Χαν (ο υπέρτατος όλων των Χαν) είναι άγνωστο, υπάρχουν ενδείξεις για τα έτη 1155, 1162 ή 1167. Ιστορι-κά τεκμηριωμένο φαίνεται να είναι ότι ο πατέρας του ήταν ηγεμόνας μιας ολιγάριθμης μογγολικής φυλής. Ο Τεμουντζίν συνένωσε τους νομαδικούς λαούς στην περιοχή της ση-μερινής Μογγολίας, καταλύοντας τις μέχρι τότε παραδοσιακές φυλετικές δομές, σε μια πανίσχυρη στρατιωτική δύναμη. Η ζωή αυτού του ηγεμόνα που δημιούργησε δια πυρός και σιδήρου το εδαφικά μεγαλύτερο κρά-τος στην παγκόσμια Ιστορία, ταυτίζεται με τις επιδρομές και τις κατακτήσεις του λαού του. Στη συνέχεια της ανακήρυξής του σε μεγάλο Χαν το έτος 1206 ακολούθησαν επιδρομές στα γειτονικά προς τη Μογγολία εδάφη, αρχικά της βόρειας Κίνας και αργότερα της υπόλοιπης α-νατολικής και κεντρικής Ασίας, μέχρι την Περ-σία. Κύρια χαρακτηριστικά των μογγολικών στρα-τευμάτων ήταν η αυστηρή πειθαρχία στη δια-βίωση και στις μάχες, η άριστη εκπαίδευση και η μεθοδευμένη σκληρότητα, με την οποία αντιμετωπίζονταν οι αντίπαλοι. Ενώ οι φυλές και οι πόλεις που παρεδίδοντο οικιοθελώς στους επελαύνοντες Μογγόλους, υφίσταντο απλώς λεηλασία και παρέμεναν φόρου υπο-τελείς, οι πόλεις των ηττημένων μετά από μάχες, ισοπεδώνονταν και όσοι κάτοικοι επι-ζούσαν, είτε σφάζονταν αδιάκριτα, είτε, εφόσον ήταν αξιόμαχοι, τοποθετούντο στην πρώτη γραμμή του επιτιθέμενου στρατού. Πέρσες χρονικογράφοι της εποχής συσχετίζουν με τις διελεύσεις των Μογγόλων εκατομ-μύρια νεκρούς και περιγράφουν με τα πιο μελανά χρώματα τις επιπτώσεις λόγω κατα-στροφών της γεωργικής παραγωγής και της αρδευτικής υποδομής. Αυτές οι καταστροφι-κές πρακτικές των μογγόλικων στρατευμάτων, μαζί με διαδιδόμενες ιστορίες για τις φρι-καλεότητες, είχαν δημιουργήσει και στη χριστιανική Ευρώπη διάφορους μύθους με διπλή χρήση: αφενός περί βάναυσης θεϊκής τιμωρίας των αμαρτωλών, αν οι Μογγόλοι κατε-λάμβαναν και χριστιανικά εδάφη και, αφετέρου, περί θεϊκής παρέμβασης με στόχο την εκδίωξη του Ισλάμ, αν οι επιδρομείς έμεναν έξω από τα γεωγραφικά όρια της Ευρώπης. Ένα «σχολικό παράδειγμα» για την αξιοποίηση της πολιτικής στην «εφαρμοσμένη» θεο-λογία! Αντίστοιχες ισλαμικές επινοήσεις εκείνης της εποχής εξηγούν την επέλαση των Μογγό-λων με υποβολή σε δικιμασία των πιστών μουσουλμάνων από το θεό, αν θα αντέξουν στην πίεση των «απίστων» ή θα αλλαξοπιστήσουν! Η θεοκρατική κοσμοαντίληψη δίνει

Page 53: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

53

την ευχέρεια να υποστηρίξεις και να πιστέψεις ό,τι εξυπηρετεί σε κάθε εποχή και σε κάθε συγκυρία! Μετά την κατάληψη της Περσίας και τη διαφυγή του Σάχη σε ένα νησί της Κασπίας Θά-λασσας, τοποθέτησε ο Τσενγκίς Χαν διάφορους αντιβασιλείς και επεδόθη στην καταδίω-ξη του Σάχη, κατευθυνόμενος όλο δυτικότερα. Έτσι πλησίαζαν οι Μογγόλοι την Ευρώπη και το έτος 1223 κατέλαβαν την Αρμενία, όπου συνέτριψαν ένα στρατό Κουμάνων και Ρώσων. Από το όνομα της φυλής των Τατάρων (που είναι όμως τουρκογενείς) και από την ελληνική λέξη τάρταρα για τον αρχαίο «κάτω κόσμο» ή για τη χριστιανική κόλαση, οι Βυζαντινοί ονόμασαν τους επερχόμενους Μογγόλους του Τσενγκίς Χαν «Ταρτάρους». Οι θρησκόληπτοι κύκλοι ταύτισαν την εμφάνιση των Μογγόλων στις παρυφές της Ευρώ-πης με τους λαούς Γκογκ και Μαγκόγκ της «Αποκάλυψης», τον δε Τσενγκίς Χαν με τον αρχάγγελο της καταστροφής. Η αναπάντεχη επιστροφή των μογγόλικων στρατευμάτων στην Ασία εξηγήθηκε δε ως θεϊκό μήνυμα για μία ακόμα ευκαιρία στους αμαρτωλούς να συνετισθούν... Η ευκαιρία αυτή για «συνετισμό» απεδείχθη χωρίς ημερομηνία λήξης, αφενός επειδή ο Τσενγκίς Χαν πέθανε το 1227 στη μακρινή Μογγολία, ύστερα από ένα κυνηγετικό ατύ-χημα, αφετέρου επειδή οι μεταγενέστερες επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη, μετά από συντριπτικές ήττες των Ρώσων, Πολωνών και Ούγγρων, τερματίστηκαν χωρίς προ-φανείς λόγους. Πιθανόν οι επιδρομείς επέστρεψαν στην Ασία επειδή είχε πεθάνει και ο νεώτερος ηγέτης τους, εγγονός του Τσενγκίς Χαν και έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους για να επιλέξουν με διαπραγματεύσεις μεταξύ των νομαδικών φυλών ένα καινούργιο Χαν. Η «σωτηρία» της Ευρώπης από μακρόχρονη υποταγή στα μογγολικά στρατεύματα οφείλεται, προφανώς, σε τυχαία γεγονότα. Ενδιαφέρον είναι ότι το τεράστιο κράτος που δημιούργησε ο Τσενγκίς Χαν διατηρήθηκε σημαντικά περισσότερο από αυτά άλλων κατακτητών. Ανατολίτες εθνικιστές θεωρούν ότι οι επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη έφεραν τον ανατολικό πολιτισμό στη Δύ-ση, κάτι ανάλογο που ισχυρίζονται οι αντίστοιχοι Δυτικοί για τις εκστρατείες του Μεγ. Αλεξάνδρου στην Ασία και των Σταυροφόρων στη Μέση Ανατολή. Ο Τσενγκίς Χαν δεν ονομάζεται Μέγας, αφενός γιατί το όνομα Τσενγκίς σημαίνει ήδη «υπέρτατος», αφετέρου επειδή η Ιστορία που διδασκόμαστε έχει γραφτεί από Ευρωπαίους, οι οποίοι «απονέ-μουν» και τους τίτλους. Κατά τις δεκαετίες του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Μογγολία, οι αναφορές στον Τσενγκίς Χαν ήταν ελάχιστες, δεδομένου ότι μια προβολή του θα προκαλούσε αντιδρά-σεις και στη γειτονική Κίνα που είχε υποστεί πολλές ήττες από τους πολεμοχαρείς βό-ρειους γείτονες. Μετά την ομαλοποίηση των πολιτικών σχέσεων χρηματοδοτούνται όμως εντατικά έρευνες για εντοπισμό του τάφου αυτού του ηγέτη, ενώ παράλληλα διοργανώ-νονται γιορτές για την τόνωση της εθνικής περηφάνειας του μογγόλικου λαού. Στα τέλη του 20ου αιώνα έκρινε μια επιτροπή Ιστορικών από αμερικάνικα πανεπιστήμια ότι ο Τσενγκίς Χαν ήταν ο σημαντικότερος πολιτικός-στρατιωτικός ηγέτης της δεύτερης χιλιε-τίας μ.Χ.

Page 54: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

54

Ναπολέων Βοναπάρτης (1769-1821) Γιος ενός δικηγόρου από την Κορσική, έγινε το 1785 ανθυπολοχαγός του πυροβολικού, αφού σπούδασε στη στρατιωτική σχολή. Αρχικά είχε εχθρικά συναισθήματα προς τη Γαλλία και τους Γάλλους, οι οποίοι πριν λίγο καιρό είχαν κατακτήσει την Κορσική. Αυ-τός ήταν και ο λόγος που αντιπαθούσε τον πατέρα του, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τους «κατακτητές». Όμως, η απόρριψη και καταδίκη του Ναπολέοντα από τους συμπατριώτες του, όταν επανήλθε για λίγο στην Κορσική, αλλά και η επαναστατική ανατροπή στη Γαλ-λία, του έδωσαν διέξοδο και ελπίδες ότι θα έχει ευκαιρίες κοινωνικής ανέλιξης. Ο Ναπολέων προσέφερε υπηρεσίες στην επανάσταση και ανήλθε ταχύτατα τις βαθμίδες, από λοχαγός μέχρι ταξί-αρχος μέσα σε τρεις μήνες, δεδομένου ότι πολλοί ανώτε-ροι αξιωματικοί με αριστοκρατική καταγωγή είχαν εκ-διωχθεί ή λιποτακτήσει από το στράτευμα. Έφτασε στη θέση του γενικού διοικητή του στρατού και από το 1796 στη θέση του αρχηγού της ιταλικής στρατιάς. Κατά τις εκστρατείες στην Ιταλία (όπου κατέλυσε και τυπικά το κράτος της Βενετίας) και την Αίγυπτο, απέδει-ξε στρατιωτικά και πολιτικά προσόντα. Βέβαια, μετά την καταστροφή του γαλλικού στόλου στην Αίγυπτο, εγκατέ-λειψε ο στρατηγός το στρατό του και γύρισε στη Γαλλία με μικρή συνοδεία. Με την οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήρθε ποτέ σε σύγκρουση, πράγμα που πιθανόν να άλλαζε τη ροή των εξελίξεων στα Βαλ-κάνια. Με την πάροδο του χρόνου έγινε ο Ναπολέων δημοφιλής στο γαλλικό λαό και το 1799 κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα. Από εδώ και πέρα αρχίζει μια πορεία που οδηγεί τον υπηρέτη της επαναστάσεως στη μεγαλομανία. Το σύνταγμα που ψηφίστηκε από τη συνέλευση προέβλεπε τον Ναπολέοντα ως μοναδικό ηγεμόνα. Ανακήρυξε τον εαυτό του πρώτο ύπατο, το 1802 ισόβιο ύπατο και, αντιστάσεως μη ούσης, το 1804 έστεψε τον εαυ-τό του αυτοκράτορα, Ναπολέοντα τον Α'. Στις σημαντικότερες θέσεις «βασιλέων» και «ηγεμόνων», τοποθέτησε συγγενείς του, ενώ δημιούργησε και νέα κάστα «ευγενών» μοι-ράζοντας τίτλους σε συγγενείς και φίλους. Στους λεγόμενους «ναπολεόντειους πολέμους» με όλη σχεδόν την Ευρώπη, αρχικά υπέ-ταξε ο γαλλικός στρατός την Αυστρία και την Πρωσία, αλλά βρήκε εμπόδιο στη σθεναρή άμυνα των Ρώσων υπό τον Κουτούζοφ και το σύμμαχό του «στρατηγό χειμώνα». Σ' αυτή τη λεγόμενη «ρωσική εκστρατεία» οι γαλλικές απώλειες ήταν πάνω από 300.000 στρα-τιώτες, το 96% του στρατεύματος και περίπου 500.000 από την άλλη πλευρά, Γερμανοί, Πολωνοί και, κυρίως, Ρώσοι. Όσο πλησίαζε ο γαλλικός στρατός προς τη Μόσχα, ο ρώσικος υποχωρούσε αλλά στα ό-ρια της πόλης σταμάτησε. Εκεί δόθηκε μια μάχη, την οποία κέρδισαν οι Γάλλοι. Εισερ-χόμενος ο Ναπολέων στην πόλη, διαπίστωσε ότι ήταν σχεδόν άδεια, οι κάτοικοι την είχαν εγκαταλείψει. Εγκαταστάθηκε τότε στο Κρεμλίνο, το παλιό αυτοκρατορικό ανάκτορο, και περίμενε να έρθουν οι αντιπρόσωποι των Ρώσων για διαπραγματεύσεις. Εκεί έφτασε η είδηση ότι τα προάστια της πόλης με τα ξύλινα σπίτια καίγονταν. Το πιθανότερο είναι ότι οι Ρώσοι πυρπόλησαν οι ίδιοι την πόλη για να είναι άχρηστη στους Γάλλους, χωρίς

Page 55: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

55

δυνατότητες στέγασης των εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών και χωρίς προμήθειες τροφίμων. Τότε αποφάσισε ο Ναπολέων να επιστρέψει στην κεντρική Ευρώπη, όπου το κλίμα ήταν ηπιότερο και οι δυνατότητες τροφοδοσίας ικανοποιητικές. Κατά την υποχώρηση μέσα στο βαρύ χειμώνα πλευροκοπήθηκε όμως ο γαλλικός στρατός από το ρώσικο ιππικό και διαλύθηκε ολοσχερώς. Λιγότεροι από 1 στους 20 στρατιώτες έφτασαν στην Πολωνία και στη Γερμανία. Ο Ναπολέων εγκατέλειψε και πάλι τον ηττημένο στρατό, ανέβηκε κρυφά σε ένα έλκηθρο και πήρε το δρόμο της επιστροφής. Η γαλλική ήττα στη Ρωσία αποτέλεσε έναυσμα για τους απελευθερωτικούς πολέμους, 1812-1815. Ο νέος στρατός που συγκρότησε ο Ναπολέων στη Γαλλία, σχεδόν αποκλει-στικά από νεαρούς Γάλλους, εστάλη στη Γερμανία για να καταστείλει τις κινήσεις απε-ξάρτησης από τη γαλλική κατοχή. Ταυτόχρονα ήρθε τότε από τη Βιέννη στο Παρίσι ο Μέτερνιχ (Klemens Wenzel Nepomuk Lothar von Metternich-Winneburg zu Beilstein, 773-1859), καγκελάριος της Αυστρίας και έμπειρος διπλωμάτης, ο οποίος προσπάθησε να πείσει τον Ναπολέοντα να έρθει σε συμβιβασμούς. Η παρέμβαση αυτή δεν έφερε αποτε-λέσματα και η μάχη του έτους 1813 κοντά στη Λειψία ανάμεσα στους Γάλλους και τους συνασπισμένους Ευρωπαίους, έθεσε τέρμα στα αυτοκρατορικά όνειρα του Ναπολέοντα. Κύρια αιτία αυτής της πολύ σημαντικής ήττας ήταν ότι άλλαξε στρατόπεδο στη διάρκεια της μάχης ένα στράτευμα Βαβαρών συμμάχων.

Ο Γάλλος ηγέτης αναγκάστηκε πλέον σε παραίτηση και οδηγήθηκε στη νήσο Έλβα, όπου έμεινε επί 10 μήνες ως ηγέτης του νησιώτικου δουκάτου. Μία προσπάθεια, μετά τη μυ-στική επάνοδό του στο Παρίσι, να διατηρηθεί στην εξουσία ελπίζοντας σε στρατιωτική νίκη κατά των Άγγλων, έληξε με νέα συντριπτική ήττα του γαλλικού στρατού στο Βατερ-λό. Ο Ναπολέων εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Ελένης, όπου πέρασε τα τελευταία 6 χρόνια μέχρι το θάνατό του.

Page 56: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

56

Ως άμεση επίπτωση και «απάντηση» στα τυχοδιωκτικά σχέδια του Ναπολέοντα ήρθε η εγκαθίδρυση της «Ιεράς Συμμαχίας» στην Ευρώπη, η οποία επέβαλε να επανέλθει η πολι-τική κατάσταση στην ήπειρο ακριβώς όπως ήταν πριν από τη γαλλική επανάσταση. Έτσι, αφενός αποκαταστάθηκαν διάφορες κοσμικές και εκκλησιαστικές εξουσίες, με ελάχιστες ελπίδες μακροημέρευσης, φυσικά. Αφετέρου δυσκολεύτηκαν σημαντικά την εποχή της συγκροτήσεως των εθνικών κρατών να απελευθερωθούν διάφοροι λαοί από τον έλεγχο των αυτοκρατοριών, κυρίως της αυστρο-ουγγρικής στην κεντρική Ευρώπη και της οθω-μανικής στα Βαλκάνια. Με την πάροδο των δεκαετιών έγιναν και γίνονται προσπάθειες για εξωραϊσμό και ωραι-οποίηση της δράσης του Ναπολέοντα, με επινόηση θρύλων και ανεκδότων ή με προβολή αδιάφορων προσόντων, ώστε να μετριαστούν οι εντυπώσεις από την «επιτυχία» του να καταρρακωθεί και συκοφαντηθεί μια μεγάλη λαϊκή επανάσταση, να ακυρωθεί η κατάρ-γηση της δουλείας και να επανέλθουν στις παλιές θέσεις και στα προνόμιά τους φεουδάρ-χες και κληρικοί. Μερικοί συμπατριώτες του αποδίδουν δε στον υπέρμετρα φιλόδοξο και εξουσιομανή Ναπολέοντα και την προσωνυμία «Μέγας»!

Page 57: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

57

Το βιβλίο Ιστορίας της Στ' Δημοτικού «Ο Στυλιανίδης κρύφτηκε πίσω από το Παιδαγωγικό»

(του Αντώνη Λιάκου, Καθηγητή Ιστορίας Παν. Αθηνών, Ελευθεροτυπία, 26/7/2007) Με έκπληξη παρακολούθησα όχι τον προαναγγελθέντα θάνατο του βιβλίου, αλλά τις φτηνές δικαιολογίες για την απόσυρσή του. Ο κ. Στυλιανίδης πριν από τις εκλογές υπο-στήριζε ότι το βιβλίο είναι προϊόν της συμφωνίας Παπανδρέου-Τζεμ, δήλωση που προ-κάλεσε την κατηγορηματική διάψευση της κ. Μ. Γιαννάκου. Τώρα κρύφτηκε πίσω από «χθεσινή» απόφαση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στο οποίο σημειωτέον δεν υπάρχουν ιστορικοί και το οποίο από την αρχή της κρίσης παλινωδούσε από τη μια άποψη στην άλ-λη. Δυστυχώς, η απόσυρση του βιβλίου της Ιστορίας επισφραγίζει την απόσυρση της κυβέρ-νησης από τα μετριοπαθή προεκλογικά λόγια στην άκρα οπισθοδρόμηση και το συντηρη-τισμό. Δείχνει ότι η διαβεβαίωση του κ. Καραμανλή στο προεκλογικό debate πως δεν συ-νεργάζεται με τα άκρα, όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά πως τα άκρα βρίσκονται εγκατεστημένα για τα καλά στην καρδιά αυτής της κυβέρνησης, στις πράξεις και τους βαθύτερους στό-χους της. Και είναι πιο επικίνδυνα από τα απροκάλυπτα άκρα, διότι δεν διστάζουν να κρύβονται όταν τα συμφέρει, παραπλανώντας την κοινή γνώμη, όπως έγινε έως τώρα με τις διαβε-βαιώσεις ότι το βιβλίο θα κυκλοφορήσει, και να επιτίθενται καταπατώντας την έννοια της συνέπειας και του πολιτικού ήθους. Θλίψη προκαλεί επίσης η, έως τώρα, σιωπή από την πλευρά ΠΑΣΟΚ.

Ακολουθούν τώρα δικά μου σχόλια: Όταν επρόκειτο να κυκλοφορήσει αυτό το βιβλίο, την πρώτη φορά, το Π.Ι. δεν είχε καμιά ένσταση. Τώρα, αφού έγιναν οι «βελτιώσεις», το Π.Ι. θεωρεί το βιβλίο ανεπαρκές. Προφανέ-στατα, το συγκεκριμένο όργανο που απαρτίζεται από επιστή-μονες και δεν έπρεπε να επηρεάζεται από πολιτικές σκοπιμό-τητες, λειτουργεί καιροσκοπικά για να καλύψει υπουργικές αποφάσεις, είτε στη μία, είτε στην άλλη κατεύθυνση. Αλλά εξ ίσου καιροσκοπικά λειτούργησαν στο συγκεκριμένο θέμα και όλες οι πολιτικές δυνάμεις, με εξαίρεση εδώ τον ΣΥΝ. Το ΠΑΣΟΚ καιροσκοπούσε, αν και το βιβλίο ανατέθηκε και μπήκε στη διαδικασία συγγραφής επί των ημερών του, πι-θανόν και με κατευθυντήριες οδηγίες του Γιώργου. Τόσο οι παράγοντες αυτού του κόμ-ματος, όσο και οι φιλικές εφημερίδες, αντιμετώπισαν όμως το θέμα του βιβλίου ως κάτι που θα μπορούσε να κάνει προεκλογικά ζημιά στη ΝΔ και ουσιαστικά δεν πήραν ποτέ θέση, πέρα από αμήχανα ψελλίσματα και την εμφανή σε πολλές περιπτώσεις χαιρεκακία. Και δεν εννοώ, τώρα, ότι δεν χρειαζόταν διορθώσεις το βιβλίο, αλλά ποιο σχολικό βιβλίο δεν χρειάζεται διορθώσεις; Πριν από 2-3 χρόνια έγινε θόρυβος στον τύπο για ένα βιβλίο

Page 58: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

58

θρησκευτικών, το οποίο διάβαζαν οι μαθητές για πάνω από 10 χρόνια -στα χρόνια της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ- και το οποίο αναφερόταν στην ευλογία αυτοκινήτων από παπάδες, έναντι χρημάτων εννοείται. Ούτε κι εκεί ακούστηκε κάτι από το ΠΑΣΟΚ, όταν βγήκε η Γιαννάκου και είπε ότι έτσι κι αλλιώς θα αποσυρθεί το βιβλίο και θα αντικατασταθεί με νέο. Το ΠΑΣΟΚ καλοπιάνει τα τελευταία χρόνια τους παπάδες, αλλά αυτοί είναι έτσι κι αλ-λιώς ταγμένοι με τη Δεξιά, οι δε προοδευτικοί ψηφοφόροι βλέπουν σ' αυτά και σε άλλα ζητήματα έναν καιροσκοπισμό και λακίζουν προς τα αριστερά. Αυτή η ανάρτηση συνοδεύτηκε από διάφορα σχόλια, τα οποία βρίσκονται εδώ http:// sfrang.blogspot.com/ 2007/09/blog-post_27.html και στα οποία απάντησα με νεότερη α-νάρτηση ως εξής: Επί των σχολίων για το βιβλίο της Στ' Δημοτικού Απαντάω και τοποθετούμαι εδώ συνολικά στα σχόλια που καταχώρισαν φίλοι στο σχετι-κό κείμενό μου για την απόσυρση του βιβλίου της Στ' Δημοτικού. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι η μία ή η άλλη διατύπωση σε κάποιο βιβλίο επηρεάζει συνο-λικά τις αντιλήψεις των μαθητών. Έτσι κι αλλιώς, οι μαθητές παπαγαλίζουν κάποια κεί-μενα και ελάχιστα από αυτά που μαθαίνουν μένει στη μνήμη τους, αν δεν διαβάσουν ε-ξωσχολικά κείμενα και δεν συμμετάσχουν σε σχετικές συζητήσεις στον οικογενειακό και φιλικό περίγυρο. Απόδειξη είναι ότι κανένας από μας δεν θυμάται ποιοι χαρακτηρισμοί υπήρχαν για διά-φορα ιστορικά γεγονότα στα βιβλία που διαβάζαμε στα μαθητικά μας χρόνια. Διαφορετι-κά, θα έπρεπε όλοι οι κάπως μεγαλύτεροι να είμαστε εθνικιστές και θρησκόληπτοι, αφού αυτές τις αντιλήψεις καλλιεργούσαν τα βιβλία που είχαμε στη διάθεσή μας.

Φυσικά, απ' την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει κανένας λόγος να στρογγυλεύονται σχολιασμοί για πραγμα-τικά γεγονότα, εφόσον βέβαια γίνεται ολοκληρω-μένη παρουσίαση ενός θέματος. Έτσι, θεωρώ α-νοησία να αποσιωπήσεις τις βαρβαρότητες του τούρκικου στρατού και των ατάκτων σε βάρος των αλλοεθνών κατοίκων της Τουρκίας το 1922, πρέπει όμως επίσης να έχει εξηγηθεί στο βιβλίο, τί συνέβη τις προηγούμενες εβδομάδες, τους μήνες και τα χρόνια, πώς βρέθηκε εκεί ελληνικός στρατός, τι επεδίωκε, τί δραστηριότητες είχε... Εγώ πιστεύω

ότι πολλοί από αυτούς που συμμετέχουν υψηλόφωνα στη σχετική δημόσια συζήτηση α-γνοούν ολοσχερώς το θέμα. Μέχρι τώρα, ποτέ δεν έχω διαβάσει κάτι ολοκληρωμένο, χωρίς κομματικές συμπάθειες, για την ελληνική πολιτική στη Μικρασία στα χρόνια μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο, πέρα από δημοσιογραφικές περιγραφές και μισόλογα σε ιστορικά συγγράμματα. Από φωτοβο-λίδες διαφόρων βλαμμένων ακούω ότι ο ελληνικός στρατός είχε στόχο να επανασυστήσει τη «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» - οι ξυπόλυτοι απόγονοι των Ρωμιών σε ρόλο ανατροπέα της ιστορίας!

Page 59: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

59

Αν αυτός ήταν πράγματι ο απώτερος σκοπός, η ήττα ήταν φυσική κατάληξη της έμπρα-κτης ανοησίας, αφού μεγαλοπιάνονταν οι αβράκωτοι και προσπαθούσαν να υλοποιήσουν στην πράξη τις εθνικιστικές συζητήσεις καφενείων. Καλά να πάθουν κι εκείνοι που τους ψήφισαν και τους έφεραν στην εξουσία - σήμερα και πάντα, κάθε επιλογή μας, ατομική ή συλλογική, έχει και ένα τίμημα, μερικές φορές δυσβάστακτο και αιματηρό. Το ίδιο ισχύει και για τα γεγονότα της Κύπρου, γιατί, κακά τα ψέμματα, όταν οι αλητα-ράδες του Σαμψών και του Τάσσου που είναι τώρα πρόεδρος, δημιουργούσαν με τους τραμπουκισμούς, τις δολοφονίες και το πραξικόπημα της ελλαδικής χούντας τις προϋπο-θέσεις για την επέμβαση της Τουρκία, οι εθνικιστές στην Κύπρο και στην Ελλάδα πανη-γύριζαν, αντί να μελετήσουν με περίσκεψη πού μπορεί να οδηγήσουν οι εκατέρωθεν α-θλιότητες! Ίσως και να επεδίωκαν τις ακραίες καταστάσεις, ώστε να έχουν αντικείμενο δραστηριοποίησης και προπαγάνδας. Και σιγά μην χρειαζόταν να αναζητήσει διέξοδο και «λύσεις» ο Κίσιντζερ, τη στιγμή που οι εγκληματίες αμφότερων των πλευρών, Έλληνες και Τούρκοι, του προσέφεραν έτοιμο φαγητό για κατανάλωση. Με αυτά και με τα άλλα που σημειώνουν οι φίλοι που εισήγαγαν τα σχόλια, δημιουργεί-ται το ερώτημα, αν είναι δυνατόν αυτά να αναπτυχθούν με επάρκεια και στην απαιτούμε-νη έκταση σε μαθητές της Στ' Δημοτικού, στην ηλικία των 11-12 ετών. Εγώ πιστεύω πως όχι, γι' αυτό είχα γράψει και παλαιότερα ότι θα έπρεπε το σχολικό βιβλίο Ιστορίας να μην επεκτείνεται σε αναφορές γεγονότων, τα οποία έχουν βιώσει άνθρωποι που ζουν α-κόμα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα υπάρχουν προσωπικές εμπειρίες ή εμπειρίες των γονέων ή παπούδων, οι οποίες δεν επιτρέπουν την αντικειμενική αντιμετώπιση. Το θύμα ενός διωγμού ποτέ δεν θα αναγνωρίσει ότι οι διώκτες είχαν σημαντικό λόγο να προβούν στις ενέργειές τους. Και για να μην περιοριζόμαστε στην Ελλάδα, ας δού-με τί διωγμοί έγιναν μετά τη λήξη του β' παγκόσμιου πολέμου σε βάρος των γερμανικών πληθυσμών στην Ανατολική Πρωσία, την Πολωνία, την Ουκρανία, την Τσεχία και άλλα μέρη. Ο Γερμανός αγρότης, ο βιοτέ-χνης ή ο πανδοχέας στο Καίνιγκσμπεργκ της Ανατολι-κή Πρωσίας (τώρα Καλίνινγκραντ), γερμανικής επαρ-χίας στις Βαλτικές χώρες από τον Μεσαίωνα, ο οποίος δεν είχε συμμετάσχει στον πόλεμο, δεν είχε ερωτηθεί αν συμφωνεί με την πραγματοποίησή του και ίσως να μην είχε ψηφίσει ποτέ τους Ναζί, όταν γίνονταν εκλο-γές εκεί. Αυτός ο αμέτοχος πολίτης βρέθηκε απρόβλεπτα σε ένα τραίνο ή σε κάρο, μαζί με αρκετά εκατομμύρια άλλων συμπατριωτών του, και μεταφέρονταν με κάποια μπογαλάκια στη Δύση, αν δεν είχαν εξοντωθεί από εξοργισμένους αλλοεθνείς, θύματα των ναζιστικών δυ-νάμεων κατοχής. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος σ' αυτή την κατάσταση να αναγνωρίσει πο-τέ τη δίκαια αγανάκτηση της άλλης πλευράς; Πώς μπορείς να τον πείσεις, αυτόν, τα παι-διά και τα εγγόνια του, ότι πλήρωσε το αντίτιμο μια εγκληματικής πολιτικής, για την ο-ποία δεν είχε προσωπική ευθύνη; Πιστεύω ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις αφήνεις να αποχωρήσουν από τη ζωή αυτοί που έ-ζησαν και επηρεάστηκαν από τα γεγονότα και μετά τα παρουσιάζεις, όπως κρίνουν οι αρμόδιοι επιστήμονες ότι πρέπει να γίνει αυτό. Από τον 19ο αιώνα μέχρι λίγο μετά τον β'

Page 60: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

60

παγκόσμιο πόλεμο υπερτερούσε η εθνικιστική άποψη, αργότερα άρχισε να επικρατεί η κοσμοπολίτικη και αυτή ακριβώς διαδίδεται τώρα. Αυτή θα γενικευτεί και θα διαδοθεί τις επόμενες δεκαετίες, οπότε οι Ζουράρηδες και Ψωμιάδηδες που αυτοανακηρύσσονται σε ειδήμονες, θα παραμείνουν στα τηλεοπτικά παράθυρα της γραφικότητας, η οποία έτσι κι αλλιώς τους χαρακτηρίζει. Από την όλη ιστορία με το συγκεκριμένο βιβλίο και με άλλα παλαιότερα μένει ότι οι ελ-ληνικές κυβερνήσεις δεν έχουν συγκεκριμένη και σταθερή μορφωτική επιλογή, καιρο-σκοπούν ανάλογα με τις περιστάσεις και γίνονται εύκολα παίγνιο στα χέρια διαφόρων ομάδων πίεσης που έχουν δικούς τους στόχους, κατά κανόνα πλουτισμού και εξουσίας, οι οποίοι στόχοι συγκαλύπτονται όμως και προβάλλονται ως δήθεν ενδιαφέρον για το έθνος, το λαό, τη νεολαία, το περιβάλλον, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τον αθλητισμό κ.ο.κ.

Page 61: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

61

Tο ταμείο της «Αλληλεγγύης» Γιατί ψάχνουμε μακριά και δεν κοιτάμε εδώ δίπλα μας, τί κάνουν με τα λεφτά που ει-σπράττουν από το κράτος (τα δικά μας δηλαδή!) για δήθεν φιλανθρωπικούς σκοπούς;

Στο στόχαστρο μητροπολιτών βρέθηκε η «Αλληλεγγύη», η μη κυβερνητική οργά-νωση που έχει συστήσει η Αρχιεπισκοπή Αθηνών και το Διορθόδοξο Κέντρο Πε-ντέλης. Κάποιοι μητροπολίτες, με πρώτον απ' όλους τον μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσό-στομο, την περασμένη Παρασκευή ζήτησαν να μάθουν πώς λειτουργεί η «Αλλη-λεγγύη». Αφορμή, μεταξύ άλλων, ήταν οι 340 τόνοι σάπια κοτόπουλα που βρέθη-καν στα ψυγεία εταιρείας και τα οποία φυλάσσονταν για λογαριασμό της «Αλλη-λεγγύης». Τουλάχιστον δύο μητροπολίτες, σύμφωνα με πληροφορίες, αφού άκουσαν τον δι-ευθυντή της «Αλληλεγγύης» Δημήτρη Φουρλεμάδη να μιλά για «το καταστατικό και τις μέχρι τώρα δραστηριότητες της ΜΚΟ» πρότειναν να οριστεί ομάδα μη-τροπολιτών που θα κάνει έλεγχο στα οικονομικά της οργάνωσης. Ο κ. Φουρλεμά-δης του απάντησε ότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από τον νόμο, καθώς η «Αλλη-λεγγύη» έχει ιδρυθεί από την Αρχιεπισκοπή και το Διορθόδοξο Κέντρο Πεντέλης και δεν είναι οργανισμός που λειτουργεί υπό την ευθύνη της Ιεράς Συνόδου. Ο Χρυσόστομος «Εάν θέλετε διαφάνεια, πρέπει να γίνει οικονομικός έλεγχος», είπε απευθυνόμε-νος προς τον Αρχιεπίσκοπο ο Ζακύνθου Χρυσόστομος. Οσα ακολούθησαν, σύμ-φωνα με πληροφορίες, ύψωσαν ιδιαίτερα τους τόνους. Ο Μακαριότατος, που δεν συναίνεσε στο αίτημα, αντέδρασε με ερώτηση: «Αμφισβητείτε την εντιμότητά μου;», για να λάβει τη σκληρή απάντηση: «Ναι. Ευθέως την αμφισβητώ». Ο Χρι-στόδουλος, σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, ανταπάντησε: «Σας επιστρέφω όσα λέτε». Λίγο αργότερα ο Χρυσόστομος αποχώρησε και σε δημόσια δήλωσή του είπε: «Διαπιστώνουμε για άλλη μια φορά την άρνηση του Αρχιεπισκόπου και του κ. Φουρλεμάδη να γίνει οικονομικός έλεγχος από αρχιερείς στην "Αλληλεγγύη" και μας λένε ότι δεν είναι νόμιμο. Για πολλά πράγματα πρέπει να γίνει έλεγχος τον οποίο ο Αρχιεπίσκοπος καλύπτει επιμελώς».

(του ΘΩΜΑ ΤΣΑΤΣΗ, Ελευθεροτυπία, 11/6/2007) Τα 240 εκατομμ. ευρώ από το Δ' ΚΠΣ (χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων) που υποσχέθηκε η κυβέρνηση στον Χριστόδουλο, θα πάνε δηλαδή σε μια εταιρία που έχει ι-δρυθεί και ελέγχεται από την Αρχιεπισκοπή και το Διορθόδοξο Κέντρο Πεντέλης. Κατά κάποιο σημαντικό μέρος θα "γυρίσουν", βέβαια, πάλι στους πολιτικούς που τα υποσχέθη-καν και θα τα εκταμιεύσουν, ως ψήφους και άλλες συναφείς διευκολύνσεις - σίγουρα διακομματικά, αφού δεν βλέπω να διαμαρτύρεται ούτε η αξιωματική αντιπολίτευση!

(11/6/2007)

Page 62: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

62

ΚΤΕΟ και ανευθυνότητα Σκέφτηκα, τώρα που ασχολούνται οι περισσότεροι με τις εκλογές (Σεπτ. 2007), να πετα-χτώ στο ΚΤΕΟ για να περάσω το αυτοκίνητο. Μπήκε σε κυκλοφορία το έτος 2000 και έχει διανύσει μόνο 32.000 χιλιόμετρα, ελάχιστα δηλαδή. Δεν πολυκυκλοφορώ με το αμά-ξι, συχνότερα χρησιμοποιώ λεωφορεία, τρόλεϋ και τραίνο και πολύ συχνότερα περπατάω. Παρ’ όλο που το αμάξι δεν έχει επιβαρυνθεί στην κυκλοφορία ή με κανένα τρακάρισμα και παρ’ ότι πέρσι το πέρασα από έλεγχο στα 30.000 km, θεώρησα σκόπιμο να το αφήσω στο συνεργείο της αντιπροσωπείας για να του κάνουν έναν προέλεγχο, «λάδια, φρένα, φώτα, καυσαέρια - ό,τι θα κάνουν και στο ΚΤΕΟ» τους είπα. Το παίρνω, λοιπόν, πληρώ-νω 25,00 ευρώ, ρωτάω «είναι εντάξει;», «μια χαρά είναι» μου απαντάνε, και πάω σήμερα στο ΚΤΕΟ.

Το βάζουν στο μηχάνημα, βρίσκουν ότι στους πίσω τροχούς, φρενάρει ο ένας με 25-30% μεγαλύτερη δύναμη απ’ ότι ο άλλος και ότι το χειρόφρενο δεν πιάνει σε όλους τους τρο-χούς. «Να ξαναέρθεις» μου λένε και με το δίκιο τους. Προσπαθούσε μάλιστα ο νεαρός τεχνικός να με πείσει ότι «δεν είναι άδικο το μέτρο, δυστυχώς τα αποτελέσματα μετρή-σεων στο χαρτί δείχνουν ότι…». Τον διέκοψα και του δήλωσα ότι και μόνο να μου έλεγε ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα στα φρένα, θα το πήγαινα από μόνος μου πάλι στο συνεργείο, πόσο μάλλον τώρα που φαίνεται αυτό στις τεχνικές μετρήσεις. Επιστρέφω, λοιπόν, αμέσως μετά στο συνεργείο της αντιπροσωπείας! Έχετε ακούσει τον Δία να τα βάζει με τις σκνίπες; Έπρεπε να είστε εκεί να μάθετε, τί σημαίνει αυτό. Ακού-στηκα σε όλη η περιοχή Κάτω Πατησίων, Χαλκηδόνας και Φιλαδέλφειας, ίσως και λίγο απέναντι στους Αγίους Αναργύρους. Με ξευτελίσατε, θα με σκοτώσετε, σκιτζήδες, ανί-κανοι, άσχετοι, κομπογιαννίτες, ψεύτες…, ούτε προεκλογικό μπαλκόνι να είχα πιάσει.

Page 63: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

63

Ψέλλιζαν κάτι δικαιολογίες, τεχνικοί 30-35 χρόνια με τη φόρμα, μάλλον φταίνε τα μηχα-νήματά τους, να πας σε άλλο ΚΤΕΟ. Καλά, δεν πρέπει να είχαν ακούσει τέτοιες φωνές τα τελευταία χρόνια. Κυκλοφορούσαν σκυμμένοι μέχρι μετά από 1,5 ώρα που πήρα το αμά-ξι, ελπίζω έτοιμο, και έφυγα. Ενδιάμεσα προσπαθούσε να μου εξηγήσει ο μάστορας τι ακριβώς έκανε, δηλαδή αυτά που έπρεπε να είχε κάνει την πρώτη φορά. Του είπα ότι εγώ δεν ενδιαφέρομαι να μάθω τη δουλειά άλλων, γι’ αυτό πληρώνω και θέλω να κάνουν αυτοί σωστά τη δουλειά που πρέ-πει να ξέρουν. Αν ήταν να ενημερωθώ για τις δουλειές όλων των άλλων, του μαραγκού, του ηλεκτρολόγου, του υδραυλικού, του φούρναρη, του χασάπη, του αστυφύλακα, του εμπόρου, του πυροσβέστη κτλ., τότε δεν θα μου έμενε χρόνος να κάνω τη δική μου δου-λειά. Θα ξαναπάω από βδομάδας στο ΚΤΕΟ και καταλαβαίνετε τι έχει να γίνει, αν βρουν πάλι κάποιο ψεγάδι. Αυτό που πρέπει να εμπεδώσουμε, όμως, όλοι μας είναι ότι δεν γίνεται να ζητάμε από τις Δημόσιες Υπηρεσίες, από τις Τράπεζες και τους Οργανισμούς να λειτουρ-γούν άψογα, όταν εμείς οι ίδιοι, ο καθένας στον τομέα του, δεν προσφέρουμε αντίστοιχης ποιότητας εργασίες. Πριν από την «επανίδρυση του κράτους» που επαγγέλλεται ο Κω-στάκης, πρέπει να επανιδρύσουμε, καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί, την αξιοπιστία και αποτελεσματικότητά μας.

Page 64: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

64

Άνοιξαν τα σχολεία! Βρέθηκα χθες σε ένα βιβλιοχαρτοπωλείο της γειτονιάς μου. Ήταν γεμάτο παιδιά και μα-μάδες που αγόραζαν τετράδια, βιβλία, στυλό, μολύβια, μαρκαδόρους, μπρελόκ, αυτοκόλ-λητα και ένα σωρό άλλα χρήσιμα και άχρηστα υλικά της σχολικής ζωής. Συνήθως το μα-γαζί αυτό είναι τα πρωινά έρημο από πελάτες και ο καταστηματάρχης περνάει την ώρα του διαβάζοντας τα λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία που πουλάει. άμα βρει δε κανένα πε-λάτη με ελεύθερο χρόνο, συζητάει μαζί του τι διάβασε και τι του άρεσε. Τέτοιες μέρες όμως, με την έναρξη του σχολικού έτους, έχει το μαγαζί πάντα φούριες, βοηθάνε η γυ-ναίκα και τα παιδιά του.

Εκεί που περίμενα, λοιπόν, στην ουρά βλέπω μπροστά μου μια μικρή, η οποία είχε φορ-τώσει τη σάκα στη μαμά της και διάλεγε από το ράφι μολύβια. Κατέληξε σε 5 κομμάτια που έπρεπε να τα αγοράσει «οπωσδήποτε», όπως δήλωσε, ενώ η μαμά κουνούσε το κε-φάλι προβληματισμένη.

Βρήκα αφορμή να παρέμβω: «Καλέ τι θα τα κάνεις τόσα πολλά μολύβια, με πόσα χέρια θα γράφεις;» ρώτησα. Με κοίταξε αμήχανη η μικρή, κοίταξε και τα μολύβια στο χεράκι της και μου λέει: «Τα χρειάζομαι, η δασκάλα μας είπε ότι θα έχουμε πολλά να γράψου-με!» Η μικρή συσχέτιζε στο μυαλό της τα πολλά γραφτά, ευτυχώς ακόμα, με πολλά μο-λύβια και όχι με πολύ χρόνο και κόπο.

Πριν από κάποια χρόνια, τέτοιες μέρες, θα πήγαινε η κόρη μου στην πρώτη Δημοτικού. Ετοιμαζόταν ήδη 1-2 εβδομάδες πριν, ξεσκόνιζε και γυάλιζε τη νέα, χρωματιστή σάκα της και την ασορτί κασετίνα, έβαζε και έβγαζε μαρκαδόρους, τετράδια και μπλοκ στις διάφορες θήκες και καμάρωνε για το αποτέλεσμα. Όταν ήρθε η μέρα έναρξης, άρχισαν από νωρίς προετοιμασίες, συσκευασίες, μαντηλάκι στην τσέπη, λεφτά για κουλούρι, ευ-χές και αποχαιρετισμοί, λες και θα έφευγε μετανάστης στην Αυστραλία. Το σχολείο ήταν 200 μέτρα από το σπίτι.

Το μεσημέρι επέστρεψε η κόρη μου κατάκοπη από τις νέες εντυπώσεις στη σχολική τάξη και τα τρεχάματα στα διαλείμματα και, αφού άφησε στην καρέκλα τη βαριά σάκα της,

Page 65: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

65

μας ανακοίνωσε με αποφασιστικό ύφος: «Είπε η δασκάλα μας ότι θα πάμε και αύριο στο σχολείο, δεν τα τελειώσαμε όλα σήμερα». Ούτε που φανταζόταν εκείνη τη στιγμή ότι αυ-τό το «αύριο» σήμαινε 6 χρόνια Δημοτικό, 6 χρόνια Γυμνάσιο και Λύκειο και κάπου 5 χρόνια Πανεπιστήμιο.

Εύχομαι υγεία και καλή πρόοδο σ’ όλα τα παιδιά του κόσμου!

(13/9/2007)

Page 66: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

66

Βόμβα μεγατόνων από καρδινάλιο Στις αρχές του περασμένου Μαρτίου πίστευαν οι θεατές της γερμανικής τηλεόρασης ότι στην εκπομπή «Quergefragt» θα εξελισσόταν μια από τις συνήθεις ανιαρές συζητήσεις μεταξύ εκπροσώπων της καθολικής εκκλησίας και υπερασπιστών του κοσμικού κράτους. Η ανατροπή δεν ήρθε όμως από τους αντιπάλους των οργανωμένων θρησκειών αλλά από το συμμετέχοντα στη συζήτηση, πρόεδρο του (γερμανικού) Συμβουλίου Επισκό-πων (Bishofskonferenz) και επίσκοπο του Mainz (Μαγεντία) καρδινάλιο Karl Lehmann (Λέμαν), επικεφαλής όλων των καθολικών της Γερμανίας (περίπου 25 εκατομμ.), όταν αυτός δήλωσε ότι δεν πιστεύει στην Εκκλησία και δεν πιστεύει στη χριστιανική θρησκεία, παρά μόνο στο θεό! Ο καρδινάλιος Λέμαν δεν έχει τυχαία παιδεία, αφού είναι δύο φορές διδάκτωρ, της θεολογίας (1962) και της φιλο-σοφίας (1967) και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Mainz (Μαγεντίας). Tου έχουν απονεμηθεί δε 7 τιμητικά διδακτορικά (honoris causa) και 2 τιμητικές θέσεις καθη-γητή, είναι μέλος ή αντεπιστέλλον μέλος σε 3 ακαδημίες επιστημών και λογοτεχνίας, και έχει επίσης τιμηθεί με πλήθος από βραβεία και άλλες διακρίσεις. Οι συμμετέχοντες στην τηλεοπτική συζήτηση, σίγουρα και η πλειοψηφία των θρησκευόμενων θεατών της τηλεο-πτικής εκπομπής, έμειναν άφωνοι με τη βόμβα που έριξε στη συγκέντρωση ο καρδινάλιος. Μέχρι να συνέλθουν δε οι ακροατές του, συνέχισε ο ίδιος λέγοντας ότι αργά η γρήγορα, στο μέλλον, δεν θα υπάρχει πια η Εκκλησία και δεν θα υπάρχουν θρησκείες, αυτό που θα υπάρχει όμως για πάντα είναι ο θεός. Σίγουρα, μικρή παρηγοριά για τους επίδοξους μελλοντικούς αναρριχητές του εκκλησια-στικού μηχανισμού, αφού δεν θα υπάρχει πια το ταμείο, γύρω από το οποίο θα φτιάχνο-νται καριέρες και περιουσίες. Ο δε θεός μπορεί τελικά να είναι η φύση με τους ακατάλυ-τους μηχανισμούς της, η οποία δεν χρειάζεται λατρεία, δεν μοιράζει χρήμα και δεν απο-νέμει εύνοιες σε επίλεκτους ανθρώπους ή λαούς, άρα δεν θα χρειάζεται και ιερατείο και θα πρέπει οι παπάδες κάποια στιγμή να ασκούν κάποιο βιοποριστικό επάγγελμα. Ο κ. Λέμαν πρέπει να θεωρείται με αυτή τη δήλωσή του και σύμφωνα με το χριστιανικό τυπικό, «αιρετικός» και «αντίχριστος», αφού με το σύμβολο της πίστεως ορκίζονται όλοι οι πιστοί καθολικοί (και οι ορθοδοξοι) «εις μίαν αγίαν καθολικήν και αποστολικήν εκκλη-σίαν…» και ότι «εκτός της Εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία». Ένας από τους συμμετέχοντες στην τηλεοπτική συζήτηση, ο γνωστός στο γερμανόφωνο χώρο άθρησκος και τέως χριστιανός φιλόσοφος και συγγραφέας Michael Schmidt-Salomon, δήλωσε ότι είναι γνωστές οι αντιρρήσεις πολλών επισκόπων για την αυστηρά δογματική θεολογία του (επίσης Γερμανού) πάπα, αλλά ότι οι αντιθέσεις στους κόλπους της καθολικής εκκλησίας έχουν φτάσει σε τέτοιο συγκρουσιακό σημείο και σε τόσο υψη-λές βαθμίδες, κανείς δεν το φανταζόταν.

Page 67: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

67

Εκτιμάται ότι πολλοί οξυδερκείς καθολικοί διαπιστώνουν το αδιέξοδο των οργανωμένων θρησκειών και την αδιαφορία, με την οποία αντιμετωπίζονται αυτές από τους πνευματικά συγκροτημένους ανθρώπους. Γι’ αυτό οραματίζονται μια ελαχιστοποιημένη φιλοσοφία με ηθικούς κανόνες, οι οποίοι θα στηρίζονται στη συναίνεση και στη λογική των ανθρώ-πων με ολοκληρωμένη παιδεία. Σίγουρα, αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι του εκκλησιαστικού μηχανισμού αναθεμάτιζαν ανέκαθεν τα «άθεα γράμματα», εννοώντας προφανώς την ανεξάρτητη και ελεύθερη μόρφωση.

(10/9/2007)

Page 68: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

68

Επαγγελματίας μουσικός ...

Για μία επιτυχή πορεία στο επάγγελμα του μουσικού απαιτούνται κλίση, εργατικότητα, καλή εκπαίδευση και, τελευταίο αλλά όχι έσχατο σε σημασία, εξάσκηση, εξάσκηση και εξάσκηση... Αυτά βέβαια δεν αφορούν μόνο τον επαγγελματία μουσικό, αλλά και κάθε άλλο επαγγελματία, μόνο που ο καλλιτέχνης και ειδικότερα ο μουσικός και πολύ περισ-σότερο ο οργανοπαίκτης, αποδεικνύει σε κάθε επαγγελματική του δραστηριότητα ποια παιδεία έχει και ποια εξάσκηση κάνει.

Για σύγκριση, ο τραπεζικός υπάλληλος που διεκπεραιώνει κάποια σημαντικά ή ασήμαντα τραπεζικά έγγραφα, μπορεί να διατηρηθεί στη θέση του για πολλά χρό-νια και δεκαετίες, ακόμα κι αν δεν μάθει συστηματικά κάτι καινούργιο... Φυσικά η απόδοσή του και αυτή της τράπεζάς του υποβαθμίζονται, γιατί ο χώρος γύρω του αναβαθμίζεται, αργά αλλά σίγουρα, μπο-ρεί όμως να προσφέρει συνεχώς στην τράπεζα κάποιες δευτερεύουσες υπηρεσί-ες, έστω και με σφάλματα, τα οποία όμως

δεν γίνονται αντιληπτά από τον πελάτη.

Το ίδιο ισχύει και για άλλους οργανισμούς, για εταιρίες κλπ. Ο οργανοπαίκτης που άφησε όμως το όργανο για 1-2 μήνες, διαπιστώνει σύντομα ότι τον έχει αφήσει κι αυτό... Οποιο-δήποτε λάθος του (έλλειψη συγχρονισμού, παραφωνία κ.ά.) κατά την εκτέλεση ενός συμφωνικού έργου, γίνεται άμεσα αντιληπτό από τους ακροατές, γι' αυτό και δεν υπάρχει περίπτωση να επιτραπεί από το μαέστρο, ήδη στις πρόβες, η συμμετοχή του αμελούς ορ-γανοπαίκτη στη δημόσια εκτέλεση του έργου.

Πέρα από αυτά, η μουσική παιδεία στην Ελλάδα είναι υποβαθμισμένη, η μουσική τέχνη ταυτίζεται στην κοινή αντίληψη με εύκολα τραγούδια, πολύχρωμους προβολείς και λου-λούδια σε νυχτερινά κέντρα. Έτσι, καθένας που μπορεί να κτυπήσει συνεχόμενα μερικές χορδές κιθάρας ή μπουζουκιού δηλώνει μουσικός, χωρίς να έχει επίγνωση των δεξιοτή-των και του ρεπερτορίου που πρέπει να καλύπτει.

Αν και οι δεξιοτέχνες σε όργανα της συμφωνικής ορχήστρας δεν είναι ιδιαίτερα πολλοί στη χώρα μας, η δυνατότητα επαγγελματικής απασχολήσεώς τους είναι περιορισμένη, γιατί στην Ελλάδα υπάρχουν ουσιαστικά μόνο 2-3 συγκροτημένες ορχήστρες, με μάλλον κακές εργασιακές συνθήκες και ανεπαρκείς μισθούς. Απαραίτητη είναι λοιπόν η παράλ-ληλη απασχόληση, άλλοτε ως μέλος συνόλου μουσικής δωματίου, όπου οι δυνατότητες εμφανίσεων είναι επίσης περιορισμένες και άλλοτε σε κέντρα διασκεδάσεως με τις γνω-στές συνθήκες εργασίας, όπου φυσικά ο ομποΐστας και ο τουμπίστας μάλλον δεν θα βρουν ποτέ απασχόληση.

Τέλος, υπάρχει και η δυνατότητα απασχολήσεως ως δάσκαλος νέων οργανοπαικτών. Η τελευταία είναι μια ιδιαίτερα αγχώδης απασχόληση που προκαλεί ψυχική φθορά, γιατί συνήθως οι νεαροί μαθητές συμμετέχουν χωρίς καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, γιατί η πληρω-

Page 69: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

69

μή είναι αβέβαιη και ασυνεχής, γιατί το επίπεδο απασχολήσεως είναι ιδιαίτερα χαμηλό κτλ.

Στις χώρες της Ευρώπης, εκτός των ορίων της τέως οθωμανικής αυτοκρατορίας, η μουσική παιδεία βρίσκεται σε σημαντικά υψηλότερο επίπεδο, καταρχήν λόγω παραδόσεως, αλλά και λόγω των συστηματικών προσπαθειών που γίνονται για να ανακαλυφθεί κάθε διαθέσιμο ταλέντο. Είναι γνωστή η εικόνα στα γαλλικά, γερμανικά, ελβετικά, σκανδιναβικά κλπ. δημο-τικά σχολεία που κάποιες χρονιές όλα τα παι-διά πηγαινοέρχονται με ένα μουσικό όργανο στο χέρι, συνήθως φλογέρα, βιολί, κόρνο κτλ. Περίπου τα μισά από αυτά τα παιδιά εγκατα-λείπουν σύντομα την προσπάθεια να μάθουν το

όργανο, τα υπόλοιπα συνεχίζουν για 2-3 χρόνια και κάποιες δεκάδες σε κάθε σχολείο συ-νεχίζουν ακόμα και για 10-15 χρόνια. Όποιος έχει ταλέντο και ενδιαφέρον έχει πάντως την ευκαιρία να το δοκιμάσει και να το αναδείξει...

Αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος για τη μουσική και της προσπάθειας για ανάδειξη ταλέ-ντων σ' αυτές τις χώρες της Ευρώπης είναι να υπάρχει μεγάλος αριθμός οργανοπαικτών, συνήθως ερασιτεχνών, αλλά κι αυτοί συχνά αρκετά υψηλού επιπέδου. Όσοι έζησαν σε μια από τις χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης και συμμετείχαν στην κοινωνική ζωή της, γνωρίζουν παρέες συμφοιτητών, φίλων, συνεργατών σε εταιρίες και οργανι-σμούς, συνταξιούχων κτλ. που έχουν δημιουργήσει μικρά σύνολα και ασκούνται 2-3 φο-ρές την εβδομάδα για την ψυχαγωγία τους. Αρκετές φορές παρουσιάζονται δε τέτοια σύ-νολα σε οικογενειακές και επαγγελματικές γιορτές και ομορφαίνουν την ατμόσφαιρα με τη μουσική τους.

Αποτέλεσμα αυτής της μουσικής δραστηριότητας είναι να υπάρχουν πολλοί άριστοι ορ-γανοπαίκτες και, παρότι σχεδόν κάθε πόλη έχει μια μικρή ή μεγάλη συμφωνική ορχή-στρα, να είναι μεγάλη η προσφορά δεξιοτεχνών. Αρκετοί από αυτούς εργάζονται με χα-μηλή ή χωρίς αμοιβή, μέχρι να ελευθερωθεί κάποια θέση, την οποία διεκδικούν πολλοί άλλοι (βλέπε επόμενα). Για την απασχόληση στη διδασκαλία ισχύουν κι εκεί αντίστοιχα με τη χώρα μας, όπου ο αριθμός των μαθητών είναι πολύ μεγαλύτερος, αλλά και των δι-δασκόντων επίσης.

Η επαγγελματική απασχόληση με τη μουσι-κή, αλλά και γενικότερα με την τέχνη, κρύβει γι' αυτούς τους λόγους πολλές απογοητεύσεις και καημούς και είναι απαραίτητο να κρίνει κανείς ένα καλλιτέχνη πάντα υπό αυτό το πρίσμα. Πολλοί ταλαντούχοι καλλιτέχνες έ-μειναν στο ερασιτεχνικό επίπεδο, επειδή δεν τόλμησαν το άλμα στο κενό της επαγγελμα-τικής και κοινωνικής αβεβαιότητας.

Στα επόμενα θα περιγράψουμε τις διαδικασί-ες για ένταξη στο δυναμικό μιας μεγάλης ορ-

Page 70: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

70

χήστρας και τις συνθήκες εργασίας σε μια ευρωπαϊκή χώρα. Αντίστοιχες εμπειρίες από την Ελλάδα δεν είναι καταγεγραμμένες, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι εξελίσσονται κάπως ανάλογα, με τη σχετική καθυστέρηση που χαρακτηρίζει όλους τούς θεσμούς και τις διαδικασίες στη χώρα μας, έναντι αυτών στην κεντρική και δυτική Ευρώπη.

Πρόσληψη στη συμφωνική ορχήστρα

Θα περιγράψουμε εδώ τη διαδικασία για να προσληφθεί ένας δεξιοτέχνης πνευστού οργάνου και ειδικότερα του φλάουτου σε μεγάλες ορχήστρες μιας χώρας με μεγάλη μουσική παράδοση και σημαντική υποχρέωση να υπηρε-τήσει αυτή την παράδοση, τη Γερμανία. Ανάλογες είναι οι συνθήκες και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν μακρά μουσική παράδοση. Επίσης κατ’ ανα-λογία εξελίσσονται οι διαδικασίες πρόσληψης μουσικών για τα άλλα όργανα. Η ορχήστρα έχει στο γερμανόφωνο χώρο μια ιστορία περίπου 5 αιώνων. Ήδη το 16ο αιώνα δημιουργήθηκαν σε αυλές ευγε-νών και ανώτερων κληρικών μικρά σύνολα, τα οποία στην πορεία πήραν συγκεκριμένη μορφή και για τα οποία γράφτηκαν κατά περίπτωση συγκεκριμένα είδη μουσικής.

Το 19ο αιώνα βρισκόταν ήδη η αστική τάξη στην εξουσία και τα μέλη της είχαν απαιτή-σεις για μουσική ψυχαγωγία υψηλού επιπέδου. Έτσι κατασκευάζονταν όλο και μεγαλύτε-ρες αίθουσες συναυλιών, βελτιώθηκαν τα μουσικά όργανα, δημιουργήθηκαν πολλές και μεγάλες ορχήστρες και εκλεκτοί συνθέτες της εποχής συνέγραψαν σημαντικά σε ποιότη-τα και ποσότητα μουσικά έργα. Οι μουσικοί και το επάγγελμά τους εδραιώθηκαν κοινω-νικά και έγιναν, από εντολοδόχοι υπηρέτες που ήταν το 18ο αιώνα, αυτοδύναμοι φορείς και εκφραστές ιδεών και προόδου, κατέκτησαν μια θέση ως ισότιμα μέλη της μεσαίας τά-ξης.

Το 1998 λειτουργούσαν στη Γερμανία, με ένα πληθυσμό περίπου 80 εκατομμυρίων, συ-νολικά 141 συμφωνικές ορχήστρες με περίπου 10.900 οργανικές θέσεις μουσικών (στοι-χεία από το συνδικάτο μουσικών). Από αυτές, το σημαντικά μεγαλύτερο μέρος, 124 ορ-χήστρες με περίπου 9.590 μουσικούς, χρηματοδοτούνται από κρατικές ή δημοτικές πηγές. Επιπλέον υπάρχουν διάφορα μικρά σύνολα για υποστήριξη θεατρικών παραστάσεων. Από αυτές τις ορχήστρες, αρκετές έχουν μουσικούς με μερική απασχόληση και ανάλογα χαμηλές αποδοχές, λίγες ορχήστρες, όπως η Φιλαρμονική του Βερολίνου, έχουν μουσι-κούς με μισθό του επιπέδου καθηγητή Πανεπιστημίου. Αντίστοιχα υψηλά είναι και τα απαιτούμενα προσόντα αυτών των μουσικών.

Οι ορχήστρες κατηγοριοποιούνται με φθίνουσα σειρά σε A, B και C. Οι ορχήστρες αυτές έχουν θέσεις για φλάου-το, στην κατηγορία C τρεις, στην κατηγορία B τέσσερις και στην κατηγορία A πέντε. Οι μεγάλες ορχήστρες με περισσότερους από 130 μουσικούς έχουν μερικές φορές και έξι θέσεις για φλάουτο. Οι ορχήστρες δεν έχουν πά-ντα ένα σαφές πεδίο δραστηριοτήτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει ανάμικτη δραστηριότητα, όπως συμφωνικές συναυλίες, όπερες, οπερέτες, μιούζικαλ κτλ.

Οι μεγαλύτερες ορχήστρες έχουν πιο περιορισμένο κύκλο δραστηριοτήτων, αλλά εκτός από συναυλίες ασχολούνται και με παραγωγή δίσκων, ταινιών κτλ.

Page 71: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

71

Για την κάλυψη κενών θέσεων σε ορχήστρες με κρατική ή δημοτική χρηματοδότηση υ-πάρχει στη Γερμανία υποχρέωση ανοικτής προκηρύξεως και εξέτασης όλων των αιτήσε-ων. Κάθε υποψήφιος εκτιμάει τις δυνάμεις του και υποβάλλει ένα κατάλληλο βιογραφικό σημείωμα, αναφέροντας προηγούμενες θέσεις, δραστηριότητες και ρεπερτόριο και ελπί-ζοντας να προσκληθεί για δοκιμαστική παρουσίαση και συνέντευξη. Εκτιμάται ότι για μία θέση φλαουτίστα σε μεγάλη γερμανική ορχήστρα υποβάλλονται στη Γερμανία περί τις 300 αιτήσεις από όλη την Ευρώπη, συχνά και από εξωευρωπαϊκές χώρες.

Για να εξεταστούν όλοι αυτοί οι υποψήφιοι, πραγματοποιούνται συχνά περιφερειακές προεξετάσεις των υποψηφίων, τις οποίες διενεργούν εξεταστικές επιτροπές από μέλη της ορχήστρας, με ένα οργανοπαίκτη πνευστών ανάμεσά τους. Όσοι από τους υποψήφιους προκριθούν για το τελικό στάδιο, μεταβαίνουν με έξοδα της ορχήστρας στην έδρα της για να εξεταστούν λεπτομερέστερα.

Οι υποψήφιοι εξετάζονται σε ένα από τα κοντσέρτα για φλάουτο του Μότσαρτ και σε ένα έργο για σόλο φλάουτο. Παρόντες ως εξεταστές για το φλάουτο είναι, ανάλογα με τον ισχύοντα κανονισμό, άλλοτε μόνο οι μουσικοί για ξύλινα πνευστά, άλλοτε όλοι οι μουσι-κοί πνευστών και άλλοτε όλα τα μέλη της ορχήστρας. Πάντα παρόντες είναι επίσης βέ-βαια οι μουσικοί και καλλιτεχνικοί διευθυντές της ορχήστρας. Η εξέταση όλων των υπο-ψηφίων πραγματοποιείται σε επάλληλους γύρους και κάθε φορά αποκλείονται οι «λιγό-τερο καλοί»:

• Πρώτος γύρος: Κάθε υποψήφιος παίζει ένα γρήγορο και ένα αργό μέρος από τα κοντσέρτα για φλάουτο του Μότσαρτ. Συχνά οι υποψήφιοι διακόπτονται και απορ-ρίπτονται ήδη μετά από 3-4 λεπτά. Αν η θέση που έχει προκηρυχθεί είναι το πρώτο φλάουτο της ορχήστρας, τότε οι υποψήφιοι παίζουν επίσης τα δεξιοτεχνικά μέρη (Kadenz) των κοντσέρτων που προαναφέρθηκαν. Αν έχει προκηρυχθεί η θέση για πίκολο, τότε παίζονται και σχετικά κοντσέρτα του Βιβάλντι. Για εξασφάλιση της αντικειμενικότητας, οι υποψήφιοι παίζουν πίσω από ένα παραβάν, χωρίς δυνατότητα ο-πτικής επαφής με τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής.

• Στο δεύτερο γύρο παίζουν οι επιλεγμένοι υποψήφιοι προκαθορισμένα κομμάτια από συμ-φωνικά και σολιστικά έργα. Μεγάλες ορχήστρες εξετάζουν και έργα για σόλο φλάουτο prima vista. Η εξεταστική επιτροπή καταγράφει την αναλυτική άποψη κάθε μέλους της για κάθε υποψήφιο και προχωρεί σε ψηφοφορία.

• Αν προκύψει ισοψηφία ή μικρή διαφορά ψήφων μεταξύ περισσότερων υποψηφίων, πραγματοποιείται και τρίτος γύρος, όπου εκτελούνται οποιαδήποτε συμφωνικά ή σολιστι-κά έργα προταθούν επί τόπου. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να καταλήξει η επιτροπή στον κατάλληλο υποψήφιο ή να τους απορρίψει όλους και να επαναπροκηρύξει τη θέση.

Μουσικοί που έχουν συμμετάσχει σε διαδικασίες επιλογής, τόσο ως υποψήφιοι, όσο και ως κριτές, περιγράφουν σκηνές τεράστιας έντασης και υψηλού άγχους που μόνο άνθρω-ποι με ισχυρή προσωπικότητα και θεμελιωμένη παιδεία και κατάρτιση είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν.

Ο μουσικός που θα διοριστεί, συνήθως νέος στην ηλικία, αναλαμβάνει δοκιμαστική υπη-ρεσία για ένα έτος. Στο χρόνο αυτό πρέπει να δείξει, πέρα από καλλιτεχνικές και δεξιοτε-χνικές επιδόσεις, εργατικότητα, πειθαρχία, ευελιξία, εμπιστοσύνη, ψυχραιμία, αλλά και ικανότητα για προσαρμογή σε ένα μεγάλο σύνολο με μέλη που διαθέτουν διαφορετικά

Page 72: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

72

χαρακτηριστικά ηλικίας, παιδείας, πνευματικής συγκρότησης, επαγγελματικών στόχων και καλλιτεχνικών ικανοτήτων.

Αν και αντίστοιχα προσόντα και ικανότητες απαιτούνται επίσης σε πολλά άλλα επαγγέλματα, ο χώρος εργασίας «ορχήστρα» είναι κάτι διαφορετικό, γιατί εδώ λειτουργεί η ενοποίηση όλων των επί μέρους διαφορετικών χαρα-κτηριστικών και, χωρίς δυνατότητα δεύτερης προσπά-θειας, δημιουργείται στιγμιαία ένας ήχος και ένα συναί-σθημα... Κάτι που δεν προσδιορίζεται αντικειμενικά και επιδέχεται πολλαπλές και αντιφατικές κρίσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η συμφωνική ορχήστρα θεωρείται ένα από τα

σημαντικότερα δημιουργήματα του σύγχρονου πολιτισμού!

Θα συνεχίσουμε με τις συνθήκες εργασίας σε μια συμφωνική ορχήστρα και με τα προ-βλήματα που αντιμετωπίζει εκεί ο επαγγελματίας μουσικός.

Εργασία στην ορχήστρα

Η εργασία στην ορχήστρα είναι συχνά επίπονη. Η συμμετοχή των μουσικών, τόσο στις πρόβες, όσο και στις εκτελέσεις αποτελεί υποχρέωσή τους. Σημειωτέον δε ότι ορισμένα έργα, όπως όπερες ή μουσικά δράματα του Βάγκνερ διαρκούν 3 και περισσότερες ώρες, οι «Αρχιμουσικοί της Νυρεμβέργης» περί τις 5 ώρες. Εδώ πρέπει να ληφθεί ακόμα υπό-ψιν ότι τα ξύλινα πνευστά (αλλά ουσιαστικά όλη η ορχήστρα) βρίσκονται μπροστά από τα χάλκινα πνευστά, τα οποία στα έργα του Βάγκνερ συμμετέχουν με υψηλή ένταση και χωρίς μεγάλες διακοπές. Η ακουστική καταπόνηση των μουσικών πρέπει να είναι πολύ έντονη.

Πολύ συχνά οι συναυλίες πραγματοποιούνται Σαββατοκύριακα και ημέρες εορτών. Στη Γερμανία εκτιμάται ότι οι μουσικοί εργάζονται στην ορχήστρα περί τις 35-40 ώρες εβδο-μαδιαίως.

Πέρα από αυτές τις ώρες, υπάρχουν και παράλληλες δραστηριότητες, στις οποίες συν-δυάζεται το τερπνό με το ωφέλιμο: Συνάδελφοι από μια ορχήστρα δημιουργούν μικρά σύνολα, πνευστών, εγχόρδων κτλ., τα οποία παρουσιάζονται για δικό τους λογαριασμό με έργα μουσικής δωματίου. Άλλοι μουσικοί εμβαθύνουν το ρεπερτόριό τους ως σολίστες, συνεργαζόμενοι με άλλα όργανα, συνήθως με πιάνο.

Page 73: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

73

Οι μουσικοί πρέπει συχνά να συμμετέχουν, σχεδόν πάντα δωρεάν, σε διαφημιστικές, φι-λικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις για μαθητές, ασθενείς, αναξιοπαθούντες κτλ. Ο θεα-τής και ακροατής βλέπει σ' αυτές τις περιπτώσεις συνηθέστατα τη λαμπερή όψη του καλ-λιτέχνη και σπανίως τη γκρίζα πλευρά του εργαζόμενου. Γι' αυτό, η φιλική προτροπή σε ένα επαγγελματία μουσικό, «παίξε μας κάτι!», δημιουργεί συχνά αντιφατικά συναισθή-ματα στον αποδέκτη της...

Όλοι οι επαγγελματίες μουσικοί έχουν την ευκαιρία να διδάξουν νέους μουσικούς, αρχά-ριους ή προχωρημένους στο όργανό τους, άλλοι κατ' ιδίαν και άλλοι σε Ωδείο. Οι συνθή-κες εργασίας σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι άριστες, τόσο από καλλιτεχνικής, όσο και από οικονομικής πλευράς. Συχνά όμως οι οικονομικές ανάγκες οδηγούν στην υπερνίκηση κάποιων δισταγμών.

Για ορισμένους μουσικούς με παιδαγωγικά ενδιαφέροντα και αντίστοιχη επιστημονική κατάρτιση (μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών, επιστημονικές δημοσιεύσεις ή ισότιμο επαγ-γελματικό έργο - ό,τι κι αν σημαίνει ο όρος «ισότιμο» εδώ), υπάρχει και η δυνατότητα ακαδημαϊκής καριέρας σε πανεπιστημιακά και τεχνολογικά ιδρύματα με μουσικολογικά ή οργανολογικά τμήματα.

Συνοπτικά, η εργασία του μουσικού και ιδιαίτερα του οργανοπαίκτη σε ορχήστρα έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: Πλεονεκτήματα:

• Ευχαρίστηση για την καλλιτεχνική δραστηριότητα και την επιτυχή απόδοση σπουδαίων έργων του ανθρώπινου πολιτισμού.

• Συνεργασία με αξιόλογους συναδέλφους και σημαντικούς σολίστες και μαέστρους. • Καλλιτεχνικές περιοδείες, γνωριμία πόλεων, κρατών και ανθρώπων. • Ενδιαφέρουσες και συχνά αποδοτικές παράλληλες απασχολήσεις. • Βεβαιότητα για την εξάσκηση ενός επαγγέλματος υψηλού επιπέδου.

Μειονκετήματα:

• Έλλειψη τακτικού ωραρίου, εργασία Σάββατα και Κυριακές. • Συχνή καταπόνηση από την ανάγκη προσαρμογής στο σύνολο, ανεξάρτητα από ψυχική

και σωματική διάθεση. • Υποβαθμισμένος χώρος εργασίας, στενός, με κακό φωτισμό και ρεύματα, ιδιαίτερα

στην όπερα, ψυχική και σωματική επιβάρυνση από την ένταση των ήχων. • Προβληματικές διανθρώπινες σχέσεις από το στενό συγχρωτισμό με πρόσωπα που δεν

επιλέγει ο κάθε εργαζόμενος μόνος του. • Διαδεδομένη (αλλά όχι ομολογημένη) αγοραφοβία και ψυχική καταπόνηση, λόγω ιδιαί-

τερα απαιτητικών έργων ή εξειδικευμένου ακροατηρίου - συχνά με τάσεις διαφυγής σε ψυχοφάρμακα και το αλκοόλ.

• Μονοτονία και ρουτίνα λόγω αδιάφορου καλλιτεχνικού προγράμματος, έλλειψη κινή-τρων λόγω ανεπαρκών μαέστρου, συναδέλφων, σολιστών, τραγουδιστών κτλ.

• Ανασφάλεια λόγω της ανεπαρκούς χρηματοδότησης σχεδόν όλων των ορχηστρών.

Αν τα μειονεκτήματα βαρύνουν περισσότερο και σε βάθος χρόνου φαίνονται σημαντικό-τερα από τα πλεονεκτήματα, αυτό δείχνει, πόσο παράτολμο και δύσκολο μπορεί είναι να αφοσιωθεί κάποιος επαγγελματικά σε μια τέχνη που τον συγκινεί βαθύτατα και του έχει αποσπάσει πολλές ώρες σκληρής εργασίας.

Page 74: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

74

Παλινωδία σε βάρος της εκπαίδευσης... και της σοβαρότητας Με την ανακοίνωση του Γιώργου Παπανδρέου στη Βουλή ότι δεν θα συμβάλλει το ΠΑ-ΣΟΚ στην αναθεώρηση του Συντάγματος και ειδικότερα του άρθρου 16, το θέμα αυτό πάει πολύ πίσω, ίσως για μετά το 2015. Όμως, σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες αποφασίζει το ευρωπαϊκό δικαστήριο κατά πάσα βεβαιότητα ότι πρέπει να λειτουργήσουν ελεύθερα τα ΚΕΣ στην Ελλάδα -συμπράξεις ξένων ΑΕΙ με ντόπιες εκπαιδευτικές εταιρίες- και να αναγνωριστούν τα πτυχία τους. Έτσι, θα λειτουργούν αυτά τα ιδιότυπα «πανεπιστήμια» χωρίς έλεγχο του Υπουργείου Παιδείας, αφού κατά το Σύνταγμα δεν θα επιτρέπονται (άρθρο 16), αλλά υπό τον έλεγχο των Υπουργείων Εμπορίου και Εργασίας, π.χ. αν λειτουργούν οι ταμειακές μηχανές, αν τηρείται το ωράριο του προσωπικού και άλλα τέτοια. Εννοείται ότι κάθε ενδιαφερόμενος, αντί να πάει σε επαρχιακό εκπαιδευτικό ίδρυμα, θα μείνει Αθήνα ή Θεσ/νίκη και, με περίπου ίδια χρήματα και πιο εύκολες εκπαιδευτικές διαδικασίες, θα παίρνει πτυχίο του πανεπιστημίου Southampton, Birmingham, Edinburgh κτλ., με όλα τα δικαιώματα που δίνει ένα πανεπιστημιακό πτυχίο. Όταν θα καταφέρει και αποφασίσει, τελικά, το κράτος να επιβάλλει κάποια τάξη, θα έχει δημιουργηθεί τέτοιο πλέγμα αυθαίρετων και ανεξέλεγκτων συμφερόντων, περίπου όπως συνέβη με τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, ώστε κανείς δεν θα μπορεί να εγγυηθεί ότι στις επόμενες δεκαετίες θα λειτουργήσει ομαλά η τριτοβάθμια εκπαίδευ-ση στη χώρα. Έτσι, η εμμονή σε μια ξεπερασμένη ιδεοληψία και η όψιμη «αριστερή» στροφή του Γιώργου –αφού δεν μπορεί να επιβληθεί στους παράγοντες τους βαθέως ΠΑΣΟΚ- παγι-δεύει το εκπαιδευτικό μας σύστημα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

(30/9/2007)

Page 75: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

75

Ο αγώνας για την εξουσία και το ταμείο Όταν σε μια εταιρία, μια επιχείρηση, έναν οργανισμό, έναν μηχανισμό κτλ. πηγαίνουν όλα καλά, σπάνια μαθαίνουν οι απ' έξω για τις σχέσεις μεταξύ των ανώτερων στελεχών στη διοίκηση. Όλοι, σ' αυτές τις συνθήκες, ασχολούνται με τα οφέλη που προκύπτουν από την πετυχημένη πορεία. Μόλις όμως κάτι πάει στραβά, κυκλοφορούν αμέσως τα «καλά νέα». Έτσι, δύο εβδομάδες μετά τις εκλογές μαθαίνουμε, γράφει ο Γιάννης Παντε-λάκης στην «Ελευθεροτυπία», ότι ο Γιώργος Παπανδρέου «διαπνέεται από πριγκιπικά σύνδρομα, ότι είναι ανεπαρκής για τη θέση του προέδρου, ότι θέλει να μείνει γαντζωμέ-νος στην εξουσία, ότι διοικούσε το κόμμα με διάφορους άγνωστους συμβούλους, ότι δια-κατέχεται από ιδιοκτησιακή αντίληψη του κόμματος και ένα σωρό άλλα».

Σ' αυτές τις 2 εβδομάδες μά-θαμε επίσης ότι ο Ευάγγελος Βενιζέλος «έχει αρπακτικές διαθέσεις, ότι για την εκλογική ήττα του ΠΑΣΟΚ ευθύνεται η πολιτική των κυβερνήσεων Σημίτη, η οποία ώθησε το ΠΑ-

ΣΟΚ προς συντηρητικές πολιτικές, ότι ο Κ. Σημίτης θέλοντας ν' αποφύγει την προσωπική εκλογική συντριβή το 2004 προτίμησε να δώσει το “δαχτυλίδι” στον Γ. Παπανδρέου, ότι εξωθεσμικά κέντρα στηρίζουν στελέχη του ΠΑΣΟΚ και επιδιώκουν να έχουν λόγο στα εσωτερικά του κόμματος και πολλά ακόμα». Αν τυχόν είχε νικήσει το ΠΑΣΟΚ, ποτέ δεν θα μαθαίναμε αυτές τις ιστορικές λεπτομέ-ρειες και θα είχαμε μείνει με την εντύπωση ενός σοσιαλιστικού κόσμου, αγγελικά πλα-σμένου. Ένα κόσμο με συνεχείς χειραψίες και χαμόγελα, έξυπνες ατάκες στα μικρόφωνα της τηλεόρασης και (θεωρητικές) απόψεις επί παντός επιστητού. Αλλά δεν γίνονται αυτά μόνο στα πολιτικά κόμματα. Για παράδειγμα, το Πατριαρχείο Μόσχας αντιλαμβάνεται διαφορετικά το ζήτημα της δια-σποράς από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, γράφουν ο Νίκος Παπαχρήστου και η Μαρία Δεληθανάση στην «Καθημερινή». Ρώσος κληρικός, στενός συνεργάτης του Πα-τριάρχη Μόσχας εξέφρασε την άποψη πως «η διασπορά δεν είναι αποκλειστική δικαιο-δοσία κανενός και αποφάσεις αρχαίων χρόνων περί βαρβαρικών χωρών δεν ανταποκρί-νονται στο σύγχρονο κόσμο». Δηλαδή, οι Ελληναράδες εφαρ-μόζουν ακόμα αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων, στις οποίες προβλέπεται εκχριστιανισμός των βαρβάρων, μόνο που οι τέ-ως βάρβαροι είναι οι σημερινοί Ρώσοι, στους οποίους καθό-λου δεν αρέσει αυτό (δεν έχουν ιδέα από χριστιανική αλλη-λεγγύη αυτοί οι Ρώσοι). Πολλοί αρχιερείς της Ελλαδικής Εκκλησίας εμφανίζονται ε-πίσης ανήσυχοι μετά την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να ικανοποιήσει αίτημα Ρώσων επιχειρηματιών για την σύ-σταση ιδρύματος που στο καταστατικό του προβλέπει την α-νέγερση ιδιωτικού ορθόδοξου παρεκκλησίου στην Κέρκυρα. Αυτό παραπάει βέβαια! Πού πάτε αρκουδιάρηδες χωρίς την άδειά μας;

Page 76: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

76

«Ποιος ο λόγος να εμπλακεί η Πολιτεία σε ένα θέμα αποκλειστικής αρμοδιότητας της Εκκλησίας, που άπτεται μάλιστα και του ευαίσθητου ζητήματος των δικαιοδοσιών» διε-ρωτώνται πολλοί Ιεράρχες. Και σωστά διερωτώνται! Είπαμε να υπάρχει συναλληλία κρά-τους και εκκλησίας, να γίνεται συστηματική αφαίμαξη του δημόσιου ταμείου, αλλά όχι από όποιον κι όποιον. Δεν αρκεί να είσαι χριστιανός, δεν αρκεί να είσαι ορθόδοξος, πρέ-πει να είσαι του ελληνορθόδοξου ταμείου, αλλιώς δεν δικαιούσαι δια να συνεργάζεσαι με το κράτος (κουτσογιώργια σύνταξη). Ένας γηραιός μητροπολίτης της Βορείου Ελλάδος, όπως περιγράφει η «Καθημερινή», έδωσε στη δημοσιότητα επιπλέον ένα φρικτό μυστικό: «Κάποιοι Ρώσοι ζητούν να δη-μιουργήσουν στην Ελλάδα ίδρυμα προς τιμήν άγνωστου Ρώσου Αγίου τον οποίο προω-θούν με τη στήριξη του Πατριαρχείου Μόσχας και της ρωσικής κυβέρνησης». Καλά, εί-ναι δυνατόν να γίνονται τέτοια πράγματα, είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε εμείς (και ποιος μας ρωτάει, εδώ που τα λέμε) έναν «άγνωστο» Ρώσο άγιο; Τόσους και τόσους ά-γνωστους δικούς μας έχουμε, στους Ρώσους θα ξεπέσουμε, οι οποίοι, σύμφωνα με ορι-στικές και αμετάκλητες αποφάσεις Οικουμενικής Συνόδου, είναι και βάρβαροι; Δεν υπάρχει αμφιβολία, έφυγε ο κ. Χριστόδουλος για δουλειές του και ισοπεδώθηκαν τα πάντα, διαλύθηκε το κράτος, έβαλαν πόδι στην πόρτα οι Ρώσοι… Λέτε, εκτός από βάρ-βαροι, να είναι και κομμουνιστές; Έτσι κοκκινομούρηδες που είναι, ιδίως τον χειμώνα, μάλλον του ΚΚΡ θα είναι.

(3/10/2007)

Page 77: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

77

Οι κορυφαίοι του Ηλεκτρομαγνητισμού Η επιστήμη του Ηλεκτρομαγνητισμού (Η/Μ) ξεκίνησε το έτος 1600, όταν ο William Gilbert (1544-1603) παρουσίασε το βιβλίο του de Magnete, με το οποίο εξηγούσε τη φύ-ση του γήινου μαγνητισμού και των μαγνητικών φαινομένων γενικότερα, διαχωρίζοντάς τα από τα ηλεκτρικά. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτός ο διαχωρισμός δεν ήταν σωστός! Έ-κτοτε, η μελέτη του Η/Μ προχώρησε και τον 19ο αιώνα πήρε αυτός ο γνωστικός τομέας τις διαστάσεις αυτοτελούς τεχνολογίας και επιστήμης. Σ' αυτή την πορεία μελέτης τεσσάρων αιώνων, μέχρι σήμερα, αναδείχθηκαν τέσσερις κο-ρυφαίοι επιστήμονες, στων οποίων τη συμβολή στηρίζεται η γνώση μας για τα Η/Μ φαινόμενα. Πρόκειται για τους Ampere, Faraday, Maxwell και Heinrich Hertz. Σημειώνουμε ακόμα ότι ο Η/Μ είναι ο μόνος τομέας των φυσικών επιστημών, ο οποίος περιγράφεται πλήρως από ορισμένες θεμελιώδεις εξισώσεις, συγκεκριμένα τέσσερις. Andre Marie Ampere (1775-1836) Ο Αμπέρ (διαβάζεται αμ-πέρ) εργάστηκε σε πλήθος επιστημονικών θεμάτων της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Φιλοσοφίας, της Βιολογίας, της Γλωσσολογίας, της Ανατομίας κ.ά., αλλά όχι πάντα με ευδιάκριτα και αξιόλογα αποτελέσματα, κυρίως λόγω του άστα-του χαρακτήρα του. Γεννήθηκε στη Lyon, ο πατέρας του δολοφονήθηκε στα χρόνια της μεγάλης επαναστάσεως.

Ο Αμπέρ έδειξε εντυπωσιακή ευφυία ήδη σε μικρή ηλικία. Λέγεται ότι έμαθε λατινικά, τα οποία απο-τελούσαν την «επίσημη» γλώσσα της επιστήμης εκείνη την εποχή, μέσα σε δύο εβδομάδες. Είναι επίσης γνωστό ότι ήδη σε ηλικία 14 ετών διάβαζε τα περίπλοκα έργα των Bernoulli και του Euler.

Το 1804 ο Αμπέρ έγινε, σε ηλικία 29 ετών, καθη-γητής στο Πολυτεχνείο, φαινόμενο περίπου πρω-τοφανές για την εποχή του. Ασχολήθηκε με προ-βλήματα της Χημείας και συναγωνιζόταν με τον Avogadro σε θέματα της ατομικής θεωρίας εκείνης της εποχής. Στα επόμενα πέντε χρόνια ασχολείται, αν και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών ως μαθη-ματικός, με ζητήματα Ψυχολογίας και Μεταφυσι-κής.

Το 1820, όταν πληροφορήθηκε την ανακάλυψη του Oersted (επίδραση ρεύματος στον προσανατολισμό μαγνητικής βελόνας), ο Αμπέρ ενδιαφέρεται για τον Ηλεκτρομαγνητι-σμό. Ήδη μετά από μελέτη μερικών εβδομάδων θεμελιώνει την άποψή του ότι οι μαγνη-τικές δράσεις προκαλούνται από το κινούμενο και όχι από το ακίνητο ηλεκτρικό φορτίο.

Μέχρι το 1826 επεξεργάζεται την αντίληψή του για την αλληλένδετη εμφάνιση του ΜΠ με το ηλεκτρικό ρεύμα που οδηγεί στο «νόμο του διαρρεύματος». Αυτός ο νόμος ανα-γνωρίστηκε αργότερα από τον Maxwell ως υποπερίπτωση της λεγόμενης σήμερα «πρώ-

Page 78: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

78

της εξισώσεως Maxwell». Τους επιστημονικούς κύκλους της εποχής είχε εντυπωσιάσει η αντιδικία του Αμπέρ με τους Biot και Savart για την ορθότητα του νόμου τους σε σύγκρι-ση με τo δικό του. Τελικά αποδείχθηκε ότι και οι δύο νόμοι περιγράφουν με διαφορετικό τρόπο την ίδια πραγματικότητα.

Ο Αμπέρ αναγνωρίζει επίσης το σωληνοειδές πηνίο ως μαγνητικά ισοδύναμο με τη ράβδο μόνιμου μαγνήτη. Ανακαλύπτει ακόμα την ενισχυτική δράση στο ΜΠ που δημιουργεί η εισαγωγή σιδήρου στο σωληνοειδές πηνίο. Επίσης, εισάγει τις ασαφείς για εκείνη την ε-ποχή έννοιες της ηλεκτρικής τάσης και του ηλεκτρικού ρεύματος για να διακρίνει «τις μορφές, με τις οποίες παρουσιάζεται η ηλεκτρομαγνητική δράση», όπως εξηγούσε σε μία ανακοίνωσή του στην Ακαδημία.

Το 1926 γίνεται ο ιδιοφυής ερευνητής καθηγητής σε έδρα Φυσικής, οπότε παύει να ασχο-λείται με αυτή την επιστήμη και επιδίδεται σε άλλες μελέτες, αρχικά φιλοσοφικού περιε-χομένου, αργότερα με θέματα από τη Βιολογία, την Ανατομία κ.ά.

Michael Faraday (1791-1867)

Ο Φαρανταίυ γεννήθηκε στο Λονδίνο σε φτωχή οικογένεια ενός πεταλωτή αλόγων. Ε-παγγελματική του απασχόληση ήταν η πώληση εφημερίδων, αργότερα εκπαιδεύτηκε στη βιβλιοδετική. Επιστημονικά ήταν αυτοδίδακτος. Παρακολούθησε διαλέξεις του H. Davy και τις κατέγραψε με τέτοια πληρότητα και γνώση του αντικειμένου, ώστε προσελήφθη σε θέση παρασκευαστή Χημείου. Οι πρώτες εργασίες του ήταν «Η περιστροφή του ρεύ-ματος γύρω από ένα μαγνήτη και η περιστροφή ενός μαγνήτη γύρω από ένα ρεύμα», με την οποία προαναγγέλονται ουσιαστικά οι στροβιλισμοί στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, καθώς επίσης «Η υγροποίηση αέριου χλωρίου». Η σοβαρότητα αυτών και άλλων εργασιών έφεραν τον Φαρανταίυ στη Βρετανική Ακα-δημία Επιστημών (Royal Society). Το 1832 άρχισε η δημοσίευση των «Experimental Researches». Οι ανακαλύψεις του Φαρα-νταίυ εκτείνονται σε πολλούς τομείς της Φυ-σικής της Ηλεκτροχημείας και της επιστήμης των υλικών. Οι σπουδαιότερες ανακαλύψεις του στο πλαίσιο του Η/M ήταν: Ο νόμος της ηλε-κτρομαγνητικής επαγωγής (1831), η διηλε-κτρική σταθερά (σήμερα: επιτρεπτότητα), η παρα- και δια-μαγνητική συμπεριφορά των υλικών, οι εικόνες των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδιακών γραμμών κ.ά. Ειδικότερα, η εισαγωγή των πεδιακών γραμμών ή των γραμμών μαγνητικής δυνάμεως, όπως ονομάζονταν τότε, οδήγησε τον Φαρανταίυ στο συμπέρασμα, ότι πρέπει αυτές να διαχέονται σε όλο το χώρο με άπειρη ταχύτητα. Αυτό αποτελεί μία πρώτη, τελείως διαι-σθητική βέβαια, σύλληψη για την ύπαρξη των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Γεγονός εί-ναι πάντως ότι ακόμα και διάσημοι επιστήμονες της εποχής αμφισβήτησαν αυτή την ιδέα, μέχρι που έγινε γενικά αποδεκτή από την H/M θεωρία που διατύπωσε ο Maxwell. Σημαντικές είναι επίσης οι ανακαλύψεις του Faraday στον τομέα της μαγνητοοπτικής.

Page 79: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

79

Ίσως λόγω της χρόνιας δηλητηριάσεως από ατμούς υδραργύρου στο εργαστήριό του, πι-θανόν όμως και λόγω της υπερβολικής προσπάθειας για συγκέντρωση και μελέτη, πα-ρουσιάστηκαν στον λαμπρό αυτό ερευνητή διαλείψεις στη μνήμη, με αποτέλεσμα να προβληματίζεται και να ερευνά θέματα που είχε ήδη προ πολλού ανακαλύψει ο ίδιος. Ο τρόπος εργασίας του ήταν καθαρά διαισθητικός, αφού δεν διέθετε μαθηματική προπαί-δεια για να διευκολυνθεί στις μελέτες του. Μετά το θάνατό του σε ηλικία 76 ετών βρέθηκαν στα συρτάρια του Φαρανταίυ κάπου 95 τιμητικά διπλώματα διαφόρων επιστημονικών και άλλων οργανώσεων, όλα ιδιόχειρα δε-μένα με την ικανότητα του έμπειρου βιβλιοδέτη. James Clerk-Maxwell (1831-1879) Ο Μάξγουελ καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Σκωτίας. Το πατρώνυμό του ήταν Clerk, έγινε όμως διάσημος με το επώνυμο Maxwell της μητέρας του. Λόγω της οικονο-μικής ανέσεως της οικογένειάς του, ο Μάξγουελ είχε πολυετή και πλήρη κλασική και φυσικομαθηματική μόρφωση. Ήδη το 1855 δημοσίευσε την εργασία του «On Faraday's Lines of Force», με την οποία μαθηματικοποίησε τις εικόνες των πεδιακών γραμμών του Faraday.

Ο ίδιος ο Faraday, διάσημος ερευνητής πια, τον ενεθάρρυνε σ' αυτές τις εργασίες του. Το 1872 δημοσιεύτηκε το βιβλίο που έκανε τον Μάξγουελ διάσημο, «A Treatise on Electricity and Magnetism», στο οποίο πα-ρουσιάζονται οι ονομαζόμενες έκτο-τε «Maxwell Equations» (Εξισώσεις Μάξ-γουελ). Σ' αυτή την εργασία, η οποία είναι καρπός περίπου πενταετούς εργασίας σε εθε-λοντική απομόνωση, μεταξύ άλλων:

1. συνενώνονται όλες οι γνώσεις της εποχής περί Η/Μ (δηλαδή τα πορίσματα μίας περιόδου πειραματισμών και εμπειρικής γνώσης 150 ετών, σε μία ομάδα απλών εξισώσεων (Ampere, Gauss, Faraday),

2. θεμελιώνεται θεωρητικά για πρώτη φορά η ύπαρξη του φυσικού φαινομένου που σήμερα ονομάζουμε «ηλεκτρομαγνητικά κύματα»,

3. γίνεται υπολογισμός της ταχύτητας του φωτός και εξηγείται η διάδοσή του ως η-λεκτρομαγνητικό κύμα.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι την εποχή εκείνη δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί οι μαθηματι-κοί συμβολισμοί (διανυσματική ανάλυση κτλ.), γι' αυτό οι εξισώσεις Μάξγουελ δεν είχαν την απλή μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Οι φυσικοί νόμοι δίνονταν με τις συνιστώσες των διανυσμάτων, πράγμα που μόνο εξειδικευμένοι και έμπειροι μαθηματικοί ήταν σε θέση να διαβάσουν και να κατανοήσουν. Ένας εξ αυτών, ο Boltzmann, λέγεται ότι ανα-φώνησε, όταν μελέτησε τις πολυπλοκότατες μαθηματικές παραστάσεις στο βιβλίο του Μάξγουελ: «Αυτές τις εξισώσεις μόνο ένας θεός μπορεί να τις έγραψε». Αλλά και γενικότερα, η αναγνώριση του Μάξγουελ ως θεμελιωτή της θεωρίας του Η/Μ ήταν καθο-λική. Σε δημοσίευση της εποχής αναφέρεται, ότι «το έργο του Μάξγουελ προβλέπει τις αρχές για όλα τα ηλεκτρομαγνητικά μηχανήματα»!

Page 80: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

80

Σε ανάλογο βαθμό σημαντικές με την ηλεκτρομαγνητική θεωρία είναι και οι εργασίες του Μάξγουελ για την κινητική θεωρία των αερίων, τη γενική Στατιστική κτλ. Αλλά και καθαρά μαθηματικές εργασίες έχει δημοσιεύσει ο Μάξγουελ, όπως για τη θεωρία κινή-σεως της σβούρας, την επιφάνεια κυκλιδών κ.ά. Πέθανε σε ηλικία 48 ετών στο Καίμπριτζ, όπου δίδασκε ως καθηγητής. Heinrich Rudolf Hertz (1857-1894) Ο Χέρτς γεννήθηκε στο Αμβούργο, σπούδασε αρχικά μηχανικός στο Μόναχο και αργό-τερα ασχολήθηκε με τη Φυσική. Έγινε βοηθός πανεπιστημίου (Assistent) δίπλα στον Helmholtz, ο οποίος και υπέδειξε στον Χέρτς να ασχοληθεί με την Η/Μ θεωρία του Maxwell. Το αρχικό πρόβλημα προς διευκρίνιση ήταν, αν «η ηλεκτρική δύναμη οδεύει με απεριόριστη ταχύτητα», όπως υπεστήριζε ο Βέμπερ (Weber), ή συμπεριφερόταν «ως κύ-μα», όπως έλεγε ο Maxwell. Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας ήταν να επιβεβαιωθεί πειρα-ματικά η H/M θεωρία και η ύπαρξη H/M κυμάτων. Για την ολοκλήρωση των ερευνών του παρήγαγε ο Χέρτς με τα πρωτόγονα μέσα της επο-χής H/M κύματα με συχνότητες μέχρι 1 GHz! Οι σχετικές δημοσιεύσεις έγιναν το 1888. Στο πλαίσιο των ίδιων ερευνών διαπιστώθηκε ότι τα H/M κύματα ανακλώνται σε μεταλ-λικές επιφάνειες, αλλά «διαπερνούν ξύλινες πόρτες», όπως γράφτηκε τότε εντυπωσιακά στις εφημερίδες.

Πολλά από τα ερευνητικά θέματα των πρωτοπόρων απο-τελούν βέβαια για τον 21ο αιώνα γραφικότητες, πρέπει όμως να σκεφτούμε ότι θεμέλιο των δορυφορικών επικοι-νωνιών, της κινητής τηλεφωνίας, των δικτύων Η/Υ, της εγγραφής/ανάγνωσης με ακτίνες Laser και ό,τι άλλο σχε-τικό προκύψει μελλοντικά, είναι οι εργασίες ιδιοφυών αν-θρώπων του 19ου αιώνα. Ο Χέρτς είχε εντυπωσιακή ικανότητα να συνδυάζει τη θε-ωρία με το πείραμα. Δημοσίευσε δε σημαντικές εργασίες για πολλά θέματα Ηλεκτρομαγνητισμού, καθώς επίσης για θέματα Θερμότητας και Μηχανικής. Δίδαξε για μικρό χρονικό διάστημα στο Κίελο και μετά έγινε καθηγητής

Page 81: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

81

στην Καρλσρούη. To 1889 έγινε καθηγητής στη Βόννη, όπου και δημοσίευσε το βιβλίο «Αρχές Μηχανικής». Πέθανε την πρωτοχρονιά του 1894 σε ηλικία μόλις 37 ετών, μολυσμένος από τους χώ-ρους ενό σπιτιού που κατοίκησε, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί ως λοιμοκαθαρτήριο!

Page 82: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

82

Διάσπαση ατόμου και πυρηνική βόμβα ...

Η διερεύνηση των πυρηνικών αντιδράσεων είχε αρχίσει ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα από τους Bequerel και το ζεύγος Maria Sklodowska και Pierre Curie. Το έτος 1898 εισήγαγε ο φυσικός Hans Friedrich Geitel (Γκάιτελ, 1855-1923) τον όρο «ατομική ενέργεια» αναφε-ρόμενος στα φαινόμενα που σχετίζονται με διεργασίες ραδιενεργού διάσπασης. Αργότερα προστέθηκε ως συνώνυμο ο όρος «πυρηνική ενέργεια».

Με αξιοποίηση της κβαντομηχανικής και της θεωρίας της σχετικότητας των αρχών του 20ου αιώνα και άλλων βελτιωμένων θεωριών που αναπτύχθηκαν μέχρι τα τέλη της δεκαε-τίας του 1930, πέτυχαν οι Otto Hahn (Χαν, 1879-1968) και Fritz Strassmann (Στράσμαν, 1902-1980) το έτος 1938 τη διάσπαση του ατόμου ουρανίου, η οποία εξηγήθηκε θεωρη-τικά από την Lise Meitner (Μάιτνερ, 1878-1968) και τον ανεψιό και συνεργάτη της Otto Robert Frisch (Φρις, 1904-1979). Σημαντικές γνώσεις στο θέμα τηςαλυσιδω-τής ή αλυσωτής πυρηνικής αντίδρασης προσέφεραν επίσης οι σύζυγοι Jean Frederic Joliot (Ζολιό, 1900-1958) και Irene Joliot-Curie (Ζολιό-Κιουρί, 1897-1956), κόρη της Μαρίας Κιουρί. Το ζεύγος Ζολιό-Κιουρί είχε πάρει ήδη το έτος 1935 το βραβείο Νόμπελ για ερ-γασίες του στην πυρηνική φυσική.

Τα γεγονότα περί τη διάσπαση του ατόμου κρύ-βουν όμως επίσης σημαντικές πολιτικές και κοινω-νικές αντιπαραθέσεις, αλλά και προβλήματα προ-σωπικών σχέσεων και συνειδήσεων. Συγκεκριμέ-να, ο Γερμανός χημικός Χαν και η Αυστριακή φυ-σικός Μάιτνερ ήταν από τις αρχές του 20ου αιώνα και επί 3 δεκαετίες συνεργάτες στο Βερολίνο, όπου στο κράτος της Πρωσίας εκείνης της εποχής δεν επιτρεπόταν ακόμα να σπουδάζουν γυναίκες σε πανεπιστήμιο. Η Μάιτνερ, ήδη διδάκτωρ του πα-νεπιστημίου της Βιένης, έμπαινε στα πανεπιστη-μιακά εργαστήρια από την πόρτα του υπηρετικού προσωπικού και προσέφερε επιστημονικό έργο χωρίς οποιαδήποτε αμοιβή!

Μέχρι το 1910 είχαν ανακαλύψει οι δύο ερευνητές διάφορα νουκλίδια και στη συνέχεια είχαν επιστημονική γνωριμία με τον Einstein και τη Maria Curie. Μεταξύ 1912 και 1915 εργάστηκε η Μάιτνερ ως βοηθός του Planck στο Βε-ρολίνο, πάλι χωρίς αμοιβή. Με το τέλος του α' παγκόσμιου πολέμου συνέχισε τη συνερ-γασία της με τον Χαν και ανακάλυψαν μαζί το ισότοπο πρωτακτίνιο 231. Από το έτος 1918 έγινε η Μάιτνερ έμμισθη ερευνήτρια και το 1926 καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου.

Το έτος 1933 αφαίρεσε το νέο ναζιστικό καθεστώς το δικαίωμα διδασκαλίας από την Μάιτνερ, επειδή ήταν εβραϊκής καταγωγής και το 1938, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας, εκδιώχθηκε ολοκληρωτικά αυτή η σημαντική ερευνήτρια από το πανεπι-στήμιο. έτσι αναγκάστηκε να καταφύγει αρχικά στην Ολλανδία και στη Δανία και στη συνέχεια τη Σουηδία, όπου συνέχισε τις επιστημονικές έρευνες.

Page 83: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

83

Αξιοσημείωτο είναι καταρχάς ότι η γερμανική επιστημονική κοινότητα ελάχιστα αντέ-δρασε στον παραγκωνισμό και την εκδίωξη επιστημόνων εβραϊκής καταγωγής ή φιλε-λεύθερων φρονημάτων, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων (ασήμαντη λεπτομέρεια) ουδε-μία σχέση είχε με θρησκευτικές και πολιτικές δραστηριότητες.

Φυσικά, δεν πρέπει να παραβλεφθεί ότι επρόκειτο για ένα καθεστώς, το χιτλερικό, που δεν είχε κανένα δισταγμό να εξοντώσει κάθε αντίπαλο, σε όποια θέση κι αν βρισκόταν αυτός. Μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο, όταν συζητήθηκε στη Γερμανία επί 2-3 δεκαετίες δημόσια, πώς ήταν δυνατόν να επιβληθεί και να διατηρηθεί στην εξουσία, αλλά και σε όλα τα επιστημονικά και ακαδημαϊκά όργανα, ένα τέτοιο εγκληματικό καθεστώς, παρου-σιάστηκαν από διάφορους «συναδέλφους» του Einstein (Γερμανός εβραϊκού θρησκεύμα-τος), του Schroedinger (Αυστριακός, φιλελεύθερων-αντιφασιστικών αντιλήψεων), της Meitner (Αυστριακή εβραϊκού θρησκεύματος) και άλλων διωχθέντων επιστημόνων, επι-χειρήματα του τύπου ότι δεν ήξεραν, δεν είχαν καταλάβει, δεν μπορούσαν να κάνουν τίπο-τα κλπ., ακόμα και για πράγματα που γίνονταν στο ίδιο το δικό τους ή στο διπλανό εργα-στήριο και γραφείο. Στην πραγματικότητα, οι επιστήμονες κοίταζαν τη δουλειά τους και το καθεστώς που ενεργούσε με τον φανατισμένο, εθνικιστικά και ρατσιστικά εκπαιδευμέ-νο όχλο και στηριζόταν στην ανοχή, αν όχι στη συμβολή της πλειοψηφίας των διανοου-μένων, έκανε τη δική του δουλειά...

Σε κάθε γερμανικό πανεπιστήμιο υπήρ-χαν εκείνη την εποχή στελέχη, συνήθως επιστημονικές μετριότητες, που ήταν α-φοσιωμένα στο ναζιστικό καθεστώς και τα οποία επέβαλαν τις απόψεις τους χω-ρίς αντίλογο από τις επιστημονικές κο-ρυφές. Μετά από κάθε εκδίωξη επιστή-μονα, Εβραίου ή «λευκού Εβραίου», ό-πως ονομάζονταν οι πολιτικοί αντίπαλοι του χιτλερικού καθεστώτος, βρίσκονταν πολλοί διεκδικητές, πρόθυμοι να εξαργυ-ρώσουν την «εθνοπατριωτική» στάση τους και να καταλάβουν την κενή θέση. σε καμιά περίπτωση δεν αρνήθηκε κάποιος να καταλάβει τη θέση ενός εκδιωχθέντος.

Ταυτόχρονα, η επίδειξη καλοπροαίρετης «υπομονής και αναμονής» των παγκοσμίως γνωστών Γερμανών ερευνητών, έδινε συγκεκριμένα μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση στον επιστημονικό και πολιτικό χώρο της Ευρώπης και της Αμερικής. Στην ιστορία του 20ου αιώνα υπάρχουν όμως αρκετά παραδείγματα παθητικής ή και ενεργής αντίστασης ενάντια σε ολοκληρωτικά καθεστώτα από επιστήμονες, συγγραφείς και καλλιτέχνες, ό-πως στην τέως Σοβιετική Ένωση, παλαιότερα στην Ισπανία, την Ελλάδα κλπ.

Παρά την εκδίωξη της Μάιτνερ, συνεχίστηκε η επαφή της μέσω αλληλογραφίας με τον Χαν για επιστημονικά θέματα, ο οποίος ήδη το 1938 της ανακοίνωσε ένα «σπάσιμο» πυ-ρήνων που πέτυχε. Στην επιστολή του προς την Μάιτνερ έγραφε: «Είναι δυνατόν να σπά-σει το Ουράνιο 235 σε Βάριο και Μαζούριο; Θα με ενδιέφερε πολύ να γνωρίζω την άπο-ψή σου. Ίσως μπορείς να υπολογίσεις κάτι και να το δημοσιεύσεις». Η Μάιτνερ πράγματι υπολόγισε και δημοσίευσε μαζί με τον ανεψιό της, φυσικό Φρις τη φυσική ερμηνεία αυ-τού του «σπασίματος» και εισήγαγε τον όρο «πυρηνική διάσπαση» ή «σχάση».

Page 84: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

84

Να σημειωθεί ότι ο Χαν δεν πίστευε στη δυνατότητα διάσπασης και έδωσε στη δημοσιό-τητα τα αποτελέσματά του, μετά από αυτά των Μάιτνερ-Φρις, χωρίς να αναφέρει οτιδή-ποτε για διάσπαση. Έτσι, φάνηκε ότι η δημοσίευση του Χαν τεκμηριώνει τη χρονικά προηγούμενη ανακοίνωση των Μάιτνερ-Φρις. Το έτος 1944 τιμήθηκε ο Χαν με το βρα-βείο Νόμπελ, το οποίο παρέλαβε ο ίδιος το 1946, μετά τη λήξη του πολέμου. Η Μάιτνερ, η οποία είχε συμβάλλει εξ ίσου σημαντικά στις σχετικές εργασίες και μελέτες, δεν τιμή-θηκε αντίστοιχα από την επιτροπή των βραβείων κι έτσι «δικαιώθηκε» το χιτλερικό κα-θεστώς που διαχώριζε Άριους από Εβραίους...

Ο Ότο Φρις έδωσε κάποια στιγμή στον Δανό φυσικό Niels Bohr, με τον οποίο συνεργαζόταν, πληροφορίες για τα πειράματα του Χαν, τη σημασία τους και τη θεωρητι-κή εξήγηση που έδωσαν η Μάιτνερ και ο ίδιος, πριν ακό-μα δημοσιευτεί η εργασία στο αγγλικό επιστημονικό πε-ριοδικό Nature. Κάθε μυημένος ερευνητής καταλάβαινε πλέον ότι έτσι είχε ανοίξει ο δρόμος για την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας και για την κατασκευή νέου τύ-που όπλων. Λέγεται ότι ο Bohr είπε αυθόρμητα μπροστά

στον Φρις, όταν άκουσε τις πληροφορίες για την πυρηνική διάσπαση: «Αχ, πόσο ηλίθιοι είμαστε!».

Ακολούθησε η εσπευσμένη επίσκεψη του Bohr στην Αμερική, όπου ενημέρωσε τον Einstein και άλλους ερευνητές για τον κίνδυνο που διέτρεχε η ανθρωπότητα, αν ανέπτυσ-σε η ναζιστική Γερμανία πυρηνικά όπλα. Έτσι αποφασίστηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ που ενημερώθηκε σχετικά, να χρηματοδοτηθεί ένα έργο (Σχέδιο Manhattan) για την κατασκευή πυρηνικών όπλων, των οποίων η επιρροή στις πολεμικές εξελίξεις ήταν ακόμα ασαφής, αν και η ποσότητα της απελευθερούμενης κατά τη διάσπαση του ατόμου ενέργειας πρέπει να έδινε μια εικόνα των αναμενόμενων επιπτώσεων.(S

Το έτος 1942 πέτυχε ο Ιταλός φυσικός Enrico Fermi (Φέρμι, 1901-1954) την πρώτη ελεγ-χόμενη πυρηνική αλυσωτή αντίδραση σε ένα πυρηνικό αντιδραστήρα στο Σικάγο. Ο Φέρμι είχε ανακαλύψει ήδη το έτος 1934 ότι με βομβαρδισμό των πυρήνων με νετρόνια (ουδετερόνια) εξελίσσονται οι πυρηνικές διεργασίες πολύ αποδοτικότερα. Το 1938 είχε απονεμηθεί στον Φέρμι το βραβείο Νόμπελ φυσικής.

Από την ανακοίνωση του Niels Bohr στις αρχές του 1939 στην επιστημονική κοινότητα του πανεπιστημίου Princeton και των ΗΠΑ γενικότερα, ότι πραγματοποιήθηκε στη Γερ-μανία διάσπαση πυρήνων ουρανίου, μόλις το έτος 1942 ανατέθηκε από την αμερικάνικη κυβέρνηση το Σχέδιο Manhattan στον Αμερικάνο φυσικό J. Robert Oppenheimer (Οπεν-χάιμερ, 1904-1967). Λίγο αργότερα συζητήθηκε σε μια συνάντηση επιστημόνων και υ-πηρεσιακών παραγόντων της αμερικάνικης κυβέρνησης η σημασία και οι επιπτώσεις αυ-τού του επιστημονικού εγχειρήματος.

Οι Ούγγροι πυρηνικοί φυσικοί Leo Szilard, Edward Teller και Eugene Wigner που είχαν διαφύγει στην Αμερική από το φιλοναζιστικό καθεστώς στη χώρα τους, ήταν βέβαιοι ότι οι Γερμανοί θα αξιοποιούσαν τη διάσπαση για την κατασκευή ατομικών όπλων. Έπεισαν έτσι και τον Einstein που ήταν τότε ο σημαντικότερος εν ζωή φυσικός, να συνυπογράψει μία επιστολή στον πρόεδρο των ΗΠΑ, με την οποία θα εξηγούνταν οι πιθανές επιπτώσεις από την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας για πολεμικούς σκοπούς και ο κίνδυνος να

Page 85: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

85

αποκτήσουν πυρηνικά όπλα πρώτος ο στρατιωτικός μηχανισμός του γερμανικού ναζιστι-κού καθεστώτος.

Αν και η αμερικάνικη κυβέρνηση συμφώνησε να προωθηθεί το σχέδιο για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, οι οργανωτικές και τεχνικές εργασίες προχωρούσαν αργά, μέχρι που το καλοκαίρι του 1941, δυόμισι χρόνια μετά την ενημέρωση από τον Bohr, έφτασαν από την Αγγλία οι υπολογισμοί των Otto Frisch και Fritz Peierls, οι οποίοι αποδείκνυαν ότι η εκρηκτική δύναμη της διάσπασης μιας μικρής ποσότητας του ισοτόπου ουρανίου, U-235, αντιστοιχεί με μερικές χιλιάδες τόνους ΤΝΤ (=τρινιτρο-τολουόλης). Μέχρι την άνοιξη του 1942 έγιναν πολλές συναντήσεις και συνεννοήσεις για τη δυνατότητα και τις απαιτή-σεις της κατασκευής ατομικής βόμβας, τόσο ως προς τη φυσική διεργασία, όσο και ως προς τις απαιτούμενες τεχνικές εγκαταστάσεις.

Στο θεωρητικό τομέα προέκυψε, μετά από πολλές συσκέψεις, ότι είναι δυνατή η κατα-σκευή μίας βόμβας που λειτουργεί με την αρχή της πυρηνικής διάσπασης, και ότι για την εκκίνηση της αλυσωτής αντίδρασης απαιτείται μια κρίσιμη μάζα ραδιενεργού υλικού. Το πρόβλημα που έπρεπε ακόμα να λυθεί ήταν η ελεγχόμενη εκκίνηση της αλυσωτής αντί-δρασης. Αυτό ήταν δυνατόν να γίνει, είτε με τη βίαιη συνένωση δύο υποκρίσιμων μαζών U-235 ή με τη συμπίεση μιας υποκρίσιμης μάζας πλουτωνίου, η οποία επιτυγχάνεται με γειτονική έκρηξη συμβατικού εκρηκτικού υλικού.

Ο Edward Teller υπέβαλε μια πιο προχωρημένη πρόταση: Να επενδυθεί η κρίσιμη μάζα με κέλυφος δευτερίου ή τριτίου (ισότοπα του υδρογόνου), ώστε να εξομοιωθεί η λειτουρ-γία καύσης στον πυρήνα των άστρων. Αυτές οι ιδέες θεωρήθηκαν αρχικά πρακτικά ανε-φάρμοστες, μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο υλοποιήθηκαν όμως ως σύντηξη πυρήνων και οδήγησαν στην κατασκευή της λεγόμενης υδρογονοβόμβας.

Το καλοκαίρι του 1942 διαπιστώθηκε μια αύξηση της παραγωγής δευτερίου και τριτίου σε εργοστάσιο της Νορβηγίας, η οποία ήταν υπό γερμανική κατοχή. Αυτό προκάλεσε υ-ποψίες στους Αμερικάνους ερευνητές για την πιθανότητα να προηγηθούν οι Γερμανοί ε-ρευνητές υπό την καθοδήγηση του ναζιστικού καθεστώτος στην κατασκευή της ατομικής βόμβας. Λόγω δε του γεγονότος ότι είχαν απλωθεί στην Αμερική οι συζητήσεις, οι μελέ-τες και τα πειράματα σε όλη τη χώρα, παρά τα σημαντικά μέτρα μυστικότητας που είχαν ληφθεί, κρίθηκε αναγκαία η συγκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων σε μία ελεγχό-μενη περιοχή της χώρας. Έτσι αποφασίστηκε η δημιουργία ενός κέντρου ανάπτυξης της ατομικής βόμβας στο Los Alamos, στην έρημο του Νέου Μεξικού.

Page 86: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

86

Υπό τη γενική διεύθυνση του Οπενχάιμερ δημιουργήθηκε έτσι το ερευνητικό και κατα-σκευαστικό κέντρο στην έρημο, για το οποίο αξιοποιήθηκαν όλοι σχεδόν οι σχετικοί ε-ρευνητές και τεχνικοί που βρίσκονταν στις ΗΠΑ, έστω και εξ αποστάσεως ως σύμβουλοι. Συνολικά εργάστηκαν για την κατασκευή της ατομικής βόμβας περί τα 100.000 άτομα. Όταν, τελικά, έγινε στις 16 Ιουλίου 1945 η πρώτη δοκιμαστική έκρηξη μιας βόμβας πλουτωνίου στο Alamogordo, κοντά στο Los Alamos, με εκρηκτική ισχύ 21 χιλιάδων τό-νων ΤΝΤ, είχε επιτευχθεί ο στόχος του σχεδίου Manhattan και είχε αρχίσει η εποχή των πυρηνικών όπλων στην υφήλιο.

Ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε όμως ήδη τελειώσει με τη συνθηκολόγηση των δυνάμεων του άξονα το Μάιο του 1945, οπότε δεν χρειάστηκε να δοκιμαστεί αυτή η νέα βόμβα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η Ιαπωνία δεν είχε όμως ακόμα συνθηκολογήσει, αν και τυπικά ο πό-λεμος είχε λήξει, οπότε η αμερικάνικη κυβέρνηση έκρινε σκόπιμο, χωρίς σοβαρό στρα-τιωτικό λόγο, να ρίξει στις 6 Αυγούστου 1945 μία βόμβα ουρανίου-235 στη Χιροσίμα και στις 9 Αυγούστου 1945 μία βόμβα πλουτωνίου-239 στο Ναγκασάκι.

Προφανέστατα, επρόκειτο για δοκιμή του νέου όπλου σε ζωντανούς στόχους! Αμέσως μετά υποχώρησε το ιαπωνικό καθεστώς αφού πήρε επίσημη διαβεβαίωση από τους Αμε-ρικάνους, όχι ότι δεν θα ρίξουν άλλες ατομικές βόμβες, αλλά ότι θα επιτρέψουν να συνε-χιστεί η αυτοκρατορική δυναστεία στην Ιαπωνία, η οποία επιβιώνει μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα.

Οι εκρήξεις των δύο ατομικών βομβών και η ενημέρωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τις τεράστιες καταστροφές σε ζωές και υλικά μέσα που αυτές προκάλεσαν, οδήγησαν σε ένα προβληματισμό για τις επιπτώσεις της απελευθέρωσης της πυρηνικής ενέργειας που δεν έχει κλείσει ακόμα και δεν φαίνεται να κλείνει και τις επόμενες δεκαετίες. Πολ-λοί από τους πρωταγωνιστές αυτού του έργου άρχισαν να μετανοιώνουν για τα αποτελέ-σματα των εργασιών τους. Ο Οπενχάιμερ έπεσε σε κατάθλιψη και δήλωσε δημόσια «Έγινα ο θάνατος, ο καταστρο-φέας του κόσμου». στη συνέχεια μετατράπηκε σε φιλειρηνιστή και δεν δέχθηκε να συμ-μετάσχει στην ανάπτυξη της υδρογονο-βόμβας. Το στρατιωτικό κατεστημένο των ΗΠΑ θεώρησε τον Οπενχάιμερ επικίνδυνο για την κρατική ασφάλεια, δεδομένου ότι είχε αρχί-σει ο «ψυχρός πόλεμος» με τα κομμουνιστικά κράτη, τα οποία ενδιαφέρονταν να πληρο-φορηθούν τεχνολογικά μυστικά για την κατασκευή δικών τους πυρηνικών όπλων. Το έ-τος 1954, την εποχή του μακαρθισμού στις ΗΠΑ, δόθηκε εντολή να διακοπεί κάθε σχέση του Οπενχάιμερ με κυβερνητικά έργα στρατιωτικού χαρακτήρα.

Page 87: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

87

Στο γερμανόφωνο χώρο συζητήθηκε μετά τον πόλεμο με δραστικές διατυπώσεις η συμ-βολή Γερμανών ερευνητών στις προσπάθειες για την κατασκευή ατομικής βόμβας, με την οποία το ναζιστικό καθεστώς θα σταθεροποιούσε τη θέση και την εγκληματική πολιτική του στην Ευρώπη και τον κόσμο. Ο Χάιζενμπεργκ, δεν μπόρεσε να δικαιολογήσει ποτέ την «απάθειά» του, όταν διέφευγαν στην αυτοεξορία, μπροστά στον κίνδυνο να εξοντω-θούν, ο Einstein, ο Schroedinger, η Meitner και άλλοι νεότεροι σημαντικοί ερευνητές, μερικοί από τους οποίους ήταν συνεργάτες και μαθητές του.

Ο Χάιζενμπεργκ δεν ήταν ένας απλός δημόσιος υπάλληλος, αλλά ήδη ένας διάσημος ε-ρευνητής, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ από το έτος 1932 και, αν δεν ήταν ο ίδιος υπερ-συντηρητικός στη νοοτροπία και στις αντιλήψεις, θα μπορούσε να είχε δείξει την έντονη διαφωνία του με τις πρακτικές της εξόντωσης για πολιτικούς και ρατσιστικούς λόγους.

Φυσικά, κανείς δεν κατηγόρησε τον Χάιζενμπεργκ ποτέ για συμπάθεια προς το ναζιστικό καθεστώς, το οποίο μάλιστα του επέρριπτε ευθύνες ότι μάζευε γύρω του «Εβραίους» ε-ρευνητές και γι' αυτό τού αρνήθηκε μία πανεπιστημιακή έδρα στο Μόναχο. Σίγουρα, ό-μως, ο Χάιζενμπεργκ δεν αντιτάχθηκε ποτέ και ανάλογα με το ανάστημα και το κύρος του στην προσπάθεια του ναζιστικού καθεστώτος και πολλών συνοδοιπόρων και συνε-ταίρων να «καθαρίσουν» την κβαντική φυσική από την «εβραϊκή υπονόμευση».

Επίσης, ο Χάιζενμπεργκ δεν έδωσε ποτέ επαρκείς εξηγήσεις για τους λόγους που συνερ-γάστηκε στο σχέδιο ανάπτυξης ναζιστικών πυρηνικών όπλων. Ο ίδιος και η σύζυγός του ήταν παιδιά πανεπιστημιακών καθηγητών, άρα είχαν την απαραίτητη οικογενειακή παι-δεία για να αντιληφθούν τη σημασία κάθε ενέργειας ή παράληψης στη ζωής τους. Έτσι, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος ερευνητής επέδειξε, όπως και πολλοί άλλοι εξ άλλου, στην καλύτερη περίπτωση για την υστεροφημία του, υπερβάλλο-ντα καιροσκοπισμό.

Ο Χάιζενμπεργκ, αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς του 20ου αιώνα, ανέπτυξε στη μεταπολεμική Γερμανία δραστηριότητες υπερσυντηρητικές και εθνικιστι-κές, επεκτεινόμενος ταυτόχρονα και σε θρησκόληπτες φιλοσοφικές θεωρήσεις. Κάποια εποχή δε, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν είχε αρχίσει η εξέγερση των φοιτητών στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια για την ανανέωση της εκπαίδευσης και της κοινωνίας (Μά-ης 1968 κ.ά.), δήλωνε ο Χάιζενμπεργκ ότι οι φοιτητικές κινητοποιήσεις τού θύμιζαν τις ενέργειες της παλιάς ναζιστικής νεολαίας, για τις οποίες όμως δεν είχε πει ποτέ δημόσια κάτι αρνητικό, την εποχή που έπρεπε και όταν θα είχε σημασία η γνώμη του...

Ο Carl Friedrich von Weizsaecker (Βαϊτσζέκερ, 1912-2007), έτερος σημαντικός εταίρος στη γερμανική ομάδα για δημιουργία ναζιστικών πυρηνικών όπλων, ο οποίος είχε υποβά-λει κατά τη διάρκεια του β' παγκόσμιου πολέμου και εισηγήσεις στις ναζιστικές στρατιω-τικές αρχές για την κατασκευή βόμβας πλουτωνίου, δικαιολογήθηκε μεταπολεμικά ότι απέβλεπε στην άσκηση επιρροής σε στρατιωτικό επίπεδο και στη μεταστροφή του καθε-στώτος προς «δημοκρατική κατεύθυνση»!

Η καταγωγή του Βαϊτσζέκερ από μία παλαιά αριστοκρατική οικογένεια (ο ίδιος έχει στο όνομά του τον τίτλο Freiherr = Βαρώνος) και η ανατροφή του σε οικογενειακό περιβάλ-λον πολλών πανεπιστημιακών καθηγητών, έπρεπε να αποτελεί επαρκές εχέγγυο για πνευ-ματική και οικονομική ανεξαρτησία απέναντι στο εγκληματικό χιτλερικό καθεστώς.

Page 88: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

88

Ο Βαϊτσζέκερ αντικατέστησε όμως την προσωπική ευθύνη τού επιστήμονα με υπερφυσι-κές πρόνοιες και θεώρησε, μετά τον πόλεμο, ότι μόνο «η χάρις του θεού έσωσε τον κό-σμο από τον κίνδυνο να αποκτήσουν οι Ναζί πυρηνικά όπλα». πρόκειται προφανώς για τον βολικό σε τέτοιες περιπτώσεις από μηχανής θεό, ο οποίος αφενός γλύτωσε τον ίδιο τον Βαϊτσζέκερ από τον «κίνδυνο» να γίνει (και) αυτός δήμιος του κόσμου, αφετέρου του εξασφάλισε την απαλλαγή από τις ηθικές ευθύνες για όλες τις ενέργειες και παραλήψεις του.

Από το έτος 1957 ανέλαβε ο κατά τα άλλα πολύ σημαντικός αυτός επιστήμονας (περιέ-γραψε μαζί με τον Hans Bethe τις πυρηνικές διεργασίες στον ήλιο και τα άστρα του σύ-μπαντος), μία έδρα φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου, όπου επιδόθηκε σε ηθικοπλαστικά και φιλειρηνικά μηνύματα με θρησκευτικό στίγμα, ενώ παράλληλα ήταν μέλος του προεδρείου της γερμανικής Ένωσης Ευαγγελικών Εκκλησιών.

Το έτος 1955 υπογράφηκε και κυκλοφόρησε στο Λονδίνο το «μανιφέστο Russell-Einstein», το οποίο ενημέρωνε την κοινή γνώμη για τη σημασία και τις επιπτώσεις των πυρηνικών όπλων στον ανθρώπινο πολιτισμό. Μαζί με τους δύο αυτούς επιφανείς επι-στήμονες υπέγραψαν το μανιφέστο και οι Max Born, Percy Williams Bridgman, Leopold Infeld, Frederic Joliot-Curie, Hermann Joseph Muller, Linus Carl Pauling, Cecil Powell, Jozef Rotblat, Hideki Yukawa, οι οποίοι πήραν μέρος, μαζί με άλλους, στη «Σύσκεψη ει-ρήνης και αφοπλισμού του Pugwash». Ο Χάιζενμπεργκ και ο Βαϊτσζέκερ απουσίαζαν προφανώς από αυτή τη σύσκεψη...

Page 89: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

89

Άλλη μια συγγνώμη για ένα επαίσχυντο παρελθόν Σύμφωνα με το BBC, η Γενική Σύνοδος της Αγγλικανικής Εκκλησίας ενέκρινε την έκδο-ση απόφασης με την οποία ζητάει συγγνώμη από τους απογόνους των θυμάτων του δου-λεμπορίου, αναγνωρίζοντας ότι η Εκκλησία «βρισκόταν στο κέντρο του δουλεμπορίου». Η απόφαση υποστηρίχθηκε από τους Αρχιεπισκόπους του Καντέρμπουρυ και της Υόρ-κης, ο πρώτος των οποίων Δρ. Williams είπε ότι η συγγνώμη αυτή είναι «απαραίτητη». Στη συνεδρίαση αναγνωρίστηκε επίσης η συμμετοχή στο δουλεμπόριο της «Εταιρείας για τη Διάδοση του Ευαγγέλιου σε Ξένα Μέρη», η οποία ήταν ιδιοκτήτης της Φυτείας Codrington στα νησιά Μπαρμπάντος, όπου οι δούλοι είχαν χαραγμένη στις πλάτες τους με καυτό σίδηρο τη λέξη «Εταιρεία». Επίσης τονίστηκε πως, όταν πραγματοποιήθηκε η χειραφέτηση των δούλων το 1833, δεν πληρώθηκε αποζημίωση στους ίδιους αλλά στους ιδιοκτήτες τους. Ο δε επίσκοπος του Έξετερ και τρεις συνάδελφοί του πληρώθηκαν περί-που 13.000 λίρες ως αποζημίωση για 665 σκλάβους.

Η Σύνοδος αναγνώρισε τις «αποκτηνωτι-κές και επαίσχυντες» συνέπειες της δου-λείας. Ειπώθηκε: «Ήμαστε άμεσα υπεύθυ-νοι για ό,τι συνέβη. Από την άποψη της κληρονομιάς της ιστορίας μας, μπορούμε να πούμε ότι εμείς ήμασταν οι ιδιοκτήτες των δούλων, εμείς τους σημαδέψαμε με καυτό σίδερο, γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει πραγματικά να αναγνωρίσουμε την ιστορία μας και να εκφράσουμε μια συγγνώμη». Στην ουσία, με την ίδια ιδεολογία και τις ίδιες αρχές που στήριξαν και προώθησαν τη δουλεία, προσπαθούν τώρα να αποστα-σιοποιηθούν οι Αγγλικανοί επίσκοποι από αυτή και από τα εγκλήματά των πνευματι-κών προγόνων τους. Ο λόγος είναι προφα-νής: προσπαθούν να προσεγγίσουν τον αυ-ξανόμενο έγχρωμο πληθυσμό στη χώ-

ρα. Εγώ αναρωτιέμαι όμως, μια και η αναγνώριση των εγκλημάτων έχει μόνο ακαδημαϊ-κή σημασία πια και δεν ανασταίνει κανένα πεθαμένο, πότε είχαν δίκιο οι επίσκοποι, τότε που εκμεταλλεύονταν στους δούλους ή σήμερα που ζητάνε συγγνώμη; Τί εμποδίζει τους διαδόχους τους να ισχυριστούν σε 100-200 χρόνια ότι και τώρα, αρχές του 21ου αιώνα, έκαναν λάθος και έπρεπε να έχουν υποστηρίξει κάτι άλλο, εκείνο που θα είναι αποδεκτό στις δικές τους ημέρες; Σωστά ισχυρίζονται, λοιπόν, στη Θεολογική Σχολή Αθηνών ότι «σκοπός της εκκλησίας είναι να προσαρμόζει το μήνυμά της στις συνθήκες και στα αιτήματα κάθε τόπου και κά-θε εποχής». Ό,τι απαιτεί η συγκυρία, δηλαδή, ό,τι θέλει ο λαός, κάτι σαν υποψήφιοι συν-δικαλιστές! Αφού, όμως, η θρησκεία τους μπορεί να καλύψει τα πάντα, και το καλό και το κακό, ποια είναι η αξία της;

Page 90: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

90

Δομ. Θεοτοκόπουλος - El Greco (1541-1614) Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και φαίνεται να πέρασε τα πρώτα χρόνια του σε μοναστικό περιβάλλον, όπου έμαθε τη ζωγραφική εικόνων. Αργότερα, περίπου στα 27 του χρόνια, πήγε στη Βενετία και έγινε μαθητής του Τισιανού. Το έτος 1570 μετακόμισε στη Ρώμη, όπου γνώρισε τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου, του οποίου το στιλ δεν συμπάθησε o Θεοτοκόπουλος και το σχολίαζε αρνητικά. Ίσως αυτός να ήταν ο λόγος που δεν κατάφερε να παραμείνει μόνιμα στη Ρώμη, οπότε το 1580 μετέ-βη στο Τολέδο της Ισπανίας, όπου προσλήφθηκε στην υπηρεσία του Φίλιππου Β' για να συμβάλει στη διακόσμηση του ανακτόρου Escorial. Εδώ πήρε ο Θεοτοκόπουλος και το προσωνύμιο «El Greco», μια και το επώνυμό του ήταν αρκετά μακρόσυρτο για τους Ι-σπανούς.

Ο μεγάλος ζωγράφος δεν φαίνεται να βρήκε όμως καλή υποδοχή στην Ισπανία και είχε αντι-δικίες με τους πελάτες του, λόγω των ασυνήθι-στων για την εποχή έντονων χρωμάτων στους πίνακές του, λόγω του είδους των θρησκευτι-κών θεμάτων που επέλεγε και λόγω του τρόπου που ζωγράφιζε τα πρόσωπα, αποστεωμένα, ω-χρά και με επιμήκη άκρα - προφανώς μια επιρ-ροή από τη βυζαντινή εικονογραφία. Ίσως αυ-τός να είναι και ο λόγος που ο Ελ Γκρέκο αντι-δικούσε για πολλά χρόνια με τους πελάτες του, μέχρι να εισπράξει τις αμοιβές του. Τελικά, τα έργα του δεν βρήκαν μιμητές και ο ίδιος δεν δημιούργησε «Σχολή». Από μια εποχή και μετά έπαψαν η βασιλική αυ-λή, οι οίκοι ευγενών και οι εύπορες οικογένειες

να του αναθέτουν τη δημιουργία πορτραίτων τους. Πέθανε στο Τολέδο σε ηλικία 73 ε-τών, μάλλον ξεχασμένος από τους σύγχρονούς του. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν γράφτηκαν από κριτικούς της ζωγραφικής και ομότεχνους τού ζωγράφου κυρίως απαξιω-τικά σχόλια για το έργο του, όπως «κακογουστιά στην επιλογή των θρησκευτικών θεμά-των», «προφανή προβλήματα οράσεως», «ψυχοπάθεια» κ.ά., μέχρι που ο μεγάλος «ξέ-νος» ξεχάστηκε ολοκληρωτικά. Στις αρχές του 20ου αιώνα ανακαλύφθηκε όμως ο Ελ Γκρέκο πάλι, όταν διαπιστώθηκε ότι τα έργα του περιείχαν στην επιλογή χρωμάτων και στην αφαίρεση, στοιχεία που είχαν αρχίσει να χαρακτηρίζονται στους καλλιτεχνικούς κύκλους ως η ουσία του εξπρεσιονι-σμού. Σήμερα αναγνωρίζεται ότι στα έργα τού Θεοτοκόπουλου γίνεται σύντηξη της βυ-ζαντινής εικονογραφίας και της βενετσιάνικης αναγεννησιακής τέχνης, με φιγούρες που είναι μεν ρεαλιστικές, αλλά προβάλλουν ταυτόχρονα ένα μυστικισμό. Το πρόσωπο και το έργο του Ελ Γκρέκο αξιοποιείται συχνά από τους ελληνοκεντριστές

Page 91: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

91

ως δείγμα συνέχειας του Ελληνισμού και της ελληνικής μεσαιωνικής τέχνης (αν και ο Ελ Γκρέκο έζησε στην Αναγέννηση). Στην πραγματικότητα πρόκειται για επιβεβαίωση του κανόνα ότι οι Έλληνες, όπως και οι εκπρόσωποι κάθε άλλου λαού με αξιόλογη πολιτι-σμική παράδοση, αναδεικνύονται ανάλογα με το ταλέντο τους, εφόσον βρεθούν στο κα-τάλληλο περιβάλλον δημιουργίας, το οποίο περιβάλλον δεν υφίσταται χειραγώγηση από αλλότρια κέντρα. Αυτή η ανάδειξη δεν δηλώνει τίποτα δεσμευτικό για το περιβάλλον προέλευσης του καλλιτέχνη (το οποίο στην περίπτωση Θεοτοκόπουλου είναι κρητο-βενετσιάνικο, γι' αυτό και το όνομα Δομήνικος), αλλά δηλώνει πολλά για εκείνο, στο ο-ποίο δημιούργησε. Και δείχνει επίσης, τι «θαύματα» θα ήταν σε θέση να κάνουν αυτοί οι δημιουργοί και στον ίδιο τον τόπο τους, αν υπήρχε εκεί αντίστοιχη πολιτισμική ανάπτυ-ξη. Τα ίδια συμβαίνουν εξ άλλου και στις μέρες μας με τους εκπατριζόμενους Έλληνες που διαπρέ-πουν στο εξωτερικό, ενώ εδώ πιθανότατα θα έ-μεναν στην αφάνεια. Η σημερινή ανάδειξη του Δημ. Νανόπουλου στον κόσμο της Φυσικής, προφανέστατα δεν δηλώνει υψηλό επίπεδο αντί-στοιχων σπουδών στην Ελλάδα, αλλά μόνο ότι υπάρχουν Έλληνες που έχουν την ευφυΐα να α-νταποκριθούν σε ένα επιστημονικά απαιτητικό περιβάλλον. Αυτό, φυσικά, κανείς δεν έχει λόγο να το αμφισβητήσει! Η αναφορά στον Θεοτοκόπουλο αποτελεί, λοι-πόν, άλλη μια επιβεβαίωση του πολιτισμικά υ-ποβαθμισμένου ελληνόφωνου χώρου κατά το Μεσαίωνα (Βυζάντιο) και τη μετέπειτα εποχή της τουρκοκρατίας, σε σύγκριση με το υψηλό επίπεδο, στο οποίο βρισκόταν αυτός ο χώρος κατά την ύστερη Αρχαιότητα. Και ως προς την αποδεικτική τεχνική και την επιχειρηματολογία: Συχνά αναφερόμαστε ενδει-κτικά σε μια περίπτωση ή σε ένα πρόσωπο και εννοούμε, σιωπηρά, ότι σχεδόν όλες οι άλλες περιπτώσεις έχουν εξελιχθεί ανάλογα. Οπό-τε με μία ιδιότυπη «τέλεια επαγωγή» θεωρούμε ότι αποδείχθηκε αυτό που ισχυριζόμαστε. Στα θέματα του «βυζαντινού πολιτισμού» υπάρχουν, όμως, λίγα μέχρι ελάχιστα παρα-δείγματα και η προσπάθεια για γενίκευσή τους προδίδει την ένδεια υλικού και την αγωνία για ανάδειξη της εξαίρεσης σε κανόνα!

Page 92: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

92

«Επτά θαύματα» και άλλα παραμύθια

Όταν ο ποιητής Αντίπατρος ο Σιδώνιος που έζησε το 2ο αιώνα π.Χ., συνέταξε τη λίστα των, κατά την άποψή του, επτά θαυμάτων της Αρχαιότητας, ούτε που φανταζόταν ποτέ ότι 22 αιώνες αργότερα θα επαναλαμβανόταν η προσπάθειά του, κάτω από τελείως δια-φορετικές προϋποθέσεις.

Λέγεται ότι ο Αντίπατρος είχε επισκεφτεί, παρέα με τον Φίλωνα τον Βυζαντινό, διάφορα έργα και αποφάσισαν από κοινού, ποια από αυτά θα θεωρηθούν ως τα καλύτερα. Κατέ-ληξαν σε επτά, εκ των οποίων σήμερα μόνο οι πυραμίδες της Γίζα στην Αίγυπτο σώζο-νται. Όλα τα υπόλοιπα καταστράφηκαν λόγω πολέμων, φυσικών φαινομένων ή φυσικής φθοράς και κακόβουλης παρέμβασης αλλοεθνών ή αλλοθρήσκων.

Για να καλυφθεί λοιπόν το κενό σε υπαρκτά έργα αποφάσισε ο Ελβετός δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Bernard Weber να συγκροτήσει νέο κατάλογο με τα «σύγχρονα επτά θαύματα», αν και η πρόοδος της τεχνολογίας στους αιώνες μετά την Αρχαιότητα, ιδίως στα τελευταία 200 χρόνια, θα δικαιολογούσε μια λίστα με 30 ή 100 «σύγχρονα θαύματα». Για το σκοπό αυτό κάλεσε ο Βέμπερ την παγκόσμια κοινότητα να συμμετάσχει στην ψη-φοφορία.

Η σημαντική διαφορά στη διαδικασία επιλογής, σε σύγκριση με την Αρχαιότητα, ήταν ότι ουδείς χρειάστηκε σήμερα να επισκεφτεί τα υποψήφια έργα σε όλο τον κόσμο και να επιλέξει από αυτά τα καλύτερα. Με τη βοήθεια του Internet μπορεί πλέον καθένας να ε-ξετάσει φωτογραφίες, να διαβάσει περιγραφικά κείμενα και να αποφασίσει, ποια από τα προτεινόμενα θεωρεί «σπουδαιότερα». Αυτό είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα και ίσως το ίδιο το Internet θα έπρεπε να ανακηρυχθεί σαν πτρώτο και σημαντικότερο σύγχρονο τεχνικό έργο!

Μειονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι δεν είχαν την ιστορική και τεχνολο-γική γνώση, αλλά ούτε την απαιτούμενη αντικειμενικότητα, ώστε να επιλέξουν ένα έργο πέρα από τα σύνορα της χώρας τους. Αυτό δηλώνουν τα μηνύματα (αλυσίδες μηνυμά-των) που έλαβα από Ελλάδα, Νότια Αμερική, Γερμανία, Ινδία κ.ά. για να υποστηρίξω το μνημείο της κάθε χώρας ή περιοχής.

Προσωπικά είχα σοβαρότατους ενδοιασμούς για το συγκεκριμένο εγχείρημα, από την πρώτη φορά που πληροφορήθηκα ότι εξελίσσεται ψηφοφορία για τα «7 σύγχρονα θαύμα-τα». Ήδη το γεγονός ότι ανάμεσα στα υποψήφια έργα ήταν ο «Πύργος του Άιφελ» και το «Σινικό Τείχος», η «Ακρόπολη της Αθήνας» και το «Άγαλμα της Ελευθερίας» στη Νέα Υόρκη, αναρωτήθηκα, τι μπορεί να σημαίνει ο όρος «σύγχρονα». Σύγχρονα μεταξύ τους, δεν ήταν δυνατόν να ισχύει, αφού οι μεγάλιθοι του Stonehenge και ο πύργος του Neuschwanstein απέχουν μεταξύ τους περί τις 5.000 χρόνια. Σύγχρονα με την εποχή μας, επίσης δεν ήταν τα υποψήφια έργα, αφού το Σινικό Τείχος άρχισε να κατασκευάζεται περί το 200 π.Χ., η Πόλη της Πέτρας το 9 π.Χ. και το Κολοσσαίο της Ρώμης το 72 μ.Χ. Επίσης, γιατί μπορεί να είναι θαύμα η «Ακρόπολη της Αθήνας», τη στιγμή που ένας οχυ-ρωμένος βράχος δεν αποτελεί τίποτα αξιοθαύμαστο και υπάρχουν ανάλογες Ακροπόλεις

Page 93: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

93

σε πολλές πόλεις της Ελλάδας; Μήπως ο οργανωτής εννοούσε όμως τον Παρθενώνα στην Ακρόπολη της Αθήνας, αφού αυτή την εικόνα έβλεπε ο κόσμος; Τότε πρέπει κάποιος να τον ενημερώσει ότι πρόκειται για έτερον εκάτερον. Αλλά και ως προς τον όρο «θαύμα» είχα ενστάσεις: τι είδους θαύμα, δηλαδή υπερφυσικό δημιούργημα, επρόκειτο να επιλεγεί; Αισθητικό, τεχνικό, ιστορικό, συμβολικό; Ο πύργος του Άιφελ, αν είχε κατασκευαστεί περί το 100 π.Χ., σίγουρα θα αποτελούσε «τεχνικό θαύμα», δεδομένου ότι οι άνθρωποι τότε δεν γνώριζαν Μηχανική και οι κατασκευές τους ήταν εμπειρικές. Σήμερα μπορεί να υπολογίσει κάθε μέσος Πολιτικός Μηχανικός τις χα-λύβδινες ράβδους συναρμολόγησης, από τις οποίες αποτελείται αυτός ο Πύργος. Ο «κουκλόπυργος» του Neuschwanstein στη Βαυαρία αποτελεί θαύμα αισθητικής; Μάλ-λον κακόγουστη δημιουργία με τα λεφτά πλούσιων πριγκίπων είναι, παρά αξιόλογο αρχι-τεκτόνημα κι ας το επισκέπτονται ετησίως πολλά εκατομμύρια τουρίστες. Αντίθετα, οι μεγαλιθικές φιγούρες στα λεγόμενα Νησιά του Πάσχα (Χιλή) είναι αξιόλο-γες κατασκευές, λόγω του χαμηλού επιπέδου τεχνολογικών γνώσεων που διέθεταν οι κά-τοικοι αυτών των νησιών. Η γλυπτική αποτύπωση σε μεγαλίθους προγόνων ή θεών, ύ-ψους 4-10 μέτρων και βάρους 20-90 τόνων, έγινε με απλά εργαλεία σε νταμάρια μακριά από τον τόπο της τελικής τοποθέτησης. Αξιοπερίεργο είναι, πώς μεταφέρθηκαν αυτές οι βαριές κατασκευές ψηλά στο βουνό ώστε να αγναντεύουν όρθιες το πέλαγος. Οι ιθαγενείς βεβαιώνουν ότι τα αγάλματα αυτά είναι θαυματουργά και μετακινούνται μόνα τους! Αυτό κι αν είναι αληθινό θαύμα, όχι να ακούμε μόνο για παναγίτσες που δακρύζουν! Τελικά, το μόνο θαύμα σ’ αυτή την ιστορία είναι ότι κινητοποιήθηκαν κάπου 100 εκα-τομμύρια άνθρωποι και ψήφισαν μέσω Internet υπέρ του ενός ή του άλλου τεχνικού έρ-γου, ίσως για να στηρίξουν μια εθνική ιδεοληψία περί τεχνολογικής προόδου ή ανωτερό-τητας, πιθανότερο όμως για να τονώσουν τον τουρισμό της χώρας τους.

Page 94: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

94

Βιβλία, βιβλία

Όπως προανήγγειλα, θα παραθέσω σχόλια για τα βιβλία που διάβασα στις φετινές διακο-πές μου, στη σκιά κάποιου δένδρου, στην παραλία ή στο λιμενοβραχίονα του κεντρικού λιμένα της Σκοπέλου, πριν αρχίσουν να πηγαινοέρχονται οι βραδινοί επισκέπτες.

Όπως έγραψα και αλλού, το πρώτο σχόλιό μου αναφέρεται, όχι στα βιβλία, αλλά σε μένα προσωπικά: επιβεβαίωσα αυτό που είχα διαπιστώσει εδώ και αρκετά χρόνια. Ότι είμαι δηλαδή σε θέση να διαβάζω μέσα σε ένα δραστήριο και πολύβουο περιβάλλον και να α-πομονώνομαι ακουστικά και οπτικά, χωρίς να ενοχλούμαι καν από τη ζέστη ή τον αέρα, από μαμάδες και μωρά που τσιρίζουν, από σκάφη που εισέρχονται ή εξέρχονται στον λι-μένα και σφυρίζουν, από γείτονες που σχολιάζουν ποδοσφαιρικούς αγώνες στο κινητό, από παιχνίδια με ρακέτες του τένις και από άλλες θορυβώδεις δραστηριότητες γύρω μου. Μου έλεγε η γυναίκα μου, δεν άκουσες το μωρό που ούρλιαζε, όταν το τσίμπησε μια μέ-λισσα; Μπααα, δεν είχα καταλάβει τίποτα! Περίεργο πράγμα…

Παλαιότερα, όταν σπούδαζα και έγραφα εξετάσεις, θυμάμαι ότι μου έλεγαν συνάδελφοι γύρω μου, πως με ρωτούσαν διάφορα πράγματα κι εγώ δεν απαντούσα. Όταν τους έλεγα ότι δεν τους άκουγα ή τους έβλεπα, ότι ήμουν «αποκλεισμένος» και δεν καταλάβαινα τί γινόταν γύρω, δεν με πίστευαν. Είμαι και ολίγον βαρήκοος παιδιόθεν, αλλά δεν «έφταιγε» αυτό!

Τώρα ξέρω ότι είναι μια ικανότητα που πρέπει να έχω εξασκήσει άθελά μου από την ηλι-κία των 18-20 ετών και μετά, γιατί στα σχολικά χρόνια δεν μπορούσα να κάνω κάτι τέ-τοιο. Με το παραμικρό έστριβα το κεφάλι δεξιά αριστερά και μετά είχα χασει τον ειρμό, δεν ήξερα πια, τί σκεφτόμουν και τί έγραφα!

Πολύ σημαντικό πράγμα η αυτοσυγκέντρωση, διαβάζεις πολλά και γρήγορα, εφόσον εί-ναι ενδιαφέροντα, και δεν περισπάσαι… Φυσικά, κάτι τέτοιο έχει και τα αρνητικά του: μπορεί να καταστρέφεται ο κόσμος γύρω σου κι εσύ να διαβάζεις Γκιώνη!

1. Richard Dawkins: Η περί Θεού αυταπάτη, σελ. 450, «Κάτοπτρο». Γι’ αυτό το βιβλίο του Ντόουκινς γράφτηκαν ήδη αρκετά σε εφημερίδες και blogs, έχω ση-μειώσει κι εγώ μερικά σε προηγούμενα κείμενάμου. Ο Ντόουκινς τεκμηριώνει βιολογικά και εξελικτικά τα επιχειρήματα που ανατρέπουν τις θρησκευτικές ιδεο-ληψίες για την «ύπαρξη» του όποιου θεού. Διαβάζοντας σε θρησκευτικά (προπα-γανδιστικά) βιβλία τις «λογικές» ερμηνείες για την ύπαρξη θεού, διαπιστώνει ο

Page 95: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

95

αναγνώστης της «Περί θεού αυταπάτης» ότι όλες αυτές οι ερμηνείες του εκκλησιαστικού και εισπρα-κτικού μηχανισμού καταρρέουν με απλά επιχειρή-ματα. Το ζήτημα είναι να διαβαστεί το συγκεκριμέ-νο βιβλίο ακριβώς από τους ανθρώπους που είναι ε-πιρρεπείς σε επιφοιτήσεις και οραματισμούς, μόνο που οι συγκεκριμένοι είναι στην πλειοψηφία τους αμόρφωτοι, αγρότες ή υπέργηροι – εξαιρώντας τώρα τους επαγγελματίες της πίστης οι οποίοι, κι εδώ στα blogs, αγωνίζονται να περισώσουν την κατά-κτησή τους να εισπράττουν μισθό και «τυχερά» για το τίποτα που προσφέρουν.

2. Richard Feynman: Κβαντική Ηλεκτροδυναμική – QED, Η παράξενη ιστορία του φωτός και της ύλης, σελ. 230, «Κάτοπτρο». Τέσσερις διαλέξεις του σημαντικού αυτού ερευνητή, ο οποίος θεμελίωσε την «Κβαντική Ηλεκτροδυναμική» και βραβεύτηκε γι’ αυτή την επιτυχία και για το συνολικό έργο του με το Νόμπελ Φυσικής του έτους 1965. Αν και προσωπικά ο ίδιος είχα ειδικευτεί στα χρόνια σπουδών μου στην Ηλεκτρομαγνητική Θεωρία, δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με την κβαντική περιγραφή της, μια και, ως τεχνικός, ε-πέλεγα αντικείμενα άμεσου τεχνικού ενδιαφέροντος (κεραίες, κυματοδηγοί, ρα-ντάρ κτλ.) Δεν θα έλεγα ότι, μετά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, γνωρίζω πλέ-ον επαρκώς την Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, αφού για την κατανόησή του δεν αρκεί μια ανάγνωση περιγραφικών κειμένων αλλά απαιτείται η εμβάθυνση με τη χρήση σοβαρών μαθη-ματικών εργαλείων. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης που έχει ξεπεράσει το αρχικό σοκ από τον «ακατανόη-το» κόσμο της κβαντικής φυσικής, παίρνει όμως μια καλή ιδέα για την εφαρμογή των κβαντικών αντιλή-ψεων στον Ηλεκτρομαγνητισμό.

3. Richard Feynman: Το νόημα των πραγμάτων, σελ. 139, «Κάτοπτρο». Το κείμενο τριών διαλέξεων του Φέυνμαν στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, πριν από περίπου 45 χρόνια, για πολιτικά, κοινωνικά και επι-στημονικά θέματα, για την ανάγκη μερικών ανθρώ-πων να πιστεύουν σε ψευδοεπιστημονικές δοξασίες, για την προσπάθεια του εκκλησιαστικού μηχανισμού να παραπλανά τους ανθρώπους με φανταστικές ελπίδες κ.ο.κ. Σημειώνω κάτι που έτυχε να έχω σκεφτεί κι εγώ και δεν είχα βρει μέχρι τώρα έναν χαρακτηρισμό. Γράφει ο Φέυνμαν: «Σκέφτομαι μεταξύ άλλων τους Άραβες λογίους της επιστή-μης που έζησαν στα χρόνια του Μεσαίωνα. Ασχολήθηκαν και οι ίδιοι λίγο με την επιστήμη, ναι, αλλά εκείνο που κυρίως έκαναν ήταν να γράφουν σχόλια επί σχο-λίων. Εξιστορούσαν τι έγραφε ο καθένας για τον άλλον. Και έμειναν στα σχόλια. Το να γράφεις (μόνο) σχόλια για άλλα έργα υποδηλώνει κάποια διανοητική ασθέ-νεια…»

Παραξενεύομαι κι εγώ συχνά για τις διθυραμβικές περιγραφές που κάνουν διάφο-ροι σύγχρονοι χριστιανο-εθνικιστές προπαγανδιστές για το «έργο» βυζαντινών λογίων, ως κυριότερη δραστηριότητα των οποίων αναφέρεται ο «σχολιασμός» του

Page 96: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

96

Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και άλλων κλασικών διανοουμένων. Αναρωτιέμαι δε, καλά, δεν κατάφεραν αυτοί οι σχολιαστές να προσθέσουν τίποτα σε όλα αυτά που διάβαζαν, χίλια τόσα χρόνια μετά, δεν είχαν κάποιο ερέθισμα από την κοινωνία και τη φύση να δημιουργήσουν ή να διορθώσουν κάτι, όπως συνέβη μαζικά από την Αναγέννηση και μετά;

Ο Φέυνμαν θεωρεί ότι όλοι αυτοί οι σχολιαστές ήταν διανοητικά ασθενείς, ανίκα-νοι να κατανοήσουν την ουσία και το σκοπό της γνώσης. Και, προφανέστατα, λέω εγώ, ο μηχανισμός ανάσχεσης για την αναζήτηση της νέας γνώσης ήταν η θρη-σκευτική πίστη. Άμα έχεις τις ιδεοληψίες από τις ερήμους της Μέσης Ανατολής ως υποχρεωτικό ανάγνωσμα και σημείο εκκίνησης, πώς να ξεφύγεις και να σκε-φτείς ή να γράψεις κάτι διαφορετικό;

5. Γιώργος Λεονάρδος: Οι Παλαιολόγοι, σελ. 406, «Λιβάνης». Πρέπει να αναφέρω εισαγωγικά ότι μου αρέσουν πολύ τα ιστορικά μυθιστορήματα, τα οποία αποτέλε-σαν αφορμή να μελετήσω στη συνέχεια τα γεγονότα σε αμιγώς ιστορικά βιβλία, ώστε να ξεχωρίσω τα ιστορικά γεγονότα από τις απαραίτητες μυθοπλασίες που εισάγει στο πλαίσιο της δραματοποίησης ο συγγραφέας.

Τα πρώτα ιστορικά μυθιστορήματα που είχα διαβάσει ήταν το στρυφνό «Γεννή-θηκα στα 1402» του Παναγιώτη Κανελόπουλου και τα πολύ ευχάριστα «Ο κύ-ριός μου Αλκιβιάδης» και «Οι τελευταίοι Γαληνότατοι» του Άγγελου Βλάχου.

Το συγκεκριμένο βιβλίο του Γ. Λεονάρδου τιτλοφορείται μεν «Οι Παλαιολόγοι», καλύπτει όμως μόνο ένα μέρος της διακυβέρνησης του ύστερου Βυζαντίου από αυτή τη δυναστεία. Το πρώτο μέρος αυτής της ιστορικής περιόδου καλύπτεται από το βιβλίο του ίδιου συγγραφέα, «Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος - ο Ελευθερω-τής» και για τα χρόνια μετά τον Ιωάννη ΣΤ’ Καντακουζηνό μέχρι την άλωση (έ-νας αιώνας), μάλλον θα γράψει ο Γ. Λεονάρδος (καλά να είναι ο άνθρωπος) άλλο ένα ιστορικό μυθιστόρημα.

Η πλοκή στο παρόν βιβλίο είναι ενδιαφέρουσα, περιγράφονται οι κατοικίες, τα ήθη και έθιμα και οι σχέσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής αλλά, κυρίως, α-ναφέρονται εκτεταμένα και δραματοποιημένα αυτά που αποσιωπούνται από τη σχολική ιστορία, οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ του παππού και εγγονού Ανδρόνι-κου και στη συνέχεια η σύγκρουση για τη εξουσία του Καντακουζηνού με τον Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγο - πολιτικά και ιστορικά εγκλήματα που οδήγησαν αναπό-δραστα στη διάλυση του ήδη παρηκμασμένου κράτους.

6. Λεία Βιτάλη: Ιερή παγίδα - Το απόκρυφο χρονικό της Κων/πολης, σελ. 417, «Πατάκης». Ιστορικό μυθιστόρημα που περιγράφει τα χρόνια πριν και μετά την άλωση της Πόλης, στηριζόμενο στην ιστορία της οικογένειας του φιλότουρκου στα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου και φίλου του Μωάμεθ για μερικά χρόνια μετά την άλωση, μεγάλου δούκα (=πρωθυπουργού) Λουκά Νοταρά, μέχρι που ο Μωάμεθ διέταξε τη σφαγή όλης της οικογένειας του συγκεκριμένου δωσίλογου. Να υπενθυμίσω ότι στον Λουκά Νοταρά αποδίδεται το απόφθεγμα: «Καλύτερα να βασιλέψει στο κέντρο της Πόλης το φέσι των Τούρκων, παρά το λατινικό (παπι-κό) καπέλο» (Κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν). Και ο μεν Νοταράς γνώρισε από πρώτο χέρι τί σημαίνουν φέσι και σπαθί των Τούρκων, οι δε ελληνόφωνοι πληθυσμοί περιέπε-

Page 97: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

97

σαν για 4-5 αιώνες, και με τις δικές του μεσολαβήσεις, σε χειρότερη πολιτισμική υποβάθμιση από αυτή που ήδη βρίσκονταν.

Τα ιστορικά περιστατικά που σχετίζονται με την άλωση περιγράφηκαν αναλυτικά στο κεί-μενο του blog «29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας». Η Λεία Βιτάλη δραματοποιεί τα γεγονότα και αναπαριστά σαν αυτόπτης και αυτήκοος μάρ-τυρας την ατμόσφαιρα θρησκοληψίας, δεισι-δαιμονιών, πολιτικής ίντριγκας, σκευωρίας, καιροσκοπισμού, ιδιοτέλειας και μοιρολατρίας που επικρατούσε στην ήδη από δεκαετίες κα-ταδικασμένη Πόλη, το τελευταίο υπόλειμμα του Βυζαντίου.

Διάβασα το βιβλίο της κ. Βιτάλη πολύ ευχάριστα και ζήλεψα πολύ που φαίνεται να έμεινε η ίδια για αρκετό καιρό στη (σημερινή) Βενετία, ώστε να μελετήσει διάφορα κείμενα στα μεσαιωνικά αρχεία της πόλης και να αφομοιώσει παράλληλα την ατμόσφαιρά της, έστω και 500 τόσα χρόνια μετά την άλωση και την εποχή των ιστοριών που περιγράφει.

6. Μένης Κουμανταρέας: Η γυναίκα που πετάει, σελ. 400, «Κέδρος». Διηγήματα με βιογραφικά στοιχεία από τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο του συγ-γραφέα. Περιγράφει κυρίως την Αθήνα από την ναζιστική κατοχή και μετά και τη μοίρα των ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Το διήγημα που έδωσε στο βιβλίο τον τίτλο «Η γυναίκα που πετάει» αναφέρεται, βέβαια, στις αρχές του 20ου αιώνα και είναι ενδιαφέρον, πόσο πολύ έχουν αλλάξει οι συνθήκες ζωής στην Αθήνα και πόσο υποβαθμισμένα θα ζούσαμε, ακόμα και στο μεσοαστικό κλίμα που περιγρά-φει ο συγγραφέας, αν είχαμε μείνει σ’ εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή της αμάθειας και των παραδόσεων.

7. Victor Davis Hanson: Πελοποννησιακός Πόλεμος, σελ. 679, «Λιβάνης». Ένα πολύ ενδιαφέρον ιστορικό σύγγραμμα, στο οποίο ο συγγραφέας, ακαδημαϊκός ι-στορικός ο ίδιος, δεν ασχολείται τόσο με την παράθεση των, λίγο πολύ, γνωστών ιστορικών επεισοδίων, όσο με την ερμηνεία τους και με την παρουσίαση των συ-νηθειών και συνθηκών εκείνης της εποχής. Αυτό φαίνε-ται αμέσως κι από τους τίτλους των κεφαλαίων του βι-βλίου: Φόβος, Φωτιά, Νόσος, Τρομοκρατία, Πανοπλία, Τείχη κλπ.

Όποιος κάνει σήμερα διακοπές στο «μαγευτικό» Δήλε-σι, όπως έλεγαν κάποτε οι μεσίτες οικοπέδων, στα βό-ρεια του νομού Αττικής, μάλλον θα αγνοεί ότι εκεί που βρίσκονται τα εξοχικά σπίτια, ήταν το αρχαίο Δήλιον, όπου έγινε η μάχη μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών, στην οποία ηττήθηκαν οι πρώτοι. Σίγουρα, κάτω από τα θε-μέλια των σημερινών σπιτιών θα βρίσκονται ακόμα θαμμένα πανοπλίες και θώρακες των πολεμιστών, ίσως και οι σκελετοί κάποιων μισθοφόρων, τους οποίους δεν

Page 98: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

98

θεωρήθηκε σκόπιμο να πάρουν μαζί τους οι αποχωρούντες εμπόλεμοι.

Με το πλεονέκτημα της ύστερης γνώσης σε πιάνει μία μελαγχολία με την ολο-κλήρωση της ανάγνωσης του βιβλίου, γνωρίζοντας πλέον ότι αυτά τα γεγονότα, μαζί με τα προγενέστερα του α' πελοποννησιακού πολέμου και τα μεταγενέστερα της σύγκρουσης Σπαρτιατών και Βοιωτών, οδήγησαν στην αποδυνάμωση και κα-τάρρευση των αυτοδιοικούμενων και αλληλοσυγκρουόμενων πόλεων της Αρχαιό-τητας, δημοκρατικών και ολιγαρχικών και την υποταγή του ελληνικού χώρου σε αυτοκρατορικά σχήματα, αρχικά στο μακεδονικό και το ρωμαϊκό και στη συνέ-χεια στο βυζαντινό και το οθωμανικό, με όλα τα προβλήματα και τις υποβαθμίσεις που έφερε στον ελληνικό πολιτισμό και στους ελληνόφωνους πληθυσμούς αυτή η εξέλιξη.

Ακόμα, σημαντικός είναι ο εξασέλιδος βιβλιογραφικός πίνακας που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου και επίσης αξιοσημείωτο θεωρώ ότι το μεγαλύτερο μέρος των μελετών για τον αρχαίο Ελληνισμό έχει γίνει και γίνεται από ξένους, Αγγλο-αμερικάνους, Γερμανούς και Γάλλους. Στις ΗΠΑ πωλούνται κάθε χρόνο, γράφει ο συγγραφέας, περίπου 50.000 αντίτυπα της Ιστορίας του Θουκυδίδη. Θα ήμουν πε-ρίεργος να πληροφορηθώ, αν ισχύει για την Ελλάδα αντίστοιχος αριθμός, περίπου 1.500 αντίτυπα, λαμβάνοντας υπόψη και την αναλογία στα μεγέθη των πληθυ-σμών.

8. Νικολάι Γκογκόλ: Νεκρές Ψυχές, σελ. 419, «Ηριδανός». Δεν είχα διαβάσει αυτό το μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα Nικολάϊ Γκόγκολ και παρακινήθηκα από ένα σχετικό σχόλιο του καθηγητή Ιστορίας και blogger Φ.Μαλιγκούδη.

Η πλοκή είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη: ένας τι-μωρημένος με απόταξη διεφθαρμένος -όπως σχεδόν το σύνολο του ρώσικου κρατικού μηχανισμού- τελωνειακός υπάλληλος, ο Πάβελ Iβάνοβιτς Tσίτσικοβ, επινοεί μια μέθοδο για να εισπράξει τραπεζικά δάνεια, με στόχο να εγκατασταθεί, δήθεν, για αποι-κισμό σε αραιοκατοικημένη περιοχή της Ουκρανίας. Επειδή οι κτηματίες της εποχής πληρώνουν επί δεκαετία, μετά από κάθε α-πογραφή, κεφαλικό φόρο στο κράτος για κάθε δουλοπάροικο που έχουν στην «ιδιο-κτησία» τους, ακόμα και για όσους εντωμε-ταξύ έχουν πεθάνει, παρουσιάζεται ο Tσίτσικοβ και προτείνει να εξαγοράσει ονομαστικά τους πεθαμένους δουλοπά-ροικους, οι οποίοι παρέμεναν στη λίστα φορολόγησης χωρίς να προσφέρουν έργο στο αφεντικό τους.

Έτσι, με ένα πλήθος κάπου 400 «νεκρών ψυχών», παρουσιάζεται ο απατεώνας στις κοινωνικές συναναστροφές και στις τράπεζες ως σοβαρός επενδυτής που θα δραστηριοποιήσει τους ιδιόκτητους δουλοπάροικούς του στην αγροτική παραγω-γή. Αυτή η εκδοχή προκύπτει τουλάχιστον ως πιθανότερη για τα κίνητρα του κε-ντρικού «ήρωα» από το ημιτελές έργο του Γκογκόλ. Ο Τσίτσικοβ είναι λοιπόν έ-

Page 99: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

99

νας κοινός αετονύχης, κάτι σαν τους σύγχρονους «επενδυτές» που παίρνουν με πολιτικές πλάτες θαλασσοδάνεια.

Όποιος δεν είχε ασχοληθεί με σχετικά θέματα, μαθαίνει εντυπωσιασμένος σε ποια κατάσταση κοινωνικής υποβάθμισης, οικονομικής εξαθλίωσης και πνευματικής θεοπληξίας ζούσαν εκείνη την εποχή τα εκατομμύρια Ρώσων δουλοπάροικων. Σημειώνουμε ότι το έτος 1861 καταργήθηκε επίσημα και υπό την πίεση δυτικών κρατών η δουλεία στη Ρωσία, οπότε απελευθερώθηκαν περί τα 43 εκατομμύρια δουλοπάροικοι! Οριστική απελευθέρωση ήρθε με την «οκτωβριανή επανάσταση» το 1917, οπότε προέκυψε η ολοκληρωτική υποδούλωση της ρώσικης κοινωνίας στην κομματική νομενκλατούρα.

Ο Γκόγκολ δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη συγγραφή του έργου του, γιατί πέθα-νε το 1852 στην Ιταλία. Το δεύτερο μέρος που ετοίμαζε είχε γραφτεί όμως ήδη και έχει προστεθεί στο βιβλίο με τη μορφή δύο «προσθηκών». Σίγουρα, αν επι-ζούσε ο συγγραφέας ακόμα μερικά χρόνια, θα ενσωμάτωνε με κατάλληλη επεξερ-γασία και τις δύο «προσθήκες» στο σώμα του βιβλίου του. Για το συγκεκριμένο έργο έχουν γραφτεί εκτεταμένες κριτικές και σχόλια, μεταξύ άλλων από τον Thomas Mann.

Μια καινοτομία σ’ αυτό το βιβλίο και ένα προμήνυμα για τα σημερι-νά blogs αποτελούν τα αναγραφόμενα από το συγγραφέα στο παράρτημα με τίτλο «Στον αναγνώστη αυτού του βιβλίου». Ο Γκόγκολ ζητάει από τους αναγνώστες να του αποστείλουν σχόλια και διορθώσεις τυχόν σφαλμάτων, προτρέποντάς τους με λόγια όπως: «Και συ, αναγνώστη, … μη θεωρείς τον εαυτό σου πολύ αμαθή για να με διδάξεις». Στη συνέχεια παραθέτει δε τις απαντήσεις του στα κείμενα τεσ-σάρων επιστολών που έλαβε με σχόλια και κριτικές για τις «Νεκρές ψυχές». Στις ημέρες μας θα είχε ο Γκόγκολ ένα blog και θα απαντούσε πολύ πιο ζωντανά σε οποιοδήποτε σχόλιο, όπως κάνουν πολλοί και πολλές εκλεκτοί/ές συγγραφείς.

9. Δημ. Γκιώνης: Χωρίς προστάτη, σελ. 121, «Καστανιώτης». Ο «προστάτης» που περιγράφει ο Γκιώνης δεν είναι κάποιος βουλευτής, συνδικαλιστής, αθλητοπατέ-ρας, μητροπολίτης ή μαφιόζος, στου οποίου την προστασία έχει καταφύγει ο ή-ρωας του βιβλίου, αλλά το ανδρικό όργανο που παρουσιάζει από μια ηλικία και μετά προβλήματα διόγκωσης και/ή νεοπλασματικών αλλοιώσεων. Μάλλον ο συγ-γραφέας πέρασε την ταλαιπωρία της σχετικής εγχείρησης, είναι και στην κατάλ-ληλη ηλικία, οπότε θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει με το γλαφυρό τρόπο του τους πιθανούς συμπάσχοντες. Οι εμπειρίες του είναι χρήσιμο να διαβαστούν από όλους τους υποψήφιους ηλικιωμένους…

Αυτά λοιπόν για φέτος και εύχομαι νάμαστε καλά να διαβάσουμε και του χρόνου στις μέρες διακοπών άλλα τόσα ή και περισσότερα ενδιαφέροντα βιβλία.

Page 100: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

100

Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) Η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» διέθεσε μαζί με το φύλλο τής 18ης Οκτ. 2007 ένα τεύχος και ένα CD για τον Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίο. Στο βιβλίο περιέχονται ενδιαφέρουσες μελέτες για το σημαντικό αυτό Έλληνα διανοητή, ενώ στο CD έχουν συμπεριληφθεί σε μορφή pdf διάφορα γραπτά του. Με αυτή την αφορμή παραθέτω τα ακόλουθα περιστατι-κά που αναφέρονται στην αντιμετώπιση του Ρήγα από την ορθόδοξη εκκλησία.

Λίγο πριν το έτος 1800 και την έναρξη του 19ου αιώνα κυκλοφορεί στα Βαλκάνια το λεγό-μενο «Σύνταγμα του Ρήγα», με το οποίο προβάλ-λει ο λαμπρός αυτός αγωνιστής έναν τύπο άμεσης δημοκρατίας που στηρίζεται στις αντιλήψεις του Γάλλου Διαφωτιστή Ρουσό. Τα κύτταρα της Δη-μοκρατίας του είναι οι «τοπικές συναθροίσεις των πολιτών». Καμία θέση για οποιαδήποτε «επικρα-τούσα θρησκεία» δεν προβλέπεται στο σύνταγμα του Ρήγα. Ούτε λέξη για χριστιανισμό και ορθο-δοξία! «Η Ελληνική Δημοκρατία (...) δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μά-τι» και «Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοι-κοι του βασιλείου τούτου, χωρίς εξαίρεσιν θρη-σκείας και διαλέκτου, Ελληνες, Βούλγαροι, Αλ-βανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλ-

λο είδος γενεάς». Όπως είναι αυτονόητο, ο Ρήγας και τα γραπτά του αντιμετωπίζονταν εχθρικά από τον ορθόδοξο εκκλησιαστικό μηχανισμό, ο οποίος υπηρετούσε ασμένως και σταθερά τους Οθωμανούς. Το έτος 1798, εφιστά ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε', αργότερα θύμα ο ίδιος της οθωμανικής εξουσίας, αλλά τότε ακόμα υπερασπιστής και εγγυητής της υποταγής των ραγιάδων στους Οθωμανούς, με εγκύκλιό του προς τους ορθοδόξους αρχιερείς την προσοχή για τον «κίνδυνο» από την κυκλοφορία του «Συντάγματος του Ρήγα»: «Διά της παρούσης ημετέρας πατριαρχικής επιστολής δηλοποιούμεν τή αρχιερωσύνη σου, ότι συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγά-λην, εις απλήν φράσιν (r)ωμαϊκήν, επιγραφόμενον "νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τή μεσογείω νήσων και της Βλαχομπογδανίας" και ανεμνή-σθημεν του ποιμαντικού χρέους. Και διά τούτο γράφομεν τή αρχιερωσύνη σου να επανα-γρυπνής, εις όλα τα μέρη της επαρχίας σου με ακριβείς ερεύνας και εξετάσεις, όταν εμ-φανισθή τοιούτον σύνταγμα, ως άνωθεν, εις τύπον ή χειρόγραφον, να συνάξης πάντα τα διασπειρόμενα, και να τα εξαποστέλλης εις ημάς εν τάχει, μή επιμένων τα πλείονα, αλλ' αμέσως όσα άν εμπίπτωσι κατά μικρόν να εξαποστέλλης. Και πρόσεχε, αδελφέ, ινα μη φανής παραμελών εις την τοιαύτην ποιμαντικήν και άγρυ-πνόν σου ταύτην αρχιερατικήν επιστασίαν, και εκ της επαρχίας σου εμφανισθή τοιούτον σύνταγμα διασπειρόμενον και δεν το φανερώσης πρός ημάς και εξαποστείλης τα τοιαύτα,

Page 101: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

101

αλλά δι' άλλου τινός ή σταλθή ενταύθα ή ακουσθή, ότι αποδεικνύεις σεαυτόν ανίκανον, και του ποιμαντικού χρέους ελλειπέστατον και αγρήγορον, και εκ τούτου υποπίπτεις εις ανυποληψίαν και ποινήν παρά Θεού και της εκκλησίας εξ αποφάσεως. Όθεν εντελλόμεθά σοι σφοδρώς να εγρηγορής όλαις δυνάμεσιν, εν πάσι τοίς μέρεσι της επαρχίας σου, και κώμαις και χωρίοις παραλίοις και μεσογείοις, να μήν παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τώ χριστιανικώ εμπιστευθέντι σοι λαώ, όπερ να μήν εμφανισθή πρώτον τή αρχιερωσύνη σου, ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοίς δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον.» («Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ια'). Ήδη τον Ιούλιο 1797 ο Σουλτάνος είχε στείλει εντολή στον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε', με την οποία του ζητούσε «να διδάσκη πάντας τους βασιλικούς ραγιάδες τα της υπακοής των χρέη» και να καταδίδει «τους εναντία πράττοντας» ώστε να τιμωρηθούν. Αυτές α-κριβώς τις εντολές υλοποιούσε ο Γρηγόριος και όταν διαπιστώθηκε αργότερα από την οθωμανική εξουσία ότι δεν ήταν σε θέση να εκτελέσει σωστά τα καθήκοντα που του ανα-τέθηκαν, δολοφονήθηκε προς παραδειγματισμό. Ο γαλλικός στρατός είχε καταλύσει το έτος 1797 τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετί-ας και βρισκόταν στα Επτάνησα του Ιονίου πελάγους. Οι κάτοικοι της Πελοποννήσου είχαν αναρτήσει εικονίσματα του Ναπολέοντα μαζί με τους αγίους στα εικονοστάσια, ενώ ο ελληνόφωνος χώρος δεχόταν πλήθος επαναστατικών φυλλαδίων εναντίον της οπισθο-δρομικής οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τον Σεπτέμβριο του 1798 η πατριαρχική εγκύκλιος προς τους Επτανήσιους χριστιανούς ανέφερε: «Ο πονηρός και αρχέκακος όφις, αφού δο-λίως επλάνεσε την ανθρωπότητα, επινοήσας το γένος των Γάλλων δεκτικώτερον της πο-νηρίας, έχυσεν δαψιλώς εις τας ψυχάς αυτών τον ιόν της αποστασίας». Εκ διαβόλου λοι-πόν το γένος των Γάλλων - ο ίδιος διάβολος μάλλον που τον «είδε» προ ημερών ο κ. Άνθιμος να υποστηρίζει τους Σκοπιανούς. Ένας διεστραμμένος διάβολος, όντως, που υποστηρίζει πάντα τους εχθρούς των παπάδων, αίσχος! Και για να ξέρουμε πόσο δολεροί ήταν οι εκ διαβό-λου Γάλλοι, σε αντίθεση με τους Οθωμανούς, δια-βάζουμε σε μια «πατριαρχική εγκύκλιο» εκείνης της εποχής που τυπώθηκε στο πατριαρχικό τυπο-γραφείο της Κων/πολης και την οποία είχε συντάξει μάλλον ο παθιασμένος φιλο-οθωμανός κληρι-κός Αθανάσιος Πάριος, άγιος της ορθόδοξης εκ-κλησίας εννοείται (γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου): οι «άθεοι» Γάλλοι «μητρογαμούσι και θυγατρογαμού-σι και αδελφογαμούσιν ανυποστόλως και αδεώς οι σοφώτατοι». Προσωπικά, διαβλέπω και ένα παρά-πονο εκ μέρους του συγκεκριμένου αγύρτη κληρι-κού: καλά, τόσοι και τόσοι είμαστε εδώ διαθέσιμοι, με τις μητέρες, τις θυγατέρες και τις αδελφές σας πηγαίνετε βρε καταραμένοι Γάλλοι; Αργότερα, το 1801, κατηγορούνται ο Ρήγας και οι σύντροφοί του σε επιστολή ενός μητροπολίτη ότι: «εσκόπευον να κάμουν επαναστάσεις κατά του κραταιοτάτου Σουλτάνου· αλλ' ο μεγαλο-δύναμος Θεός τούς επαίδευσε κατά τας πράξεις των με τον θάνατον οπού τους έπρεπε».

Page 102: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

102

Είναι προφανής η έκφραση της παροιμιώδους χριστιανικής αγάπης από τους ηγέτες του εκκλησιαστικού μηχανισμού, ιδίως όταν θίγονται τα έσοδά τους με επαναστάσεις και α-νακατατάξεις. Και επίσης προφανές είναι το δίπολο, απ' τη μια ο πονηρός διάβολος που είχε συμμαχήσει με τους Γάλλους, κι απ' την άλλη ο μεγαλοδύναμος θεός που στηρίζει τους Οθωμανούς, ώστε να εξασφαλίσουν η αυτοκρατορία και ο σουλτάνος μακροημέ-ρευση. Γι' αυτό, αδελφοί χριστιανοί, όταν ακούμε ότι «η εκκλησία ηγήθηκε του απελευθερωτι-κού αγώνα κατά των Οθωμανών» αρκεί, αντί άλλων επιχειρημάτων, να διαβάζουμε φω-ναχτά το περιεχόμενο των παραπάνω και άλλων συναφών πατριαρχικών εγκυκλίων.

(25/10/2007)

Page 103: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

103

Χαριτόβρυτα λείψανα!!! ...

Το είδα στο blog «Η καλύβα ψηλά στο βουνό» του Πάνου και δεν πίστευα στα μάτια μου: «θα τεθούν εις προκύνησιν τα ιερά και χαριτόβρυτα ιερά λείψανα του Αγίου Γεωρ-γίου». Καλά, για τον επιθετικό προσδιορισμό ιερά ... ιερά λείψανα, ας είμαστε επιεικείς. Αλλά το χαριτόβρυτος, πώς νόμιζα εγώ ότι δεν ταιριάζει σε κόκαλα; Πάλι λάθος θα έχω κάνει, σκέφτηκα! Κοιτάω το λεξικό και διαπιστώνω ότι ουδέν λάθος κάνω, μια χαρά είναι οι γνώσεις μου: «Χαριτόβρυτος: Εξαιρετικά χαριτωμένος και θελκτικός, παράδειγμα: χαριτόβρυτος δεσποινίς, συνώνυμο: τρισχαριτωμένος».

Άπιστοι και ελεεινοί, αμέσως το μυαλό σας να πάει στο κακό, δεν τόχετε σε τίποτα να συναρμολογήσετε τώρα κανένα ανέκδοτο για τα ιερά και τρισχαριτωμένα κόκαλα του στρατιωτικού αγίου, ο οποίος (παρεμπιπτόντως) διέδιδε το μήνυμα της χριστιανικής αγά-πης με τα όπλα. Εμπρός, τουλάχιστον οι εκ Θεσσαλονίκης, να προσκυνήσετε νεκροφιλι-κά τα χαριτόβρυτα λείψανα για να εξιλεωθείτε!

Θυμήθηκα τώρα ένα ανέκδοτο που είχα ακούσει προ καιρού: το άκρον άωτον του θορύ-βου είναι να κάνουν δύο (χαριτόβρυτοι) σκελετοί έρωτα επάνω σε λαμαρίνα...

Page 104: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

104

Θρησκευτικά μηνύματα στο βρόντο…

Η καθολική εκκλησία διαπιστώνει ότι η κατάσταση στο ζήτημα της μετάδοσης των χρι-στιανικών νοημάτων και μηνυμάτων στις επόμενες γενιές της δυτικής Ευρώπης εί-ναι καταστροφική! Αυτή είναι η άποψη της Γραμματείας του Βατικανού για την «εμπέ-δωση της πίστης».

Οι καθολικοί καρδινάλιοι και επίσκοποι εκπλήσσονται που οι μαθητές/μαθήτριες στη Γερμανία μετά από 13 χρόνια πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (έναντι 12 στην Ελλάδα), αγνοούν τα περισσότερα από δόγματα του χριστιανισμού και τη σημασία τους για την πίστη. Για τους δασκάλους και καθηγητές στα δημοτικά, γυμνάσια και λύ-κεια του γερμανόφωνου χώρου ισχύει η πάγια οδηγία, να καλύπτουν μόνο εκείνα τα ζη-τήματα που γίνονται κατανοητά μέσα από τις σημερινές κοινωνικές αντιλήψεις. Ανάλογη είναι η κατάσταση στη Γαλλία, στη βόρεια Ευρώπη κτλ. Στη δε Ισπανία καταργήθηκε με νόμο η υποχρεωτική διδασκαλία θρησκευτικών θεμάτων στα δημόσια σχολεία.

Έννοιες, όπως προπατορικό αμάρτημα, σωτηρία, παρθενογένεση, ανάσταση νεκρών, δευτέρα πα-ρουσία, τριαδικός θεός, ενανθρώπιση, θαύμα, πά-θη, σταύρωση και ανάσταση κ.ά. του μαθήματος θρησκευτικών δεν συζητούνται πλέον στις σχολι-κές τάξεις, γιατί δεν υπάρχει κατανόηση αυτών των εννοιών από τους μαθητές και ποια σχέση μπορεί να έχουν με τη σημερινή κοινωνία.

Έτσι κι αλλιώς, όλα αυτά τα κεντρικά δόγματα της χριστιανικής θρησκείας ήταν πάντα προβληματικά και τροφοδότησαν διαχρονικά πλήθος αιρέσεων και αποσκιρτήσεων.

Όλα αυτά τα δόγματα καθιερώθηκαν σε εποχές που η χριστιανική θρησκεία έπρεπε να προβάλει μυστικισμούς και μύθους αντίστοιχους με εκείνους άλλων ανταγωνιστικών θρησκειών. Έτσι αντέγραφαν παλαιότερες επιλογές άλλων θρησκειών και τις προσάρμο-ζαν στην προϊστορία της ιουδαϊκής Παλαιάς Διαθήκης. Όταν οι Ρωμαίοι στρατηγοί και οι «πατέρες» της εκκλησίας διαπίστωσαν ότι δεν τσουλάει το όχημα, απαγόρεψαν τις άλ-λες θρησκείες και έπαιζε πλέον ο χριστιανισμός μόνος του στο γήπεδο. Είναι ο μόνος τρόπος για να κερδίσεις με βεβαιότητα!

Απόφοιτοι του Λυκείου αντιμετώπισαν σε συζητήσεις με θεολόγους που ερευνούσαν τη θρησκευτική αντίληψη των νέων, εκφράσεις όπως «ο αμνός του θεού», «τιμωρία αμαρ-τωλών στην κόλαση», «νηστεία» κ.ά. κατά πλειοψηφία ως προερχόμενες από επιθεωρή-σεις σε θέατρα ή την τηλεόραση και όχι ως θρησκευτικά μηνύματα της χριστιανικής εκ-κλησίας.

Εντυπωσιακό είναι για τους εκπροσώπους του Βατικανού ότι τα λόγια του πάπα προς του πιστούς δεν γίνονται κατανοητά (τώρα το κατάλαβαν) και, ουσιαστικά, καταλήγουν στον αέρα. Οι εμφανίσεις του πάπα και οι δημόσιοι λόγοι του στη Γερμανία εισπράχθηκαν ως

Page 105: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

105

εορταστικές, φεστιβαλικές εκδηλώσεις, χωρίς να συσχετίζονται από τους πιστούς με κά-ποιο θρησκευτικό μήνυμα, ώστε να μετουσιωθούν σε διδάγματα για την καθημερινή ζωή.

Να προσθέσω εγώ, τώρα, το προσωπικό μου σχόλιο, ότι οι εξελίξεις στη χώρα μας ακο-λουθούν τα δυτικο-ευρωπαϊκά πρότυπα κατά πόδας, με τη δέουσα καθυστέρηση που ι-σχύει για όλα τα κοινωνικά φαινόμενα. Ποιος συσχετίζει το πλήθος των λόγων του κ. Βαρθλομαίου ή του κ. Χριστόδουλου με κάποια επίκαιρα μηνύματα της χριστιανικής θρησκείας; Ο πρώτος συσχετίζεται από το «ποίμνιο» με τα προβλήματα που έχει στην Τουρκία και ο δεύτερος με τις προσωπικές βλέψεις για προβολή και πολιτικό ρόλο, τε-λευταία με τα προβλήματα της υγείας του.

(8/11/2007)

Page 106: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

106

Καταστροφές και μυθοπλασίες ...

Με αφορμή την παρουσίαση του βι-βλίου με τίτλο Catastrophe στις ΗΠΑ σχετικά με φυσικές καταστροφές ή κα-ταστροφές που προκαλούνται εξαιτίας του ανθρώπου και υπάρχει κίνδυνος να εξαφανίσουν τον πολιτισμό μας, άρχι-σα να ερευνώ ιστορίες του παρελθό-ντος για μεγάλες φυσικές καταστροφές και εκτιμήσεις για πιθανές καταστρο-φές στο μέλλον, φυσικές ή ως απόρ-ροια κάποιων ανθρώπινων δραστηριο-τήτων. Καταρχάς αναφέρομαι εδώ σε καταστροφές του παρελθόντος που έχουν ενσωματωθεί σε μυθοπλασίες διαφόρων λαών.

Οι εθνικές, μυθολογικές ιστορίες υποδιαιρούν το χρόνο σε εποχές, οι οποίες διαχωρίζο-νται μεταξύ τους, συνήθως, με μεγάλες καταστροφές που συνέβησαν και περιγράφονται ως θεϊκές, σίγουρα υπερκόσμιες και εξωγήινες παρεμβάσεις. Με κάθε καταστροφή εξα-φανίζεται ο «παλιός» κόσμος και αμέσως μετά ξεκινάει ο «νέος κόσμος» απαλλαγμένος από βάρη και αμαρτίες του παρελθόντος. Συχνά αναφέρονται σε μυθολογίες και ηλιακές εποχές, επειδή με κάθε «νέο κόσμο» ανατέλλει ένας «νέος ήλιος».

Όλα τα έπη, οι θρησκείες και οι μεταφυσικές ιδεολογίες στηρίζονται σε μυθικές ιστορικές εικόνες, όπου η ιστορία του «ανθρώπινου γένους» συγκροτείται από επάλληλες εποχές με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αν και δεν προβλέπονται σε όλες τις περιπτώσεις κυκλι-κές επαναλήψεις, κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των «παραδόσεων» είναι μια αλλη-λεξάρτηση στην προέλευση των μύθων, μάλλον από εποχές που ο ανθρώπινος πληθυσμός ήταν σχετικά μικρός και επικρατούσαν ενιαίες «απόψεις» για τη φύση και τον κόσμο.

Αυτοί οι μύθοι περιέχουν τουλάχιστον τέσ-σερις εποχές, στις οποίες αντιστοιχούν οι τέσσερις πλανήτες, Δίας, Κρόνος, Ερμής και Άρης, καθώς επίσης σε αντιστοιχία τα τέσσε-ρα μέταλλα, χρυσός, άργυρος, χαλκός και σίδηρος. Ή εκάστοτε «σύγχρονη εποχή» α-ποτελεί πάντα την τελευταία αυτής της εξέλι-ξης και, αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό, είναι πάντα ηχειρότερη από όλες τις προηγούμενες εποχές. Αυτό ακριβώς που βλέπουμε και στους αγράμματους ηλικιωμένους ανθρώ-πους, οι οποίοι αναπολούν το νεανικό παρελ-

θόν τους, παρ’ ότι επρόκειτο σχεδόν αποκλειστικά για χρόνια πολέμων, φτώχειας, πείνας, ασθενειών κ.ο.κ. Σε επίπεδο ιστορικών εποχών μεταφέρεται αυτή η «νοσταλγία του πα-λιού καλού καιρού» σε νοσταλγία παραδείσων, μακροζωίας και καλοζωίας. Τέτοιες μυθικές ερμηνείες της ιστορίας των ανθρώπων είναι η Θεογονία και το Έργα και

Page 107: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

107

Ημέρες του Ησιόδου. Εκεί ορίζονται τέσσερις εποχές στην ιστορία του κόσμου, όπου κά-θε φορά ένας θεός-πλανήτης καταστρέφει τον κόσμο για διάφορους λόγους:

• Εποχή χρυσού • Εποχή αργύρου • Εποχή χαλκού • Εποχή σιδήρου.

Ο Πλάτων περιγράφει μια ιδανική πολιτεία, την Ατλαντίδα, η οποία βυθίστηκε στη θά-λασσα. Πιθανότερο είναι να πρόκειται για φανταστική πολιτεία, της οποίας η «βύθιση» συμβολίζει την κατάρρευση της ουτοπικής πολιτείας. Μέχρι πριν από 12.000 χρόνια η βόρεια Ευρώπη και η βόρεια Αμερική ήταν καλυμμένες από παγετώνες. Το «ρεύμα του κόλπου» που μεταφέρει από την Καραϊβική θερμό νερό προς τα δυτικά παράλια της Ευ-ρώπης, Βρετανία, Ιρλανδία, Δανία, Νορβηγία, δεν έφτανε τότε μέχρι τον ανατολικό Ατ-λαντικό και κάποιοι εικάζουν ότι μια ήπειρος, περίπου στη μέση του Ατλαντικού, η Ατ-λαντίδα, αποτελούσε το εμπόδιο γι’ αυτή τη διαδρομή του ρεύματος. Με την καταβύθιση αυτής της υποθετικής ηπείρου έφτασε το ρεύμα μέχρι την Ευρώπη και άλλαξε το κλίμα της περιοχής.

Εννοείται ότι όλες αυτές οι υποθέσεις δεν στηρίζονται σε συγκεκριμένα ευρήματα κι έτσι αποτελούν ελεύθερο υλικό για μυθοπλασίες κάθε είδους και μορφής. Για τους τηλεμπό-ρους σαβουρο-βιβλίων αποτελούν όμως αυτές οι ιστορίες ευκαιρία πλουτισμού και ανά-δειξης τηλεστάρ μέχρι και βουλευτή, όπως συνέβη στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές.

Η Ατλαντίδα δεν είναι η μοναδική υποθετική νήσος ή ήπειρος που εξαφανίστηκε στα νε-ρά κάποιας θάλασσας. Ο γιατρός Augustus Plongeon ανακάλυψε το 19ο αιώνα σε κείμενα των Μάγιας αναφορές σε μία ήπειρο, με όνομα Μου ή Μαλόνα, η οποία βρισκόταν κά-που στον Ειρηνικό Ωκεανό και είχε διπλάσια έκταση από την Αυστραλία. Ο Άγγλος C. J. Churchward συσχέτισε το έτος 1870 αυτές τις ιστορίες με αντίστοιχες ινδουιστικές, σύμ-φωνα με τις οποίες πριν από περίπου 12.000 χρόνια βυθίστηκε μια ήπειρος με 64 εκατομ-μύρια κατοίκους! Αυτή η βυθισμένη ήπειρος που αναφέρεται σε ιν-δικούς μύθους, εκτεινόταν στις θάλασσες μεταξύ Μαλαισίας και Αφρικής, δηλαδή σε όλο τον ινδικό ωκεανό. Η υποθετική ήπειρος ονομάζεται σήμε-ρα Λεμουρία. Το όνομα αυτό προέρχεται από τον λεμούριο ή λέμουρο, ένα αρχέγονο ζώο, κάτι μεταξύ πιθήκου και γάτας στην εμφάνιση. Αυτό το ζώο ζει στην εποχή μας αποκλειστικά στη Μαδα-γασκάρη και εκτιμάται ότι αποτελεί τον απώτερο βιολογικό πρόγονο των σημερινών πρωτευόντων θηλαστικών.

Υπολείμματα λεμούριων στη Μαλαισία και στην Αφρική έχουν ακριβώς ίδια μορφή και δημιουργούν την εντύπωση ότι κάποτε ζούσαν αυτά τα ζώα σε μια ενιαία περιοχή. Η υ-πόθεση με την Λεμουρία αξιοποιήθηκε κάποια εποχή από Ρώσους πνευματιστές, οι οποί-οι τοποθέτησαν σ’ αυτή τη χαμένη ήπειρο τους προγόνους του ρώσικου λαού, κάτι σαν την Ατλαντίδα για τους αρχαίους Έλληνες ή τον Σείριο για τους Ελ του Λιάκουρα κτλ.

Page 108: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

108

Στην ινδική–ινδουιστική παράδοση ο χαρακτηρισμός των εποχικών κύκλων της ιστορίας του κόσμου είναι Γιούγκα ή Κάλπας, οι οποίες εποχές έληξαν κάθε φορά με καταστροφι-κούς κατακλυσμούς – ό,τι φοβούνται μέχρι σήμερα ετησίως οι Ινδοί με την έλευση των μουσώνων. Σ’ αυτές τις μυθολογίες αναφέρονται τέσσερις, αλλά μερικές φορές και επτά παρελθούσες εποχές.

Σε παλιά κινέζικα κείμενα ονομάζονται οι εποχές που ολοκληρώθηκαν Κις και αναφέρο-νται δέκα τέτοιες εποχές μέχρι τον Κομφούκιο. Ο χρόνος μεταξύ δύο εποχών που εξελίσ-σεται η καταστροφή της παλιάς και η γέννηση της νέας, θεωρείται ως «μέγα έτος».

Ο Φίλων από την Αλεξάνδρεια (Philo Alexandrinus, ~15 π.Χ.- 40 μ.Χ.), διάσημος διανο-ούμενους του Ιουδαϊσμού κατά την ελληνιστική εποχή, συντάσσεται στο έργο του «Περί αφθαρσίας κόσμου» με τις απόψεις των Στωικών φιλοσόφων, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος μας (η Γη, οι πλανήτες και τα ορατά άστρα κατά τις τότε αντιλήψεις) καταστρέ-φονται περιοδικά με τεράστιες πυρκαγιές, «βιβλικές» όπως χαρακτηρίζονται συνήθως, και επαναδημιουργούνται.

Ο πατέρας της χριστιανικής εκκλησίας Ωριγένης (185-254 μ.Χ.), Παλαιστίνιος εκ κατα-γωγής, περιγράφει στην ίδια μυθοπλαστική παράδοση, ότι έχουν παρέλθει έξι εποχές, κά-θε μία διάρκειας χιλίων ετών. Κατά την έβδομη εποχή, αυτή που τρέχει τώρα θα κατα-στραφεί ο κόσμος οριστικά. Η πρώτη εποχή ξεκινάει με τον Αδάμ, η δεύτερη με τον Νώε, η Τρίτη με τον Αβραάμ, η τέταρτη με τον Μωυσή, η Πέμπτη με τον Δαυίδ και η έκτη με τον Ιησού Χριστό. Έτσι δημιουργείται μια συνέχεια από την ιουδαϊκή στη χριστιανική μυθολογία, όπου κάθε εποχή αντιστοιχεί σε μια «ημέρα» δημιουργίας του θεού. Με διά-φορες προσαρμογές και συμπληρώσεις του Αυγουστίνου (Aurelius Augustinus, 354-430 μ.Χ.) ενσωματώθηκε αυτή η ιστορία στη χριστιανική φιλολογία, έχει εγκαταλειφθεί όμως εδώ και πολλούς αιώνες, αφού παρήλθαν προ πολλού τα χίλια χρόνια που θα διαρκούσε η έβδομη εποχή, με αναμενόμενη κατάληξη την καταστροφή του «σύμπαντος κόσμου».

Πράγματι, με την προσέγγιση του έτους 1000, στην αλλαγή από την πρώτη στη δεύτερη χιλιετία μ.Χ., εντάθηκαν τα μηνύματα και τα σημάδια για επικείμενη καταστροφή του κόσμου. Αφού παρήλθε όμως αυτό το έτος χωρίς εμφανή καταστροφή, θεωρήθηκε το έ-τος 1033 ως έτος του διαβόλου και της καταστροφής, επειδή συμπληρώνονταν τότε 1000 χρόνια από τη σταύρωση του Ιησού.

Σήμερα γνωρίζουμε, αφενός ότι τα έτη για τη ζωή του Ιησού δεν είναι ακριβώς γνωστά – δεν είναι δε καν σίγουρο αν υπήρξε ποτέ ιστορικά ένα τέτοιο πρόσωπο. Αφετέρου γνωρίζουμε επίσης ότι και το έτος 1033 πέρασε χωρίς επιπτώσεις, με μόνο απο-τέλεσμα τον πλουτισμό του εκκλησιαστικού μηχα-νισμού και προσωπικά των επισκόπων, οι οποίο ει-σέπρατταν περιουσίες από τους πλούσιους για να αφοσιωθούν αυτοί ήρεμοι στην υποδοχή της κατα-στροφής. Όταν ξύπνησαν κάποτε και αντελήφθη-σαν την εξαπάτησή τους, δεν υπήρχε καμιά περιου-σία πλέον για να τους επιστραφεί.

Στην Αμερική, στους πολιτισμούς των Ίνκας και των Μάγιας, έχουν εντοπιστεί μύθοι για εποχές στην ιστορία που καταλήγουν σε καταστροφές. Συγκεκριμένα, πριν από τον Ήλιο που φωτίζει σήμερα τη Γη, υπήρχαν τέσσερις άλλοι ήλιοι που φώτιζαν τους κατεστραμ-

Page 109: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

109

μένους κόσμους. Οι καταστροφές εκεί επήλθαν, άλλοτε με πλημμύρες, άλλοτε με σει-σμούς, η τρίτη με τεράστιες πυρκαγιές και η τέταρτη με θύελλες – όλα μάλλον πραγματι-κά γεγονότα, αποτέλεσμα εκδήλωσης φυσικών φαινομένων μεγάλης έντασης, τα οποία φαίνεται να διατηρήθηκαν στη συλλογική μνήμη των ιθαγενών λαών της Αμερικής.

Page 110: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

110

Παραινέσεις σε λάθος κατεύθυνση ...

Βρήκα προ ημερών στο γραμματοκιβώτιό μου το εκκλησιαστικό φυλλάδιο, «Φωνή του Κυρίου», έτος 55ον, 28 Οκτωβρίου 2007, αρ. φύλλου 43 (2839). Είχα πολύ καιρό να το δω, από τότε που το έφερναν παλιά 1-2 θείες μου. Νόμιζα ότι είχε διακόψει την κυκλο-φορία του. Αλλά, όχι! Υπάρχει ακόμα, φαίνεται ότι είχε διακόψει για κάποιο διάστημα και άρχισε να επανεκδίδεται. Γι’ αυτό η διπλή αρίθμηση, 43ο τεύχος της νέας έκδοσης και 2839ο της παλιάς.

Τελικά, το έβαλα κάτω και το διάβασα, δεδομένου ότι εγώ διαβάζω τα πάντα, ό,τι πέσει στα χέρια μου, άλλο αν τα περισσότερα τα εγκαταλείπω μετά από 1-2 λεπτά. Στο συγκε-κριμένο τεύχος αναπτύσσονται λοιπόν απόψεις κάτω από τον τίτλο: «Ο χριστιανικός να-ός». Και τι διαβάζω, μετά από τις συνήθεις μακρόσυρτες εισαγωγές και την παράθεση αποφθεγμάτων (είπε ο Παύλος και έγραψε ο Ιωάννης κτλ.);

«Στο ναό είμαστε ευπρεπείς, δεν επιτρέπονται αταξίες και απρέπειες, ο ναός είναι χώρος προσευχής, τέλεσης μυστηρίων, αγιασμού και ευλογίας». Και μετά από διάφορες παρα-θέσεις, τι άλλο θεάρεστο συμβαίνει στο ναό, διαβάζω: «Δεν έχουν θέση, φλυαρίες, συζη-τήσεις και θόρυβοι… δεν είναι χώρος κοσμικών και κοινωνικών συναντήσεων, δεν είναι χώρος εμπορίου και μουσείο τέχνης».

Εγώ αναρωτιέμαι τώρα, ποιος επέτρεψε να γίνει χώρος κοσμικών και κοινωνικών συνα-ντήσεων ο ναός; Στους γάμους και στα βαφτίσια δεν γίνονται διακοσμήσεις σαν να επρό-κειτο για κέντρο διασκέδασης; Ποιος έχει κάνει το ναό χώρο εμπορίου, όχι τόσο για τα κεράκια που πωλούνται (αν κι από αυτά βγάζει η διαχείριση πολλές εκατοντάδες ευρώ, ίσως και χιλιάδες), αλλά κυρίως τα παζαρέματα για την «αμοιβή» σε γάμους και βαφτίσια (τα μυστήρια που γράφει το φυλλάδιο);

Page 111: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

111

Ποιος έκανε το ναό χώρο πολιτικών συνάξεων, όπου εκφωνούνται βαρύγδουποι λόγοι και το ποίμνιο από κάτω χειροκροτεί καθ’ υπόδειξιν; Θυμάμαι πριν από 2-3 χρόνια, όταν γι-νόταν πάλι κριτική στον αρχιεπίσκοπο (καλά νάναι!) ότι έχει μετατρέψει το κυριακάτικο κήρυγμα σε πολιτική ρητορεία και τον άμβωνα σε προεκλογικό μπαλκόνι, έθεσε ο ίδιος το ερώτημα στο ποίμνιο «Συμφωνείτε να ομιλεί ο αρχιεπίσκοπος για όλα τα θέματα που ενδιαφέρουν την κοινωνία;» (ή κάπως έτσι). Εκεί πάνω ξέσπασε χειροκρότημα στο α-κροατήριο. Αμέσως έδειξε ο κ. Χριστόδουλος με το δάκτυλο τους χειροκροτούντες και απεφάνθη: «Ο λαός ομίλησε!» Έκανε μόνος του δημοψήφισμα και καταμέτρηση αποτε-λέσματος…

Αναρωτιέμαι, τέλος, διαβάζουν οι κληρικοί τη «Φωνή του Κυρίου» ή ψάχνουν οι εκδότες της για αναγνώστες θύραθεν και έφτασαν να την στέλνουν και σε μένα;

(16/11/2007)

Page 112: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

112

Βρε βρε, τί μαθαίνουμε... Οι Ορθόδοξοι αναγνώρισαν το πρωτείο της Ρώμης

Σύμφωνα με ανακοίνωση της Διεθνούς Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου Ορθοδόξων και Καθολικών αναγνωρίζεται από την ορθόδοξη πλευρά επισήμως το πρωτείο του επισκό-που Ρώμης μεταξύ των άλλων επισκόπων της Εκκλησίας, Δυτικής και Ανατολικής. Σύμ-φωνα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το πρωτείο αναγνωρίζεται σ' όλα όσα αφορούν στην περίοδο πριν από το σχίσμα του 1054. Σ' αυτή τη διεθνή μικτή επιτροπή θεολογικού διαλόγου προεδρεύουν ο μητροπολί-της Περγάμου Ιωάννης και ο καρδινάλιος Βάλτερ Κάσπερ. Εκπρόσωπος του Οικουμενι-κού Πατριαρχείου στην επιτροπή είναι ο μητροπολίτης Σασσίμων Γεννάδιος και στην επι-τροπή συμμετέχει επίσης ο διάκονος Μάξιμος, που μελετά ειδικότερα το θεολογικό ζήτη-μα του πρωτείου του επισκόπου Ρώμης. Ο καρδινάλιος Βάλτερ Κάσπερ, που προεδρεύει εκ μέρους των Ρωμαιοκαθολικών στον διάλογο στη διεθνή μικτή επιτροπή θεολογικού διαλόγου, δήλωσε στον ραδιοφωνικό σταθμό του Βατικανού: «Ο δρόμος που οδηγεί στην πλήρη ενότητα με τους Ορθόδοξους είναι ακόμα μακρύς».

(Ελευθεροτυπία, Καθημερινή, City Press, 16/11/2007)

Δηλαδή, όλες εκείνες οι υστερικές κραυγές ότι ο (κάθε) πάπας που διεκδικούσε το πρω-τείο, είναι εξουσιομανής και αιρεσιάρχης και εχθρός του χριστιανισμού και και και... δεν ισχύουν πια; Σωστά έλεγαν δηλαδή οι καθολικοί ότι ο πάπας πρέπει να έχει για ιστορι-κούς και εκκλησιαστικούς λόγους το πρωτείο (και το πρώτο ταμείο) και οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι εκ της σεπτής παραδόσεως να υπακούν στις θεολογικές (και εισπρακτικές) απόψεις του;

Όχι ότι με νοιάζει καθόλου αλλά, σκέφτομαι τώρα, όλοι εκείνοι οι θεολογούντες ιστορικοί -ακόμα και στα blogs έχουν μπει κάποιοι με διδακτικό ύφος- μήπως θα έπρεπε να παν να κρυφτούν, αφού έχουν εκτεθεί ανεπανόρθωτα κάνοντας υποδείξεις σε άλ-λους ότι δεν έχουν (οι άλλοι) μελετήσει επαρκώς τις πηγές, δεν ξέρουν καλά την ιστορία, δεν εξελίχθηκαν έτσι τα πράγματα, δεν έπρεπε (οι άλλοι) να ασχο-λούνται με τέτοια θέματα και να γράφουν δημόσια τις απόψεις τους κτλ. κτλ.; Όλοι εκείνοι που πήραν ιστορικά μαθήματα και παίρνουν ακόμα μέρος στον ενδοχριστιανικό εμφύ-λιο πόλεμο περί «ιστορικής και θεολογικής ορθότη-τας», ήδη πριν από τον μεγαλομανή και αρχομανή «ιερό» Φώτιο μέχρι τον υπότουρκο και οθωμανολά-τρη Γεννάδιο-Σχολάριο, όλοι εκείνοι που αναθεμάτι-

ζαν και αναθεματίζουν ακόμα και σήμερα τους Δυτικούς (γενικώς) και τους Καθολικούς (ειδικότερον), όλοι εκείνοι που δεν δέχθηκαν όταν έπρεπε την ένωση των εκκλησιών, αλ-λά προτίμησαν να συμπράξουν με τους Τούρκους παρά με τους Δυτικοευρωπαίους, με κύριο επιχείρημα την αξίωση του πάπα για προεξάρχοντα ρόλο στην εκκλησιαστική ιε-

Page 113: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

113

ραρχία -η κορύφωση της ταπεινότητας, εννοείται-, μήπως πρέπει αναδρομικά να αναθε-ματιστούν για τις εσφαλμένες και εγκληματικές ιστορικές αποφάσεις και εμμονές τους; Και μήπως πρέπει τώρα οι σημερινοί προκαθήμενοι των ορθόδοξων πατριαρχείων και εκκλησιών, πνευματικοί διάδοχοι όλων εκείνων των αποδεδειγμένα πλέον «αιρετι-κών», να ζητήσουν επιτέλους συγγνώμην από τους χριστιανικούς λαούς των Βαλκανίων και της Μικρασίας, τους οποίους έριξαν στην αγκαλιά των Οθωμανών, με προσωπική θε-ολογική και πολιτική επιλογή;

(16/11/2007)

Page 114: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

114

Γνωμοδοτήσεις σκοπιμότητας και αναλγησίας Ο Αιγύπτιος Μέγας Μουφτής (αντίστοιχο του ημέτερου αρχιεπισκόπου) Αλί Γκομά (Ali Gomaa), για τις απόψεις του οποίου έγινε τα τελευταία χρόνια συχνά κουβέντα στον αι-γυπτιακό και ευρωπαϊκό τύπο, εξέδωσε πρόσφατα μερικές εντυπωσιακές θρησκευτικές γνωμοδοτήσεις (φάτβα, φάτουα), με τις οποίες προκάλεσε συζήτηση για το πρόσωπό του και το πολιτισμικό επίπεδο των μελών του μουσουλμανικού ιερατείου. Ο συγκεκριμένος μουφτής γνωμοδότησε πρόσφατα ότι, αν ένα άτομο σκοτωθεί επειδή εμπόδισε τη διέλευση αυτοκινήτου, τότε δεν ευθύνεται ο οδηγός του οχήματος. Αιτία για την έκδοση αυτής της γνωμοδότησης ήταν ο θανάσιμος τραυματισμός μιας γυναίκας από αστυνομικό όχημα, όταν αυτή προσπάθησε να εμποδίσει με το σώμα της την αναχώρηση του αυτοκινήτου, στο οποίο βρισκόταν ως κρατούμενη η αδελφή της. Πριν ακόμα συνέλθει η κοινή γνώμη της Αιγύπτου από το σοκ για τη μεροληπτική αυτή άποψη του Μουφτή, η οποία άποψη επηρεάζει και τυχόν απαιτήσεις για αποζημίωση της οικογένειας του θύματος, γνωμοδότησε ο ίδιος ότι τα 26 πνιγμένα άτομα που βρέθηκαν στη Μεσόγειο Θάλασσα κατά την προσπάθειά τους να περάσουν ως οικονομικοί μετανά-στες στην Ευρώπη, δεν θα γίνουν δεκτά ως «μάρτυρες» στον παράδεισο, γιατί πνίγηκαν από πλεονεξία για μεγάλες αμοιβές και όχι ως θύματα ενός απρόβλεπτου ατυχήματος. Τα οποία θύματα ατυχημάτων, κατά το κοράνι, πηγαίνουν πάντα στον παράδεισο. Η ιδέα ότι οι οικονομικοί μετανάστες εγκαταλεί-πουν την Αίγυπτο λόγω της πρωτόγονης συγκρό-τησης της αιγυπτιακής οικονομίας και της εκμε-τάλλευσης των ανθρώπων εκεί από λίγες οικογέ-νειες, δεν αποτελεί θέμα συζητήσεως για τον Μέ-γα Μουφτή. Ο ίδιος ισχυρίζεται δε ότι δεν στηρί-ζει με τις γνωμοδοτήσεις του το κοινωνικό καθε-στώς και τη δικτατορική κυβέρνηση της οικογέ-νειας Μουμπάρακ, αλλά απλά «ερμηνεύει το κο-ράνι». Ο ίδιος Μουφτής έχει γνωμοδοτήσει ότι τα ούρα του προφήτη έχουν ιαματικές ιδιότητες! Κυκλοφορούν δε μπουκαλάκια με ιαματικά ούρα του μεγάλου, όπως παρ’ ημιν «τίμιο ξύ-λο» και άλλα συναφή! Εμείς, στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου μπορούμε: Αφενός να πάρουμε μια μικρή ιδέα, πώς ήταν η ζωή των ανθρώπων στην Ευρώπη πριν από μερικούς αιώνες, όταν επι-κρατούσε κι εδώ η ιερατική σοφία, χωρίς καν τις τεχνολογικές και επιστημονικές δυνατό-τητες που υπάρχουν σήμερα, εν μέρει και στην Αίγυπτο. Αφετέρου να προβληματιστού-με, γιατί οι απελπισμένοι άνθρωποι στην Ανατολή αναζητούν διέξοδο, όχι στην πολιτική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος και στην πολιτισμική άνοδο μέσω της μόρφωσης των πολιτών, αλλά στις θεόπληκτες ιδεοληψίες του κορανίου ή του όποιου «ιερού βιβλί-ου». Ίσως ισχύει η άποψη ότι, για να εκτιμήσεις τα πλεονεκτήματα της μόρφωσης, πρέπει να την έχεις γευτεί προηγουμένως!

(17/11/2007)

Page 115: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

115

Xριστιανοί υπέρ του Xίτλερ Συχνά προβάλλουν σε συζητήσεις διάφοροι καλοθελητές, υπερασπιστές του εκκλησια-στικού μηχανισμού προς τους άθρησκους ή άθεους το επιχείρημα ότι «και ο Χίτλερ ήταν άθεος» ή κάπως έτσι. Αισθάνονται τότε μια ικανοποίηση που έφεραν το συζητητή τους σε δύσκολη θέση - λέμε τώρα. Σκεφτηκα λοιπόν να μαζέψω διάφορες πληροφορίες για τη συμπεριφορά των εξ επαγγέλματος θρησκευόμενων στα χρόνια του Ναζισμού στη Γερ-μανία και τις βρήκα στη συλλογή πληροφοριών του Karl-Heinz Deschner. Γράφει λοιπόν ο πολύ σημα-ντικός αυτός ερευνητής και μελετητής αρχείων ότι ο ρω-μαϊκός παπισμός που μεγά-λωσε και διατηρήθηκε μεγά-λος με πολέμους και εξαπα-τήσεις, συνέβαλε αποφασι-στικά τόσο στην εκδήλωση του α' παγκόσμιου πολέμου, όσο και στην άνοδο του φα-σισμού στην Ιταλία, τη Γερ-μανία και την Ισπανία. Όσο δε οι συνένοχοι με τους παπι-κούς, Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο εισέπρατταν επιτυχί-ες με τις τυχοδιωκτικές τους ενέργειες, είχαν την πλήρη συμπαράσταση του συνόλου των επισκόπων αυτών των κρατών, και όχι μόνο. Ιδιαίτερα στη Γερμανία εκδήλωναν την «πί-στη τους στο μεγαλειώδες έργο του Χίτλερ» σχεδόν όλοι οι εκπρόσωποι του καθολικι-σμού. Οι πλέον επιφανείς θεολόγοι της Γερμανίας είχαν εκδηλωθεί με ενθουσιασμό για τον «μεγάλο ηγέτη» (Führer), π.χ. οι Joseph Lortz, Michael Schmaus και Karl Adam. Ο Adam, πανεπιστημιακός δάσκαλος με παγκόσμιο κύρος, έγραφε το έτος 1940, όταν η φήμη του Χίτλερ βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, γιατί δεν είχαν αρχίσει οι ήττες και η οπισθοχώρηση: «Τώρα βρίσκεται μπροστά μας το τρίτο Reich (=κράτος), γεμάτο καυτή θέληση για ζωή και πάθος, γεμάτο ασυγκράτητη δύναμη, γεμάτο δημιουργική παραγωγι-κότητα. Εμείς οι Καθολικοί αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας ως μέλη αυτού του Reich και βλέπουμε ως μέγιστο σκοπό μας επί της γης να το υπηρετήσουμε… Για χάριν της συ-νειδήσεώς μας υπηρετούμε αυτό το Reich με όλες τις δυνάμεις μας κι ας συμβεί οτιδήπο-τε προκύψει». Ο συγκεκριμένος Adam είχε βάλει στόχο της δραστηριότητάς του να δη-μιουργήσει ένα «γερμανικό καθολικισμό» ανεξάρτητο από το Βατικανό. Και τι λέτε να συνέβη μετά τη λήξη του πολέμου; Το έτος 1951 απονεμήθηκε σ' αυτόν τον Adam το ανώτατο «παράσημο αξίας» της Ομοσπονδιακής Γερμανίας. Αυτό δε το πα-ράσημο το απένειμε ένας ομοσπονδιακός πρόεδρος, ο Dr. Theodor Heuss, ο οποίος έγρα-φε το έτος 1932 στο βιβλίο του «Ο δρόμος του Χίτλερ» ότι «ο Χίτλερ διαθέτει έντιμα κί-νητρα, ειλικρίνεια, εντυπωσιακές επιδόσεις, μία θέληση που δεν διαπραγματεύεται και διαπλέκεται αλλά επιζητεί τη νίκη». Και όλα αυτά, παρ’ ότι ο Heuss γνώριζε και προέ-βλεπε ότι «θα πέσουν κεφάλια». Αυτός ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας είχε

Page 116: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

116

λάβει, όπως και ο Karl Adam το «παράσημο ειρήνης» των εκδοτών βιβλίων που διοργα-νώνουν έκτοτε κάθε φθινόπωρο τη γνωστή έκθεση βιβλίου στη Φραγκφούρτη. Όπως ξεσπάθωσαν οι έγκριτοι Γερμα-νοί (αργότερα και οι Αυστριακοί) θεο-λόγοι υπέρ του Χίτλερ, το ίδιο έκα-ναν με κάθε αποφασιστικότητα και όλοι οι ηγέτες των καθολικών νεολαιίστικων οργανώσεων. Μετά τον πόλεμο αμεί-φθηκαν δε, όσοι επέζησαν των πολεμι-κών επεισοδίων και των αναγκαστικών μετακινήσεων, με υψηλές θέσεις στον εκκλησιαστικό μηχανισμό, φτάνοντας μερικοί μέχρι και το Βατικανό: Forschbach, Monsignore Wolker, Nattermann κ.ά. Όλοι αυτοί, αλλά και οι ευαγγελικοί συνάδελφοι και συνένοχοί τους, συμπαρατάχθηκαν με τον Χίτλερ, εξυμνούσαν με κάθε αφορμή «το μεγαλειώδες έργο του» και, ήδη το έτος 1933, αναγνώριζαν ότι το ναζιστικό καθεστώς αποτελεί «ανταύγεια επί γης της θεϊκής εξουσίας και επιτρέπει τη συμμετοχή στο αιώνιο κύρος του Κυρίου». Τότε δεν είχαν α-κόμα κανένα λόγο να ισχυρίζονται ότι «παρασύρθηκαν από τη διαβολική τακτική του Χίτλερ», όπως έκαναν μεταπολεμικά, μπροστά στις επιτροπές ελέγχου των συμμάχων για να ξεγλιστρήσουν από την κατηγορία της συνεργασίας. Τότε έστελναν σωρη-δόν, ετησίως εκατοντάδες ποιμαντικές εγκυκλίους και επισκοπικές επιστολές, ακόμα μέ-χρι το τελευταίο έτος του πολέμου, με τις οποίες υποστήριζαν οι επίσκοποι της Γερμανίας (από το 1938 και της Αυστρίας) έναν από τους μεγαλύτερους εγκληματίες της παγκό-σμιας Ιστορίας. Συχνά κατέδιδε δε ο εκκλησιαστικός μηχανισμός στα όργανα των ναζιστικών υπηρεσιών, όποιον εκδηλωνόταν αρνητικά για το καθεστώς, τους ηγέτες του και, αργότερα, για την εξέλιξη των πολεμικών γεγονότων, εφόσον δεν δήλωνε πάραυτα χριστιανική μετάνοια. Σε ποιμαντική εγκύκλιο των καθολικών επισκόπων του έτους 1935 αναφερόταν: «Απορ-ρίπτουμε με αυστηρότητα κάθε εχθρική τοποθέτηση των μελών της εκκλησίας μας απέ-ναντι στο γερμανικό κράτος!» Και όχι μόνο αυτό, ήθελαν ακόμα να επαναφέρουν στο «σωστό δρόμο» τους καθολικούς που κρατούνταν για πολιτικούς λόγους στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η επισκοπική σύνοδος της Fulda του έτους 1935 διαβεβαίωνε με επίσημο έγγραφο: «Οι εντεταλμένοι ιερείς για τη διαποίμανση στις φυ-λακές θα βοηθήσουν αποφασιστικά ώστε να μεταπεισθούν οι φυλακισμένοι σε συνειδη-σιακή μεταστροφή και ηθική βελτίωση και να αναγνωρίσουν την κρατική εξουσία». Όταν ο επίσκοπος Berning από το Osnabrück επισκέφτηκε το έτος 1936 το ήδη τότε κα-κόφημο στρατόπεδο συγκεντρώσεως στο Emsland, θριαμβολογούσε για «το έργο του Χίμλερ και των συνεργατών του» και καλούσε «όλους εκείνους που είχαν ενστάσεις, να επισκεφτούν το συγκεκριμένο Κέντρο για να διαπιστώσουν με τα μάτια τους ποιο έργο ανοικοδόμησης γίνεται στην πατρίδα μας». Οι κρατούμενοι στα Κέντρα αυτά (στρατόπε-δα συγκεντρώσεως) είχαν, φυσικά, τελείως διαφορετική άποψη, αλλά ποιος τους ρωτούσε αφού είχε μιλήσει ήδη ο επίσκοπος του Osnabrück; Και πάλι το έτος 1936 διαβεβαίωναν οι επίσκοποι της Γερμανίας ότι θα βοηθήσουν «τον

Page 117: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

117

ηγέτη Χίτλερ με όλα τα μέσα στον αμυντικό αγώνα του». Οι καθολικοί επίσκοποι είχαν ήδη από τότε υιοθετήσει τις προπαγανδιστικές ρητορείες περί επίθεσης που δεχόταν το «γερμανικό έθνος», οπότε ο ηγέτης του ήταν υποχρεωμένος να αμυνθεί. Το έτος 1937 εξέδωσε ο επίσκοπος του Freiburg Gröber, υποστηρικτικό μέλος των SS (!), ένα «Εγχειρίδιο των θρησκευτικών προβλημάτων της σύγχρονης εποχής», στου οποίου το εξώφυλλο αναφέρεται: «Εκδοθέν με σύσταση του συνόλου των Επισκόπων» (Gesamtepiskopat). Σ’ αυτό το κατάπτυστο σύγγραμμα υπόσχονται οι καθολικοί ηγέτες «την πίστη στον Führer και την ολόθερμο προσανατολισμό των καθολικών στο εθνικο-σοσιαλιστικό κράτος». Ακόμα, βεβαιώνουν ότι ο Χίτλερ α-ποκατέστησε την αξιοπρέπεια των ανθρώπων και το κράτος δικαίου στη Γερμανία, τιμούν τον υπερασπιστή του ευρωπαϊκού πολιτισμού και δη-λώνουν υποταγή στο ολοκληρωτικό καθεστώς: «Εφόσον το κράτος απαι-τεί ολοκληρωτικό έλεγχο στον τομέα αρμοδιότητάς του, κρατάει σφιχτά τα λουριά και ξεπερνάει τις συνήθειες των ήρεμων εποχών, τότε βρίσκεται σε απόλυτο δίκαιο». Ο επικεφαλής των Καθολικών εκείνης της εποχής, καρδινάλιος Bertram διαβεβαίωνε ότι «σε καμία επισκοπική εγκύκλιο δεν υπήρχε κριτική στο κράτος, το ναζιστικό κίνημα και τον Führer». Σήμερα εμφανίζονται εδώ κι εκεί διάφοροι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι άθρησκοι και άθεοι είναι το ίδιο με τους εθνοσοσιαλιστές και τους φασίστες. Αν είναι έτσι, θα έπρεπε να είναι το ίδιο και με τους καθολικούς και προτεσταντικούς επισκόπους και ιερείς, νομί-ζω! Και όποιος θυμηθεί να πει ότι αυτά τα έκαναν οι Καθολικοί και οι Προτεστάντες, αλλά οι Ορθόδοξοι ήταν αλλιώς κτλ., θα ήθελα να τους υπενθυμίσω τα ακόλουθα:

• Οι εκδηλώσεις λατρείας των επισκόπων του ελληνικού χώρου υπέρ του εκάστοτε (ξενόφερτου) βασιλέα και των εκάστοτε δικτατόρων Μεταξά, Παπαδόπουλου, Παττακού κλπ. είναι γνωστές. Λιγότερο γνωστές είναι οι εκδηλώσεις θαυμασμού προς τα καθεστώτα του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Ο μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Πολύκαρπος έγραφε στο εκκλησιαστικό περιοδι-κό Εκκλησία πριν από την έναρξη του β' παγκόσμιου πολέμου, θλιβόμενος για την «καταστροφή» των δυτικών δημοκρατιών: «Από της καταστροφής εσώθησαν τα κράτη της Ιταλίας και τελευταίον της Γερμανίας διά της ανακηρύξεως δικτατο-ριών και περιορισμού της ελευθέρας ενεργείας των ανελευθέρων αθέων κομμου-νιστών» (Ο θεόσταλτος Φίρερ, εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 20/10/2006).

• Οι μοναχοί του Αγίου Όρους έστειλαν έγγραφο καλωσορίσματος προς τους Γερ-μανούς κατακτητές, με το οποίο ζητούσαν τη διατήρηση του προνομιακού καθε-στώτος της αυτόνομης μοναχικής πολιτείας (Ελληνικόν Περιοδικό Πάνθεον, τεύ-χος 13, Ιουν. - Αυγ. 2001).

Page 118: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

118

• Μόλις προ ημερών ανακοινώθηκε ότι ο εκάστοτε επίσκοπος Ρώμης (πάπας) έχει τα πρωτεία στην ηγεσία του χριστιανισμού. Ο πάπας ήταν δε αυτός που υπέγραψε συμφωνίες (Konkordat) με όλα τα φασιστικά καθεστώτα της εποχής (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) για τη στήριξη της καθολικής πίστης. Δεν πιστεύω τα μέλη του ορθόδοξου ποιμνίου να σκέφτονται να κάνουν κριτική στον πρώτο της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, έτσι; Λίγος σεβασμός στις παραδόσεις (σας) παρα-καλώ!

Και για να μη μένουμε στα λόγια, παραθέτουμε και μια φωτογραφία με το μη-τροπολίτη Χανίων Αγαθάγγελο να χαιρετάει την εποχή της Κατοχής ναζιστικά μαζί με άλλους Έλληνες δωσίλογους, ενώπιον Γερ-μανών στρατιωτικών...

Page 119: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

119

Ξεκίνησε καθολικός ιερέας και κατέληξε αγνωστικιστής Ο Josef Hochstrasser ανατράφηκε σε «καθολική οικογένεια πι-στών» στη Λουκέρνη (Ελβετία), έγινε σε νεαρή ηλικία βοηθός ιερέα (παπαδάκι), εντάχθηκε αργότερα στην ελβετική φρουρά του Βατικανού και από το 1973 δέχθηκε τη χειροτονία του ιε-ρέα. Λίγα χρόνια μετά, το 1976, γνωρίστηκε με μια καλή δε-σποινίδα και παντρεύτηκε, όπως οφείλει κάθε νέος στην τρίτη ή το πολύ την τέταρτη δεκαετία της ζωής του, με αποτέλεσμα να βρεθεί εκτός ιερατικού σχήματος και (καθολικού) εκκλησιαστι-κού μηχανισμού. Επειδή ο Josef είχε οικογενειακές υποχρεώσεις, δούλεψε για κάποιο διάστημα σε διάφορες θέσεις και παράλληλα έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Η θρησκεία γιατρεύεται» (Religion ist heilbar, Zytglogge Verlag), μέχρι που εντάχθηκε στο απέναντι εκκλησιαστικό μαγαζί, δηλαδή δήλωσε Ευαγγελικός (προ-τεστάντης). Εντωμεταξύ είχε πάρει σε κάποια Σχολή της Βέρνης μαθήματα για τη «με-ταρρυθμιστική θεολογία» και ανέλαβε μια θέση ως ευαγγελικός ενοριακός ιερέας. Όμως, κι αυτή η αλλαγή δεν τον ευχαριστούσε ιδεολογικά, παρ’ ότι πίστευε τότε ακόμα ότι είχε μια απευθείας σχέση με το θεό, δεδομένου ότι δεν αναγνώριζε σε κανένα εκκλη-σιαστικό μηχανισμό το δικαίωμα να μεσολαβεί για λογαριασμό του στο θεό. Ο Josef ε-γκατέλειψε κι αυτή τη θέση του ευαγγελικού ιερέα, κυρίως γιατί ήθελε να είναι ειλικρινής με τον εαυτό του: δυσκολευόταν να απαντήσει «υπηρεσιακά» (που σημαίνει υποκριτικά) στις αγωνιώδεις ερωτήσεις των των, κυρίως υπερήλικων, πιστών της ενορίας του για την «άλλη ζωή», τον παράδεισο και την κόλαση, με τις παιδιάστικες αντιλήψεις που είχαν δημιουργήσει όλοι αυτοί οι άνθρωποι στο μυαλό τους – από την σχολική κατήχηση προ-φανώς. Έτσι βρέθηκε ο προβληματισμένος Josef σε μια νέα θέση δασκάλου Θρησκευτικών σε Γυμνάσιο της πόλης Zug, όπου δεν χρειαζόταν πια να μιλάει για «αληθινή θρησκεία», για το άγνωστο και αμφίβολο αντικείμενο της πίστης, το θεό κ.ο.κ. Ο Josef ήταν πλέον α-γνωστικιστής και δίδασκε Θρησκειολογία, για τις θρησκείες που δημιουργήθηκαν στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, για τα αίτια που τις δημιούργησαν, τις ανάγκες που πιθανόν ικανοποιούν και ό,τι άλλο προκύψει. Ο διευθυντής του σχολείου δήλωσε ότι ή-ταν η πρώτη φορά στην καριέρα του που οι μαθητές δεν έκαναν καζούρα στο μάθημα των θρησκευτικών, γιατί ο δάσκαλός τους κ. Hochstrasser δεν ταυτιζόταν με αυτά που πα-ρουσίαζε, όπως ένας καθηγητής Ιστορίας δεν ταυτίζεται με κάποιον πόλεμο, όταν τον πε-ριγράφει στο μάθημα. Φυσικά, ο Josef έχει καταργήσει όλες τις λατρευτικές συνήθειες που είχε αποκτήσει από μικρό παιδί, δεν μπαίνει πια σε εκκλησίες - εκτός αν εκτελείται κάποια (ευαγγελική) λει-τουργία του Μπαχ ή (καθολική) λειτουργία του Μότσαρτ, δεν προσεύχεται πια - αφού είναι βέβαιος ότι το «ελθέτω η βασιλεία σου» μπορεί να αναφέρεται μόνο στην επόμενη κυβέρνηση που θα καταλάβει την εξουσία με την ψήφο των πολιτών, δεν εξομολογείται πια ως νηπιοβαπτισμένος καθολικός, αφού ξέρει εξ ιδίας πείρας ότι ο εξομολογητής είναι κατά κανόνα, αφενός αδιάφορος και εκτελεί υπηρεσιακά το «έργο» του και αφετέρου εξ ίσου «αμαρτωλός» - ό,τι κι αν σημαίνει αυτός ο όρος για ένα σκεπτόμενο άνθρωπο.

Page 120: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

120

Ο Josef δηλώνει ένθερμος αγνωστικιστής (Agnostiker). Θεωρεί ότι δεν ανήκει σε κάποια φιλοσοφική αίρεση, η οποία «γνωρίζει τα πάντα» και έχει έτοιμες συνταγές, είτε με βιβλικές παραπο-μπές, είτε με αμφίβολα λόγια εκκλησιαστικών «πατέρων» που, κι αν είχαν βαρύτητα τα λεγόμενά τους, αφορούσαν αυτά άλλες εποχές και άλλες περιστάσεις και μόνο λεκτικά μπορεί να ται-ριάζουν με προβλήματα του σημερινού ανθρώπου και της σύγ-χρονης κοινωνίας. Θεϊστής (Theist) δεν είναι επίσης, δηλαδή να αποδέχεται την ύπαρξη ενός θεού που δημιούργησε τον κόσμο και στη συνέχεια τον άφησε να λειτουργεί, όπως ένα ρολόι, αλ-λά και Πανθεϊστής (Pantheist) δεν είναι, δηλαδή να ταυτίζει τη φύση με το θεό και το θεό με τη φύση (Spinoza). Όταν ερωτάται από παλιούς συναδέλφους κληρικούς «τι θα

συμβεί, αν βρεθεί μπροστά στην κρίση του θεού και διαπιστώσει ότι είχε κάνει λάθος;», απαντάει με την περιπαικτική κουβέντα του Bertrand Russell, «Κύριε, δεν μου έδωσες επαρκή δεδομένα για να καταλήξω οριστικά και υπεύθυνα». Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα υπολείμματα από τις παιδικές φοβίες τον οδηγούν να κρατάει μια «πισινή». Οι φίλοι του αντιτείνουν όμως ότι, απλά, ο Josef δεν θέλει να φανεί απέναντι στους παλιούς συναδέλ-φους τους ως προσηλυτιστής στην ιδέα του αγνωστικισμού, γιατί θα χαρακτηριζόταν δι-καίως ο ίδιος ως πιστός μιας άλλης θρησκείας. Ο αγνωστικιστής εκδηλώνεται με τη λογική και το συναίσθημα και όχι με την άκριτη πί-στη σε αναπόδεικτα όντα, ένας καταναγκασμός που δημιουργείται και θεμελιώνεται πρω-τίστως με τον παιδικό φόβο, πριν υπεισέλθουν αργότερα στους συλλογισμούς οι σκοπι-μότητες από το όφελος μιας έμμισθης θέσης στην υπηρεσία του Κυρίου.

(20/11/2007)

Page 121: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

121

Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός με το ζόρι... ...

Βρέθηκα προ ημερών στην κεντρική αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην πανηγυρική συνεδρίαση για την έναρξη κάποιου επιστημονικού συνεδρίου. Εκεί που έ-πεφταν οι χαιρετισμοί, ευτυχώς σύντομοι, παρατηρούσα εγώ την αίθουσα, στην οποία γίνονται εργασίες ανακαίνισης.

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα δύο λάβαρα που έχουν τοποθετηθεί εκατέ-ρωθεν του βήματος των ομιλητών. Αρι-στερά είναι η ελληνική θεά Αθηνά, δε-ξιά είναι ένα λάβαρο με τους χριστιανι-κούς «τρεις ιεράρχες». Περίεργος συν-δυασμός σκέφτηκα. Ρώτησα το συνά-δελφο δίπλα μου, πανεπιστημιακό κα-θηγητή, τι συμβολίζουν τα λάβαρα και μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη αλλά με χαμόγελο: «Τον ελληνοχρι-στιανικό πολιτισμό». Μάλλον σκεφτό-ταν κι αυτός τα ίδια με μένα ή τα είχε σκεφτεί σε άλλη, προηγούμενη τελετή που περίμενε να τελειώσουν τα λογύ-δρια.

Τώρα, εγώ αναρωτιέμαι, είναι αυτός ο κατάλληλος συνδυασμός, αν κάποιος θέλει να πα-ραστήσει συμβολικά την ιδεοληψία του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»; Μήπως θα έπρεπε να τοποθετηθούν και στο αριστερό λάβαρο πρόσωπα, π.χ. Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης ή, για να αναφέρω το συνδυασμό των «αιρετικών», Αναξαγόρας, Δημόκρι-τος, Επίκουρος;

Να υπενθυμίσω ότι ο Αναξαγόρας, από τις Κλαζομενές της Μ. Ασίας, εισήγαγε την επι-στήμη στην Αθήνα, αλλά διώχθηκε ως «άθεος» και «αιρετικός», επειδή ισχυριζόταν –τον αθεόφοβο– ότι ο Ήλιος είναι μία διάπυρη μεταλλική μάζα «μεγαλύτερη από την Πελο-πόννησο»! Στην πραγματικότητα η δίωξή του είχε πολιτικό χαρακτήρα, γιατί ήταν στενός φίλος του Περικλή, τον οποίο μισούσαν οι Ολιγαρχικοί.

Ο Δημόκριτος είχε διατυπώσει μία «ατομική θεωρία», σύμφωνα με την οποία τα έσχατα μόρια ύλης που δεν επιδέχονται τομές (άτμητα, άτομα) ή αυξομειώσεις, είναι αγέννητα, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιαίρετα, πλήρη και τέλεια, συμπαγή, ενιαία και απλά, ενώ είναι αριθμητικά άπειρα, απέραντα ποικιλόμορφα σε σχήμα και κινούνται αδιάκοπα στο κενό.

Αυτή την ατομική θεωρία εφάρμοζε ο Δημόκριτος επίσης στις κοσμολογικές εξηγήσεις του σύμπαντος: Το σύμπαν (κόσμος) δεν ήταν δημιούργημα, ούτε έχει κατάληξη! Στο εσωτερικό του υπάρχουν όμως άπειροι «κόσμοι», οι οποίοι γεννιούνται και πεθαίνουν. Γι' αυτό οι «κόσμοι» του σύμπαντος έχουν διαφορετική ηλικία. Με αυτές τις απόψεις ξέφευ-

Page 122: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

122

γε ο Δημόκριτος από την ανάγκη ύπαρξης θεών και καθιέρωνε την ύλη ως θεμέλιο της ύπαρξης και λειτουργίας του σύμπαντος.

Τέλος, ο Επίκουρος δίδασκε ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση (όπως υποστήριζαν πεισματικά ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης), πήραν από την αρχή το σφαιρικό τους σχήμα και την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους και δεν αποτελούν «μακάριες και άφθαρτες οντότητες». Οι θεοί, κατά την επικού-ρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Αν έκαναν δε πράγματι οι θεοί όσα τους ζητούσαν οι άνθρωποι, θα εξαφανιζόταν η ανθρωπότητα, γιατί όλοι επιζητούν και εύχονται το κακό των άλλων...

Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτές οι απόψεις των μεγάλων «αιρετικών» φιλοσόφων, οι οποίες προέκυπταν τότε διαισθητικά, δεν απέχουν σημαντικά από τα επιστημονικά ευρήματα και τη σημερινή γνώση μας για τα ουράνια σώματα και τον κόσμο γενικότερα.

Για να επανέλθω στα λάβαρα, σκεφτόμουν ότι θα είχε μεγάλη πλάκα, αν είχαν τοποθετή-σει και στο κοντάρι με το λάβαρο της θεάς Αθηνάς χριστιανικό σταυρό, ευτυχώς όμως τοποθέτησαν κάτι σαν αιχμή δόρατος. Κι επειδή αργούσαν οι χαιρετισμοί από τους εκ-προσώπους των φορέων που συμμετείχαν και συνδιοργάνωναν το επιστημονικό συνέδρι-ο, άφησα να περάσουν άλλη μια φορά από το μυαλό μου τα λόγια και έργα των «τριών ιεραρχών» για τον ελληνικό πολιτισμό, αφού κάποιοι έκριναν ότι αυτοί οι τρεις συναπαρ-τίζουν το ιδεολόγημα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»:

Ιωάννης Χρυσόστομος, (Γιοχάναν, εκ Δαμασκού Συρίας):

• «Εάν δε κοιτάξεις στα ενδότερα των Ελλήνων θα δεις τέφρα και σκόνη και τίποτε υγιές, αλλά σαν τάφος ανοιγμένος είναι ο λάρυγγας αυτών, γεμάτος ακαθαρσίες και ιχώρ (έμπυο) και τα δόγματά τους γεμάτα σκουλήκια. Εμείς δε δεν παραιτού-μαστε της κατ' αυτών μάχης» (Εις τον 'Αγιον Ιωάννην τον Απόστολον και Ευαγγε-λιστήν, 59, 370, 7-11).

• «Όσο πιο βάρβαρο ένα έθνος φαίνεται και της ελληνικής απέχει παιδείας, τόσο λαμπρότερα φαίνονται τα ημέτερα... Ούτος ο (πιστός) βάρβαρος, την οικουμένη ολάκερη κατέλαβε ... και ενώ πάντα τα των Ελλήνων σβήνουν και αφανίζονται, τούτου (του πιστού βάρβαρου) καθ' έκαστη λαμπρότερα γίνονται». (Εις Ιωάννην 59.31.33).

• «Κανείς δεν πρέπει στα παιδιά του, των (Ελλήνων) προγόνων να καλεί τα ονόμα-τα, του πατέρα, της μητέρας, του παππού και του προπάππου, αλλά αυτά των δι-καίων (της Παλαιάς Διαθήκης)». (Περί Κενοδοξίας και πώς δει τους Γονείς Ανα-τρέφειν τα Τέκνα (690) 641.65).

• «Tα παιδιά να υπακούτε στους γονείς σας σύμφωνα με το θέλημα του Kυρίου... Όμως, όταν ο γονέας είναι Έλλην, τότε το παιδί δεν πρέπει να υπακούη» (προς Eφεσίους επιστολή, ομιλία 21, παρ. α).

Βασίλειος ο Μέγας, (Καππαδόκης εκ καταγωγής):

• «Είναι εχθροί οι Έλληνες, διότι διασκεδάζουν καταβροχθίζοντας με ορθάνοιχτο στόμα τον Ισραήλ. Στόμα δε λέγει εδώ ο προφήτης (βλ. Ησαΐας Θ΄11) την σοφι-

Page 123: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

123

στική του λόγου δύναμη η οποία τα πάντα χρησιμοποίησε για να παραπλανήσει τους εν απλότητι πιστευσάντων». (Εις Προφήτην Ησαϊαν 9.230.8)

• «Μη δειλιάζετε από των ελληνικών πιθανολογημάτων... τα οποία είναι σκέτα ξύ-λα, μάλλον δε δάδες που απώλεσαν και του δαυλού την ζωντάνια και του ξύλου την ισχύ, μη έχοντας δε ούτε και του πυρός την φωτεινότητα, αλλά σαν δάδες κα-πνίζουσες καταμελανώνουν και σπιλώνουν όσους τα πιάνουν και φέρνουν δάκρυα στα μάτια όσων τα πλησιάζουν. Έτσι και (των Ελλήνων) η ψευδώνυμος γνώση σε όσους την χρησιμοποιούν» (Εις Προφήτην Ησαΐαν Προοίμιον 7.196.3).

Ο δε Γρηγόριος προσπαθούσε με τους λόγους του να διαχωρίσει την ελληνική φιλοσοφί-α, τις ιδέες και τα πορίσματα της οποίας υιοθετούσε για τη χριστιανική διδασκαλία, από όλο το ελληνικό παρελθόν εκείνων που την διατύπωσαν. Κάποια εποχή διαμαρτυρήθηκε δε ο Γρηγόριος, επειδή ο Ιουλιανός δεν προέβη σε σφαγές και διώξεις χριστιανών, όπως περίμεναν ή ήλπιζαν μερικοί, λέγοντας ότι «ο αυτοκράτωρ εστέρησε τους χριστιανούς της πόλεως από την χαρά του μαρτυρίου». Ήθελαν να «θυσιάσουν» μερικούς δικούς τους για να επιβεβαιωθούν ότι είναι θύματα.

Πού να φανταζόντουσαν τότε οι συγκεκριμένοι μισέλληνες ιεράρχες ότι κάποια εποχή θα τους αξιοποιούσαν τα πνευματικά τέκνα τους για εκείνο που αυτοί οι ίδιοι κατεδίωκαν και συκοφαντούσαν και ότι θα τους είχαν τοποθετήσει δίπλα δίπλα με την ελληνική θεά Αθηνά!

(21/11/2007)

Page 124: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

124

Ο τάφος του Mozart

Στις 24 Ιουνίου 1829, τριάντα οκτώ (38) χρόνια μετά το θάνατο του Mozart, ξεκίνησε το ζεύγος Vincent και Mary Novello από το Λονδίνο για να επισκεφτεί τους χώρους που έζησε ο μεγάλος δημιουργός στο Salzburg και στη Βιέννη. Το Σάββατο, 25 Ιουλίου 1829, έγραψε ο Vincent στο ημερολόγιό του τα εξής:

«Μου είπαν ότι δεν ήταν τίποτα γνωστό για τον τάφο του Mozart, εκτός του ότι βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αγί-ου Μαρξ, μία μικρή εκκλησία που ανήκε παλαιότερα σε ένα μοναστήρι καλογριών. 'Οτι δεν υπάρχει κάποια ταφό-πετρα ή οποιοδήποτε άλλο σημάδι που να δηλώνει τον τά-φο αυτού του ιδιοφυούς ανθρώπου και ότι κανείς δεν μπο-ρεί να μου δείξει, πού έχει θαφτεί. Επειδή όμως εγώ πείθο-μαι και κρίνω μόνο από προσωπική αντίληψη, αποφάσισα να επισκεφτώ τον Άγιο Μαρξ και να εξετάσω, τί μπορώ να πληροφορηθώ. Ξύπνησα γι' αυτό στις 5.30' και εντόπισα τελικά, όχι χωρίς σημαντικές δυσκολίες την εκ-κλησία, η οποία βρίσκεται σε ένα άσημο προάστιο της Βιέννης. Έφτασα εκεί στις 7 και ήμουν χαρούμενος που μόλις άρχισε η λειτουργία και μπόρεσα να μιλήσω με το νεωκόρο. Στην ερώτησή μου, αν αυτή είναι η εκκλησία του Αγίου Μαρξ που έχει θαφτεί ο Mozart, απάντησε ότι πράγματι εδώ είναι ο Άγιος Μαρξ, αλλά για κάποιον Mozart δεν ξέρει τίπο-τα και δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες για τον τάφο του. Έτσι άρχισα να ψάχνω. Η εκκλησία, ή καλύτερα το παρεκκλήσιο είναι πολύ μικρό (...) Ο χώρος γύρω είναι πολύ περιορισμένος και το τμήμα που χρησιμεύει ως νεκροταφείο, βρίσκεται στην αριστερή πλευρά. Εκεί στηρίζονται μερικές ταφόπετρες στον τοίχο και όλη η έκταση δεν φτάνει τα 50 τετραγωνικά μέτρα. Περπάτησα κάθε δρομάκι και κάθε κομμάτι γης με το μεγαλύτερο σεβασμό, αλλά όχι μό-νο δεν υπάρχει ταφόπετρα με το όνομά του, πολύ περισσότερο ούτε καν ίχνος κάποιου τάφου. Οι επιγραφές στις παλιές ταφόπετρες αναφέρονται σε κάποιους άγνωστους δη-μάρχους και ιερωμένους του παλαιού μοναστηριού. Κι όμως, εδώ βρίσκεται «για πάντα στο στενό κελί, ύστερα από τις εναλλαγές της ζωής». Οι ιστορίες που είχα ακούσει ήταν λοιπόν σωστές. Λουλούδια δεν υπήρχαν, αλλιώς θα είχα κόψει μερικά. Έτσι πήρα μόνο λίγα πράσινα φύλλα, σαν ανάμνηση από αυτό το θλι-βερό τοπίο. Επιστρέφω γεμάτος αηδία για την αδιαφορία, την άκαρδη αγνωμοσύνη και τη ντροπιαστική αμέλεια που έδειξαν σ' αυτό το μεγάλο άνδρα οι περισσότεροι από τους συμπατριώτες του και ιδιαίτερα οι Βιεννέζοι...» (Nerina Medici di Marignano - Rosemary Hughes: Eine Wallfahrt zu Mozart, Die Reisetagebücher von Vincent and Mary Novello aus dem Jahre 1829, Boosey & Hawkes, Bonn 1959) Ο «τάφος του Mozart» που εικονίζεται σε τουριστικούς οδηγούς της Βιέννης και δείχνουν οι ξεναγοί στους επισκέπτες, είναι κενοτάφιο και βρίσκεται αλλού, στο Κεντρικό Νεκρο-ταφείο (Zentralfriedhof). Η εκκλησία του Αγίου Μαρξ και το νεκροταφείο της δεν υπάρ-

Page 125: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

125

χουν πια. Οι βαρύτατοι χαρακτηρισμοί στο ημερολόγιο του Vincent Novello και διαφό-ρων συγγραφέων της εποχής για τη μειωτική συμπεριφορά απέναντι στο νεκρό Mozart από τους συμπατριώτες του, αντιμετωπίζο-νται συχνά με αναφορά στις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα Ιωσήφ Β'. Σύμφωνα με αυτές τις μεταρρυθμίσεις απλο-ποιήθηκαν τότε πολλές δημόσιες λειτουργί-ες, όπως η νεκρώσιμη ακολουθία και η ταφή, που είχαν αποκτήσει με την πάροδο των ε-τών πομπώδες τελετουργικό. Γεγονός είναι πάντως ότι, αφενός ο Gluck πριν από τον Mozart και αφετέρου οι Haydn και

Beethoven μετά τον Mozart, αλλά και άλλοι, λιγότερο διάσημοι δημιουργοί, κηδεύτηκαν με όλες τις τιμές που ταίριαζε στην προσφορά τους. Για τον Mozart δεν βρέθηκε από τον περίγυρό του κάποιος -συγγενής, συνεργάτης, φίλος ή φιλόμουσος- να τοποθετήσει μία απλή πλάκα ή ένα σημάδι στον τάφο του.

Page 126: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

126

Ο Άρατος ο τρικατάρατος…

Γράφει η Κατερίνα Σχινά στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 23/11/2007:

Λίγοι από μας γνωρίζουμε τον Άρατο από τους Σόλους της μικρασιατικής Κιλικίας, γιατρό, μα-θηματικό, αστρονόμο και ποιητή, σύγχρονο του Θεόκριτου και του Καλλίμαχου. Στην εξαιρετική σειρά των Αρχαίων Συγγραφέων των εκδόσεων «Ζήτρος» μόλις κυκλοφόρησε ένα μικρό διαμάντι από την πένα του: ένα κείμενο επιστημονικό, ε-πενδυμένο ποιητικά σε δακτυλικούς εξάμετρους στίχους κατά το πρότυπο των ομηρικών επών, γεννημένο από τις αστρονομικές παρατηρήσεις του Άρατου. «Φαινόμενα και διοσημεία» επιγρά-φεται το ποίημα που εκτείνεται σε 1.155 στίχους, μια μεγαλειώδης ποιητική ου-ρανογραφία από έναν αρχαίο σοφό που ξενυχτούσε μελετώντας τ' αστέρια, μετέ-ωρος ανάμεσα στην ονειροπόληση και στην παρατήρηση: «Αράτου σύντονον α-γρυπνίην» χαρακτήρισε αυτό το παιδί τόσων και τόσων ξάγρυπνων νυχτών ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος.

Πριν από κάποια χρόνια είχα αναζητήσει πληροφορίες για τον Άρατο εξ αιτίας ενός χρι-στιανικού ψαλμού που περιείχε το όνομά του. Ο εκ Συρίας κορυφαίος χριστιανός υμνο-γράφος Ρωμανός ο Μελωδός (493-560), περιλαμβάνει στον «Ύμνον εις Πεντηκοστήν» τους εξής στίχους (Maas Paul - Trypanis C.: A.Sancti Romani Melodi cantica - Cantica genuina, Oxford University Press, 1963):

Τί φυσώσιν και βαμβεύουσιν οι Έλληνες; Τί φαντάζονται προς Άρατον τον τρισκατάρατον; Τί πλανώνται προς Πλάτωνα; Τί Δημοσθένη στέργουσι τον ασθενή; Τί μη νοούσι Όμηρο όνειρον αργόν; Τί Πυθαγόραν θρυλούσιν τον δικαίως φιμωθέντα;

Χρησιμοποίησα τότε αυτή τη στροφή του «Ύμνου στην Πεντηκοστή» του Ρωμανού, ο οποίος ύμνος αποτελεί υβριστικό παραλήρημα κατά του Ελληνισμού, για να υποστηρίξω ότι κάθε άλλο παρά ταύτιζαν οι θεόπληκτοι στον 6ο αιώνα μ.Χ. τους όρους «Έλληνας» και «ειδωλολάτρης». Είναι δυνατόν να ισχυριστεί κάποιος σήμερα ότι αυτός ο ύμνος εν-νοεί με το χαρακτηρισμό «Έλληνες» κάποιους Πέρσες, Άραβες, Σλάβους ή Γαλάτες «ει-δωλολάτρες» και όχι συγκεκριμένους δημιουργούς του ελληνικού πολιτισμού, τον Άρα-το, τον Πλάτωνα, το Δημοσθένη, τον Όμηρο και τον Πυθαγόρα; Και συνέχιζα: Βέβαια, ο συγκεκριμένος Ρωμανός ήταν εκχριστιανισμένος Ιουδαίος εκ Συρίας και προφανώς είχε μόνο σχέση σπουδών με τον ελληνικό πολιτισμό. Εκεί έμαθε να μισεί τον «τρισκατάρατον» Άρατον (305-240 π.Χ.), ο οποίος ήταν αλεξανδρινός ποιη-τής από την Κιλικία και έζησε για αρκετά χρόνια στη Συρία, όπου προφανώς είχε διασω-θεί για πάνω από 8 αιώνες η φήμη του.

Page 127: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

127

Η ιδέα για «φίμωση», δηλαδή λογοκρισία του Πυθαγόρα, ο οποίος έζησε περίπου μια χι-λιετία πριν από τον Ρωμανό, προδίδει την επιρροή των νεοπυθαγορείων στο πρώιμο Βυ-ζάντιο. Αυτά τα κείμενα και, μαζί τους, οι ιδέες του Ρωμανού γίνονταν αποδεκτά από την Εκκλησία και διασώθηκαν μέχρι σήμερα, επειδή ενσωματώθηκαν στην εκκλησιαστική υμνολογία. Διαπιστώνω τώρα με ευχαρίστηση από τη βιβλιοκριτική της Κατερίνας Σχινά, πόσο ση-μαντικός πρέπει να υπήρξε αυτός ο Έλληνας διανοούμενος, ο Άρατος, αναμφίβολα ένας από τους πολλούς εκείνης της εποχής, και πόσο έντονα αισθήματα εχθρότητας κατά του ελληνικού πολιτισμού προκαλούσε το όνομά του στους χριστιανούς. Έτσι μόνο μπορούσε να το αξιοποιεί ο Ρωμανός με τέτοιο δυσφημιστικό τρόπο και να γίνεται κατανοητός. Και έτσι εξασφαλίστηκε η διαχρονική ανοχή της εκκλησίας που, απ' την άλλη μεριά, μας κο-ροϊδεύει με τον «ελληνοχριστιανικό πολιτισμό».

(26/11/2007)

Page 128: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

128

Η έλλειψη αποχωρητηρίων μοιραία για τη ζωή των ανθρώπων

Περίπου δυο εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, στην πλειοψηφία τους παιδιά, χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο ελλείψει βασικών εγκαταστάσεων υγιεινής, όπως αποχω-ρητήρια και δίκτυα αποχέτευσης, ανακοινώθηκε σήμερα, πρώτη ημέρα των εργασιών στο Διεθνές Έτος Υγιεινής του ΟΗΕ. «Είναι λυπηρό να μη δίνεται η ίδια προσοχή στην απουσία βασικών εγκαταστάσεων υγιεινής όπως στην τροφή και τη στέγαση», δήλωσε ο Νοτιοκορεάτης Σιμ-Τζαε-Ντάκ, πρόεδρος του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγιεινής, στη διάσκεψη αυτή, η οποία πραγματοποιείται στην έδρα του οργανισμού νοτίως της Σεούλ. Ο κ. Σιμ, βουλευτής, δήλωσε ότι περίπου 2,6 δισεκατομμύριο άνθρω-ποι παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρές τουαλέτες, γεγονός που μπορεί να αποβεί μοιραίο για τη ζωή τους. Περίπου 1,8 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια, η οποία οφείλεται κυρίως στις κακές συνθήκες υγιεινής και στο ανεπαρκές αποχετευτικό σύστημα, τόνισε ο Σιγκέρου Ομι, περιφερειακός διευθυντής για το Δυτικό Ειρηνι-κό, του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας. Σύμφωνα με τον Ομι, στην πλειοψηφία τους οι θάνατοι αυτοί σημειώνονται στην Ασία και το 90% των θυμάτων είναι παιδιά ηλικίας κάτων των πέντε ετών. «Φανταστείτε πόσα παιδιά θα μπορούσαν να σωθούν με απλές, χαμηλού κόστους παρεμβάσεις όσον αφορά τις συνθήκες υ-γιεινής», τόνισε ο Ομι στη διάσκεψη (Καθημερινή, 22/11/2007)

Από την Αρχαιότητα και μέχρι τη νεότερη εποχή η έλλειψη καθαρού νερού και αποχέ-τευσης προκαλούσε επιδημίες χολέρας, οι οποίες αποδεκάτιζαν χιλιάδες ανθρώπους. Πε-ριγραφές για την ασθένεια υπάρχουν ήδη από το 600 π.Χ., όταν μια επιδημία είχε ενσκή-ψει για άλλη μια φορά στην κοιλάδα του Γάγγη στις Ινδίες.

Οι επιδημίες χολέρας αποδίδονταν, όπως και άλλες όμοιες καταστροφές, ιδίως κατά το Μεσαίωνα, σε θεϊκή τιμωρία και αντιμετωπίζονταν με μοιρολατρία. Όταν όμως αυτές οι επιδημίες άρχισαν να πλήττουν στις αρχές του 19ου αιώνα και την Ευρώπη, κυρίως τη Βρετανία, με κύρια εστία προέλευσης την Ασία (όπου η χολέρα ήταν και μάλλον είναι ακόμα, ενδημική), οι επιστήμονες της εποχής άρχισαν να ερευνούν τα ακριβή αίτια. Αυτή ακριβώς είναι η διαφορά των κοινωνιών που στηρίζονται στη φυσιοκρατία και τον ορθο-λογισμό από τις κοινωνίες, στις οποίες υπερισχύουν η θεοκρατία και ο ανορθολογισμός.

Συσχέτιζαν τότε την εμφάνιση και διάδοση αυτής της θανατηφόρας ασθένειας με το ακά-θαρτο νερό, αλλά δεν υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις. Όταν το έτος 1854 έπληξε μια νέα επιδημία το Λονδίνο, παρατήρησε ο γιατρός John Snow (Σνόου, 1813-1858) σε ένα χάρ-τη, στον οποίο σημείωνε τις περιοχές διάδοσης της ασθένειας, ότι τα κρούσματα συσσω-ρεύονταν γύρω από μια τοποθεσία με αντλία παροχής νερού.

Αναζητώντας την προέλευση του νερού διαπίστωσε ότι ο σωλήνας παροχής από ένα κο-ντινό πηγάδι στην αντλία συνόρευε για σημαντικό κομμάτι με έναν αποχετευτικό αγωγό.

Page 129: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

129

Ο Σνόου έθεσε την αντλία εκτός λειτουργίας και σύντομα μειώθηκαν τα κρούσματα χο-λέρας σ' αυτή την περιοχή του Λονδίνου. Με τη δημοσιοποίηση αυτών των γεγονότων άρχισε εκστρατεία για βελτίωση της υγιεινής και πολύ γρήγορα μειώθηκαν με προληπτι-κά μέτρα δραστικά τα κρούσματα και οι επιδημίες χολέρας.

Το βακτήριο vibrio cholerae εντοπίστηκε και περιγράφηκε αρχικά από τον Filippo Pacini (Πατσίνι, 1812-1883) το έ-τος 1854. Περίπου 30 χρόνια μετά, κατάφεραν το έτος 1883 οι Robert Koch, σε συνεργασία με τους Anton Fischer και Georg Theodor August Gaffky να καλλιεργήσουν αυτό το βακτήριο στην Αίγυπτο και να το αντιμετωπίσουν με φαρ-μακευτικά μέσα.

Το έτος 1892 παρουσιάστηκε μια επιδημία χολέρας στο Αφγανιστάν από όπου αυτή επεκτάθηκε στη Ρωσία κι από

εκεί στο Αμβούργο. Οι γερμανικές υγειονομικές υπηρεσίες κατέγραψαν τότε περί τους 9.000 νεκρούς μέχρι να αναχαιτιστεί η ασθένεια. Το έτος 1991 εξαπλώθηκε μια επιδημία χολέρας ταχύτατα από το Περού σε διάφορες χώρες της κεντρικής και νότιας Αμερικής, με 12.000 νεκρούς από τους περίπου 400.000 που είχαν προσβληθεί.

(3/12/2007)

Page 130: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

130

Σαϊεντολογία - Scientology

Στη Γερμανία γίνονται συζητήσεις και μεθοδεύονται νομικές ενέργειες για να απαγορευτεί η Σαϊεντολογία (Scientology), μια αναγνωρισμένη θρησκευτική ομάδα που λειτουργεί από το έτος 1954 με έδρα το Los Angeles των ΗΠΑ. Η γερμανική κυβέρνηση θεωρεί ότι η Σαϊεντολο-γία απειλεί τη συνταγματική τάξη στη χώρα και παραπλανάει τους πο-λίτες. Σύμφωνα με εκπροσώπους της οργάνωσης, στη Γερμανία υ-πάρχουν περί τα 30.000 μέλη, από τα οποία τα 12.000 είναι ενεργά. Τον περασμένο Σεπτέμβριο υπήρχαν ενδείξεις ότι η Εισαγγελία του Βελγίου θα ξεκινήσει διαδικασίες για απαγόρευση του ευρωπαϊκού και του βελγικού κλάδου της οργάνωσης που έχουν αμφότεροι την έδρα τους στις Βρυξέλες. Κι ενώ σε κάποιες χώρες μελετάνε την απαγόρευσή της, στην Ισπανία είναι η Σαϊεντολογία αναγνωρισμένη ως θρησκεία και ως εκκλησιαστικός οργανισμός.

Η ιδεολογία της Scientology στηρίζεται σε συγγράμματα του L. Ron Hubbard (1911-1986), οποίος ήταν γνωστός, μέχρι το 1954 που ίδρυσε την οργάνωση, ως συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας και αυτοβοήθειας σε διάφορες περιστάσεις της ζωής. Αρχικά απαρτιζόταν η φιλοσοφία του Hubbard από ψευδοεπιστημονικές, ψυχοθεραπευ-τικές συμβουλές, αργότερα συμπληρώθηκε όμως με υπερβατικά και μυθολογικά στοιχεία.

Πυρήνας των αντιλήψεων αυτής της θρησκείας είναι η έννοια του Thetan (από το ελληνι-κό γράμμα θήτα, theta), το οποίο αποτελεί το αθάνατο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης, κάτι σαν την πλατωνική και χριστιανική ψυχή. Αυτό το Thetan των ανθρώπων επηρεά-στηκε στη λειτουργία του πριν από εκατομμύρια χρόνια τραυματικά (οι άνθρωποι έγι-ναν ψυχοπαθολογικοί, θα λέγαμε σε απλούστερη ερμηνεία) και αυτό πρέπει τώρα να α-ντιμετωπιστεί, πράγμα που αποτελεί σκοπό ύπαρξης της Σαϊεντολογίας. Βέβαια, το σύγ-χρονο ανθρώπινο είδος (homo sapiens) έχει ένα παρελθόν της τάξης μερικών εκατοντά-δων χιλιάδων ετών, άρα δεν δικαιολογούνται επεισόδια που συνέβησαν με ανθρώπους πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Πέρα απ' αυτό, όλες οι θρησκείες ισχυρίζονται κατ' αναλογίαν ότι οι άνθρωποι είχαν πά-ρει τον κακό δρόμο, είχαν περιπέσει στην αμαρτία κλπ., και η εκάστοτε θρησκεία δια του προφήτη και του ιερατείου της έχει ως στόχο τη σωτηρία των αμαρτωλών και τη στήριξη των κοινωνικά καταφρονεμένων.

Διακηρυγμένος στόχος της Σαϊεντολογίας είναι να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων, κάτι που δεν αποτελεί πρωτοτυπία στην ιστορία των θρησκειών, αλλά εδώ υπάρχει η υπόσχε-ση ότι, οι άνθρωποι θα βελτιωθούν ψυχικά και σωματικά και, επιπλέον, θα έχουν καλύτε-ρα εισοδήματα. Ό,τι δεν πετυχαίνεις λοιπόν με την εργασία σου και τη συνδικαλιστική

Page 131: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

131

πίεση, θα στο προμηθεύσει, όσον αφορά στα εισοδήματα, αυτή η θρησκεία. Άλλες θρη-σκείες εξασφαλίζουν τα ανώτερα εισοδήματα μόνο στα μέλη του ιερατείου και στους συ-νεργάτες τους, ενώ για τους απλούς πιστούς προβλέπονται όλα τα αγαθά στην άλλη ζωή! Σε κοινωνικό επίπεδο στόχοι της Σαϊεντολογίας είναι η προσήλωση των ανθρώπων στις ιδέες και στους στόχους της οργάνωσης και η κατάργηση της Ψυχιατρικής! Το τελευταίο, πιθανόν, επειδή σκοπεύει να καλύψει τυχόν έλλειμμα σε ψυχοθεραπείες η ίδια η Σαϊεντο-λογία.

Στη σαϊεντολογική αντίληψη για τον κόσμο έχουν ενσωματω-θεί, αντιστάσεως μη ούσης, πολλές απόψεις της σύγχρονης ε-πιστήμης. Έτσι, αντί των μυθολογικών αντιλήψεων των πα-λαιών θρησκειών για τον κόσμο που είναι γεωκεντρικός και όλα λειτουργούν για την ικανοποίηση των ανθρώπων που βρί-σκονται στη Γη, η Σαϊεντολογία αναγνωρίζει ως συστατικά στοιχεία του σύμπαντος την ύλη, την ενέργεια, το χώρο και το χρόνο (Matter Energy Space Time = MEST), κάτι που θυμί-ζει σύγχρονη Φυσική. Κάθε ζωντανός οργανισμός αποτελείται από αυτά τα τέσσερα στοιχεία και όλα μαζί αποκτούν ζωτικό-τητα (ζωή) με το αθάνατο Thetan. Να σημειώσουμε εδώ ότι υπάρχει μια αντιστοιχία με τα τέσσερα αριστοτελικά στοιχεί-α γαία, ύδωρ, αήρ και πυρ (Εμπεδοκλής), τα οποία έχουν απο-δειχθεί βέβαια εξωπραγματικά για την περιγραφή του κόσμου

και της ζωής στη Γη.

Πιο συγκεκριμένα, ο άνθρωπος (αλλά όχι τα υπόλοιπα ζώα) αποτελείται από Thetan, Mind και Body, κάτι ανάλογα με τις χριστιανικές έννοιες ψυχή, πνεύμακαι σώμα, όπου στο χριστιανισμό ψυχή και πνεύμα μάλλον ταυτίζονται. Το σαϊεντολογικό πνεύμα διαμε-σολαβεί μεταξύ ψυχής και σώματος, η σαϊεντολογική ψυχή έχει υποστεί τραυματικές ε-πιρροές και έχει χάσει τις αρχικές ικανότητές της, ενώ το σαϊεντολογικό σώμα είναι το φθαρτό βιολογικό σύνολο που διαθέτουμε άπαντες εν ζωή.

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο τραυματισμός του Thetan των επίγειων ζώντων ερμηνεύεται με τον μύθο του Xenu ή Xemu, ο οποίος υπήρξε ένας «κακός» ενδογαλακτικός ηγεμόνας που μετέφερε βίαια στη Γη από μακρινούς πλανήτες άλλα Thetan. Αυτά τα εξωγήινα Thetan υπέστησαν επιπλέον κακομεταχείριση σε τέτοιο βαθμό, ώστε να χάσουν το σώμα τους και να βρίσκονται προσκολλημένα σε γήινους ανθρώπους. Αποτέλεσμα είναι να ε-πιβαρύνονται και υποβαθμίζονται οι άνθρωποι στη Γη από αυτές τις προσκολλημένες ψυ-χές και για την απεξάρτησή τους απαιτείται η συνδρομή της σαϊεντολογικής θρησκείας.

Με δικά μου λόγια, οι άνθρωποι είναι εκ γενετής ψυχικά επιβαρυμένοι (κάτι σαν το προπατορικό αμάρτημα) και χρειάζονται ψυχοθεραπεία για να βελτιωθούν (να σω-θούν που λένε στο χριστιανισμό). Όμως, αυτή την ψυχοθεραπεία δεν θα την προσφέρει η Ψυχιατρική αλλά η Σαϊεντολογία, γι' αυτό και η αντιπαλότητα με τους ψυχιάτρους, τα ψυχοφάρμακα κτλ.

Αντίπαλοι, ιδίως θρησκευτικοί παράγοντες που βλέπουν διαρροές από τη δική τους θρη-σκεία στις θρησκείες νέας κοπής, κατηγορούν τη Σαϊεντολογία για «πλύση εγκεφάλου» που πραγματοποιεί συστηματικά σε ανύποπτους και ανυπεράσπιστους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να τους εκμεταλλεύεται ο σαϊεντολογικός μηχανισμός οικονομικά και κοι-νωνικά. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί, κατά την άποψή μου, πρωτότυπη κατηγορία αλλά πα-

Page 132: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

132

μπάλαια πρακτική, κάπως πιο μελετημένη και προσαρμοσμένη στα σημερινά δεδομένα, που ακολουθούν όλες οι θρησκείες από τότε που επινοήθηκαν.

Στην πορεία των διαδικασιών για απαγόρευση της Σαϊεντολογίας στη Γερμανία θα προ-κύψουν σίγουρα νεότερα επιχειρήματα εκατέρωθεν και θα υπάρξουν περιγραφές ομοιο-τήτων και διαφορών με τις γνωστές θρησκείες. Και τώρα είναι, βέβαια, διαθέσιμα αυτά τα στοιχεία στο Internet, αλλά μπορούμε να περιμένουμε λίγο, το ματς μόλις άρχισε. Ε ρε γλέντια...

Προσθήκη:

Η παραθρησκευτική οργάνωση της Σαηεντο-λογίας, που λειτουργούσε στην Ελλάδα ως ΚΕΦΕ, διελύθη από το Μονομελές Πρωτοδι-κείο Αθηνών (απόφαση 7380/1996) και από το Εφετείο Αθηνών (απόφαση 10.493/1997), διότι «αποτελεί καλυμμένη εμπορική επιχεί-ρηση και... επιδιώκει σκοπούς ξένους προς την φύση και την έννοια του ανθρώπου ως ελευθέρου όντος και προς τα ήθη και τα έθιμα του 'Ελληνικού Λαού» (απόφαση Πρωτο-δικείου), «επικουρικώς δε διότι οι σκοποί του και γενικότερα η λειτουργία του απέβησαν παράνομοι, ανήθικοι και αντίθετοι προς τη δημόσια τάξη» (απόφαση Εφετείου). Επίσης διότι «απεδείχθη ότι η συμμετοχή στο σωματείο συνεπάγεται για το μέλος αλλαγή στη προσωπικότητά του, στην συμπεριφορά του έναντι των τρίτων και κυρίως στις σχέ-σεις του με την οικογένειά του -οι οποίες μερικές φορές αποκόπτονται τελείως, λόγω α-ντιθέσεως των τελευταίων με την Σαηεντολογία-, εγκατάλειψη των σπουδών του και πλήρη αφοσίωση στο σωματείο» (απόφαση Εφετείου). Όπως έχει αναφερθεί ήδη, με τα ίδια ακριβώς σκεπτικά μπορούν να καταργηθούν όλες οι θρησκείες στην Ελλάδα και αλλού!

Page 133: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

133

Ποιον προσπαθεί να κοροϊδέψει ο πάπας;

Ο πάπας, ο οποίος αναγνωρίστηκε από το οι-κουμενικό πατριαρχείο ως ο διαχρονικά πρώτος επίσκοπος των χριστιανικών εκκλησιών, κτύ-πησε απρογραμμάτιστα και έβαλε σε μπελά τους φίλους του. Ο Βενέδικτος 16ος, τον οποίο οι συμπατριώτες του Γερμανοί αποκαλούν χά-ριν συντομίας Β16 ή χαϊδευτικά Benny, έδωσε στη δημοσιότητα μια εγκύκλιο (enzyklika, encyclical) με τίτλο «Spe salvi» (σωτηρία μέσω της ελπίδας), με την οποία προσπαθεί, όπως και κάθε προηγούμενη φορά, όπως και όλοι οι προηγούμενοι πάπες, να ξαναγράψει την Ιστο-

ρία και να ανατρέψει τη λογική. Λέει λοιπό ο Β16 ότι «ο αθεϊσμός είναι υπεύθυνος για τα χειρότερα εγκλήματα στην Ι-στορία». Και αναρωτιέται ο αναγνώστης, καλά:

• Οι αθεϊστές έκαιγαν στον ιππόδρομο της Κων/πολης τους Βογόμιλους, παρουσία του αυτοκράτορα και του πατριάρχη και με χρήση σταυρών και εικόνων;

• Οι αθεϊστές έκαναν τις εγκληματικές σταυροφορίες, 8 στην Ανατολή, 3-4 στη νό-τια Γαλλία και πάνω από 50 προς βορράν;

• Οι αθεϊστές εδίωκαν ανθρώπους, άλλοτε επειδή ήταν περιθωριακοί, άλλοτε λόγω των φιλοσοφικών πεποιθήσεών τους, άλλοτε επειδή ήταν «μάγοι» ή «μάγισσες», τους καταδίκαζαν προς διασκέδαση και ικανοποίηση του αποβλακωμένου λαού και τους έκαιγαν για εξαγνισμό;

• Οι αθεϊστές παρεμπόδιζαν διαχρονικά την κοινωνική πρόοδο και την παρεμποδί-ζουν ακόμα σήμερα όπου και όποτε μπορούν, εδίωκαν ερευνητές και επιστήμονες, οι οποίοι διεύρηναν τη γνώση και δημιουργούσαν πολιτισμό και δυσφημούσαν ή δυσφημούν ακόμα κορυφαίους ερευνητές για τις ανακαλύψεις και επινοήσεις τους;

Page 134: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

134

• Οι αθεϊστές πάπες και πατριάρχες εξαγόραζαν το θρόνο, χρηματοδοτώντας αυλι-κούς, συναδέλφους ή ανταγωνιστές για να καταφέρουν να αναρριχηθούν στην ε-ξουσία με την «επιφοίτηση του αγίου πνεύματος»;

• Οι αθεϊστές πουλούσαν σε Ανατολή και Δύση συγχωροχάρτια και ευτέλιζαν την ίδια την πίστη τους που δήθεν υπερασπίζονταν έναντι αιρετικών και αλλοθρή-σκων;

• Οι αθεϊστές κατηύθηναν τους στρατούς της Γαλλίας και της Γερμανίας εκατέρω-θεν του μετώπου στον α' παγκόσμιο πόλεμο, έχοντας χαράξει στις στολές και των μεν και των δε την επιγραφή «Ο θεός είναι μαζί μας»;

• Οι αθεϊστές συνεργάστηκαν μέχρι την τελευταία ώρα με τον Χίτλερ, πάλι υπό το σύνθημα «Ο θεός είναι μαζί μας» (Gott mit uns) και με όλα τα δικτατορικά καθε-στώτα, όπου και όποτε εξασφαλιζόταν ο πλουτισμός των μελών του εκκλησιαστι-κού μηχανισμού;

Σίγουρα πρέπει να ξαναδιαβάσει τα βασικά κεφάλαια της Ιστορίας ο Benny. Παρακάτω λέει ο ίδιος: «... οι άνθρωποι να εναποθέσουν τις ελπίδες τους στο θεό και όχι στηντεχνολογία ή στα πλούτη...» Μιλάει για Τεχνολογία και όχι για Επιστήμη, γιατί είναι ζεματισμένος με τις γκά-φες έναντι της επιστήμης των προκατόχων του στο ίδιο αξίωμα. Αλλά, αναρωτιέμαι εγώ, ο αφελής, όταν αρρωστήσει κάποιος, ελαφριά ή βαριά, θα πάει στο μοναστήρι να προ-σευχηθεί για να ξαναβρεί την υγεία του ή θα εναποθέσει τις ελπίδες του σε χειρουργικά τραπέζια, στους ορθοπεδικούς μηχανισμούς, στις ανταλλακτικές οδοντοστοιχίες, στα μη-χανήματα ακτινοβολίας, στα ακουστικά βαρηκοΐας, στα γυαλιά μυωπίας ή πρεσβυωπίας, στα φάρμακα, στα καλλυντικά και σε όλα τα άλλα τεχνολογικά προϊόντα; Ας ρωτήσει ο πάπας τον κ. Χριστόδουλο που έχουν γνωριστεί καλά πλέον με τις αλληλο-επισκέψεις, τί κάνουν οι ασθενείς όταν βρεθούν αντιμέτωποι με τις ασθένειες και μπρο-στά στον κίνδυνο του θανάτου. Και όσο για τα πλούτη, αφού δεν αξίζουν τον κόπο, γιατί συσσωρεύει το Βατικανό θη-σαυρούς επί θησαυρών, παλαιότερα με πολέμους και λεηλασίες, αργότερα με κρατικές συμφωνίες, τραπεζικές συναλλαγές και παραπλάνηση των πιστών; Γιατί δεν διανέμουν, ο πάπας και οι επίσκοποι, οι πατριάρχες, οι μητροπολίτες και οι ηγούμενοι των μοναστη-ριών στους φτωχούς όλο το χρήμα και τις περιουσίες που έχουν μαζέψει και διατηρούν, ώστε να δώσουν το καλό παράδειγμα και στον πιο δύσπιστο ή κακόπιστο; Τα υπόλοιπα σημεία της εγκυκλίου του είναι ανάλογου ή ευτελέστερου επιπέδου, π.χ. ασκεί κριτική για τη φτώχεια και την αδικία στον κόσμο, στη δημιουργία και συντήρηση των οποίων έχουν τεράστια ευθύνη το Βατικανό και όλοι οι θρησκευτικοί μηχανισμοί στον κόσμο. Ποιους προσπαθεί να κοροϊδέψει, τελικά, ο πάπας (και όλοι όσοι τον μιμού-νται) με τα παραμύθια του;

(5/12/2007)

Page 135: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

135

Giordano Bruno (1548-1600) Ιταλός λογοτέχνης και φιλόσοφος, γεννήθηκε το 1548 κοντά στη Νεάπολη και εκτελέ-στηκε στην πυρά της «Ιεράς Εξέτασης» το έτος 1600 στη Ρώμη. Το πραγματικό του όνομα ήταν Filippo. Σπούδασε στη Νεάπολη και εντάχθηκε το έτος 1565 στο τάγμα των Δομινικανών. Σύντομα συγκρούστηκε όμως με την ηγεσία του τάγ-ματος, γιατί θεωρούσε ανοησία τη θεοποίηση της μητέρας του Ιησού και ειδωλολατρία την προσκύνηση εικόνων. Παρ’ όλα αυτά, έγινε το έτος 1572 ιερέας. Το 1576 εκφράστηκαν υποψίες για αιρετικές τοποθετήσεις του Bruno. Πήγε ο ίδιος στη Ρώμη για να δώσει εξηγήσεις στον πάπα για τη στάση του, αλλά εκεί έγινε γνωστό ότι είχε πετάξει στην τουαλέτα τα συγγράμματα του εκκλη-σιαστικού πατέρα Ιερώνυμου, οπότε εκδιώχθηκε. Τότε εγκατέλειψε τον μοναστικό βίο ο Bruno και άρχισε περι-πατητική ζωή, επισκεπτόμενος πολλές πόλεις της Ευρώ-πης. Οι επανερχόμενες σε ισχύ φυσιοκρατικές αρχές της Αρ-χαιότητας και η εμπέδωση από τους ερευνητές της εποχής του ηλιοκεντρικού συστήματος που είχε διατυπώσει ο Κοπέρνικος, ενθάρρυναν τον Bruno να διατυπώσει δικές του φιλοσοφικές αντιλήψεις, με τις οποίες, όπως ξέρουμε σήμερα, προσέγγιζε με διαισθητικό τρόπο τις μεταγενέ-στερες επιστημονικές αντιλήψεις και πολλές μελλοντολο-γίες που διατυπώνονται σήμερα. Συγκεκριμένα, τάχθηκε ο ίδιος υπέρ του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου και ενάντια στην (αριστοτε-λική) γεωκεντρική αντίληψη που είχε υιοθετήσει και υπερασπιζόταν η καθολική εκκλη-σία. Επίσης, θεωρούσε ότι ο κόσμος (το σύμπαν) έχει άπειρη έκταση και απεριόριστη διάρκεια ζωής, χωρίς αρχή και τέλος. Άμεση λογική επίπτωση αυτής της αντίληψης ήταν ότι δεν υπάρχει «ρόλος» για κάποιον θεό και για διάφορες χριστιανικές ιδεοληψίες, όπως τη μετά θάνατον ζωή, τη «δευτέρα παρουσία» κ.ο.κ. Πέρα απ’ αυτά, ο Bruno θεωρούσε τα ευαγγέλια συρραφή ιστοριών από διάφορες εποχές και για διαφορετικά πρόσωπα που είχαν ομογενοποιηθεί από κάποιον λογοτέχνη. Ο δε Ιησούς δεν είχε, φυσικά, καμιά θεϊκή υπόσταση, γιατί δεν υπήρχε ανάγκη για κάτι τέτοιο. Ο λόγος που επέστρεψε στην Ιταλία, παρ’ ότι γνώριζε ότι λειτουργούσε η εγκληματική «Ιερά Εξέταση», ήταν η επιθυμία του να καταλάβει μια καθηγητική θέση σε ιταλικό πα-νεπιστήμιο. Αρχικά του ανατέθηκε η διδασκαλία των Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, η οποία θέση δόθηκε όμως αργότερα στον Γαλιλαίο. Στη συνέχεια πήγε ο Bruno στη Βενετία για να διδάξει, όπου και συνελήφθη από πράκτορες της «Ιεράς Εξέτα-σης». Στα κάτεργα αναγκάστηκε να ανακαλέσει αυτός ο οξυδερκής διανοούμενος όλες τις «αι-

Page 136: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

136

ρετικές αντιλήψεις» μετά από ανακρίσεις και σκληρά βασανιστήρια. Κι ενώ είχαν απο-φασίσει οι κρατούντες να απελευθερωθεί ο Bruno, γιατί δεν διεκδικούσε η βενετσιάνικη «Ιερά Εξέταση» αρμοδιότητα για την περίπτωση του, παραδόθηκε στο ρωμαϊκό παράτη-μα της εγκληματικής οργάνωσης ως διαφυγών Δομινικανός μοναχός. Από το έτος 1593 εκρατείτο ο Bruno στα ρωμαϊκά κάτεργα, αλλά δεν δεχόταν να ανα-γνωρίσει, όπως του ζητούσαν, ότι ο Ιησούς ήταν θεός, ότι υπάρχει μετά θάνατον ζωή και ότι δεν υπάρχουν πολλαπλοί κόσμοι. Έτσι το έτος 1600 καταδικάστηκε σε θάνατο στην πυρά ως αιρετικός και μάγος. Στις 17 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους εκτελέστηκε στην Πλατεία Λουλουδιών, όπου υπάρχει σήμερα άγαλμά του. Το άγαλμα αυτό τοποθετήθηκε εκεί το έτος 1889, παρά τη σφοδρή αντίδραση του πάπα Λέοντα XIII. Τα βιβλία του Bruno εντάχθηκαν ήδη από τα χρόνια πριν την εκτέλεσή του στον «πίνακα των απαγορευμένων» (Index) και έμειναν εκεί μέχρι το 1966. Το έτος 2000, τετρακόσια χρόνια μετά την εκτέλεση αυτού του πρωτοποριακού φιλοσόφου, ανακοίνωσε ο πάπας ότι η καταδίκη και εκτέλεση του Bruno ήταν «άδικη». Άλλο ένα μνημείο χριστιανικής αγάπης και υποκρισίας.

Page 137: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

137

Με μάτια ταυτόχρονα ανοιχτά και κλειστά Ακολουθεί ένα μνημείο αρλουμπολογίας, αντιφατικών εκτιμήσεων και αυθαίρετων συ-μπερασμάτων που δεν στηρίζονται πουθενά, παρά μόνο στην πρόθεση του συγγραφέα να επιβεβαιώσει μια προκατασκευασμένη αντίληψή του:

Η αρχαία τέχνη αγνοούσε την υποκειμενικότητα. Η έννοια του μυστηρίου, της εσωτερικότητας, της αγωνίας και συνακόλουθα ο κόσμος της ελπίδας και της με-ταμόρφωσης παρέμεναν για τους Έλληνες ένας τομέας σχεδόν απαγορευμένος. Έτσι, οι ωραιότερες μορφές του Eλληνισμού φαντάζουν βυθισμένες μέσα σ’ έναν απρόσωπο κόσμο: τα μάτια, ταυτόχρονα ανοιχτά και κλειστά, όπως του ζώου, το ίδιο αδιάφορα απέναντι στην ελπίδα και την απελπισία όσο και ο σφυγμός ή η τροχιά των άστρων, αποκλείουν αποφασιστικά κάθε δυνατότητα προσωπικής έκ-φρασης. Είναι αλήθεια πως η ψυχολογική διάσταση εμφανίζεται για πρώτη φορά με τους Ρωμαίους: το έργο αυτών των πρόδρομων αιώνων συνίσταται ακριβώς στο να φέ-ρει τον «ψυχικό» άνθρωπο των ελληνο-ρωμαϊκών πορτρέτων στο κατώφλι της πνευματικής εσωτερικότητας των βυζαντινών εικόνων και ψηφιδωτών. Τα πρό-σωπα του 3ου και του 4ου αιώνα, στο Φαγιούμ όπως και στην Παλμύρα, στην Ελλάδα όπως και στη Ρώμη, μας θέτουν ενώπιον μιας τέχνης επικεντρωμένης όχι πια στην εξύμνηση του σώματος αλλά στην ένταση του βλέμματος. Εδώ το αρ-χαίο μάτι –«στενός συγγενής του ήλιου», έλεγε ο Πλάτων– χάνει την ηλιακή α-διαφορία του και γίνεται η αντανάκλαση φωτεινών και σκοτεινών δυνάμεων που στο εξής θα διαφεντεύουν το σύμπαν.

Από το «βιβλίο-σταθμό» του φιλόσοφου Κ. Παπαϊωάννου Καθημερινή, 9/12/2007

Προσωπικά θα έλεγα ότι πρόκειται για «βιβλίο-στάθμευση» της λογικής και της επιστη-μονικής σοβαρότητας και μάλιστα μόνιμη στάθμευση σε ατεκμηρίωτες ιδεοληψίες. Ανα-ρωτιέμαι, για παράδειγμα, από πού προκύπτει ότι «οι ωραιότερες μορφές του Eλληνισμού φαντάζουν βυθισμένες μέσα σ’ έναν απρόσωπο κόσμο» - και δεν πρόκειται για μορφές του Eλληνισμού αλλά για μορφές της ελληνικής τέχνης ή, έστω, της τέχνης στον ελλαδικό χώρο που είναι τελείως διαφορετικό και δεν συγχωρείται η ακυριολεξία σε ένα «φιλόσο-φο».

Πέρασε ο Κ. Παπαϊωνάννου όλες τις μορφές από τον αισθητικό έλεγχό του και δεν βρήκε ούτε μία που δεν ήταν βυθισμένη στον απρόσωπο κόσμο; Δυστυχώς πέθανε πρόωρα και δεν έχουμε δυνατότητα να τον ρωτήσουμε! Η αναφορά του δε ότι «τα μάτια είναι ταυτό-χρονα κλειστά και ανοικτά, όπως του ζώου» και «αδιάφορα απέναντι στην ελπίδα και την απελπισία», δείχνει αφενός την τάση για αερολογία και την αναρμοδιότητά του, αφετέρου την περίεργη σχέση του με τον ελληνικό πολιτισμό. Όχι ότι θα έπρεπε να τον εξυμνεί, οπωσδήποτε, αλλά αυτό που γράφει για το τίποτα που ακολούθησε μετά από μερικούς αιώνες, προσωπικά με προϊδεάζει δεόντως.

Page 138: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

138

Αναρωτιέμαι, συγκεκριμένα, η γυναίκα στην εικόνα πάνω δεξιά από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης έχει μάτια «ανοικτά και κλειστά», όπως του ζώου; Μήπως επειδή δεν φαίνε-ται το δεύτερο μάτι υποθέτει ο κριτικός ότι αυτό είναι κλειστό; Τότε δεν θα έπρεπε να φωτογραφιζόμαστε ποτέ προφίλ για να μην νομίζει ο φιλόσοφος ότι το άλλο μάτι κοιμά-ται. Και στις άλλες δύο φωτογραφίες πάνω αριστερά και στη μέση, από πού προκύπτει η «αδιαφορία απέναντι στην ελπίδα και την απελπισία»;

Τα πρόσωπα στα νομίσματα που ακολουθούν έχουν ανοικτόκλειστα μάτια ή μήπως θα αναγνώριζε ο κριτικός απελπισία; Τελείως χοντρόπετσους πρέπει να θεωρούσε τους Αρ-χαίους ο μακαρίτης συγγραφέας! Με την ίδια ελαφρότητα θα μπορούσε να ισχυριστεί κα-θένας ό,τι του καπνίσει, π.χ. ότι τα αρχαία έργα ζωγραφικής (τοιχογραφίες και πίνακες, όσα διασώθηκαν) «διατρανώνουν τη λαχτάρα και ελπίδα για ελευθερία, ισονομία και πρόοδο» και άντε να αντιπαραθέσει κάποιος ότι δεν ευσταθεί αυτό!

Στη συνέχεια αναγκάζεται να δεχτεί, βέβαια, ο κριτικός ότι η τέχνη της ζωγραφικής έ-φτασε στην ελληνο-ρωμαϊκή και ελληνιστική εποχή σε υψηλό επίπεδο, αλλά παγιδευμέ-νος ο ίδιος στην ιδεοληψία και ορολογία του βυζαντινισμού και στην προσπάθεια να ανα-δείξει στη συνέχεια το τίποτα με τα λόγια, αφού δεν υπάρχει σοβαρό αντίκρυσμα σε έργα, βρίσκει ότι τα έργα του «Φαγιούμ» (εκεί βρέθηκαν, επειδή διασώθηκαν στο ξηρό περι-βάλλον, όχι ότι ζωγραφίστηκαν από φελάχους στην έρημο) «φέρνουν τον άνθρωπο στο κατώφλι της εσωτερικότητας». Μόνο στο κατώφλι, εννοείται, γιατί στο σαλόνι της εσω-τερικότητας μπήκε ο άνθρωπος με τους Αιθίοπες, Πέρσες, Σύριους και Μικρασιάτες «πα-τέρες». Και φυσικά πρόκειται για καραμπινάτες αερολογίες όσα γράφει ότι έπαψαν πια οι καλλι-τέχνες να εξυμνούν το σώμα αλλά επικεντρώνονταν πλέον στο βλέμμα. Τα πορτραίτα Φαγιούμ απεικονίζουν νεκρούς και εννοείται ότι οι συγγενείς των αποθανόντων ήθελαν να έχουν στον περιορισμένο χώρο του σπιτιού τους τη μορφή του αγαπημένου προσώπου που πέθανε, να τον κοιτάνε και να τους «κοιτάει», όπως κάνουμε και σήμερα ακόμα με φωτογραφίες. Πώς φαντάστηκε ο φιλόσοφος ότι θα παρίσταναν τον αποθανόντα ή την

Page 139: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

139

αποθανούσα συγγενή, εύχρηστα και φθηνά, με ορειχάλκινα ή μαρμάρινα αγάλματα δι-σκοβόλων ή αρματοδρόμων; Και ποιος θα παράγγελνε άγαλμα ή πίνακα ζωγραφικής ή ψηφιδωτό κλπ. που θα έδειχνε κάτι διαφορετικό από τις επιβεβλημένες θεόπληκτες ανοη-σίες εκείνης της εποχής;

Δεν ξέρει ο φιλόσοφος ότι από τον 4ο αιώνα και μετά επικρατούσε η τρομοκρατία των βάρβαρων μοναχών, οι οποίοι έσπαζαν, κατέστρεφαν και φόνευαν όπου και όσο μπορού-σαν; Στα καινούργια έργα θα σταμάταγαν; Οι καλλιτέχνες πάντα φτιάχνουν τα έργα που τους ζητούν οι χρηματοδότες, όχι ό,τι θα ήθελαν να φτιάξουν οι ίδιοι.

Αλλά κι αν υποθέσουμε ότι δεν ήταν τόσο ακραία η καταπίεση και απαγόρευση, γιατί εί-ναι βέβαιος ο Κ. Παπαϊωνάννου ότι δεν υπήρξαν παράλληλα και έργα ζωγραφικής που επίσης εξυμνούσαν το σώμα, αλλά αυτά καταστράφηκαν, τόσο από τη φθορά του χρόνου και την έλλειψη συντήρησης, όσο κι από ενέργειες θεόπληκτων Αιθιόπων και Αιγυπτίων μοναχών, οι οποίοι ακριβώς το σώμα μισούσαν - λόγω ίσως σωματικής, αλλά σίγουρα πνευματικής μειονεξίας των ιδίων; Ο μέγας πατέρας του μοναχισμού Αθανάσιος ήταν Αι-θίοπας, σκουρόχρωμος και πολύ κοντός, είχε δε το παρατσούκλι homunculus (ανθρωπά-κι). Μπορεί καθένας να βγάλει συμπέρασμα για τα αισθήματα, με τα οποία αντιμετώπιζε το συγκεκριμένο ανθρωπάριο τους συνανθρώπους του και την κοινωνία.

Όσον αφορά δε τη διαστημική πτήση των συλλογισμών του μακαρίτη Κ. Παπαϊωνάννου, ότι τα πορτραίτα Φαγιούμ αποτελούν το «κατώφλι της εσωτερικότητας των βυζαντινών εικόνων», αρκεί να συγκρίνει κάποιος τα τρία πορτραίτα με εγκαυστική τεχνική, αριστε-ρά από την Πομπηία του 1ου μ.Χ. αιώνα, στη μέση ένα της ελληνιστικής εποχής από την ομάδα των Φαγιούμ (4ος αιώνας) και δεξιά μια αυθεντική χριστιανική εικόνα, μάλλον του 7ου αιώνα. Είναι προφανές τί υπήρχε στο κατώφλι του Μεσαίωνα και ποια εσωτερικότητα -ό,τι κι αν σημαίνει αυτό- προστέθηκε στα ενδότερα του μεσαιωνικού σκοταδισμού, μετά από μερικούς αιώνες βυζαντινής δημιουργίας.

Προσωπικά βγάζω το συμπέρασμα ότι οι μαυροντυμένοι βάρβαροι κατέστρεψαν όσα έρ-γα τέχνης βρήκαν μπροστά τους και στη συνέχεια δοκίμαζαν να καταλάβουν, πώς ζωγράφιζαν αυτοί οι «ειδωλολάτρες» και πετύχαιναν στα πορτραίτα.

Είμαι σίγουρος ότι, αν δεν είχαν βρεθεί τα πορτραίτα Φαγιούμ στην έρημο, θα ισχυρίζο-νταν σήμερα οι παπάδες και οι απολογητές τους ότι οι χριστιανοί επινόησαν την τέχνη

Page 140: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

140

της ζωγραφικής, όπως προσπαθούν να οικειοποιηθούν άλλα πράγματα. και ότι η εικόνα πάνω δεξιά δείχνει το πρώιμο στάδιο της ζωγραφικής ως τέχνης, γι' αυτό έχει τα χάλια της. Έχουν δικαιολογήσει άλλα κι άλλα, σ' αυτό θα έβρισκαν δυσκολίες; Μερικοί λίγοι χριστιανοί αντιμετωπίζουν πιο ωφελιμιστικά το ζήτημα και κάνουν το προφανές: εντάσσουν τη χριστιανική αγιογραφία στη διαδοχή της τεχνικής των Φαγιούμ. Για παράδειγμα, ο χριστιανός διανοούμενος μοναχός Γεώργιος Γοντικάκης γράφει σε άρθρο του για τα Πορτραίτα Φαγιούμ: «Έτσι αποδεικνύεται ότι οι Έλληνες ζωγράφοι των Φαγιούμ, προ Χριστού και εκτός Εκκλησίας, είναι πιο κοντά στη λειτουργική εικόνα από ό,τι οι καλλιτέχνες της Δύσεως μετά από δεκαπέντε αιώνες χριστιανισμού». Προ-σπαθεί με αυτό να αναδείξει τη βυζαντινή ζωγραφική και αγιογραφία έναντι της δυτικής, αναγεννησιακής ζωγραφικής. Δεν έχει άδικο σ' αυτό και κανείς δεν αρνείται ότι η καλλιτεχνική γνώση της ύστερης Αρ-χαιότητας αξιοποιήθηκε, παρά το γενικότερο αναθεματισμό του ελληνικού πολιτισμού, από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό. Μόνο που η εκπαίδευση των ανεξάρτητων καλλιτε-χνών σταδιακά εξέλειπε λόγω του εκκλησιαστικού εκπαιδευτικού μονοπωλίου. Πέρα απ' αυτό, ο αυστηρός περιορισμός του ρεπερτορίου σε θέματα από τις ιουδαϊκές και χριστια-νικές γραφές, οι οποίες ήταν ξένες στους καλλιτέχνες της πρώιμης χριστιανικής εποχής, οδήγησε την παραγωγή ζωγραφικής σε παρακμή. Οι Δυτικοί, από κάποια εποχή και μετά (Giotto, Boticelli κ.ά.) ξέφυγαν σταδιακά από την εκκλησιαστική καλλιτεχνική αντίληψη και δημιούργησαν, εμπνεόμενοι από την αρχαία Ελλάδα, ένα νέο πολιτισμό που ονομά-στηκε αργότερα Αναγέννηση. Ας έχουμε όμως λίγη κατανόηση, για να επανέλθουμε στο βιβλίο που προβάλλει η «Κα-θημερινή»! Μια αρπαχτή με γυαλιστερό χαρτί και έγχρωμες εικόνες ήθελε να κάνει ο εκ-δότης εν όψει εορτών που «τραβιούνται» τέτοιες εκδόσεις και βρήκε έτοιμες εικόνες και έτοιμο το κείμενο του «φιλοσόφου» -δεν θα πληρώσει και δικαιώματα σίγουρα- για να παραγεμίσει τις σελίδες με άχρηστα κείμενα. Τα οποία κείμενα υποψιάζομαι ότι δεν δια-βάζει κανένας, αν κρίνω από το επίπεδο αυτών που συνήθως αγοράζουν τέτοια βιβλία.

Προσθήκη: Αλλά δεν είναι μόνο η ζωγραφική που υπέστη τέτοια υποβάθμιση. Για τη λογοτεχνία ξέ-ρουμε πώς φτάσαμε από τα υψηλής στάθμης έργα της ελληνικής, ρωμαϊκής και ελληνι-στικής εποχής στα φτωχά και αδιάφορα πονήματα της θρυλούμενης πρώτης και δεύτερης «βυζαντινής αναγέννησης». Αν εξετάσουμε όμως έναν επίσης εικαστικό τομέα, τη μικρο-γλυπτική και συγκεκριμένα τη νομισματική, βλέπουμε ότι τα νομίσματα σε απόσταση πε-ρίπου μιας χιλιετίας προδίδουν μια τεράστια παρακμή αντί για πρόοδο.

Επάνω είναι δύο νομίσματα από την Σικελία και τη Μακεδονία του 4ου και 3ου αιώνα π.Χ., και κάτω οι δύο πλευρές ενός νομίσματος του 7ου αιώνα μ.Χ., περίπου σύγχρονο με την Παναγίτσα πάνω δεξιά. Όποιος έχει στοιχειώδη αισθητική και επαρκή όραση, μπορεί να συγκρίνει και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Page 141: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

141

Τι να έλεγε άραγε ο φιλόσοφος εδώ για «ανοικτά και κλειστά» μάτια; Αν τον ικανο-ποιούσε το έντονο βλέμμα του φύλαρχου στο χρυσό νόμισμα, μπράβο του!

(9/12/2007)

Page 142: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

142

Προέλευση του ανθρώπου Ελληνίδα επιστήμονας βραβεύεται από το ΤIME

Δύο χρόνια έρευνας σε ένα πολύ ενδιαφέρον επιστημονικό αντικείμενο, έφερε ξεχωριστή διάκριση για μία διεθνή ομάδα γεωλόγων, αρχαιολόγων, βιολόγων και ανθρωπολόγων από το TIME Magazine, που τους κατέταξε μεταξύ των κορυφαίων 10 επιστημονικών ανακαλύψεων του 2007. Η έρευνα των επιστημόνων από την Αμερική, τη Ν. Αφρική, την Αγγλία και τη Γερμανία, που δημοσιεύτηκε στις αρχές του έτους στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Science», αποδεικνύει με αδιάσειστα στοιχεία ότι ο σημερινός άνθρωπος έλκει τις ρίζες του από την Αφρική.

Ένα από τα βασικά στελέχη της ερευνητικής ομάδας είναι και η Κατερίνα Χαρβάτη, μόνιμη ε-ρευνήτρια στο διεθνούς φήμης γερμανικό Ινστιτούτο Εξελικτι-κής Ανθρωπολογίας Max Planck και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο City University of New York. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι και ενθουσιασμένοι με το αποτέλε-σμα και φυσικά από τη διάκριση

του TIME Magazine, την οποία δεν την περιμέναμε», επισημαίνειη κ. Χαρβάτη από τη Λειψία, όπου ζει με την οικογένειά της και εργάζεται μόνιμα από το 2004. Η επιλογή της 37χρονης Ελληνίδας από τον επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας, κα-θηγητή Φρεντ Γκράιν από τη Νέα Υόρκη, ο οποίος της ζήτησε να αναλάβει τη μορφολο-γική ανάλυση του περίφημου κρανίου Hofmeyr, δεν ήταν τυχαία, καθώς η ίδια έχει στο ενεργητικό της πολλές έρευνες και δημοσιεύσεις στο αντικείμενο της Εξελικτικής Αν-θρωπολογίας. Η συμμετοχή της στην διεθνή ομάδα επιστημόνων ήταν και για την ίδια ένα συναρπαστι-κό ταξίδι στο χρόνο, χιλιάδες έτη πίσω στην ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η πρόκληση μεγάλη, αφού οι όποιες προσπάθειες χρονολόγησης του κρανίο Hofmeyr, που είχε βρεθεί στη δεκαετία του ΄50 στην Νότιο Αφρική, κοντά στην ομώνυμη πόλη απ΄ όπου πήρε και την ονομασία, είχαν αποβεί άκαρπες. Όπως αναφέρει η κ. Χαρβάτη δύο βασικές θεωρίες υπάρχουν για την καταγωγή του σύγ-χρονου ανθρώπου. Σύμφωνα με την πρώτη (Single Origin) ο σύγχρονος άνθρωπος εμφα-νίστηκε στην Αφρική περίπου πριν από 100-200.000 χρόνια, απ΄ όπου και εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο, πριν από περίπου 40 χιλιάδες χρόνια. Η δεύτερη θεωρία (Multiregional Evolution), αναφέρει ότι το ανθρώπινο είδος εξελίχθηκε σε πολλά γεω-γραφικά σημεία (εντός και εκτός Αφρικής και σε διάφορες χρονικές στιγμές) από παλαιό-τερες μορφές, όπως για παράδειγμα o Neanderthal στην Ευρώπη.

Page 143: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

143

«Η κρατούσα θεωρία είναι η πρώτη, αλλά μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν Αφρικανικά ευρή-ματα από τη χρονική περίοδο της μετανάστευσης του Homo sapiens εκτός Αφρικής», ση-μειώνει η κα Χαρβάτη. «Η ανακάλυψή μας για πρώτη φορά αποδεικνύει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίχθηκε στην Αφρική επιβεβαιώνοντας την κρατούσα θεωρία (Single Origin). Κατά κάποιο τρόπο το κρανίο Hofmeyr είναι το κομμάτι του παζλ που έλειπε και που έρχεται να επιβεβαιώσει τη θεωρία του Single Origin». Η ομάδα χρησιμοποίησε τη μέτρηση της ραδιενέργειας της άμμου που είχε συσσωρευτεί στο εσωτερικό της κρανιακής κοιλότητας για να χρονολογήσει το κρανίο στην περίοδο των 36.000 χρόνων πριν από τις μέρες μας, τοποθετώντας το ακριβώς στην περίοδο της εξάπλωσης του Homo sapiens εκτός Αφρικανικής ηπείρου. Στη συνέχεια η νεαρή επιστήμονας ανέλυσε τη μορφολογία του κρανίου με τη μέθοδο που έχει αναπτύξει και ήδη εφαρμόσει σε αναζήτηση απαντήσεων σε θέματα εξελικτικής ανθρωπολογίας, χρησιμοποιώντας τρισδιάστατα δεδομένα και εικονική ψηφιοποίηση. «Η ανάλυσή μου απέδειξε ότι το κρανίο Hofmeyr συνδέ-εται στενά με κρανία που χρονολογούνται στην ίδια επο-χή από την Ευρώπη», σημειώνει η κα Χαρβάτη. «Έτσι επιβεβαιώσαμε ότι το κρανίο αυτό ανήκε στον πληθυσμό των σύγχρονων ανθρώπων που πριν από περίπου 40.000 χρόνια ξεκίνησαν από την ανατολική Αφρική και εποί-κησαν και την υπόλοιπη αφρικανική ήπειρο και στη συ-νέχεια τον υπόλοιπο κόσμο.Παλαιότερα η μορφολογική ανάλυση γινόταν με πιο υποκειμενικούς τρόπους. Αυτό που κάνουμε με την νέα μέθοδο που εφαρμόζω είναι ότι μπορούμε πραγματικά να εφαρμόσουμε αντικειμενικές στατιστικές μεθόδους ανάλυσης σε σημαντικές λεπτομέ-ρειες σχήματος, να έχουμε μία πολύ καλύτερη αντιπρο-σώπευση της ανατομίας». Έτσι λοιπόν με την έρευνα αυτή αποδείχτηκε ότι ο σύγ-χρονος άνθρωπος στην Ευρώπη, την Ασία, την Αυστρα-λία και την Αμερική προέρχεται από την Αφρική, και όχι για παράδειγμα από τους Neandertal, όπως πίστευαν μέχρι σήμερα στην Ευρώπη. Με τη μέθοδο που εφαρμόζει η κ. Χαρβάτη έχει αποδείξει σε παλαιότερη έρευνα ότι οι Neanderthal και οι σύγχρονοι άν-θρωποι είναι διαφορετικά βιολογικά είδη. Βιογραφικό σημείωμα: Η Κατερίνα Χαρβάτη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1970 από γονείς με καταγωγή την Ήπειρο. Το 1988 πέρασε στην Νομική Αθηνών, γρήγορα όμως κατάλαβε ότι δεν είναι αυτό που θέλει να κά-νει και τελικά αποφασίζει να φύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου παίρνει το πρώτο της πτυχίο στην Βιολογική Ανθρωπολογία από το Columbia University. Συνέχισε το διδακτορικό της στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης και στο Πανεπι-στήμιο City University of New York. Διατέλεσε λέκτορας στα Hunter και Lehman Colleges και από το 2001-2004 επίκουρη καθηγήτρια στο New York University. Σήμερα είναι μόνιμη ερευνή-τρια στο Ινστιτούτο Max Planck και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο City University of New York.

Page 144: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

144

Σπάνε πλάκα με τα λεφτά μας... Στον 21ο αιώνα, την εποχή που όλοι συνομιλούν με όλους και αναζητούν λύσεις στα προβλήματα των κοινοτήτων τους και του κόσμου όλου (βόρειοι με νότιους Κορεάτες, Έλληνες με Τούρκους, Πακιστανοί με Ινδούς, Παλαιστίνιοι με Ισραηλινούς κ.ο.κ.), υπάρ-χουν άνθρωποι οι οποίοι αρνούνται οποιαδήποτε συνάντηση και συζήτηση με άλλους αν-θρώπους, π.χ. με καθολικούς, επειδή κάποιοι «πατέρες» είπαν αυτό κι εκείνο, συνήθως ακατανόητες τρίχες, επειδή κάποιοι πάπες είπαν, δήλωσαν και έκαναν αυτά κι εκείνα (συχνά εγκληματικά, μερικές φορές όμως και σωστά πράγματα), επειδή το άγιο πνεύμα υποστηρίζει τους «καλούς» και όχι τους «κακούς», τους «αιρετικούς», τους «παραστρα-τημένους»... Και όλα αυτά από ανθρώπους που δηλώνουν ζηλωτές της «θρησκείας της αγάπης», αλλά με επιχειρηματολογία του πιο σκοτεινού Μεσαίωνα και με συνεχείς ανα-φορές σε άξεστους και τυχάρπαστους «πατέρες», ο ευφυέστερος των οποίων παρατηρού-σε τον αφαλό του και έβλεπε το θεό. Θα ήταν δε μικρό το κακό, αρμοδιότητας εργασιολόγου, αν δεν γίνονταν αυτά με λεφτά του Ελληνικού Κράτους, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κορόιδων που πάνε εκεί και ακουμπάνε το πουγγί τους. Οι τελευταίοι δεν μας απασχολούν βέβαια, δικά τους είναι τα λεφτά (αν είναι), ας τα κάνουν ό,τι θέλουν. Αλλά, δεν πρέπει να περάσει ασχολίαστο, πώς είναι δυνατόν να μοιράζουν τόσα χρήματα το ελληνικό και ευρωπαϊκό Δημόσιο σε αργόσχολους, οπισθοδρομικούς και σκοταδιστές ανθρώπους. Σκέφτομαι κάποια στιγμή να στείλω την μεταφρασμένη στα αγγλικά εκδοχή του κειμένου της «Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους» στις Υπηρεσίες της Ε.Ε. και να ζητήσω να με ενημερώσουν, πόσα χρήματα πληρώνουν σ’ αυτούς ανεπάγγελτους χαραμοφάηδες και κηφήνες. Η πρόσφατη επίσκεψις τού Πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ' στο Οι-κουμενικό Πατριαρχείο επί τη θρονική εορτή τού Αγίου Ανδρέου (30ή Νοεμβρίου 2006) και κατόπιν η επίσκεψις τού Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χριστοδού-λου στο Βατικανό (14η Δεκεμβρίου 2006) προεκάλεσαν ποικίλες εντυπώσεις, εκτιμήσεις και αντιδράσεις... Ως Αγιορείται Μοναχοί σεβόμεθα το Οικουμενικό Πατρι-αρχείο, υπό την κανονική δικαιοδοσία τοϋ οποίου υπαγό-μεθα. Τιμώμεν και ευλαβούμεθα τον Παναγιώτατο Οικουμενικό μας Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο και χαιρόμεθα για όσα θεοφιλώς και με πολλούς κόπους εργάζεται υπέρ τής Εκκλησίας... Εντούτοις τα διατρέξαντα κατά τις πρόσφατες επισκέψεις τού Πάπα στό Φανάρι και τού Μακ. Αρχιεπισκόπου στο Βατικανό προεκάλεσαν στις καρδιές μας βαθύ-τατη λύπη. Οι επισκέψεις τού μεν Πάπα στο Φανάρι τού δε Αρχιεπισκόπου Αθηνών στο Βατικανό απέδωσαν ίσως κάποιες ωφέλειες κοσμικής σημασίας, όμως κατ' αυτές έλαβαν χώραν εκ-δηλώσεις ασύμφωνες προς τα θέσμια της Ορθοδόξου εκκλησιολογίας ή συμφωνήθηκαν δεσμεύσεις πού δεν θα ωφελήσουν ούτε την Ορθόδοξο Εκκλησία ούτε τους ετεροδόξους Χριστιανούς.

Page 145: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

145

Στη συνέχεια περιγράφεται ο πάπας, ο οποίος σημειωτέον έχει αναγνωριστεί ότι ήταν πράγματι διαχρονικά ο πρώτος, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό μεταξύ χριστιανών που καλλιερ-γούν (δήθεν) την ταπεινότητα. Έτσι, οι συγκεκριμένοι ανεπάγγελτοι καταφέρονται κατά του αναγνωρισμένου πρώτου τη τάξει, το οποίο, κατά τη δική τους λογική και κατά τη λογική όλων των ολοκληρωτικών μηχανισμών, πρέπει να αποτελεί τεράστιο κανονικό έγκλημα:

Καταρχήν η υποδοχή τού Πάπα έγινε ωσάν να επρόκειτο περί κανονικού επισκόπου Ρώ-μης. Κατά την τελετή ο Πάπας φορούσε ωμόφορο, προσφωνήθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη με το «ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου» ωσάν να πρόκειται περί χριστού Κυρίου, ευλόγησε το εκκλησίασμα και πολυχρονίσθηκε ως αγιώτατος και μακα-ριώτατος επίσκοπος Ρώμης. Α ναι, ο πατριάρχης που υποδέχθηκε τον πάπα έκανε λάθος, δεν φορούσε τα σωστά γυα-λιά και νόμισε ότι αυτός που έρχεται είναι «κανονικός επίσκοπος», ενώ άλλος είναι ο κα-νονικός που έχασε το δρόμο και δεν έφτασε στην υποδοχή. Και καλά αυτά, να φοράει όμως και ωμόφορο πάει πολύ, έπρεπε να έρθει με κανένα ζιβάγκο ή με γραβάτα.

Προσωπικά, εμένα θα μου άρεσε και πολύ να έρθει ο πάπας με σύγχρονη ενδυμασία, για-τί θα έδειχνε ότι αυτοί οι άνθρωποι με τα αραχνιασμένα μυαλά και τις πονηρές σκέψεις, έβγαλαν επιτέλους τις αποκριάτικες στολές και ασχολούνται με τη σημερινή κοινωνία και τα προβλήματά της - εφόσον μπορούν να προσφέρουν κάτι έναντι του χρήματος που ει-σπράττουν. Να μην σχολιάσω δε τί έψαλλε ο πατριάρχης και πώς αποκάλεσε τον πάπα, φωναχτά κι από μέσα του, γιατί θα έπρεπε να μελετήσω πρώτα τα ιερά βιβλία του 4ου και 5ου αιώνα, όπου ορίζονται επακριβώς τα γελοία τελετουργικά που χρησίμευαν για να ξεμουδιάζουν από το καθισιό οι λαμπροί ιεράρχες.

Επίσης η χοροστασία τού Πάπα στην Ορθόδοξο θεία Λειτουργία με ωμόφορο, η απαγγε-λία τού «Πάτερ ημών», ο λειτουργικός ασπασμός με τον Πατριάρχη, είναι εκδηλώσεις που ξεπερνούν τις απλές συμπροσευχές. Και όλα αυτά ενόσω ο παπικός θεσμός δεν υπο-χώρησε καθόλου από τις αιρετικές του διδασκαλίες και την πολιτική του, αντίθετα μάλι-στα στην πράξη αποδεδειγμένα προωθεί και προσπαθεί να ενισχύσει την Ουνία και τα περί πρωτείου και αλάθητου δόγματα και προχωρεί περισσότερο με τις διαθρησκειακές συμπροσευχές και τον διαφαινόμενο σε αυτές πανθρησκειακό ηγεμονισμό τού Πάπα τής Ρώμης. Πράγματι, εδώ δίνω απόλυτο δίκιο στους μοναχούς: ο πάπας επιμένει στο filioque, ενώ έπρεπε να αφήσει το ζήτημα ανοικτό για να μελετηθεί από επιτροπές κατά τους επόμε-νους 5-6 αιώνες. Μην βιαζόμαστε, αυτά είναι πολύ λεπτά θέματα και ο Άγιος Πολυλόγιος είχε πει με ορθόδοξο νόημα «Ου βιάζεστε τέκνα μου!» Και, όχι τίποτ' άλλο, αυτός ο πά-πας προσπαθεί να προωθήσει τα περί πρωτείου δόγματα. Αγαπητοί εν χρήματι αδελφοί, έτσι ανατρέπεται το σύμπαν τελικά... Όπως μαθαίνουμε από πολύ έγκυρες πηγές, οι ειδικοί εκκλησιολόγοι, ιστορικοί, θεολόγοι και πάσης φύσεως παρελθοντολόγοι έβαλαν κάτω τα κιτάπια και αποφάνθηκαν ότι ο πά-πας δικαιούται να έχει διαχρονικά τα πρωτεία (και το πρώτο ταμείο, εννοείται, γιατί περί αυτού πρόκειται!) Εμένα προσωπικά, ούτε λόγος μου πέφτει, ούτε και με απασχολεί, ε-φόσον όλες αυτές οι ανοησίες δεν γίνονται με δικά μου λεφτά! Είμαι όμως σίγουρος ότι

Page 146: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

146

οι ανεπάγγελτοι καλόγεροι θα πάθουν αποπληξία, όταν πληροφορηθούν με τη δέουσα καθυστέρηση κάποιων δεκαετιών, πως η αρμόδια επιτροπή καθολικών-ορθοδόξων, συνε-πικουρούμενη από το άγιο πνεύμα, κατέληξε μετά από πολλούς αιώνες στο προαναφερ-θέν συμπέρασμα και αυτοί, οι Αγιορίτες, καταγγέλλουν πράγματα που έχουν κλείσει πλέ-ον. Και να μην ξεχνάμε, ροκανίζουν το χρόνο τους με σαχλαμάρες και με χρήματα του Έλ-ληνα και Ευρωπαίου φορολογούμενου...

(11/12/2007)

Page 147: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

147

Νέο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και ελληνική υπανάπτυξη Στη Λισσαβόνα υπεγράφη από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο νέος καταστατι-κός χάρτης, περίπου ο ίδιος που είχε ψηφιστεί ήδη από μερικές χώρες αλλά απορρίφθηκε στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας και Ολλανδίας. Προβλέπονται σημαντικές αλλαγές, όπως η κατάργηση του βέτο και η λήψη αποφάσεων με πλειοψηφίες, η εισαγωγή ενιαίας εξωτερικής πολιτικής με ισχυρό υπουργό, πιο συντονισμένη οικονομική και κοινωνική πολιτική και διάφορα άλλα που θα έχουν άμεση επίδραση στη ζωή μας και στην τσέπη μας. Σταδιακά οι εθνικές κυβερνήσεις θα υποβιβαστούν σε νομαρχιακά συμβούλια, έστω λίγο παραπάνω αρχικά, αλλά μακροπρόθεσμα εκεί οδεύει η εξέλιξη.

Και μέσα σ' αυτό το κλίμα κοσμογονίας, αλλαγών και ανατροπών, με πάμπολλα ανοικτά ερωτήματα, αν και τί μας συμφέρει από αυτές τις εξελίξεις, ποιες θα είναι οι πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις στα επόμενα χρόνια και στις επόμενες δεκαετίες και άλλα συνα-φή, τα κανάλια της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης ασχολούνται επί ώρες με τους πυρο-βολισμούς στο Αιγάλεω, τους υπαλλήλους της ΔΕΗ που κατέστρεψαν τις κάμερες, τους Ινδο-Πακιστανούς που «φιλοξενούσε» ο Μαγγίνας και άλλα τέτοια κοσμοϊστορικά γεγο-νότα. Κι όταν σκάνε, αργότερα, ένα ένα τα φασούλια που είναι κρυμμένα στα άρθρα αυτού του Συντάγματος και αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε τη σημασία τους πάνω στην εφαρμογή του, θα πεταχτούν οι γνωστοί μπουρδολόγοι των τηλεοπτικών παραθύρων και οι τιμητές που τα ήξεραν όλα εκ προοιμίου και θα καταγγέλλουν τις συνωμοσίες και τις πλεκτάνες των κέντρων της «νέας τάξης» και της «παγκοσμιοποίησης», που θέλουν μόνο να μας «αφελληνίσουν» και τα υπόλοιπα γνωστά γραφικά...

(13/12/2007)

Page 148: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

148

Το ψυχολογικό «σύνδρομο της Ιερουσαλήμ» Καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα όλο και περισσότεροι τουρίστες από τη Δύση συρ-ρέουν στο Ισραήλ. Ανάμεσά τους βρίσκονται και μερικοί που θα παρουσιάσουν το λεγό-μενο «σύνδρομο της Ιερουσαλήμ». Η Αστυνομία έχει δημιουργήσει ειδική μονάδα για εκείνους από τους τουρίστες που περιφέρονται με την ιδεοληψία ότι είναι πρόσωπα της Βίβλου. Επίσης διάφορα νοσοκομεία έχουν δεσμεύσει δωμάτια για τουρίστες που παρου-σιάζουν αυτές τις ψυχικές διαταραχές έντονα. Χαρακτηριστική είναι η πε-ρίπτωση 19χρονου Αμερι-κανού, ο οποίος στη διάρ-κεια μιας ξενάγησης στην Παλαιά Πόλη της Ιερουσα-λήμ «είδε» ότι είχαν ανοίξει οι πέτρες του Δυτικού Τεί-χους κι από το άνοιγμα βγή-κε ο Μεσσίας - ο οποίος Μεσσίας μίλησε, εννοείται, μόνο στο συγκεκριμένο τουρίστα και μετά εξαφανί-στηκε. Ο νεαρός Αμερικά-νος έφτασε πάραυτα σε ψυ-χολογική έκσταση, έγινε βί-αιος και άρχισε να μιλάει παρανοϊκά. Προφανώς έβγαλε την ψυχοπάθεια, η οποία κρυβόταν μέσα του, μόλις «είδε» αυτό που ήλπιζε πάντα να δει. Αποτέλεσμα ήταν να μεταφερθεί άμεσα στο νοσοκομείο για να υποστεί ηρεμιστική θεραπεία. «Κάθε χρόνο μεταφέρονται 30-40 τουρίστες με παρόμοιες διαταραχές», δήλωσε ο ισραη-λινός τουριστικός πράκτορας Άβι Γκριν και περίπου αυτά τα νούμερα αναφέρει και ο ε-πικεφαλής του Ψυχιατρικού Κέντρου «Γκιβάτ Σαούλ», Δρ. Γκρεγκόρ Κατζ. Το «σύνδρομο της Ιερουσαλήμ» παρατηρείται κατά την πρώτη επίσκεψη στους βιβλικούς τόπους από άτομα με ψυχική αστάθεια, η οποία δεν χρειάζεται να έχει διαγνωστεί προη-γουμένως. Η παρουσία των ψυχοπαθών ατόμων στις συγκεκριμένες τοποθεσίες «υψηλών προσδοκιών» απλά διεγείρει τις ιδεοληψίες, με τις οποίες διαμόρφωναν αυτά τα άτομα όλα τα προηγούμενα χρόνια την πνευματική συγκρότησή τους. Στην Ιερουσαλήμ βιώνουν την αντίφαση μεταξύ της πραγματικής Ιερουσαλήμ και της ιδεατής που έχουν δημιουρ-γήσει στο μυαλό τους από αναγνώσματα και φανταστικές διηγήσεις. Οι περισσότεροι ασθενείς με αυτό το σύνδρομο είναι μεσήλικες με θρησκόληπτες πεποι-θήσεις και προέρχονται από «κλειστά κοινωνικά περιβάλλοντα», κυρίως μικρές πόλεις των ΗΠΑ και της βόρειας Ευρώπης. Το σύνδρομο εκδηλώνεται με ταραχή και έντονη ε-πιθυμία να επισκεφτούν μόνοι τους τα μνημεία του χριστιανισμού. Στο τέλος φοράνε χιτώνα, όπως τον φαντάζονται οι ίδιοι, συνήθως φτιαγμένο από τα σε-ντόνια του ξενοδοχείου ή λευκά τραπεζομάντιλα και τοποθετούνται σε κάποιο κεντρικό σημείο της παλιάς πόλης για να κηρύξουν «το λόγο του θεού», όπως έχουν δει σε κινημα-

Page 149: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

149

τογραφικές ταινίες και έχουν ακούσει από τηλεοπτικές εκπομπές και άλλες διοργανώσεις μαζικής κατήχησης. Αν υπήρχαν οι ψυχιατρικές πρόνοιες στην Ιερουσαλήμ πριν από κάποιους αιώνες, θα εί-χαμε γλιτώσει σήμερα από πολλούς «μεσσίες», «προφήτες» και άλλους δασκάλους που ταλαιπωρούν τις κοινωνίες μας… Με την εξέλιξη της Ιατρικής γενικότερα, και της Ψυ-χιατρικής ειδικότερα, εξηγείται άριστα, γιατί δεν παρουσιάζονται πια προφήτες: από τη στιγμή που παίρνουν οι διάφοροι οραματιστές τα χάπια τους, δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυ-νος, ούτε για την κοινωνία, ούτε για τον κόσμο!

(18/12/2007)

Page 150: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

150

Kάτι μου θυμίζουν, κάτι μου θυμίζουν... Τούρκικο αεροσκάφος συνετρίβη με 57 νεκρούς

Στις αρχές Δεκεμβρίου κατέπεσε ένα αεροπλάνο της εταιρίας Atlasjet και συνετρί-βη κοντά στην πόλη Ισπάρτα, στη νότια Τουρκία, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 57 άν-θρωποι, επιβάτες και προσωπικό. Οι πρώτες έρευνες δεν έδειξαν κάποια προφανή αίτια για την καταστροφή, ο καιρός ήταν καλός, μηχανικό πρόβλημα δεν δήλωσαν ή δεν πρό-λαβαν να δηλώσουν οι πιλότοι κι έτσι οι έρευνες συνεχίζονται και μπορεί να κρατήσουν πολλούς μήνες.

Εδώ θα μπορούσε να κλείσει αυτό το θλιβερό μήνυμα, αφού ξέρουμε ότι υπάρχουν 57 οικογένειες που έχασαν συγγενείς, φίλους ή συνεργάτες. Ο λόγος που μπήκε εδώ το κεί-μενο και συνεχίζω τα σχόλια, έχει να κάνει με τον τρόπο που αντιμετώπισαν τα τουρκικά μέσα ενημέρωση, έντυπα και ηλεκτρονικά, το θέμα των αιτίων της καταστροφής: από την πρώτη στιγμή, αφού δεν υπήρχε ένα προφανές και μοιραίο αίτιο για τη συντριβή του αε-ροπλάνου, άρχισε η δημιουργία σεναρίων, συνωμοσίας, θείας εγκατάλειψης, απελπισίας και ό,τι άλλο μπορεί κάποιος να σκεφτεί για να γεμίσει τα ρεπορτάζ ή να ροκανίσει το χρόνο στα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις.

Με τη συμπαράσταση διαφόρων «αρμοδίων» και «έγκριτων» πιλότων, τεχνικών, πολιτι-κών και ειδικών περί την αερολογία, αναπτύσσονται στην Τουρκία καθημερινά σενάρια για το «μυστηριώδες δυστύχημα». Η εφημερίδα Yeni Safak πόνταρε στην έλλειψη πει-θαρχίας των επιβατών και γνωμοδότησε ότι υπεύθυνα ήταν μερικά κινητά τηλέφωνα που δεν είχαν κλείσει. Έτσι «μπερδεύτηκαν» τα όργανα ηλεκτρονικού προσανατολισμού του αεροπλάνου. Η απόδειξη ήταν πανεύκολη και βρισκόταν ανάμεσα στα συντρίμμια του αεροπλάνου: μερικά κινητά των σκοτωμένων επιβατών κτυπούσαν ακατάπαυστα, μάλλον για κατανοητούς λόγους.

Page 151: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

151

Η εφημερίδα Vatan έπαιξε τη συνδικαλιστική χορδή του κιτρινισμού: οι πιλότοι ήταν κουρασμένοι και έκαναν πρόσθετα χιλιόμετρα πτήσης για να βγάλουν καμιά (τούρκικη) λίρα παραπάνω. Στην ιστοσελίδα της Sonsayfa παίζεται δράμα και αποκαλύπτεται ένα φοβερό μυστικό: ο πιλότος έριξε για «προσωπικούς λόγους» το αεροπλάνο στο βουνό. Ο αναγνώστης έχει την άνεση να επιλέξει μεταξύ ερωτικής απογοήτευσης, απώλειας πε-ριουσίας στο καζίνο ή βαρύτατη ήττα της ομάδας του πιλότου στους αγώνες του τσά-μπιονς λιγκ.

Υπάρχουν βέβαια και ερμηνείες με τεχνικό υπόβαθρο: οι αεροπορικές εταιρίες υποχρεώ-νουν τους πιλότους να «κόβουν» δρόμο για να εξοικονομούν καύσιμα (Sabah) και δεν φτάνει αυτό, πάνω στην παράκαμψη της Σαμπάχ, οι κουρασμένοι πιλότοι της Βατάν μπέρδεψαν τον ουρανό με τη θάλασσα και, αντί να πάτε στα σύννεφα, κατέληξαν όχι στη θάλασσα αλλά στο βουνό. Αλλά υπάρχουν και εναλλακτικές εκδοχές, πάλι από τη Βατάν: φυσικό αέριο που έβγαινε από το έδαφος αλλά και ένα «τεράστιο κενό αέρος» φταίνε για την καταστροφή.

Ο καθένας θα σκεφτεί βέβαια ότι αέρια που διαφεύγουν ίσα ίσα μέχρι να περάσει από πά-νω ένα αεροπλάνο δεν υπάρχουν, όπως δεν υπάρχουν και τα περιώνυμα «κενά αέρος», γιατί στην ατμόσφαιρα δεν υπάρχουν κενά, απλά υπάρχουν καθοδικά ρεύματα που ενι-σχύουν την πτωτική κίνηση του αεροπλάνου κατά την προσγείωση. Αυτά είναι όμως λε-πτομέρειες που μόνο στα (τούρκικα) τηλεοπτικά παράθυρα μπορούν να αναλυθούν, μέσα σε φωνές και διακοπές, μεταξύ διαφημίσεων και παρακλήσεων: «Αφήστε με να ολοκλη-ρώσω!»

Πάντως, υπάρχουν και οι εκδοχές της συνωμοσίας, σε πολλαπλή εκδοχή. Αυτές διατυπώ-νονται κυρίως από απόστρατους αξιωματικούς, υπηρετήσαντες στη Σμύρνη, στη Λάρισα (ΝΑΤΟ) και στις Βρυξέλλες και οι οποίοι πρέπει να ξέρουν! Αν δεν ξέρουν αυτοί, θα ξέ-ρει ο Τούρκος Κακαουνάκης; Η εφημερίδα Aksam δηλώνει ευθέως ότι στόχος της κατα-στροφής ήταν οι έξι Τούρκοι πυρηνικοί φυσικοί που επέβαιναν στην πτήση!

Page 152: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

152

Και πάνω που το ακροατήριο βαστάει την αναπνοή του από τη φοβερή αυτή αποκάλυψη έρχεται το δεύτερο κτύπημα: δεν μπορεί νάναι τυχαίο το γεγονός, τη στιγμή που η Τουρ-κία προσπαθεί να αποδεσμευτεί από τα πετρέλαια της επίφοβης Μέσης Ανατολής και θέ-λει να δημιουργήσει σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με πυρηνική ενέργεια!

Ο αναγνώστης καταπίνει ξερά και περιμένει τις αποδείξεις γι’ αυτό το αντεθνικό σενάριο: «Ξέρουμε ποιες ξένες δυνάμεις ενδιαφέρονται να κρατήσουν υποβαθμισμένη την τούρκι-κη οικονομία και κοινωνία». Αφού το ξέρουν, θα μπορούσαν να το πουν βέβαια, αλλά έλα που θα χαθεί όλη η μαγεία και η ένταση της κρυφής γνώσης…

Ο αρχισυντάκτης της Ακσάμ δίνει όμως συμπληρωματικές τεχνικές πληροφορίες, για να μάθει ο κόσμος πόσο μπροστά έχει πάει η τεχνολογία: «Από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 γνωρίζουμε την τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη. Μερικές χώρες έχουν τη δυνατότητα να τηλεχειρίζονται τις πτήσεις αεροπλάνων για να δημιουργήσουν επιθυ-μητά αποτελέσματα». Ο Έλληνας αναγνώστης αναπνέει πλέον ήρεμος! Άμα χρειάζεται κρατική τεχνολογία για να επιτευχθεί ένας στόχος, αποκλείεται να είναι η Ελλάδα μπλεγ-μένη, τη στιγμή που δεν μπορεί ούτε τα σκουπίδια της να διαχειριστεί.

Τώρα, γιατί εμένα όλα αυτά μου θυμίζουν γνωστές σκηνές, γνωστές εικόνες, γνωστές ι-στορίες, δεν μπορώ να το πω. Πάντως, κάτι μου θυμίζουν…

Page 153: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

153

Ένα διαβατήριο και για μένα… …

Σε προηγούμενο κείμενο ανέφερα ότι, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας, όσοι ζού-σαν στο εξωτερικό και δεν διέθεταν έγκυρο διαβατήριο, γιατί τους το είχε ακυρώσει το καθεστώς, πήγαιναν στα κατά τόπους προξενεία και ζητούσαν επιτακτικά την έκδοση νέ-ου για να μπορούν αν έρθουν στην Ελλάδα – ήταν θέρος και κανείς δεν ήθελε να χάσει τα μπάνια, μέχρι να εκδοθούν οι οριστικές αποφάσεις (βγήκαν μετά από 6-7 μήνες).

Η διαδικασία έκδοσης διαβατηρίου δεν ήταν, όμως, νομικά εύκολη υπόθεση, γιατί ίσχυαν ακόμα οι αποφάσεις ακυρώσεως της χούντας, για πολλούς ίσχυαν επίσης αποφάσεις στέ-ρησης της ελληνικής υπηκοότητας ή και αποφάσεις επιστρατεύσεως «λόγω αντεθνικής δράσης». Γι’ αυτό οι πρόξενοι δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν, λόγω του νομικού κενού, να αναλάβουν την ευθύνη. Έτσι υιοθετήθηκαν με εντολή του ελληνικού Υπουργείου Εξωτε-ρικών πρόχειρες ρυθμίσεις, κατά την εφαρμογή των οποίων συνέβησαν διάφορα ευτρά-πελα στην έκδοση διαβατηρίων, μερικά από τα οποία περιγράφονται εδώ:

Η συνηθέστερη περίπτωση ήταν να εκδοθεί ένα έγγραφο εφ’ απλού, λευκού χάρτου, στο οποίο αναφερόταν ότι ο κάτοχός του, τάδε ταδόπουλος, επιτρέπεται με αυτό να ταξιδέψει στην Ελλάδα και να επιστρέψει στη χώρα διαμονής του. Πάνω στο χαρτί υπήρχε και η φωτογραφία του κατόχου.

Επειδή όμως οι δημόσιες υπηρεσίες είχαν κόψει από τις σφραγίδες το πουλί της χούντας και δεν είχε καθιερω-θεί ακόμα καινούργιο εθνόσημο (ο θυρεός που ισχύει τώρα), η σφραγίδα που έμπαινε κακοτυπωμένα ήταν ένα ισχνό δακτυλίδι, το οποίο θα μπορούσε να απομι-μηθεί εντός δεκαλέπτου ο οποιοσδήποτε. Ξέρω ότι κά-ποιοι που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν για άλλους λόγους στην Ελλάδα, έφτιαξαν με μεγάλη ευκολία τέ-τοια «έγγραφα», με άλλο όνομα από το δικό τους και

έκαναν διακοπές στα νησιά.

Μερικοί από τους ενδιαφερόμενους για έκδοση τέτοιου πρόχειρου διαβατηρίου ήξεραν από τα χρόνια της δικτατορίας ότι, για να πάρεις διαβατήριο έπρεπε να αποδείξεις την εθνικοφροσύνη σου και γι’ αυτό το λόγο εξέδιδαν διάφοροι χουντικοί σύλλογοι βεβαιώ-σεις εθνικοφροσύνης. Για την ακρίβεια προσκόμιζε ο ενδιαφερόμενος μια βεβαίωση από τον πρόεδρο της φιλοχουντικής οργάνωσης ότι είναι μέλος της, άρα καταλάβαινε το προ-ξενείο ότι πρόκειται για εθνικόφρονα άνθρωπο. Έτσι πάει ο φίλος μου ο Κώστας Β., μερικές μέρες αφού έπεσε η χούντα, στον πρόεδρο της χουντόφιλης κοινότητας Φραγκφούρτης (υπήρχε και αντιχουντική κοινότητα), τον γουναρά Π., για να πάρει βεβαίωση «εθνικοφροσύνης». Ήθελε να είναι τυπικά σωστός για να μην του φέρει αντίρρηση το προξενείο, ίσως και για να έχει κάθε δικαιολογία, σε περίπτωση αντίρρησης, να κάνει φασαρία εκεί.

Page 154: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

154

Ο πρόεδρος τα έχασε, φυσικά δεν ίσχυαν πια οι ρυθμίσεις χαφιεδισμού, αλλά δεν ήθελε να παραδεχτεί κιόλας ότι έχασε τη μεγάλη εξουσία που διέθετε επί 7 χρόνια. Λέει λοιπόν στον Κώστα, προσποιούμενος ότι ψάχνει:

«Χμμμ, δεν μπορώ τώρα, δεν έχω τη σφραγίδα μαζί μου».

Ο Κώστας τον αγρίεψε:

«Δεν χρειάζεται σφραγίδα, αρκεί η υπογραφή σου».

Ο πρόεδρος είχε ενδοιασμούς,

«Δεν έχω τα έντυπα του σωματείου μαζί μου».

Ο Κώστας άρχισε να κοκκινίζει:

«Πάρε ένα απλό χαρτί, ό,τι βρεις».

Ο άλλος προσπαθούσε να πετάξει την μπάλα στην εξέδρα:

«Πού να βρω χαρτί, δεν έχω μωρέ».

Δίνει μια ο Κώστας και αναποδογυρίζει κάτι λαμαρίνες με γούνες που ήταν στο τραπέζι, έτοιμες για ράψιμο. Από κάτω ήταν απλωμένα τα πατρόν του μαγαζιού. Σκίζει ένα κομ-μάτι από το πάνω πατρόν και του λέει:

«Γράψε εδώ, τώρα αμέσως!».

Ο άλλος τα χρειάστηκε, τί να κάνει, άρχισε να γράφει τις συνήθεις ανοησίες. Το παίρνει ο Κώστας και πάει στο προξενείο, κραδαίνοντας θριαμβευτικά τη βεβαίωση πάνω στο πα-τρόν του γουναράδικου. Ίσως βρίσκεται αυτή η πρωτότυπη βεβαίωση ακόμα στο αρχείο του προξενείου Φραγκφούρτης.

Ένας άλλος φίλος, ο Παναγιώτης Α., πήγε επίσης στο προξενείο για να πάρει διαβατήριο-χαρτί, όπως είχαν πάρει προ ημερών κι άλλοι Έλληνες, ανάμεσά τους κι εγώ. Εισέρχεται στο γραφείο του αρμόδιου υπαλλήλου, αλλά εκείνη τη στιγμή προηγείτο άλλος ενδιαφε-ρόμενος, σωματώδης, με βαριά φωνή και με αυστηρό ύφος, ο οποίος λέει στον υπάλληλο:

«Θέλω αυτή τη στιγμή να μου βγάλεις διαβατήριο!»

Λέγοντας όμως αυτά άρχισε να δίνει στον καθισμένο υπάλληλο χαστουκάκια με τη χε-ρούκλα του, σίγουρα μαλακά, αλλά με μια αιωρούμενη απειλή ότι αυτά μπορεί να γίνουν πιο δυνατά… Ο υπάλληλος έκανε να τραβηχτεί και ταυτόχρονα απάντησε:

«Μα κύριε Κ., πώς να σας βγάλω διαβατήριο, αφού ξέρετε…»

Ο αποφασισμένος κύριος Κ. δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε δυναμώνοντας τα χαστου-κάκια:

Page 155: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

155

«Όταν μου ακύρωσες το διαβατήριο ρε αλήτη, γιατί δεν με ρώτησες αν ξέρω… τώρα κανόνισε να μου δώσεις διαβατήριο και θα σου πω εγώ τί ξέρω.»

και συνέχισε να δίνει όλο και δυνατότερα χαστούκια, μια δεξιά, μια αριστερά.

Τι να κάνει ο υπάλληλος, ήταν σίγουρος ότι θα φάει άγριο ξύλο, φαίνεται ότι είχε και πα-λαιότερες αντιδικίες με τον συγκεκριμένο χαστουκιστή, οπότε βγάζει ένα έντυπο κανονι-κού διαβατηρίου, όχι απλό χαρτί όπως σ’ εμάς, συρράφει επάνω τη φωτογραφία, γράφει τα δέοντα και αρχίζει να βαράει τις σφραγίδες. Μόλις τελείωσε, πάει μέσα στον πρόξενο και παίρνει και τις τελικές υπογραφές, οπότε έρχεται και παραδίδει, προσέχοντας μην φά-ει κι άλλο χαστούκι, το διαβατήριο.

Αποχωρεί ευχαριστημένος ο χαστουκιστής, ξεφυλλίζοντας το φρέσκο διαβατήριο, και παίρνει θέση ο Παναγιώτης ο φίλος μου:

«Θέλω ακριβώς ίδιο διαβατήριο σαν αυτό που έβγαλες στον κύριο Κ., αλλιώς θα κά-νω τον κόσμο άνω κάτω με αυτά που είδα!»

Κάνει έτσι ο υπάλληλος, βγάζει νέο έντυπο και αρχίζει να εκδίδει διαβατήριο στον φίλο μου τον Παναγιώτη. Όλοι εμείς που δεν συμπέσαμε με τον αγριεμένο χαστουκιστή, είχα-με διαβατήριο εφ’ απλού χάρτου κι ο τυχερός Παναγιώτης είχε και επιδείκνυε ένα κανο-νικό…

Εκείνες τις εβδομάδες έγιναν πολλά τέτοια ευτράπελα, όπου οι κατα-φοβισμένοι υπάλλη-λοι των προξενείων, πολλοί από τους οποίους είχαν εκδηλωθεί στην επταετία ανεπίτρε-πτα υπέρ του καθεστώτος της δικτατορίας, κυκλοφορούσαν και αντιδρούσαν σαν τρο-μαγμένα ζωάκια…

Ένας από αυτούς βρίσκεται, συνταξιούχος πια, στο Bad Homburg, βόρεια της Φρα-γκφούρτης, περίπου 80 ετών τώρα, έχει βάψει κατάμαυρο το μαλλί και περιφέρεται στα κοσμικά στέκια της τουριστικής πόλης.

Page 156: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

156

Υπάρχει Θεός; Μια αναζήτηση του Νίκου Μουζέλη

Ο καθηγητής Νίκος Μουζέλης είχε δημοσιεύσει πριν από μερικούς μήνες κριτική για το βιβλίο του R. Dawkins, «Η περί θεού αυταπάτη», χωρίς να έχει διαβάσει το βιβλίο, όπως παραδέχθηκε ο ίδιος. Μετά από πολλαπλές ενστάσεις ότι κάτι τέτοιο είναι τελείως άστο-χο, δέχθηκε ο κ. Μουζέλης την κριτική, απέσυρε τα σχόλιά του και υπεσχέθη ότι θα επα-νέλθει, αφού διαβάσει αυτό και άλλα συναφή βιβλία.

Στο ΒΗΜΑ της 1ης Δεκεμβρίου 2007 επανήλθε, λοιπόν, o κ. καθηγητής με ένα εκτετα-μένο κείμενο και θα συνεχίσει σε επόμενα κυριακάτικα φύλλα της εφημερίδας. Εδώ θα περιοριστώ προς στιγμή σε δύο μόνο σημεία του κειμένου του. Γράφει:

• «Η προφανής κριτική στην παραπάνω ασπρόμαυρη προσέγγιση είναι ότι υπάρχει μεν η σκοτεινή πλευρά της θρησκείας, αλλά υπάρχει και η φωτεινή. Υπάρχει η βαρβαρότητα, αλλά υπάρχει και ο πολιτισμός. Υπάρχει η μισαλλοδοξία και το μί-σος εναντίον των αλλοθρήσκων, αλλά υπάρχει και η αποδοχή, η καθολική αγάπη για τους συνανθρώπους. Υπάρχει η κτηνωδία, αλλά υπάρχει και η αγιοσύνη. Με άλλα λόγια η θρησκεία, όπως και όλοι οι άλλοι κεντρικοί θεσμοί με τους οποίους ταυτίζονται οι άνθρωποι - το κράτος, η κοινότητα, η οικογένεια -, έχει και θετικές και αρνητικές πλευρές.»

Το επιχείρημα «υπάρχουν καλοί και κακοί», μπορεί να είναι αυτονόητο στην καθημερινή ζωή, το ακούμε για ταξιτζήδες, οπωροπώλες, φαρμακοποιούς, δικηγόρους, γιατρούς κτλ., αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το θεσμό της εκκλησίας και τους ιερωμέ-νους. Αυτοί οφείλουν, σύμφωνα με τη δική τους αντίληψη και αξίωση να είναι όλοι και σε όλα άριστοι, φωτισμένοι και επιλεγμένοι από το Άγιο Πνεύμα. Διαφορετικά είναι άλ-λος ένας θεσμός της κοινωνίας με τα τρωτά του, άλλη μια επαγγελματική ομάδα χωρίς οποιαδήποτε διαφοροποίηση από τις υπόλοιπες.

Και τότε γεννάται το ερώτημα, προς τι άλλος ένας θεσμός και άλλη μία επαγγελματική ομάδα που δεν προσφέρουν τίποτα αυτοτελώς στην κοινωνία και ταυτόχρονα απορρο-φούν τεράστιους κοινωνικούς πόρους; Η αγωνία για εξισορρόπηση του κ. Μουζέλη δεν αποφέρει, λοιπόν, τίποτα προκειμένου για «θεόπνευστους» (κατά το δικό τους ισχυρισμό) και εμπνεόμενους από το «άγιο πνεύμα» (παρομοίως) μηχανισμούς και ανθρώπους.

• «Ο Dawkins και ο Dennett [...] υποστηρίζουν ότι η θρησκεία έχει και αρνητικές και θετικές επιπτώσεις. Κατά τον πρώτο όμως οι θετικές επιπτώσεις όχι μόνο είναι λιγότερο σημαντικές αλλά επιπλέον δεν αποδεικνύουν την ύπαρξη Θεού. Άλλο η ωφελιμότητα και άλλο η αλήθεια. Αυτό το επιχείρημα είναι σωστό. Ο Dawkins όμως δεν τονίζει ότι είναι εξίσου σωστό το αντίθετο επιχείρημα. Δηλαδή ότι οι θρησκευτικές δυσλειτουργίες δεν αποδεικνύουν την ανυπαρξία του θείου.»

Περιορίζομαι στη φράση του κ. Μουζέλη «οι θρησκευτικές δυσλειτουργίες δεν αποδει-κνύουν την ανυπαρξία του θείου». Εγώ πιστεύω ότι έχει άδικο ο κ. Μουζέλης και ότι οι «θρησκευτικές δυσλειτουργίες» ίσα ίσα επιβεβαιώνουν τη θέση του Dawkins!

Page 157: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

157

Με τον όρο «δυσλειτουργίες» εννοούμε και πρέπει να εννοεί ο επιφυλλιδογράφος, για να μην ξεχνάμε, τις μεθοδευμένες καταστροφές πολιτισμών από τους εκκλησιαστικούς «πα-τέρες» και τους πιστούς Ρωμαίους αυτοκράτορες και στρατηγούς, τις πολλαπλές σφαγές «βαρβάρων» για εκχριστιανισμό και, παρεμπιπτόντως, για υποδούλωση και κατάκτηση των εδαφών τους, τις αλληλοσφαγές μεταξύ «ορθόδοξων» και «αιρετικών» πάσης φύσε-ως και κάθε εποχής, τις πάμπολλες σταυροφορίες (8 στην Ανατολή, 4-5 στη νότια Γαλλία και πάνω από 50 στη Βόρεια Ευρώπη) με απανωτές σφαγές «απίστων», «αιρετικών» και γυναικόπαιδων που δεν ήξεραν ή δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν να επιλέξουν τη σωστή πλευρά, τις εκτεταμένες και συστηματικές δολοφονίες επί αιώνες «μάγων» και «μαγισ-σών», την εμπορία της όποιας «άφεσης αμαρτιών» με την πώληση συγχωροχαρτιών από Ανατολικούς και Δυτικούς χριστιανούς, τη εμπαθή δίωξη των φυσιοδιφών και τη συστη-ματική προσπάθεια παρεμπόδισης της επιστημονικής και κοινωνικής προόδου, τη δια-χρονική ταύτιση με όλους τους αντιδραστικούς και καταπιεστικούς μηχανισμούς, από τους φεουδάρχες, τους ευγενείς και τους βασιλιάδες, μέχρι τους πολεμοκάπηλους και τους δικτάτορες, τη μεθοδευμένη διατήρηση των «πιστών» της Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής στη φτώχεια και την αμάθεια, την αυστηρή απαγόρευση της χρήσης προφυλακτικών σε αμόρφωτους και απληροφόρητους ανθρώπους που μαστίζονται από το aids και άλλα μεταδιδόμενα νοσήματα, και άλλα πολλά, πάρα πολλά ακόμα – και το κυριότερο, όλα αυτά στο όνομα του θεού.

Λοιπόν, το ισχυρότερο επιχείρημα υπέρ της ανυπαρξίας του θεού είναι ότι, αν υπήρχε αυ-τός ο πάνσοφος, παντογνώστης, παντοδύναμος και πανάγαθος θεός, θα είχε επέμβει εδώ και πολλούς αιώνες και θα είχε κόψει τα χέρια και τα κεφάλια αυτών των εμπαθών που δολοφονούσαν στο δικό του όνομα, θα είχε κάνει σκόνη τους πολέμαρχους στους δύο παγκόσμιους πολέμους, με τις δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς και τραυματίες, που ανα-γκάστηκαν να πολεμούν με το σύνθημα «Ο θεός μαζί μας» -και οι δύο πλευρές-, θα είχε αποτρέψει τις δολοφονικές επιθέσεις στους δίδυμους πύργους στο δικό του όνομα, με τις χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, εργαζόμενους και επισκέπτες, θα είχε εξαφανίσει τους εγκληματίες στο Βιετνάμ και στο Ιράκ οι οποίοι, στο όνομα του θεού και δήθεν του πο-λιτισμού, δολοφονούν ανύποπτους ανθρώπους και, πρωτίστως, αβοήθητα παιδιά (*).

Ένας παντογνώστης θεός που «είδε» τα παιδάκια στο Βιετνάμ να τρέχουν γυμνά και να καίγονται από το ναπάλμ, όπως τα είδαμε και τα βλέπουμε εμείς ακόμα και τώρα στην τηλεόραση και στη διπλανή φωτογραφία -ναπάλμ που έριξαν στο όνο-μά του οι πιστοί στρατιώτες και ο ευσεβής πρόεδρος των ΗΠΑ- και δεν επενέβη αυ-τός, παντοδύναμος και πανάγαθος ων, να κατακεραυνώσει τους δράστες και να αποτρέψει, ο πάνσοφος, το μαρτύριο των ανήμπορων και αδύναμων παιδιών, μάλ-λον δεν διεκδικεί ο ίδιος καμιά ύπαρξη που να μας αφορά!

Αναρωτιέμαι, λοιπόν, γιατί σκοτίζονται οι επιφυλλιδογράφοι στα ύστερα χρόνια τους να αποδείξουν την ύπαρξή του;

Page 158: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

158

(*) Θα μπορούσα να αναφέρω εδώ και τα εγκλήματα των Στάλιν, Μάο και Πολ Ποτ στους λαούς τους και σε άλλους εξαρτημένους λαούς, αλλά αυτοί έχουν το ελαφρυντικό, ως προς το συζητού-μενο εδώ θέμα, ότι δεν εγκλημάτησαν στο όνομα οποιουδήποτε θεού.

(19/12/2007)

Page 159: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

159

Ένα ψάρι που μουγκρίζει…

Ελάχιστοι γνωρίζουν τι σημαίνει το όνομα capybara (καπιμπάρα), ίσως να υποπτεύονται κάποιο εξωτικό φαγητό ή ποτό. Κάθε άλλο, πρόκειται για ένα ήρεμο ζωάκι, ένα τρωκτικό, ίσως το μεγαλύτερο τρωκτικό στον πλανήτη, το οποίο φτάνει μέχρι τα 60 κιλά. Ένας πολύ με-γάλος αρουραίος λοιπόν που ονομάζεται στα ελληνικά υδρόχοιρος (Hydrochoerus)!

Δεν το ξέρουμε στην Ευρώπη, γιατί είναι ζώο της Νότιας Αμερικής και ζει κατά προτίμηση σε περιοχές με πολλά νερά. Είναι φυτοφάγο και άκακο, γι’ αυτό γίνεται εύκολα λεία, ιδίως τα παιδιά του, άγριων ζώων αλλά και αρπακτικών

πτηνών.

Θυμήθηκα τώρα το καπιμπάρα, για το οποίο είχα ακούσει εδώ και πολλά χρόνια, βλέπο-ντας μία εκπομπή στην τηλεόραση. Στο 16ο αιώνα, όταν οι Ισπανοί και Πορτογάλοι επι-δρομείς είχαν εξοντώσει μεγάλο μέρος των ιθαγενών και δεν υπήρχε αγροτικός πληθυ-σμός να καλλιεργήσει τα χωράφια και να εκθρέψει ζώα, άρχισαν οι στρατιωτικοί και τα υπόλοιπα μέλη της κυρίαρχης τάξης των λευκών να ζορίζονται. Επειδή δεν υπήρχαν δε ακόμα αρκετά γελάδια και αμνοερίφια (εισήχθησαν σταδιακά από την Ευρώπη), αναγκά-στηκαν οι μέτοικοι να τρώνε τα καπιμπάρα, τα οποία σιγά σιγά τους φάνηκαν και πολύ νόστιμα.

Έλα όμως που οι Καθολικοί έχουν (όπως και όσοι τηρούν τις ορθόδοξες παραδόσεις) πολλές νηστείες και, όπως προαναφέρθηκε, δεν υπήρχε δυνατότητα εναλλακτικών εδε-σμάτων για εκείνες τις μέρες. Με πολλές παρακλήσεις και πιέσεις στον πάπα της Ρώμης αποφασίστηκε λοιπόν τότε να θεωρηθεί το καπιμπάρα ιχθύς, ψάρι, οπότε παρέμενε έκτο-τε νηστίσιμο για όλο το χρόνο!

Και άντε τώρα να ανακαλέσει ο πάπας εκείνη την απόφαση και να κατατάξει το καπιμπά-ρα πίσω στα τρωκτικά θηλαστικά. Θα μάθει όλη η οικουμένη την ιστορία και θα γελάει για πολλά χρόνια. Στη νότια Αμερική, πάντως, κυκλοφορούν αρκετά ανέκδοτα για κάποιο ψάρι που βγαίνει από τα χόρτα και αρχίζει να μουγκρίζει… Είναι και 60 κιλά το σκασμέ-νο, δεν κρύβεται με τίποτα!

Page 160: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

160

Επίκουρος (341-271 π.Χ.)

Γεννήθηκε στη Σάμο, γιος του Αθηναίου Νεοκλή, ήταν ιδρυτής της Σχολής των Επικουρείων στην Αθήνα. Στα 14 χρόνια του άκουσε μαθήματα από τον πλατωνιστή Πάμφιλο. Για τη φιλοσοφική του εξέλιξη έπαιξε ρόλο η σπουδή του (327-24) με δάσκαλο τον Ναυσιφάνη, ο οποίος του δίδαξε την Ατομιστική του Δημόκριτου και τη θεωρία του Ηδονισμού της Κυρηναϊκής Σχολής (Α-ρίστιππος, ~435-355 π.Χ.) Αργότερα έλεγε ο Επίκου-ρος ότι όλα όσα ήξερε τα έμαθε μόνος του, γιατί οι δάσκαλοι δεν μπορούσαν να του εξηγήσουν, τί υπήρχε πριν από το χάος, από το οποίο προέκυψε η ζωή.

Στα έτη 323-21 ήταν ο Επίκουρος στρατιώτης στην Αθήνα. Το 323 πέθανε ο Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα, με αποτέλεσμα το 322 να ξεσηκωθούν οι Αθηναίοι ε-νάντια στους Μακεδόνες (ο Αριστοτέλης, φοβούμενος λιντσάρισμα, εγκατέλειψε τη Σχολή του «Λύκειο» και διέφυγε στη Χαλκίδα όπου, μετά από λίγο καιρό, πέθανε). Η προσπάθεια των Αθηναίων για απεξάρτηση από τους Μακε-δόνες κατέληξε σε ήττα, οπότε ο πατέρας του Επίκουρου, Αθηναίος εκ γενετής, εξεδιώ-χθη από τη Σάμο και κατέφυγε στον ιωνικό Κολοφώνα. Εκεί εγκαταστάθηκε και ο Επί-κουρος, όπου εμβάθυνε σε φιλοσοφικά προβλήματα, στη συνέχεια δίδαξε δε στη Μυτιλή-νη και στη Λάμψακο (Ελλήσποντος).

Αρκετοί φίλοι και μαθητές από τη Μυτιλήνη και τη Λάμψακο ακολούθησαν τον Επίκουρο στηνΑθήνα, όταν αυτός ίδρυσε τη σχολή του Κήπου, κάπου στο σημερινό Βοτανικό μεταξύ Διπύλου και Ακαδημίας. Περίπου την ίδια εποχή ίδρυσε σχολή στην «Ποικίλη Στοά» και ο Ζήνων ο Κιτιεύς. Αυτή η επικούρεια Σχολή του Κή-που καλλιεργούσε φιλοσοφικό ανταγωνισμό με τους ακαδημαϊκούς (πλατωνικούς) και τους περιπατητικούς(αριστοτελικούς). Στον Κήπο δίδαξε ο Επίκουρος περίπου 4Ο χρόνια.

Ο Επίκουρος είχε φυσιοκρατικές αντιλήψεις και μίλαγε ενάντια στις δεισιδαιμονίες, τη μαντική, τα θρησκευτικά ιερατεία και τους δημοκόπους πολιτευτές, προκαλώντας έτσι την αντιπάθεια των κατεστημένων ολιγαρχικών κύκλων. Τα κυριότερα έργα του γέμιζαν περί τους 3ΟΟ παπύρους, έχουν όμως διασωθεί ελάχιστα, γιατί τα περισσότερα κατα-στράφηκαν κατά τις συστηματικές πυρπολήσεις βιβλιοθηκών από τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Στην επικούρεια διδασκαλία διαιρείται η φιλοσοφία, η οποία θεωρείται φάρμακο της ψυ-χής, σε τρεις τομείς, τη φυσική, τη λογική και τηνηθική. Υπέρτατο αγαθό κατά τον Επί-κουρο είναι η ευχαρίστηση στη ζωή, για την απόλαυση της οποίας πρέπει να επιστρατεύ-ονται όλες οι προσπάθειες του ανθρώπου. Η επικούρεια ευχαρίστηση (ηδονή) αφορούσε όλες τις ψυχικές απολαύσεις, την καλλιέργεια του πνεύματος και την άσκηση της αρετής, χωρίς έπαρση και αυτοπροβολή. Σε επιστολή του προς τον Μενοικέα γράφει ο Επίκουρος:

Όταν λέμε ότι σκοπός είναι η ηδονή δεν εννοούμε τις ηδονές του ασώτου και

Page 161: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

161

αυτές που βρίσκονται μέσα στις απολαύσεις, όπως νομίζουν μερικοί που το

αγνοούν και δεν το παραδέχονται ή είναι κακώς πληροφορημένοι.

Αλλά εννοούμε να μην πονάει το σώμα και να μην ταράσσεται η ψυχή.

Οι ιδανικές καταστάσεις για τον άνθρωπο είναι, αρνητικά μεν η αταραξία, η αφοβία και η απονία και θετικά, η ευθυμία, η χαρά, η ευφροσύνη και η απαλλαγή από το φόβο του θα-νάτου. Κύρια προσπάθεια του ανθρώπου πρέπει να είναι η απολύτρωση από τον πόνο, η οποία εξασφαλίζει μία παθητική ηδονή. Η φιλοσοφία του Επίκουρου για τον τρόπο δια-βίωσης των ανθρώπων συμπυκνώνεται στο λάθε βιώσας (=να ζεις απαρατήρητος, να μην επιδιώκεις την προβολή). Στην ίδια επιστολή του προς Μενοικέα γράφει ο Επίκουρος:

Το πιο φρικτό από τα κακά, ο θάνατος, δεν είναι τίποτα για μας (τους επικούρειους),

επειδή όταν υπάρχουμε εμείς, αυτός δεν υπάρχει, και όταν επέλθει ο θάνατος, τότε δεν υπάρχουμε εμείς.

Κάποιος χριστιανός διανοούμενος έγραψε (με άλλη αφορμή) ότι: «Το ειδικό βάρος ενός πολιτισμού φανερώνεται από το πώς αντιμετωπίζει αυτός το πρό-βλημα του θανάτου». Δεν θα έβλαπτε εδώ μια σύγκριση της αντιμετώπισης του θανάτου, αφενός από τους Επικούρειους και αφετέρου από τους εκπρο-σώπους διαφόρων θρησκειών, μονοθεϊστικών ή άλλων αρχαίων και μεσαιω-νικών.

Για το δίλημμα πεπερασμένη-αιώνια ζωή που εισάγουν τεχνητά οι θρησκείες ώστε να προσφέρουν υπηρεσίες με διάφορες αυθαίρετες κατασκευές περί αιωνιότητας της ζωής, έγραφε ο Επίκουρος:

Η σωστή γνώση πως ο θάνατος δεν είναι τίποτα για μας,

κάνει απολαυστική τη θνητότητα της ζωής, όχι επειδή της προσθέτει άπειρο χρόνο, αλλά επειδή την απαλλάσσει από τον

πόθο της αθανασίας. Ενώ Πλάτων και Αριστοτέλης θεωρούσαν τα ουράνια σώματα θεϊκές μονά-δες με αυτοτελή βούληση (αστρολατρεία), τα οποία παρακολουθούσαν τους ανθρώπους, ο Επίκουρος γράφει ότι αυτά τα σώματα πήραν από την αρχή, μαζί με το σφαιρικό τους σχήμα, την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους και δεν πρόκειται για μακάριες και άφθαρτες οντότητες.

Η αξία της γνώσης, υποστηρίζει ο Επίκουρος, αντίθετα με τον Αριστοτέλη, μετριέται με τη χρησιμότητάς της. Η γνώση πρέπει να βοηθάει για να εκλείψουν οι δεισιδαιμονίες και οι πλάνες και για να κατακτήσει ο άνθρωπος το ανώτερο αγαθό που είναι η ψυχική γαλή-νη. Δεν υπάρχει και δεν χρειαζόμαστε γνώση που δεν έχει σχέση με τη ζωή, που δεν με-γαλώνει την ευτυχία μας, που δεν μειώνει τον πόνο μας - επικούρειες αντιλήψεις που επι-κράτησαν οριστικά από την Αναγέννηση και εντεύθεν.

Page 162: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

162

Επίσης αντίθετα με τον Αριστοτέλη, ο Επίκουρος θεωρεί τις γυναίκες ισότιμες στην κοι-νωνική ζωή με τους άνδρες και τις δέχεται ως μαθήτριες στη Σχολή. Εξ ίσου ισότιμη αν-θρώπινη αντιμετώπιση αξίζουν οι δούλοι, οι οποίοι μπορούσαν να παρακολουθούν μαθή-ματα στον Κήπο και να αναδειχθούν σε φιλοσόφους. Το όνομα ενός εξ αυτών, Μυς, δια-σώθηκε σε μας από τον ιστορικό Λαέρτιο. Για τις γυναίκες έγραψε ο Επίκουρος:

Η γυναίκα σου να σε σέβεται πρέπει και όχι να σε φοβάται,

διότι δεν την πήρες για υπηρέτρια, αλλά για σύντροφο στη ζωή.

Μια σύγκριση αυτών των αντιλήψεων με τις αντίστοιχες χριστιανικές, δεί-χνει ποια ανατολίτικη οπισθοδρομικότητα εισήχθη στον ευρωπαϊκό χώρο με τη θρησκεία από την Ιουδαία (πρωτίστως ο Παύλος):

• «Οι γυναίκες να υποτάσσεσθε στους άνδρες σας στα πάντα» (Κο-ρινθ. Α')

• «Ομοίως οι γυναίκες υποτάσσονται στους άνδρες τους» (Κολασσ. Γ')

Μέσα σε ένα περιβάλλον πολεμικών και πολιτικών ανακατατάξεων των ελ-ληνιστικών κρατών, όπου τίθενται ερωτήματα για ανεξαρτησία (από τους Μακεδόνες) και αυτονομία των πόλεων, οι Επικούρειοι έχουν σαφή άποψη για το θέμα των πατρίδων, όχι με την ιδιοκτησιακή έννοια που δημιουργούν στους ανθρώπους, μέχρι των ημερών μας, οι κυβερνήτες για λόγους διατή-ρησης της εξουσίας και διακίνησης εξοπλισμών, αλλά με την έννοια του ε-νιαίου περιβάλλοντος, της κοινής πατρίδας και της αδελφοσύνης επί Γης. Έγραφε ο επικούρειος Διογένης Οινοανδέας (2ος αιώνα π.Χ.):

Με το κάθε κομμάτιασμα της Γης βέβαια άλλη είναι η πατρίδα για τον καθένα.

Αλλά εάν δούμε όλη την επιφάνεια αυτού του κόσμου, τότε μία είναι η πατρίδα όλων μας, όλη η Γη, και μία η κατοικία μας, όλος ο κόσμος.

Αντιλήψεις, οι οποίες επανέρχονται τον 21ο αιώνα ως νέες σοφίες, μπροστά στα πολλα-πλά προβλήματα που προέκυψαν, είτε από τις φυσικές αλλαγές, είτε από τις δραστηριό-τητες του ανθρώπου, π.χ. επιβάρυνση περιβάλλοντος, πυρηνικά όπλα, διατροφικά προ-βλήματα, ενεργειακή ανεπάρκεια, αμάθεια και οπισθοδρομικότητα κ.ά.

Οι θεοί, κατά την επικούρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Αν έκαναν δε πράγματι οι θεοί όσα τους ζητούσαν οι άν-θρωποι, θα εξαφανιζόταν η ανθρωπότητα, γιατί όλοι επιζητούν και εύχονται το κακό των άλλων... Για κάθε στιγμή και κάθε δυσκολία της ανθρώπινης ζωής, οι επικούρειοι φιλό-σοφοι είχαν διατυπώσει ως πνευματικό βοήθημα την τετραφάρμακον, τέσσερις φράσεις για συνεχή χρήση:

Δεν μας φοβίζει ο θεός, δεν μας ανησυχεί ο θάνατος, εύκολα αποκτιέται το Καλό, εύκολα υποφέρεται το Κακό.

Page 163: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

163

Αυτό δηλώνει ότι, πέρα από τις φυσικές δυνάμεις και τους νόμους του σύμπαντος,

• δεν υπάρχουν θεοί τιμωροί και μπαμπούλες, όπως επαναλαμβάνουν καταπιεστικά οι μονοθεϊστικές θρησκείες, οπότε και δεν χρειάζεται κάποιος να ζει με το φόβο τους,

• δεν ανησυχεί ο θάνατος που δεν μας αφορά, εφόσον εμείς δεν υπάρχουμε πια, • το καλό που χρειάζεται για να ζήσει κάποιος, σύμφωνα με τις πνευματικές, ψυχι-

κές και σωματικές ανάγκες του, αποκτάται για έναν ολιγαρκή άνθρωπο εύκολα και, τέλος,

• με την επικούρεια αταραξία αντιμετωπίζεται κάθε κακό, κάθε δυσάρεστη κατά-σταση και κάθε φόβος.

Ένας σημαντικός τομέας που απασχόλησε εντατικά τον Επίκουρο, από τον οποίο έχουμε όμως λίγες πληροφορίες, είναι η φυσική του φιλοσοφία. Η επιρροή του ατομισμού του Λεύκιππου και του Δημόκριτου είναι παραπάνω από εμφανής στο έργο του Επίκουρου. Ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος έγραψε, μεταξύ άλλων, και ένα τεράστιο συναφές σύγγραμ-μα, Περί Φύσεως, το οποίο είχε έκταση 37 τόμων. Τα λίγα αποσπάσματα που έχουν δια-σωθεί από αυτό το έργο, είναι κυρίως κείμενα του Λουκρήτιου και του Διογένη Οινοανδέ-α, αλλά και λίγα του ίδιου του Επίκουρου. Μερικές από τις βασικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας του Επίκουρου μπορούν να συ-νοψιστούν στα εξής:

• Τίποτα δεν δημιουργείται ποτέ από το τίποτα. • Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε από θεία παρέμβαση. • Ακόμα και αν υπάρχουν θεοί, αυτοί δεν επιδρούν στο φυσικό κόσμο. • Η ύλη δεν καταστρέφεται σε τίποτα. • Πρωταρχικά στοιχεία της ύλης δεν είναι τα αριστοτελικά στοιχεία πυρ, αήρ, γη

και ύδωρ, αλλά μικρά αδιαίρετα άφθαρτα σωματίδια (άτμητα σωμάτια = άτομα). • Τίποτα δεν μπορεί να γίνει αισθητό αν δεν έχει υλική υπόσταση. Τίποτα δεν υ-

πάρχει εκτός από τα άτομα και το κενό ανάμεσά τους. • Όλα τα σώματα, είτε είναι άτομα, είτε προέρχονται από ένωση ατόμων. • Το σύμπαν είναι αχανές. Δεν βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος, αλλά είμα-

στε ένας από τους αναρίθμητους κόσμους του σύμπαντος. • Τα άτομα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση μέσα στο κενό. Μπορούν να συνεχίσουν

σε ευθεία, να συγκρουστούν, να αλλάξουν κατεύθυνση, να ενωθούν με άλλα άτο-μα στη δημιουργία σύνθετων σωμάτων.

• Οι κόσμοι και τα έμβια όντα δημιουργούνται από τυχαία γεγονότα λόγω της χαο-τικής κίνησης των ατόμων.

• Αυτό που αποκαλούμε «ψυχή» είναι σωματική οντότητα με υλικά χαρακτηριστικά και δεν συνεχίζει να υπάρχει μετά τον θάνατο.

• Η αίσθηση είναι αξιόπιστη, διότι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κάτι άλλο πιο αξιόπιστο από αυτήν.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτές οι απόψεις, τις οποίες είχε προσεγγίσει διαισθητικά ο Επί-κουρος, δεν απέχουν σημαντικά από τα επιστημονικά ευρήματα και τη σημερινή γνώση μας για τα ουράνια σώματα και τη φύση γενικότερα. Δεν είχε, λοιπόν, άδικο ο Νίτσε που διαπίστωνε στα τέλη του 19ου αιώνα ότι: «Η επιστήμη έχει βαλθεί να επιβεβαιώσει τον Επίκουρο!»

Page 164: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

164

Είναι πασιφανές, πόσο αρνητική ήταν για την πρόοδο της ανθρωπότητας η αποσιώπηση αυτού του μεγάλου διανοητή κατά την ύστερη Αρχαιότητα και το Μεσαίωνα. Μπορούμε δε εύκολα να σκεφτούμε, πόσο θα είχαν προωθηθεί η επιστήμη, η τεχνολογία και γενικό-τερα ο (ελληνικός) πολιτισμός, αν είχε εξελιχθεί ομαλά η επιστήμη των ελληνορωμαϊκών και ελληνιστικών χρόνων και δεν είχε παρεμβληθεί ο οπισθοδρομικός Μεσαίωνας με την υποστήριξη της εισροής στις πολιτισμένες κοινωνίες βαρβάρων από Βορρά και Ανατολή και της άνωθεν επιβολής σκοτεινών δεσποτικών και θεόπληκτων αντιλήψεων.

Από τα προηγούμενα είναι επίσης κατανοητό, γιατί οι πλατωνιστές και αριστοτελιστές απεχθάνονταν αυτόν τον μεγάλο φιλόσοφο, τους μαθητές του και τη φιλοσοφία τους και γιατί συνεχίζεται αυτή η εχθρότητα μέχρι των ημερών μας από όλους τους θρησκευτικούς μηχανισμούς. Περίπου 3ΟΟ χρόνια μετά την εποχή του Επίκουρου, γράφει ο Πλούταρχος (~5Ο - 125 μ.Χ.) ότι ο ιδρυτής της Σχολής του Κήπου προσπάθησε να ανατρέψει τους «θεσμούς της πόλης» και ότι θεωρούσε τον εαυτό του «σοφότερο από τον Πλάτωνα» - έγκλημα καθοσιώσεως για τους ολιγαρχικούς. Γι' αυτές λοιπόν τις αντιλήψεις έπρεπε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο που είχε ο ίδιος ολιγαρχικές προτιμήσεις, να μαστιγωθούν όλοι οι επικούρειοι, όχι με το απλό μαστίγιο αλλά με το αστραγωτό! Αυτή η εκδήλωση αντιπάθειας και εκδικητικότητας δείχνει, πόση επιρροή πρέπει να είχαν ακόμα κατά το 2ο μ.Χ. αιώνα στην κοινωνία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας οι επικούρειοι φιλόσοφοι.

Ο Επίκουρος δεν έτυχε μέχρι σήμερα, λόγω των δημοκρατικών και φυσιοκρατικών του αντιλήψεων, οποιασδήποτε προβολής μέσα από τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία κατά κύριο λόγο στηρίζουν ακόμα ολιγαρχικές και θεοκρατικές αντιλήψεις. Μόλις τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται στα ελληνικά σχολικά βιβλία δειλά ο Επίκου-ρος και αναπτύσσεται η φιλοσοφία του. Μερικοί σύγχρονοι δυσφημιστές εξηγούν δε, κά-νοντας μεταφραστικά άλματα, ότι το λάθε βιώσας (= να ζεις απαρατήρητος) του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου σημαίνει πως κάποιος ζει λαθραία, σε βάρος των άλλων - ένα ακόμα δείγμα της διαχρονικής οπισθοδρομικής αθλιότητας που υποστηρίζεται κατά κανόνα από μηχανισμούς προπαγάνδας, θεσμοποιημένους και άτυπους.

Page 165: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

165

Σύγκρουση παλαιού με καινούργιο... ή επάνοδος στο παρελθόν; Σύμφωνα με δημοσίευμα της γαλλικής εφημερίδας Nouvel Observateur, ένας δάσκαλος κρατήθηκε στο Αστυνομικό Τμήμα του Gilles-de-Chin de Berlaimont (Département Nord-Pas de Calais) για δύο ημέρες, λόγω «βαριάς κακοποίησης ανηλίκου» (violence aggravée sur mineur). Στις 27 Μαρτίου θα γίνει η δίκη του δασκάλου στο πρωτοδικείο του Avesnes-sur-Helpe. Αδίκημα του δασκάλου ήταν ένα χαστούκι που έδωσε στο μαθητή, όταν ο δεύτερος είπε τον δάσκαλο «connard», κάτι μεταξύ βλάκα, ηλίθιου, παλαβού κ.ο.κ. Όπως κι αν αποδο-θεί επακριβώς η συγκεκριμένη βρισιά, στη Γαλλία προκλήθηκε σημαντική ένταση για το ζήτημα. Η προσαγωγή του δασκάλου σε δίκη με την κατηγορία της «βαριάς κακοποίησης ανηλίκου» για ένα χαστούκι αλλά και η διήμερη κράτησή του στο αστυνομικό τμήμα, δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στο περί δικαίου αίσθημα των Γάλλων. Πολύ περισσότερο που, για το συγκεκριμένο επεισόδιο σε μια επαρχιακή πόλη, πήρε θέ-ση ο ίδιος ο πρωθυπουργός της χώρας: ο François Fillonπροσέφερε στον κατηγορούμενο δάσκαλο την υποστήριξή του (soutien). Αισθάνθηκε σοκ, δήλωσε ο Φιγιόν, όταν πληρο-φορήθηκε ότι ο δάσκαλος κρατήθηκε επί δύο ημέρες.

«Ce n'est jamais une bonne solution de gifler un élève, mais en même temps je soutiens les enseignants qui ont besoin d'un peu de discipline et d'un peu de respect pour faire fonctionner les classes». Δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση καλή λύση το χαστούκισμα του μαθητή, δήλωσε ο πρωθυπουργός. Ταυτόχρονα υποστηρίζει όμως εκείνους τους δα-σκάλους που χρειάζονται λίγη πειθαρχία και κάποιο σεβασμό, για να γίνει δυνατή η πραγματοποίηση των μαθημάτων. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία παρ' ημίν θα θυμούνται ή έχουν ακούσει για τα χαστούκια που έπεφταν βροχή εν Ελλάδι στις δεκαετίες του '50 και του '60 - και πριν, εννοείται. Στο 8ο Γυμνάσιο (σήμερα Γυμνάσιο+Λύκειο) της Αθήνας κρατούσε ο σπιθαμιαίος γυμνασιάρ-χης Ρούσσας ένα μαύρο ξύλινο ρόπαλο, το λεγόμενο «μαύρο φίδι», με το οποίο κοπα-νούσε δικαίους και αδίκους. Αντίστοιχα επεισόδια εξελίσσονταν στο 2ο Γυμνάσιο με τον

Page 166: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

166

γυμνασιάρχη Παναγιώτη Πάτρα. 2-3 χαστούκια ή στρίψιμο αυτιών στην αίθουσα με τους 70-80 μαθητές, ήταν σύνηθες μέσο επιβολής της τάξης εκείνη την εποχή. Οι ταινίες της Finos Films, όπου ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος και ο Ορέστης Μακρής χαστουκίζουν αδιάκριτα μαθήτριες, μπορεί να φαίνονται σήμερα διασκεδαστικές, τότε ήταν όμως σκληρή πραγματικότητα. Τα ερωτήματα που τίθενται τώρα είναι, πρώτον, τί μπορεί να κάνει ο δάσκαλος με ένα θρασύ και επιθετικό μαθητή και, δεύτερον, αποτελεί ένα χαστούκι «βαριά κακοποίηση» ώστε να κρατηθεί αυτός ο δάσκαλος με απόφαση Αστυνομικού επί διήμερο; Και, τελικά, επηρεάζεις τίποτα αν αρχίσεις και βαράς κάποιους που, πρώτον ατακτούν και, δεύτερον είναι του χεριού σου; Είναι δυνατόν να δώσεις ανατροφή σε κάποιον που δεν την ΄πήρε στο σπίτι του;

Page 167: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

167

Μια γυναίκα κόντρα στον καθολικό μεσαίωνα ...

Η Uta Ranke-Heinemann αποτελεί μια γυναί-κα σύμβολο, επειδή προκάλεσε τους παράγο-ντες του κατεστημένου των Γερμανών καθολι-κών και τους έφερε στο σημείο να δείξουν δη-μόσια τον αυταρχισμό και τη δειλία τους. Η κ. Ranke άρχισε να γίνεται γνωστή στο γερ-μανόφωνο χώρο από τη δεκαετία του 1960, ως μορφωμένη, ευφραδής και ετοιμόλογη διανοού-μενη του εκκλησιαστικού χώρου. Είχε αναδει-χθεί από άριστη μαθήτρια Λυκείου σε πανεπι-στημιακή καθηγήτρια της θεολογίας και έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στη δημόσια ζωή. Τον Απρίλιο 1987 άλλαξαν όλα ραγδαία, όταν σε μια τηλεοπτική συζήτηση εξέφρασε η κ.

Ranke την άποψη ότι η «παρθενία» της μητέρας του Ιησού εννοείται μόνο συμβολικά και ότι η Μαρία ήταν φυσιολογική σύζυγος του Ιωσήφ. Έτσι μόνο εξηγείται γιατί σε δύο ευ-αγγέλια απαριθμούνται, αν και αντιφατικά, οι γενεές από τον Δαυίδ μέχρι τον Ιησού και καταλήγουν στον Ιωσήφ και όχι στη γυναίκα του. Δύο μήνες μετά, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, αφαίρεσε ο επίσκοπος της Κολωνίας, καρδι-νάλιος Hengsbach, αρμόδιος για το Πανεπιστήμιο Neuss-Essen, την άδεια διδασκαλί-ας θεολογικών θεμάτων από την κ. Ranke. Επιπλέον δε τηναφόρισε, γιατί «διατηρεί με επιμονή αμφιβολίες σε αναμφισβήτητη θρησκευτική αλήθεια», με απλά λόγια επειδή εί-ναι «αιρετική». Πριν από μερικούς αιώνες θα οδηγείτο η κ. Ranke σε δικαστήριο της «Ιε-ράς Εξέτασης» κι από εκεί κατ’ ευθείαν στην πυρά. Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός είχε εκδικηθεί με αυτό τον τρόπο την «παρείσακτη», η οποία πρώτον ήταν γυναίκα και είχε αφήσει πίσω της πολλούς άνδρες θεολόγους, παίρ-νοντας τη μία ακαδημαϊκή θέση μετά την άλλη, δεύτερον είχε το «κουσούρι» -που λέει κι ένας δικός μας- να έχει προσχωρήσει στον καθολικισμό από τους μισητούς προτεστάντες και τρίτον είχε βάλει στόχο να ανατρέψει όλα τα μεσαιωνικά παραμύθια, με τα οποία τάι-ζαν και ταΐζουν τον κόσμο. Έτσι πίστευε η κ. Ranke ότι θα φέρει κοντά ως ακροατήρια, τους μορφωμένους και τους αμόρφωτους πιστούς, για να μην λένε οι κληρικοί άλλα στο ένα ακροατήριο και άλλα στο άλλο. Να σημειωθεί ότι στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ισχύει ένα μεσαιωνικό κατάλοιπο, όπου ορισμένα θεολογικά μαθήματα επιτρέπεται να τα διδάσκουν μόνο καθηγητές που έχουν την έγκριση του αντίστοιχου τοπικού επισκόπου, της καθολικής και ευαγγελικής εκκλη-σίας. Για σύγκριση, στην Ελλάδα δεν ισχύει κάτι τέτοιο και ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδου-λος συχνά διαμαρτυρόταν ότι δεν μπορεί ο εκκλησιαστικός μηχανισμός να επηρεάσει, ούτε το αντικείμενο διδασκαλίας της Θεολογικής Σχολής των πανεπιστημίων. Έτσι δι-καιολογούσε ο ίδιος, γιατί έπρεπε να δημιουργηθούν ανώτατες ιερατικές σχολές, όπου θα διδάσκεται ο λόγος της εκκλησιαστικής και όχι της ακαδημαϊκής θεολογίας.

Page 168: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

168

Μια μικρή αναδρομή στο βιογραφικό του κεντρικού προσώπου αυτής της σύγκρουσης είναι πολύ ενδιαφέρουσα: Η Uta Johanna Ingrid Ranke-Heinemann (γενν. το 1927 στο Essen) είχε κατακτήσει στη ζωή της πολλές σημαντικές πρωτιές. Μία π’ αυτές ήταν ότι πήρε σε Λύκειο του Essen ως πρώτο κορίτσι βαθμό απολυτηρίου (Abitur) με άριστα και έπαινο – όχι ότι υπήρχαν και πολλά αγόρια που είχαν πάρει τέτοιο απολυτήριο. Προερχόμενη από προτεσταντική οικογένεια, σπούδασε επί 6 χρόνια «Ευαγγελική Θεο-λογία» σε διάφορα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, Βασιλεία, Οξφόρδη, Μονπελιέ και Βόννη. Το έτος 1953 μεταπήδησε όμως στον καθολικισμό και σπούδασε επιπλέον «Καθολική Θεολογία» στο Μόναχο, όπου ήταν συμφοιτήτρια με τον Joseph Ratzinger, τον τωρινό πάπα της Ρώμης. Στο Μόναχο ανακηρύχθηκε η κ. Ranke το έτος 1954 Διδάκτωρ της Θε-ολογίας. Στη συνέχεια δίδαξε η ίδια σε διάφορα σεμινάρια και από το 1965 στην Παιδα-γωγική Σχολή και μετέπειτα Πανεπιστήμιο του Neuss-Essen. Το έτος 1969 ανακηρύχθηκε πρώτη υφηγήτρια παγκοσμίως στον τομέα της Καθολικής Θεολογίας – μέχρι τότε μόνο άντρες είχαν φτάσει σ’ αυτή την ακαδημαϊκή βαθμίδα. Κα-τά τα τελευταία χρόνια παρουσιαζόταν η ήδη πολύ γνωστή αυτή διανοούμενη όλο και συχνότερα στη δημοσιότητα, τόσο από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, όσο και με άρ-θρα της σε εφημερίδες. Αντικείμενα των σχολίων και εισηγήσεών της ήταν περισσότερο τα τότε επίκαιρα προβλήματα της κοινωνίας. Όσον αφορά δε τα θεολογικά θέματα, είχε πάντα μια επιθυμία να απαλλάξει τη χριστιανική πίστη από τις δεισιδαιμονίες που την έ-χουν φορτώσει τόσους αιώνες. Γινόταν δε ευχάριστα αποδεκτή ως ομιλήτρια, ακόμα κι από άθρησκους ακροατές.

Το έτος 1969 εκλέγεται ο πατέρας της, Gustav Heinemann (1899-1976) Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην (τότε) Δυτική Γερμανία. Ο συγκεκριμένος πρό-εδρος ήταν ήδη γνωστός στην κοινή γνώμη από πα-λαιότερα ως πολιτικός και υπουργός με μετριοπαθή φιλελεύθερη και φιλειρηνική στάση και με κοινωνι-κές ευαισθησίες. Είναι αυτός που είπε κάποια στιγμή από την τηλεό-ραση, όταν οι φοιτητικές ταραχές είχαν φτάσει στο απόγειο τους και πολλοί συντηρητικοί πολίτες δυ-σφορούσαν για την απουσία «τάξης» από το δημόσιο βίο, ότι «δείχνοντας με το δάκτυλο τους ενοχλητικούς φοιτητές, ένα δάκτυλο δείχνει αυτούς και τρία δάκτυ-λα είναι γυρισμένα πίσω και δείχνουν εμάς…»

Εννοείται ότι στη Γερμανία προκλήθηκε με την καθαίρεση της κ. Ranke μεγάλη αναστά-τωση και, σαν πρώτη αντίδραση από το κράτος, διορίστηκε η διωκόμενη σε θέση καθη-γήτριας για την Εκκλησιαστική Ιστορία, για την οποία δεν απαιτείτο η σύμφωνη γνώμη του επισκόπου. Η ίδια παρέπεμψε, για να εξηγήσει τη θέση που της στοίχισε τον αφορι-σμό, σε δημοσιεύσεις των έγκριτων θεολόγων Karl Rahner και Joseph Ratzinger, του ση-μερινού πάπα. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Karl Rahner (1904-1984) ήταν από τους σημαντικότερους καθολικούς θεολόγους του 20ου αιώνα παγκοσμίως, πολυγραφότατος και συγκροτημέ-

Page 169: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

169

νος. Από αυτόν αντέγραφαν και αντιγράφουν ακόμα όλοι οι θεολόγοι – και οι Έλληνες εννοείται, με τις κατάλληλες δογματικές προσαρμογές. Για τον Ratzinger ανέφερε η κ. Ranke ότι γράφει στο βιβλίο του «Εισαγωγή στο Χριστια-νισμό» τα εξής: «Ο μύθος για την παρθενική γέννηση του Σωτήρα είναι μεν παγκοσμίως διαδεδομένος… Αλλά η θεϊκή υπόστασή του, δεν στηρίζεται σύμφωνα με την πίστη της εκκλησίας, στο γεγονός ότι ο Ιησούς δεν είχε φυσικό πατέρα. Η θεϊκότητα του Ιησού δεν θίγεται κι αν δεχθούμε ότι προέκυψε από έναν κανονικό γάμο…» Εδώ φαίνεται να κρύβεται και η αφορμή για την ενόχληση του εκκλησιαστικού μηχανι-σμού: η κ. Ranke έβγαλε στη δημοσιότητα και ερμήνευσε θέσεις που απευθύνονταν σε μορφωμένους ανθρώπους. Το συγκεκριμένο βιβλίο πωλείται βέβαια δημόσια, αλλά ποια κυρά Παγώνα και ποιος μπάρμπα Λάμπρος μπορεί να το διαβάσει με τις εκατοντάδες σε-λίδες του γεμάτες στρυφνούς θεολογισμούς, με πάμπολλα λατινικά και ελληνικά απο-φθέγματα και βιβλικά χωρία και με πλήθος υποσημειώσεων και παραπομπών στη βιβλιο-γραφία; Για το ποίμνιο αρκούν τα θαύματα και τα πτώματα που δεν λιώνουν… Λίγες ημέρες πριν από τον οριστικό αφορισμό της, παρουσιάστηκε η κ. Ranke πάλι σε μια τηλεοπτική συζήτηση του σταθμού της Κολωνίας, για να εξηγήσει τις θέσεις της. Ο καθολικός επίσκοπος αυτής της επαρχίας έστειλε στη συζήτηση ως εκπρόσωπο της εκ-κλησίας το μοναχό του Δομινικανού Τάγματος Dr. Willehad Paul Eckert (1926-2005), γνωστό για τις σκληρές φονταμενταλιστικές θέσεις του. Στην αναφορά της κ. Ranke για τις θέσεις των Rahner και Ratzinger σε συγγράμματά τους, απάντησε ο μοναχός ασυ-γκράτητος: «Αυτά που λένε οι Rahner και Ratzinger είναι λάθος, δεν επιτρέπεται να επι-καλείστε αυτές τις θέσεις, είναι λάθος!» Αν μπορούσε, θα τους αφόριζε και τους δύο on camera... Αμέσως την επόμενη μέρα έστειλε η κ. Ranke επείγον μήνυμα στον καρδινάλιο και παλιό συμφοιτητή Joseph Ratzinger, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία για πολλά χρόνια, και τον παρακάλεσε να τοποθετηθεί σ’ αυτή τη διαμάχη. Ο Ratzinger απάντησε ένα μήνα μετά, αφού είχε «αφοριστεί» η κ. Ranke! Της γράφει, σε γενικές γραμμές, ό-τι «επικαλείσθε γραπτά μου χωρίς να λαμβάνετε υπόψιν το συνολικό έργο μου» και ότι «η άποψή σας δεν είναι η άποψη της εκκλησίας». Που σημαίνει ότι κάπου αλλού έχει γράψει τα αντίθετα και ότι ο εκκλησιαστικός μηχανισμός υποστηρίζει ό,τι τον βολεύει κάθε φορά. Προφανώς, ο Ratzinger ήταν ενήμερος και συμφωνούσε με τη δίωξη της κ. Ranke από την πανεπιστημιακή έδρα και με τον αφορισμό της. Από τους υπόλοιπους καρδιναλίους της Γερμανίας κανείς δεν πήρε δημόσια θέση σ’ αυτή την αντιδικία! Οι ίδιοι που λίγα χρόνια μετά έσπευσαν να υπερασπιστούν τον καρδινάλιο της Βιέννης, ο οποίος βγήκε αρνητικά στη δημοσιότητα για ένα ψιλοπαράπτωμά του – αποδείχθηκε επαγγελματίας παιδεραστής, αφού κακοποιούσε επί δεκαετίες σεξουαλικά τα αγόρια της χορωδίας (Knabenchor) του Αγίου Στεφάνου. Πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την όποια γνώμη των καρδιναλίων είχαν όμως οι περί-που 10.000 επιστολές που έλαβε η κ. Ranke με αντικείμενο της συγκεκριμένη διαμάχη, στην πλειοψηφία τους προφανέστατα με κεντρική μεθόδευση της αποστολής τους. Η ου-σία της αντίδρασης στις θέσεις της κ. Ranke περιέχεται στην επιστολή μιας καθολικής ηγουμένης, η οποία γράφει μεταξύ άλλων τα εξής: «Πώς είναι δυνατόν να λέτε στο απλό τηλεοπτικό κοινό πράγματα, τα οποία δεν είναι σε θέση να καταλάβει; Κάτι τέτοιο μπορεί

Page 170: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

170

να συζητηθεί μόνο μεταξύ θεολόγων». Αυτή είναι και η ουσία του προβλήματος, ότι η ανανεωτι-κή θεολόγος έβγαλε στη δημόσια συζήτηση πράγ-ματα που πιστεύουν οι «μεγάλοι» μόνο κατ’ ιδίαν - ίσως δε να μην τα πιστεύουν και καθόλου! Είναι τόσο πολλά και μεγάλα τα παραμύθια, ώστε δεν επιτρέπεται να συζητιούνται στην «αγορά», αφού μόνο οι μάγοι της φυλής είναι σε θέση να τα κατα-νοήσουν – στην πραγματικότητα, να επιβάλουν στο ποίμνιο την αποδοχή τους. Το έτος 2000 επανεκδόθηκε το βιβλίο του Ratzinger «Εισαγωγή στο Χριστιανισμό». Όσοι το έψαξαν με περιέργεια, βρήκαν ότι είχαν τροπο-ποιηθεί μεν πολλά σημεία του, αλλά το συγκεκρι-μένο με το «μύθο της παρθενογένεσης» παρέμενε όπως είχε διατυπωθεί από την αρχή, χωρίς καμιά τροποποίηση. Τουτέστιν, ο πάπας της Ρώμης δεν αποδέχεται α-παραιτήτως ένα δογματικό μύθο της θρησκείας που προΐσταται, αλλά δειλιάζει να υπερα-σπιστεί δημόσια άλλους ανθρώπους που υιοθετούν δικές του θέσεις. Πριν από μερικούς αιώνες θα κοίταγε από το παράθυρο του ανακτόρου του με συγκατάβαση την τελετή πυρ-πόλησης της κ. Ranke ως «αιρετικής». Το βιβλίο «Nein und Amen» (=Όχι και Αμήν), ένα από τα πολλά που έγραψε η κ. Ranke με μεγάλους αριθμούς κυκλοφορίας και έγιναν παγκοσμίως γνωστά, έχει τον υπό-τιτλο: «Ο αποχαιρετισμός μου στον παραδοσιακό Χριστιανισμό». Σε ένα άλλο βιβλίο της χαρακτήρισε πλήρως την ανδροκρατία της καθολικής εκκλησίας (αλλά και των υπολοί-πων εκκλησιών), δίνοντας τον τίτλο: «Eunuchen für das Himmelreich» (=Ευνούχοι για τη βασιλεία των ουρανών). Είμαι βέβαιος ότι σε κάποιες δεκαετίες θα επικαλούνται οι απανταχού καθολικοί την κ. Ranke ως πρωτοπόρο στις νέες ιδέες και στην αποκάθαρση της θρησκείας από τις απί-στευτες μυθοπλασίες μιας πρωτόγονης εποχής. Και θα έχουν μια εύκολη δικαιολογία: «Κάναμε λάθος και το διορθώνουμε», όπως τόσες και τόσες φορές στην Ιστορία.

(16/1/2008)

Page 171: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

171

Η διώρυγα της Κορίνθου

Οι Αρχαίοι (ημών πρόγονοι, λέμε τώρα!) είχαν σκεφτεί να κατασκευάσουν διώρυγα στον Ισθμό της Κορίνθου, για να περνούν τα σκάφη εύκολα από το Σαρωνικό στον Κορινθια-κό κόλπο και αντίστροφα και για να μειωθούν οι κίνδυνοι στη ναυσιπλοΐα από τον περί-πλου τη Πελοποννήσου.

Ο τύραννος Περίανδρος (667-587 π.X.) ήταν ο πρώτος που αποφάσισε στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα να ενώσει τις δύο θάλασσες εκατέρωθεν του Ισθμού. Όμως προέκυψαν αντιδράσεις με πρόταξη του φόβου ότι μια διάνοιξη διώρυγας θα προκαλούσε την οργή των θεών, λόγω χρησμού της Πυθίας που έλεγε ότι «Ισθμόν δε μη πυργούτε μήδ’ ορύσ-σετε, Ζευς γαρ έθηκε νήσον η κ’ εβούλετο».

Αυτός ο χρησμός είχε οικονομικά ελατήρια και εκμαιεύθηκε από τους κατεστημένους κύκλους της Κορίνθου με τη βοήθεια του ιερατείου. Αν διέπλεαν οι ταξιδιώτες τη διώρυ-γα με πλοίο, δεν είχαν λόγο να παραμείνουν στην Κόρινθο και να ξοδέψουν χρήματα για διατροφή, δώρα και αφιερώματα στους ναούς. Ανάλογα συμβαίνουν και τον 21ο αιώνα, όταν διάφοροι τοπικοί παράγοντες στην επαρχία διαφωνούν να διανοιχτεί περιφερειακός δρόμος που θα παρακάμπτει χωριά και κωμοπόλεις, γιατί οι διερχόμενοι ταξιδιώτες δεν θα σταματάνε πια στα μέρη τους για φαγητό, αγορά αναμνηστικών κ.ά.

Το έργο άρχισε κάποια εποχή, αλλά η ύπαρξη σκληρών πετρωμάτων και η καθυστέρηση των εργασιών αποδόθηκε στην οργή τως θεών, όπως «πολύ σωστά» είχε προβλεφθεί από το χρησμό! Αντί της διώρυγας, κατασκεύασε τότε ο Περίανδρος στις αρχές του 6ου αι. π.X. τη δίολκο. Ηταν ένας λιθόστρωτος δρόμος, υπολείμματα του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα και ο οποίος χρησίμευε για τη μεταφορά των πλοίων, με τη δύναμη δούλων και ζώων, από τη μία πλευρά του Ισθμού στην άλλη.

Με αυτή την «προσωρινή» λύση αξιοποιήθηκαν τα λιμάνια των κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και αυξήθηκαν η ναυτική δύναμη και το εμπόριο της Κορίνθου. Λέγεται ότι

Page 172: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

172

τα έσοδα από τους δασμούς των εμπορευμάτων στα κορινθιακά λιμάνια ήταν τόσο μεγά-λα, ώστε ο Περίανδρος δεν επέβαλε κανένα άλλο φόρο στους Κορίνθιους.

Το 301 π.Χ. αποτυγχάνει ο Δημήτριος ο Πολιορκητής (...-287 π.Χ.) να υλοποιήσει το έρ-γο της διάνοιξης, αφού Αιγύπτιοι μηχανικοί τον διαβεβαιώνουν πως τα νερά του Κοριν-θιακού θα πνίξουν την Αίγινα και τα άλλα νησιά του Σαρωνικού. Αποτυγχάνουν επίσης ο Ιούλιος Καίσαρ (Gaius Julius Caesar, 100-44 π.Χ.) και ο Καλιγούλας (Gaius Iulius Caesar Germanicus «Caligula», 12-41 μ.Χ.) το 37 π.Χ. Το έτος 67 μ.Χ. ο Νέρων (Claudius Drusus Germanicus Nero, 15-68 μ.Χ.) που ήταν τότε 29 ετών, επισκέφθηκε τους αγώνες των Ισθμίων και πήρε την απόφαση να ενώσει τον Κορινθιακό με το Σαρω-νικό Κόλπο ανοίγοντας τη διώρυγα. Ο ίδιος έκανε τα εγκαίνια των εργασιών εκσκαφής σε μια θεαματική τελετή, χρησιμοποιώντας μια χρυσή αξίνα και έδωσε εντολή να κατα-σκευαστεί αναμνηστική πλάκα στο τοίχωμα της διώρυγας που απεικονίζει τον εαυτό του.

Χιλιάδες εργάτες, σκλάβοι και κατάδικοι, δούλεψαν με τις συνθήκες της εποχής. Το έργο έδειχνε πως θα τελείωνε αλλά ο Νέρων πέθανε κι έτσι διακόπηκαν όλα τα πολυέξοδα έρ-γα υποδομής στην αυτοκρατορία. Έτσι κι αλλιώς οι ελληνικές εμπορικές ανάγκες δεν ή-ταν εκείνη την εποχή μεγάλες, αφού κύρια εμπορική δύναμη ήταν πλέον η Ρώμη και προς εκείνη την κατεύθυνση μεταφέρονταν τα προϊόντα όλης της αυτοκρατορίας. Τα ίχνη της δουλειάς επί Νέρωνα σε μήκος 2 km από ανατολικά και 1,5 km από δυτικά διατηρήθηκαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή, όπως και η αναμνηστική πλάκα στη μια πλευρά της εκσκαφής. Ο ιστορικός Παυσανίας (110-180 μ.Χ.) περιγράφει στο βιβλίο του «Περιήγηση της Ελ-λάδος», μάλλον χαιρέκακα, ότι πολλοί προσπάθησαν να κάνουν την Πελοπόννησο νησί, αλλά δεν τα κατάφεραν.

Διάφορες άλλες προσπάθειες για κατασκευή διώρυγας επί Ηρώδη του Αττικού, αργότερα από τους Βυζαντινούς και τους Βενετσιάνους, δεν ευδοκίμησαν για διάφορους λόγους και ο Ισθμός παρέμενε χωρίς διώρυγα.

Μετά την Τουρκοκρατία το νεοσύστατο ελληνικό κράτος εξέτασε και πάλι την περίπτω-ση της διάνοιξης. Αρχικά ο κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας ανέθεσε τη μελέτη σε ειδικό μη-χανικό, διαβλέποντας τη μεγάλη σημασία που θα είχε για την ανάπτυξη του εμπορίου της

Page 173: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

173

χώρας η κατασκευή της διώρυγας,. Όμως ο προϋπολογισμός δαπάνης που προέκυψε, κρί-θηκε ότι ήταν αδύνατον να εξευρεθεί στη διεθνή χρηματαγορά, πολύ περισσότερο δε να εισπραχθεί από τους Έλληνες φορολογούμενους εκείνης της εποχής. Έτσι, η ιδέα εγκατα-λείφθηκε για άλλη μια φορά.

Το 1852 ο Λ. Λυγούνης, ο οποίος είχε διατελέσει διευθυντής των έργων του Νείλου, επε-ξεργάστηκε σχέδιο τομής του Ισθμού και κατέθεσε την πρότασή του στην Ελληνική Κυ-βέρνηση, ενώ δέκα χρόνια αργότερα ο Γάλλος μηχανικός Grimant De Caux κατέθεσε τις δικές του προτάσεις στην ελληνική βουλή. Και οι δύο προτάσεις κρίθηκαν όμως ανεδα-φικές. Όταν, όμως, το 1869 πραγματοποιήθηκε η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, η τό-τε ελληνική κυβέρνηση (Θρ. Ζαΐμη) πήρε την απόφαση να γίνει η διώρυγα στον Ισθμό και ένα χρόνο αργότερα υπογράφηκε η σχετική σύμβαση με Γάλλους μηχανικούς. Ούτε και αυτή η προσπάθεια είχε όμως καλή τύχη και ατόνησε. Έτσι, το 1881 το έργο κατακυ-ρώθηκε η κατασκευή της διώρυγας, μαζί με το προνόμιο εκμετάλλευσης της γέφυρας για 99 χρόνια, στο στρατηγό Στέφανο Τυρρ.

Το 1881 αναλαμβάνει μια γαλλική εταιρεία τη διάνοιξη της διώρυγας. Τα νέα έργα αρχί-ζουν πάνω στα σημάδια που έχαν χαραχτεί την εποχή του Νέρωνα. Κατά τη διάρκεια των εργασιών βρέθηκαν 26 δοκιμαστικά πηγάδια βάθους 10 μέτρων το καθένα και διάφοροι τάφροι της εποχής του Νέρωνα, πράγμα που δηλώνει ότι εκείνη η προσπάθεια ήταν η ση-μαντικότερη μέχρι τα τέλη 19ου αιώνα. Το 1889 σταματά το έργο λόγω έλλειψης χρημά-των.

Ξαναρχίζει όμως το 1890 με την «Ελληνική Εταιρεία Εργοληψιών» που αναλαμβάνει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, με νέες συμβάσεις. Στις 25-7-1893 εγκαινιάζεται πανη-γυρικά η διώρυγα, για τη δημιουργία της οποίας είχαν χρησιμοποιηθεί 2.500 εργάτες, είχε συνολικό μήκος 6,3 km, πλάτος στην επιφάνεια της θάλασσας 24,6 m και στο βυθό της 21,3 m με ωφέλιμο βάθος 7,5-8 m. Συνολικά εξορύχθηκαν 12 εκατομμύρια κυβικά μέτρα χωμάτων, ενώ σε όλο το μήκος της είχαν κατασκευαστεί κρηπιδότοιχοι μέχρι ύψους 2 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το 1941 οι Βρετανοί ανατίναξαν τις γέφυρες για να καθυστερήσουν τη διέλευση των Γερμανών. Το ίδιο έπραξαν το 1944 οι Γερμανοί, ρίχνοντας στη διώρυγα επιπλέον βρά-χους και βαγόνια τραίνου που ήταν γεμάτα με Ιταλούς αιχμαλώτους πολέμου. Η αποκα-τάσταση της διώρυγας κράτησε μέχρι το 1948, οπότε έγινε πάλι δυνατή η διέλευση πλοί-ων. Στη διώρυγα της Κορίνθου λειτουργούν σήμερα δύο βυθιζόμενες γέφυρες, μία στην Πο-σειδωνία και μία στην Ισθμία, οι οποίες εξυπηρετούν την επικοινωνία μεταξύ Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου. Κάθε χρόνο διαπλέεται η διώρυγα από περίπου 15.000 πλοία, κυρίως τουριστικά και μικρά εμπορικά. Συχνά διοργανώνονται δε και ειδι-κές φυσιολατρικές διαπλεύσεις της διώρυγας με στόχο τη διεθνή προβολή του έργου.

Page 174: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

174

Πνευματικά δικαιώματα ...

Ο Πολωνός καθολικός κληρικός και καθηγητής της εκκλη-σιαστικής ρητορικής, Wieslaw Przyczyna, διαμαρτυρήθηκε γιατί διάφοροι άλλοι κληρικοί αντιγράφουν τα κείμενά του στο Internet και τα εκφωνούν ως δικό τους κήρυγμα στις εκκλησίες. «Πρόκειται», λέει ο καθηγητής στο http://kath. net, «για αήθη ενέργεια, αφού είναι γνωστό ότι για τα διαδι-κτυακά κείμενα υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα στο όνο-μα του συντάκτη τους!» Ότι πολλοί κληρικοί -και όχι μόνο στην Πολωνία- αντιγρά-φουν τα κυριακάτικα κηρύγματά τους, φάνηκε από το γεγο-νός ότι διαβάζουν από το χαρτί κάτι που δεν έχουν γράψει οι ίδιοι, κάνουν δε και σαρδάμ κατά την ανάγνωση. Διάφοροι καταρτισμένοι ακροατές τέτοιων κηρυγμάτων έψαξαν συ-στηματικά και διαπίστωσαν με έκπληξη ότι το περιεχόμενό τους προερχόταν από το Internet. Με κατάλληλους μετρητές διαπιστώθηκε επίσης ότι κάθε Σάββατο δέχονται ιστότοποι της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης με εκκλησιαστικά κείμενα, καθολικοί και ευαγγελι-κοί, μεγάλο αριθμό επισκέψεων. Το πιθανότερο συμπέρασμα είναι ότι εκείνη την ημέρα ψάχνουν διάφοροι κληρικοί για κείμενα που θα εκφωνήσουν την Κυριακή. Ποιος θα κα-ταλάβει στο χωριό ή στην κωμόπολη, σκέφτονται οι λογοκλόποι, ότι το κήρυγμά μου εί-ναι καρμπόν από το Internet, αφού πολλοί από τους ηλικιωμένους ακροατές ούτε που γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται; Μερικοί, μάλιστα, εκφωνούν ευαγγελικά κείμενα ως καθολικά και αντίστροφα, παραβλέ-ποντας λεπτές ή θεμελιώδεις θεολογικές διαφορές που χωρίζουν τις δύο εκκλησίες. Και μετά ισχυρίζονται μερικοί ότι η παγκοσμιοποίηση δεν φέρνει ισοπέδωση και εξομοίωση της πίστης μας. Αυτό το Internet θα μας κάνει όλους χυλό, που έλεγε και ο μακαρίτης.

Page 175: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

175

Ο ηθοποιός και ο δάσκαλος Προ ημερών μου λέει μια καλή φίλη: «Να πας να δεις την παράσταση του Λευτέρη Βο-γιατζή, είναι καταπληκτικός!» Ρωτώντας την διάφορα πληροφορούμαι ότι, πέρα από το θέμα του θεατρικού έργου, η φίλη εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι ο γνωστός και ε-κλεκτός αυτός ηθοποιός και σκηνοθέτης παίζει μόνος του στη σκηνή επί δύο ώρες. «Όταν πήγα να τον συγχαρώ, μετά το τέλος της παράστασης», μου λέει η φίλη, «φαινόταν πολύ κουρασμένος, είναι πενηντάρης και βάλε!» Ζήτη-σα μερικές ακόμα πληροφορίες: Κάνει διάλειμμα; Μιλάει διαρκώς; Κινείται στη σκηνή; Όλα απα-ντήθηκαν καταφατικά. Και όλα αυτά κάνουν την παράσταση εντυπωσιακή και τον κ. Λ.Β. «κατα-πληκτικό». Δεν ζηλεύω καθόλου τη δουλειά και τη φή-μη του κ. Λ.Β. και δεν συγκρίνω τον εαυτό μου μαζί του, ούτε φιλοδόξησα ποτέ να βγω σε θεα-τρική σκηνή. Γεγονός είναι όμως ότι από 21-22 ετών δίνω παραστάσεις μπροστά σε μεγάλα α-κροατήρια, διδάσκοντας (θεωρία ή ασκήσεις) Μαθηματικά και Ηλεκτρομαγνητισμό, Εφαρμογές Υπολογιστών και Ιστορία της Τεχνολογίας. Περίπου 30 ετών δίδασκα στο εξωτερικό συχνά σε μεγάλο αμφιθέατρο, μερικές φορές ενώπιον 200-250 φοιτητών, όταν απουσίαζε ο αρμόδιος καθηγητής (αρρώσταινε συχνά). Μερικοί από τους φοιτητές δεν καταλάβαιναν, πώς συμ-βαίνει να έχω γερμανικό επώνυμο αλλά να μιλάω με ξένη προφορά – νόμιζαν ότι είμαι εγώ ο καθηγητής, του οποίου το όνομα έβλεπαν στο πρόγραμμα. Και έπρεπε σ' αυτές τις «παραστάσεις» να είμαι πολύ καλός σε πολλούς τομείς: να μιλάω σωστά τη γλώσσα, να έχει η παρουσίαση της ύλης μια συνοχή, να μην κάνω λάθη στις αποδείξεις ή στα παρα-δείγματα που έλυνα, να πω την κατάλληλη στιγμή και κάποιο αστείο για χαλάρωση της έντασης, χωρίς να περιπέσει το μάθημα σε χαβαλέ. Στα μεγάλα ακροατήρια, πάντα με μικρόφωνο (ψείρα) στο στήθος και με ενοχλητική αντήχηση της φωνής από τα μεγάφωνα της αίθουσας. Αυτός ο ρυθμός συνεχίστηκε και εξελίχθηκε, διαρκεί μέχρι σήμερα. Συνεχώς δίωρα, με-ρικές φορές και τετράωρα ημερησίως, με ένα δεκάλεπτο διάλειμμα στη μέση. Κάθε φορά σκηνοθέτης και εκτελεστής μιας παράστασης. Μόνος, ομιλητής και συζητητής, να ανα-πτύσσεις το περιεχόμενο του μαθήματος και να απαντάς σε ερωτήσεις. Και ποτέ το ίδιο «θεατρικό έργο», κάθε μέρα παρακάτω, 13-15 διαφορετικά δίωρα σε κάθε μάθημα ανά εξάμηνο. Να σε κοιτάζουν συνήθως 50-60 ή και περισσότερα ζευγάρια μάτια και να σχο-λιάζουν ψιθυριστά, αν είσαι αξύριστος ή ακούρευτος, με νέα γυαλιά, με σκονισμένα πα-πούτσια κ.ο.κ. Κάθε φορά επαγωγική ανάπτυξη του διδακτικού αντικειμένου, από τα απλά στα δύσκολα,

Page 176: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

176

με αποδείξεις, με σχήματα, με καμπύλες, με διαφορετικά χρώματα κιμωλίας ή μαρκαδό-ρου, με επίλυση ασκήσεων και το κομπιουτεράκι στο χέρι, εννοείται χωρίς κανένα σκο-νάκι. Με επανάληψη γνώσεων από άλλα μαθήματα, από το σχολείο ή από προηγούμενα εξάμηνα. Και στο τέλος, μετά το δίωρο, κατάκοπος στο γραφείο, να δέχεσαι φοιτητές, όχι για να πάρεις συγχαρητήρια, αλλά για να δώσεις εσύ συμπληρωματικές πληροφορίες, για συ-μπληρωματική βιβλιογραφία, για ασκήσεις, τι θέματα μπαίνουν στην εξέταση, αν υπάρ-χουν παλιά φυλλάδια με θέματα, αν θα γίνει την άλλη εβδομάδα μάθημα, αν μπορούν να παραδώσουν την εργασία μια άλλη εβδομάδα ή τον άλλο μήνα, να δουν το γραπτό της εξέτασης και να ενημερωθούν για τα λάθη που έγιναν, να μάθουν αν ο βαθμός που πήραν αντιστοιχεί με την ποιότητα του γραπτού που παρέδωσαν και άλλα πολλά, σημαντικά και ασήμαντα. Δεν σκέφτηκα ποτέ πως θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ήμουν «καταπληκτικός», απλά έκανα τη δουλειά που ήξερα. Ο ηθοποιός που κάνει περίπου τα ίδια, ίσως και λιγότερα, είναι όμως «καταπληκτικός»! Ρώτησα άλλους συναδέλφους, νέους και παλιότερους, αν είχαν δεχτεί ποτέ συγχαρητήρια από σπουδαστές, αν κάποιος τους χαρακτήρισε «κατα-πληκτικούς» ή έστω «καλούς». Τίποτα, ουδείς!

Με προβληματίζει πολύ η σύγκριση της δικής μου δουλειάς με εκείνη του ηθοποιού, την οποία δεν υποτιμώ καθόλου.

• Μήπως εκτιμάται υψηλότερα ο ηθοποιός επειδή υποδύεται ένα ρόλο που δεν είναι ο ίδιος αλλά πρέπει να φαίνεται σαν να ήταν ο εαυτός του; Μα και ο δάσκαλος έρχεται κάθε φορά στο επίπεδο του μαθητή του και προσπαθεί να δει τα πράγματα από τη σκοπιά του αδαή. Συνδέει τα διαθέσιμα κομμάτια γνώσης για να δημιουρ-γήσει κάτι νέο, άγνωστο ακόμα στους ακροατές του. Αν ο δάσκαλος που διδάσκει την αλφαβήτα συμπεριφερθεί όπως ο πραγματικός εαυτός του, τα παιδιά ούτε που θα καταλάβουν ποτέ, τί είναι αυτά που μουτζουρώνει ο «κύριος» στον πίνακα. Αν ο καθηγητής διδάσκει τον Ηλεκτρομαγνητισμό, τη Χημεία Τροφίμων ή τη Θερ-

Page 177: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

177

μοδυναμική σαν να επικοινωνεί και ανταλλάσσει απόψεις με συνάδελφό του, θα χάσει σε μερικά λεπτά όλο το ακροατήριο.

• Μήπως ο ηθοποιός μπορεί να είναι «καταπληκτικός», επειδή πληρώνεται από τους θεατρόφιλους για να τον δουν και ακούσουν να παίζει, ενώ ο δάσκαλος τούς είναι περίπου αδιάφορος επειδή διδάσκει «δωρεάν» και οι φοιτητές μπαινοβγαί-νουν στην αίθουσα, όποτε θέλουν; Μήπως υποτιμούν τον καθηγητή, επειδή η εκ-παιδευτική παράστασή του επαναλαμβάνεται το επόμενο, το μεθεπόμενο και το παράλλο εξάμηνο, απεριόριστα; Είναι γνωστό ότι κανείς δεν εκτιμάει το τσάμπα και στις πολλαπλές παραστάσεις πηγαίνει καθένας όποτε βολεύεται!

• Μήπως κρίνουν ευνοϊκά τον ηθοποιό, επειδή στο θέατρο κανείς δεν θα τους εξε-τάσει, αν κατάλαβαν το έργο, αν μπορούν να περιγράψουν την υπόθεση, αν μπο-ρούν να διατυπώσουν με συντομία το νόημα; Την ίδια στιγμή που κρίνουν τον καθηγητή με αυστηρότητα, επειδή θα πραγματοποιήσει ο ίδιος εξέταση στο μά-θημα και θα διαπιστώσει αντικειμενικά, ποιος σπουδαστής και πόσο παρακολου-θούσε κατά τη διδασκαλία, αν συμμετείχε στην επίλυση ασκήσεων, αν είχε ακόμα στο μυαλό αυτά που έπρεπε να έχει μάθει στο σχολείο ή σε προαπαιτούμενα μα-θήματα, αν είχε δουλέψει μόνος ή με συναδέλφους του στο σπίτι κτλ.

• Μήπως ο ηθοποιός αντιμετωπίζεται εξ ορισμού ως φίλος, ενώ ο δάσκαλος ως ε-χθρός;

Page 178: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

178

Πωλούνται εκκλησίες Η καθολική Αρχιεπισκοπή του Βερολίνου πουλάει έξι ναούς Ο καθολικός πληθυσμός του Βερολίνου έπαθε ένα ισχυρό σοκ, όταν πληροφορήθηκε ότι η Αρχιεπισκοπή τους έχει χρέη ύψους 148 εκατομμ. €. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχει μεγάλη ανάγκη, όπως αναφέρεται σε σχετική εγκύκλιο του επισκόπου, να απολυθούν υπάλληλοι, να κλείσουν εκκλησιαστικές επιχειρήσεις και να πουληθούν ναοί! Έτσι προσφέρονται προς πώληση καταρχάς έξι ναοί, των οποίων τα έξοδα λειτουργίας και/ή συντήρησης είναι πολύ υψηλά. Άλλοι ναοί συντηρούνται προσωρινά, επειδή διατί-θενται προς χρήση σε χριστιανικές εθνικές μειονότητες που έχουν δημιουργηθεί στο Βε-ρολίνο, Ισπανούς και Πορτογάλους, Κροάτες και Πολωνούς, αλλά και σε Ορθοδόξους, Ρώσους, Έλληνες, Σέρβους κ.ά. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τους Καθολικούς, δεν αφορά μόνο το Βερολίνο, ούτε μόνο τη Γερ-μανία. Είναι ένα γενικότερο φαινόμενο που επε-κτείνεται σε όλη την Ευρώπη, εννοείται περισσό-τερο εκεί που ένα ανυψωμένο μορφωτικό επίπεδο και μια οικονομική ευμάρεια οδηγεί πολλούς αν-θρώπους σε απεξάρτηση από ομάδες κοινών επι-θυμιών και στόχων. Αυτή την εποχή φαίνεται να προηγούνται στην εγκατάλειψη ναών σε πανευ-ρωπαϊκό επίπεδο η Βρετανία και η Ολλανδία. Στο παρελθόν, όταν ήταν διαθέσιμοι απεριόριστοι πόροι, κυρίως λόγω της υποστήριξης από τους κρατικούς προϋπολογισμούς, κατασκευάζονταν περίτεχνοι ναοί, άλλοτε για επίδειξη της κοινωνι-κής ανόδου κάποιων κοινοτήτων ή επαγγελματι-κών ομάδων, άλλοτε λόγω επέκτασης των πόλεων σε προάστια και δορυφορικές πόλεις. Με την πάροδο των δεκαετιών και την ενίσχυση του προβληματισμού για το ρόλο της θρησκείας και του εκκλησιαστικού μηχανισμού που τη στηρίζει, αλλά επίσης λόγω της όλο και συχνότερης δημοσιοποίησης των ιδιόρρυθμων επιλογών και των προβληματικών δραστηριοτήτων πολλών κληρικών, οι «πιστοί» έπαψαν να προσέρχονται στις εκκλησίες και, αυτό που ενδιαφέρει εδώ, έπαψαν να συμβάλλουν οικονομικά στη χρηματοδότηση της εκκλησιαστικής ζωής. Σ’ αυτή την αποστασιοποίηση έπαιξε επίσης ρόλο σε σημαντικό βαθμό και η κινητικότη-τα που προκαλείται λόγω της οικονομικής ανόδου και της μετεγκατάστασης μονάδων παραγωγής και υπηρεσιών. Οι προσλαμβανόμενοι σε μια επιχείρηση σε άλλη πόλη ή και άλλη επαρχία, παύουν πλέον να έχουν συναισθηματική σχέση με τη παλιά γειτονιά και το προάστιο που μεγάλωσαν. Η αποξένωση επεκτείνεται και στις υποδομές που συγκροτούν τις παιδικές και εφηβικές αναμνήσεις, σχολεία, εκκλησίες, επιχειρήσεις που εργάζονταν οι γονείς κ.ά.

Page 179: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

179

Οι υπηρεσίες οικονομικής διαχείρισης των εκκλησιαστικών μηχανισμών έχουν καταλήξει στην τακτική, να διαλύουν ενορίες, οι οποίες δεν στηρίζονται πλέον από ικανό αριθμό πιστών και να νοικιάζουν ή πωλούν τους ναούς, εφόσον δεν έχουν αρχιτεκτονικό ή αρ-χαιολογικό ενδιαφέρον. Με τα χρήματα που εξοικονομούνται και με κρατικές επιχορηγή-σεις είναι έτσι πιθανότερο να συντηρηθούν ιστορικοί ναοί, οι οποίοι αποτελούν σήμα κα-τατεθέν για διάφορες πόλεις ή επαρχίες.

(13/2/2008)

Page 180: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

180

Αντιθρησκευτική παιδική έκδοση Συνέντευξη με τον Michael Schmidt-Salomon για τις αντιδράσεις στο «μικρό γουρουνάκι»

Το πρώτο παιδικό βιβλίο στο γερμανόφωνο χώρο με κριτικό περιεχόμενο για τις θρησκεί-ες και τίτλο «”Πώς πηγαίνουμε, παρακαλώ, στο θεό;” ρώτησε το μικρό γουρουνάκι» βρί-σκεται αυτή την εποχή στο κέντρο μιας δημόσιας συζήτησης που εξελίσσεται με ένταση από όλες τις πλευρές. Αφότου έγινε γνωστό ότι το «Ομοσπονδιακό Υπουργείο για Οικο-γενειακές Υποθέσεις» μελετάει το ενδεχόμενο να τοποθετήσει αυτό το βιβλίο στον κατά-λογο των επικίνδυνων εκδόσεων για τη νεολαία, ήρθαν στο προσκήνιο υποστηρικτές και αντίπαλοι αυτής της οιονεί απαγόρευσης. Ένα βιβλίο που έχει τεθεί στον πίνακα των «ε-πικίνδυνων» πωλείται μόνο σε ενήλικες και δεν επιτρέπεται να διαφημιστεί σε εκθέσεις, να τοποθετηθεί σε βιτρίνες βιβλιοπωλείων κτλ.

Πολλοί αναγνώστες, αφενός έχουν εκφραστεί με ενθουσιασμό για το βιβλίο και στο ε-μπόριο κινείται αυτό από καιρού ήδη πολύ ικανοποιητικά, αφετέρου επίσης πολλοί άλλοι θεωρούν το βιβλίο ως «χλευαστικό για τις θρησκείες» και ένα βιβλίο «μίσους». Όταν οι επαγγελματίες πιστοί (παπάδες) μιλάνε απορριπτικά για άλλες θρησκείες, θεωρείται αυτό ενημέρωση, όταν όμως άλλοι λένε τα ίδια για τη χριστιανική θρησκεία, τότε αυτό είναι «μίσος» γιατί, προφανέστατα, διαφωτίζει τον κόσμο και λιγοστεύουν τα κεφάλια στο ποίμνιο.

Ένας από τους συγγραφείς αυτού του βιβλίου, ο Δρ. Michael Schmidt-Salomon (MSS), συγγραφέας φι-λοσοφικών και πολιτικών κειμένων, ηγετική προσωπικό-τητα των άθρησκων κινημάτων στη Γερμανία και Πρόε-δρος του «Ιδρύματος Giordano Bruno», το οποίο έχει διακηρυγμένο στόχο τη στήριξη του «εξελικτικού ανθρω-πισμού», απαντάει στις ερωτήσεις του Martin Bauer (Μ.Β.) Η συνέντευξη παρουσιάζεται εδώ σε ελεύθερη απόδοση:

M.B.: Σας παραξένεψε η έντονη κριτική στο βιβλίο για το «μικρό γουρουνάκι»;

MSS: Όχι, καθόλου! Περιμέναμε τέτοια αντίδραση. Όλοι που συμμετείχαν στην έκδοση ήξεραν από την αρχή ότι το βιβλίο θα δημιουργήσει φασα-ρία. Η εκκλησία κατέχει μέχρι σήμερα το ιδεολογικό μονοπώλιο στα παιδικά δωμάτια, οπότε δεν είναι εκπληκτικό ότι υπερασπίζεται αυτό το μονοπώλιο με όλα τα μέσα.

M.B.: Σας εντυπωσίασε ότι κατηγορηθήκατε ακόμα και για αντισημιτισμό;

MSS: Ναι, επειδή αυτό είναι ένα αποδοτικό μέσο για να δυσφημίσεις κάποιον στη (γερ-μανική) κοινωνία. Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί η πολιτική προπαγάνδα και μάλιστα πέ-ρα από τα όρια του συστήματος. Στα ιρανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης με κατηγόρησαν προ μερικών μηνών ως «σιωνιστικό πράκτορα του Ισραήλ», ώστε να δυσφημίσουν τη

Page 181: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

181

δραστηριότητα κατά των Ισλαμιστών. Οι δύο χαρακτηρισμοί είναι μεν αλληλοσυγκρουό-μενοι, αλλά η στρατηγική που κρύβεται από πίσω είναι η ίδια: συνθήματα αντί για επιχει-ρήματα.

M.B.: Δεν χρησιμοποιεί όμως η παρουσίαση των δύο ραβίνων στο βιβλίων αντισημιτικά στερεότυπα;

MSS: Ίσως μόνο σ’ αυτούς που έχουν ήδη αυτά τα στερεότυπα στο μυαλό τους και τα προβάλλουν στο βιβλίο. Δεν παρουσιάσαμε στο βιβλίο «τον» Ιουδαίο, αλλά μόνο έναν υπερορθόδοξο ραβίνο, ο οποίος ως προς την ένδυση, το κούρεμα κτλ., είναι ακριβώς έτσι, όπως οι υπερορθόδοξοι ραβίνοι. Αν τώρα κάποιοι μπερδεύουν αυτά τα δύο, τότε αυτό εί-ναι δικό τους πρόβλημα και όχι δικό μας. Αυτά όμως είναι προβλήματα των ενηλίκων, τα παιδιά δεν έχουν τέτοια στερεότυπα στο μυαλό τους, δόξα τω ανθρώπω!

M.B.: Επίσης ο Stephan Kramer, Γενικός Γραμματέας του κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων δεν θεωρεί το βιβλίο αντισημιτικό...

MSS: Ναι και το έλαβα υπόψη μου με κάποια ευχαρίστηση, ότι ο γενικός Γραμματέας διάβασε το βιβλίο με μεγαλύτερη προσοχή από ότι το Υπουργείο.

M.B.: Βέβαια, ο Kramer υποστηρίζει ότι αυτό το βιβλίο δυσφημεί εξ ίσου και τις τρεις μονοθεϊστι-κές θρησκείες και γι’ αυτό θα έπρεπε να θεωρη-θεί επικίνδυνο. Επί λέξει αναφέρει: «Η πονηράδα και επικινδυνότητα του βιβλίου έγκειται στο γε-γονός ότι απευθύνεται με πολύ όμορφα σχέδια σε νεαρά παιδιά, τα οποία είναι εκτεθειμένα στον αντιθρησκευτικό φανατισμό. Το βιβλίο πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθείεπικίνδυνο». Τι λέτε επ’ αυτού;

MSS: Ως εκπαιδευμένος δάσκαλος έχω την τάση να αναζητώ τον πυρήνα: Ο Kramer βεβαιώνει ότι το βιβλίο είναι ελκυστικό, τη στιγμή που άλλοι ισχυρίζονται το αντίθετο. Αντιλαμβάνομαι επίσης ότι το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί από τη θρη-σκευτική σκοπιά ως επικίνδυνο. Αλλά γιατί πρέ-πει να έχει σε μια πλουραλιστική κοινωνία η θρη-σκευτική άποψη μεγαλύτερη σημασία από την κοσμική; Το ένα τρίτο του γερμανικού πληθυ-σμού δεν ανήκει σε καμιά θρησκεία. Αυτό το ένα τρίτο δεν εκπροσωπείται λοιπόν, ούτε από τις χριστιανικές εκκλησίες, ούτε από τον κε-ντρικό Συμβούλιο των Μωαμεθανών.

M.B.: Τόσο οι εκκλησίες, όσο και οι Μωαμεθανοί έχουν εκδηλωθεί υπέρ της επικινδυνό-τητας του βιβλίου...

MSS: Φυσικά, ποιον εκπλήσσει αυτό; Όταν έχουν να αντιμετωπίσουν «άπιστους», οι ο-ποίοι διατυπώνουν προκλητικά ερωτήματα, πάντα συμφωνούν οι θρησκευτικές δυνάμεις. Αλλά, όπως είπαμε ήδη, υπάρχουν κι άλλες δυνάμεις στην κοινωνία μας. Πολλοί παιδα-

Page 182: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

182

γωγοί και ψυχολόγοι έχουν ήδη υπογράψει το ψήφισμα ενάντια της απαγόρευσης του βι-βλίου. Αν πράγματι το βιβλίο στηριζόταν στο μίσος, όπως είπαν κάποιοι, δεν θα είχαν υπογράψει!

M.B.: Τί λέτε για την κατηγορία ότι το βιβλίο χειραγωγεί προς την αθεΐα και ότι είναι τό-σο φονταμενταλιστικό και χωρίς ανεκτικότητα, όπως και οι θρησκείες, τις οποίες κατη-γορεί;

MSS: Καταρχάς θέλω να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο επιχειρηματολογεί στα πλαίσια του Αγνωστικιστισμού και όχι του Αθεϊσμού. Γι’ αυτό λέει ο σκαντζόχοιρος μετά την περιπέ-τειά του «έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει καθόλου θεός, και αν υπάρχει, τότε δεν θα κατοικεί σ’ αυτούς τους πύργους με τα φαντάσματα» (σημ. εννοεί ναούς, τεμένη και συνα-γωγές). Ένας «επιθετικός, φονταμενταλιστικός αθεϊστής» θα μίλαγε τελείως διαφορετικά.

Το κεντρικό ερώτημα είναι: υπάρχει «χειραγώγηση» όταν διαφωτίζονται τα παιδιά με χιουμοριστικό τρόπο για τους παραλογισμούς των παραδοσιακών θρησκευτικών συστη-μάτων; Καθόλου! Και τα παιδιά έχουν δικαίωμα στο διαφωτισμό! Δεν επιτρέπεται να εί-ναι εκτεθειμένα στις αντιεπιστημονικά ανυπόστατες και ηθικά προβληματικές διηγήσεις των θρησκειών. Βλέποντας το τεράστιο όγκο θρησκευτικών παιδικών βιβλίων στην αγο-ρά, θεωρήσαμε ότι είναι απαραίτητο ένα βιβλίο όπως το γουρουνάκι. Όχι μόνο επειδή συμβάλλει στον πλουραλισμό απόψεων στο παιδικό δωμάτιο, αλλά επειδή χρειαζόμαστε ένα δραστικό αντίδοτο ενάντια στις πολλαπλές μορφές θρησκευτικής χειραγώγησης.

M.B.: Και τι παντάτε στην κατηγορία για έλλειψη ανεκτικότητας;

MSS: Μπα, εδώ το γουρουνάκι και ο σκαντζόχοιρος είναι υποδείγματα στην ανεκτικότητα. Αν και κα-ταπιέζονται από τους υπηρέτες των θρησκειών, δεν κάνουν καμιά προσπάθεια να επιτεθούν ή να κα-ταργήσουν τις θρησκείες. Απλά, υποχωρούν στο σπιτάκι τους και συνεχίσουν να ζουν ήρεμα και χω-ρίς μίση. Είναι προφανές ότι το γουρουνάκι και ο σκαντζόχοιρος δεν αποδέχονται τις θρησκείες –και πώς θα ήταν δυνατόν, μπροστά σε τέτοιους παρα-λογισμούς που διαδίδουν;- αλλά είναι ανεκτικοί α-πέναντι στις θρησκείες. Περισσότερα δεν μπορεί να απαιτήσει κάποιος από αυτούς τους δύο αλλά και από κάθε άνθρωπο που σκέφτεται κοσμικά. Αν, α-ντίστροφα τώρα, οι εκπρόσωποι των θρησκειών εί-χαν ανάλογη συμπεριφορά –δεν χρειάζεται να μας αποδέχονται, εμάς που δεν τους πι-στεύουμε, αλλά να μας ανέχονται-, τότε ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος.

M.B.: Μερικοί σχολιαστές ισχυρίζονται ότι το βιβλίο αυτό είναι έκφραση μιας «χαζής κριτικής στις θρησκείες». Αυτό τεκμηριώνεται μεταξύ άλλων με το επεισόδιο όπου ο ρα-βίνος απαγορεύει στους δύο ήρωες την είσοδο στη συναγωγή, ενώ είναι γνωστό ότι η εί-σοδος στη συναγωγή είναι ελεύθερη σε όλους. Και, τελικά, η συναγωγή δεν είναι ναός.

MSS: (γελάει) Τέτοια σχόλια «ειδημόνων» μου αρέσουν ιδιαίτερα. Ξέρετε, όταν συ-γκρουσθούν ένα βιβλίο και ένα κεφάλι και ακουστεί κούφιος ήχος, τότε δεν φταίει οπωσ-δήποτε το βιβλίο. Όπως όλα τα παραμύθια, έτσι και η ιστορία με το γουρουνάκι διαθέτει

Page 183: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

183

δύο επίπεδα κατανόησης. Μία απλούστερη για παιδιά και μια πιο βαθιά, η οποία γίνεται αντιληπτή από ενήλικες, αλλά όπως φαίνεται όχι από όλους. Για τα παιδιά είναι για πα-ράδειγμα αδιάφορο, αν το βουνό λέγεται «όρος του ναού», στο οποίο γίνεται καυγάς για θρησκευτικούς λόγους. Οι ενήλικες πρέπει όμως να είναι σε θέση να καταλάβουν το συ-σχετισμό.

Γιατί λοιπόν δεν αφήνει ο ραβίνος το γουρουνάκι και τον σκαντζόχοιρο να μπουν στη συ-ναγωγή, ενώ ο επίσκοπος και ο μουφτής επιτρέπουν την είσοδο στο ναό και στο τζαμί; Πρόκειται για τη διαφοροποίηση ότι ο ιουδαϊσμός δεν είναι προσηλυτιστική θρησκεία, ενώ ο χριστιανισμός και ο μωαμεθανισμός είναι. Αυτές οι δύο θρησκείες είναι πάντα προσανατολισμένες στην προσπάθεια να διευρύνουν το ποίμνιο, κάτι που δεν ισχύει για τον ιουδαϊσμό. Γι’ αυτό ο επίσκοπος και ο μουφτής είναι αρχικά φιλικοί, αλλά στη συνέ-χεια απογοητεύονται, όταν διαπιστώνουν ότι οι δύο ήρωες δεν πέφτουν στην παγίδα.

M.B.: Και μια τελευταία ερώτηση: Αφού περιμένατε μια αντίδραση, γιατί εκδώσατε τελι-κά το βιβλίο; Παίζετε με τη φωτιά;

MSS: Λοιπόν, όποιος θέλει να δώσει ερεθίσματα, πρέπει να ζει με τη βεβαιότητα ότι θα τον θεωρήσουν «ερεθιστικό». Θέλαμε με το βιβλίο να θέσουμε σε λειτουργία μια κοινω-νική συζήτηση. Το ζήτημα της «θρησκευτικής παιδείας» στη χώρα μας δεν γίνεται αντι-κείμενο συζητήσεων. Στη θεωρούμενη παιδαγωγικά «αξιόλογη» θρησκευτική παιδική βιβλιογραφία υπάρχουν πάμπολλες εικόνες που τραυματίζουν τα παιδιά. Με αυτά τα βι-βλία αρχίζει ήδη στα νηπιαγωγεία ο βομβαρδισμός με ιστορίες δημιουργισμού, τον καλό θεούλη που φτιάχνει τον κόσμο κτλ., έτσι ώστε αργότερα να δυσκολεύονται τα παιδιά να ξεφύγουν από αυτές τις εξωπραγματικές και φανταστικές ιστορίες και να κατανοήσουν τον κόσμο σε επιστημονική βάση.

Το γουρουνάκι σώθηκε! Σήμερα, 6 Μαρτίου, αποφάσισε η αρμόδια επιτροπή ότι δεν συντρέχουν λόγοι να θεωρη-θεί το συγκεκριμένο βιβλίο επικίνδυνο. Ο Δρ. Michael Schmidt-Salomon, ένας εκ των συγγραφέων του παιδικού βιβλίου, δήλωσε ότι κάθε άλλη απόφαση της αρμόδιας Αρχής θα αποτελούσε σκάνδαλο. Ο διευθυντής του εκδοτικού οίκου Alibri Verlag, Gunnar Schedel, ανακοίνωσε ότι από τον Οκτώβριο 2007 έχουν πουληθεί περί τις 12.000 αντίτυ-πα του βιβλίου και τώρα ξεκινάει η τέταρτη έκδοση. Μια επιτυχία της λογικής ενάντια στον σκοταδισμό και τη θεοπληξία!

Page 184: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

184

Εμπόριο «ιερών» οστών Το Βατικανό προειδοποιεί για καταχρηστική και βλάσφημη εμπορεία «ιερών λειψάνων» στο Internet. Αφενός, λέει, τα λείψανα θα μπορούσαν να πέσουν στα χέρια σατανιστών, αφετέρου κανείς δεν εγγυάται ότι τα οστά που προσφέρονται σε δημοπρασίες του eBay είναι αυθεντικά!

Γεγονός είναι ότι σε δημοπρασίες του eBay παρουσιάζονται πολύ συχνά οστά και άλλα λείψανα χριστιανών αγίων. Κάπου 430 € κόστιζε κάποιο κόκαλο του καθολικού άγιου Francesco d'Assisi, για 27 € προσφέρεται ένα κομμάτι από επανωφόρι της αγίας Ρίτας ή από άμφια του «εθνικού αγίου» της Ιταλίας Pio. Όποιος αποφασίσει να αποκτήσει αυτά τα λείψανα και επικρατήσει στη δημοπρασία του eBay, παίρνει και μια βεβαίωση για την αυθεντικότητα των αντικειμένων.

Προσωπικά αναρωτιέμαι: Οι τυχόν σατανιστές που θα αποκτήσουν αυτά τα οστά ή τα κομμάτια από άμφια, τι περισσότερο θα κάνουν με αυτά, από εκείνα που κάνουν ήδη οι χριστιανοί κληρικοί; Τι σημαίνει «αυθεντικά λείψανα»; Αν κάτι προέρχεται πράγματι από έναν επιφανή άνθρωπο του χριστιανισμού, έναν «άγιο» για παράδειγμα, έχουν τα οστά του κάποια ιδιαιτερότητα; Κάποιοι άνθρωποι, έστω κληρικοί, δεν τον ανακήρυξαν άγιο; Πόσες φορές ακούμε και μαθαίνουμε ότι ήταν λάθος η τάδε ή η άλλη «ανθρώπινη» από-φαση κάποιων μητροπολιτών ή αρχιεπισκόπων, καρδιναλίων, πατριαρχών ή παπών. Χά-νουν τις «μαγικές» ιδιότητές τους τα οστά, όταν αποδειχθεί ότι η απόφαση του συγκεκρι-μένου κληρικού ήταν εσφαλμένη;

Αριστερά: Το αυτί του Ιωάννη Χρυσόστομου, Δεξιά: Το δόντι της αγίας Απολλωνίας Γνωρίζω ότι γι’ αυτές τις ερωτήσεις δεν υπάρχουν απαντήσεις και, όταν τεθούν, παρακά-μπτονται με τη σιωπή ή, σε μικρές ηλικίες ερωτώντων, με την υπόδειξη: «Δεν ρωτάμε τέτοια πράγματα».

Θυμάμαι τώρα ότι κάποια τέτοια απάντηση πήρα στο κατηχητικό, 12-13 ετών, όταν ρώ-τησα τον κατηχητή που εξηγούσε πώς δημιούργησε ο θεούλης τον κόσμο: «Και τον θεό

Page 185: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

185

ποιος τον δημιούργησε κύριε;» Με κοιτάει επίμονα -άκουσα ότι κάπου είναι μητροπολί-της τώρα- και μου λέει: «Στέλιο, τέτοια πράγματα δεν τα ρωτάμε». Ευτυχώς, ήμουν ετοι-μόλογος και απαντάω: «Αφού δεν τα ρωτάμε, μπορώ να πάω να παίξω μπάλα».

Την μπάλα είχα στο μυαλό μου, είναι αλήθεια, αλλά και η λαμπρή πάσα του κατηχητή λειτούργησε ως εναρκτήριο σφύριγμα. Βγήκαμε, αν θυμάμαι καλά, 5-6 άτομα στη μέση του ευσεβιστικού «μαθήματος» και κατασκονιστήκαμε στην αλάνα. Φυσικά στο κατηχη-τικό δεν ξαναπήγα, αφού «δεν ρωτάμε»…

Για να επανέλθω στα ιερά οστά, ο καρδινάλιος Jose Saraiva Martins, αρμόδιος στο Βατι-κανό για θέματα αγιοποιήσεων, δήλωσε στην εφημερίδα «La Stampa» ότι η αυθεντικότη-τα ιερών λειψάνων μπορεί να πιστοποιηθεί μόνο από την εκκλησία και δεν αρκεί καμιά βεβαίωση ιδιωτών. Για αμοιβή δεν αναφέρει τίποτα, αλλά υποθέτω ότι θα κοστίζει κάτι τις αυτή η εμβριθής εργασία.

Τώρα, βέβαια, δημιουργούνται νεότερα ερωτήματα: Πώς ξεχωρίζει η εκκλησία αν ένα δάκτυλο είναι κάποιου αγίου ή κάποιου άλλου τυχαίου ανθρώπου; Πώς αποφεύγεται ένας πληθωρισμός προσφοράς, αν κάποια οστά αποδειχθούν ιδιαίτερα επικερδή; Κάποτε, ένας μητροπολίτης εδώ στην Ελλάδα τεμάχιζε το λείψανο ενός αγίου που είχε στην κατοχή του και έδινε δεξιά και αριστερά κομμάτια - ελπίζω όχι σε σατανιστές! Τι τον εμπόδιζε το συγκεκριμένο μητροπολίτη να βγάλει από το νεκροταφείο άλλα 2-3 πτώματα και να μοι-ράζει επίσης κομμάτια; Έλεγχος DNA δεν γίνεται από τους παπάδες…Ξέρω, είναι μακά-βριες αυτές οι σκέψεις, αλλά κι εγώ ως μακάβριες διαβάζω πάντα τις σχετικές νεκρολα-γνικές ειδήσεις.

Και κάτι άλλο, για να κλείσουμε το θέμα των οστών: Γνωρίζουν οι εκλε-κτοί επισκέπτες αυτού του, αναμφί-βολα βλάσφημου, blog ότι υπάρχουν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης 2-3 παλαιότερες εκκλησίες «διακοσμημέ-νες» εσωτερικά αποκλειστικά με κό-καλα πεθαμένων ανθρώπων; Όχι αγί-ων, γιατί θα έπρεπε να υπάρχουν δε-κάδες χιλιάδες άγιοι. Λέγεται ότι εί-ναι οστά από δούλους που δολοφονή-θηκαν ή πέθαναν από κακουχίες, ίσως όμως να πρόκειται για νεκρούς στρα-τιώτες, οι οποίοι την εποχή εκείνων

των πολέμων δεν αναζητήθηκαν από συγγενείς. Σκεφτείτε πόσες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν μόνο στους ναπολεόντειους πολέμους -σε μια μόνο μάχη έξω από το Regensburg περί τις 26.000- και, εννοείται, για το τίποτα! Έτσι, κτίστηκαν τα κόκαλα των πεθαμένων στους τοίχους της εκκλησίας, μέχρι νεωτέρας. Η φωτογραφία δίνει μια εικόνα της θεσμοποιημένης χριστιανικής νεκρολαγνείας.

Προσωπικά, μπροστά στον κίνδυνο να καταλήξω μετά θάνατον σοβάς σε κάποιο τέμενος, προτιμάω να καώ μέχρις αποτεφρώσεως και να ριχτεί η στάχτη μου στη ρίζα κάποιου δέ-τρου, να έχει η φύση και κάποιο όφελος από την παρουσία μου στη Γη.

Page 186: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

186

Θεϊκά μηνύματα στον ουρανό Ανακάλυψα τυχαία ένα γερμανόφωνο καθολικό Forum με τίτλο kreuzforum, το «φό-ρουμ του σταυρού», με υπότιτλο: «Ζώνη ελεύθερη αιρέσεων». Δεν πιστεύω ακόμα στα μάτια μου γι' αυτά τα σκοταδιστικά και οπισθοδρομικά που διάβασα, ένας συνδυασμός εθνικισμού, θρησκοληψίας και ξενοφοβίας... Με ταυτόχρονη διατύπωση κατηγοριών κα-τά των μέσων μαζικής επικοινωνίας που αποσιωπούν ειδήσεις για τα θεϊκά μηνύματα, καταγγελίες για όλο το πολιτικό σύστημα που έχει χάσει τον έλεγχο και δεν μπορεί να κρατάει τους πολίτες στο δρόμο του θεού και άλλα πολλά τέτοια.

Και όλα αυτά με παραλληλισμούς και ερμηνείες από την Παλαιά Διαθήκη, τα χειρότερα περιστατικά κάθε φορά από το βιβλίο της ιστορίας των Ιουδαίων, πώς αποκεφάλισε ή έ-καψε ο ένας τον άλλον και πώς ο καλός θεός σκότωσε μερικές χιλιάδες κακούς κ.ο.κ. Τε-λικά, δεν είναι τυχαίο ότι και σ' εμάς υπάρχει διαδεδομένος αυτός ο συνδυασμός εθνικι-σμού, θρησκοληψίας και ξενοφοβίας, με τα ίδια στερεότυπα και τις ίδιες ιδεοληψίες - ίδια σε όλες τις οπισθοδρομικές κοινωνικές ομάδες.

Τα ονόματα των διαχειριστών του forum είναι Marcellinus, Philomena, Rituale Romanum κ.ά., όλα από την λατινική ορολογία της καθολικής εκκλησίας.

Θα μεταφέρω εδώ μια περιγραφή φυσικών φαινομένων από μια διαχειρίστρια του forum, τα οποία φαινόμενα εκεί εξηγούνται ως σημάδια του ουρανού για τις αμαρτίες του κό-σμου, όπως και πριν από 2-3 χιλιάδες χρόνια. Επειδή η φίλη της που παρατήρησε και πε-ριέγραψε τα φαινόμενα, ζει σε κάποια περιοχή κοντά στις Άλπεις, αναφέρεται η κυρία σε καταιγίδες και κεραυνούς, εξ ορισμού πολύ βίαια φαινόμενα που προκαλούν φόβο σε ό-λους τους ανθρώπους και τα οποία η ίδια ερμηνεύει ως θεϊκά μηνύματα... Το γεγονός δε, γράφει, ότι κάθε χρόνο πέφτουν όλο και περισσότεροι κεραυνοί, είναι ένα δείγμα ότι η αμαρτία των ανθρώπων έχει φτάσει στο απροχώρητο και ο θεός στέλνει όλο και περισσό-τερα μηνύματα - χωρίς να συνειδητοποιεί ότι, με την πάροδο του χρόνου, αθροίζονται στο μυαλό της περισσότερα γεγονότα.

Βέβαια, οι κεραυνοί που πέφτουν στο έδαφος καταγράφονται αυτόματα από παρατηρη-τήρια σε όλες τις ηπείρους (περίπου 25 εκατομμύρια ετησίως) και είναι γνωστό ότι δεν έχει παρουσιαστεί καμιά στατιστικά σημαντική μεταβολή με την πάροδο των ετών. Ό-μως, για τη συγκεκριμένη κυρία όλος ο κόσμος, όλο το σύμπαν, είναι η γειτονιά της με θέα τις Άλπεις και όλα τα άλλα είναι, όπως λέει κάποιος άλλος, «η περιορισμένη ματιά της επιστήμης». Γράφει λοιπόν:

Page 187: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

187

«Από μια γνωστή μου πληροφορήθηκα πρόσφατα ένα φυσικό θέαμα, που έλαβε χώρα στις 16/6/2006 στον ουρανό πάνω από το Garmisch (Άνω Βαυαρία). Το φαινόμενο παρα-τήρησε η γνωστή μου με μια φίλη τους, την ώρα που κάθονταν στη βεράντα και έπαιρναν το δείπνο. Κάποια στιγμή εκδηλώθηκε μια καταιγίδα, κάτι που δεν είναι ασυνήθιστο σ' αυτή την περιοχή τους καλοκαιρινούς μήνες.

»Άρχισαν να πέφτουν οι πρώτοι κεραυνοί και μετά ηρέμησαν τα πράγματα. Στη συνέχεια ακολούθησε ένα δεύτερο κύμα, αλλά τώρα οι κεραυνοί είχαν άλλο, πιο έντονο χρώμα. Με το τρίτο κύμα που άρχισε μετά από λίγο, οι κεραυνοί είχαν το ίδιο έντονο χρώμα, αλ-λά τώρα σχημάτιζαν γράμματα στον ουρανό, κάτι σαν Y N O L V I P. Κάθε χαρακτήρας εμφανιζόταν μόνος του και μετά ο επόμενος, με νεότερο κεραυνό.

»Δεν ξέρω τί σήμαιναν αυτά τα γράμματα αλλά και οι ερμηνευτές μηνυμάτων στην βασι-λική αίθουσα του Βαλτάσαρ (σημ.: βασιλιάς της Βαβυλωνίας που αναφέρεται στην ΠΔ ότι ταλαιπωρούσε τους Ιουδαίους) δεν ήταν σε θέση να εξηγήσουν τα σημάδια του ουρανού. Όμως και χωρίς να καταλάβουν τότε τα ουράνια σημάδια, το μήνυμα ήταν ότι θα τιμω-ρούνταν για τα εγκλήματά τους. Βέβαια, σε σχέση με τα εγκλήματα στο σημερινό κόσμο, τα εγκλήματα του Βαλτάσαρ δεν ήταν τίποτα. Σε σύγκριση με τους δικούς μας, ο βασι-λιάς Βαλτάσαρ της Βαβυλωνίας ήταν ένας θεοφοβούμενος άνθρωπος».

Περιττεύει να σχολιάσω εδώ το θρησκευτικό μήνυμα ότι ο εθνικός θεούλης προστατεύει τους πιστούς του και τιμωρεί τους κακούς (εχθρούς των Ιουδαίων). Επίσης ότι ο ίδιος στέλνει ακαταλαβίστηκα μηνύματα, ενώ θα μπορούσε να ανάψει μια επιγραφή που θα περιέχει το επιθυμητό μήνυμα. Γιατί να κάνει άραγε παιχνιδάκια με φοβισμένες κυρίες;

Page 188: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

188

Όσον αφορά τους κεραυνούς, είναι γνωστό από το μηχανισμό δημιουργίας και εξέλιξής τους ότι παίρνουν σε ξηρά κλίματα περίεργες μορφές και χρώματα διαφορετικά από εκεί-να των χειμερινών κεραυνών. Είναι επίσης γνωστό ότι στις ερήμους των ΗΠΑ βλέπουν οι χωρικοί πότε πότε, όταν έχει θερινές καταιγίδες, τους λεγόμενους «σφαιρικούς κεραυ-νούς» και τους θεωρούν εξωγήινα UFO. Οι σφαιρικοί κεραυνοί, κάνουν τελείως απρό-βλεπτες διαδρομές και μπορεί να περάσουν και μέσα από ένα υπόστεγο ή σπίτι. Ο τρομαγμένος χωρικός ή η θεούσα κυρία στη βεράντα της, βλέπουν αυτό που ήθελαν πάντα να δουν: ένα UFO ο ένας, όπως το άκουσε στο σαλούν ή το είδε στην τηλεόραση, ένα θεϊκό μήνυμα η άλλη, όπως τους το περιέγραψε ο ιερέας την Κυριακή από τον άμβω-να.

Η αγώγιμη διαδρομή μεταξύ συννέφου και εδάφους προκύπτει ανάλογα με την υγρασία, τη θερμοκρασία και την πίεση κάθε σημείου της ατμόσφαιρας και μπορεί να είναι, κυρί-ως σε εποχές με ξηρή ατμόσφαιρα, ιδιαίτερα πολύπλοκη. Αυτό που εκλαμβάνουν οι κυρί-ες από τη βεράντα τους ως θεϊκά γράμματα προς πιστούς και απίστους, είναι η διαδρομή ελάχιστης αντίστασης που βρίσκει το ηλεκτρικό ρεύμα για να διακινηθεί από τα σύννεφα στο έδαφος ή αντίστροφα. Σημειώνω εδώ ότι οι κεραυνοί διαρκούν μόνο κάποια δέκατα ή εκατοστά του δευτερολέ-πτου, γι' αυτό συχνά δεν βλέπουμε μονομιάς όλη τη διαδρομή τους αλλά τη δημιουργού-με στο μυαλό μας. Αντίθετα, οι φωτογραφικές μηχανές τοποθετούνται σε σταθερό υπό-βαθρο και διατηρούνται με ανοικτό το διάφραγμα. Έτσι καταγράφουν ολόκληρες διαδρο-μές ή και πολλούς κεραυνούς, οι οποίοι μπορεί να πέσουν σε 4-5 λεπτά.

Page 189: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

189

Χουλιγκάνοι της γραφίδας Στις 16 Φεβρουαρίου, πριν από 15 μέρες δηλαδή, δημοσιεύει ο κ. Κώστας Γεωργουσό-πουλος (Κ.Γ.) ένα σχόλιο με τίτλο «Οικουμενικοί Μιτσιγκάνοι» για τις απόψεις του κα-θηγητή κ. Βασίλη Λαμπρόπουλου (Β.Λ.) που διδάσκει στην Έδρα Νεοελληνικών Σπου-δών στο Μίτσιγκαν (ΗΠΑ) - κι από εκεί η προσωνυμία «Μιτσιγκάνοι». Όπως θα προκύ-ψει από τα επόμενα, σ' αυτό το χαρακτηρισμό συνηχούν ηθελημένα λέξεις και έννοιες όπως τσιγγάνοι, γύφτοι, απάτριδες, περιφερόμενοι, ακατάστατοι κ.ο.κ. Ο Β.Λ. είχε υποστηρίξει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Καθημερινή ότι πρέπει να αφήσουμε επιτέλους τους θρήνους για τις «χαμένες πατρίδες Σμύρνη, Αλεξάνδρεια και Οδησσό» και να στραφούμε κάποια στιγμή στις «υπάρχουσες πατρίδες, Ντιτρόιτ, Μελ-βούρνη, Τορόντο». Εννοεί δηλαδή ότι υπάρχουν πλέον στις πόλεις της δεύτερης κατηγο-ρίας πολλοί περισσότεροι Έλληνες που πρέπει να κρατηθούν κοντά στην ελληνική παι-δεία, παρά πενθούντες για τις πάλαι ποτέ «ελληνικές» πόλεις της πρώτης κατηγορίας. Ο Κ.Γ. χαρακτηρίζει τον Β.Λ. «πολιτισμικά σχιζοφρενή εθνοκτόνο με το πριόνι» και τον συγκρίνει με την Αννίτα Πάνια που παρουσιάζει στην τηλεόραση μια εκπομπή με τρελα-μένους και κατά φαντασία τραγουδιστές. Πέρα απ’ αυτά υπενθυμίζει ο Κ.Γ. στο αναγνω-στικό κοινό των Νέων ότι στην Αμερική χρηματοδοτούνται τα πανεπιστήμια από πολυε-θνικές και πετρελαιάδες, οπότε -εννοείται- είναι ευτελούς αναστήματος (επιστημονικού; ηθικού; δεν καθορίζεται) και, ακόμα, ο ίδιος καλεί τον «οικουμενικό Έλληνα» Β.Λ., α-φού μελετήσει τον τόμο πρακτικών ενός συνεδρίου για «Ελληνισμό και Ελληνικότητα», να παρουσιαστεί για εξέταση ώστε να βαθμολογηθεί! Προσωπικά, υποψιάζομαι ότι στον Κ.Γ. λειτουργούν κάποιες δασκαλικές εμμονές.

Προς υπεράσπιση του Β.Λ. επεμβαίνει ο καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας του Παν. Αθή-νας κ. Αντώνης Λιάκος (Α.Λ.) με άρθρο του που επιγράφεται «Ο εξευτελισμός του δη-μοσίου διαλόγου» και δηλώνει ότι διάβασε «δυστυχώς χωρίς έκπληξη το κείμενο του κ. Κ. Γ.» και εξηγεί ότι το «χωρίς έκπληξη» το χρησιμοποιεί «γιατί ο κ. Γ. μας έχει συνηθί-σει σε απρέπειες». Πέρα απ' αυτά ο Α.Λ. χαρακτηρίζει τον Κ.Γ. μέλος του «κατεστημέ-νου που σχηματίστηκε με κρατικές επιχορηγήσεις και κυριαρχεί στη νεοελληνική κουλ-τούρα ... (όπως) μονοπώλιο των μεταφράσεων αρχαίων έργων που ανεβάζουν τα κρατικά θέατρα κ.ά.»

Ο Κ.Γ. ανταπαντάει με εισαγωγική φράση «Ο κ. Λιάκος τσίμπησε, να δείτε, θα μαζευ-τούν κι άλλοι να τσιμπήσουν το δόλωμα και θα τους γνωρίσουμε όλους», δίνοντας την εντύπωση ότι δοκιμαστικά τα έγραψε όλα για να βγάλει από τη φωλιά τους «όλους τους άλλους». Συνεχίζει δε με ένα-δυο, κατά τη γνώμη μου επουσιώδη, αντεπιχειρήματα στο κείμενο του Α.Λ. Εγώ αναγνωρίζω αναπαραγωγή των τηλεοπτικών συγκρούσεων Ζου-ράρις - Κουναλάκης, όπου Ζουράρις είναι προφανέστατα ο Κ.Γ. ...

Ακολουθούν στις 23/2/2008 κείμενο σε κόσμιο ύφος της κ. Μικέλας Χαρτουλάρη, η ο-ποία αναφέρεται στην ουσία της αντιδικίας και θεωρεί ότι ο «Β.Λ. είναι το μαύρο πρόβα-το των καβαφιστών» και στις 25/2/2008 ένα σχόλιο του κ. Στάθη Γουργουρή, καθηγητή της Συγκριτικής Λογοτεχνίας και πρόεδρο της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών ΗΠΑ, ο οποίος κατηγορεί τον Κ.Γ. για «αθεράπευτο επαρχιωτικό εθνικισμό» και ότι «έχει τη δια-στροφή να υπηρετεί τον πιο νεάντερταλ αντιαμερικανισμό του δρόμου».

Page 190: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

190

Στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας γράφει επ’ αυτών σχόλιο η κ. Κατερίνα Σχινά με τίτλο «Μαθήματα ενός δασκάλου» -εννοεί τον Κ.Γ. που είναι (ανάμεσα σε διάφορα άλ-λα) και καθηγητής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης-, η οποία μάλλον κακίζει με την πρέ-πουσα κοσμιότητα της «μαθήτριας» τον φασαρτζή δάσκαλο. Η κ. Σχινά διάβασε τον τόμο πρακτικών, στον οποίο αναφέρθηκε ο Κ.Γ. και βρήκε στα κείμενα των εισηγητών σημεία που συνηγορούν υπέρ των απόψεων του Β.Λ.

Εγώ τα διάβασα όλα αυτά από την ημέρα της δημοσίευσής τους και σήμερα τα επανέλα-βα πάλι όλα μαζί. Επηρεασμένος και από το κλίμα των ημερών μπορώ να πω ότι, αν ήταν δημοσιευμένα όλα αυτά ανώνυμα, θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί (με μερικά μπινελίκια επιπλέον) στο PRESS-GR και θα τρέχανε να βρουν ποιος συκοφαντεί και ποιος εκβιάζει ποιον.

(1/3/2008)

Page 191: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

191

Αποχαιρετισμός στη ζωή με πρωτόκολλο Στις αρχές Φεβρουαρίου, όταν πήγαν δύο κυνηγοί στην ειδυλλιακή δασική τοποθεσία κο-ντά στο Uslar, 100 χιλιόμετρα νότια του Ανοβέρου, για να διορθώσουν την ξύλινη σκάλα σε ένα κυνηγετικό παρατηρητήριο, δεν πίστευαν στα μάτια τους από αυτό που έβλεπαν: μέσα στο προστατευμένο υπερυψωμένο ξύλινο σπιτάκι βρισκόταν ένας νεκρός άντρας, τυλιγμένος σε μια κουβέρτα. Η Αστυνομία που κατέφθασε, παρέλαβε τα ελά-χιστα είδη που είχε αφήσει στο παρατηρητήριο ο νεκρός, αλλά και ένα τετράδιο, στο οποίο κατέ-γραφε ο Hans-Peter Z., 58 ετών, τις τελευταίες εμπειρίες του και την απογοήτευσή του από τη ζωή και την κοινωνία. Ο αυτόχειρας ζούσε και εργαζόταν τα τελευταία χρόνια στο Ανόβερο. Κάποια εποχή έμεινε άνερ-γος και, επειδή η φτώχια φέρνει γκρίνια, χώρισε με τη γυναίκα του και έφυγε από το σπίτι. Ζούσε από το επίδομα ανεργίας και κοιμόταν σε ξενώ-νες και φιλικά σπίτια. Όταν εξαντλήθηκε η χρο-νική περίοδος καταβολής του επιδόματος, ο Hans-Peter Z. έμεινε τελείως άπορος. Η κόρη του, στη μόνη που μπορούσε να στηριχθεί πλέον για να επιβιώσει, είχε ήδη διακόψει κάθε σχέση μαζί του. Μέσα στην απόγνωσή του αποφάσισε τότε ο Hans-Peter Z. να πεθάνει από ασιτία, κρυμ-μένος στο κυνηγετικό παρατηρητήριο και καταγράφοντας τη ζωή του και τις εμπειρίες των τελευταίων ημερών. Για πολλές εβδομάδες δεν έφαγε απολύτως τίποτα και μόνο πότε πότε έπινε νερό της βροχής με ένα πλαστικό κυπελλάκι που είχε μαζί του. Στην κρυψώνα που είχε καταφύγει, δεν υπήρχε περίπτωση να τον ανακαλύψει κανείς, μέ-σα στο καταχείμωνο. Κι όμως, όπως έγραψε ο Hans-Peter Z. στο τετράδιό του, κάποια μέρα πλησίασε ένα αγοράκι που είχε βγει βόλτα στο δάσος με τον πατέρα του και προ-σπάθησε να ανέβει τη σκάλα για να απολαύσει τη θέα από το παρατηρητήριο. Μετά την πρώτη προσπάθεια ακούστηκε όμως η φωνή του πατέρα, ο οποίος υπέδειξε στο γιο του ότι τα σκαλοπάτια ήταν φθαρμένα και κινδύνευε να πέσει και να κτυπήσει. Έτσι εγκατέ-λειψε ο μικρός την προσπάθεια και απομακρύνθηκε, αφήνοντας μόνο του τον ερημίτη. Αυτά ακριβώς τα σάπια ξύλινα σκαλοπάτια ήθελαν να διορθώσουν οι δύο κυνηγοί από την περιοχή, ώστε να μπορούν χρησιμοποιήσουν την άνοιξη το παρατηρητήριο. Έτσι βρήκαν τον νεκρό, τυλιγμένο σε μια κουβέρτα. Είχε σταματήσει να γράφει στις 13 Δε-κεμβρίου 2007 και φαίνεται ότι κάπου εκεί έχασε τις αισθήσεις του και πέθανε από ασιτί-α. Οι δύο κυνηγοί που διάβασαν τα απομνημονεύματα του αυτόχειρα, πριν παραδώσουν το

Page 192: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

192

τετράδιο στην Αστυνομία, διαπίστωσαν ότι, από τον επιμελημένο γραφικό χαρακτήρα και το συγκροτημένο τρόπο γραφής προέκυπτε πως ο μακαρίτης πρέπει να ήταν μορφωμένος και πολύ ευαίσθητος. Περιέγραφε με όλες τις λεπτομέρειες κάθε ημέρα προς το θάνατό του και παράλληλα έκανε αναδρομές στο οικογενειακό και επαγγελματικό παρελθόν του. Η κόρη του Hans-Peter Z. που ειδοποιήθηκε από τις Αρχές να παραλάβει τον νεκρό και τα πράγματά του, δήλωσε ότι δεν ενδιαφέρεται και πρέπει να αναλάβει να τον κηδέψει ως άπορο η κοινότητα, στην οποία πέθανε ο πατέρας της. Για το τετράδιο δεν έδειξε έτσι κι αλλιώς κανένα ενδιαφέρον. Όσοι διάβασαν τις σελίδες που άφησε ο αυτόχειρας, λένε ότι πρόκειται για ένα σπαραξι-κάρδιο παράπονο για την προσωπική ατυχία του στη ζωή και την απόγνωση που τον οδή-γησε στο κρησφύγετο του δάσους, αλλά και μια καταγγελία για την κοινωνική αδικία και την απανθρωπιά. «Αφήνει μια πικρή γεύση σε όλους εμάς που βρεθήκαμε πολύ κοντά, αλλά σταθήκαμε τόσο μακριά από τον απογοητευμένο Hans-Peter Z.»

(11/3/2008)

Page 193: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

193

Ισόβια κάθειρξη για έγκλημα εθνοκάθαρσης

Πολλοί άνθρωποι εκπλήσσονται, πώς είναι δυνατόν μορφωμένοι και, κατά τα φαινόμενα, ψυχικά ισορροπημένοι άνθρωποι, να επιδίδονται σε μαζικές δολοφονίες με ρατσιστικό κίνητρο. Όσο κι αν μας παραξενεύει, οι σχετικές περιπτώσεις που έχουν εκδικαστεί από διεθνή δικαστήρια είναι πολλές, παλαιότερα λόγω των εγκλημάτων στελεχών του ναζι-σμού, στη μεγάλη πλειοψηφία τους με αξιόλογες σπουδές και επαγγελματική καριέρα, αρκετές είναι επίσης οι περιπτώσεις καταδίκης στο πλαίσιο των ανακατατάξεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Τώρα εκδικάζονται μαζικές δολοφονίες σε βάρος αλλοφύλων που έγιναν στα μέσα της δεκαετίας του 1990 στη Ρουάντα.

Εκείνα τα χρόνια συνέβησαν απίστευτα ε-γκλήματα σ’ αυτή τη χώρα, κυρίως από μέλη της φυλής Χούτου σε βάρος μελών της φυλής Τούτσι. Δασκάλες και δάσκαλοι μαχαίρωναν ή πυροβολούσαν, μετά από συνθηματική ε-ντολή, μαθητές και συναδέλφους τους, προϊ-στάμενοι σε υπηρεσίες τους υφιστάμενούς τους και αντίστροφα, φιλήσυχοι πολίτες τους γείτονες στο απέναντι διαμέρισμα ή στο γει-τονικό σπίτι, αθλητές τους συναθλητές τους, τραπεζικοί τους συναδέλφους και τους πελά-τες τους κ.ο.κ., φτάνει τα θύματα να ήταν Τούτσι ή ακόμα και Χούτου, οι οποίοι ήταν ύποπτοι συμφιλίωσης με τους Τούτσι - κάτι σαν Έλληνες που έχουν συμφιλιωθεί με τους Τούρκους και αντιστρόφως.

Ανάμεσα στους δολοφόνους βρίσκονταν γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, μηχανικοί, στρατιωτικοί, ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι και οποιοσδήποτε άλλος, ανεξάρτητα από την προϋπάρχουσα εκπαίδευση και τη διαθέσιμη παιδεία του. Τώρα καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη (πρωτόδικη ποινή: 15 χρόνια φυλακή) ένας καθολικός κληρικός, με όνο-μα Αθανάσιος Ζερόμπα (Athanase Seromba), λόγω ηγετικού ρόλου σε εθνοκάθαρση και μαζική δολοφονία τουλάχιστον 1.500 ανθρώπων.

Ο λαμπρός αυτός εκπρόσωπος της «θρησκείας της αγάπης», μέλος της φυλής των Χού-του, πολιόρκησε, ηγούμενος μιας στρατιωτικής συμμορίας ομοφύλων του, το ναό στη δυ-τική Ρουάντα, στον οποίο ήταν ο ίδιος εκκλησιαστικός προϊστάμενος. Μέσα στο ναό εί-χαν καταφύγει τουλάχιστον 1.500 Τούτσι, ελπίζοντας στη συμπαράσταση του πατρός Αθανασίου για να σώσουν την επίγεια ζωής τους. Ο Αθανάσιος θεώρησε όμως σκόπιμο να τους ξαποστείλει πρόωρα στην άλλη -καλύτερη εννοείται- ζωή και, με αυτό το στόχο, έδωσε εντολή στα μέλη της συμμορίας του να γκρεμίσουν το ναό.

Με μπουλντόζες και άλλες μηχανές γκρεμίστηκαν οι πόρτες και οι τοίχοι του ναού, ενώ ταυτόχρονα άλλα μέλη πυροβολούσαν με όπλα και έριχναν από τις τρύπες χειροβομβίδες στο εσωτερικό. Έτσι, δολοφονήθηκαν σχεδόν όλοι οι ελπίζοντες σε ασυλία στον οίκο του θεού, με εξαίρεση 2-3 άτομα, τα οποία κατόρθωσαν να διαφύγουν μέσα στην κοσμοχα-

Page 194: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

194

λασιά της κατεδάφισης και των δολοφονιών. Αυτοί οι διαφυγόντες ήταν τώρα μάρτυρες κατηγορίας στη δίκη του υπέροχου ιερωμένου Αθανασίου.

Συνολικά εκτιμάται από τον ΟΗΕ ότι την άνοιξη του 1994 δολοφονήθηκαν στην Ρουάντα περίπου 800.000, κυρίως Τούτσι και μετριοπαθείς Χούτου. Ο καταδικασθείς Αθανάσιος δήλωσε ότι η απόφαση του δικαστηρίου είναι τελείως άδικη αλλά ελπίζει ότι θα τον α-θωώσει ο θεός – προφανώς εννοεί ο θεός των Χούτου, γιατί εκείνος των Τούτσι αποκλεί-εται να τον αθωώσει.

Τελικά, δεν φαίνεται να έχει ανοσία από τον ρατσισμό και τον εθνικισμό, την ψευδαί-σθηση για την ανωτερότητα του κάθε έθνους και την κατωτερότητα όλων των άλλων, κανένας λαός, καμιά κοινωνική ομάδα και κανένα επάγγελμα

(13/3/2008)

Page 195: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

195

Χριστιανική απελευθέρωση... Με αφορμή την «ημέρα της γυναίκας» γράφτηκαν διάφορα όμορφα και ανόητα σχόλια, σε εφημερίδες, περιοδικά και blogs. Ψάχνοντας για κάτι πρωτότυπο, βρήκα δύο παλαιό-τερα κείμενα του Θεοδόση Τάσιου στο ΒΗΜΑ, με τα οποία ο γνωστός ομότιμος καθηγη-τής του Πολυτεχνείου αγωνίζεται να προσεγγίσει, άγνωστο γιατί, τη σκοπιά της εκκλησί-ας ως προς τη γυναίκα και ως προς τους δούλους. Βέβαια, ο Τάσιος κλείνει καλοπροαίρετα τα μάτια στο γεγονός ότι ο «Γίγαντας, ο Παύλος ο εκ Ταρσού» (Θ. Τάσιος, Το ΒΗΜΑ, 2/12/2001) είναι απλά οπιθοδρομικός. Τα βιβλικά κείμενα και τα αποφθέγματα του περιφερόμενου προσηλυτιστή βρίσκονται μεν στο επί-πεδο των μεσανατολικών αντιλήψεων εκείνης της εποχής, αλλά σίγουρα πολύ πίσω από αρκετούς Έλληνες φιλοσόφους. Ας περιοριστούμε αρχικά στην αντιμετώπιση των γυναικών από τον Παύλο και σε επόμε-νη ανάρτηση θα αναφερθούμε στο θέμα των δούλων και της δουλείας. Κυριότερο τεκμή-ριο απελευθέρωσης της γυναίκας θεωρεί ο Τάσιος μια φράση του Παύλου (Γαλ., γ', 28): «ούκ ένι άρσεν ή θήλυ, πάντες υμείς έν εστέ». Αναρωτιέμαι, μόνο αυτό διάβασε ο σχολιαστής ή μόνο αυτό θυμάται; Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες και οι συνοδιπόροι τους δεν είναι που κατηγορούν όσους κάνουν κριτική στα χριστιανικά «ιερά βιβλία» ότι οι επικριτές διαβάζουν αποσπασματικά το κείμενο; Αναφέ-ρεσαι σε μια φράση που δεν τους βολεύει, σου λεν να διαβάσεις όλη την πρόταση ή την παράγραφο. Αν αναφερθείς στην παράγραφο, η οποία δεπίσης δεν βολεύει, σου λεν να διαβάσεις όλο το κεφάλαιο, όλο το βιβλίο, όλα τα συγγράμματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, τις εργασίες των πατέρων και των αγίων, ό,τι έχει γραφτεί και πρόκει-ται να γραφτεί, ώστε να μετριαστεί η εντύπωση από μια αντιφατική, άστοχη ή επικίνδυνη άποψη που αναφέρεται στα «ιερά βιβλία».

Ειδικότερα για το θέμα της γυναίκας, ο Παύλος έχει σα-φείς απόψεις, οι οποίες δεν δείχνουν ότι «πάντες υμείς έν εστέ». Εκτός, βέβαια, αν εννοεί ότι όλοι «εμείς», άν-δρες και γυναίκες, είμαστε στον πάτο, εξισωμένοι προς τα κάτω - που δεν βρίσκεται και πολύ μακριά από την αλήθεια, σχεδόν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αλλά και πάλι, με τίποτα δεν δικαιολογούνται και δεν κρύβο-νται οι πραγματικές απόψεις του «γίγαντα»:

• «Οι γυναίκες να υποτάσσωνται στους άνδρες τους όπως στον Κύριο» (Εφεσ., ε', 22)

• «Γυναίκες, να υποτάσσεσθε στους άνδρες κατα-πώς πρέπει στον Κύριο» (Κολοσ., γ', 18)

• «Οι γυναίκες να υποτάσσωνται στους άνδρες τους στο κάθετί» (Εφεσ., ε', 24)

• «Η γυναίκα να μαθαίνη εν σιγή και υποταγή. Δέν επιτρέπω σε γυναίκα να διδά-σκη, ούτε να διευθύνη άνδρα. Ο Αδάμ δεν ξεγελάσθηκε, ενώ η γυναίκα ξεγελά-σθηκε και έκαμε παράβαση» (Α' Τιμοθ., β', 11-14)

Page 196: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

196

• «Στις συναθροίσεις οι γυναίκες να σιγούν. Δέν τους επιτρέπεται να μιλάνε, αλλά να υποτάσσωνται, όπως λέει ο Νόμος. Κι αν θέλουν να μάθουν κάτι, άς ρωτάν τους άντρες τους στο σπίτι, διότι είναι επαίσχυντο να μιλάη η γυναίκα στη συνά-θροιση» (Α' Κορινθ., ιδ', 34-35).

Εγώ θα πρότεινα, αντί οι κ.κ. μητροπολίτες να ασχολούνται με τα συμφωνητικά συμβίω-σης, τα οποία δεν τους αφορούν, γιατί οι ίδιοι δεν πρόκειται να συμβιώσουν με υποκατά-στατο γάμου και αυτοί που θα τα αξιοποιήσουν, ουδόλως ενδιαφέρονται για την άποψη των μητροπολιτών, θα πρότεινα λοιπόν να φροντίσουν οι κ.κ. μητροπολίτες να επιβάλουν στο γυναικείο ποίμνιό τους τις απόψεις του Παύλου: Πληρέστατη υποταγή στους συζύ-γους τους κατά το κλασικό και δοκιμασμένο ανατολίτικο πρότυπο! Εννοείται να μην σκεφτούν καν οι γυναίκες να διδάξουν σε σχολείο ή σε πανεπιστήμιο όπου φοιτούν άντρες ή, ακόμα, να απαγορευτεί να αναλαμβάνουν διευθύνουσα θέση σε εταιρίες, στις οποίες υπάρχουν αρσενικοί εργαζόμενοι. Και, πρωτίστως, να απαγορευτεί στις γυναίκες να μιλάνε δημόσια και εκτός οικίας. Και όχι μόνο αυτά, να επιβάλουν οι μητροπολίτες και μαντίλα στις γυναίκες του ποιμνίου τους, τώρα που γίνεται αυτή πάλι μόδα στην Τουρκία, αφού το επιτάσσει ο γίγαντας που λέγαμε πριν: «Όποια γυναίκα προσεύχεται με ασκέπαστο κεφάλι, ντροπιάζει το κεφάλι της, το ίδιο ως εάν να το είχε ξυρισμένο» (Α' Κορινθ., ια', 5). Μαντίλα μπρε και, αν αντι-δράσουν οι θεούσες, μπούρκα μέχρι τα ποδόνυχα! ΥΓ: Δεν θα εκπλαγώ καθόλου, αν παρουσιαστούν 2-3 περισπούδαστοι και εξηγήσουν ότι στο «υ-ποτάσσομαι» έδιναν συγκεκριμένοι άνθρωποι εκείνη την εποχή στη Μέση Ανατολή τη σημασία του «αγαπώ», οπότε παίρνουν όλα μια διαφορετική, θεάρεστη μορφή. Με την «ερμηνευτική» κά-νουν το άσπρο μαύρο, δεν θα δυσκολευτούν να το κάνουν άλλη μια φορά!

Page 197: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

197

Παύλος και η δουλεία Στο προηγούμενο κείμενο αναφέρθηκα στις αντιφάσεις στις σκέψεις και στα γραπτά του απόστολου Παύλου στο ζήτημα της κοινωνικής θέσης της γυναίκας. Απ' τη μια μεριά δί-νει ο Παύλος την εντύπωση ότι θεωρεί ισότιμα τα δύο φύλα, αλλά σε πολλές ειδικές ανα-φορές του προδιαγράφει την απόλυτη υποταγή της γυναίκας στο σύζυγο. Εγγύτερη ερμηνεία γι' αυτές τις αντιφάσεις δεν είναι, φυσικά, ότι έλεγε ο Παύλος ό,τι του κατέβαινε κάθε στιγμή, αλλά ότι προσαρμοζόταν στο ακροατήριό του, διατηρώντας την οπισθοδρομική γραμμή της εποχής, η οποία, εννοείται, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία για μας σήμερα. Το ίδιο συμβαίνει με το θέμα της δουλείας και των δούλων, οι οποίοι δούλοι αποτελού-σαν μια από τις κύριες κοινωνικές ομάδες μεταξύ των οπαδών του χριστιανισμού των πρώτων χρόνων. Ήλπιζαν σε απελευθέρωση από το καθεστώς δουλείας και ο χριστιανι-σμός αυτό υποσχόταν αρχικά. Πράγματι γράφει ο Παύλος: «Ούκ ένι δούλος ή ελεύθερος» (Γαλ., γ', 28) και ερμηνεύεται αυτό ότι δεν πρέπει να υπάρχει δούλος ή ελεύθερος, όλοι ίδιοι είναι ή είμαστε. Πολύ πιθανότερη φαντάζει όμως η ερμηνεία (κατά την ερμηνευτική μέθοδο), τα ίδια χάλια είμαστε, είτε δούλοι είτε ελεύθεροι, στον πάτο βρισκόμαστε! Τα χωρικά «Οι κύριοι το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοις παρέσχεσθε»(Κολοσ., δ', 1) και «Τιμής αγοράσθητε. Μή γίνεσθε δούλοι ανθρώπων» (Α' Κορινθ., ζ', 23), δείχνουν για μερικούς επίσης μια τάση προς απελευθέρωση των δούλων. Τίποτα απ' αυτά: στο (Κολοσ., δ', 1) υπενθυμίζεται να αποδίδουν στους δούλους ό,τι είναι δίκαιο και η ανάλογη αμοιβή τους, δεν υποστηρίζει την ανατροπή της δουλείας. Στο δε (Α' Κορινθ., ζ', 23) μάλ-λον μήνυμα μοιρολατρίας και αναμονής της άλλης ζωής εκπέμπεται, αν διαβαστεί η πα-ράγραφος συνολικά: «21 Ήσουν δούλος όταν προσκλήθηκες; Μη σε στενοχωρεί αυτό. Αλλά κι αν έχεις τη δυνατότητα ν' αποκτήσεις την ε-λευθερία σου, προτίμησε να επιλέξεις εκείνο που είναι χρη-σιμότερο. 22 Γιατί εκείνος που ήταν δούλος, όταν προσκλήθηκε από το Θεό, και τώρα ανήκει στον Κύριο, έχει απελευθερωθεί από τον Κύριο. Παρόμοια, κι εκείνος που ήταν ελεύθερος, όταν προσκλήθηκε, τώρα πια είναι δούλος του Xριστού. 23 Πληρώθηκε ακριβά η εξαγορά σας. Μην υποδουλώνεστε σε ανθρώπους. 24 Αδελφοί, ο καθένας στη θέση που βρισκόταν, όταν προ-σκλήθηκε από το Θεό, σ' αυτήν ας μένει κοντά στο Θεό.» Αναρωτιέμαι, πού είδε ο Θ. Τάσιος στο άρθρο του στο ΒΗ-ΜΑ την ισότητα που κήρυξε ο Παύλος «χίλια εφτακόσια χρόνια πριν απ' τη Γαλλική Επανάσταση»; Πολύ περισσότερο, εικάζεται ότι επί Παύλου επήλθε μια στροφή στη χριστιανική διδα-σκαλία και μάλλον με δική του έμπνευση και πρωτοβουλία: με διάφορα λογοπαίγνια (δούλος-ελεύθερος) περνάει το μήνυμα ότι η απελευθέρωση δεν αφορά την, έτσι κι αλ-

Page 198: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

198

λιώς απορριπτέα και ευτελή για τους χριστιανούς πατέρες επίγεια ζωή (των άλλων), αλλά τη μετά θάνατον «ζωή», στον παράδεισο κτλ. Γράφει λοιπόν ο Παύλος:

• «Οι δούλοι να υπακούετε στους κατά σάρκα κυρίους μετά φόβου και τρόμου με την απλότητα της καρδιάς σας, σαν να υπακούετε στον Χριστό, όχι για τα μάτια, σαν να θέλετε να αρέσετε στους ανθρώπους, αλλά ως δούλοι, κάνοντας το θέλημα του Θεού με την ψυχή σας.» (Εφ. 6/5,6).

• «Όσοι είναι δούλοι κάτω από το ζυγό, τους δεσπότες τους να θεωρούν άξιους κά-θε τιμής για να μην βλασφημείται η διδασκαλία και το όνομα του Θεού. Αυτοί δε που έχουν πιστούς (δηλ. χριστιανούς) δεσπότες να μην τους καταφρονούν, διότι είναι αδελφοί, αλλά περισσότερο να δουλεύουν, διότι είναι πιστοί και αγαπητοί αυτοί που αντιλαμβάνονται την ευεργεσία.» (Τιμ. Α 6/1,2).

• «Οι δούλοι να υποτάσσονται στους δεσπότες τους, να είναι ευάρεστοι, να μην α-ντιλέγουν, να μην τους εγκαταλείπουν, αλλά πίστη να δείχνουν αγαθή για να κο-σμούν έτσι την διδασκαλία του σωτήρος ημών Θεού.» (Τίτ. 2/9,10).

• «Οι δούλοι της οικίας να υποτάσσονται με κάθε φόβο στους δεσπότες τους, όχι μόνο στους καλούς κι επιεικείς, αλλά και στους διεστραμμένους.» (Πέτρ. Α 2/18).

Και δεν είναι μόνο αυτές οι (πολύ σοβαρές) αντιφάσεις, επιπλέον έρχονται οι διάφορες αλλαγές πλεύσης που γίνονται αντιληπτές στα ευαγγέλια, τα οποία γράφονταν ακριβώς εκείνη την εποχή: Στο κατά Λουκάν, όταν ο χριστιανισμός φαίνεται να λειτουργούσε α-κόμα ως πολιτικό, εθνικό και θρησκευτικό απελευθερωτικό κίνημα μιας ομάδας Ιουδαί-ων, η επί του όρους ομιλία αναφέρεται σε «μακάριους πτωχούς». Δηλαδή, οι φτωχοί θα έρθουν στα πράγματα και θα λύσουν τα κοινωνικά προβλήματα του ιουδαϊκού έθνους - ένα διαχρονικό μήνυμα από το χώρο των ταξικών συγκρούσεων σε όλες τις κοινωνίες. Στο ευαγγέλιο κατά Ματθαίον έχει «βελτιωθεί» η διατύπωση: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι». Φαίνεται ότι τώρα έχει ήδη εμπεδωθεί η αντίληψη για μεταβολή πορείας του χριστιανισμού προς θρησκεία, προς μεταφυσική θεωρία. Όπου «πτωχοί τω πνεύματι» εί-ναι οι καλοί, οι αγαθοί, οι πιστοί και ό,τι άλλο επινοεί το εκκλησιαστικό ιερατείο κάθε εποχή. Εδώ στηρίζεται και μια συνωμοτική ερμηνεία των γεγονότων ότι ο Παύλος ήταν καθοδη-γούμενος (πράκτορας στα καθ' ημάς) από τους Ρωμαίους, οι οποίοι αποφάσισαν να στρέ-ψουν το χριστιανισμό από απελευθερωτικό κίνημα σε θρησκευτική αίρεση. Πιθανόν α-πλές εικασίες! Όμως, για τον πολιτικό και κοινωνικό αρχικό στόχο του χριστιανισμού συνηγορεί το γεγονός ότι ο Ιησούς εκτελέστηκε με σταύρωση, δηλαδή με μέθοδο που ε-πιβαλλόταν κατά το ρωμαϊκό ποινικό δίκαιο για πολιτικά εγκλήματα σε μη Ρωμαίους πο-λίτες, άρα αντιμετωπίστηκε ως ηγέτης ανταρσίας κατά της ρωμαϊκής εξουσίας. Για να επανέλθουμε στις απόψεις του Παύλου: κάπου (εκτιμάται ότι) μιλάει για ισότητα κύριων και δούλων, αλλά η ουσία των απόψεών του είναι ότι οι δούλοι υπακούν και υ-ποτάσσονται - τίποτα διαφορετικό από τις συνήθεις απόψεις της εποχής! Όχι όμως ότι μέ-σα στο χριστιανισμό προέκυψε κίνημα απελευθέρωσης των δούλων, όχι ότι προηγήθηκε κατά 17 αιώνες της Γαλλικής Επανάστασης ...

(20/3/2008)

Page 199: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

199

Η αντιδικία για τη μορφή του ηλεκτρικού ρεύματος

Στα τέλη του 19ου αιώνα, την εποχή που αναπτύσσονταν μεγά-λης κλίμακας ηλεκτρολογικές εφαρμογές στις ΗΠΑ, η σύ-γκρουση δύο ερευνητών και επιχειρηματιών επηρέασε τις τε-χνικές εξελίξεις και υπήρξε αφορμή για πάμπολλα δημοσιο-γραφικά άρθρα: Edison εναντίον Westinghouse και αντίστρο-φα. Το έτος 1887 έχει αρχίσει η σύγκρουση για το καταλληλό-τερο ηλεκτρικό σύστημα, με το οποίο θα τροφοδοτούνται οι καταναλωτές. Συνεχές Ρεύμα (ΣΡ) ή Εναλλασσόμενο (ΕΡ) εί-ναι προτιμότερο;

Η αντιδικία με ελάχιστα επιστημονικά και τεχνικά, αλλά πάρα πολλά λαϊκίστικα στοιχεία, έφτασε στις 30 Ιουλίου 1888 στο αποκορύφωμά της, όταν σε ένα εργαστήριο του New York Columbia College μερικοί άντρες κρατάγανε με τη βία έναν εύσωμο σκύλο, στου οποίου τα πόδια έχουν τοποθετηθεί ηλεκτρόδια. Στόχος ήταν να δεί-ξουν οι μηχανικοί του Thomas Alva Edison, εφευρέτη από το New Jersey, ότι το ΕΡ που προτείνει ο βιομήχανος George Westinghouse από το Pittsburgh, είναι πιο επικίνδυνο από το δικό του ΣΡ.

Το μακάβριο πείραμα έχει πρώτο θύμα του τον άτυχο σκύλο, ο οποίος σφαδάζει από το διερχόμενο ΕΡ του Westinghouse, ενώ οι μηχανικοί αφήνουν να εννοηθεί ότι με το ΣΡ του Edison, θα επιζούσε ο σκύλος. Υπάλληλοι του Edison επαναλαμβάνουν το πείραμα με διάφορες αφορμές και σε διάφορα μέρη για να τρομοκρατήσουν τους πολίτες, πόσο επικίνδυνος θα είναι ο ηλεκτρισμός, αν λειτουργήσει με το σύστημα του αντιπάλου.

Για τον κόσμο, ακόμα και για πολλούς τεχνικούς, ο ηλεκτρισμός παρέμενε ακόμα ένα μυστήριο, ένα περίεργο «ρευστό» που διαπερνάει τα καλώδια και μεταφέρει ενέργεια, ανάβει λυχνίες, θέτει σε λειτουργία κινητήρες, προκαλεί ηλεκτροπληξία κ.ο.κ. Κανείς δεν πολυκαταλαβαίνει, αν και οι θεωρητικές γνώσεις είναι ήδη διαθέσιμες, γιατί ο σκύλος ξεψύχησε, όταν οι τεχνικοί ανέβασαν την τάση στα 330V με «ρεύμα του Westinghouse». Οι τεχνικοί ισχυρίζονται ότι με το «ρεύμα του Edison» κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον, γιατί δεν υπάρχει κάποιο σύστημα να ανεβάζει ή να κατεβάζει τη συνεχόμενη τάση. Ενώ για το «απορριπτέο» ρεύμα του Westinghouse υπάρχει ο καταραμένος μετασχηματιστής που είναι υπεύθυνος για τις υψηλές τάσεις και… τις ηλεκτροπληξίες.

Το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν γνωστό στο ευρύτερο κοινό ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν το έτος 1840 άρχισαν να λειτουργούν οι τηλέγραφοι του Morse ή λίγο αργότερα, όταν ξεκίνησαν οι ηλεκτροχημικές εφαρμογές σε μονάδες γαλβανισμού μετάλλων. Ο κό-σμος δεν ερχόταν όμως σε επαφή με αυτές τις τεχνικές, μέχρι το έτος 1879, όταν ο Edison κατάφερε να διατηρήσει το πυρακτωμένο νήμα άνθρακα σε ένα γυάλινο γλόμπο κενού. Ήταν η πρώτη «ηλεκτρική λυχνία» που παρείχε, για τα δεδομένα της εποχής, για απεριό-ριστο χρόνο φως· ο ηλεκτρισμός άρχισε να μπαίνει σε κάθε σπίτι!

Λίγα χρόνια μετά συνέδεσε ο Edison στον περιστρεφόμενο άξονα μιας ατμομηχανής ένα

Page 200: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

200

«δυναμό» και είχε έτοιμη την πρώτη στον κόσμο μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέρ-γειας, με ΣΡ. Η «Edison Electric Light Company», όπως ονομαζόταν η εταιρία του Edison πριν μετονομαστεί σε «General Electric», άρχισε να συνδέει στη γεννήτριά της όλο και περισσότερους καταναλωτές, βιοτεχνίες και νοικοκυριά. Ο Δήμος της Νέας Υόρ-κης αντικατέστησε τους φανοστάτες αερίου με ηλεκτρικούς λαμπτήρες.

Σ’ αυτό το τοπίο εξελισσόταν παράλληλα ένας ανελέ-ητος επιχειρηματικός αγώνας με κάθε θεμιτό και αθέ-μιτο μέσο: η μηχανή που έκανε πλεονεκτικό το ΕΡ, ο μετασχηματιστής, παρουσιαζόταν σαν «σατανάς» που θα σκότωνε τους καταναλωτές. Μια μικρή αύξηση της τάσης (από απροσεξία, δήθεν) και ο καταναλωτής θα υπέκυπτε από ηλεκτροπληξία.

Ο Westinghouse ήταν πιο συγκρατημένος σ’ αυτή την αντιδικία, ίσως από τη φύση του, ίσως από τη βεβαιό-τητα ότι τελικά θα επικρατούσε η δική του ιδέα: με το ΕΡ ήταν (και παραμένει) εύκολη η μεταφορά της ηλε-κτρικής ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις για δεδομέ-

νες διατομές των αγωγών της γραμμής μεταφοράς. Έτσι μπορεί η ηλεκτρική εταιρία να παράγει την ηλεκτρική ενέργεια έξω και μακριά από την πόλη και να μεταφέρει το ρεύμα με «κομψούς» αγωγούς υψηλής τάσης στους καταναλωτές. Μια γραμμή μεταφοράς ηλε-κτρικής ενέργειας ήταν τότε δείγμα μεγάλης τεχνολογικής και οικονομικής προόδου.

Με το ΣΡ του Edison δεν είναι δυνατόν να μεταφερθεί η ηλεκτρική ενέργεια σε μεγάλες αποστάσεις, γιατί η τάση δεν είναι δυνατόν να μεταβληθεί με απλά μέσα (τότε δεν ήταν καθόλου δυνατόν), οπότε με την απόσταση μεγάλωνε δυσανάλογα η διατομή (και το κό-στος) των αγωγών. Γι’ αυτό έπρεπε ο Edison να κατασκευάζει πολλές μικρές μονάδες σε κάθε συνοικία της πόλης, ώστε να διατηρούνται οι αποστάσεις από τους καταναλωτές σε λογικά επίπεδα.

Για κάθε μεγαλύτερη εφαρμογή, ηλεκτροκίνητα μέσα συγκοινωνίας, βιομηχανικές μονά-δες κ.ά., ήθελε ο Edison να κατασκευάζει επί τούτου μια μονάδα παραγωγής ηλεκτρ. ε-νέργειας. Και προς έκπληξή του έβλεπε ότι ο αντίπαλος προωθούσε χωρίς πολλά έξοδα και φασαρίες τη δική του μορφή ηλεκτρ. ενέργειας, πείθοντας τους ενδιαφερόμενους ότι θα τους φέρει το ρεύμα στον τόπο κατανάλωσης από ένα μακρινό σημείο, έξω από την πόλη.

Ο μηχανικός και βιομήχανος George Westinghouse είχε αποκτήσει περιουσία με την επι-νόηση και κατασκευή μιας πέδης (φρένου) πεπιεσμένου αέρα ή ατμού για τραίνα. Το έτος 1885 αποφάσισε να ασχοληθεί με τις ηλεκτροτεχνικές εφαρμογές και να «εισέλθει στα χωράφια» του Edison. Αγόρασε λοιπόν τις ευρεσιτεχνίες για μια γεννήτρια ΣΡ και για τη λυχνία πυρακτώσεως από τον ανταγωνιστή του και άρχισε να πουλάει ηλεκτρική ενέρ-γεια.

Η συνάντηση του Westinghouse με τον Nicola Tesla, έναν ιδιοφυή μετανάστη από τη Σερβία, παλιό συνεργάτη του Edison, άνοιξε το δρόμο για νέες κατακτήσεις στον τομέα των ηλεκτροτεχνικών εφαρμογών. Ο Tesla είχε κατασκευάσει μία «μηχανή επαγωγής», μια επαναστατική επινόηση, η οποία έπαιξε αποφασιστικό ρόλο σε όλες τις μετέπειτα ε-φαρμογές. Αυτή η μηχανή, γεννήτρια ή κινητήρας, στηρίζεται στο νόμο της ηλεκτρομα-γνητικής επαγωγής, άρα λειτουργεί με ΕΡ, είναι σχετικά απλής κατασκευής και δεν χρει-

Page 201: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

201

άζεται συχνή συντήρηση. Ο Westinghouse εξαγόρασε αυτή την εφεύρεση του Tesla και στήριξε επάνω της τη διάδοση του «δικού του» ΕΡ.

Η ηλεκτρική ενέργεια της εταιρίας «Westinghouse Electric and Manufacturing Company» μεταφερόταν με μικρές απώλειες και υψηλές τάσεις σε αποστάσεις δεκά-δων και εκατοντάδων χιλιομέτρων, άρα αρκούσε μια με-γάλη μονάδα παραγωγής. Ο Edison έπρεπε, αντίθετα, να χρηματοδοτεί πολλές μικρές μονάδες παραγωγής μέσα σε κατοικημένες περιοχές, οπότε ήταν τεχνολογικά και οικο-νομικά σε δυσμενή θέση. Γι’ αυτό στήριξε το βάρος προ-βολής του προϊόντος του στη δυσφήμηση του αντιπάλου.

Από το έτος 1887 συγγράφουν συνεργάτες του Edison και μοιράζουν φυλλάδια με φρικιαστικές περιγραφές, τι μπο-ρεί να πάθει ο καταναλωτής, άμα χρησιμοποιεί το «επι-κίνδυνο ρεύμα» του Westinghouse. Λίγο μετά αρχίζει ο ίδιος τα δημόσια πειράματα ηλεκτροπληξίας με σκύλους, γάτες, μοσχάρια και άλλα ζωάκια. Η τελική επίδειξή του έγινε με τη θανάτωση ενός αλό-γου. Σε όλες αυτές τις (εγκληματικές) επιδείξεις χρησιμοποιείτο το ΕΡ του Westinghouse, ποτέ το δικό του ΣΡ, το οποίο στην πραγματικότητα θα ήταν εξ ίσου θανατηφόρο.

Στη συνέχεια διασπείρει ο Edison αληθείς ή ψευδείς ιστορίες για ατυχήματα που είχαν καταναλωτές με ΕΡ, κάποια στιγμή προσπάθησε, μάλιστα, ανεπιτυχώς, να πείσει αρμό-διους πολιτικούς να απαγορέψουν τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας με τάση άνω των 300 V. Αυτό θα ήταν επιχειρηματικά καταδικαστικό για τον Westinghouse, ο οποίος χρη-σιμοποιούσε για τη μεταφορά ενέργειας «υψηλές» τάσεις (σήμερα είναι αυτές οι τάσεις «μεσαίες»).

Ο Westinghouse παραμένει ψύχραιμος, διαβλέπει το αδιέξοδο και τον πανικό του Edison και τροφοδοτεί επίσης τις εφημερίδες με δικές του πληροφορίες. Στις εφημερίδες των με-γάλων πόλεων εκείνης της εποχής περιέχονται πάμπολλά άρθρα με αληθινές ή φανταστι-κές ιστορίες περί ηλεκτρισμού που προωθούν οι πλευρές των δύο ανταγωνιστών. Το κα-λοκαίρι του 1888 προσκαλεί ο Westinghouse τον Edison στο σπίτι του στο Pittsburgh για μια συζήτηση, ίσως και συνεργασία - μια σαφέστατη πρόταση ειρήνης. Ο Edison αρνείται την πρόσκληση, γιατί είναι «πολύ απασχολημένος» (too busy).

Ο πανούργος Edison ακολουθούσε ένα νέο σχέδιο δυσφήμησης του Westinghouse και δεν του χρειαζόταν ειρήνη για να κερδίσει: το έτος 1889 άρχισε να ισχύει στη Νέα Υόρκη ένας νέος νόμος για τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος στην εκτέλεση θανατοποινιτών. Ο Edison άρχισε να ρητορεύει υπέρ του ΕΡ, με αυτό το ρεύμα έπρεπε να εκτελούνται οι θα-νατοποινίτες, γιατί αυτό σκοτώνει σίγουρα.

Ήθελε με κάθε τρόπο να ταυτίσουν οι άνθρωποι, πολίτες και πολιτικοί, το ΕΡ του Westinghouse με τον θάνατο. Γράφει μια μελέτη για την κατασκευή της πρώτης «ηλε-κτρικής καρέκλας», την οποία δηλώνει ως ευρεσιτεχνία και η οποία λειτουργεί, φυσικά, με ΕΡ. Μάλιστα, εισηγείται στις αρμόδιες υπηρεσίες να καθιερωθεί ένας νέος όρος στην αγγλική καθομιλουμένη: το ρήμα «εκτελώ» (to execute) να λέγεται «to westinghouse», όταν πρόκειται για εκτέλεση στην ηλεκτρική καρέκλα!

Page 202: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

202

Οι έντονες διαμαρτυρίες του Westinghouse για τις συκοφαντικές παρεμβάσεις του Edison δεν φαίνεται να επηρέασαν κανέναν. Τον Αύγουστο του 1890 εκτελείται ο πρώτος θανα-τοποινίτης στην «ηλεκτρική καρέκλα» με ΕΡ. Όμως, κατά σύμπτωση και προς μεγάλη δυσφορία του Edison, ο προς εκτέλεση δεν πέθανε αμέσως, όταν επεβλήθη στο σώμα του τάση 1000 V. Ο χειριστής (State Electrician) έπρεπε να ανεβάσει την τάση στα 2000 V για να ολοκληρωθεί η εκτέλεση.

Παρ' όλες τις αντιδράσεις και τις δυσφημήσεις, η τεχνολογική και οικονομική πραγματι-κότητα υπερνικά: μέσα σε δύο χρόνια ολοκληρώνει ο Westinghouse περισσότερες από 3Ο μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τροφοδοτεί το έτος 189Ο ήδη 13Ο α-μερικάνικες πόλεις, με ΕΡ.

: Το έτος 1893 υποβάλλει ο Westinghouse μια προσφορά για την ηλεκτροδότηση της πα-γκόσμιας έκθεσης στο Σικάγο κατά περίπου 1 εκατομμύριο δολάρια χαμηλότερη από ε-κείνη του Edison. Στην έκθεση προμήθευσε η εταιρία «Westinghouse» ηλεκτρική ενέρ-γεια από δικές της μονάδες για 180.000 λαμπτήρες. Η επόμενη μεγάλη σύγκρουση μεταξύ των δύο πρωτοπόρων βιομηχάνων του ηλεκτρι-σμού σχετίζεται με ένα σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που αξιοποιεί την υδα-τόπτωση των καταρρακτών του Νιαγάρα. Και σ’ αυτή την περίπτωση κέρδισε το έργο η πλευρά του Westinghouse και από το έτος 1896 παρήγαγαν οι γεννήτριές του ηλεκτρική ενέργεια για την πόλη Buffalo, σε απόσταση 40 km από αυτήν. Από τότε όλες σχεδόν οι πόλεις στις ανεπτυγμένες χώρες εγκαθιστούν δίκτυο ΕΡ. Η νίκη του ΕΡ δεν γλίτωσε όμως τον Westinghouse από την οικονομική παρακμή. Όταν το έτος 1907 προέκυψε μια κρίση στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, έχασαν οι μέτο-χοι της εταιρίας την εμπιστοσύνη τους στον βιομήχανο και τον απομάκρυναν από τη διοί-κηση ενός βιομηχανικού συγκροτήματος με περίπου 50.000 εργαζόμενους, το οποίο είχε ιδρύσει και αναπτύξει ο ίδιος. Το 1911 αποσύρθηκε ο Westinghouse από κάθε δραστη-ριότητα, επειδή καθηλώθηκε σε αναπηρικό καρότσι, λόγω καρδιακής ανεπάρκειας. Πέ-θανε το έτος 1914 στη νέα Υόρκη σε ηλικία 67 ετών. Ο πανούργος Thomas Edison, ο χαμένος στην αντιδικία για τη μορφή του ηλεκτρικού ρεύματος, προσπάθησε να διαδώσει το ΣΡ μερικές δεκαετίες ακόμα, αλλά το έτος 1928 εγκατέλειψε οριστικά κάθε σχετική προσπάθεια. Πέθανε το έτος 1931 σε ηλικία 84 ετών, αναγνωρισμένος ως ο σημαντικότερος εφευρέτης στον τομέα των ηλεκτρικών εφαρμο-γών.

Page 203: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

203

Έπρεπε να γίνω πάπας... Γράφει ο κ. Αναστάσης Βιστωνίτης, συγγραφέας και αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Συγγραφέων Ευρώπης (!), για το νέο βιβλίο του πάπα της Ρώμης, παραθέτοντας ένα από-σπασμα από το 8ο κεφάλαιο, ότι το βιβλίο αυτό «αποδεικνύει τη στοχαστική αλλά και την αφηγηματική δεινότητα του Βενέδικτου ΙΣΤ'». Διαβάζω εγώ λοιπόν και βλέπω ότι η στοχαστική δεινότητα του πάπα φτάνει μέχρι τον Θαλή το Μιλήσιο, ο οποίος θεωρούσε: «αρχή όλων των πραγμάτων είναι το ύδωρ». Ο πάπας το πιάνει πιο περιεκτικά το ζήτημα:

«Το νερό είναι πρωταρχικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής και κατά συνέπεια ένα αρχέγονο σύμβολό της. Το συναντά ο άνθρωπος σε διαφορετικές μορφές και με διαφορετική έννοια. Είναι κατά πρώτον η πηγή, το φρέσκο νερό το οποίο αναβλύ-ζει από τα έγκατα της Γης. Η πηγή είναι αφετηρία, αρχή με τη δική της πεντακά-θαρη και ανεκμετάλλευτη καθαρότητα. Έτσι εμφανίζεται η πηγή ως ιδιαίτερο δη-μιουργικό στοιχείο, καθώς και ως σύμβολο της γονιμότητας και της μητρότητας. Σε δεύτερη θέση έρχεται ο ποταμός. Τα μεγάλα ποτάμια - ο Νείλος, ο Ευφράτης και ο Τίγρης - είναι για τις μεγάλες εκτάσεις που περιβάλλουν τον Ισραήλ η μεγά-λη θεϊκή ζωοδόχος πηγή. Στον Ισραήλ ο Ιορδάνης είναι που παρέχει στη χώρα τη ζωή.»

Ο πάπας άργησε αλλά το κατάλαβε! Ανακάλυψε με καθυστέ-ρηση το φρέσκο νερό και τα ποτάμια, αλλά όχι μικρά ποτα-μάκια, όπως τον Μισισιπή, τον Αμαζόνιο και τον Ρήνο ή τον Βόλγα, όχι τον Δούναβη που πρέπει να τον γνωρίζει αφού ή-ταν καθηγητής στο Regensburg. Βρήκε μεγάλους ποταμούς, στο κέντρο του κόσμου, το φέρνει γύρω γύρω και καταλήγει στον φοβερό και τρομερό Ιορδάνη ποταμό...

«Κατά τη Βάπτιση του Ιησού συνειδητοποιήσαμε ε-ξάλλου ότι η συμβολική του ποταμού κρύβει μία ακό-μη πτυχή: Με το βάθος του συμβολίζει τον κίνδυνο. Η κατάδυση στο βάθος του μπορεί να σημαίνει την κά-θοδο στον θάνατο και η ανάδυση την αναγέννηση. Τε-λικά παρουσιάζεται η θάλασσα ως μια θαυμαστή και καταπληκτική στη μεγαλο-σύνη της δύναμη, η οποία όμως προξενεί φόβο, καθ' ότι είναι ο αντίποδας της γης, που αποτελεί τον ζωτικό χώρο του ανθρώπου. Ο Δημιουργός έχει χαράξει στη θά-λασσα τα όριά της, τα οποία δεν επιτρέπεται να προσπερνά. Δεν της επιτρέπεται να κατακλύσει τη γη.»

Καλά, ο συμβολισμός με το βάθος του ποταμού, με αφήνει άλαλο! Το βάθος του Ιορδάνη έχει κρυφό νόημα, μόνο που ο Ιορδάνης μάλλον ρηχός είναι, γιατί δεν κατεβάζει και τί-ποτα σπουδαία νερά. Άμα ο άλλος δεν ξέρει όμως κολύμπι, καταγράφει τις φοβίες του. Και φυσικά, ο ποταμός καταλήγει στη θάλασσα, όπως διαπιστώνει ο πάπας στο μάθημα πατριδογνωσίας για μωρά παιδιά, δεν καταλήγει στο βουνό. Πιστεύω να πιάσατε το συμ-βολισμό, έτσι; Είναι μια θαυμαστή και καταπληκτική στη μεγαλοσύνη της ποίηση. Και προσοχή, η θάλασσα έχει περιορισμούς, δεν της επιτρέπεται να κατακλύσει τη γη, αλλιώς

Page 204: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

204

εμείς θα είμασταν υδρόβιοι ή θα κυκλοφορούσαμε με βατραχοπέδιλα και ο πάπας με μπρατσάκια...

«Η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας είχε γίνει στον Ισραήλ κατ' εξοχήν σύμβολο της σωτηρίας, αλλά υποδεικνύει συγχρόνως την απειλή η οποία κατέστρεψε τους Αιγυπτίους. Με τη χριστιανική θεώρηση της διάβασης ως προτύπωσης του Βα-πτίσματος έρχεται στο προσκήνιο η διάσταση της θάλασσας που συμβολίζει τον θάνατο: Συνιστά εικονική δήλωση του μυστηρίου του Σταυρού.»

Προσέξτε τώρα, φεύγει από την πατριδογνωσία και περνάει στη θεολογία ο πάπας: η διά-βαση της Ερυθράς Θάλασσας που κατέστρεψε τους Αιγυπτίους είναι προτύπωση για τη βάφτιση στον Ιορδάνη, η Αργοναυτική εκστρατεία που κατέστρεψε τους υπερασπιστές της Κολχίδας, είναι προτύπωση για το ναυάγιο στη Σαντορίνη που ακύρωσε την κρουα-ζιέρα του Χρισατόδουλου και η μάχη στα Δερβενάκια που κατέστρεψε τους Τούρκους, είναι προτύπωση για τη νίκη του Άρη επί του Παναθηναϊκού με 3-1 που χαντάκωσε τον προπονητή Μουνιόθ. Τί πράγμα; Είναι άσχετα αυτά μεταξύ τους; Γιατί, μήπως αυτά που γράφει ο πάπας είναι σχετικά; Πάπας είναι, ό,τι του κατέβει γράφει και βρίσκει διάφορους καλοθελητές να δη-λώνουν ότι τελικά ο μεγάλος γράφει ποίηση. Ε ναι, είναι και ολίγον ποιητής αλλά πολύ εκ του προχείρου...

(24/3/2008)

Page 205: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

205

Δέκα τεχνάσματα για παραπλάνηση

Ο επιμελητής στην πανεπιστημιακή ιατρική σχολή του Giessen, Dr. Edgar Dahl, δημο-σίευσε κριτική με τίτλο «Η αθλιότητα της Θεολογίας» για ένα βιβλίο του θεολόγου και ψυχιάτρου Manfred Lütz: «Gott - Eine kleine Geschichte des Größten», Pattloch, München 2007. Στο βιβλίο αυτό προπαγανδίζεται άκομψα η ανωτερότητα του καθολικού χριστιανισμού, τόσο έναντι του αθεϊσμού και του αγνωστικισμού, όσο και έναντι όλων των άλλων δογμάτων και θρησκειών. Η κριτική του Dahl κλείνει με την παρατήρηση: «Είναι απίστευτο ένα φτηνιάρικο βιβλίο να πουλιέται τόσο ακριβά».

Δεν θα αναφερθώ εδώ στο συγκεκριμένο βιβλίο, όποιος ξέρει γερμανικά, μπορεί να δια-βάσει την κριτική ή να διαβάσει το ίδιο το βιβλίο. Θα παραθέσω όμως, με μικρές προ-σαρμογές για καλύτερη κατανόηση, τα «Δέκα τεχνάσματα για παραπλάνηση» που εντό-πισε ο Dahl στο βιβλίο του «θεολόγου και ψυχιάτρου» για να (παρα-)πείσει τους ανα-γνώστες του.

Εννοείται ότι τα τεχνάσματα αυτά δεν έχουν επινοηθεί από τον Lütz, ούτε ο Dahl είναι ο πρώτος που τα περιγράφει. Αποτελούσαν γνωστές τεχνικές της ρητορικής, ήδη κατά την Αρχαιότητα, και αξιοποιούνται μέχρι σήμερα με διάφορες αφορμές, πολύ συχνά από δι-κολάβους στα δικαστήρια, πολιτικούς στον προεκλογικό αγώνα και θεολόγους στο κυ-ριακάτικο κήρυγμα.

Ακολουθούν τα 10 τεχνάσματα, θεωρώντας εδώ ότι χρησιμοποιούνται από κληρικούς. Κατ’ αναλογία μεταφέρονται αυτές οι περιγραφές σε πολιτικούς, δικαστικούς αντιπάλους κτλ.

1. Προσπαθεί να κερδίσει το ακροατήριο ή τον αναγνώστη διαχωρίζοντας τη θέση του από τους κληρικούς που δεν «κατανόησαν το μήνυμα του Ιησού», «σκανδαλίζουν το ποίμνιο» κ.ο.κ., έτσι ώστε να αποτρέψουν ερωτήσεις για συγκεκριμένες περιπτώσεις χουντικών, μακρυχέρηδων, παιδόφιλων κληρικών κτλ.

2. Ήδη στις πρώτες σελίδες καταγράφει ο ομιλητής ή συγγραφέας μια νίκη, άνευ αντιπά-λου εννοείται. Ο δικολάβος της αγάπης καταθέτει θριαμβευτικά την πληροφορία ότι «ούτε ο Feuerbach, οι Marx και Engels, ούτε και ο Freud απέδειξαν ότι δεν υπάρχει θεός». Φυσικά έχει δίκιο για τον απλό λόγο ότι κανένας εξ αυτών ή άλλους αναφερό-μενους ισχυρίστηκε ότι θα αποδείξουν κάτι τέτοιο. Κατά κανόνα οι συγκεκριμένοι και άλλοι διανοητές ανάλογου διαμετρήματος προϋποθέτουν ότι δεν υπάρχει κανένας θε-ός και ασχολούνται μόνο με το φαινόμενο ότι πολλοί άνθρωποι από συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και με έλλειμμα παιδείας, πιστεύουν σε θεούς και δαίμονες.

3. Για να αντιμετωπιστεί εκ προοιμίου κάθε πρόθεση κριτικής ισχυρίζεται ο ομιλητής ότι οι μεγάλοι γνωστοί αντίπαλοι της θρησκείας πολεμούσαν έναν αχυράνθρωπο. Θεός δεν είναι, διαμηνύει ο ρήτορας, ο γεράκος που νόμιζαν ο Βολταίρος και ο Χιουμ με τη μακριά άσπρη γενειάδα που κάθεται πάνω στα σύννεφα, αλλά «ο αληθινός θεός της εκκλησίας μας» - ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Εννοείται, ο Βολταίρος, ο Χιουμ και άλλοι διανοητές του Διαφωτισμού δεν εννοούσαν ποτέ τον λαϊκό θεούλη, τον οποίο όμως

Page 206: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

206

προβάλλουν σχεδόν αποκλειστικά οι κληρικοί, αλλά το θεό του «Συμβόλου της Πί-στεως» της Νίκαιας.

4. Ο εκφοβισμός και η τρομοκράτηση είναι πολύ συνήθη εργαλεία για να πεισθούν οι α-κροατές/αναγνώστες να μην κάνουν ούτε σκέψη για αποσκίρτηση: Ούτε που φαντά-ζεστε τι τρομερό και φοβερό θα σας συμβεί, αν αποφασίσετε να αμφισβητήσετε το θεό, την παντοδυναμία, την πανσοφία, την παντογνωσία και την παναγαθότητά του. Πρώτη και προφανής συνέπεια θα είναι να περιπέσετε στον μηδενισμό ενός Nietzsche. Θέλετε το θεό ή τον Nietzsche; Εννοείται οι περισσότεροι ακούν ή διαβά-ζουν πρώτη φορά για κάποιον με τέτοιο όνομα, οπότε μένουν καλύτερα με τον θεό που «τον γνωρίζουμε». Επειδή όμως πάντα υπάρχουν κάποιοι που δεν βρίσκουν κακή την παρέα του Nietzsche, ακολουθεί το σκληρότερο κτύπημα: Όποιος ακολουθεί τον μηδενισμό, καταλήγει στον Χίτλερ και στον Στάλιν. Δεν επιτρέπεται, εννοείται, να αναφερθεί ούτε σαν ελάχιστα πιθανή εκδοχή η ιδέα ότι η απομάκρυνση από τη θεο-πληξία μπορεί κάλλιστα να σε οδηγήσει στην πνευματική γειτονιά π.χ. του Immanuel Kant με την ορθολογική απαξίωσή του (θεός = ρυθμιστική ιδέα του ακατανόητου) ή του Bertrand Russell με τον κοσμικό ουμανισμό.

5. Η επίθεση σε πεθαμένους και καταδικασμένους στην κοινή συνείδηση αντιδίκους απο-τελεί ένα επίσης σύνηθες τέχνασμα. Για παράδειγμα, σύνηθες επιχείρημα, όπως ανα-φέρθηκε και πριν, είναι ότι ο «φασισμός και κομμουνισμός είναι η κατάληξη των ά-θεων» και ότι «οι δύο αυτές ιδεολογίες έχουν προκαλέσει εκατομμύρια θύματα». Εν-νοείται ότι εδώ παρακάμπτεται η λεπτομέρεια πως οι θρησκευτικοί πόλεμοι από τις μονοθεϊστικές θρησκείες προκάλεσαν διαχρονικά επίσης εκατόμβες θυμάτων. Και ότι τόσο η καθολική όσο και η ευαγγελική εκκλησία είχαν άριστες σχέσεις με τον Χίτλερ. Θα μπορούσε όμως να γίνει από τον ρήτορα αναφορά στο γεγονός ότι ο Στάλιν σπού-δασε σε ιερατική σχολή, αλλά μετά αποστάτησε ή ότι ο Μάο δεν είχε τη χαρά και την ευτυχία να γνωρίσει το χριστιανισμό και «βλέπετε πού κατέληξαν…» - ναι βλέπουμε, πέθαναν εν υπηρεσία αμφότεροι, όπως όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν κάποια στιγμή. Οι συγκεκριμένοι κάπως αργά, δυστυχώς.

6. Στην ένταση της ομιλίας ή της συγγραφής κάνει ο διαμορφωτής απόψεων μεγαλόκαρ-δα παραχωρήσεις, τις οποίες όμως αναιρεί στην αμέσως επόμενη φράση, κατά το δυ-νατόν αφανώς. Για παράδειγμα, αποδέχεται ότι ο εκκλησιαστικός μηχανισμός δεν ε-πανδρώνεται με «αγγέλους» -και εννοείται οι φανταστικοί άγγελοι είναι εξ ορισμού καλοί-, αλλά ταυτόχρονα σημειώνει ότι θα ήταν αφόρητα βαρετό –η αναίρεση που λέγαμε- να υπάρχουν παντού και πάντα άγιοι άνθρωποι (πράγματι, υπάρχει αυτό το επιχείρημα στο βιβλίο του Lütz!) Μπορεί καθένας να σκεφτεί πόσο «αφόρητα βαρε-τή» ήταν η κατάσταση για τα θύματα των εκκλησιών, τις μάγισσες, τους αιρετικούς, τους αλλόθρησκους και άλλα «κοινωνικά αποβράσματα» που έπρεπε να θανατωθούν για τη δόξα του «αληθινού θεού»…

7. Κλασική μέθοδος εντυπωσιασμού του ακροατηρίου ή του αναγνωστικού κοινού είναι η επίκληση διασημοτήτων, κατά προτίμηση από εκείνες που θα έπρεπε να θαυμάζει και το ακροατήριο. Συνήθως κακομεταχειρίζονται τον Einstein, στον οποίο αποδίδουν (ψευδώς) διάφορες θεόπληκτες απόψεις, μη γνωρίζοντας ίσως οι περισσότεροι ότι ο μεγάλος αυτός Φυσικός διέκοψε κάθε σχέση με την πατρική θρησκεία ήδη σε εφηβι-κή ηλικία.

Page 207: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

207

8. Κάποια στιγμή προσπαθεί ο ρήτορας να αρπάξει ολόκληρο το χέρι του ακροατή του, αν αυτός κάνει το λάθος και του προσφέρει το μικρό δακτυλάκι. Επειδή οι επιστημο-λόγοι θεωρούν δεδομένο ότι η ανθρώπινη σκέψη δεν οδηγεί πάντα και αναπόφευκτα σε οριστικά και σωστά συμπεράσματα, ο καπάτσος προσηλυτιστής μπορεί να το εκ-μεταλλευτεί για να αποδείξει κάθε φανταστική ιστορία: «Η ανάσταση του Ιησού δεν είναι ίσως πιστευτή, αλλά αδύνατη δεν μπορεί να θεωρηθεί επίσης». Έτσι, η πιθανο-λόγηση και επιφυλακτικότητα αξιοποιείται ως εισιτήριο ελευθέρας εισόδου για κάθε αυθαίρετη θεολογική υπόθεση: αφού δεν είναι 100% αδύνατη, γιατί να διακινδυνεύεις απλοϊκέ άνθρωπε να βρεθείς προ εκπλήξεων; Όπως έλεγε ο Πασκάλ: «Αν όλα αυτά με τη θρησκεία είναι φανταστικά, δεν θα χάσω και τίποτα που ασχολούμαι μαζί τους. Αν όμως είναι αλήθεια, τότε θα έχω κερδίσει την αιώνια ζωή.» Μια «πισινή» είναι πάντα καλό πράγμα στη ζωή!

9. Συχνά ποντάρει ο ομιλητής/συγγραφέας σε κενά γνώσεων των ακροατών/αναγνωστών του και περιγράφει ως δεδομένες φανταστικές συνέπειες κάποιων επιστημονικών δια-πιστώσεων. Για παράδειγμα ακούμε ότι η Θεωρία της Σχετικότητας έχει δημιουργή-σει ένα χάσμα μεταξύ των άθεων και της επιστήμης, επειδή ο Αϊνστάιν είπε κάτι για τον θεό και τα ζάρια. Φυσικά, αυτό είναι τελείως αυθαίρετο ως προς το χάσμα και ο Αϊνστάιν αναφέρθηκε μόνο στις απορριπτέες κατά τη γνώμη του «θεϊκές ζαριές» σε σχέση την τυχαιότητα που διέπει την Κβαντική Φυσική. Ο ομιλητής/συγγραφέας πι-θανόν να μην γνωρίζει καν αυτή την τεράστια διαφορά, αλλά και ο ακροα-τής/αναγνώστης δεν θα έχει την ευχέρεια να διερευνήσει το ζήτημα - ο κ. ψυχίατρος θα ξέρει!

10. Τελευταίο τέχνασμα είναι η κατά μέτωπον επίθεση, η δημιουργία της εντύπωσης ότι ο αντίπαλος πρέπει να ντρέπεται. Όταν τεθεί στον ομιλητή η ερώτηση «Και πού ήταν ο θεός όταν έκαιγαν οι παπάδες ανύποπτες γυναίκες ως μάγισσες ή όταν ο Χίτλερ και ο Στάλιν δολοφονούσαν τους αντιπάλους τους;», ο στριμωγμένος ρήτορας απαντάει αφοπλιστικά: «Ο θεός ήταν στον σταυρό!» Αν ρωτήσει ο άλλος «Και τι έκανε εκεί;» θα θεωρηθεί ασεβής, αν αναρωτηθεί «Και γιατί δεν βοήθησε τα θύματα;» θα του α-παντήσει ο ομιλητής ότι «ακριβώς, έπασχε κι αυτός με τα θύματα». Πολύ απλά, ο «παντοδύναμος» θεός ήταν θεατής και πάσχων εκ του ασφαλούς, ενώ τα θύματα πέ-θαιναν οριστικά και αμετάκλητα (η συγκεκριμένη απάντηση έχει δοθεί από ευαγγελικό ρήτορα σε μεγάλη δημόσια συγκέντρωση, γι’ αυτό αξιοποιείται εδώ.)

Page 208: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

208

Ο σημαντικότερος 'Ελληνας (;)

Μια νέα συμπαραγωγή του ελληνικού ΣΚΑΙ και του βρετανικού BBC έχει ως στόχο την ανάδειξη, με την ενεργό συμμετοχή του κοινού, του «σημαντικότερου Έλληνα όλων των εποχών». «Θέλουμε να φωτογραφήσουμε την αντίληψη της ελληνικής κοινωνίας» τόνισε ο διευθύνων σύμβουλος του ΣΚΑΪ Γιάννης Αλαφούζος κατά την παρουσίαση του προ-γράμματος την Τρίτη το μεσημέρι στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στο κέντρο της Αθή-νας. Εγώ αναρωτιέμαι, ποιοι ορίζονται ως Έλληνες; Αφού πρόκειται για Έλληνες «όλων των εποχών», είναι προφανές ότι περιλαμβάνεται και η Αρχαιότητα. Από πότε μέχρι πότε ό-μως; Ο βασιλιάς Μίνωας τη Κρήτης μετράει ως Έλληνας; Ο Ζήνων ο Κιτιεύς από την Κύπρο που είχε φοινικική καταγωγή θεωρείται Έλληνας;

Αν κάποιος αναφέρει αυτοκράτορες του Βυζαντίου, θα γίνουν αυτοί αποδεκτοί ως Έλλη-νες; Και δεν εννοώ τώρα τον Κων/νο Α' που ήταν Γότθος ή Σλάβος, τον Ιουστινιανό Α' που ήταν Σλάβος ή Ιλλυριός, τον Ηράκλειο που ήταν Αρμένης κλπ. Απ' όσο θυμάμαι ένας εκ καταγωγής Έλληνας (και όχι απλά ελληνόφωνος) ήταν ο Μαυρίκιος από την Καππα-δοκία, γνωστός τσιγκούνης, τον οποίο έφαγε μπαμπέσικα ένας στασιαστής εκατόνταρχος (=κάτι σαν επιλοχίας ή έστω ανθυπασπιστής), ο Φωκάς. Σίγουρα Ελληνίδα φαίνεται να ήταν η φιλόδοξη Ειρήνη η Αθηναία, η οποία ανέλαβε την εξουσία ως κηδεμών του γιου της, κόλλησε στο θρόνο και επέβαλε την αναστήλωση των εικόνων, αλλά βρέθηκε σε σύγκρουση για την εξουσία με το γιο της και το στρατό. Τελι-κά κατάφερε να τυφλώσει το γιο της και να μείνει μόνη «αυτοκράτωρ των Ρωμαίων», μέ-χρι που την καθαίρεσαν τα στρατά. Οι αυτοκράτορες της λεγόμενης «μακεδονικής δυναστείας» ήταν Αρμένιοι, οι Ίσαυροι, αν θυμάμαι καλά, ήταν Σύριοι. Οι Παλαιολόγοι ήταν Παφλαγόνες, ενώ ο τελευταίος Βυ-ζαντινός αυτοκράτορας και τα αδέλφια του είχαν μητέρα από τη Σερβία. Στη δε νέα Ελλάδα, θεωρούμε Έλληνες τους υπηκόους του νέου κράτους ή όλους τους ελληνόφωνους; Έτσι θα θεωρηθεί (νεο-)Έλληνας κάποιος με αρβανίτικη καταγωγή (Μιαούλης, Μπότσαρης, Μπουμπουλίνα, Κουντουριώτης κ.ά. - ορθώς, δεν έχω αντίρρη-ση), αλλά όχι κάποιος ελληνόφωνος από τη Μαύρη Θάλασσα ή την Αίγυπτο και σίγουρα όχι από τους Γκραικάνους της Κάτω Ιταλίας.

Page 209: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

209

Ο γνωστός αρθρογράφος και μεταφραστής Κωστής Παπαγιώργης σχολιάζει (Lifo, 17/4/2008) μάλλον αστειευόμενος το συγκεκριμένο ζήτημα και αναφέρει ως Έλληνα πράγματι τον Ιουστινιανό σε σύγκριση με τον Κολοκοτρώνη, αλλά και τον Μέγα Αθανά-σιο που ήταν αιθιοπικής καταγωγής και ζούσε στην Αίγυπτο, το στρατηγό Ναρσή που ή-ταν ευνούχος από την Αρμενία και το Ρωμανό τον Μελωδό που ήταν Σύριος με ιουδαϊκή καταγωγή. Στο τέλος του κειμένου του προβληματίζεται ο Παπαγιώργης, πώς θα μπορέσουν οι συμ-μετέχοντες να αξιολογήσουν τα πρόσωπα «της εποχής των Πατέρων» - μόνο που πολλοί λίγοι, ίσως και κανένας από τους «πατέρες» δεν ήταν Έλληνας, με πιθανή εξαίρεση τον Κλήμεντα Αλεξανδρείας που πιθανολογείται με αθηναϊκή καταγωγή. Αν ένας διανοούμενος, όπως ο Παπαγιώργης, αναφέρει ονόματα αποδεδειγμένα μη Ελλή-νων ως πιθανά για συμμετοχή στο διαγωνισμό, μπορούμε να αντιληφθούμε πόση μεγαλύ-τερη σύγχυση θα έχει ο απλός πολίτης που στηρίζεται μόνο στις σκόπιμα συγκεχυμένες σχολικές ιστορικές γνώσεις και θέλει πολύ να κερδίσει το ταξίδι ή όποιο άλλο έπαθλο έ-χει ανακοινωθεί για το συγκεκριμένο διαγωνισμό! Μου φαίνεται ότι η εκπομπή του ΣΚΑΙ και του BBC θα δημιουργήσει περισσότερη φα-σαρία και μεγαλύτερη εσωστρέφεια, από όση προκάλεσε το αποσυρθέν βιβλίο Ιστορίας ή το θέμα της ονομασίας της Άνω/Νέας/Βόρειας Μακεδονίας.

(20/4/2008)

Page 210: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

210

Πού βρίσκεται το κέντρο της Γης; ...

Δυστυχώς, υπάρχουν ακόμα πολλοί στον κόσμο που αγνοούν ότι η Ελλάδα μας, η πόλη μας, η γειτονιά μας, εμείς οι ίδιοι είμαστε το κέντρο του κόσμου. Τώρα βγήκαν κάποιοι μουσουλμάνοι διανοούμενοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι κέντρο του κόσμου είναι η Μέκκα, γι’ αυτό πρέπει να καταργηθεί ο μεσημβρινός του Greenwich ως αφετηρία για τη μέτρηση της ώρας (γεωγραφικό μήκος 0° 0' 0") και να οριστεί ένας νέος μεσημβρινός που θα περνάει από τη Μέκκα. Κάτι σαν παλαιοημερολογίτες σε παγκόσμια κλίμακα. Να υπενθυμίσω ότι στη Μέκκα βρίσκεται ως ανώτατο ιερό κειμήλιο των μωαμεθανών η Καάμπα, μια ιερή πέτρα από προ-μουσουλμανικές εποχές, μάλλον σιδηρούχος μετεωρί-της, τον οποίον θεωρούσαν οι αραβικές φυλές θεϊκή αποστολή, σημάδι εξ ουρανού. Για λόγους συνέχειας διατηρήθηκε αυτή η παράδοση από τη νέα θρησκεία του Ισλάμ και συ-νεχίζει να προσκυνείται όπως παλιά. Σήμερα ξέρουμε ότι οποιοδήποτε σημείο της Γης επιλεγεί, μπορεί να ισχύσει ως αφετη-ρία με γεωγραφικό μήκος 0° 0' 0", μόνο που τότε πρέπει να επανακαθοριστούν οι 24 με-σημβρινοί της υδρογείου, να αλλαχθούν όλοι οι χάρτες και οι κωδικές ονομασίες σημείων και περιοχών και να αλλάξει η ώρα σε μερικές χώρες, γιατί η πρωτεύουσά τους θα πέφτει σε άλλο μεσημβρινό κ.ο.κ. Δηλαδή, μια τεράστια αναστάτωση χωρίς κανένα όφελος. Και, στην περίπτωση κάποιας νέας ρυθμίσεως, θα τεθεί το ερώτημα, γιατί θα έπρεπε να ορι-στεί ως κέντρο η Μέκκα και όχι η Ιερουσαλήμ, η Αθήνα (που το δικαιούται, για κάποιο λόγο που θα επινοήσουμε!), η Ρώμη, το Πεκίνο, το Χόλυγουντ ή κάποια νησίδα στον Ει-ρηνικό Ωκεανό;

Για να καταλήξουν οι μουσουλμάνοι ε-ρευνητές σε ένα συμπέρασμα, οργάνω-σαν συνέδριο στο Κατάρ με τίτλο «Μέκ-κα, το κέντρο της γης – Θεωρία και Πρά-ξη». Εκεί ακούστηκαν πολλές βαθυστό-χαστες και «επιστημονικές» απόψεις, όπως ότι ο μεσημβρινός της Μέκκας περνάει από τον μαγνητικό βόρειο πόλο της Γης, ο οποίος μαγνητικός βορράς, όπως ξέρουμε, βρίσκεται βόρεια του Κα-ναδά, δεν συμπίπτει με το γεωγραφικό βόρειο πόλο και μετακινείται με την πά-ροδο των δεκαετιών και αιώνων. Τώρα, γιατί διέρχεται ειδικά ο μεσημβρινός της

Μέκκας από αυτό το μαγνητικό πόλο και κανένας άλλος που θα μπορούσε έτσι να διεκδι-κήσει επίσης τον τίτλο της αφετηρίας για τη μέτρηση της ώρας, παραμένει άγνωστο. Ο ιμάμης Youssef al-Qaradawy (φωτογραφία αριστερά) που συμμετείχε στο συνέδριο (ό-πως αντιλαμβάνεστε, σε τέτοια θέματα κύριο λόγο έχουν ιμάμηδες και όχι επιστήμονες) κατήγγειλε ότι η Αγγλία και συγκεκριμένα το Greenwich επελέγη αυθαίρετα ως αφετηρία της μέτρησης του ημερήσιου χρόνου, επειδή τότε ήταν κοσμοκράτειρα και θαλασσοκρά-τειρα και δεν χρειαζόταν να πάρει άδεια από κανέναν.

Page 211: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

211

Αυτά είναι γνωστά, όπως γνωστό είναι επίσης ότι η Αγγλία επέλεξε αυτή τη ρύθμιση για να διευκολύνει την ποντοπορία των πλοίων της και ουδόλως την ενδιέφερε η άποψη των άλλων. Οι άλλοι απλά προσχώρησαν στις εγγλέζικες ρυθμίσεις, επειδή αυτές αποδείχθη-καν σωστές και αποδοτικές. Καθένας θα μπορούσε να εισαγάγει δικές του επιλογές και να τις χρησιμοποιεί ελεύθερα - όχι ακριβώς καθένας, αλλά εκείνοι που είχαν εκείνη την εποχή ανεξάρτητο και ποντοπόρο στόλο, π.χ. η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ολλανδία κλπ. Θα νόμιζε κανείς ότι οι «επιστήμονες» που συμ-μετείχαν στο συγκεκριμένο συνέδριο είχαν πιο σοβαρές προτάσεις να υποβάλουν, αλλά, φεύ!, κάτι τέτοιο δεν συνέβη: ένας μουσουλμάνος τε-χνικός από τη Γαλλία πρότεινε να εισαχθούν νέα ρολόγια στις μουσουλμανικές χώρες, τα οποία να γυρίζουν αριστερά και όχι προς τα δεξιά, ό-πως συμβαίνει με τα «δυτικά» ρολόγια. Επέδειξε μάλιστα και ένα τέτοιο ρολόι και όλοι θαύμασαν που ένα λαμπρό τέκνο του μουσουλμανικού κό-σμου άλλαξε την πορεία των γραναζιών του ρο-λογιού. Μόνο που δεν είχαν προσέξει ότι το συγκεκρι-μένο ρολόι που επέδειξε ο εκ Γαλλίας μουσουλμάνος ήταν κατασκευασμένο στη Βαυαρία όπου, ως γνωστόν, «τα ρολόγια πάνε αλλιώς» (die Uhren gehen in Bayern anders!) και γι’ αυτό διάφοροι τρελαμένοι Βαυαροί έχουν τέτοια ρολόγια σπίτι τους. Αν συμφωνήσουν μεταξύ τους, ποιος επινόησε πρώτος τα αριστερόστροφα ρολόγια, μπο-ρεί να τα αποδεχτούμε κι εμείς, ανάλογα με τις συμμαχίες που θα ισχύουν την εποχή των μεγάλων αποφάσεων!

(22/4/2008)

Page 212: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

212

Η αντιδικία για τα θρησκευτικά σύμβολα Η οικογένεια Seler Το έτος 1991 προσέφυγε η οικογένεια Seler από την περιοχή Regensburg της Βαυαρίας στα δικαστήρια εναντίον της διαδεδομένης συνήθειας να αναρτώνται σταυροί και εικόνες στις τάξεις των σχολείων. Θεώρησαν ότι η εικόνα ενός βασανισμένου ανθρώπου πάνω σε όργανο θανατώσεως, όπως ο σταυρός, προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχή του παιδιού τους που πήγαινε σ’ ένα σχολείο της περιοχής. Επιπλέον ήθελαν να επεκταθεί ο συνταγματικά κατοχυρωμένος διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας και στη σχέση χρι-στιανικής εκκλησίας και εκπαίδευσης και να παύσει η εκκλησία και τα σύμβολά της να επηρεάζουν όσους μαθητές που δεν ενδιαφέρονταν για τις θρησκείες. Για την οικογένεια Seler ξεκίνησε έτσι ένας τετρα-ετής δικαστικός αγώνας μέσα από όλες τις βαθμί-δες της Δικαιοσύνης (στην Ελλάδα κάποια αντί-στοιχη ενέργεια θα διαρκούσε 10-14 χρόνια). Στη διάρκεια αυτού του δικαστικού αγώνα γνώρισαν οι γονείς Seler όλη την πολεμική του βαυαρικού κρά-τους και της γραφειοκρατίας: αρκετές φορές προ-σπάθησαν οι θεόπληκτοι γραφειοκράτες να αμφι-σβητήσουν την ικανότητα των γονέων για κηδεμο-νία των παιδιών τους, κάλεσαν δε τον πατέρα Seler να εξεταστεί σε ψυχιατρική κλινική, αφού μάλλον τρελός θα είναι, όποιος δεν δέχεται τη «θρησκεία της αγάπης» από τις ερήμους της Μέσης Ανατολής. Ταυτόχρονα ενεργοποιήθηκαν και οι λούμπεν-πιστοί της περιοχής, από τους οποίους προέρχονταν πολλές δεκάδες τηλεφωνικές και γραπτές απειλές, χωρίς η Αστυνομία ή η Εισαγγελία να παρεμβαίνουν για να προστατεύσουν μια οικογένεια που ζητούσε το δίκιο της. Αφού όλα τα βαυαρικά δικαστήρια απέρριψαν κάθε προσφυγή της οικογένειας, αυτή α-ποφάσισε να αποταθεί και στο Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο στην Καρ-λσρούη. Να σημειωθεί εδώ ότι κάθε ομόσπονδη γερμανική χώρα έχει δικό της ποινικό και διοικητικό δικαστικό σύστημα, μέχρι το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας. Από κει και πέρα αρχίζει η δικαιοδοσία των ομοσπονδιακών γερμανικών δικαστικών αρχών και ακολουθούν οι ευρωπαϊκές. Το έτος 1995 αποφάσισε τελικά το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας ότι:

1. Η ανάρτηση θρησκευτικών συμβόλων, όπως σταυροί και εικόνες, στις αίθουσες δι-δασκαλίας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, είναι αντισυνταγματική.

2. Οι σχετικές κανονιστικές διατάξεις των αρμόδιων για το σχολικό σύστημα ομό-σπονδων κρατών της Γερμανίας που προβλέπουν ανάρτηση θρησκευτικών συμβό-λων είναι άκυρες.

Έτσι μια αντιδικία τοπικού επιπέδου που θα μπορούσε να λυθεί από τον Δήμαρχο της πό-λης, προκάλεσε (ευτυχώς) οριστική ρύθμιση για όλη τη Γερμανία.

Page 213: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

213

Η υλοποίηση της δικαστικής απόφασης Όποιος νομίζει ότι με την έκδοση της απόφασης του συνταγματικού δικαστηρίου λύθηκε το πρόβλημα που απασχολούσε την οικογένεια Seler (και πάμπολλους άλλους Γερμα-νούς, αφού περίπου το 34% δηλώνουν άθρησκοι, άθεοι ή αδιάφοροι), είναι γελασμένος. Αρχικά παρέμειναν όλα όπως παλιά και, όταν οι γονείς Seler απαίτησαν εφαρμογή της δικαστικής απόφασης, η σχολική διεύθυνση και στη συνέχεια οι αρμόδιες υπηρεσίες δή-λωσαν ότι ο σταυρός και οι εικόνες δεν αποτελούν θρησκευτικά σύμβολα αλλά τμήμα της παμπάλαιης παράδοσης του βαυαρικού λαού και σύμβολα αυτής της παράδοσης δεν έ-χουν απαγορευτεί με την δικαστική απόφαση. Κάτι μας θυμίζει αυτό, όταν κάποιοι ταυτί-ζουν θρησκευτικές πρακτικές με εθνικές και λαϊκές παραδόσεις! Εκεί λοιπόν που φάνηκε ότι η οικογένεια Seler θα άρχιζε νέο δικαστικό αγώνα για να ε-πιβληθεί η υλοποίηση της δικαστικής απόφασης, βρήκε υποστήριξη από τους παπάδες, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν δηλώνοντας ότι ο «σταυρός του μαρτυρίου του κυρίου μας» δεν α-ποτελεί διακόσμηση του τοίχου, όπως προκύπτει από τον χαρακτηρισμό του ως παραδο-σιακό σύμβολο, κάτι σαν το ρολόι με τον κούκο, ας πούμε. Μύλος!

Εκεί πάνω παρενέβη και ο υπουργός παιδείας της Βαυαρί-ας, ο οποίος ήθελε να τα έχει με όλους καλά, αφενός με το συνταγματικό δικαστήριο και αφετέρου με την εκκλησία, αλλά ταυτόχρονα να μην αναγκαστεί να αφαιρέσει τους σταυρούς για να εισπράξει στις επόμενες εκλογές ψήφους από τους πιστούς, και δήλωσε: όσο διαρκεί η διδασκαλία στις αίθουσες, ο σταυρός είναι σύμβολο της βαυαρικής πα-ράδοσης, όταν φεύγουν οι μαθητές, τότε παίρνει τη σημα-σία του θρησκευτικού συμβόλου, αλλά δεν υπάρχει πια κα-νένας μαθητής για να ενοχληθεί.

Με τέτοια καραγκιοζιλίκια προκάλεσε η υπουργάρα όλους τους αντιδικούντες: οι άθρη-σκοι δεν ήθελαν κανένα σύμβολο στις αίθουσες, οι παπάδες ήθελαν θρησκευτικό σύμβο-λο και το υπουργείο ήθελε παραδοσιακές διακοσμήσεις. Ταυτόχρονα συγκρότησαν οι παπάδες ομάδες πιστών, οι οποίοι δήλωσαν ότι αυτοί θέλουν οπωσδήποτε σταυρούς και εικόνες στις αίθουσες. Για το λόγο αυτό οργάνωσαν και διαδηλώσεις σε 1-2 πόλεις της Βαυαρίας. Με αυτά και άλλα διάφορα έφτασαν οι καλοκαιρινές διακοπές, οι αντιδικίες διακόπηκαν. Όμως στα τέλη Αυγούστου, με την έναρξη της νέας χρονιάς, παρουσιάστηκαν σε όλα σχεδόν τα σχολεία γονείς που απαιτούσαν την εφαρμογή της δικαστικής απόφασης και την αφαίρεση των θρησκευτικών συμβόλων. Οι διευθυντές των σχολείων παρέπεμπαν στο υπουργείο, το οποίο δήλωσε ότι ετοιμάζει νέο νόμο, οι γονείς υπέβαλαν μηνύσεις σε βάρος δασκάλων και διευθυντών κ.ο.κ. Πα-ράλληλα διεξάγονταν κατευναστικές συζητήσεις, να μην επιμένουν οι γονείς για αφαίρε-ση των συμβόλων, παρενέβησαν γνωστοί γνωστών και συγγενείς να κλείσουν το θέμα, αλλά από την άλλη μεριά οι παπάδες ξεσήκωναν τους πιστούς κι έτσι δεν φαινόταν διέ-ξοδος.

Page 214: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

214

Κάποια στιγμή αποφασίστηκε να χωρίσουν κάθε τάξη σε περισσότερα τμήματα, ανάλογα με τις θρησκευτικές προτιμήσεις και κάθε ομάδα να αναρτά τα σύμβολά της, χωρίς να ενοχλούνται οι άλλοι. Έτσι δημιουργήθηκε μία τάξη καθολικών, μία τάξη ευαγγελικών, μία τάξη άθρησκων, η οποία σημειωτέον είχε και τους περισσότερους μαθητές και μία τάξη με «άλλους», δηλαδή μουσουλμάνους, εβραίους, ορθοδόξους, γεχωβάδες κτλ. Αυτό προϋπέθετε ότι υπάρχουν και αρκετοί χώροι διδασκαλίας, ώστε να μπορούν να λειτουρ-γού παράλληλα 4-5 τμήματα για κάθε τάξη. Αλλά δεν χρειάστηκε να προβληματιστούν πολύ για τους απαιτούμενους χώρους, γιατί στο τμήμα των «άλλων» προκλήθηκε σύρραξη. Οι Εβραίοι ζήτησαν να αναρτήσουν το αστέρι του Δαυίδ, οι μωαμεθανοί δήλωσαν ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο πάνω από τα πτώματά τους. Οι ορθόδοξοι ήθελαν σταυρό και παναγίτσα, αλλά όχι μαζί με τους καθο-λικούς και τους ευαγγελικούς, παρά μόνοι τους γιατί είναι οι σωστοί χριστιανοί. Οι γεχω-βάδες (γονείς) έπαιζαν ρόλο ειρηνοποιού, ίσως για να κερδίσουν και κανένα πιστό από τους αδέσποτους. Σ’ αυτό το σημείο πολύ θα σκέφτηκαν να γράψουν σενάριο για ταινία. Φανταστείτε σκηνή με Παπαγιανόπουλο προτεστάντη βιομήχανο, Κωνσταντάρα καθολι-κό έμπορο, Ρίζο ορθόδοξο μπακάλη και Σταυρίδη Ιεχωβά τραπεζικό υπάλληλο! Ο Τσα-γανέας ειρηνευτής υπουργός με αποφθέγματα του τύπου "προς τι το μίσος και ο αλληλο-σπαραγμός;" Αφού λοιπόν ο διαχωρισμός δεν αποτελούσε λύση, απο-φασίστηκε σε πολλά σχολεία να ενωθούν πάλι οι μαθη-τές και να αναρτήσουν όλες οι ομολογίες το δικό τους σύμβολο. Έτσι θα γνώριζε κάθε ομάδα τα σύμβολα της άλλης και θα δημιουργείτο στην τάξη μια ωραία ατμό-σφαιρα συμπάθειας και αλληλεγγύης. Έλα όμως που με-ρικές οικογένειες άθρησκων θέλησαν να αναρτήσουν πινακίδα με γνωμικά κορυφαίων παραγόντων του Δια-φωτισμού. Έτσι, σε μια τάξη παρουσιάστηκε πινακίδα με την άπο-ψη του αστρονόμου Joseph Jérôme Lefrançais de Lalande (1732-1807): «Δεν μπορούμε να αποδείξουμε την ύπαρξη θεού, μπορούμε όμως να αποδείξουμε τα πάντα χωρίς αυτόν». Χαμός στο ίσωμα! Οι θρησκευόμενοι φοβήθηκαν ότι τα παιδιά τους θα εθιστούν στην επιστημονική μεθοδολογία και στην ελεύθερη σκέψη, οι άθρησκοι δεν δέχονταν θρησκευτικά σύμβολα, αν δεν γινόταν ανάρτηση και της δικής τους πινακί-δας… Χαμός! Επειδή όμως, με όλες αυτές τις αντιδικίες, συνέχισαν να μένουν οι σταυροί και οι εικόνες στους τοίχους των αιθουσών, προσέφυγαν γονείς στα δικαστήρια και επέβαλαν με προ-σωρινά μέτρα την απομάκρυνσή τους. Την ώρα που αναμενόταν να κατεβάσουν οι επι-στάτες των σχολείων πανηγυρικά τους σταυρούς από τους τοίχους, επέπεσαν στα κεντρι-κά σχολεία των πόλεων τηλεοπτικά συνεργεία και διαιώνισαν με λήψεις το κοσμοϊστορι-κό γεγονός. Σε μερικά σχολεία ζητήθηκε μάλιστα επανάληψη της αποκαθήλωσης, γιατί δεν είχαν πετύχει οι κάμερες σωστή γωνία λήψης. Στη συνέχεια έδειχναν στις τηλεορά-σεις επί μέρες τη σκιά που είχε μείνει στον τοίχο γύρω από τους σταυρούς και οι διάφο-ροι παραθυράκηδες σχολίαζαν αναλόγως, άλλοι ότι έφτασε η εποχή του Διαφωτισμού μετά από 300 τόσα χρόνια και στη Βαυαρία, άλλοι ότι σταυρώθηκε για άλλη μια φορά ο κύριος και η σκιά δείχνει τα ίχνη του μαρτυρίου του και άλλα τέτοια.

Page 215: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

215

Κάποιοι γονείς, από τις ομάδες των πιστών, έδωσαν το σύνθημα να προμηθευτούν οι μα-θητές ατομικά σταυρουδάκια, εικονίτσες και τα συναφή, τα οποία δεν θα μπορούσαν να απαγορευτούν από τη σχολική διεύθυνση. Μόνο που πολλοί μαθητές προμηθεύονταν από τα γειτονικά μαγαζιά σταυρουδάκια μπρελόκ με ενσωματωμένο μαχαιράκι ή νυχοκόπτη, με μεταλλική οδοντογλυφίδα ή με κατσαβιδάκι κτλ., για να έχουν και κάποια απασχόλη-ση κατά τις βαρετές ώρες διδασκαλίας. Έτσι θεωρήθηκε προτιμότερο να αποφεύγονται τέτοιες υποδείξεις.

3-4 μήνες μετά την έναρξη του νέου σχολικού έτους δόθηκε επι-τέλους στη δημοσιότητα ο νέος νόμος για τα θρησκευτικά σύμ-βολα, σύμφωνα με τον οποίο, έπρεπε να ψηφίσουν οι μαθητές, αν θέλουν ή δεν θέλουν σταυρούς, μισοφέγγαρα και ιουδαϊκά αστέρια. Ακολούθησαν πάμπολλα επεισόδια, μέχρι τις ημέρες μας, όπου άλλοι γονείς δεν δέχονται την αρχή της πλειοψηφίας και απαιτούν να εφαρμοστεί η αρχή του χωρισμού εκκλησίας και εκπαίδευσης, άλλοι δέχτηκαν την πλειοψηφία, όπου όμως ακόμα και καθολικοί μαθητές (ιδίως στις μεγάλες πόλεις) ψήφι-σαν εναντίον του σταυρού στον τοίχο, άλλοι ζήτησαν να δη-μιουργηθούν δικά τους θρησκευτικά σχολεία κ.ο.κ. Κάποιες νέες προσφυγές στο συνταγματικό δικαστήριο της Καρλσρούης απορρίφθηκαν, γιατί το δικαστήριο είχε αποφανθεί

οριστικά και τελεσίδικα και δεν υπήρχαν νέα στοιχεία που θα μπορούσαν να αλλάξουν την απόφασή του. Θα σκέφτηκαν οι δικαστές, πού να μπλέξουμε πάλι με τους Βαυα-ρούς… Σήμερα ακολουθείται σχεδόν αποκλειστικά η πρακτική, μόλις ζητήσει ένας κηδεμόνας την απόσυρση θρησκευτικών συμβόλων, ικανοποιείται το αίτημά του, χωρίς άλλες συζη-τήσεις και, εφόσον διαμαρτυρηθεί κάποιος θρησκευόμενος κηδεμόνας για την απόσυρση, παραπέμπεται στα δικαστήρια να βρει το δίκιο του. Έτσι ηρέμησαν και οι δάσκαλοι, Βαυαροί οι ίδιοι, που κόντεψαν α τρελαθούν με τους συμπατριώτες τους Βαυαρούς.

(15/5/2008)

Page 216: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

216

Η θρησκευτική πίστη του Αϊνστάιν

Διαδίδεται συχνά η πληροφορία ότι ο Αϊνστάιν (Albert Einstein, 1879-1955) είχε εκφραστεί υπέρ της ύπαρξης του θεού κι αυτό, επειδή κάποτε (1926) είπε: «Δεν μπορεί αυτός (ο θεός) να παίζει ζάρια», αναφερόμενος στην τυχαιότητα των φαι-νομένων της Κβαντικής Φυσικής. Αυτή η εσφαλμένη εντύπωση για τις αντιλήψεις του μεγάλου Φυσικού ανατρέπεται από μια επιστολή που έστειλε στον Γερμανό φιλόσοφο Ερικ Γκούτκιντ, στις 3 Ιανουαρίου του 1954 και δημοσιεύεται στο ΒΗΜΑ (14/5/2008).

«Τις τελευταίες ημέρες διαβάζω μετά μανίας το βιβλίο σου και σε ευχαρι-στώ πολύ που μου το έστειλες. Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι το εξής. Με δεδομένη την αντι-κειμενική στάση απέναντι στη ζωή και στην ανθρώπινη κοινωνία, διαπι-στώνω ότι έχουμε πολλά κοινά ση-μεία.

Για εμένα, η λέξη Θεός δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την έκφραση και τα παρε-πόμενα της ανθρώπινης αδυναμίας. Η Αγία Γραφή αποτελεί ένα αξιέπαινο μεν αλλά πρω-τόγονο ανθολόγιο μύθων, οι οποίοι παρ΄ όλα αυτά είναι ελκυστικά παιδαριώδεις. Δεν υ-πάρχει ερμηνεία, όσο επιδέξια και αν είναι αυτή, που να μπορεί να με κάνει να αλλάξω γνώμη. Αυτές οι εκλεπτυσμένες ερμηνείες είναι τόσο πολυσήμαντες εκ της φύσεώς τους που καταλήγουν να μην έχουν σχεδόν καμία σχέση με το αρχικό κείμενο. Για εμένα ο ιουδαϊσμός, όπως κάθε θρήσκευμα, δεν είναι παρά μια έκφραση ενός συνό-λου από παιδαριώδεις δεισιδαιμονίες. Και ο εβραϊκός λαός, στον οποίο με υπερηφάνεια ανήκω, και είμαι απόλυτα συντονισμένος με τη νοοτροπία του, για εμένα δεν έχει ποιότη-τα διαφορετική από εκείνη των άλλων λαών. Οι εμπειρίες μου με έχουν διδάξει ότι οι ε-βραίοι δεν είναι καλύτεροι ούτε χειρότεροι από άλλες ομάδες ανθρώπων. Δεν διακρίνω κάτι το «περιούσιον» σε αυτούς. Σε γενικές γραμμές θεωρώ θλιβερό το γεγονός ότι διατείνε-σαι μια άποψη περί ειδικών προνομίων και την οποία επιχει-ρείς να υπερασπιστείς προβάλλοντας δύο ασπίδες υπερηφά-νειας, μια εξωτερική ως άνθρωπος και μια εσωτερική ως ε-βραίος. Ως άνθρωπος επικαλείσαι, φερ’ ειπείν, άδεια εξαίρεσης από τη νομοτέλεια, αποδεκτή κατά τα άλλα. Ως εβραίος επικαλεί-σαι το προνόμιο του μονοθεϊσμού. Η περιορισμένη όμως νο-μοτέλεια παύει να είναι νομοτέλεια, όπως με εξαιρετική οξυ-δέρκεια διατύπωσε και ο θαυμάσιος Σπινόζα μας, πρώτος από όλους μας κατά πάσαν πιθανότητα. Και οι ανιμιστικές δοξασίες των θρησκειών της φύσης δεν είναι δυνατόν να ακυρωθούν

Page 217: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

217

από τον μονοθεϊσμό. Με τέτοιου είδους ασπίδες μόνον αυταπάτες μπορούμε να δημιουρ-γήσουμε και σε καμία περίπτωση δεν ευνοούμε έτσι την ηθική μας ανάταση. Το αντίθετο μάλιστα. Τώρα που ξεκαθάρισα ανοικτά τις διαφορές μας στις διανοητικές πεποιθήσεις βλέπω πο-λύ καθαρά ότι είναι πολύ κοντά οι απόψεις μας περί ζητημάτων πιο ουσιαστικών, όπως για παράδειγμα η αξιολόγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Διαφοροποιούμαστε μόνον σε διανοητικά “ερείσματα” και στην “αιτιολόγηση των αντιδράσεων” κατά τη φροϋδική ορολογία. Για αυτό πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να καταλάβουμε πολύ καλά ο ένας τον άλλον αν ανοίγαμε μια συζήτηση για πράγματα συγκεκριμένα.» Με φιλικές ευχαριστίες και τις καλύτερες ευχές Υμέτερος, Α. Αϊνστάιν»

Page 218: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

218

Αντιδραστικές απόψεις σε θέμα εκθέσεως στις πανελλαδικές

Ως θέμα για το μάθημα της έκθεσης στις πανελλαδικές εξετάσεις επέλεξε η κεντρική επι-τροπή εξετάσεων και πάλι, μετά από μερικά χρόνια, ένα απόσπασμα από το βιβλί-ο Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη που αναφέρεται στην παράδοση. Οι εξεταστές ζήτησαν από τους μαθητές να γράψουν τις απόψεις τους στο εξής θέμα:

«Ο Δήμος σας διοργανώνει μια εκ-δήλωση με θέμα την παράδοση. Ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοι-νότητας, αναλάβατε τη σύνταξη ε-νός κειμένου που θα εκφωνηθεί στην εκδήλωση. Σε αυτό να αναφέ-ρετε τις αιτίες για τις οποίες πολλοί νέοι σήμερα έχουν απομακρυνθεί από την παράδοση και να προτείνετε τρόπους επανασύνδεσής τους με αυ-τήν.»

Δεν εκπλήσσομαι για την εμμονή στην «παράδοση», η οποία δεν ση-μαίνει τίποτα ουσιαστικό και, αν σημαίνει για ορισμένους κάτι, αυτό το «κάτι» είναι τελείως διαφορετικό για τον καθένα. Οι εξεταστικές επι-τροπές αποτελούνται, ανεξάρτητα από την εκάστοτε κυβέρνηση ή την/τον υπουργό, από συντηρητικούς ανθρώπους με πα-ρωχημένες ιδεοληψίες, τις οποίες δεν είναι τις περισσότερες φορές ούτε οι ίδιοι σε θέση να αναπτύξουν και τεκμηριώσουν. Είναι τα υπολείμματα των χριστοδουλικών παραγό-ντων που θέλουν να αναστήσουν τα οπισθοδρομικά μηνύματα, τα οποία ο εμπνευστής και εκφραστής τους άφησε στα μέσα του δρόμου.

Στις φροντιστηριακές ερμηνείες γίνεται αναφορά σε ένα κείμενο βιβλίου της Γ’ Λυκείου, όπου ένας εμφανώς ανασφαλής άνθρωπος ομολογεί ότι:

«Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες· δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγ-μα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοουμένου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σ’ έναν κόσμο ζωντανών και περα-σμένων ανθρώπων. στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους. Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονά-δα, ένα άχερο στ’ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ. Κι ακόμη, μ’ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν…

Κι όλα τούτα θα μπορούσα να τα ονομάσω με τη λέξη παράδοση, που την ακούμε κάποτε ψυχρά και μας φαίνεται υπόδικη. Αλήθεια, υπάρχουν ροπές που νομίζουν πως η παράδο-

Page 219: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

219

ση μας στρέφει σε έργα παρωχημένα και ανθρώπους παρωχημένους. πως είναι πράγμα τελειωμένο και άχρηστο για τις σημερινές μας ανάγκες. πως δεν μπορεί να βοηθήσει σε τίποτε τον σημερινό τεχνοκρατικό άνθρωπο που γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτό-τερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. αυτόν τον άνθρωπο που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην κατάσταση του θηρίου και την κατάσταση του ανδροειδούς. Η παράδοση είναι λοι-πόν ένα περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί. Μου φαίνεται πως αυτές οι ροπές εκ-πορεύουνται από τη σύγχρονη απελπισία για την αξία του ανθρώπου. Είναι τα συμπτώ-ματα ενός πανικού, που εν ονόματι του ανθρώπου τείνουν να κατακερματίσουν την ψυχή του ανθρώπου. Όμως τι απομένει αν βγάλουμε από τη μέση τον άνθρωπο;»

Με αυτό το υπόβαθρο αναγκάζεται ο σπουδαστής να επιβεβαιώσει την ανάγκη για οπισθοδρόμηση στις παραδόσεις, αλλά ποιες παραδόσεις ακριβώς και για ποιο σκο-πό; Δηλαδή, αν θέλει να πάει από την Αθήνα στη Λάρισα, θα πάρει το παραδοσιακό γαϊ-δουράκι; Αν θέλει να μάθει γράμματα θα διαβάσει την παραδοσιακή «Σύνοψη»; Αν αρ-ρωστήσει θα πάρει παραδοσιακά βότανα και θα πάει για προσευχή στο μοναστήρι ή μή-πως θα πάει στο νοσοκομείο και θα ελπίζει σε σωστή διάγνωση με καινούργια μηχανήμα-τα και θεραπεία με καινούργιες μεθόδους;

Τελικά, σε ποιους τομείς αναφέρεται η παρά-δοση; Στους κυκλικούς χορούς στα πανηγύρια, τσάμικους και συρτούς; Στα κούλουμα με χαρταετούς, λαγάνα και ταραμά; Στους «βλάχικους» γάμους και στο στεφάνι της Πρω-τομαγιάς; Αν αποφασίσουμε να ζήσουμε παρα-δοσιακά, «στο χώμα και στις ρίζες», με τις α-πόψεις και τις εμπειρίες των προπαππούδων μας, δεν είναι δυνατόν να το κάνουμε αυτό επι-λεκτικά, όπου και όποτε μας βολεύει. Η ζωή δεν είναι σταφιδόψωμο, όπου καθένας τσιμπάει τις σταφίδες και αφήνει το ζυμάρι για τα κορόι-δα!

Ωραία λοιπόν, όχι μηχανοκίνητα οχήματα, δί-τροχα, τετράτροχα, τραίνα, πλοία και αεροπλάνα, όχι σύγχρονες επικοινωνίες, κινητά, σταθερά και Internet, όχι δορυφορικά τηλεοπτικά προγράμματα, όχι τηλεχειρισμοί, όχι ηλεκτρικά ενεργειακά δίκτυα και σταθμούς με φωτοβολταϊκά ή καύσιμο αέριο. Για τις ανακοινώσεις και τις ειδήσεις αρκεί να πηγαίνει ο ντελάλης από τη μία γειτονιά στην άλ-λη και από το ένα χωριό στο άλλο. Για για το φωτισμό μια χαρά είναι η ασετιλίνη ή τα κεριά. Για τις μετακινήσεις παίρνουμε την άμαξα (κάρο) και για τη φυματίωση, την πνευμονία και τον καρκίνο επιλέγουμε εντριβές με οινόπνευμα.

Με αυτές τις παραδόσεις θέλουν οι εξεταστές να «επανασυνδεθούν οι νέοι» ή είχαν στο μυαλό τους τις «αιώνιες αξίες» της θεοπληξίας, της πατριδοκαπηλίας και της στρατολα-τρείας αλλά ντρέπονται να το ομολογήσουν; Πιθανή είναι βέβαια και η εκδοχή ότι θα ο-νειρεύονταν ως παραδόσεις την πατροπαράδοτη ζωοκλοπή, το ψάρεμα με δυναμίτη, το ξεμάτιασμα της γιαγιάς και τις λιτανείες υπέρ βροχοπτώσεων! Σημαντικότερο είναι όμως το ερώτημα, ποια περιθώρια μπορεί να έχουν τα παιδιά στα 18 τους χρόνια να αμφισβη-τήσουν τις απόψεις ενός νομπελίστα, έστω κι αν διαβλέπουν την οπισθοδρομικότητά του; Προφανώς κανένα, άρα η επιλογή τέτοιων κειμένων και θεμάτων αποτελεί εκβιαστι-κό μονόδρομο για υποστήριξη παρωχημένων ρομαντισμών!

Page 220: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

220

Τι λέει ακόμα ο ποιητής, αφού απαξιώσει τις επιστήμες και την Ιστορία; Ότι ο «τεχνο-κρατικός άνθρωπος γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτότερα στρατόπεδα συγκεντρώ-σεως»! Καλά, η Ιερά Εξέταση που θέριζε σαν στάχυα τους «αιρετικούς» και τις «μάγισ-σες», λόγω έλλειψης παραδόσεωνενεργούσε; Οι θρησκευτικοί και άλλοι πόλεμοι των τε-λευταίων 2-3 χιλιάδων ετών και η εξολόθρευση ανθρώπων και λαών, η εξαφάνιση λα-μπρών πολιτισμών, από τόσους και τόσους «μεγάλους» στρατηλάτες –να υπενθυμίσω μόνο τον Ναπολέοντα με 700.000 νεκρούς, ένθεν κακείθεν, στην επιδρομή κατά της Ρω-σίας– λόγω έλλειψης παραδόσεων και εξ αιτίας τεχνοκρατικών παρεκβάσεων έγιναν; Μήπως κάνει ο ποιητής επιλεκτική χρήση ιστορικών γεγονότων για να τεκμηριώσει τη συντηρητικότητά του; Και καλά ο Σεφέρης, είναι δύο γενιές πίσω και δικαιολογείται, τα ορφανά του Χριστόδουλου μέχρι πότε θα διατηρούνται σε θέσεις επιρροής και θα βομ-βαρδίζουν τη νεολαία με οπισθοδρομικά μηνύματα;

Έγραψα στην αρχή ότι δεν γίνεται αυτή η προσπάθεια για πρώτη φορά. Το έτος 2000 ετέ-θη ανάλογο θέμα από το ίδιο βιβλίο του Σεφέρη, με αναφορά τότε σε γραπτά του αντι-δραστικού Άγγλου ποιητή T.S. Elliot (Έλιοτ, 1888-1965) από το έτος 1923, στα οποία ο ίδιος παραπονιόταν ότι κάποιοι άνθρωποι της Μελανησίας στον Ειρηνικό «πεθαίνουν γιατί ο "πολιτισμός" που τους ανάγκασαν να δεχτούν, τους στέρησε κάθε ενδιαφέρον για τη ζωή» (!;) και προβληματίζεται ο συγγραφέας για τις αλλαγές στον πολιτισμένο κόσμο από τις επερχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις: «Όταν το κάθε θέατρο αντικατασταθεί από εκατό κινηματογράφους, όταν το κάθε μουσικό όργανο αντικατασταθεί από εκατό γραμ-μόφωνα, όταν το κάθε άλογο αντικατασταθεί από εκατό φτηνά αυτοκίνητα, όταν το κάθε παιδάκι, με τη βοήθεια των ηλεκτρικών εφευρέσεων, ακούει τα παραμύθια της γιαγιάς του από ένα μεγάφωνο». Είναι προφανείς οι συνέπειες κατά τον Έλιοτ: «Δεν θα είναι διόλου εκπληκτικό αν ο πληθυσμός ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου ακολουθήσει γρήγορα την τύχη των Μελανησίων.»

Βέβαια, όταν προβληματιζόταν ο Έλιοτ για την επέλαση της τεχνολογίας, οι κινηματο-γράφοι, το γραμμόφωνο, το αυτοκίνητο και το μεγάφωνο του ραδιοφώνου (μαγνητόφωνο δεν υπήρχε ακόμα) βρίσκονταν στο στάδιο της ανάπτυξης. Προφανέστατα οπισθοδρομι-κός, συντηρητικός και τεχνοφοβικός ων ο ποιητής (Νίκος Δήμου: «Ο Θρίαμβος της Μού-χλας!»), προέβλεπε τότε εσφαλμένα μια πολιτισμική και βιολογική καταστροφή για τον κόσμο. Ενδιαφέρον είναι ότι έχει τοποθετήσει τη λέξη πολιτισμός σε εισαγωγικά, πράγμα που δηλώνει ότι μάλλον καταχρηστικά αναγνωρίζει στην τεχνολογία τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού.

Page 221: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

221

Σαράντα χρόνια αργότερα, το έτος 1963, παρότι είχε διαψευστεί παταγωδώς στις αρχικές προβλέψεις του, επανέρχεται ο Έλιοτ με υψωμένο το δάκτυλο πάλι και περιγράφει απρό-σκλητα το ρόλο της τηλεόρασης: «(Η τηλεόραση) είναι ένα μέσο διασκέδασης που επι-τρέπει σε εκατομμύρια ανθρώπους να ακούν το ίδιο αστείο την ίδια ακριβώς στιγμή και όμως να συνεχίζουν να διακατέχονται από μοναξιά.»

Με αυτή τη νεότερη τοποθέτησή του αποδέχεται ο Έλιοτ την τεχνολογία (τηλεόραση) ως γεγονός, αλλά της καταλογίζει ανεπάρκεια, επειδή δεν υλοποιεί όλα αυτά που περίμενε ο ίδιος από αυτήν. Ο καθόλου οξειδερκής ποιητής προσπερνούσε το μείζον, ότι με την τε-χνολογία ήταν δυνατόν να λάβουν εκατομμύρια άνθρωποι ταυτόχρονα το ίδιο μήνυμα και εστίαζε την προσοχή του σε κάτι που ποτέ δεν υποσχέθηκε η τηλεόραση: ότι θα «γιατρέ-ψει» τη μοναξιά των ανθρώπων.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι κανένας δεν έχει πεθάνει από «πλήξη» λόγω της τεχνολογίας, κα-θώς επίσης ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αισθάνεται «μόνος» μέσα σε ένα πλήθος εκατο-ντάδων ή χιλιάδων άλλων ανθρώπων, στο δρόμο, στο πολυκατάστημα, στην παραλία, στο στάδιο κλπ. Πέρα από αυτά, γνωρίζουμε επίσης ότι χωρίς την τεχνολογία, στην οποία προσβλέπουν με αγωνία όλοι οι απανταχού «Μελανήσιοι» του πλανήτη μας (Juan Forero: «Οι ιθαγενείς που επέλεξαν τα "φώτα της πόλης"»), θα διαλύονταν οι κοινωνίες που συμπεριλαμβάνουν πάνω από το 90% των ανθρώπων της Γης.

Εδώ δεν ενδιαφέρουν, φυσικά, οι αποτυχημένες και άστοχες προβλέψεις του Έλιοτ από την ασφάλεια του «καταστροφικού» πολιτισμικού περιβάλλοντος της Αγγλίας, ούτε ο συντηρητισμός του Σεφέρη που προβάλλεται ως τελευταία, ελπίζω, προσπάθεια για νε-κρανάσταση των χριστοδουλικών απόψεων. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η επιλογή από τους φιλολόγους της εξεταστικής επιτροπής του συγκεκριμένου έργου με οπισθοδρομικές αντιλήψεις για την έκθεση. Με αυτήν την επιλογή τους, έφεραν τα μέλη της επιτρο-πής τους μαθητές στη δύσκολη θέση να εκφραστούν τεχνοφοβικά, αλλιώς θα έπρεπε να διαφωνήσουν με δύο διάσημους ποιητές και νομπελίστες!

Αν λάβουμε δε υπόψη ότι τα θέματα των εξετάσεων γράφονται σε υπολογιστή, μεταδίδο-νται μέσω διαδικτύου και τηλεομοιοτυπίας (telefax), η επικοινωνία για επιβεβαίωση της παραλαβής των θεμάτων και για υποβολή ερωτήσεων γίνεται μέσω του τηλεφωνικού δι-κτύου κλπ. κλπ., τότε αποτελεί κακοήθεια ολκής να διαδίδεις στις αρχές του 21ου αιώνα την παντελώς αστήρικτη εκδοχή ότι πιθανόν να ευθύνεται ο τεχνολογικός πολιτισμός για το «θάνατο από πλήξη» κάποιων ανθρώπων στην άλλη άκρη του πλανήτη ή ότι πρέπει να γυρίσουμε στις απόψεις των προπαππούδων για να μην αισθανθούμε «αδέσποτες μονά-δες».

Την ίδια στιγμή, εννοείται, κανείς από τους τεχνοφοβικούς φιλολόγους δεν φαίνεται να προβληματίστηκε τότε για τη θεμελιώδη θέση του Έλιοτ (διαφάνηκε αυτό και από τις «φροντιστηριακές λύσεις» που κυκλοφόρησαν μετά την εξέταση), αν δηλαδή οι Μελανή-σιοι πέθαιναν πράγματι από την «πλήξη» που προκαλεί η τεχνολογία. Για τον υποσιτι-σμό, τη φυματίωση, την ελονοσία, τη δυσεντερία, τον τύφο και όλες τις ενδημικές και ε-πιδημικές ασθένειες που πιθανόν συντηρούνταν ή μεταφέρθηκαν από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες σ' αυτές τις τεχνολογικά και υγειονομικά υποβαθμισμένες κοινωνίες στη δεκαετία του 1920, δεν έγινε πουθενά κι από κανέναν λόγος...

Στο ίδιο μοτίβο κινείται και η επιχειρηματολογία του Σεφέρη, αφού ταυτίζει την τεχνολο-γία και τον τεχνοκράτη άνθρωπο με τους πολέμους και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Και κανείς από τους αντιδραστικούς φιλολόγους δεν σκέφτεται ότι, με την προβολή των

Page 222: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

222

οπισθοδρομικών προτροπών τους, κάποιος από τους αρκετούς ανασφαλείς συνανθρώ-πους μας μπορεί πράγματι να αναζητήσει γιατρειά στις παραδόσεις, επιβαρύνοντας την υγεία του, γιατί οι τεχνολογίες και ο τεχνοκρατισμός δήθεν δεν εξάλειψαν τις ασθένειες και, παρά την πρόοδο, εμφανίζονται νέες ασθένειες που μας απειλούν και άλλες τέτοιες ανοησίες που διαδίδονται και στο Internet ή με πολλαπλές προωθήσεις μηνυμάτων. Προσθήκη: Λίγο μετά έστειλα στο ΒΗΜΑ επιστολή που αναφέρεται στο οπισθοδρομικό θέμα των εξετάσεων και η οποία δημοσιεύτηκε στις 28/5/2008. Πάνω εκεί, αποκαλύφθηκε ότι το κείμενο που δόθηκε στους μαθητές για επεξεργασία δεν ήταν του Σεφέρη αλλά μια παραποίηση άλλου κειμένου του, το οποίο προσαρμόστηκε κατάλληλα για να χειραγωγηθούν οι μαθητές στις επιθυμητές από τους αντιδραστικούς εξεταστές τοποθετήσεις. Ο φιλόλογος-εκπαιδευτικός στα Χανιά, Γιάννης Μαργιούλας, που είχε την υπομονή να αναζητήσει στο βιβλίο Δοκιμέςτου νομπελίστα λογοτέχνη Γιώργου Σεφέρη το συγκεκρι-μένο απόσπασμα, πρέπει να έμεινε άναυδος: Το κείμενο που ετέθη στους μαθητές προς διαπραγμάτευση είναι ψευδώνυμο, δεν υπάρχει στο βιβλίο του Σεφέρη, αλλά είναι αποτέ-λεσμα κοπτοραπτικής! Στόχος των δραστών-μελών της εξεταστικής επιτροπής ήταν να προκύψει με την παραποίηση η επιθυμητή οπισθοδρομική βάση εκκινήσεως, ώστε να δια-δόσουν τις αντιδραστικές ιδεοληψίες τους. Γράφει ο κ. Μαργιούλας: «Από την ανάγνωση των παραγράφων που προηγούνται και από τη φράση που (εσκεμμέ-να) παραλείφθηκε, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως ο Σεφέρης δεν μιλά για την παράδοση γενικά και αόριστα. Μιλά για τη λογοτεχνική παράδοση. Η επιτροπή των εξετάσεων, από ένα ευρύτερο κείμενο, από μια συλλογιστική πορεία που έχει άλλο θέμα και άλλη στόχευση, αποσπά δύο (μη συνεχόμενες) παραγράφους, παρα-λείπει φράσεις από τη μια και τις παρουσιάζει ως συνεκτικό λόγο, ενώ στην πραγματικό-τητα πρόκειται για σπαράγματα που διαστρέφουν μάλιστα το ακριβές περιεχόμενο της

Page 223: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

223

βασικής έννοιας που πραγματεύεται ο ομιλητής. Όλη η λαθροχειρία γίνεται για να δια-σταλεί το περιεχόμενο του όρου παράδοση. Απομόνωσαν μόνο δύο παραγράφους, γιατί τόσες μπόρεσαν να βρουν που να ανταποκρίνονται στο σκοπό τους. Θα μου πείτε: αυτά που ισχυρίζεται ο Σεφέρης για τη λογοτεχνία δεν εννοεί ότι ισχύουν και σε άλλους χώρους; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά: όχι. Το ζήτημα όμως είναι πως, όταν γίνεται λόγος για λογοτεχνική παράδοση, το μυαλό του καθενός πάει σε συ-γκεκριμένα πράγματα: κείμενα, λογοτέχνες, σχολές, ρεύματα κτλ. Οι έννοιες της συνέ-χειας και της ρήξης αποκτούν πιο απτό περιεχόμενο, έτσι που μπορεί (ο μυημένος τουλά-χιστο) να τις σχολιάσει.

Όταν όμως αναφερόμαστε στην παράδοση γενικώς και αορίστως, πού πάει το μυαλό του καθενός; Παντού και πουθενά. Ένας τόσο ρευστός κι αμφιλεγόμενος όρος που μπορεί να συμπεριλάβει τα πιο αντιφατικά πράγματα (από το δημοτικό τραγούδι, το κοκορέτσι και το ψαλτήρι μέχρι την προίκα και την οπλοκατοχή), στη συνείδηση αυτού που καλείται να τον επεξεργαστεί, καταλήγει να μη σημαίνει τίποτα. Μη μπορώντας ο μαθητής (αλλά και ο καθένας) να στρέψει τη σκέψη του σε συγκεκριμέ-νες καταστάσεις από τη ζωή και την κοινωνία, μπλοκαρισμένος από το «χαώδες» του θέ-ματος, αδυνατεί να προχωρήσει σε συλλογισμούς με ουσιαστικό περιεχόμενο. Μόνη διέ-ξοδος – για όσους έχουν γερό μνημονικό και είναι αρκούντως εξασκημένοι – η καταφυγή σε ετοιματζίδικα φληναφήματα.» Στο ίδιο θέμα αναφέρεται ο επιφυλλιδογράφος της εφημερίδας το ΒΗΜΑ, 17/3/2008, κα-θηγ. Δημήτρης Μαρωνίτης, ο οποίος υπό τον τίλο «Παραχάραξη» θεωρεί ότι «Πρόκειται για ανεπίτρεπτη πράξη, που θα έπρεπε να εξεγείρει τουλάχιστον τα φιλολογικά τμήματα των φιλοσοφικών μας σχολών.» Σιγά μην εξεγερθούν οι διάδοχοι του Ομήρου, του Θου-κυδίδη και του Αριστοτέλη με τέτοιες λεπτομέρειες... Στην προηγούμενη ανάρτησή μου , κακολογούσα τον Σεφέρη για την οπισθοδρομικότη-τά του, με αξιοποίηση της οποίας «τα ορφανά του Χριστόδουλου διατηρούνται σε θέσεις επιρροής και βομβαρδίζουν τη νεολαία με οπισθοδρομικά μηνύματα» Τώρα διαπιστώνω ότι τα συγκεκριμένα ορφανά και προφανώς πνευματικώς (στην κυριολεξία) αδέσποτα,

Page 224: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

224

παραποιούν τα κείμενα του (έτσι κι αλλιώς συντηρητικού) Σεφέρη - μάλλον δεν βρίσκουν άλλα ή δεν τα καταλαβαίνουν- για να διαδώσουν τα οπισθοδρομικά μηνύματά τους. Δημιουργείται, βέβαια, το ερώτημα, γιατί έπρεπε να αναφέρουν ότι πρόκειται για κείμενο του Σεφέρη, αφού το αλλοίωσαν μέχρι παραχαράξεως; Θα μπορούσαν να το παραθέσουν ως δικός τους κείμενο που προκύπτει από την εμπειρία ζωής πολλών εκ των μελών της εξεταστικής επιτροπής, αφού είναι καταφανές ότι πρόκειται για αντιδραστικούς ανθρώ-πους. Πρώτον, υπήρχε κίνδυνος να κατηγορηθούν από προσεκτικούς αναγνώστες, φιλολόγους κυρίως, ως λογοκλοπείς, αφού αλλοίωσαν ένα γνωστό λογοτεχνικό κείμενο για να το εκ-μεταλλευτούν. Δεύτερον, ποιος θα μπορούσε να συγκρατηθεί να τους καταχειριάσει λε-κτικώς, αν δεν λειτουργούσε η αναστολή που δημιουργεί το όνομα του Σεφέρη;Την ίδια αναστολή που προκάλεσαν οι αντιδραστικοί εξεταστές στα παιδιά, αναγκάζοντάς τα να εκφραστούν οπισθοδρομικά για να μη συγκρουστούν με τις απόψεις των αδέσποτων ορ-φανών! Σημειώνω ακόμα ότι στο ζήτημα των ίδιων εξετάσεων αναφέρθηκε στα τακτικά σχόλιά του στα ΝΕΑ και ο φιλόλογος Κ. Γεωργουσόπουλος, ο οποίος περιορίστηκε όμως να χλευάσει και εκθέσει συναδέλφους του φιλολόγους που δεν διδάσκουν στα σχολεία τη γλώσσα με τον τρόπο που προκρίνει ο ίδιος. Για το σχόλιο του «ιερού» Γεωργουσόπου-λου έγραψα το αμέσως επόμενο κείμενο!

(21/5/2008)

Page 225: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

225

Τσακλοκούδουνο

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος (Κ.Γ.) έγραψε ένα σχόλιο στη στήλη «Ο τόνος του πνεύμα-τος» στην εφημερίδα ΝΕΑ με τίτλο «Προς Τσακλοκούδουνο» (Τα Νέα, 11/6/2008). Ό-πως κατάλαβα εγώ αυτό το κείμενό του, ο Κ.Γ. απευθύνεται σε κάποιον που αναρωτήθη-κε δημόσια ποιες ακριβώς είναι οι παραδόσεις, για τις οποίες κλήθηκαν οι φετινοί υπο-ψήφιοι των πανελλαδικών εξετάσεων να εκφέρουν άποψη.

Δεν διάβασα πουθενά κάποιο σχόλιο του Κ.Γ. -ίσως να μου διέφυγε όμως- για την αθλιότητα των μελών της εξεταστικής επιτροπής, να αλλοιώσουν ένα κείμενο του Γ. Σεφέρη, ώστε να πάρει την κατά την άποψή τους πρέπουσα οπισθοδρομική μορφή και στη συνέχεια να το υποβάλλουν ψευδώνυμα στους υποψήφιους των πανελλαδικών εξετάσεων για σχολιασμό - σχολιασμό των δικών τους απόψεων, όχι αυτών του Σεφέρη, οι οποίες είναι έτσι κι αλλιώς συντηρητικές! Το μόνο που βρήκα πάνω σ' αυτό το ζήτημα από τον Κ.Γ. ήταν η κανονι-στική και διδασκαλική πραγματεία «Προς Τσακλοκούδουνο», τί είναι και τί δεν είναι παράδοση.

Ο Κ.Γ. βγαίνει καταρχάς επιθετικός, αποκαλώντας υποτιμητι-κά τον (φανταστικό ή υπαρκτό) συνομιλητή του Τσακλοκού-δουνο (=Σαχλοκούδουνο), μάλλον για να τρομάξει ο αντίπαλος. Είναι ο συνήθης επιθετι-κός επαρχιωτισμός, με τον οποίο νομίζει ότι επιβάλλεται εύκολα στη σύναξη του καφε-νείου, όποιος διαθέτει υπερβάλλουσα αυτοπεποίθηση και πιο βροντερή φωνή. Σίγουρα, δεν έχει άδικο αυτός που αποκαλεί τον Κ.Γ. «τραμπούκο με τιράντες»!

Επί της ουσίας τώρα, ο Κ.Γ. μπερδεύει επίτηδες, όχι ότι δεν ξέρει, γενικά τις παραδόσεις, με ειδικότερες λαϊκές παραδόσεις και με τις λόγιες και προσπαθεί να περάσει την αντιφα-τική γραμμή που έχει αποδεχτεί για τον εαυτό του.

Αυτό που δεν φαίνεται να υποψιάζεται ο επιφυλλιδογράφος των ΝΕΩΝ είναι ότι ένα ση-μαντικό τμήμα του πληθυσμού της σύγχρονης Ελλάδας έχει γεννηθεί και μεγαλώσει σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα, ιδίως μετά τον β' παγκόσμιο πόλεμο, με αποτέλεσμα να ισχύ-ουν για διάφορες κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες τελείως διαφορετικά πρότυπα κοινω-νικοποίησης και αποδοχής για τα σιωπηρώς επιβληθέντα και όχι «συμφωνημένα υπονο-ούμενα».

Να σημειώσω αρχικά ότι ο Κ.Γ. παραβλέπει τις σημαντικότατες και ζωντανές παμπάλαιες παραδόσεις της ζωοκλοπής, της απαγόρευσης ψήφου στις γυναίκες, της ρουφιανιάς στη χωροφυλακή και, μερικές φορές, του ταΐσματος των ζώων του γείτονα με φόλες. Πρό-σφατα έζησα τυχαία περιστατικό που ψώφησαν 4-5 αρνιά ενός κτηνοτρόφου, τα οποία είχαν δηλητηριαστεί με ισχυρό ποντικοφάρμακο από κάποιον γείτονα! Δεν είναι λοιπόν ο Κ.Γ. ο αρμοδιότερος να κάνει αυθαίρετα επιλογή από τη μεγάλη δια-θέσιμη προσφορά συνηθειών και πρακτικών της ελληνικής επαρχίας και να αποφαίνεται, ποιες έχουν καθιερωθεί ως παραδόσεις και ποιες έχουν ατονίσει ή εξαφανιστεί. Αλλά μια λεπτομερέστερη εξέτασή τους δείχνει την πραγματικότητα:

Page 226: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

226

Δεν είναι, λέει ο Κ.Γ., παράδοση «οι ψησταριές του Πάσχα, το τζατζίκι, η φουστανέλα και τα κόλλυβα», αλλά «η ελληνική δημοτική μουσική που ενέπνευσε τον Μπέλα Μπάρ-τοκ, τον Ρίμσκι-Κόρσακοφ και τον Σαιν-Σανς...» Ποτέ δεν βλάπτει μια επίδειξη γνώσεων -αν κατέχεις το θέμα-, θα έπρεπε όμως αυτή η επίδειξη να μην ανατρέπει το ζητούμε-νο! Πέρα απ' αυτό, θα έπρεπε να τα πει αυτά ο Κ.Γ. στους συμπατριώτες μας που εκστρα-τεύουν κάθε Πάσχα από Αθήνα και Θεσ/νίκη προς το θεσσαλικό κάμπο για να περάσουν «σύμφωνα με τις παραδόσεις μας», που λένε στα μικρόφωνα της τηλεόρασης, όταν ερω-τηθούν στους σταθμούς διοδίων. Αυτό που μετράει είναι, τί αποδέχονται, συντηρούν και καλλιεργούν οι πολλοί, έστω και εν αγνοία τους και όχι αυτά που καταγράφει ο διανοού-μενος στο γραφείο από τις αναμνήσεις του και τις διηγήσεις γονέων και παππούδων! Είμαι βέβαιος ότι οι Θεσσαλοί ουδόλως σκέφτονται αυτά που ενέπνευσαν τους παντελώς άγνωστους στην ευρύτατη πλειοψηφία των Ελλήνων Μπάρτοκ, Ρίμσι-Κόρσακοφ, Σαιν-Σανς κτλ. παρά μόνο «ψησταριές, κόκκινα αυγά, τζατζίκι» και το γλέντι με συγγενείς και κουμπάρους. Ο Σεφέρης μπορεί να επιστρέφει στα πατρικά χώματα (μάλλον στα Βουρλά της Σμύρνης) για να πάρει δυνάμεις, «όταν ξαναδεί το χώμα που τον γέννησε», οι σύγ-χρονοι άνθρωποι βλέπουν όμως στα χωριά τους κακότεχνες απομιμήσεις της Αθήνας και της Θεσ/νίκης - ίσως γι' αυτό αποσιωπούν πολλοί την καταγωγή τους! Μπορώ να κάνω δε εδώ και μια εκτίμηση ως προς τα μουσικά θέματα, επειδή τα ανέφερε ο Κ.Γ.: και η ευρωπαϊκή οργανική μουσική στηρίζεται από παλιά σε κάποιες εθνικές μουσικές και χορευτικές παραδόσεις (Allemande, Courante, Sarabande, Gigue, Menuett, Gavotte, Bourrée και άλλα πολλά), οι οποίες σταδιακά ατόνισαν και εξαφανίστηκαν στην αρχική μορφή τους, διασώθηκαν όμως ως προς τα ρυθμικά στοιχεία τους στα συμφωνικά έργα των μεγάλων δημιουργών της Αναγέννησης, του Μπαρόκ και της κλασσικής επο-χής. Δεν χορεύει σήμερα κάποιος στη Γαλλία Gigue, τη γνωρίζει μέσα από τα έργα του Μπαχ και άλλων συνθετών.

Κάτι ανάλογο έχει συμβεί, βέβαια, και στον ελληνόφωνο χώρο: είναι γνωστό ότι η ελληνική δημοτική μουσική που ενέπνευσε κάποιους εκπροσώπους των ευρωπαϊκών εθνικών μουσικών σχο-λών, εκτελείται τώρα πολυφωνικά, άρα έχει ξεφύγει από την περιοχή της πα-ραδοσιακής (δημοτικής) μουσικής και αξιοποιείται εκμοντερνισμένα (βλέπε και επόμενα περί σύγχυσης!) Γι' αυτό, δεν πάει κανείς πια στο χωριό ή στο νησί για να ακούσει αυτό που ενέπνευ-σε τον Μπάρτοκ, τον Σκαλκώτα και

τον Ρίμσι-Κόρσακοφ, αλλά τη σημερινή εκδοχή τους με όργανα αρμονίας (ακορντεόν, πιάνο), με τα ευρωπαϊκά βιολιά και κλαρίνα και με χάλκινα πνευστά σε πολυφωνική δια-νομή. Στη συνέχεια αναρωτιέμαι, πέρα από τα βαθυστόχαστα μουσικά που συζητάμε εδώ, γιατί να μην μπορεί να εμπνεύσει το λαχταριστό κοκορέτσι ή ένα κοντοσούβλι, συνοδευόμενα από άκρατον οίνον, κάποιον διηγηματογράφο ή μουσικοσυνθέτη, ώστε να ενταχθούν κι αυτά τα γαστριμαργικά κατασκευάσματα στις παραδόσεις του εκ Φθιώτιδος Κ.Γ.;

Page 227: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

227

Δεν είναι παράδοση «ο μουσακάς και οι τηγανόπιτες», γράφει ο Κ.Γ., αλλά «η Λαϊκή Αρχιτεκτονική, που ενέπνευσε Πικιώνη, Κωνσταντινίδη...» Γι' αυτό ντε, όταν οι Πελο-ποννήσιοι καλούν ένα φίλος τους από τη Γαλλία ή τη Γερμανία στα χωριά τους, δεν τους ταΐζουν με «παραδοσιακά ελληνικά φαγητά» αλλά τους πολυβολούν με διαλέξεις για τον Πικιώνη και τον Κωνσταντινίδη. Απ' την άλλη μεριά, δεν είναι απόρρητο μυστικό, κάπου πρέπει να το έχει ακούσειο Κ.Γ. ότι, η όποια θρυλούμενη ελληνική «λαϊκή αρχιτεκτονι-κή» μόνο σε μνημόσυνα πολεοδομίας και οικιστικής αξιοποιείται και ουδόλως έχει δη-μιουργήσει μέτρο και τυποποίηση της οικοδομικής εν Ελλάδι (βλέπουμε δα το δομημένο χώρο γύρω μας!) Άρα αποτελεί μόνο τμήμα μιας φανταστικής παράδοσης, αφού δεν επη-ρεάζει τις συνήθειες και τη ζωή μας. Και για να μην επεκτείνομαι υπερβολικά θα αναφέρω ακόμα μόνο ότι, και η απλή λεκτι-κή σύγκριση που κάνει ο Κ.Γ. μεταξύ της «Νεκρώσιμης Ακολουθίας του Δαμασκηνού» και του ισάξιου, λέει, «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ είναι άστοχη, γιατί δεν υπάρχει αντικείμε-νο συγκρίσεως μεταξύ των μονοφωνικών φωνητικών έργων του Δαμασκηνού και των κα-τά μία ολόκληρη χιλιετία νεότερων πολυφωνικών συμφωνικών έργων του μουσικού κλα-σικισμού. Το μόνο σημείο συσχετισμού των δύο συγκεκριμένων έργων είναι ότι αναφέ-ρονται αμφότερα σε μακαρίτες! Ο Κ.Γ. συγχέει τις, άσχετες μεταξύ τους, ανατολικές και δυτικές παραδόσεις που αντιπαλεύουν μέσα του και, αναποφάσιστος ων, τις βγάζει ισό-παλες. Βέβαια, κάποιος άλλος, επίσης γνωστός θορυβοποιός σε θέματα «παράδοσης», είχε απο-φανθεί προ καιρού ότι τα έργα των μετα-αναγεννησιακών εκκλησιαστικών συνθετών της Ευρώπης είναι «απλά ψελλίσματα σε σύγκριση με την υμνολογία της ορθόδοξης εκκλη-σίας». Μπροστά σ' αυτή την αμετροέπεια, ομολογώ ότι θεωρώ τη συγκεκριμένη αισθητι-κή και μουσικολογική αστοχία του Κ.Γ. ασήμαντο παράπτωμα.

(13/7/2008)

Page 228: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

228

Βιβλιογραφία-Πηγές Στα κείμενα της «Ιστορίας» που περιέχονται σ' αυτό το σύγγραμμα δεν γίνεται λεπτομερής παραπομπή σε βιβλία, σελίδες και παραγράφους για ακριβή εντοπισμό της προέλευσης των διαφόρων πληροφοριών που παρατίθενται εδώ. Τα συγκεκριμένα κείμενα δεν είναι προϊόν πρωτότυπης έρευνας, τα πορίσματα της οποί-ας πρέπει να τεκμηριωθούν συστηματικά, αλλά αποτελούν μελέτη, στην οποία περιλαμβάνονται επίσης σχολιασμένα γνωστά επιστημονικά πορίσματα. Ο αναγνώστης είναι σκόπιμο να διαβάσει λοιπόν ολόκληρο το σχετικό κεφάλαιο ή και το βιβλίο, στο οποίο γίνεται παραπομπή, ώστε να βγάλει κατά περίπτωση τα δικά του συμπεράσματα.

1. Αθανασάκης Αρτ., Δασκαλάκης Αρ. κ.ά.: «Τεχνολογία και Παραγωγή», ΟΕΔΒ, Αθήνα 1987.

2. Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ. κ.ά.: «Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας», Ο-ΕΔΒ, Αθήνα 1999.

3. Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ. (επιμ.): «Ο Αϊνστάιν και η Σχετικότητα», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2006.

4. Βακαλιός Αθ.: «Τεχνολογία, Κοινωνία, Πολιτισμός», εκδ. «Αρμός», Αθήνα 1995. 5. Βακαλιός Αθ.: «Το Πρόβλημα της Ταυτότητας του Ανθρώπου», εκδ. «Ψηφίδα», Αθήνα

2004. 6. Βακαλούδη Αν.: «Η γένεση του θεϊκού ανθρώπου στις αρχαίες θρησκείες», εκδ. «Κέδρος»,

Αθήνα 2002. 7. Βακαλούδη Αν.: «Η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο στο πρώιμο Βυζάντιο», εκδ. «Ευά-

λιος», Αθήνα 2001. 8. Βασιλειάδη Στ. - Ζεάκη-Γλύνια Ανδρ.: «Η μουσική στον αιώνα μας, Α' Λυκείου», ΟΕΔΒ,

Αθήνα 1995. 9. Βιτρούβιου: «Περί Αρχιτεκτονικής», τόμοι Α', Β', εκδ. «Πλέθρον», Αθήνα 2000. 10. Βρυώνης Σπύρος: «Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδι-

κασία εξισλαμισμού», ΜΙΕΤ, 1996. 11. Γαβρόγλου Κων/νος: «Το παρελθόν των Επιστημών ως Ιστορία», ΠΕΚ, 2004. 12. Γλυκατζή-Αρβελέρ Ελένη: «Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας», εκδ.

«Ψυχογιός», Αθήνα 1992 13. Δερμάτης, Καλαφάτης κ.ά.: «Το Μεταλλευτικό Λαύριο του 19ου και 20ου Αιώνα», Λαύριο

1997. 14. Δεσποτόπουλος Κ.Ι.: «Επίμαχοι θεσμοί και άλλα θέματα», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1987. 15. Δημαρόγκωνας Ανδρ.: «Η Ιστορία της Τεχνολογίας Ι+ΙΙ», Μακεδονικές Εκδ., Αθήνα 2001,

2004. 16. Δουκάκης Βασίλης Α.: «Η Βιομηχανική επανάσταση που δεν έγινε», εκδ. «Αντ. Σάκκου-

λα», Αθήνα 2005. 17. Θεοχάρης Δημ.: «Νεολιθικός Πολιτισμός, Σύντομη επισκόπηση της νεολιθικής εποχής

στον ελλαδικό χώρο», ΜΙΕΤ, 2000. 18. Καλλιγερόπουλος Δ.: (Επιμέλεια): «Αυτοματοποιητική Ήρωνα του Αλεξανδρινού» - CD-

ROM, εκδ. «Καστανιώτης», Αθήνα 1999. 19. Καλλιγερόπουλος Δ.: «Ιστορία της Τεχνολογίας και των Αυτομάτων», εκδ. «Σύγχρονη Εκ-

δοτική, Αθήνα 2005. 20. Καλλιγερόπουλος Δ.: «Μύθος και ιστορία της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας...», εκδ.

«Καστανιώτης», Αθήνα 1999. 21. Κανελλόπουλος Π.: «Γεννήθηκα στο χίλια τετρακόσια δύο», 2 τόμοι, ΕΣΤΙΑ, Αθήνα 1980. 22. Καρδάρας Γεώργιος: «Βυζάντινο, Περσικοί Πολέμοι - Η σύγκρουση δύο αυτοκρατοριών»,

Εκδόσεις Περισκόπιο. 23. Καστοριάδης Κ.: «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία», εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα 1986. 24. Καστοριάδης Κ.: «Οι ομιλίες στην Ελλάδα», εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα 2000. 25. Καστοριάδης Κ.: «Φιλοσοφία και Επιστήμη, Διάλογος με τον Γ. Ευαγγελόπουλο»,εκδ.

«Ευρασία», Αθήνα 2005.

Page 229: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

229

26. Κεράνης Δημ.: «Οι αξίες του ανθρώπου και το 2ο θερμοδυναμικό αξίωμα», εκδ. «Δωδώ-νη», Αθήνα 2005.

27. Κιουσοπούλου Τόνια: «Βασιλεύς ή Οικονόμος - Πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση», εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2007.

28. Κρεββατάς Δημ.: «Το Βυζάντιο και ο διωγμός των Ελλήνων», εκδ. «Καστανιώτης», Αθήνα 2004.

29. Κρεμμυδάς Β. - Πισπιρίγκου Φ.: «Ο μεσαιωνικός κόσμος», εκδ. «Γνώση», Αθήνα 1985. 30. Κρεμμυδάς Β.: «Νεότερη Ιστορία», εκδ. «Δαρδανός», Αθήνα 2001. 31. Λαμνής Σ.: «Τα Μαθηματικά και ο νεοελληνικός Διαφωτισμός επί Τουρκοκρατίας», εκδ.

«ΔΙΟΝ», Αθήνα 2002. 32. Μακράκη Λιλή: «Ελευθέριος Βενιζέλος 1846-1910. Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη»,

ΜΙΕΤ, 1992. 33. Μακρής Γιώργος: «Οι γέφυρες στην αρχαία Ελλάδα», εκδ. «Αίολος», Αθήνα 2004. 34. Μέσκος Αρσένιος: «Ο Πλανήτης της Θεολογίας», εκδ. «ΣΟΧΟΣ» 2002. 35. Μιχόπουλος Στ.: «Βυζάντιο - Αυτοκράτορες, Κλήρος και Ελληνισμός», Αθήνα 2000. 36. Νικολαΐδου Ελ.-Φράγκου Μαρία: «Αρχιμήδης, το θεϊκό μυαλό», εκδ. «Ελληνικά Γράμμα-

τα», Αθήνα 2006. 37. Ξανθόπουλος Βασίλης: «Περί αστέρων και συμπάντων», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1985. 38. Οικονόμου Ε.Ν.: «Πυρηνικά όπλα και ανθρώπινος πολιτισμός», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1985. 39. Περιβολιώτου Μαργ.: «Ρυθμολογία Επίπλου», εκδ. «ΙΩΝ», Αθήνα 2004. 40. Παπαθεοδοσίου Θεοδ.: «Παραγωγή Τεχνογνωσίας & Μεταφορά Τεχνολογίας», εκδ. «Λύ-

χνος», Αθήνα 1993. 41. Ρασσιάς Β.Γ.: «Μία Ιστορία Αγάπης-Η Ιστορία της χριστιανικής επικρατήσεως», τόμοι Α'-

Γ', εκδ. «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα 2005-06. 42. Ρηγοπούλου Πέπη: «Αυτοματοποιητική», εκδ. «Αποψη», Αθήνα 1988. 43. Σάθας Κων/νος: «Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, Ιστορία της Ελλήνων 1453-1821», εκδ.

«Λιβάνης», Αθήνα. 44. Σβορώνος Ν. Γ.: «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας», εκδ. «Θεμέλιο», Αθήνα 1990. 45. Σβορώνος Ν. Γ.: «Το ελληνικό έθνος, Γένεση και διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού»,

εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2004. 46. Σιέττος Γεώργιος: «Ο ανθελληνισμός στα πατερικά και εκκλησιαστικά κείμενα», εκδ. «Εύ-

ανδρος», Αθήνα 2004. 47. Σιμόπουλος Κ.: «Ο μύθος των "μεγάλων" της Ιστορίας», εκδ. «ΣΤΑΧΥ», Αθήνα 1995. 48. Σιμόπουλος Κ.: «Διανοούμενοι και Καλλιτέχνες ευτελείς δούλοι της εξουσίας», εκδ.

«ΣΤΑΧΥ», Αθήνα 1998. 49. Σοφιανός Δημ.: «Εγκύκλιοι του Οικουμενικού Πατριάρχη Ευγενίου Β' ...», Β' τόμος του

Δελτίου του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Α-θηνών, Αθήνα 2000, σελ. 19 επ.

50. Σταυριανός Γεώργιος: «Η Δυναμική των Πολιτισμών», εκδ. «Σταμούλης», Θεσ/νίκη 2005. 51. Σταυριανός Ελευθέριος: «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», ΟΕΔΒ, Αθήνα 1984. 52. Συκουτρής Ιωάννης: «Εμείς και οι Αρχαίοι», εκδ. «ΚΑΚΤΟΣ», Αθήνα 2006. 53. Τσακυράκης Σταύρος: «Θρησκεία κατά Τέχνης», Πόλις, Αθήνα 2005. 54. Τσιότρας Βασίλειος: «Η εξηγητική παράδοση της Γεωγραφικής Υφηγήσεως του Κλαύδιου

Πτολεμαίου», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006. 55. Τσόχας Κώστας: «Περιδιαβάζοντας το "συνειδέναι" του ωραίου και της τέχνης», εκδ. «Λύ-

χνος», Αθήνα 1985. 56. Φαρσακίδης Γιώργος: «Ιαματικά Ψεύδη», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2004. 57. Χαρίσης Αποστ.: «Θρησκεία και Πολιτική στην Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα

2001. 58. Χριστιανίδης, Διαλέτης, Παπαδόπουλος, Γαβρόγλου: «Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη,

Οι επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο και στο Νεότερο Ελληνισμό», ΕΑΠ, Πά-τρα 2000.

59. Armand L. - Drancourt M.: «Τεχνική και Πολιτισμός», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1969. 60. Arlt Herbert: «Das Verbindende der Kulturen-The Unifying Aspects of Cultures», Book

Series of INST 2003.

Page 230: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

230

61. Asimov Isaac: «Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2001. 62. Asimov Isaac: «Το χρονικό του Κόσμου», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2002. 63. Attali Jacques: «1492 - Από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση», εκδ. «Λιβάνης», Αθήνα

1992 64. Baynes N.-Moss H.: «Βυζάντιο - Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό», Παπαδήμας, Αθή-

να. 65. Beck Hans-Georg: «Η βυζαντινή χιλιετία», ΜΙΕΤ, 1990. 66. Belis Annie: «Η καθημερινή ζωή των μουσικών στην Αρχαιότητα», εκδ. «Παπαδήμας»,

2004. 67. Benevolo Leonardo: «Η πόλη στην Ευρώπη, Η διαμόρφωση της Ευρώπης», εκδ. «Ελληνικά

Γράμματα», Αθήνα 1997. 68. Bodanis David: «Ηλεκτρικό Σύμπαν», εκδ. «Λιβάνη», 2007. 69. Bouveresse Jacques: «Γοητευτικές και παραπλανητικές ακροβασίες της φιλοσοφίας», εκδ.

«Πατάκης», Αθήνα 2002. 70. Brock William: «History of Chemistry», Fontana Press, London 1992. 71. Butterfield Herbert: «Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης, 1300-1800», ΜΙΕΤ, Αθήνα

1983. 72. Buehrke Thomas: «Sternstunden der Physik - Von Galilei bis Lise Meitner», Verlag Beck,

Muenchen 2003. 73. Carrier Martin: Wissenschaftstheorie zur Einfuehrung, Junius Verlag, Hamburg 2006. 74. Cardwell D.: «Ιστορία της Τεχνολογίας», εκδ. «Μεταίχμιο», Αθήνα 2004. 75. Chalmers A.F.: «Τί είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1994. 76. Crombie A.C.: «Από τον Αυγουστίνο στο Γαλιλαίο», ΜΙΕΤ, τόμος Α' 1994, τόμος Β' 1992. 77. Davies Paul: «Θεός και μοντέρνα Φυσική», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 1988. 78. Dawkins Richard: «The God Delusion», Bantam Press, London, 2006. 79. Deschner K.: «Abermals kraehte der Hahn - Eine Demaskierung des Chistentums», εκδ.

«Rowohlt», Hamburg 1972. 80. Deschner K.: «Die Kriminalgeschichte des Christentums», 10 Baende, εκδ. «rororo

Sachbuch», 2004. 81. Evans J.A.S.: «Η εποχή του Ιουστινιανού», εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα 1999. 82. Farmelo Graham (επιμέλεια): «Οι μεγάλες εξισώσεις του 20ου αιώνα», εκδ. «Αλεξάνδρεια»,

Αθήνα 2004. 83. Fischer E.P.: «Aristoteles, Einstein & Co., Eine kleine Geschichte der Wissenschaft in

Portraets», εκδ. «Piper», 2000. 84. Fischer E.P.: «Leonardo, Heisenberg & Co., Eine kleine Geschichte der Wissenschaft in

Portraets», εκδ. «Piper», 2002. 85. Fischer E.P.: «Die andere Bildung - Was man von den Naturwissenschaften wissen muss»,

εκδ. «Ullstein», 2003. 86. Forbes R.J. - Dijksterhuis E.J.: «A history of science and technology», London 1963. 87. Gehrke H-J.: «Ιστορία του ελληνιστικού κόσμου», ΜΙΕΤ, 2000. 88. Gille B.: «Histoire des Techniques, Technique, civilisation et sciences, Encyclopedie de la

Pleiade», 1978. 89. Grant Edward: «Οι φυσικές επιστήμες κατά το Μεσαίωνα», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1994. 90. Gribbin John: «Science, a History 1543-2001», εκδ. «Penguin/Lane», 2002 91. Hankins Th.: «Επιστήμη & Διαφωτισμός», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1998. 92. Harris Sam: «The End of Faith», Norton, London 2005. 93. Hausen Karin - Reinhard Ruerup: «Moderne Technikgeschichte», Kiepenheuer & Witsch,

Koeln 1975. 94. Herschke Otmar: «Was wird morgen anders sein? Wissenschaftler sehen die Zukunft», dtv,

Muenchen 1969. 95. Hirschberger Joh.: «Geschichte der Philosophie», 2 Baende, Herder-Verlag, Freiburg 1980. 96. Huntington S., Ζουράρις Κ., Γιανναράς Χρ. κ.ά.: «Η σύγκρουση Ανατολής και Δύσης και η

πρόκληση Χάντιγκτον», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2002. 97. Ihde Don: «Φιλοσοφία της Τεχνολογίας», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2004. 98. Inalcik Halil: «The Ottoman Empire - The Classical Age, 1300-1600», London, 1973

Page 231: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

231

99. Kaehler Gert: «Geschichte des Wohnens» Bd. 5, «Deutsche Verlags-Anstalt», Muenchen 1996 κ.ε.

100. Kenny Anthony: «Ιστορία της δυτικής Φιλοσοφίας», εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 2005. 101. Jackson Joe: «A World on Fire: A Heretic, an Aristocrat and the Race to Discover Oxy-

gen», Viking Penguin 2005. 102. Junker Thomas: «Geschichte der Biologie, Die Wissenschaft vom Leben», Verlag C.Beck,

Muenchen 2004. 103. Laszlo Ervin: «Wissenschaft und Wirklichkeit, Insel Taschenbuch, Frankfurt-Leipzig 1994. 104. Le Goff Jacques: «Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα», εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2002. 105. Le Goff Jacques: «The Birth of Europe», Blackwell, London 2005. 106. Leicester Henry: «Ιστορία της Χημείας», εκδ. «Τροχαλία», Αθήνα 1993. 107. Lemerle Paul: «Ο πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός», MIET, 1985. 108. Lenzman I.: «Οι ρίζες του Χριστιανισμού», εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2001. 109. Levy David (επιμέλεια): «Το Βιβλίο του Κόσμου», εκδ. «Αλεξάνδρεια», Αθήνα 2004. 110. Lilley Samuel: «Men, Machines and History», London: Cobbett 1948, 3rd ed. New York

1966. 111. Lilley Samuel: «Menschen und Maschinen. Eine kurze Geschichte der Technik», Wien:

Schoenbrunn 1952. 112. Lloyd G.E.R.: «Αρχαία Ελληνική Επιστήμη», Α' και Β', ΠΕΚ, Αθήνα 2005. 113. Maier Franz-Georgl: «Byzanz, Fischer Weltgeschichte», Fischer, Frankfurt 1973. 114. Mango Cyril: «Βυζάντιο, Η αυτοκρατορία της νέας Ρώμης», ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002. 115. McCabe Joseph: «History's Greatest Liars», εκδ. «Amer. Atheist Pr.», 1985. 116. Mindell David: «The Evolving World, Evolution in Everyday Life», Harvard University

Press, London 2006. 117. Morris Richard: «The Last Sorcerers: The Path From Alchemy to the Periodic Table», εκδ.

«Joseph Henry Press», Washington 2003. 118. Morus Iwan Rhys: «When Physics Bekame King», εκδ. «The University of Chicago Press»,

2005. 119. Moscovici S.: «Τεχνική και φύση στον ευρωπαϊκό πολιτισμό», εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα

1999. 120. Mumford Lewis: «Τέχνη και Τεχνική», εκδ. «Νησίδες», Αθήνα 1997. 121. Mumford Lewis: «Τεχνική και Πολιτισμός», εκδ. «Νησίδες», Αθήνα 1997. 122. Neugebauer O.: «Οι θετικές επιστήμες στην αρχαιότητα», ΜΙΕΤ, 1990. 123. Norwich J.: «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ. «Γκοβόστης», Αθήνα 1999. 124. Pirker Theo: «Technik-Report», εκδ. «dtv», Muenchen 1971. 125. Polastron L.: «Livre en feu», εκδ. «Denoel», Paris 2004. 126. Posner Richard: «Catastrophe: Risk and Response», εκδ. «Oxford University Press»,

Oxford 2005. 127. Price Derek De Solla: «The Antikythera Mechanism - A Calendar Computer from ca. 80

B.C.», Science History Publications, New York, 1975 128. Roberts J.M.: «Παγκόσμια Ιστορία», Α'+Β', εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα 1999, 2002. 129. Runciman Steven: «Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση», εκδ. «ΔΟΜΟΣ», Αθήνα 1980. 130. Runciman Steven: «Η βυζαντινή θεοκρατία», εκδ. «ΔΟΜΟΣ», Αθήνα 1982. 131. Russo Lucio: «Η Λησμονημένη Επανάσταση, εκδ. «ΔΙΑΥΛΟΣ», Αθήνα 2006. 132. Saller Karl: «Ιστορία των ανθρώπινων φυλών», εκδ. «Πορεία», Αθήνα 1989. 133. Salmon Merrilee H. κ.ά.: «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης», ΠΕΚ, Αθήνα 2003. 134. Salomon Jean-Jacques: «Επιβιώνοντας της Επιστήμης», εκδ. «Μπουκουμάνης», Αθήνα

2003 135. Selleri Franco: «Η διαμάχη για την κβαντική θεωρία», εκδ. «Gutenberg», Αθήνα 1986 136. Shapin Steven: «Η επιστημονική επανάσταση, Η καταγωγή της σύγχρονης επιστημονικής

αντίληψης», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2003. 137. Shermer Michael: «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα;», ΠEK, Ηράκλειο

2004. 138. Schneider Eric - Saga Dorion: «Into the Cool - Energy Cool, Thermodynamics and Life»,

εκδ. «The University of Chicago Press», 2005.

Page 232: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

232

139. Schneider Helmuth: «Einfuhrung in die antike Technikgeschichte», Darmstadt: WBG 1992. 140. Schwanitz Dietrich: «Bildung - Alles was man wissen muss», Goldmann, Muenchen 2002. 141. Sjobbema D.J.W.: «Geschichte der Elektronik», Elektor-Verlag, Aachen 1998. 142. Smith Philip: «Πολιτισμική Θεωρία», εκδ. «Ελληνικά Κριτική», Αθήνα 2006. 143. Snow C.P.: «Οι δύο κουλτούρες», εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1995. 144. Sprague De Camp L.: «The Ancient Engineers», Ballantine, 1963 145. Spierling Volker: «Kleine Geschichte der Philosophie», Serie Piper, Muenchen 2002. 146. Stavrianos L.S.: «The Balkans since 1453», εκδ. «Hurst», London 2001. 147. Stein-Holzheim Robert: «95 Thesen fuer das dritte Jahrtausend», Innernet 2000. 148. Stengers Is. - Bensaude-Vincent B.: «Ιστορία της Χημείας», εκδ. «Π.Τραυλός», Αθήνα

1999. 149. Stengers Victor: «God - The Failed Hypothesis: How science shows that god does not ex-

ist», εκδ. «Prometheus Books», N.Y. 2007. 150. ten Horn-van Nispen Marie-Louise: «400.000 Jahre Technikgeschichte», Primus Verlag,

Darmstadt 1999. 151. Toynbee Arnold: «Der Gang der Weltgeschichte - Aufstieg und Verfall der Kulturen», 2

τόμοι, dtv-Wissenschaftliche Reihe, Muenchen 1970. 152. Toynbee Arnold: «Der Gang der Weltgeschichte - Kulturen im Uebergang», 2 τόμοι, dtv-

Wissenschaftliche Reihe, Muenchen 1970. 153. Troitzsch Ulrich - Weber Wolfhard (Hg.): «Die Technik, Von den Anfangen bis zur Ge-

genwart», Georg Westermann Verlag, Braunschweig 1982. 154. Weinberg Steven: «Όνειρα για μια τελική θεωρία, Η αναζήτηση των θεμελιωδών νόμων

της φύσης», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 1995. 155. Werner Ernst: «Die Geburt einer Grossmacht - Die Osmanen», Wien 1985 156. Westfall R.S.: «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1995. 157. White MIchael: «Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ο πρώτος επιστήμονας», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα

2004. 158. Wilson Edward O.: «Consilience, The Unity of Knowledge», Knopf, New York 1998. 159. Woolgar Steve: «Επιστήμη, Η ιδέα καθ' αυτήν», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2003.

ΜΙΕΤ = Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, ΠΕΚ= Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρή-της

Άλλες πηγές

160. Ανωνύμου του Έλληνος: «Ελληνική Νομαρχία, Εν Ιταλία 1806», εκδ. «Βαγιονάκης», Αθή-να.

161. Αλαχιώτης Στ. Ν.: «Γιατί ο Δαρβίνος είχε δίκιο», Εφημερίδα Το Βήμα, 12-09-1999. 162. Ανδριανέσης Παν.: «Τεχνοφοβία-Επαίδευση: 1-0», Περιοδικό «PC Master»,14-06-2000. 163. Αποστολόπουλος Δ.Γ.: «Χαλίφης αυτοκράτορας- Ρωμιός πατριάρχης», Εφημερίδα Καθη-

μερινή, 29-05-2005. 164. Αποστολόπουλος Δ.Γ.: «Xαλίφης αυτοκράτορας ή Καρλομάγνος», Εφημερίδα Καθημερινή,

22-01-2006. 165. Γέμτος Α. Π.: «Η επικαιρότητα του Διαφωτισμού», περιοδικό ΝΕYΣΙΣ 11, 2002, σελ. 79-

185. 166. Γιάγκου Άρτεμις: «Φώτα της πόλης, μια λεπτομέρεια του ελληνικού μοντερνισμού», Ελλη-

νικός αστικός χώρος, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 2004, σελ. 15-34.

167. Γιανναράς Χρ.: «Προϊόντα διανοητικής έκπτωσης», Εφημερίδα Καθημερινή, 18-09-2005. 168. Δεσποτόπουλος Κ.Ι.: «Τα όρια της επιστημονικής έρευνας», Εφημερίδα Καθημερινή, 17-

06-2004. 169. Δήμου Νίκος: «Ο Θρίαμβος της Μούχλας!», Περιοδικό RAM, 01-07-2000.

Page 233: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

233

170. Κασσιανού Νίνα: «Σκαπανείς του τεχνικού πολιτισμού», εκδ. Φωτογραφικό Κέντρο Σκοπέ-λου, Θεσ/νίκη 2006.

171. Κέλσος: «Αληθής λόγος κατά χριστιανών», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2004. 172. Κονιδάρη Ελένη: «Εκπαιδευτικοί και νέες τεχνολογίες - οι στάσεις των εκπαιδευτικών σχε-

τικά με τους ΗΥ και οι πεποιθήσεις τους για τη διδασκαλία και τη διδακτική αυτεπάρκειά τους», Αθήνα 2002

173. Κοντράρου-Ρασσιά Ν.: «Είχαν οι Αρχαίοι στένσιλ;», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 07-08-2005.

174. Κουμάντος Γεώργιος: «Προτάσεις Πολιτισμού», Εφημερίδα Καθημερινή, 25-12-2004. 175. Λαμνής Στ.: Αριθμητική-Γεωμετρία-Αλγεβρα στους χρόνους της Τουρκοκρατίας, περιοδι-

κό ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ της Ε.Μ.Ε., τεύχη 55-56, Ιανουάριος-Ιούνιος 2005. 176. Μαλιγκούδης Φαίδων: «Εν-στάσεις: Η τρίτη αυτοκρατορία», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία,

09-03-2006. 177. Πορφύριος: «Κατά χριστιανών», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2004. 178. Πορφύριος: «Περί αγαλμάτων», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2003. 179. Σαρτζετάκης Χρήστος: «Η εκκλησιαστική διαμάχη», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 19-10-

2003. 180. Σιακαντάρης Γιώργος: «Συγκλονιστικές εποχές, Συναρπαστικοί άνθρωποι», περιοδικό Βι-

βλιοθήκη Ελευθεροτυπίας, τεύχος 370, Αύγουστος 2005. 181. Τάσιος Θ.Π.: «Η διαφάνεια και οι αρχαίοι, Εφημερίδα» Το Βήμα, 04-05-2002. 182. Τζουραμάνης Α. - Σπυρόπουλος Β.: «Ένα on-line εκπαιδευτικό βοήθημα για την Υλικοτε-

χνική Υποδομή και τη Λειτουργική Διάρθρωση των Βυζαντινών Νοσοκομείων», Πρακτικά 28ου Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου, Αθήνα 21-25 Μαϊου 2002, σ. 105.

183. Τσαπόγας Γιώργος: «Το πρώτο λαμπιόνι ανάβει το 1888, Ιστορικές αναδρομές του εξηλε-κτρισμού στην Ελλάδα», Ιδιωτική έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα 2006.

184. Τσώλη Θεοδώρα: «Το επιστημονικό προφίλ του Ευρωπαίου», Εφημερίδα Το Βήμα, 07-08-2005.

185. Τύμπας Αριστ.: «Η καλλιέργεια μιας κριτικής κατανόησης της σχέσης τεχνολογίας-κοινωνίας: Μια κρίσιμη συνιστώσα της γενικής εκπαίδευσης σύγχρονων πολιτών», Διημε-ρίδα Τ.Ε.Ε. «Μηχανικοί και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση», Αθήνα, Απρίλιος 2005.

186. Φραγκόπουλος Στ.: «Βασική Ηλεκτροτεχνία Ι», Εκδ. Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα 1985 κ.ε. 187. Χατζηιωάννου, Μ. κ.ά.: «Το Μεταξουργείο της Αθήνας», Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών

Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών , Αθήνα 1995. 188. Chebel Malek: «Les cinq chantiers de l'islam», Περιοδικό Nouvel Observateur, 02-02-2006. 189. Forero Juan, εφημερίδα New York Times: Οι ιθαγενείς που επέλεξαν τα «φώτα της πόλης»,

Εφημερίδα Καθημερινή, 16-05-2006. 190. Krugman Paul: «Φαινόμενο θερμοκηπίου», Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 16-06-2006. 191. Lawson Mark, εφημερίδα Guardian: «Όταν η τεχνολογία κλείνει τον πολιτισμό σε μια μι-

κροσυσκευή», Εφημερίδα Καθημερινή, 12-08-2005. 192. Lippe Wolfram: «Ein Ueberblick ueber die Entwicklung der Rechenautomaten - Das Rae-

derwerk von Antikythera», Vorlesungs-Skript Uni Muenster 2005. 193. New York Times: Το Βατικανό για τη θεωρία της εξέλιξης, Εφημερίδα Καθημερινή, 20-01-

2006. 194. New York Times: «Έκκληση για ανακωχή στη μάχη μεταξύ θρησκείας και επιστήμης»,

Εφημερίδα Καθημερινή, 4-3-2006 195. New York Times: «Ο νους και η πίστη», Εφημερίδα Καθημερινή, 16-6-2006 196. Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛΟΤ): Διεθνές Σύστημα Μονάδων, Αθήνα 1999. 197. ΕΤΒΑ: «Ιστορία της νεοελληνικής τεχνολογίας», Τριήμερο εργασίας Πάτρας, 1988. 198. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο», Πρακτικά του

Α' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 1989. 199. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Οι σκοτεινοί αιώνες του Βυζαντίου (7ος-8ος αιώ-

νας), Πρακτικά Θ' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 2001. 200. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Η αυτοκρατορία σε κρίση(;), Το Βυζάντιο τον

11ο αιώνα, Πρακτικά ΙΑ' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 2003. 201. Ο ιός της Κυριακής: «Δαρβίνος και Εκκλησία», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 30-07-2000.

Page 234: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

234

202. ΟΤΕ: «Η ανάπτυξη των Επικοινωνιών στην Ελλάδα», 1821-1998, Αθήνα 1998. 203. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): «Δια πυρός και σιδήρου, 80 χρόνια», Αθήνα 2003. 204. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Α' Συνέδριο, Αθήνα

1997. 205. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Β' Συνέδριο, Αθήνα

2006. 206. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος, 1204-1453 207. Ψηφιακή βιβλιοθήκη: Ελληνομνήμων 208. Περιοδικό ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης και της τεχνολογίας:ΝΕΥΣΙΣ 209. Στ. Φραγκόπουλος: Οι σημαντικότεροι άνθρωποι ... . 210. «Ιστορία των Ελλήνων», Εκδόσεις ΔΟΜΗ, β' έκδοση, Αθήνα 2006 κ.ε. 211. «Technikgeschichte», edition sigma e.Kfm., Berlin. 212. Technikgeschichte-Guide, Clio online. 213. Wikipedia, the free Encyclopedia: English Wikipedia. 214. Wikipedia, Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια: Ελληνική Βικιπαίδεια. 215. Wikipedia, the free Encyclopedia: List of engineers. 216. KnowLex - The free Encyclopedia. 217. Livio C. Stecchini: A History of Measures. 218. Basis-Lexikon: Woerterbuch vor dem Hintergrund einer Ethik und nicht eines Glaubens. 219. Bautz-Lexikon: Biographisch-bibliographischen Kirchenlexikon. 220. Scientific Identity, The Dibner Library Portrait Collection . 221. Lexikon Philosophen & Logiker: Philosophenlexikon. 222. Λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας: Mythologie. 223. Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 224. The History and Philosophy of Science: A Selection of Web and other Sources. 225. Institute and Museum of the History of Science. 226. Wissenschaftshistorischer www-Server in Deutschland. 227. ΕΜΠ: Δημιουργία Συστήματος Πληροφοριών Μεγάλων Ταμιευτήρων της Ελλάδας. 228. Τεύχος «Ιστορικά» εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Β. Παναγόπουλος (επιμελητής), καθηγ. Φ.

Μαλιγκούδης (επιστ. υπεύθυνος):

o Πλήθων και Μυστράς, Νοέ. 2000. o Η βυζαντινή Μικρά Ασία, Ιαν. 2001. o Η Ιερά Εξέτασις, Φεβρ. 2001. o Καρλομάγνος, Μάιος 2001. o Αναγέννηση, Μάιος 2001. o Η εποχή των Κομνηνών, Μάιος 2001. o Ελλάδα-Ρώμη I, Δεκ. 2001. o Ο Ναπολέων της Ιαπωνίας, Ιαν. 2002. o Το Σχίσμα, Μάιος 2002. o Ο βυζαντινός άνθρωπος, Ιούλιος 2002. o Βυζαντινή Αναγέννηση, Οκτ. 2002. o Αρχαίοι Έλληνες Αστρονόμοι, Ιαν. 2003. o Η τεχνολογία στην αρχαία Ελλάδα, Ιαν. 2003. o Ελλάδα-Ρώμη II, Ιαν. 2003. o Το Βυζάντιο πριν από την άλωση, Μάιος 2003. o Ελλάδα-Ρώμη IΙI, Ιούνιος 2003. o Η ιστορία των φυλακών, Δεκ. 2003. o Έλληνες στη Δύση, 15ος αιώνας, Ιαν. 2004. o Κράτος και Εκκλησία, Απρίλιος 2004. o Κων/νος Παλαιολόγος, Μάιος 2004. o Εξεγέρσεις στο Βυζάντιο, Νοέ. 2004. o Αριστοτέλης, Ι+ΙΙ, Δεκ. 2004. o Οι «περιθωριακοί», Δεκ. 2004. o Ιστορία του σιδηροδρόμου, Απρ. 2005.

Page 235: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

235

o Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Απρ. 2005. o Οθωμανική Αυτοκρατορία Ι+ΙΙ, Μάιος 2005. o Πειρατές στο Αιγαίο, Ιούνιος 2005. o Οι περιηγήσεις του Σ. Γκουφιέ, Αύγ. 2005. o Οι περιηγήσεις του Γκ. Ολιβιέ, Αύγ. 2005

229. Τεύχος «Οι πρωτοπόροι» εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Βαγγέλης Παναγόπουλος (υπεύθυ-νος έκδοσης):

o Αϊνστάιν 'Αλμπερτ, Ο φιλόσοφος της Φυσικής, τ.2, Οκτ. 2005. o Αμπέρ Αντρέ-Μαρί, Ο «Νεύτων» του Ηλεκτρισμού, τ.5, Οκτ. 2005. o Λεονάρντο ντα Βίντσι, Πανεπιστήμονας και δημιουργός, τ.17, Ιαν. 2006. o Βολτέρος, Ο εμπνευστής μιας επανάστασης, τ.18, Ιαν. 2006. o Γαλιλαίος, Ο αστρονόμος που πάταγε στη Γη, τ.19, Φεβ. 2006. o Γουτεμβέργιος, Ο πατέρας της τυπογραφίας, τ.21, Φεβ. 2006. o Δαρβίνος, Ο θεμελιωτής της εξέλιξης, τ.23, Μάρ. 2006. o Έρασμος, Ένας συνειδητός Ευρωπαίος, τ.24, Μάρ. 2006. o Καρτέσιος, Ο εμπνευστής του ορθολογισμού, τ.28, Απρ. 2006. o Κιουρί Μαρία, Η κυρία της επιστήμης, τ.30, Απρ. 2006. o Λε Κορμπυζιέ, Ένας Μεσσίας της Αρχιτεκτονικής, τ.31, Απρ. 2006. o Νεύτων Ισαάκ, Ο παγκόσμιος νους, τ.39, Ιούν. 2006. o Πασκάλ Μπλεζ, Ο φυσικός-διανοητής, τ.42, Ιούλ. 2006. o Παστέρ Λουί, Ο πατέρας της Μικροβιολογίας, τ.43, Ιούλ. 2006. o Ράσελ Μπέρτραντ, Ο στοχαστής της ειρήνης, τ.45, Αύγ. 2006. o Ρουσό Ζαν-Ζακ, Ο παγκόσμιος πολίτης, τ.49, Αύγ. 2006. o Σμιθ Ανταμ, Ο παρεξηγημένος Σκοτσέζος, τ.52, Σεπτ. 2006.

230. Τεύχος «Επτά Ημέρες» εφημερίδας Καθημερινή, Ελένη Τράιου (επιμελήτρια): o Ελλάδα & Θάλασσα, Αθήνα 1997. o Ύστερη αρχαιότητα, Φεβρουάριος 2001. o Βυζάντιο - Έργα και Ημέρες, Νοέμβριος 2001. o Βυζαντινοί και Αρχαιότητα, Ιανουάριος 2003. o Δεισιδαιμονίες - Εξορκίζοντας το κακό, Σεπτέμβριος 2003. o Αναγέννηση και Ελλάδα, Ιανουάριος 2004. o Μαθηματικά και Λογοτεχνία, Απρίλιος 2004. o Η αγωνία της πρόγνωσης- Μαντική και Προφητεία, Δεκ. 2004. o Τέχνη και Πολιτική, Ιανουάριος 2005. o Τέχνη και Τεχνολογία, Φεβρουάριος 2005. o Χιροσίμα, Όπλα μαζικής καταστροφής, Αύγουστος 2005. o Τα πλοία γράφουν Ιστορία, Αύγουστος 2005.

231. Περιοδικό «Τα Ιστορικά» Περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών, Εκδοτικός Οίκος Μέ-λισσα, Αθήνα:

o Φίλιππος Ηλιού: Συγχωροχάρτια Α', τεύχος 1, Σεπτ. 1983. o Φίλιππος Ηλιού: Συγχωροχάρτια Β', τεύχος 3, Μάιος 1985.

232. Περιοδικό «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ» Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αννα Λαμπράκη (εκδότρια-διευθύντρια):

o Tεχνολογία των Aρχαίων, τ. 9, Νοέμβριος 1983. o Tο πλοίο, τ. 32, Σεπτέμβριος 1989. o Η τεχνολογία στην προϊστορική Ελλάδα, τ. 94, Μάρτιος 2005. o Η τεχνολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, τ. 95, Ιούνιος 2005. o Η τεχνολογία των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων, τ. 96, Σεπτ. 2005.

Page 236: S fragopoulos simantika paraleipomena ii - Σ.Φραγκοπουλος - Σημαντικα Παραλειπομενα Τομος 2ος

236