Ma˙

ru©

mill-

ÌiΩw

iti M

altin

• 2

26, S

t Pau

l’s S

tre.,

Valle

tta •

Se

na

57

• A

wis

su

- S

ete

mb

ru 2

00

5 •

Nu

mru

7

NEWSPAPER POST

2

Kul˙add jafha l-istorja taΩ-Ωew©ÇiniΩi. Kull wie˙ed kellu par‘chopsticks’, dawk il-bsaten irqaq lijieklu bihom iç-ÇiniΩi, biex jiekluminn platt wie˙ed. Il-problemakienet li dawn iç-“chopsticks” tantkienu twal li kien impossibbli lijwasslu l-bukkun li jaqbdu bihomminn ©ol-platt sa ˙alqhom. Il-plattta’ quddiemhom mimli kien u mimlibaqa’, filwaqt li Ωaqqhom baqg˙etvojta.

Meta raw li kienu se jibqg˙u bil-©u˙ bdew ifittxu x’l-a˙jar jag˙mlu,sa ma wie˙ed minnhom dar fuqsie˙bu u qallu: “Óabib, min jaf kiekuminflok li kull wie˙ed minna jibqa’jit˙abat g˙alxejn biex jitma’ lilunnifsu, nippruvaw nitimg˙u lilxulxin?”

Malli kull wie˙ed nesa l-©u˙tieg˙u u beda jitma’ lil sie˙bu, it-tnejn imlew Ωaqqhom sew u kielu sama xebg˙u.

Hekk hi l-˙ajja. Ja˙asra kemm©lied, konflitti, gwerer u tilwim fid-dinja tag˙na. Il-Lhud u l-Palestinjanijoqtlu lil xulxin. G˙ax it-tnejn iridu l-istess biçça art. It-tnejn iridu li tkuntag˙hom u tag˙hom biss. Kiekujaççettaw li jaqsmu flimkien, mhuxit-tnejn igawdu?

L-istess kull fejn hemm gwerra: l-Iraq, is-Sudan, il-Kongo, iç-Çeçnija …

Imma qatt ˙sibt li darek ukolltista’ tkun b˙all-Iraq… post ta’gwerra, ©lied, konflitt, dwejjaq utbatija?

Kemm familji huma mifrudin umfarrkin g˙ax kull wie˙ed ja˙sebbiss g˙al rasu! Kul˙add jara biss il-biçça tieg˙u, il-bΩonnijiet tieg˙u, l-u©ig˙ tieg˙u. Kieku nieqfu u n˙arsu

ftit lejn l-u©ig˙ u l-bΩonn ta’ l-ie˙or,kemm nistg˙u ng˙ixu aktar fer˙aninu fil-paçi.

Jekk trid il-paçi f’˙ajtek, f’darek uf’pajjiΩek:• Ftakar li dak li g˙andek tgawdih

biss jekk taqsmu ma’ minm’g˙andux;

• Ωomm quddiem g˙ajnejk li ˙ukukoll jinsab bil-©u˙;

• Fittex kif se t˙ares id-drittijiet ta’sie˙bek u tara kif il-bΩonnijiettieg˙ek jinqdew ukoll;

• Ipprova ifhem x’qed i˙ossu dawkta’ ˙dejk u ssib min jifhmek Ωgur;

• Aktar ma tipprova ta˙taf g˙alik,aktar se tg˙ix fi ©lied;

• A˙jar biçça ˙obΩ fil-paçi millipranzu ddisprat;

• Dak li taqsam ma’ ˙abib setgawdih Ωgur; dak li ΩΩommg˙alik se tbatih Ωgur.

Jekk irridu l-paçi fid-dinjatag˙na ma nistg˙ux nistennew lill-politikanti j©ibuhielna. Irridunibnuha a˙na, int u jien.• M’hemmx paçi fid-dinja, jekk

m’hemmx paçi fil-pajjiΩ.• M’hemmx paçi fil-pajjiΩ jekk

m’hemmx paçi f’darek.• M’hemmx paçi f’darek jekk

m’hemmx paçi f’qalbek.• M’hemmx paçi f’qalbek jekk

imqar wie˙ed jew wa˙da minn˙utek g˙adhom bil-©u˙ jewimnikktin.

G˙alhekk Alla tak “chopsticks”twal… mhux biex ta˙taf ˙afna, immabiex til˙aq ˙afna minn ˙utek fil-bΩonn.

Mhux a˙jar naqsmu milli ninqasmu?

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 3

Imbag˙ad ng˙id li nkun fer˙anmeta jkolli l-ewwel tarbija, jewmeta jkolli t-tieni. IΩda t-tfaljibdew jo˙dulna sa˙˙itna u ng˙iduli se niksbu l-fer˙ tag˙na metajikbru ftit u jibdew jifhmu. IΩdameta jsiru adolexxenti malajrnibdlu fehmitna g˙ax l-adolexxenza ©©ib ˙afna battibekkidwar ˙bieb, ˙ru© u x’naf jien. IssadaΩ-Ωmien daqt jg˙addi, ng˙idubejnietna, u nkunu fer˙anin metajie˙du l-istat tag˙hom. Danjg˙addi wkoll bla ma nindunawli l-fer˙ g˙adna ma sibniehx.TibΩax, se nkunu fer˙anin metanixtru karozza ©dida, jewmeta nsiefru safra kbiraflimkien jew meta nirtiraw

mix-xog˙ol.Perù, x’inhi l-verità? Fil-verità

m’hemm l-ebda ˙in u Ωmien litista’ tkun çert li se tkun fer˙an

Ωgur. Tajjeb li tibda tapprezza l-fer˙ li j©ib mieg˙u kull mument

ta’ ˙ajtek. Jekk ma ssibuxissa, meta se ssibu? Fil-

˙ajja trid t˙abbatwiççek ma’ ˙afna

affarijiet.Tajjeb li nibdew naççettaw li

g˙andna nsibu l-fer˙ tag˙na f’kullçirkostanza Ωg˙ira ta’ ˙ajjitna u l-˙ajja ssir isba˙. G˙oΩΩ kull mumentta’ ˙ajtek u ftakar li Ω-Ωmien majistenna ’l ˙add!

G˙alhekk ieqaf stenna li tkunfer˙an… meta jkollok dar jewkarozza ©dida;

meta t-tfal jitilqu mid-dar;meta tonqos xi 10 kilos;meta tiΩΩewwe©;meta jkollok it-tfal;meta tirtira mix-xog˙ol;meta ji©i s-sajf;meta ti©i r-rebbieg˙a;meta ti©i l-˙arifa;meta ti©i x-xitwa;meta tmut.M’hemm l-ebda ˙in a˙jar minn

issa biex t˙ossok fer˙an. G˙alhekka˙dem daqslikieku m’g˙andekxbΩonn flus, ˙obb daqs li kieku qatt˙add ma we©©g˙ek, u iΩfen daqs likieku ˙add mhu qed jarak.

Óabib, tg˙allem g˙ix il-fer˙atΩg˙ar tal-mument u tara kif ˙ajtektkun isba˙!

Spiss nipprovanikkonvinçi lili nnifsi lise nkun a˙jar metaniΩΩewwe©.

4

“Meta wasalt Malta kont marid u allura˙aduni l-isptar, imma mbag˙ad mill-ewwel bag˙tuni ©o çella, wa˙di, g˙all-©imag˙tejn. Kont g˙adni marid, kontmitluq g˙al rasi, ma stajt nara lil ˙add,ma stajtx no˙ro© miç-çella. Bdejt na˙sebbiex nwe©©a’ lili nnifsi. Il-pulizija kienu©entili mieg˙i, imnalla kienu huma.Óadu ˙siebi, ©abuli tabib, ippruvawjispjegawli g˙aliex kont maqful ©o din il-ga©©a, hekk kienet g˙alija. Imbag˙ad˙aduni post ie˙or, ˙ar©uni miç-çella,iΩda xorta wa˙da bqajt na˙seb li jkuna˙jar li nwe©©a’ lili nnifsi, li nitg˙allaq.Kien Alla li waqqafni, g˙aliex f’dak l-g˙aks kont nitlob ˙afna u naqra l-Bibbja,g˙alhekk ma wasaltx li nne˙˙i ˙ajti. L-ag˙ar ˙a©a tad-detenzjoni g˙alija hija l-iΩolament. Inti maqtug˙ mid-dinja ta’madwarek, minsi. Ma tag˙mel xejn,sieg˙a wara l-o˙ra, ©urnata wara l-o˙ra… Jekk wie˙ed ma joqg˙odx attent, id-

detenzjoni tista’ twassal bniedem sax-xifer, wie˙ed jista’ verament jitlefmo˙˙u.”

Is-Servizz tal-ÌiΩwiti mar-Rifu©jati (JRS

Malta) ilu dawn l-a˙˙ar g˙axar sninja˙dem f’Malta ma’ immigranti li jaslufuq xtutna mill-postijiet l-aktarimbieg˙da tad-dinja, mill-Afrika, mill-Ewropa, mill-Asja…

L-impjegati u l-voluntiera ta’ JRS

Malta ja˙dmu fiç-Çentri ta’ Detenzjonifejn jassistu ’l dawn in-nies billijoffrulhom g˙ajnuna legali u psiko-soçjaliu billi jag˙tuhom kull tip ta’ appo©© lijkollhom bΩonn.

L-avukata tal- JRS u xi avukativoluntiera jie˙du d-dettalji tag˙hom ujibdew il-proçess twil li fl-a˙˙ar jista’jissarraf f’rikonoxximent g˙alihom b˙alarifu©jati.

Is-social worker u l-voluntiera jΩuru ç-çentri kuljum biex jg˙inuhom ˙alli

jkollhom aççess g˙as-servizzi, l-aktarg˙as-servizzi tas-sa˙˙a, imma f’elf bΩonnie˙or ukoll.

JRS Malta timpjega wkoll ners part-

time li ΩΩur hi wkoll iç-Çentri regolarmentbiex tipprovdilhom g˙ajnuna baΩika kifukoll tirreferihom g˙at-tabib jew g˙all-isptar jekk ikun hemm bΩonn, kif ukolltara li jie˙du l-kura li jordnalhom it-tabib.

Voluntiera o˙ra jmorru jg˙allmuhoml-IngliΩ jew sempliçement ikellmuhom,g˙aliex forsi l-aktar ˙a©a importantig˙alihom hija tbissima u kliem ta’ fara©biex ma j˙ossuhomx minsijin minnkul˙add.

Kull nhar ta’ Óadd ÌiΩwiti jqaddsu,kemm bil-FrançiΩ kif ukoll bl-IngliΩ, fiΩ-Ωew© partijiet taç-Çentru ta’ Detenzjonita’ Óal-Safi, quddiesa b’˙afna kant udaqq ta’ tnabar, quddiesa mimlija brijuminkejja s-sitwazzjoni kiefra li jinsabu fijal-immigranti.

L-immigranti jibqg˙u fid-detenzjonijew sakemm jing˙ataw l-istatus ta’rifu©jat, jew, jekk din it-talba ti©imiç˙uda, jistg˙u jdumu sa 18-il xahar

minn Marija Schranz, Koordinatriçi, JRS

“Id-detenzjoni teqirdek minn ©ewwa.” Hekkjg˙id Dennis*, li g˙adda disa’ xhur fil-lockupu tliet xhur ©ej u sejjer miç-Çentri ta’Detenzjoni tal-Furjana u ta’ Óal-Far.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 5

f’dawn iç-Çentri. Sena u nofs s˙a˙ majag˙mlu xejn, f’kundizzjonijiet li tassewi˙assbuk, ˙afna minnhom ta˙t it-tined,fix-xita nieΩla jew fix-xemx tisre©, f’postmiftu˙ bera˙ g˙all-elementi; 450 ru˙ fispazju li skond il-Kummissarju tal-Kunsillta’ l-Ewropa g˙ad-Drittijiet tal-Bniedem,Alvaro Gil Robles, li Ωar iç-Çentru ta’ Óal-Safi fl-2003, mhuwiex addattat g˙all-aktar minn 200 ru˙.

Dawn l-immigranti qatt ma jistg˙ujo˙or©u ˙lief fil-kaΩ li jridu jittie˙du l-isptar g˙aliex ma jifil˙ux. Jittie˙du bil-manetti, qishom kriminali, b’suldatg˙assa mag˙hom. Importanti niftakruli dawn in-nies mhumiexkriminali, g˙ax il-li©iinternazzjonalitippermettilhom jid˙luf’pajjiΩ bla permessjekk ikunu qedja˙arbu mill-persekuzzjoni.

Biex tkompli bix-xog˙ol tag˙ha, JRS

Malta tiddependi mid-donazzjonijiet litirçievi kemm biex t˙addem lin-niestag˙ha kif ukoll biex tipprovdi g˙ajnunalill-immigranti fid-detenzjoni u fil-komunità. B˙alissa, fiç-Çentri ta’Detenzjoni hemm ˙afna bΩonn ta’mediçini u prodotti i©jeniçi (sapun,xampù, eçç.), l-aktar min˙abba l-g˙addkbir li g˙adhom kif waslu matul il-©img˙at s˙an tas-sajf.

Min jixtieq jag˙ti donazzjonijista’ jibg˙at çekk lill-uffiçju tal-JRSli jinsab 56, Triq l-Iljun, Furjana,VLT 12 jew inkella wie˙ed jista’juΩa l-kont 40012100660 tal-BOVjew 016116055051 ta’ l-HSBC.

* L-isem inbidel biex nipprote©u l-persuna.

6

Kien ilu ftit tal-˙in jolfoq.G˙ajnejh ˙omor nar. Difrejhkollha mikula. Bis-swaba’ Ω-Ωg˙ar kien qieg˙ed jixxotta d-dmug˙ li xorta baqa’ nieΩel.Dmug˙ li ma ried jieqaf b’xejn.Jag˙qad u jdur mal-mejda, majafx fejn sejjer jag˙ti rasu.

Ta’ età daqshekk Ωg˙ira l-˙sibijiet ©a kien qieg˙edi˙osshom tqal iΩΩejjed. Ma setaxjifla˙hom kollha f’daqqa. Idommu ti©bed na˙a u id missieruti©bed na˙a o˙ra, u Marjoj˙ares ma jifhimx. Mhux jifhemeΩatt xi xtaquh jag˙mel u jg˙id.

Resaq lejn il-forn, fil-©enbtal-kçina kbira. Tbissem metadonnu beda jxomm il-kejkijiet likienet tag˙mel ommu. Iz-zokkor, il-mar©erina, il-bajd, il-˙alib u d-dqiq. Dejjem kienetissejja˙lu biex inewlilha l-vanilla. Ommu kienet t˙awwadg˙al ftit minuti, tpo©©i t-ta˙lita©o reçipjent li qabel tkun dilketbil-mar©erina. Din il-biççaxog˙ol çkejkna, xortaimportanti, kienet t˙alliha g˙al

Marjo. Idellek il-mar©erina mad-dixx, biex jg˙in ˙afna lill-mamà.Ir-ri˙a tfu˙ tal-kejk isir kienettinxtamm mad-dar kollha.Mhux l-ewwel darba li Marjomar g˙and il-©ara jag˙tiha xibiççtejn kejk milli kienet taftag˙mel ommu.

Illum m’hemmx ri˙a tfu˙ fid-dar, ri˙a li t˙ajrek tibda tiekol.Hemm biss ir-ri˙a tal-˙ajt lixxarrab wara li g˙amlet ˙afna u˙afna xita. L-ilma rnexxielujid˙ol, içarçar mal-˙itan, u ˙allari˙a ta’ moffa, ri˙a li tfakkrekf’xi post abbandunat.

Marjo ma setax jifhemsewwa x’kien ©ara bejn ommu umissieru. Kien g˙adu çkejkenbiex jifhem il-kumplikazzjonjietli jafu jo˙olqu fid-dinja tal-kbar.Kien çert minn ˙a©a wa˙da: il-bidla li saret hekk f’daqqawa˙da ©o dik id-dar, darba tfurbl-hena. Id-da˙ka ta’ missieru lifih m’og˙la hawn, it-tbissimat’ommu, kienu g˙ebu g˙alkollox. G˙alxejn fittixha.

Sa ftit ilu, hekk kif ommu

kienet tisimg˙u jibki, kienettmur tmellislu wiççu ja˙raq ujikwi bil-kedda li jkun ˙a. Tilqa’demg˙a, demg˙a. Tixxotta bil-mod dak id-dmug˙ ˙iere© minnxfar g˙ajnejh ileqqu. B’idejhaddawru mag˙ha donnha tgerbu©o liΩar, tag˙fsu mag˙ha u hujifhem kollox.

Jifhem x’inhi l-im˙abba, l-im˙abba bla fruntieri, ir-rigalkbir li jfisser ˙afna meta jkun©ej mill-qalb. Rigal li jekk tkung˙aqli tibqa’ tiskopri fihaffarijiet ©odda u sbie˙. L-im˙abba vera isba˙ mill-aqwadjamant, li trid t˙allas ˙afna u˙afna tieg˙u. L-im˙abba matiswiex flus. Takkwistaha bis-sinçerità u r-rieda tajba.M’hemmx g˙alfejn tkun sinjur.L-im˙abba tofroq il-ba˙ar. Hekkqaltlu l-mamà.

Qaltlu storja fuq dg˙ajsa ufuq l-imqadef ta’ dik id-dg˙ajsa.Qaltlu li kienu jixbhu lilha u lill-papà. Wie˙ed mill-imqadefommu u l- moqdief l-ie˙ormissieru, dak missieru li kull

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 7

filg˙axija kien imur jg˙attih,ibusu u jixtieqlu ˙olm sabi˙.Ommu u missieru dejjemjaqdfu. Kemm kienet taftirrakkonta l-mamà. G˙ajnejnmissieru jitbissmu l-˙in kollu.Ommu fer˙ana se ttir. Il-©enituri ta’ Marjo kienu jie˙du˙sieb id-dg˙ajsa li kienet tag˙tikenn lill-familja kollha. Jiftakarsew, hekk kienet qaltlu ommu.

Jekk ommu jew missierujindunaw li d-dg˙ajsa kellha l-˙sara, kienu jsewwuha malajr.Ma kinux joqog˙du jistennew lilxulxin biex isewwu xi toqba lisetg˙et tfi©© minn Ωmien g˙alΩmien. Kienu jag˙mlu dak likien me˙tie© biex ma ti©rixaktar ˙sara lid-dg˙ajsa, li kienuj˙obbuha daqs dawlg˙ajnejhom. B’hekk l-ilmaba˙ar kien jibqa’ barra, i˙abbatbiss mal-©enb tad-dg˙ajsa. L-ilma qatt ma kien ixarrab id-dg˙ajsa minn ©ewwa. Id-dg˙ajsa kienet dejjemg˙addejja, drat tirkeb il-mew©.Marjo dejjem ji©ri fer˙an se jtirfuq id-dg˙ajsa ta’ ommu u ta’missieru li dejjem g˙addejja fil-vja©© mimli sorpriΩi kbar uΩg˙ar.

Qabad il-kumpass li kellumissieru. Ma jafx g˙aliex. Bedajag˙ti bih fuq wiçç il-mejda.

Wiçç il-mejda mlieh bit-toqob.Kull toqba karba mill-qalb.Donnu li idu riedet tag˙tihpalata biex fl-a˙˙ar jirnexxilujispjega dak li kien qieg˙edi˙oss.

G˙atta l-kantuniera tal-mejda bit-tvalja li xtaqiqattag˙ha u j©ibha rag˙ad.IΩd’imbag˙ad Marjo re©a’ftakar. Ftakar f’missieru metakien ikun fil-kçina, jaqbad is-si©©u, jo˙or©u barra u joqg˙odbilqieg˙da. Ommu kienettag˙mel b˙alu u jg˙idukelmtejn. X’˙in tibda ssej˙ilha l-kitla fitta, tqum tg˙a©©el utlesti belg˙a tè tajba g˙aliha ug˙all-papà. Hekk kif Marjo kienjisma’ ‘l ommu t˙awwad it-tèbil-kuççarina li tolqot bla matrid mal-kikkra kien jg˙ajjat ‘lommu. “Anke jien, ma, irrid it-tè, jekk jog˙©bok”.

G˙all-iskola m’hemmx aktar˙obΩ biΩ-Ωejt, il-kunserva,Ωebbu© u tonn taΩ-Ωejt. IssaMarjo jkollu flus kemm iridf’idu. Il-˙obΩ biΩ-Ωejt issa jixtrihmill-kantin ta’ l-iskola. Immamhux b˙al dak t’ommu. Ebdari˙a tfu˙ taΩ-Ωebbu© iswed u l-˙jar. Bil-mo˙˙ Ωg˙ir tieg˙uMarjo beda ja˙seb.

Kollox beda meta l-imqadefi©©ieldu, issupervjaw u ma

ridux jisimg˙u aktar. G˙amlustorbju, tg˙idx kemm g˙ajtu.Qajmu anke lill-©irien li ©ewji©ru jaraw g˙andhomx bΩonnxi ˙a©a. “Xejn, grazzi”,qalilhom missier Marjo. “Hawn©ew ma ©ara xejn.”

L-imqadef we©©g˙u bl-injamiebes tag˙hom, we©©g˙u ˙afnalil xulxin. Ma nqasmux g˙ax l-injam tag˙hom tg˙idx kemmkien iebes, jifla˙ g˙all-ilma.Moqdief beda jmeri lill-ie˙or.Minn par imqadef li matifridhom b’xejn, imqadefjaqdfu biex id-dg˙ajsa tibqa’g˙addejja ˙elu ˙elu minn fuqdak il-ba˙ar ka˙lani, infirdu uma riedu jafu b’xejn. Waqt li l-imqadef kienu mog˙mijinji©©ieldu, id-dg˙ajsa bdietiddur, iddur, iddur u tag˙qadf’nofs dak il-ba˙ar fond tal-fliegu. Kif jg˙idu, il-forka g˙all-iΩvinturat.

Fil-©enn u l-©lied ommu umissieru waqg˙etilhom il-boxxla fil-ba˙ar fond tal-fliegu.Mur ©ibha! Óadd minnhom makien pront qabadha,Ωgiççatilhom hekk malajr malajrminn ta˙t idejhom imxarrba.G˙ajnejhom kienu qed i˙arsu,i˙arsu u ma jaraw xejn. Il-˙alelli bdew iqumu sabu x-xoqqaf’moxtha u rnexxielhom jirkbu

8

huma fuq id-dg˙ajsa, li qattqabel ma da˙litilha mqar qatrailma. Il-mew© kien lest biexjag˙ti s-salt, jistenna, dejjemjistenna, attent g˙al kullçaqliqa li kienet tag˙mel id-dg˙ajsa, il-familja ta’ Marjo.

Mew© lest biex hekk kif l-imqadef jieqfu minn dik il-qadfa tag˙hom u jaqtg˙uqalbhom, i˙alli ˙erba li jarahakul˙add u bil-libertà kollhajitkellem

Marjo jistenna t-telefoniçempel. Lanqas ˙oss wie˙ed. Xi˙add minnhom kellu ji©i g˙alih.Min? Ommu? Missieru?Jistenna, jistenna u jipprovajifhem. Lil missieru tg˙idxkemm kien i˙obbu. “Óafna,˙afna, miljun.” Hekk kienjg˙idlu. Kieku kellu jiΩen l-im˙abba kbira li kellu, kien isibli kienet maqsuma fi tnejn.Indaqs. Xejn inqas g˙al wie˙edu xejn aktar g˙all-o˙ra.

L-im˙abba g˙al ommu u g˙almissieru kienet ting˙aqad u ssirm˙abba wa˙da kbira, kbira.Kien jaf li huma kienu j˙obbuh.Imma kienu lesti jag˙mlu kolloxg˙alih? Kull ˙a©a biex jarawhkuntent? Hekk beda ja˙seb it-tifel çkejken li issa kientg˙allem jikteb u ma baqaxjitfixkel kif jikteb il-“b” u d-“d”,

li g˙all-ewwel tg˙idx kemmkienu jag˙tuh keded. Tg˙allemjikteb ismu pulit.

L-g˙alliema kienet tfa˙˙ruta’ sikwit. Imlietlu l-pitazz kollubl-istilel. Tersaq lejh u hu j˙areslejha. L-g˙alliema, g˙adhatiggradwa, kienet tgerfixluxag˙ru iswed tuta, bin-nokklijaqbΩu u jiΩfnu ma’ kullmoviment. Il-˙arsa tag˙homtiltaqa’. Miss Abela, l-g˙alliema,qaltlu biex kull filg˙axija jg˙idtalba sabi˙a, basta talba minnqalbu g˙all-mamà u g˙all-papà.

Quddiem is-salib mwa˙˙almal-˙ajt tal-kamra tas-soddakien jag˙sar u jag˙fas g˙ajnejh.Bil-pali ta’ idejh ma’ xulxinto˙ro© minn qalbu talbasempliçi, it-talba sabi˙a g˙all-mamà u ghall-papà.

Baqa’ jistenna. Ji©ri lejn it-tieqa kull darba li jisma’ xi ˙ornjixbah lil dak ta’ missieru. Jid˙ol©ewwa ddiΩappuntat. Imur ji©rijifta˙ il-purtella kannella metaja˙seb li waslet ommu, lim’g˙adhiex tasal kmieni d-dar.Jer©a’ jmur fil-kçina jistenna ujistenna. Lil min? Kien kwaΩidalam. G˙olla l-volum tat-televixin. Anke l-˙oss tar-ri˙ivenven kien ibeΩΩg˙u. Baqa’jistenna. Kienu ©ejjin? Kien qedjistenna g˙alxejn? B’©irja

wa˙da mar jifta˙ il-kexxunt’ommu. Óataf il-fwie˙a likienet tuΩa ommu. Tefa’ ftitminnha fuq il-pala ta’ idu lig˙afasha u re©a’ g˙afasha ma’mnie˙ru, hekk biex ixommha,biex ir-ri˙a tal-fwie˙a twennsug˙ax tfakkru f’ommu.

Çempel lin-nanna. Ma kinitxid-dar. ... Óadd ma wie©eb.X’kien ©ara llum? In-nanniettg˙idx kemm kienu j˙obbuh. Il-©awhra u l-©ojja tag˙hom. In-nanniet....it-tama! Xaqq id-dawl.

It-tifel wa˙du, wa˙du,wa˙du. ... Anke l-kompjuterkien bil-˙sara. Óadd ma ©iejsewwih mill-ewwel, b˙as-soltu.Ipprova jçempel lil ommu, lilmissieru. Ftakar. Qabad it-telefon imma çempel g˙al xejn.Karba bilkemm tinstema’˙ar©et minn fomm it-tifel. Biki.F’g˙ajnejh elf mistoqsija. Vja©©ta’ tifel mimli qtig˙ il-qalb.

“Ma, Pa”, g˙ajtilhom.“Ma....., Papa.... ejjew...issa....”

Id-dmug˙ beda jçarçar ma’˙addejh fost tnehid u krib. ... It-tifel bilqieg˙da fuq is-si©©u,jistenna... jistenna. ... forsi xidarba jaslu... forsi jg˙addi dakil-jum li donnu twal u twal u makien ser jg˙addi qatt.

Patricia Genovese

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 9

Wara ftit er©ajna bdejna mixjin f’kuriturtwil sa ma wasalna f’kamra o˙ra. L-an©lutieg˙i qalli, “Din hi l-kamra ta’ l-ippakkjaru l-impustar. Hawnhekk jeΩaminaw it-talbu l-grazzji li n-nies ikollhom bΩonn u warali ja˙dmu fuqhom bir-reqqa, jibag˙tuhomlura fid-dinja lil dawk li jkunu talbuhomjew lil dawk li g˙alihom ikunu ©ewmitluba”. F’din il-kamra wkoll kien hemm˙afna xog˙ol xi jsir u hawn ukoll kienhawn ˙afna an©li ja˙dmu biex malajrkemm jista’ jkun jibag˙tu r-risposti u l-pakketti fid-Dinja.

Issa kien imiss li nkomplu mexjin.Wasalna fit-tarf tal-kuritur u waqafnaquddiem bieb ta’ kamra çkejkna. Bqajtb’˙alqi miftu˙ meta rajt li f’din il-kamrakien hemm an©lu wie˙ed biss. Ma kelluxxog˙ol b˙all-o˙rajn: kien bilqieg˙da,i˙ares fil-vojt, ma jag˙mel xejn. “Din hi l-kamra tar-ringrazzjamenti”, qalli l-an©lutieg˙i xi ftit jew wisq mist˙i.

Dort fuqu u staqsejtu, “Dan kifm’hawnx xog˙ol hawn?”

“Jiddispjaçini ng˙idlek”, qalli l-an©lu,“wara li n-nies jirçievu l-grazzi li jkunutalbu, ftit huma dawk li jibag˙tujirringrazzjaw lil Alla”.

“U kif tista’ qatt tirringrazzja lil Alla ta’dak li jag˙mel mieg˙ek?” kont pronter©ajt staqsejtu.

“Façli”, we©ibni l-an©lu, “G˙idlu biss,grazzi, Mulej”.

“U ta’ liema grazzi g˙andnanirringrazzajawh?” staqsejtu.

“Jekk g˙andek l-ikel fil-fri©©, jekkg˙andek x’tilbes, jekk g˙andek saqaf fuqrasek u post fejn torqod, int sinjur iktarminn 75% tad-dinja. Jekk g˙andek il-flusfil-bank u fil-but, int wie˙ed mit-8% l-aktar sinjuri. Jekk qomt dalg˙odub’sa˙˙tek, imbierek int ˙afna iktar minndawk li mhumiex se jg˙ixu jum ie˙or.Jekk qatt ma kellek tg˙ix imbeΩΩa’ bigwerer, maqful f’˙abs g˙al xejn, ittorturatmin˙abba twemminek, jew ikollok tbati l-©u˙, int ˙afna a˙jar minn 700 miljunpersuna fid-dinja. Jekk tista’ tmur il-knisjau titlob bla biΩa’ li se jaqbduk u joqtluk,hawn min jg˙ir g˙alik g˙ax ’il fuq minn 3biljun persuna fid-dinja ma jistg˙uxjag˙mlu b˙alek. Jekk ommok u missierekg˙adhom ˙ajjin u g˙adhom flimkien, qisru˙ek ixxurtjat. U jekk jekk tista’ t˙ares ’ilquddiem u titbissem, int wie˙ed mill-ftitg˙ax hawn ˙afna jg˙ixu ddisprati uf’nuqqas ta’ sigurtà”.

Mela issa taf ta’ xiex g˙andektirringrazzjah lil Alla. X’int tistennabiex tibda tieqaf u tg˙idlu GRAZZI,MULEJ!

Kien is-sajf u l-arja s˙una uΩ-Ωiffa ˙elwa li kienet xikultant g˙addejja fil-bit˙a˙eddluni tant li g˙ajnimarret bija. Malajr sibtru˙I fil-©enna u an©lusbejja˙ kollu dija ©ie fuqi ubeda jdawwarni mal-©enna. Flimkien imxejnalejn kamra kbira mimlijaan©li. Hawn l-an©lu tieg˙iwaqaf quddiem il-bieb uqalli, “F’din il-kamranilqg˙u l-ittri u n-noti tan-nies tad-dinja. Hawnhekknilqg˙u kull talba li ssir lilAlla”. Óarist madwari undunajt li kien hemm ˙afnaxog˙ol xi jsir. Kien hemm˙afna an©li involuti f’danix-xog˙ol jaqraw il-˙afnatalb li kull sekonda kienjaslilhom minn kull roknatad-dinja.

10

Il-ÌiΩwita hu kumpann ta’ Kristu ug˙alhekk sie˙eb fl-istess missjoni ta’Kristu. Permezz tas-Superjuri tieg˙u,il-ÌiΩwita jing˙ata missjoni xijwettaq b˙ala s-sehem tieg˙u fil-qadital-missjoni wa˙danija ta’ Kristu fil-Knisja. Fix-xahar ta’ Lulju xi ÌiΩwitiMaltin ing˙atatilhom missjoni ©dida.

Kulle©© San Alwi©i, B’KaraMinn din il-komunità telqu Br Frank

Borg u Fr Anthony Cilia u waslu tlieta©odda.

Br Saviour Mifsud, li g˙al dawn l-a˙˙arseba’ snin kien il-Ministru f’Mount St Joseph,

il-Mosta, ser joqg˙od il-Kulle©© waqt lija˙dem mal-Jesuit Refugee Service.

Minn Xavier House, il-Belt Valletta, ©ieFr John M. Scerri u ser jissokta bl-appostolatsaçerdotali tieg˙u.

It-tielet membru ©did hawnhekk hu l-istudent Karl Vella, li f’Ottubru jispiçça n-novizzjat u ser ikun jg˙in fl-appostolat ta’ l-edukazzjoni fil-Kulle©©.

Dar Sarria, FlorianaIl-˙ames Fathers f’din il-komunità huma

involuti f’diversi appostolati. Issa ser jitlaq FrRay Pace u sejjer Mount St Joseph, il-Mosta.

Residenza San Filippu, L-IslaFl-1 ta’ Novembru, 1957, l-Arçidjoçesi

ta’ Malta u l-Kapitlu tal-Kolle©©jata ta’ l-Islakienu fdaw il-knisja ta’ San Filippu u r-Residenza f’idejn il-ÌiΩwiti.

Issa, skond Stqarrija tal-Provinçjal, FrPaul Chetcuti, “mhux aktar possibbli li jkunhemm komunità permanenti ta’ ÌiΩwiti fid-Dar San Filippu fl-Isla.”

IΩda hu jΩid jg˙id: “Il-ÌiΩwiti mhux sejag˙lqu d-Dar tag˙hom fl-Isla. Il-preΩenzatag˙na fl-Isla se nΩommuha u s-servizz liilna nag˙tu hemm g˙al dawn l-a˙˙ar 48sena se nkomplu nag˙tuh. S’intendi, is-sitwazzjoni kemm ta’ l-Isla kif ukoll tag˙nal-ÌiΩwiti llum hija ferm differenti minn ta’48 sena ilu. Ma nistg˙ux nag˙tu s-servizztag˙na bl-istess mod kif konna nag˙tuhqabel, imma se nibqg˙u attivi fl-Isla bil-possibbiltajiet u r-riΩorsi li g˙andna llum.”

L-Istqarrija tkompli tg˙id li: “Id-Dar senΩommuha, kif ukoll se nΩommu r-responsabbiltà tal-knisja ta’ San Filippu u s-servizzi litur©içi u pastorali marbutinmag˙ha. Imma, b˙all-bqija tal-klerudjoçesan u reli©juΩ f’Malta u barra, il-ÌiΩwiti wkoll qed jikbru fl-età u jonqsu fin-numru.”

Fr Herbert Friggieri, li ilu 17-il senamembru ta’ din il-komunità, ser jibqa’ r-Rettur tal-knisja ta’ San Filippu u jkomplijag˙ti servizz pastorali fil-knisja ta’ SanFilippu, kif ukoll fil-parroçça ta’ l-Isla uf’dawk ta’ madwar.

Mount St Joseph, Il-MostaBl-g˙ajnuna t’Alla u l-g˙ajnuna tal-

˙bieb u l-benefatturi tag˙na, tlesta x-xog˙ol estensiv ta’ refurbishment lintog˙©ob ˙afna. F’Mejju d-Dar re©g˙etfet˙et u di©à saru diversi attivitajiet fiha.

Erba’ membri li kienu f’din il-komunitàmarru f’komunitajiet o˙ra u ©ew tlieta©odda.

Minn Dar Loyola, in-Naxxar, ©ie FrDavid Cefai, li matul is-sajf kien fiç-Çentruta’ Spiritwalità tag˙na fil-Kanada, fejng˙amel Kors fid-Direzzjoni Spiritwali. Hu serikompli jg˙allem fis-sezzjoni Sekondarja tal-Kulle©© ta’ San Alwi©i, B’Kara, kif ukoll ikunil-Koordinatur ta’ l-attivitajiet pastorali.

Fr Ray Pace, li mill-1998 kien iç-Chaplain fil-Junior College u dawn l-a˙˙artliet snin kien f’Dar Sarria, ing˙aqad ma’din il-komunità u ser ikun g˙ad-dispoΩizzjoni ta’ dawk li jkunu jixtiequxi˙add li jakkumpanjahom fil-mixjaspiritwali tag˙hom. Ser ikun ukoll id-Direttur Nazzjonali ta’ l-Appostolat tat-Talbu membru taç-Çentru ta’ SpiritwalitàInjazjana.

It-tielet membru ©did f’din il-komunitàhu Br Paul Spiteri. Mill-1994 hu kien il-Ministru f’Dar Loyola, in-Naxxar, u issa serikollu l-istess responsabbiltà f’din id-Dar uhekk ser ikun jg˙in fl-appostolat ta’ l-irtiri.

Dar P. Manwel Magri, l-ImsidaFr Arthur G. Vella, li dawn l-a˙˙ar tliet

snin kien f’Mount St Joseph, il-Mosta, issare©a’ ©ie hawn biex jissokta l-appostolattieg˙u bil-g˙ajnuna li jag˙ti fiç-Chaplaincy

ta’ l-Università u ma’ l-istaff ta’ l-Università.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 11

Dar Loyola, In-NaxxarMinn din il-komunità telqu Ωew©

membri, Fr Cefai u Br P. Spiteri, u ©ejjinerbg˙a ©odda.

Mill-Kulle©© San Alwi©i, B’Kara, ©ej BrFrank Borg, li kien il-Ministru hemmhekk.Issa ser ikun il-Ministru l-©did f’din il-komunità kbira.

Wara tliet snin f’Mount St Joseph, il-Mosta, Fr Anthony Galea re©a’ ng˙aqadmal-komunità tan-Naxxar. Barra minnappostolat pastorali ser jg˙in fl-Uffiççju tal-Provinçjal, in-Naxxar.

Membru ie˙or li ©ie mill-Mosta hu FrAlfred Pitrè.

Hu kien ilu g˙oxrin sena membru ta’dik il-komunità u kien jag˙ti l-EΩerçizziSpiritwali fid-Dar u barra u kien konfessurf’diversi kunventi u jg˙in f’xi parroççi. Huser ikompli bil-˙idma pastorali tieg˙u kifukoll bil-kitba ta’ artikoli ta’ kull ©img˙af’Le˙en is-Sewwa.

Ir-raba’ membru ©did fil-komunità tan-Naxxar hu Fr Paul Mallia li fl-1969 marmissjunarju fl-Afrika u ˙adem fl-Uganda, fil-Kenja, fis-Sudan u dan l-a˙˙ar kien it-Tanzanija. G˙al ra©unijiet ta’ sa˙˙a hu serjibqa’ Malta.

Dar Manresa, ir-Rabat, G˙awdexDin il-komunità ser ikollha Ωew©

membri ©odda.Wara sentejn fir-Residenza ta’ San

Filippu, l-Isla, Fr Victor Degabriele ©iehawn. Hu ser ikun jag˙ti l-EΩerçizziSpiritwali f’din id-Dar ta’ l-Irtiri kif ukolljakkumpanja lil dawk li jmorru g˙al xi©ranet ta’ skiet u talb f’din id-Dar.

Il-membru l-ie˙or ©did hu Fr AnthonyCilia, li g˙al 33 sena kien impenjat ˙afna fl-appostolat ta’ l-edukazzjoni fil-Kulle©© ta’San Alwi©i, B’Kara. Matul dawn is-snin hug˙allem il-FrançiΩ. Hu wasal il-Kulle©© fl-1972 u kien l-Assistent tal-Prefett ta’ l-Istudji u s-sena ta’ wara sar is-Surmast uPrefett ta’ l-Istudji tas-sezzjoni Sekondarja utas-Sixth Form. Imbag˙ad mill-1976 sa l-1985 kien is-Surmast tas-sezzjoniSekondarja biss. G˙al dawn l-a˙˙ar g˙oxrinsena hu kien is-Surmast tas-Sixth Form.

Mijiet u ©enerazzjonijiet ta’ studentihuma grati g˙all-˙idma li wettaq fosthomFr Cilia.

Hu kien ukoll Superjur tal-komunità likellna l-Pietà, ta’ Dar Manwel Magri, fl-Imsida, u ta’ Xavier House, fil-Belt. G˙al xisnin kien ukoll Konsultur tal-Provinçjal.

Xavier House, Il-Belt VallettaMinn din il-komunità telaq Fr John M.

Scerri, li mar il-Kulle©©. Ìie Fr HerbertFriggieri, li ser ikompli l-appostolat pastoralitieg˙u fl-Isla.

Studji u FormazzjoniF’Ìunju, Fr Michael Bugeja kien ordnat

Djaknu. Matul is-sajf g˙en f’˙ames parroççifil-Ìamajka li m’g˙andhomx saçerdotresidenti. Issa mar il-Kanada, fejn serjistudja g˙al Masters fit-teolo©ija.

L-istudent Michael Conti sejjer Pari©i,Franza, u ser jibda l-kors tal-filosofija.Hemmhekk hemm ukoll l-istudent RenèMicallef, li ser jibda t-tieni sena tal-kors tat-teolo©ija.

L-istudent Anthony Mifsud, li f’Ottubrujispiçça n-novizzjat, ser jibqa Ìenova, l-Italja, u jkun jg˙in fl-appostolat soçjali fil-belt.

Fr A. Cilia, SJ, ma’ Ωew©studenti tas-Sixth Form

tal-Kulle©© ta’ San Alwi©i

12

Il-Kongregazzjoni Ìenerali 26 tal-ÌiΩwiti, li ltaqg˙et fil-bidu tas-sena1915, fi Ωmien l-Ewwel Gwerra Dinjija,kienet g˙aΩlet lil Fr WlodimirLedóchowski, li kellu 49 sena, b˙ala s-Superjur Ìenerali l-©did. Wara l-pubblikazzjoni tal-Kodiçi tal-Li©iKanonika l-©did, is-Superjur Ìeneralisejja˙ il-KÌ 27, li ltaqg˙et fl-1923.

Meta Fr Ledóchowski kien iluSuperjur Ìenerali g˙al 23 sena u kellu72 sena, hu ˙ass li kellu bΩonn l-g˙ajnuna. Dak iΩ-Ωmien ma kienx hemmprovvediment li l-Ìeneral seta’jirriΩenja. Kienet il-KÌ 31 fl-1966 lida˙˙let ir-regola li l-Ìeneral seta’jirriΩenja. Il-KÌ 33 fl-1983 aççettat ir-riΩenja tal-Ìeneral Fr Pedro Arrupe.

Ûminijiet diffiçliG˙alhekk, fl-10 ta’ Ottubru, 1937, Fr

Ledóchowski sejja˙ il-KÌ 28 biextitlaqa’ fit-12 ta’ Marzu, 1938.

Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, kienittamat li jkun hemm Ωmien ta’ paçi.IΩda din ma se˙˙itx. Wara l-Gwerra˙afna ÌiΩwiti sofrew. Biex insemmueΩempju, fl-1938, meta kienet qedtiltaqa’ l-KÌ 28 f’Ruma, iktar minn2,500 ÌiΩwita kienu eΩiljati minn Spanjawaqt persekuzzjoni fil-pajjiΩ u matulhanqatlu iktar ÌiΩwiti milli qatt inqatlu fl-

istorja tal-Kumpanija ta’ Ìesù.Bejn l-1915, meta kien intg˙aΩel Fr

Ledóchowski, u l-1937, l-g˙add ta’ÌiΩwiti kien tela’ minn iktar minn 16-ilelf g˙al iktar minn 25 elf. In-numru ta’Provinçji, Viçi-Provinçji u Missjonijietkien ukoll Ωdied.

Sa l-1938, fl-istorja tal-Kumpanija,kien is-Superjur Ìenerali Fr KlawdjuAquaviva biss li kien ippresieda tlietKongregazzjonijiet Ìenerali. FrLedóchowski kien it-tieni wie˙ed liwkoll ippresieda tlieta o˙ra.

Tiltaqa’ l-KongregazzjoniKif kien ippjanat, fit-12 ta’ Marzu,

1938, l-anniversarju tal-kanonizzazzjonita’ Sant’Injazju u San Fran©isk Saverju,il-KÌ 28 bdiet ix-xog˙ol tag˙ha.

F’din il-KÌ ˙adu sehem 161membru, iktar minn kull KÌ s’issa, ukwaΩi d-doppju tal-KÌ 26 (fl-1915) likellha 87 membru. Il-KÌ 27 (fl-1923)kellha 102 membri.

Wara l-formalitajiet me˙tie©a u xielezzjonijiet, is-Superjur Ìeneraliindirizza lill-membri u qalilhom limin˙abba l-età u sa˙˙tu hu kellu bΩonnl-g˙ajnuna ta’ Vigarju Ìeneralipermanenti. G˙alhekk hu rtira mis-Salatal-Laqg˙at u saret diskussjoni twiladwar jekk kellux jintg˙aΩel VigarjuÌenerali bid-dritt tas-suççessjoni, kifkien sar fl-1661 meta ntg˙aΩel Fr Olivab˙ala Vigarju Ìenerali bid-dritt tas-suççessjoni wara Fr Nickel, u fl-1883meta ntg˙aΩel Fr Anderledy b˙alaVigarju Ìenerali bid-dritt tas-suççessjoni wara Fr Beckx.

Fil-21 ta’ Marzu, il-KÌ qablet li jkun

hemm Vigarju Ìenerali, iΩda mhux bid-dritt tas-suççessjoni. Fr Ledóchowskikien ukoll talab u ng˙ata d-dritt li hujag˙Ωel il-Vigarju Ìenerali tieg˙u. Hug˙aΩel lil Fr Maurice Schurmans, il-Provinçjal tal-Provinçja tal-Bel©ju tat-Tramuntana, iΩda baqa’ ma ˙abbarx l-isem sa l-10 t’April, sakemm ma kienxirçieva l-approvazzjoni bil-miktub ta’kull membru tal-KÌ.Ix-xog˙ol tal-Kongregazzjoni

Imbag˙ad din il-Kongregazzjoni, li kienetil-˙ames wa˙dastraordinarja, lima ssej˙itxbiex tag˙Ωel

IL-ÌENERALI U L-KONGREGAZZJONIJIET *42

Il-KÌ 28 u Fr W.Ledóchowski, SJ

Il-Kappella ta’ Kurja tas-Superjur Ìenerali, f’Ruma

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 13

Superjur Ìenerali, imma ltaqg˙et biextag˙Ωel Vigarju Ìenerali, bdiettiddiskuti d-diversi talbiet li waslu mill-Provinçji jew individwi.

B˙as-soltu, il-membri tqassmuf’Kummissjonijiet. Min˙abba l-volum ta’xog˙ol quddiemhom, il-membriadottaw proçeduri biex i˙affu l-˙idmatag˙hom.

Din il-KÌ ffukat il-˙idma tag˙ha fuqerba’ oqsma:

1. Biex jitkattar u jissa˙˙a˙l-ispirtu tal-Kumpanija

kontra l-iΩbalji ta’ dakiΩ-Ωmien

Permezz ta’diversi Digrieti,

il-KÌ ˙e©©et

li jkun hemm g˙arfien a˙jar ta’ l-axxetika Injazjana vera, li kellha tkunikkultivata u mkattra. Digriet ie˙org˙amel enfasi dwar il-˙tie©a ta’virtujiet sodi u li l-˙ajja spiritwali kellhatkun mibnija fuq l-esperjenza ta’ l-EΩerçizzi Spiritwali ta’ Sant’Injazju. Il-KÌ talbet ukoll li l-Kostituzzjonijiet tal-Kumpanija jinqraw ta’ spiss u ankejkunu mmeditati.

2. Biex il-Kumpanija tfittex litadatta a˙jar l-appostolat tag˙ha skondil-˙ti©ijiet taΩ-Ωminijiet

L-ewwel Digriet f’din il-parti kien“Biex tre©©a’ lura s-soçjetà modernalejn Kristu”. Digriet ie˙or kien dwar l-appostolat soçjali u ˙e©©e© biex il-ÌiΩwiti jwaqqfu g˙aqdiet ta’ ˙addiemau istituti soçjali ˙alli jitkattar it-tag˙limsoçjali tal-Knisja. Kien hemm ukollDigriet dwar il-KomuniΩmu ateu.

Dwar il-prijoritajiet ta’ l-appostolattal-ÌiΩwiti din il-KÌ talbet li l-ÌiΩwitiippromovu iktar l-EΩerçizzi Spiritwalita’ Sant’Injuazju b˙ala mezz ewlieni ta’l-appostolat tag˙hom, kif talab il-PapaPiju XI fl-1929 fl-ençiklika tieg˙u “MensNostra”, fejn fa˙˙arhom u qal li

kienu mezz adattat g˙al dawk iΩ-Ωminijiet.

Din il-KÌ insistiet li l-edukazzjonitaΩ-Ωg˙aΩag˙ “g˙andha tibqa’ fost il-ministeri ewlenin tal-Kumpanija” biexmhux biss jiffurmaw persuni li jkunumg˙allma sew, imma li jkunu Nsaratassew kemm fil-˙ajja privata kemm fil-˙ajja pubblika, kapaçi u lesti jag˙tusehemhom fl-appostolat.

Il-Missjonijiet fl-artijiet fejn Kristuma kienx g˙adu mag˙ruf jibqg˙u

appostolat prijoritarju tal-Kumpanija.Il-KÌ talbet li fil-Kurja tas-SuperjurÌenerali jkun hemm Segretarjat biexjikkoordina l-˙idma ta’ dawn il-missjonijiet u anke li jkun hemm rivistidwar il-missjonijiet. X’aktarx dan kienil-bidu ta’ ˙afna rivisti missjunarji.

Is-Superjur Ìenerali kienittrasferixxa l-Istitut Storiku tal-Kumpanija minn Spanja g˙al Ruma. Il-KÌ fa˙˙ret din id-deçiΩjoni u talbet lill-Ìeneral biex f’dan l-Istitut iwaqqafsezzjoni ©dida dwar il-Missjonijiet tal-Kumpanija. Talbet ukoll biex bi ftehimmas-Santa Sede, meta jkun possibbli,ikunu ppubblikati d-dokumenti storiçidwar is-Soppressjoni tal-Kumpanija likienu n©abru b’˙afna xog˙ol. Sa llumdan il-pro©ett g˙adu ma bediex.

3. Biex l-istudji tal-ÌiΩwitiΩg˙aΩag˙ ikunu ppjanati skond il-le©islazzjoni ©dida u Ω-Ωminijiet

Dwar dawn l-istudji, din il-KÌ ˙ar©etsitt Digrieti. Dawn kienu jittrattawdwar l-istudji tal-klassiçi mill-istudentiÌiΩwiti, dwar l-istudju tal-Latin u tal-Grieg u dwar l-eΩamijiet.

Il-KÌ talbet li jkun rivedut ir-RatioStudiorum, il-ktejjeb dwar l-istudju u t-tag˙lim fil-kulle©©i tal-ÌiΩwiti, kemmg˙all-istudenti tag˙na kemm g˙all-istudenti li jistudjaw fil-kulle©©itag˙na. G˙alhekk twaqqfetKummissjoni biex t˙ejji din ir-reviΩjoni.

4. Kif, b˙alma hu xieraq u biexi˙alli l-frott, g˙andha tkun it-t˙ejjija uç-çelebrazzjoni tar-Raba’Çentinarju tal-Kumpanija

Minn ˙afna Provinçji kienu waslu˙afna su©©erimenti. Il-KÌ studjathom,

14

u esprimiet ix-xewqa li (1) Iç-Çentinarju jkun qabel xejn okkaΩjoni ta’radd il-˙ajr flimkien ma’ ti©did spiritwali;(2) Iç-Çelebrazzjonijiet ikunu sempliçi uskond il-karatteristiçi ta’ kull re©jun; (3)Li f’kull Provinçja jkun hemm xiçelebrazzjoni organizzata g˙all-fqar; (4)Li l-Kumpanija b’xi mod turi l-gratitudnitag˙ha lejn il-benefatturi tag˙ha; (5) Litinkiteb l-istorja tal-Kumpanija biex tkunmag˙rufa a˙jar, tqajjem vokazzjonijiet utikkonferma l-im˙abba tal-benefatturitag˙na.

DeçiΩjonijiet o˙raIl-membri tal-KÌ qablu li min˙abba li

l-Assistenza ta’ l-Amerika kibret ˙afnakemm fil-membri kemm fl-opri, din kellhatinqasam. G˙alhekk ivvutaw li dintinqasam u titwaqqaf l-Assistenza ta’ l-Amerika Latina, li kellha tinkludi l-Provinçji ta’ l-Ar©entina, tal-BraΩil tan-Nofsinhar, tal-Kolombja u tal-Messikuflimkien mal-Viçi-Provinçji tal-BraΩil

Çentrali u taç-ÇilÏ.

Fl-okkaΩjoni tal-250 anniversarju mid-dehriet tal-Qalb ta’ Ìesù, li kien talab li l-ÌiΩwiti b’mod speçjali jxerrdu d-devozzjoni lejn il-Qalb Imqaddsa tieg˙u,il-KÌ rrikkmandat b’˙erqa biex kul˙addjippromovi din id-devozzjoni, l-iktar l-ispirtu ta’ talb u riparazzjoni kif talab il-Papa Piju XI fl-ençiklika “Caritate Christicompulsi” fl-1932.

Din il-KÌ talbet ukoll biex tkomplitissa˙˙a˙ il-formazzjoni li ting˙ata lill-Brothers tag˙na.

Il-Ìeneralat ta’ Fr LedóchowskiIl-KÌ 28 g˙alqet fid-9 ta’ Mejju, 1938.

Is-Superjur Ìenerali, bl-g˙ajnuna tal-Vigarju Ìenerali, kompla jaqdi u jmexxi l-Kumpanija sat-13 ta’ Diçembru, 1942,meta l-Mulej sejja˙lu g˙all-premju ta’dejjem wara li mexxa l-ÌiΩwiti g˙alsebg˙a u g˙oxrin sena.

Ftit wara l-elezzjoni tieg˙u, min˙abbal-gwerra, Fr Ledóchowski mar g˙al ftitΩmien fl-Isvizzera. Fl-1923 beda jibni l-Kurja Ìeneralizja fejn tinsab illum u linfet˙et f’Diçembru, 1927. Hu waqqaf l-uffiççju ta’ l-Appostolat tat-Talb u beda l-“Acta Romana SJ”, ir-rivista uffiçjali ta’kull sena biex tikber u tissa˙˙a˙ l-g˙aqdafost il-membri tal-Kumpanija kollha.

Matul il-Ìeneralat tieg˙u, FrLedóchowski sejja˙ Ωew© KÌ u erba’

Kongregazzjonijiet tal-Prokuraturi. Fil-˙afna struzzjonijiet u ittri li hu kiteb

lill-Kumpanija kollha u lill-Provinçji, husa˙aq fuq il-˙tie©a li n˙arsu l-kariΩmaspiritwali tag˙na. Fost is-su©©etti littratta kien hemm il-vokazzjonijiet,id-devozzjoni lejn il-Qalb ta’ Ìesù, it-tkattir tad-devozzjoni lejn il-

Qaddisin u l-Beati tag˙na, il-formazzjonital-Brothers u l-formazzjoni tal-KleruIndi©enu fil-Missjonijiet.

F’Ruma, qrib il-Ìeneralat, waqqaf id-Dar tal-Kittieba u mag˙ha g˙aqqad l-Istitut Storiku tal-Kumpanija metattrasferieh minn Spanja. Meta fl-1931 il-Papa Piju XI feta˙ ir-Radju Vatikan u fdahf’idejn il-Kumpanija, il-ÌiΩwiti li kienuja˙dmu fir-Radju bdew ukoll joqog˙duf’din id-Dar.

Kif kienu jitolbu l-KÌ, Fr Ledóchowskita attenzjoni lill- Università PontifiçjaGregorjana. Fl-1918 hu waqqaf il-Katedratat-Teolo©ija Axxetika u Mistika u fl-1932feta˙ id-Dipartimenti ta’ l-IstorjaEkkleΩjastika u tal-Missjolo©ija. Óa ˙sieb limill-Provinçji kollha jissej˙u l-aqwaProfessuri u jit˙ejjew dawk li kellhomjg˙allmu fiha. Fl-1924 beda jinbena l-bini l-©did ta’ l-Università fi Pjazza della Pilotta.

Matul il-Ìeneralat tieg˙u FrLedóchowski ˙adem id f’id ma’ tliet Papiet:Benedittu XV, Piju XI u Piju XII. Fl-1922 il-Papa Piju XI kien iddikjara lil Sant’Injazjub˙ala l-Patrun ta’ l-EΩerçizzi Spiritwali u fl-1929 ˙are© l-ençiklika dwar l-EΩerçizziSpiritwali ta’ Sant’Injazju. Imbag˙ad fl-1933 Piju XI g˙al darb’o˙ra kkonferma l-Kostituzzjonijiet tal-Kumpanija.

Ing˙ata bidu g˙al 50 proçess ta’Kanonizzazzjoni ta’ ÌiΩwiti. Fr Ledóchowskira l-Kumpanija tikber fl-g˙add tal-membritag˙ha u fl-g˙add ta’ Missjonijiet. Feta˙tliet novizzjati fl-Indja, u novizzjat ie˙or fil-Ìappun, fil-Madagaskar, fl-IndoneΩja u fil-Libanu.

Illum Fr Ledóchowski bi dritt jitqieswie˙ed mill-Ìenerali kbar li kellha l-Kumpanija ta’ Ìesù.

Il-Kurja tas-Superjur Ìenerali, f’Borgo Santo Spirito, Ruma

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 15

Loren, tfalja bjonda, bajda karti, b’xufftejhablu u niexfa ferm, da˙let fis-sala tas-sododtitbissem, allavolja imbeΩΩg˙a mill-operazzjoni f’qalbha li kien imissha tag˙mel.

Minn dejjem kienet tifla marradija immadejjem nafha fer˙ana, issellem lill-infermierakollha bi tbissima hekk kif tid˙ol g˙al xitestijiet jew biex ti©i rikoverata. Fl-g˙oxrinsena li kont ili infermiera fl-isptar fis-sezzjonital-pedjatrija, qatt ma’ rbatt qalbi ma’pazjenta daqskemm irbattha ma’ Loren.

It-tfal kollha tas-sala kienu jduru mag˙hakif jarawha to˙ro© il-©ugarelli u l-log˙obtag˙ha hekk kif tissetilja ˙wejji©ha fil-kommodina ta’ ˙dejn soddtha, u anki metakienet tkun debboli ˙afna, kienet tkunferri˙ija u lanqas kont tismag˙ha teqred jewtitlobna xi ˙a©a.

Kien g˙ad g˙andha tnax-il sena u kont©a xbajt naraha die˙la u ˙ier©a g˙all-operazzjonijiet min˙abba li kellha qalbhamtaqqba sa minn twelidha. Wara l-a˙˙aroperazzjoni f’qalbha, meta jien bΩajt daqsommha u missierha peress li kienuinqalg˙ulha xi kumplikazzjonijiet, ˙sibna likienet ser tie˙u ftit ru˙. IΩdaftit tal-jiem wara l-operazzjoni, mardet bil-pulmun u jien iktar qtajtqalbi li xi darba Loren kienetser tg˙ix ˙ajja normali kif jixraq lil

kull tfajla jew tfajjel ie˙or. Ommha kienetqed tistenna it-tieni tarbija tag˙ha u kienetwaslet kwaΩi fl-a˙˙ar, u iktar inkwiet Ωgurma kenitx tifla˙ g˙alih.

It-tobba qatg˙ulna qalbna li sa˙ansitratg˙ix g˙al iktar minn xahar ie˙or u bdejnanarawha tmut ftit ftit, xorta wa˙da bitbissimha fuq xufftejha li issa ˙adu ftit kuluru ma baqg˙ux blu b˙alma dejjem kienu.Loren kienet indunat li ftit kellha ˙ajja iΩdaxorta ma qabduhiex dwejjaq, g˙alkemmkienet qieg˙da tibΩa’ li tmut qabel ma’ taralil ˙uha jitwieled g˙all-˙abta tal-Milied. Fil-fatt, il-˙ajja Ωag˙Ωug˙a ta’ Loren intfietjumejn qabel ma’ twieled Ludwig. Wara d-dwejjaq min˙abba il-mewt ta’ Loren, il-©enituri tag˙ha fer˙u ftit bit-twelid tat-tifeliΩda ma damux fer˙anin wisq g˙aliex it-tabib qalilhom li Ludwig ukoll kien twieledbi problema f’qalbu, g˙alkemm mhuxdaqshekk gravi daqs dik ta’o˙tu.

Bqajt ˙bieb sewwa mal-©enituri ta’ Loren u Ludwig,tant li anki meta ma kontx

inkun xog˙ol, u kont inkun naf li kellhomjid˙lu huma l-isptar b’Ludwig kont immur˙dejhom. Meta wasal g˙all-ewweloperazzjoni tieg˙u, jien kont ˙dejhom, ankiwara li operawh.

Óa©a li skantatni kienet li fil-kamra tat-tifel fl-isptar, rajt farfett ikkulurit idur fuq is-sodda tieg˙u u stag˙©ibt g˙aliex ma kienxhemm twieqi jew bibien miftu˙a minn fejnseta’ jid˙ol.

“Tiskantax, Annie, ©ieli ©ratilna ˙a©ab˙al din! Anki waqt il-funeral ta’ Loren fiç-çimiterju, kien hemm farfett bl-istess kulurijdur fuqna sakemm strie˙ fuq spallti, u l-istess meta ˙adna lil Ludwig id-dar wara litwieled, rajna l-farfett idur mal-kamra … u l-istess illum, hawn Loren mag˙na biextipprote©i lilna, u issa iktar u iktar lil ˙uha li

tant g˙andu bΩonn it-talb u l-im˙abbatag˙na, b˙alma kellha bΩonn hi

f’˙ajjitha!”

16

In-Novizzjat tal-ÌiΩwiti f’Malta feta˙ f’Dar Loyola, in-Naxxar, fl-1 ta’ Ottubru, 1945. Dakinhar da˙lu l-ewwel novizzi.G˙alhekk, ix-xahar id-die˙el, tlieta minnhom li g˙adhom ˙ajjin sejrin jirringrazzjaw lir-Re Etern li g˙aΩilhom, sej˙ilhom biexjaqduh u g˙amilhom ministri tieg˙u. Nifir˙ulhom u nirringrazzjawhom tas-servizz dedikat li taw f’diversi oqsma u postijiet.

FR LAWRENCE CARUANA, SJ.twieled il-Birgu fit-8 ta’ Marzu, 1926, ustudja l-Liçeo. Fl-1 ta’ Ottubru, 1945,beda n-novizzjat u studja l-filosofija l-Ingilterra. Wara sena b˙ala Prefett ug˙alliem fil-Kulle©© ta’ San Alwi©i,B’Kara, hu mar fil-Missjoni tag˙na fl-Indja. Studja t-teolo©ija f’Pune u kienordnat saçerdot fl-24 ta’ Marzu, 1958. L-ewwel appostolat tieg˙u fl-1960 kienb˙ala Surmast tal-Kulle©© f’Majlispur, ufl-1963 sar il-kappillan tal-parroçça. Fl-1967 in˙atar Superjur Re©jonali tal-Missjoni u g˙al xi Ωmien kien ukoll l-Ekonomu tar-Re©jun. Fl-1972 marTinpahar u ˙a ˙sieb il-bini l-©did tal-Kulle©© u wara sar il-kappillan ta’Tinpahar sa l-1981, meta sar kappillanta’ Mariampahar. Fl-1986 in˙atar l-Ekonomu tal-Provinçja tag˙na fl-Indja ufl-1996 ©ie Malta. Hu qieg˙ed DarLoyola, in-Naxxar, fejn barra li hu l-Ekonomu tad-Dar, hu wkoll l-Ekonomu

tal-Missjonijiet tal-ÌiΩwiti Maltin.

Meta kien l-Indja hu kienresponsabblig˙all-bini ta’ l-Iskola g˙at-Ta˙ri© tal-Katekisti, ta’

diversi knejjes ukulle©©i.

FR ANTON AZZOPARDI, SJ.twieled il-Óamrun fl-14 ta’ Jannar, 1925u studja l-Liçeo u fl-Università Rjali ta’Malta. Da˙al ÌiΩwita fl-1 ta’ Ottubru,1945. Studja l-filosofija l-Ingilterra. Warakien Prefett u g˙alliem fil-Kulle©© ta’ SanAlwi©i, B’Kara, u mbag˙ad mar il-Bel©jug˙at-teolo©ija fejn kien ordnat saçerdotfid-29 ta’ Lulju, 1956. Wara, is-Superjurbag˙tuh Oxford, l-Ingilterra, minn fejnkiseb l-M.A. Lura Malta fl-1961, kienPrefett ta’ l-Istudji fil-Kulle©© u fl-1965in˙atar Rettur tal-Kulle©©. Fl-1968 sarSuperjur ta’ Mount St Joseph, il-Mosta,sakem fl-1970 in˙atar Rettur tas-Seminarju t’G˙awdex. Fl-1978, g˙at-tieni darba, in˙atar Rettur tal-Kulle©© umexxa l-Kulle©© f’dawk iΩ-Ωminijietdiffiçli g˙al seba’ snin. Hu baqa’jg˙allem il-Kulle©© sa l-1996. Kemmdam il-Kulle©©, hu kien jie˙u ˙sieb il-Quddiesa bl-In©liΩ nhar ta’ Óadd,ta’ l-Annual, u ankejmexxi produzzjonijietteatrali. Hu l-awturta’ diversi kotba.Mill-2002 huqieg˙ed Dar Loyola,in-Naxxar, u jissoktabir-riçerka u l-kitba.

FR MARIO JACCARINI, SJ.twieled Bormla fil-5 ta’ Awissu, 1928. Huwkoll studja l-Liçeo u da˙al ÌiΩwita fl-1ta’ Ottubru, 1945. Il-filosofija studjaha l-Ingilterra u fl-1952 ©ie l-Kulle©© ta’ SanAlwi©i, B’Kara, fejn kien Prefett ug˙alliem. Il-kors tat-teolo©ija g˙amlu l-Amerika, fejn kien ordnat saçerdot fid-19ta’ Ìunju, 1957. Imbag˙ad studjaOxford u kiseb l-M.A. Lura Malta fl-1962kien jg˙allem lill-istudenti ÌiΩwiti, u fl-1965 in˙atar Soçju (Assistent) tal-Provinçjal. Fl-1970 l-Università ta’ Malta˙atritu b˙ala l-ewwel Chaplain. G˙aldarb’o˙ra fl-1980 kien jg˙allem u jie˙u˙sieb ta’ l-istudenti ÌiΩwiti sakemm fl-1983 l-Arçisqof innominah DiretturSpiritwali fis-Seminarju, u dam hemm˙ames snin. G˙al darb’o˙ra kien iç-Chaplain ta’ l-Università bejn l-1991 u1999. Minn xi snin ’l hawn qieg˙edjg˙allem fis-Sixth Form tal-Kulle©©tag˙na. B˙alissa qieg˙ed fir-Residenzat a g ˙ n a f’Tal-Qroqq u jg˙in fiç-

Chaplaincy. Fr Mariokien g˙al bosta sninid-DiretturSpiritwali taç-CenacoloCommunity.

180 Sena fis-Servizz tar-Re

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 17

“Le mamà, tilg˙abx! Taf x’jg˙id in-nannu, min jilg˙ab, jitlef dejjem!”qalli Luca u g˙annaqtu mieg˙ifilwaqt li serra˙tlu rasu li ma’kontx ˙a nilg˙ab iΩjed. Missierikien il-mimmi t’g˙ajnejh, u kull makien jg˙idli hu, kien Van©elu g˙alihu dejjem verità.

Qatt ma lg˙abt loghob ta’ l-azzard f’˙ajti ˙lief dik id-darbameta kont mat-tifel qeg˙dinnistennew lil missieru ji©i g˙alinaminn quddiem restorant. Qatt ˙lief40 sena ilu, meta ˙adt lil Ωew©i!

40 sena ilu Martin talabniniΩΩew©u wara li konna ilnag˙arajjes minn mindu kellna 13-ilsena. Ma nafx g˙al liema ra©uni, iΩ-Ωwie© dejjem bΩajt minnu sakemmma g˙amiltx dak il-pass jien ukoll,l-iktar g˙aliex insista Martin. IΩ-Ωwie© ta’ ommi u missieri kienwie˙ed sod g˙alkemm konna

narawhom spiss ji©©ieldu u ommna©ieli marret torqod g˙al xi jiemg˙and ommha biex Ωgur matkellimx lil missierna.

Martin minn dejjem xtaqjiΩΩewwe© Ωg˙ir biex jibda familjamalajr u jien ma ridtx niksirluqalbu, allavolja g˙amilt dak il-passkwaΩi kontra qalbi. Lg˙abtlog˙ba karti u rba˙t!

Sentejn ilu, wara li rabbejnail-˙amest itfal tag˙na f’tanthena u g˙oΩΩa, Ωew©i mietb’attakk tal-qalb u ˙allieni f’danil-wied tad-dmug˙. Qattma bsart li mewtu setg˙ettifnini tant, allavolja minndejjem kont u bqajtin˙obbu daqs id-dawlt’g˙ajnejja. It-tfal daru bija˙afna u ˙adu ˙afnapaçenzja bija, iΩda xortabqajt in˙ossni wa˙diming˙ajru. Imbag˙ad bdejtnitlob ˙afna lil Alla biexjo˙odni ˙dejh, sakemm l-iΩg˙ar tifla tieg˙i, wara xig˙axar snin miΩΩew©a,˙abbritli li sa fl-a˙˙ar kienser ikollhom tarbija. Óassejt li

It-tifel tieg˙i ta’ seba’ sninkien kemmex xuftejh u deherinkwetat kif rani nilg˙abnofs lira fil-magna tal-log˙ob.

ma’ din it-tarbija ©dida u tantmistennija stajt nibda ˙ajja ©didabiex ingawdi lilha u t-tmienneputijiet l-o˙ra li kelli.

Il-log˙ba li kont issograjtnilg˙ab kienet irnexxiet urebb˙itni bil-kbir!

18

Rajt

lill-k

oppj

a li

naf f

l-g˙a

xar

sula

r qeg

˙din

ji©©

ield

u.

Rose

qie

g˙da

ter©

a’ ti

©©ie

led

mal

- boy

frie

nd ta

g˙ha

.

Fit-

tiele

t sul

ar h

emm

l-an

zjan

li k

ulju

mjit

tam

a li

jg˙a

ddi x

i˙ad

d ja

rah.

Fit-

tieni

sul

ar L

ily q

ed t˙

ares

lejn

ir-r

itrat

t ta’

Ωew

©ha,

li m

iet s

itt x

hur i

lu.

... Q

biΩt

Ah M

ei g

˙adh

a ke

mm

sko

prie

t li l

-g˙a

rus

tag˙

ha q

ed ja

qlib

hiel

ham

a’ l-

ikba

r ˙ab

iba

tag˙

ha.

1 2 3

7

8 9

13

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 19

Fis-

seba

’ sul

ar D

an q

ed ti

e˙u

l-med

için

ali

tie˙u

kul

jum

g˙a

d-di

pres

sjon

i.

Na˙s

eb li

issa

li q

eg˙d

inja

raw

kif n

insa

b is

sa, i

˙oss

uli

mhu

mie

x da

qshe

kk ˙

aΩin

.

Fis-

sitt

sul

ar H

eng

g˙ad

u ja

qra

seba

’©u

rnal

i kul

jum

bit-

tam

a li

jsib

impj

ieg.

Qabe

l ma

qbiΩ

t g˙a

l isf

el,

kont

na˙

seb

li jie

n l-a

ktar

bnie

dma

Ωvin

tura

ta.

Issa

g˙a

dni k

emm

irre

aliz

zajt

li ku

l˙ad

d g˙

andu

l-pr

oble

mi

u l-i

nkwi

et ti

eg˙u

.

Dawn

in-n

ies

li g˙

adni

kem

m ra

jtqe

g˙di

n is

sa j˙

arsu

lejja

.

i l-g

˙aru

s ta

g˙ha

qed

jaql

ibhi

elha

ma’

l-ik

bar ˙

abib

a ta

g˙ha

.

Is-s

ur W

ong,

li jo

qg˙o

d fil

-˙am

essu

lar,

qed

jippr

ova

l-lib

sa ta

l-mar

a.

War

a li

rajt

lil d

awn

kollh

a, in

tba˙

tli

ma

kont

x da

qshe

kk ˙

aΩin

.

4 5 6

10 11 12

14

20

Fil-bidu ta’ Lulju, l-uragan Dennis ˙allastra©i fil-Karibew, u fil-kosta ta’ l-IstatiUniti ta’ l-Amerika. Dun Pawl Buttigieg,Missjunarju fil-parroçça ta’ SantaClara, f’Kuba, jaqsam mag˙na l-esperjenza li l-Kubani u hu g˙addewminnha.

Din il-©img˙a ftakart f’wa˙da mis-songs li kien ikanta missieri li tittratta dwartifel “xi ftit” imqareb perÚ qalbu tajba. Is-song jisimha “Dennis, the menace”.Tistg˙u timma©inaw g˙aliex!

G˙adna kemm g˙addejna minnesperjenza ta’ uragan ie˙or, l-ewwelwie˙ed ta’ din is-sena. G˙alkemm kienhemm biΩa’ li jg˙addi mill-belt ta’ SantaClara, Dennis ˙a rotta o˙ra u lilnadewwaqna biss ftit mill-qilla tieg˙u. Fil-fatt©abilna xi ftit ri˙ (100km fis-sieg˙a) u˙afna ilma – tant li kul˙add kellu jaqbad l-ixkupa u l-biçça ta’ l-art.

F’partijiet o˙ra tad-djoçesi, min˙abba li

faru x-xmajjar, l-ilma tela’ m’og˙la sular ukellhom ji©u evakwati n-nies u l-bhejjem.Li ˙alla tajjeb hu li naddaf mhux ˙aΩin umela ftit iktar il-©ibjuni ta’ l-ilma. F’˙amsinsieg˙a g˙amlet xita d-doppju ta’ Ìunjukollu – li hu xahar imsemmi g˙ax-xita!

Imma fi provinçji o˙ra, l-uragan weraiΩjed xi jsarraf, speçjalment fil-postijiet fuqil-kosta tal-gΩira fejn laqg˙at l-ewwel. Fil-fatt da˙al b’qawwa 4 (minn skala ta’ 5) utajjar kulma sab. U dak li ma g˙amlux ir-ri˙ u x-xita g˙amlu l-ba˙ar! Hawnhekk l-uragan dam g˙addej xi 12-il sieg˙a, mill-Ìimg˙a wara nofsinhar sa wara nofsillejl.

Din id-darba kien hawn sittax li tilfu˙ajjithom, fosthom tarbija ta’ tliet xhur liΩelqet minn id ommha u kaxkarha l-wied,u o˙ra ta’ ftit ©ranet li fil-©enn u l-konfuΩjoni meta ©ew evakwati, l-omm tantg˙afset lit-tarbija mag˙ha li fgatha. O˙rajnmietu g˙ax waqa’ s-saqaf fuqhom. Xiw˙ud kellhom xi ftit tort g˙ax ma tawx

kas ta’ l-avviΩi kontinwi li jing˙ataw u tal-prekawzjonijiet eççezzjonali li jittie˙duf’dawn il-kaΩi.

Wara l-uraganIl-problema tibda mhux tant qabel iΩda

wara l-uragan. Inqata’ d-dawl– g˙amilna fuq 30 sieg˙a bla dawl,

skarsa l-ilma u jista’ ji©i mni©©es, blatrasport, it-telefons jit˙awdu jew maja˙dmux, eçç. U g˙al xi w˙ud tibda l-agunija ta’ fejn se jsibu joqog˙du g˙ax jewid-dar waqg˙et jew tinsab f’periklu. U l-kwistjoni tad-djar f’Kuba hi wa˙da mill-ikbar problemi.

Hawn nuqqas u bΩonn ta’ xi nofsmiljun dar u l-gvern kien qed jg˙id li sejibni ˙amsin elf fis-sena biex isolvi l-problema f’g˙axar snin. Imma s-sena l-o˙ra lestew biss ˙mistax-il elf. Issa bl-uragan Dennis qed jg˙idu li ©rat ˙sara lilxi mija u g˙oxrin elf dar, li fosthom hemm

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 21

xi g˙oxrin elf imwaqqg˙a kompletament,o˙rajn bla saqaf u o˙rajn bi ˙sarastrutturali! Ma niskantax g˙ax fil-fatt tridtara kif inhuma d-djar.

Qabel l-uragan, fuq it-televixin dehretpersuna li tat informazzjoni li ma nafx kif˙allewha to˙ro©. Qalet li f’Santiago deCuba, 70% tad-djar jinsabu fi stat ˙aΩin uli hemm sebat elef dar “apuntaladas”,ji©ifieri qed iΩommu g˙ax po©©ewlhom il-puntali. Imma©ina meta jonfo˙ ri˙ ta’ fuq200 km fis-sieg˙a kif itajjar kollox!

G˙all-grazzja ta’ Alla, id-dar u l-katidralfejn qieg˙ed jiena sodi biΩΩejjed, imma fid-djoçesi ta’ Cienfuegos qrib tag˙nawaqg˙u s-soqfa ta’ tliet knejjes! Intlaqtusptarijiet, polikliniçi, skejjel u xi w˙ud mill-˙otels ukoll.

Skond xi Kubani hawn çiklun ie˙or lim’hemmx li jg˙addi: ilu 46 sena g˙addeju m’hemmx li jwarrab! Tafu g˙al minjirreferu! It-Tnejn filg˙axija deher fuq it-televixin jiddiskuti l-uragan: beda fis-6pmu waqaf fis-1.20am! Ma jridx g˙ajnuna lamill-Istati Uniti u lanqas mill-UnjoniEwropea – b˙alissa hemm relazzjonijietbierda uffiççjalment imma jsir in-negozjuminn ta˙t u g˙andu relazzjonijiet li jpattuma’ Venezuela u maç-Çina!

Waqt dan l-uragan ma kontx wa˙di.Kelli l-kumpanija ta’ Ωew© saçerdotiSpanjoli ikbar minni li ©ew jag˙tu daqqat’id b’xi korsijiet li kellhom jit˙assru.Wie˙ed hu Padre Juan, ÌiΩwita ukompoΩitur, li ilu fuq 25 sena l-Amerika us-sena l-o˙ra ©ie wkoll jag˙ti kors fuq il-familja.

Il-parroçça tas-Salesjani fil-belt ta’

Santa Clara hi ddedikata lil Madonna tal-Karmnu. Huma stednuni biex matul in-novena nqaddes Quddiesa bit-tema“Marija ta’ Nazaret” u kelli wkoll nit˙addetdwar il-familja.

Il-familja KubanaDin it-tema tal-familja, min˙abba dak li

qed ji©ri fid-dinja, hi wa˙da fundamentaliu preokkupanti. Fil-fatt, il-KonferenzaEpiskopali Kubana qed t˙ejji l-PjanPastorali g˙as-snin 2006-2010 u wie˙edmill-g˙anijiet tieg˙u hu l-familja, g˙axminn st˙arri© li sar, ˙are© çar li din hi t-tema ewlenija. Warajha ti©i dik ta’ l-ispiritwalità.

Kif inhi l-familja Kubana?Meta l-Papa Ìwanni Pawlu II Ωar Kuba,

kien ˙are© b’espressjoni sabi˙a: “Kuba, ˙u˙sieb il-familja tieg˙ek biex iΩΩomm qalbekb’sa˙˙itha”. Kemm hi b’sa˙˙itha l-qalbKubana?

Bqajt sorpriΩ bl-istatistiçi li n©abru u˙ar©u fl-abbozz tal-Pjan Pastorali. Senaqsam mag˙kom dawn iç-çifri:1. Fis-sena 2000, mill-ommijiet li welldu,

27% biss kienu miΩΩew©a (inkluΩ biç-çivil);

2. Fl-istess sena, id-divorzju la˙aq is-66%taΩ-Ωwi©ijiet, ji©ifieri g˙al kull tlieta liΩΩew©u, iddivorzjaw tnejn;

3. Minn kull 5 Ωwi©ijiet, 4 jdumu inqasminn 5 snin;

4. Mill-koppji li ji©u l-knisja, 35% bisshuma miΩΩew©in bil-Knisja u ç-çifratitla’ g˙al 46% jekk iΩΩid dawk lig˙andhom xi forma ta’ rabta;

5. MiΩ-Ωwi©ijiet li ©ew çelebrati s-sena ta’qabel l-ist˙arri©, minn kull 4, tlietakienu di©à jg˙ixu flimkien;

6. 37% ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju(nies li ji©u l-knisja) jaqblu mad-divorzju u Ω-Ωwie© mill-©did.Ftit ilu kont qed nit˙addet ma’ missier

(illum nannu) li bintu qaltlu li xi ©ranetqabel it-tifel ta’ xi 7 snin ©ie m˙asseb mill-iskola u staqsietu xi ©ralu. U t-tifel bl-innoçenza kollha staqsieha: “Ma, g˙aliexjiena g˙andi papà wie˙ed?” L-ommstaqsietu: “M’intix kuntent bil-papà?” U t-tifel we©ibha: “Le, mhux hekk! IΩda t-tfaltal-klassi tieg˙i kollha g˙andhom tnejn!”Hi drawwa hawnhekk li anke metajiddivorzjaw, it-tfal jibqg˙u iΩuru lill-©enituri avolja jg˙ixu ma’ missier jew ommo˙ra.

Imma mhux kollox hu iswed jew ˙aΩin.G˙all-grazzja ta’ Alla, aktarx li din is-senajkollna 4 Ωg˙aΩag˙ mid-djoçesi tag˙na ta’Santa Clara li ser jid˙lu s-seminarju. Grazzilil kull min jitlob g˙alihom, u nistedinkombiex tibqg˙u ΩΩommuhom fit-talbtag˙kom. Imma tistag˙©bux li minn dawnl-erba’ Ωg˙aΩag˙ l-ebda wie˙ed m’g˙andulil ommu u missieru flimkien! U din mhix l-eççezzjoni.

X’xorti kbira g˙ad g˙andna f’Malta li l-familja g˙adha b’sa˙˙itha u li l-li©ijiet ta’pajjiΩna g˙adhom i˙arsu l-familja! Nifhemli l-miΩΩew©in jg˙addu minn kriΩijiet,imma jekk wie˙ed i˙ares ‘il bog˙od iΩjedmill-ponta ta’ mnie˙ru, id-divorzju mhuxis-soluzjoni. U l-g˙aref jitg˙allem mhuxbiss mill-waqg˙at tieg˙u iΩda wkoll mill-esperjenzi ta’ o˙rajn.

L-uragan Dennis ©ab ˙sara li ftit ftittista’ tirkupraha, imma l-˙sara mil-li©ijietkontra l-familja mhux façli tfiq minnhom!

22

F’din il-fraΩi, Sant’Injazju minn Loyola©abar l-g˙an tieg˙u biex jaqdi lis-Sultan Etern. Dan l-istess kliemxeg˙el il-medda ta’ Óamsin Sena ta’˙ajja reli©juΩa ta’ Br Emmanuel Cilia.

Nhar l-ewwel tas-sena ta’ l-1932, il-familja Cilia rçivew rigal mill-isba˙.Dakinhar tweldilhom tifel u bir-ra©unsemmewh Emmanuel. U hekk bdiet l-istorjasabi˙a ta’ Br Cilia, li fil-25 ta’ Awissu g˙alaqÓamsin Sena fil-Kumpanija ta’ Ìesù.

Emmanuel twieled il-Belt Valletta. Ta’g˙axar snin ing˙aqad mal-ferg˙a ta’ l-Azzjoni Kattolika, il-Belt, u kien membruattiv ˙afna. Hu studja Flores College, il-Beltstess. Meta spiçça l-iskola sekondarja, ta’sittax-il sena, da˙al ja˙dem b˙alamessa©©ier man-National Bank of Malta.Wara sentejn sab impjieg ie˙or b˙alaTelephone Operator mad-dittaCementstone, fejn dam ˙ames snin, sa l-1955.

Diversi membri ta’ l-Azzjoni Kattolikatal-Belt li kienu ˙bieb ta’ Emmanuel da˙luÌiΩwiti. Wie˙ed minnhom kien LouisPiccinino, Alla jag˙tih il-©enna, u ftit wara lida˙al, beda jistieden lil ˙abibu Emmanuelbiex imur jarah in-Naxxar. Hekk bdiet l-istorja tal-vokazzjoni sabi˙a b˙ala Brotherta’ Emmanuel.

Fil-25 ta’ Awissu, 1955, hu beda n-Novizzjat, in-Naxxar. Nhar il-Vitorja, 1957,g˙amel l-Ewwel Voti u wara ftit intbag˙at

fir-Residenza tag˙na ta’ Sarria, il-Floriana, biex jie˙u ˙sieb l-ikel u l-bΩonnijiet tal-komunità. Wara sena,issejja˙ Dar Loyola, in-Naxxar, biex jie˙u˙sieb l-ikel tal-komunità, li dak iΩ-Ωmienkienet tg˙odd mad-disg˙in. Dam bisssena g˙ax re©a’ mar Sarria bl-istessresponsabbiltà u wara nofsinhar kienidur id-ditti tan-negozju ˙alli ji©bor xiriklami g˙ar-rivista “Problemi ta’ llum”.

G˙al darb’o˙ra, wara sena, Br Ciliappakkja l-bagalja g˙ax intbag˙at fir-Residenza tag˙na ta’ San Filippu, l-Isla,fejn barra xog˙ol ie˙or kien jie˙u ˙siebl-Abbatini. Meta fl-1962 fet˙et XavierHouse, il-Belt, Br Cilia sar membru ta’dik il-komunità. Fl-1964 ner©g˙u nsibuhSarria, fejn kien jg˙in lid-Direttur ta’ l-Appostolat tat-Talb u fit-t˙ejjija tal-festata’ Kristu Re. Wara sentejn issejja˙ biexjer©a’ jg˙in fi Xavier House, il-Belt, ukien jie˙u ˙sieb is-Sodality tat-tfal fil-Liçeo. Fit-2 ta’ Frar, 1966, g˙amel l-A˙˙ar Voti fil-Kumpanija.

Bejn l-1969 u l-1978 Br Cilia kienDar Loyola, in-Naxxar, fejn kienReceptionist, jg˙in lill-˙ajjat u anke g˙alseba’ snin kien jie˙u ˙sieb l-ikel tal-komunità. G˙al xi snin, fil-vaganzi tas-sajf, kien imur g˙al tliet xhur fil-knisja ta’Sant’Injazju, Ruma, fejn kien jie˙u ˙siebil-knisja u l-kçina.

G˙al darb’o˙ra, mill-1978 sa l-1995,

insibu lil Br Cilia l-Isla u kien il-faktotumtar-Residenza u jie˙u ˙sieb l-Abbatini.

G˙axar snin ilu, is-Superjuri bag˙tuhDar Loyola, in-Naxxar. Fin-nofs ta’ nharta’ filg˙odu, Br Cilia jo˙ro© u jag˙mel˙afna qadjiet g˙all-membri tal-komunità,l-iktar biex i©edded il-karti tal-mediçinig˙al xi membri tal-komunità u ji©bor il-mediçini mill-isptar jew il-Polyclinic. Allabiss jaf is-sig˙at twal li hu jg˙addi kwaΩikuljum jistenna fil-kju biex jaqduh.Imbag˙ad, filg˙axija, b˙all-omm fil-familja, jie˙u ˙sieb isa˙˙an l-ikel g˙all-komunità.

Matul dawn il-Óamsin Sena ta’ ˙ajjakkonsagrata, Br Cilia dejjem qeda d-dmirijiet tieg˙u b’fer˙ kbir g˙al Alla, likien sejja˙lu biex jimxi warajh.

Minn qalbna nifir˙u lil dan ˙una, uwaqt li nirringrazzjawh, nawgurawlu kullbarka t’Alla fuqu u l-˙idma tieg˙uA.M.D.G.

Br E. Cilia, SJ,50 sena ÌiΩwita

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 23

Il-Fathers u Brothers anzjani f’DarLoyola, in-Naxxar, kollha jg˙idulekkemm japprezzaw dak li jag˙melmag˙hom Br Tommy Scerri. Ir-ra©unihi li Br Tommy hu l-Infermier ta’ DarLoyola u dawn il-Fathers u Brothersspiss ikollhom bΩonn l-g˙ajnunatieg˙u, li hu jag˙tihom bl-ikbarim˙abba u dedikazzjoni kif ukoll bitbissima ferrie˙a u xi çajta.

Thomas Scerri, jew Tommy, kif kul˙addjafu, twieled il-Óamrun, fis-17 ta’ April,1935. Minn çkunitu, Tommy kien membrutal-Lega, kif kienet mag˙rufa l-ferg˙a ta’ l-Azzjoni Kattolika tal-Óamrun.

Hu g˙amel l-istudji sekondarji tieg˙u fil-Kulle©© San Alwi©i, B’kara, u g˙amel l-“OLevels”. Óutu ikbar minnu kienu da˙luÌiΩwiti u kienu qed i˙ejju ru˙hom g˙as-saçerdoΩju.

Tommy wkoll iddeçieda li jid˙ol ÌiΩwitabiex jaqdi ’l Alla fil-Kumpanija ta’ Ìesù,mhux b˙ala saçerdot imma b˙ala Brother.G˙alhekk, fil-25 ta’ Awissu, 1955, hu bedan-novizzjat f’Dar Loyola, in-Naxxar. Il-Óamsin Sena b˙ala kumpann ta’ Ìesù, ˙liefg˙al tmien snin, hu g˙exhom kollha f’DarLoyola, in-Naxxar.

Wara s-sentejn tan-novizzjat, Br Tommyg˙amel l-Ewwel Voti fit-8 ta’ Settembru,1957. Is-Superjuri malajr g˙arfu l-kwalitajiet

sbie˙ tieg˙u u mill-ewwel tawh diversiresponsabbiltajiet.

Matul is-snin kollha hu kien l-Infermiertal-komunità. Ìieli kien inkarigat jie˙u˙sieb il-bjankerija tal-membri tal-komunità.

G˙al xi Ωmien kien jie˙u ˙sieb il-Postulanti qabel ma jibdew in-novizzjatb˙ala Brothers, u l-Provinçjal kien ˙atruPromotur tal-Vokazzjonijiet tal-Brothers.

Fl-1967, is-Superjuri bag˙tu ’l BrTommy l-Italja, fejn g˙amel kors fi sptarf’Gallarate, ˙dejn Milan. Wara sena ©ie lurau ssokta bil-˙idma li kellu u n˙atar wie˙edmill-erba’ Kunsillieri tas-Superjur tad-Dar.

Fl-1979, is-Superjuri ˙assew li BrTommy kellu bΩonn bidla ta’ post uxog˙ol. G˙alhekk hu ntbag˙at b˙alaMinistru (Viçi-Superjur) fil-Kulle©© ta’ SanAlwi©i, B’kara. Naturalment, hemmhekkukoll kien jie˙u ˙sieb is-sa˙˙a tal-membrital-komunità u meta xi tifel kien iwe©©a’.Kien ukoll wie˙ed mill-Kunsillieri tar-Rettur.

G˙adda seba’ snin il-Kulle©©, u fl-1986Br Tommy ntbag˙at lura Dar Loyola, in-Naxxar, u n˙atar Ministru tad-Dar u damf’din il-kariga g˙al tmien snin. Hu wkollKunsillier tas-Superjur tad-Dar, kariga li ilifiha dsatax-il sena. Il-Provinçjal ˙atru wkollil-Kunsillier tieg˙u dwar il-bΩonnijiet tal-

Brothers. Kif wie˙ed jista’ ja˙seb, minnmeta ©ie lura n-Naxxar sa llum, Br Tommyhu l-Infermier tal-komunità. Barra milli jie˙u˙sieb xi Father jew Brother li jkun marid fid-Dar, hu kwaΩi kuljum jakkumpanja lil ximembru tal-komunità li jkollu xiappuntament l-isptar. Imbag˙ad, meta xi˙add jimrad, flimkien ma’ Fr R. Wirth, is-Superjur tad-Dar, jie˙du l-Emer©enza fl-isptar, u hemm ukoll iqatta’ ˙afna sig˙atjistenna mal-persuna.

Fix-xog˙ol tieg˙u ta’ Infermier, BrTommy j˙oss li qed ikompli l-missjoni ta’Kristu, li kien i˙oss g˙all-marid u jfejjaq. Fl-okkaΩjoni tal-Ìublew tieg˙u, nifir˙u lil BrTommy u nawgurawlu u nitolbu ’l Mulejibierku.

Br T. Scerri, SJ,50 sena ÌiΩwita

24

“Kemm in˙obbok, ma … int biss g˙alija,imnalla tkun int!” kien jg˙idli spiss ibniMarlon u kien jaqsamli qalbi meta kienjaqbadli idi, jag˙milhieli ma’ wiççu ujbushieli. Imbag˙ad idejh kienjag˙milhom ma’ wiççi u jg˙idli kemmkont g˙adni sabi˙a u Ωag˙Ωug˙a. Kienspiss jg˙idli biex insib lil min i˙obbni,b˙alma kien g˙amel missieru snin twalilu, imma jien ma’ kellix ˙liefu u ma ridtin˙obb lil ˙add iΩjed ˙liefu, g˙aliex huΩgur ma kienx ˙a jitlaqni jewiwe©©ag˙ni.

Marlon twelidli ag˙ma 16-il sena ilu,meta jien kien g˙ad g˙andi 23 sena usfajt wa˙di, inrabbi tarbija b’nuqqas ta’dawl g˙aliex Ωew©i telaqna wara ˙amessnin Ωwie© hekk kif sirna nafu li ibni kienag˙ma g˙al g˙omru. Konna ilna ˙amessnin twal nistennew il-grazzja li jkollnatarbija, u meta safla˙˙ar qtajnaxewqitna, Ωew©i qata’ qalbu milli jrabbimieg˙i tarbija ˙andikappata u mhuxnormali b˙alma xtaq hu u b˙alma kienut-tfal ta’ ˙utu. Óutu g˙awwewh kemmfel˙u kontrija kemm g˙ax kont g˙adnima tajtux wild f’˙ames snin Ωwie© ukemm meta twildilna t-tifel b’dan il-mankament li permezz tieg˙u iΩjed sirtin˙obb il-frott ta’ m˙abbitna.

Telaqna u ma smajna xejn iΩjed fuqu.Darba o˙tu stess qaltli li kien emigra lejnl-Ingilterra u li kien sab xorti ma’barranija li tatu tliet itfal qawwijin u s˙a˙.We©©ajt ˙afna meta ©iet tg˙idli hi stess,bla mist˙ija u b’kattiverja kbira, imma˙firtilha wkoll g˙aliex kont naf li minndejjem kellha g˙alija. Ikkumpatejtha. IΩdama stajtx nifhimha la qatt ma fhimtx’inhi g˙ejra.

Lil ibni dejjem g˙edtlu kollox dwarkemm konna nin˙abbu jien u missieru uli morna kontra kul˙add biex niΩΩew©u;li kien mi©nun wara t-tfal u li riedhomakkost ta’ kollox. G˙edtlu li ˙ut missieruqatt ma’ riduni u li g˙amluli d-deni ma’Ωew©I, u anki li wara li telaq lilna,missieru kien beda jrabbi familja ma’˙addie˙or barra minn Malta. Marlonqatt ma qal xejn kontra missieru ug˙alkemm missieru stess ça˙du, qatt mawera mibeg˙da lejh iΩda m˙abba ugratitudni kbira.

It-tobba minn dejjem qatg˙uli qalbi liibni seta’ xi darba jara, g˙alhekkirrassenjajna ru˙na u addattajna lilnanfusna g˙an-nuqqas tieg˙u.

Kont na˙dem filg˙axijiet biss biexstajt ingawdi u ng˙in lil ibni meta tfarfarftit u bdejt nibag˙tu fi skola speçjalizzata.Mill-flus qatt ma konna mag˙surin ˙afna

g˙aliex missieri kien ˙allieli xi proprjetàfil-wirt li minn fuqha stajt in˙allas l-ispejjeΩ tat-tifel; u kultant Ωew©i kienjibg˙atli somma sostanzjali biex inrabbilil Marlon; jien qatt ma missejthom iΩdatfajthomlu l-bank g˙all-futur tieg˙u metani©i nieqsa jien.

Ir©iel o˙ra qatt ma interessawnig˙alkemm kelli ˙abib kbir fuq ix-xog˙olli b˙ali kien spiçça wa˙du g˙ax romol.

Lil ˙abib tieg˙i Lorry, meta kieni˙ajjarni nibda ˙ajja ©dida mieg˙u kontng˙idlu: “Ra©el wie˙ed biss g˙andi g˙axma’ dak biss ing˙aqadt bis-sagramenttaΩ-Ωwie©. G˙ax Ωbalja hu, m’g˙andixg˙alfejn niΩbalja jien, u jekk jer©a’ ji©i,g˙all-©id ta’ ibni na˙firlu, g˙ax naf li lig˙amlilna g˙amlu tant kemm kien iffissatli jkollu ˙afna tfal b’sa˙˙ithom! Marlonukoll kien jinkura©©ini biex insib sfogijieto˙ra barra minnu iΩda jien ma kienjonqosni xejn mieg˙u.

Ibni ferrie˙i minn qaddisu u d-diΩabilità tieg˙u qatt ma tefg˙etu luramilli jag˙mel kull ma jixtieq: passi©©atifil-kampanja, safar u affarijiet o˙ra.G˙alkemm ma jarax, is-sbu˙ija j˙ossha.Xtaq sa˙ansitra jid˙ol l-università jistudjal-arti u jien ma qtajtlux qalbu, anzi bdejtnakkumpanjah fil-lezzjonijiet u niktiblu n-noti u naqralu l-kotba.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 25

Lil missieru kont niktiblu spiss dwaribnu, g˙alkemm qatt ma rçevejna luraming˙andu ˙lief flus jew xi rigal fil-Milied jew f’g˙eluq sninu. Kont çerta likien kuntent b’uliedu b˙alma kont jienb’Marlon. Kont naf ukoll li ma setaxjag˙mel li jrid bil-mara ©dida tieg˙ug˙aliex kienet torbtu mag˙ha bit-tfal,tant li qatt ma resaq iΩjed lejn Malta,lanqas biex jara 2l ˙utu.

Ftit qabel ma ggradwa Marlon, sirnanafu bil-mewt ta’ Ωew©i. Miet ta’ 53 senab’attakk qawwi tal-qalb. Jien bkejtukemm fla˙t iΩda Marlon g˙alkemmiddispjaçih, ma bekiex demg˙a.

“Forsi la niltaqg˙u fis-sema,quddiem Alla, jaççettani u j˙obbnidaqs uliedu l-o˙ra”, qalli bitbissima u qasamli qalbi.Difnuh l-Ingilterra u ˙utuqabel ma siefru g˙all-funeral, heddewni biexma nitlax bit-tifel

ladarba ma kienx g˙adu tal-familja.Lanqas fuq qabru ma ˙allewni mmuriΩda ma llitikajtx iΩjed mag˙hom. Makellix iΩjed x’naqsam mag˙hom, issaiktar u iktar.

Lorry u ommi attendew mieg˙i g˙all-gradwazzjoni ta’ Marlon u g˙alina kieniktar milli biΩΩejjed. Sakemm kien l-

Università, Marlon g˙amel ˙bieb ma’tfajla b’difett f’saqajha tant li kienetizzappap. Ibni kien sar i˙obb g˙all-ewweldarba lil xi˙add minn barra l-familja ukien iktar imtela bil-˙ajja. Elenia kienettfajla ˙elwa, simpatika u minn familjatajba.

Sentejn wara li ggradwaw, iΩΩew©u u©ew joqog˙du mieg˙i. Meta qaluli likienu qed jistennew tarbija, kont ser intirbil-fer˙ g˙ax ˙assejtni daqs li kieku serjer©a’ jkolli lil Marlon mill-©did. TwieldetSamaria, b’sa˙˙itha u sabi˙a, il-mimmit’g˙ajnejna tag˙na lkoll.

F’˙ajti rajt iktar ikrah milli sabi˙,imma ibni, martu u binthom Samariajitfu l-ikrah kollu u jixg˙elu s-sabi˙ li Allag˙o©bu jag˙tini: dan inqisu b˙ala ˙lasmill-Mulej g˙aliex ˙firt, allavolja kienhemm min ipprova jkisser lili uspeçjalment lil ibni Marlon. Naf ukoll liΩew©i ddispjacih ˙afna ta’ li g˙amlilnag˙alkemm qatt ma wriena jew irrimedjag˙al dak li g˙amlilna, u kif qal ibni, laner©g˙u niltaqg˙u fis-sema quddiem

Alla, ner©a’ na˙firlu u ng˙idlu li,g˙amel x’g˙amel, xorta lilu bqajt

in˙obb minbarra ibni.

J.Grima

26

Matul is-sekli, fl-istorja tal-bniedem, dejjemkien hemm min b’mod jew ie˙or, ˙onoq il-libertà ta’ dawk ta’ ta˙tu. Imma kullbniedem jg˙oΩΩ bil-kbir il-libertà li tah Allameta ˙alqu xbieha tieg˙u.

Il-bniedem kapaçi jdum jie˙u paçenzja ujissapporti, imma fl-a˙˙ar l-ispirtu tieg˙ujqum kontra kulmin jipprova jça˙˙du minndin il-libertà u jipprova jer©a’ jikseb id-dritt lijkun qed jiçça˙˙ad minnu.

Din il-libertà taffettwa diversi aspetti tal-˙ajja tal-bniedem u tirrigwarda wkoll id-dritttieg˙u g˙al-libertà reli©juΩa li hi partiintegrali mit-tifsira tad-dinjità tal-persunaumana. Wie˙ed mid-dokumenti tal-KonçiljuVatikan II kien id-Dikjarazzjoni Dignitatishumanae dwar il-libertà reli©juΩa.

Il-libertà reli©juΩa, li l-bnedming˙andhom bΩonn biex jaqdu dmirhom lijqimu ’l Alla, tikkonsisti filli jkunu ˙ielsa minn

pressjoni fis-soçjetàçivili. Kull persuna

umana g˙andhadritt g˙al-libertà

reli©juΩa. Din il-libertà reli©juΩatikkonsisti fillil-bnedmin

kollha jkunu ˙ielsa minn pressjoni min-na˙akemm ta’ individwi u kemm ta’ gruppisoçjali u ta’ kull setg˙a umana, hekk li fi˙wejje© reli©juΩi lanqas ˙add ma jkunim©ieg˙el imur kontra l-kuxjenza tieg˙u jewli jkun imfixkel milli, fil-limiti ©usti, jimxiskond il-kuxjenza tieg˙u fil-˙ajja privata upubblika, wa˙du jew flimkien ma’ o˙rajn.

Dan id-dritt tal-persuna umana g˙al-libertà reli©juΩa g˙andu jkun hekk mag˙rufmis-soçjetà kollha b’mod li jsir dritt çivili. Id-dritt g˙al-libertà reli©juΩa g˙andu s-sisientieg˙u fin-natura tal-persuna nnifisha.

Il-ksur tad-dritt tal-libertà reli©juΩa jista’jsir meta, b’mod sistematiku u kontinwu,persuna ma tit˙alliex tipprattika r-reli©jonjew it-twemmin tag˙ha, jew ma tit˙alliextibdel ir-reli©jon jew it-twemmin tag˙ha. Isirukoll meta l-persuna min˙abba t-twemmintag˙ha tkun ittorturata, jew tinΩammarrestata bla akkuza g˙al Ωmien, jew tin˙atafu tisparixxi. Tliet snin wara li twaqqfet l-

Organizzazzjoni tan-Ìnus Mag˙quda, fl-10ta’ Diçembru, 1948, l-Assemblea Ìeneralig˙addiet id-“Dikjarazzjoni Universali tad-Drittijiet Umani” u f’Artiklu 18 issostni danid-dritt tal-libertà reli©juΩa b˙ala wie˙edmid-drittijiet fundamentali ta’ kull persuna.

G˙alkemm din id-Dikjarazzjoni kienetiffiirmata minn ˙afna pajjiΩi, g˙ad hemmg˙add ta’ pajjiΩi li jew jiksru jew ma jag˙rfuxdan id-dritt tal-libertà reli©juΩa.

Wie˙ed minn dawn il-pajjiΩi hu Franza.Is-sena l-o˙ra g˙addiet li©i li fl-iskejjel majistax ikun hemm xi simbolu reli©juΩ jew li l-g˙alliema u l-istudenti jilbsu jew ikollhom xisimbolu li juri r-reli©jon tag˙hom. Qedtit˙ejja li©i o˙ra li d-Diretturi Spiritwali fl-iskejjel FrançiΩi ma jistg˙ux jid˙lu libsin ta’qassisin. Li©i o˙ra li jridu jg˙addu hi li matistax, per eΩempju, tg˙id il-Bibbjax’tg˙allem dwar il-familja jew il-moralitàsesswali.

G˙alhekk, dan ix-xahar, il-Papa jitlob lill-membri ta’ l-Appostolat tat-Talb u ’l-Insarakollha biex dan ix-xahar jitolbu ˙alli l-awtoritajiet tal-pajjiΩi kollha u ç-çittadinitag˙hom jag˙rfu u j˙arsu dan id-dritt tal-libertà reli©juΩa.

GÓAJTA WAÓDA

Appostolat tat-TalbIssie˙eb int ukoll ma’ eluf kbar ta’ insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talbtag˙hom skond l-intenzjoni li kull xahar il-Papa u l-isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Allajisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien!

Intenzzjonijiet – SETTEMBRU 2005Ìenerali: Sabiex Id-dritt tal-libertà reli©juΩa jkun rispettat mill-gvernijiet tal-popli kollha.Missjunarja: Sabiex ix-xandir tal-messa©© Nisrani fil-Knejjes ©odda jkun Ωgur lijid˙ol sewwa fil-kulturi eΩistenti.Isqfijiet: Sabiex il-˙idma g˙all-paçi fuq kull livell, tibqa’ miexja bla tfixkil u tatiwkoll il-frott mixtieq.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 27

L-akbar riskju li ˙adt f’˙ajti kien g˙axar sninilu, jumejn qabel il-Milied. Kont ili ng˙ixgidba g˙al ˙ames snin, fejn kont inpin©i lilinnifsi mal-familja tieg˙u u l-˙bieb b˙ala r-ra©el ideali, il-˙addiem ˙abrieki u l-missierideali, b©al missieri. G˙ext gidba g˙aliex ix-xog˙ol kont iktar niskarta milli na˙dem, l-iktar meta kont immur niltaqa’ ma’ ˙abibtita’ dak iΩ-Ωmien; la kont il-missier idealig˙aliex iktar taparsi ix-xoghol millimag˙hom u lanqas ma kont ir-ra©el li kienjixraq lil marti g˙aliex bdiltha kemm-il darbabla rimors.

Paga tajba minn dejjem kelli g˙alhekkstajt nonfoqha g˙all-familja, ma’ s˙abi u ma’xi ˙abiba intima sew. Lejn il-knisja ma kontxnersaq g˙ax kont nibΩa’ li ser taqa’ fuqimin˙abba l-˙ajja m˙awda li kont qed ng˙ix.

IΩΩewwi©t mhux g˙ax kont in˙obb lilmarti iΩda l-iktar g˙aliex ridt ne˙les mis-sikkatura ta’ missieri. Wara ˙ames snin ta’Ωwie©, bdejt in˙oss ˙ajti monotona, blapre©ju u bla avventuri. G˙alkhekk bdejtnie˙u kull okkaΩjoni li bdejt ninzerta u xidrabi bdejt infittixhom ukoll.

Bqajt ng˙ix din il-˙ajja sakemm darbaltqajt bla ˙sieb ma’ mara, li xebbhitni ma’missieri u kixfet il-borom dwar ir-ra©el idealili kont na˙seb li hu missieri. Qaltli li g˙amletmieg˙u iktar minn seba’ snin, sakemmtelaqha g˙al mara iΩg˙ar. Daq li qaltli kienb˙al daqqa ta’ stallett f’qalbi.

Mur obsor li l-bniedem li l-aktar kontnistma b˙ala x-xempju tal-lealtà lejnil-familja ma kienx wisq differentimir-ra©el li kont sirt jien.

Ommi kienet ilha mejta u ˙uti kienusiefru kollha, g˙alhekk ma stajtx immurnirrakkontalhom kollox, l-iktar g˙aliex il-kuxjenza ma’ tatnix li mmur ni©©akbina lilmissieri meta jien kont qed nag˙mel aktarxag˙ar minnu. IΩda affrontajt lilu wara li ˙adtdeçiΩjoni kbira f’˙ajti.

“Grazzi, pa, ta’ kemm rabbejtni sewwa,u talli fi xju˙itek tajtni lezzjoni li tassew kellibΩonn! Ma rridx inkun b˙alek!” g˙edtlu u˙sadtu hu u jiekol l-ikel li sajritlu martib˙alma kienet tag˙mel kull nhar ta’ ˙add.

“X’int tg˙id int, mela tlift rasek issa?”qalli missieri b’le˙nu Ωorr b˙al tas-soltu.

“Rasi fuq g˙onqi iktar minn qatt qabel,pa … sirt naf lil wa˙da min-nisa li kellekmeta ommi kienet qed titkisser biex trabbisitt itfal …. Tinkwetax, ser jibqa’ kollox bejniu bejnek, u bejn dik il-mara u bejn min jafkemm-il mara o˙ra li kellek …. Jien ma rridxinkun b˙alek, g˙amilt biΩΩejjed ˙sara u rridnirrimedja almenu billi nkun sinçier!”g˙edtlu u ççassajtu.

“Xorta nibqa’ missierek, u tinsiex li jieng˙amiltek nies!” qalli bla mist˙ija.

“G˙amiltni niestabil˙aqq g˙aliex bil-

passat mo˙bi tieg˙ek

fta˙tli g˙ajnejja darba g˙al dejjem!!”we©ibtu.

Ìimg˙a wara, g˙amilt il-kura©© u sibt lilmarti u g˙edtilha kemm kont infidil lejha u likien jiddispjaçini ˙afna. Marti ma ˙adithiextajjeb, kif kont qed nistenna jien! Keççietni ’lbarra mid-dar iΩda baqg˙et t˙allini nara t-tfal meta ridt. Sakemm tfarfru u saru jafub’li g˙amiltilhom u ma ridux jafu iΩjed bija.

Mort noqg˙od g˙al rasi sakemm missierimarad sew u talabni mmur noqg˙odmieg˙u biex nie˙u ˙siebu. Dik kienetpenitenza o˙ra g˙alija g˙al li g˙amilt lill-familja tieg˙i. Óadt riskju, kont sinçier ug˙alkemm tlift kollox, ˙assejtni nadif!

Lil marti bqajt in˙obbha u ni©ri warajhasakemm kibru t-tfal u tatni çans ie˙or. Fdatniu ma ttradejtha qatt iΩjed, lanqas metaspiççajt imkeççi mid-dar. It-tfal baqg˙umdarrsin minni iΩda almenu stidnuni g˙at-tie© tag˙hom u aççettawni fid-dart’ommhom.

Mhumiex ˙a jinsew u forsi lanqas sejrinja˙fruli, iΩda nemmen li almenu tajthomlezzjoni: li l-lealtà lejn il-familja tiswa mitqlhadeheb u li hi turija ta’ r©ulija u umiltà litammetti l-iΩbalji tieg˙ek u taffronta r-

reazzjonijiet ta’ min we©©ajt.

28

F’April li g˙adda, Fr Ìor© Muscat,missjunarju ÌiΩwita fl-Indja, kien majifla˙x u saritlu operazzjoni diffiçli fl-isptartas-sorijiet f’Dumka. Hu baqa’ rikoverathemm u bil-mod il-mod beda jer©a’jie˙u sa˙˙tu. Imma bla ˙sieb, fl-4 ta’Ìunju, 2005, il-Mulej sejja˙lu g˙all-premju ta’ dejjem fl-età ta’ 76 sena.

Fil-11 ta’ Lulju, 1929, il-familja ta’Çensu u Rosa Anna tar-Rabat, G˙awdex,kellhom ir-raba’ wild li g˙ammduhdakinhar stess u tawh l-isem ta’ Ìor©.Wara Ìor© twieldu sitt ulied o˙ra.

Sas-Senior Oxford, Ìor© studja fil-Liçeo, G˙awdex, u fl-1947, da˙alboarder fil-Kulle©© San Alwi©i, B’kara, ubaqa’ hemm sa ma g˙amel il-Matrikola.

Ta’ 19-il sena, fit-23 ta’ Settembru,1948, Ìor© da˙al fin-novizzjat tal-ÌiΩwitif’Dar Loyola, in-Naxxar, u fl-24 ta’Settembru, 1950, g˙amel l-Ewwel Voti ubeda s-sentejn tal-Juniorate.

MissjunarjuG˙at-tieni darba l-Mulej sejja˙ lil

Ìor©, did-darba biex ixandar il-Bxara t-Tajba fl-Indja. Is-Superjuri laqg˙u t-talb©eneruΩa ta’ Ìor© u fit-3 ta’ Ottubru,1952, telaq lejn l-Indja mal-missjunarjuveteran, Fr John Milanes, u Ωew©studenti o˙ra, Joseph Borg u SalvinoDelicata. Malli waslu l-Indja, it-tlietstudenti ntbag˙tu Ranchi ˙alli jistudjawil-Hindi, il-lingwa nazzjonali.

Fl-1953, Ìor© mar f’De NobiliCollege, Pune, u beda l-kors tal-filosofija.

F’April, 1956, insibu ’l Ìor© f’StLawrence College, f’Kalkutta.Hemmhekk, barra li kien jg˙allem, bedajustudja l-Bengali, li wara ©ie bΩonnu˙afna fl-appostolat.

Il-kors tat-teolo©ija bdieh fl-1957 f’StMary’s College, Kurseong, fuq il-muntanji tal-Himalayas, fit-tramuntanata’ l-Indja. Hemmhekk, nhar id-19 ta’Marzu, 1960, kien ordnat saçerdot g˙aldejjem. Fit-2 ta’ Frar, 1966, Fr Ìor©g˙amel il-Professjoni Solenni tieg˙u fil-Kumpanija ta’ Ìesù.

Wara l-ordinazzjoni, Fr Ìor© in˙atarViçi-Parroku f’Islampur. Minbarra l-appostolat fl-ir˙ula, hu kien ukoll jie˙u˙sieb ta’ l-iskola primarja fil-parroçça.Qabel ma fl-1964 mar f’Hazaribag g˙at-Tielet Sena tan-Novizzjat, Fr Ìor© kieng˙al xi xhur flok il-kappillan fil-parroççata’ Purnea.

Fl-1962, il-Papa waqqaf id-djoçesi ta’Dumka, u ssoppressa l-PrefetturaAppostolika ta’ Malda, li kienet fl-istat tal-Bengal u g˙aqqad it-territorju tag˙hamad-djoçesi l-©dida. Fost il-parroççi ling˙aqdu mad-djoçesi l-©dida kienhemm il-parroçça ta’ Rajibpur, fejn kienhemm problema kbira, l-iktar min˙abbal-atte©©jament tas-surmast lajk li kienqed imexxi l-Kulle©© imwaqqaf mill-missjunarji Taljani.

Kappillan u gwerraFl-1965, Fr Ìor© in˙atar kappillan ta’

din il-parroçça ta’ Rajibpur u ˙adem

˙afna u rnexxielu jbiddel l-atte©©jamentxejn sabi˙ tan-nies.

Wara erba’ snin, fl-1968, Fr Ìor©in˙atar kappillan ta’ Majlispur, ir-ra˙alfejn il-Pijunier ÌiΩwita Fr Anton DeBonokien beda l-Missjoni tal-ÌiΩwiti Maltinfost is-Santals.

F’Majlispur, Fr Ìor© kellu j˙abbatwiççu ma’ problema umana kbira. Fl-1971, faqqg˙et il-gwerra bejn il-Pakistanu l-Indja, li kienet qed tg˙in lin-nies tal-Pakistan tal-Lvant biex je˙ilsu mill-˙akmatal-Pakistan tal-Punent u jwaqqfu n-nazzjon ta’ Bangladesh. Min˙abba l-gwerra, madwar g˙axar miljun ru˙qasmu l-fruntiera ta’ l-Indja.

Eluf kbar ta’ rifu©jati sabu kennf’Majlispur, li kien kwaΩi fuq il-fruntiera.Flimkien ma’ s˙abu u s-sorijiet u g˙addta’ voluntiera, Fr Ìor© stinka kemm fela˙

Fr G. Muscat, SJ, ma’ o˙tu SisterVictoria, tas-Sorijiet ta’ Mather Teresa

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 29

u g˙en lil dawn ir-rifu©jati, li damu fil-parroçça g˙al xi snin qabel setg˙ujmorru lura f’pajjiΩhom, il-Bangladesh.

Wara seba’ snin ta’ appostolat u˙idma bla mistrie˙ f’Majlispur, is-Superjuri bag˙tu ’l Fr Ìor© b˙ala Viçi-Parroku f’Talbaria u dam hemm erba’snin.

Il-GuruKemm dam f’Talbaria, il-Mulej feta˙

bieb ©did g˙al Fr Ìor© biex i˙addemwie˙ed mid-doni li tah. L-appostolat fostis-Santals kien qed jikber u jiΩviluppamhux biss fid-djoçesi tag˙na l-Maltin,imma anke fi djoçesijiet o˙ra ta’ madwarfejn kien hemm is-Santals, l-ikbar tribùta’ l-abori©ini fl-Indja. Sorijiet u Ωg˙aΩag˙minn in˙awi diversi ta’ l-Indja kienu qedji©u ja˙dmu jew jid˙lu fis-seminarji ˙allija˙dmu ma’ dan it-tribù.

G˙alhekk, mill-1976 sa xi erba’ snin

ilu, kull sena fis-sajf, Fr Ìor© kienjorganizza u jmexxi g˙al xahar s˙i˙ crashcourse fl-ilsien Santali. Bl-im˙abba li kellulejn is-Santals, lejn il-kultura u l-lingwatag˙hom, kif ukoll permezz tal-metoduori©inali u prattiku tieg˙u, Fr Ìor© kienjirnexxilu jnissel u jqajjem fl-istudenti l-istess apprezzament u rispett li kellu hu.

Matul dawn is-snin hu g˙allem is-Santali lil iktar minn 800 saçerdot,reli©juΩ u seminarista, li b’im˙abba kienujsej˙ulu l-guru tag˙hom, ji©ifieri wie˙edrispettat g˙all-g˙erf tieg˙u. Fost l-istudenti kellu wkoll tliet isqfijiet, wie˙edminnhom illum Kardinal. Ómistax-il senailu, Fr Ìor© kiteb il-grammatika Santali: anew approach, li issa waslet fit-tieletedizzjoni.

Fl-1979 Fr Ìor© intbag˙at f’Jisu Jaher,in-novizzjat li g˙andna f’Dumka u g˙enfil-formazzjoni tan-novizzi u l-istudentitag˙na. Permezz tal-lezzjonijietinteressanti u l-mod vivaçi tieg˙u, FrÌor© irnexxielu jag˙ni l-istudenti bl-g˙erf kbir li kellu. Fr Ìor© dam fid-dartan-Novizzjat g˙al 26 sena, sakemm il-Mulej sejja˙lu g˙all-premju ta’ dejjem.

Fr Ìor© kellu wkoll qalb kbira usempliçi. Kellu m˙abba kbira g˙all-batut.G˙alkemm kien jaqra ˙afna fuq diversisu©©etti u Ωamm ru˙u a©©ornat, qatt matkabbar, u kien i˙ossu komdu l-istessjie˙u sehem f’diskussjoni intellettwali jewjitkellem man-nies u t-tfal Ωg˙ar fl-ir˙ula.

I˙obb in-naturaHu kien i˙obb ˙afna l-˙olqien t’Alla,

u l-mistrie˙ tieg˙u kien li ja˙dem fil-©nien, i˙awwel is-si©ar jew imurpassi©©ati twal fl-ir˙ula madwar Dumkau jiltaqa’ man-nies u mat-tfal li kien

isa˙˙arhom b’xi storja jew çajta. Kemmkienu jie˙du pjaçir il-©enituri metajarawh jitkellem ma’ wliedhom jewje˙dilhom b’idejhom.

Fr Ìor© kellu wkoll id-don tal-kitba.Óafna qarrejja tar-rivista tag˙na LilÓbiebna jiftakru n-novelli, poeΩiji, stejjerjew rakkonti interessanti li ˙ar©u mill-pinna tieg˙u. Hu kien ukoll jikteb artiklukull xahar fir-rivista Marsaltabon (Id-DawlTag˙na) li l-ÌiΩwita Fr ÌuΩeppi Portellikien waqqaf sittin sena ilu u g˙adha sejrau tinqara mis-Santals imxerrdin f’˙afnadjoçesijiet fit-tramuntana ta’ l-Indja.

Hu kiteb ukoll Dinam Din Sonot Hor,ktieb bil-˙ajja ta’ qaddis g˙al kull©urnata tas-sena. Mill-mo˙˙ kreativtieg˙u ˙ar©u wkoll g˙add ta’ drammiΩg˙ar b’su©©etti morali jew soçjali lijirreçtawhom fl-ir˙ula.

Fr Ìor© g˙ex ˙ajja tassew sempliçi,ta’ faqar u ta’ distakk mill-˙wejje© tad-dinja u materjali. Ta’ min isemmi li l-a˙˙ar darba li hu ©ie jΩur art twelidu kieniktar minn 30 sena ilu.

Fr Ìor© kien ma˙bub minn s˙abu l-ÌiΩwiti u min-nies fejn ˙adem. Imma huwkoll kien i˙obb. L-ewwel u l-aqwam˙abba kienet g˙al Alla, u l-ideal kbirtieg˙u kien li jaqdih u j˙obbu fil-proxxmu. Dan hu wettqu bis-s˙i˙ matulis-76 sena ta’ ˙ajtu, li minnhom g˙adda57 sena fil-Kumpanija ta’ Ìesù (53 senaminnhom b˙ala missjunarju fl-Indja) u45 sena b˙ala saçerdot.

Kif qal tajjeb l-isqof Santal ta’ Dumkafil-funeral tieg˙u fil-Katidral, Fr Ìor© kienjispikka fl-g˙otja s˙i˙a tieg˙u nnifsu biexb’kull mod possibbli jxerred is-Saltnat’Alla fost is-Santals.

Ag˙tih, Mulej, il-mistrie˙ ta’ dejjem.

30

Ftit ilu mort nara ˙abiba tieg˙i l-isptar. Ilha hemm xi tliet xhur udaqshekk ilha ma tista tiççaqlaq.Qieg˙da f’si©©u tar-roti u ma tista’tag˙mel xejn. La timxi, la tilbes in-nuççali, la tiekol, la tqalleb pa©na ta’ktieb, la ti©bed il-kutra madwarha,xejn xejn xejn ma tista’ tag˙mel. Immahija f’sensiha u mo˙˙ha çar u tista’ΩΩomm konversazzjoni tajjeb ˙afna.BaΩikament dak biss tista’ tag˙mel.

Kont ikkonfonduta ˙afna g˙ax makellix l-içken idea x’nista’ ng˙idilha.Imma mbag˙ad, meta wasalt ˙dejha ufra˙na b’xulxin, il-kliem beda ©ej b˙aç-çirasa. Bdejna nitkellmu fuq il-˙ajjabarra l-isptar, fuq x’qed jag˙mlu l-˙bieb tag˙na u fuq dak kollu li kienqed ji©ri fid-dinja ta’ barra.

Tlaqt minn ˙dejha b’silenzju kbirf’qalbi. Kelli silenzju g˙ax bdejt ng˙oΩΩkull moviment ta’ subg˙ajja ta’ idejja,kull ta˙rika ta’ l-id, kull ˙a©a li bdejtnag˙mel, kull pass. U l-˙sieb beda jdurukoll fuq it-tbatija li din ˙abibti kienet

L-Omm tal-MirakliDarba kien hemm omm li kienet tag˙mel il-‘mirakli’g˙al bintha li kienet tant t˙obb, avolja kellhaproblemi kbar hija stess.

Il-bint riedet iddoqq il-pjanu u l-omm meddetidha u g˙allmitulha.

Il-bint riedet il-privatezza u l-omm meddet idha utatha kamra g˙aliha fejn torqod.

Il-bint riedet tikber u ssir tfajla sabi˙a u l-ommmeddet idha u b’rispett kbir ˙allitilha l-libertà biextikber.

Il-bint mardet u l-omm meddet idha u binthafieqet.

Il-bint riedet il-kumpanija u l-omm fet˙itilha idhabiex tmur g˙andha.

Il-bint riedet tkun fer˙ana u l-omm marret˙dejha.

Nist˙ajjilkom tg˙idu,†“kull omm kapai tag˙meldan kollu” u†“dawn huma biss affarijiet li ommsuppost tag˙mel, mhux†‘mirakli’”. Jien intikomra©un, iΩda meta jien stess, tfajla ta’ ˙mistax-il sena,nara ‘l ommi tag˙mel dawn l-affarijiet, ma narahomx˙lief ‘mirakli’.

B’dan li ktibt, nixtieq nirringrazzja ’l ommi ta’ dakkollu li tag˙mel mieg˙i, u ninkura©©ixxi liΩ-Ωg˙aΩag˙kollha biex ikunu ˙bieb ma’ ommijiethom qabel ikuntard wisq!

Pupina tal-mamà

Staqsejt g˙aliex…g˙addejja minnha. Óarist lejn kurçifiss uf’qalbi staqsejt g˙aliex teΩisti din it-tbatija kollha fid-dinja. Imma l-kurçifissrajtlu idejh imsammra. Il-˙sieb ©iewa˙du.

B˙al ˙abibti, il-Mulej g˙andu idejhimsammra, miΩmuma. Qed jistenna lilibiex noffri u nkun lesta li nag˙tih idejja uri©lejja, biex hu jkun jista’ juri l-im˙abbatieg˙u permezz tieg˙i. Dak il-ftit ˙in lijien g˙addejt ˙dejn ˙abibti, il-Mulej kienuΩah biex iwassal im˙abbtu lilha, u liliwkoll, proprju hemm, f’nofs tbatija kbira.

Imma jien g˙amilt dan kollu bi sforzli ma b˙alu. Kemm ti©rili li jkolli çansng˙id kelma ta’ fara© u minflok nag˙laq˙alqi! Kemm-il darba nista’ ng˙in lil xi˙add u noqg˙od lura. Dak il-mumentikun intilef g˙al dejjem, u nkun ça˙˙adtlil xi ˙add milli j˙oss l-im˙abba t’Allag˙alih. Kemm hu tajjeb meta nifta˙g˙ajnejja biex nara - mhux biexnissodisfa l-kurΩità, imma biex nara l-bΩonn u nag˙mel xi ˙a©a dwaru!

Mary

• Trid tkun taf fuq il-Bibbja?• Qed tie˙u xi kors fit-Teolo©ija?• Tinteressa ru˙ek fi kwistjonijiet

soçjali?• Tg˙allem ir-Reli©jon f’xi skola?

IL-BIBLJOTEKA ÌWANNI XXIII

Tifta˙ matul is-sena akkademika:It-Tnejn, l-Erbg˙a u l-Ìimg˙a mill-4.00sas-7.00pm u s-Sibt mid-9.00 sa 12.00am

F’din il-Biblioteka ssib aktar minn 22,000ktieb fuq dawn is-su©©etti u o˙rajn minnfejn tag˙Ωel.

226 Triq San Pawl, Valletta • Tel: 21 23 36 82 • www.john23library.com

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 31

G˙aΩiΩ Fr Paul,

Jiena ˙adt pjaçir ˙afna bl-ittra tieg˙ek u ner©a’ ng˙idlek prosit tal-

RM2000-Lil Óbiebna g˙ax tabil˙aqq rivista li tag˙mel ©id.

L-istorja tieg˙i hi li meta jien kelli ˙ames snin kont ng˙ix ma’ nannti,

kont tifla kwieta, sabi˙a u brava ˙afna.

Ommi ˙aditni ©o dar antika u kerha u jien kont nibki kuljum. G˙amilt

˙afna snin noqg˙od hemm. Lil ommi qabel kont in˙obbha wisq. Meta

˙aditni hemm l-im˙abba lejn ommi bidet tonqos u minflok sirt in˙obb lin-

nanna u ridt immur noqg˙od g˙andha u ommi ma riditx.

Skola bdejt immur tant kemm sfurzatni ommi g˙ax ˙afna mit-tfal ta’ l-

iskola kienu jaqbdu mieg˙i. Fl-a˙˙ar anki rajt spirti u smajt ˙sejjes ©od-

dar.

Ommi kienet t˙obbni imma ma beΩg˙etx g˙alija.

Bdejt nibΩa’ ˙afna u fl-a˙˙ar imradt b’depression. U batejt ˙afna

U minn tifla sabi˙a, kwieta u brava spiççajt tifla kerha, ta’ rasi u qisni

belha. It-tobba ma jistg˙u jsibu rkaptu ta’ xejn.

Issa qieg˙da noqg˙od g˙and in-nanna u peress li ta’ rasi z-ziju qieg˙ed

isawwatni.

G˙and ommi mmur darba fil-©img˙a.

Skola m’g˙adnix immur. Nixtieq immur imma fl-istess ˙in ma nistax

immur g˙aliex nibΩa’ mit-tfal l-o˙ra.

Illum g˙andi erbatax-il sena u n˙ossni wa˙di, kerha u mdejqa.

Qieg˙da nibg˙atlek ftit bolol u nibg˙atlek iktar ’il quddiem.

Din l-ittra hi ta’ qarrejja Ωag˙Ωug˙a li aççettat linippubblikawha g˙ax tixtieq taqsam l-esperjenza tat-tbatijatag˙ha mal-qarrejja biex o˙rajn jie˙du l-©id u jag˙mlu kura©©.

F’din l-ittra nsibu tag˙lima qawwija ˙afna g˙ax minkejja l-istorja ta’ tbatija tag˙ha, din it-tfajla g˙andha ˙afna u ˙afnasbu˙ija li ebda sfortuna ma rnexxielha teqred.

Hi trid tibg˙at il-bolol g˙all-missjoni g˙ax t˙obb lil min hufqir u batut. Din it-tfajla taf tapprezza l-valuri sbie˙ li ssib fl-RM-Lil Óbiebna u g˙alhekk dawn jinsabu di©à f’qalbha.

32

Qatt ˙assejtukom fer˙anin ming˙ajr ra©unipartikolari, fejn tag˙mel ©urnata tid˙aq u dda˙˙aq,imbag˙ad tintefa’ tg˙annaq u tbus lil kul˙add bid-dmug˙ f’g˙ajnejk? Loredana hekk kienet tag˙mel,spiss, kwaΩi ta’ kuljum, u g˙alhekk iktar kienuj˙obbuha u jduru mag˙ha z-zijiet, il-©irien u s˙abhata’ l-iskola.

G˙exet ˙ajja sempliçi Loredana, imça˙˙da minn˙afna affarijiet imma grata lejn Alla talli taha ˙ajjamimlija m˙abba u rispett, speçjalment min-na˙atag˙na.

Kellha 21 sena meta f’daqqa wa˙da tilfet l-uΩuta’ saqajha u kwaΩi ta’ idejha wkoll u spiççat f’si©©utar-roti. Binti Loredana twieldet b’sa˙˙itha, fihatifla u sabi˙a u riedet til˙aq tabiba hekk kifiΩΩewget lil Thomas. IΩda wara sena sabi˙a ta’Ωwie©, ˙akmitha l-marda kiefra ta’ l-isklerosi s˙i˙ali lanqas tatha çans tirrealizza x’kien qed ji©rilha.Ûew©ha Thomas qata’ qalbu, beΩa’ u telaqha g˙alg˙arrrieda bla ma semg˙et xejn iΩjed fuqu. Kellhatieqaf mill-kors tal-mediçina sakemm ma setg’etxter!a’ tissetilja g’andna u taççetta l-marda tag˙habil-limitazzjonijiet kollha li !abitilha f’˙ajjitha.

G˙all-bidu, qabditha dipressjoni min˙abba lif’daqqa wa˙da, b˙al sajjetta fil-bnazzi, tilfet l-uΩuta’ saqajha u ftit ftit ta’ idejha wkoll, imbag˙ad lilΩew©ha, li kien jg˙id li jaduraha, u wara dan il-possibbiltà li jkollha t-tfal fl-istat li kienet tinstab ukull xewqa o˙ra g˙all-futur. A˙na konna serni©©ennu mag˙ha g˙aliex kienet tkun dejjemimsakkra f’kamritha fid-dlam, mimduda fuqsoddtha, bla ma trid tara nies jew ixxomm ikel.Dejjem tibki, tis˙et xortiha, titlob li Alla jo˙odhallum qabel g˙ada. G˙amilna sentejn hekk, ng˙ixufid-dwejjaq, g˙ax ma’ stajna nag˙mlu xejn iΩjed

biex ng˙inuha. Sa fl-a˙˙ar aççettat li tmur almenug˙al darba g˙at-terapija fl-isptar biex tara kif tmur,u dakinhar inbidlet g˙alkollox. A˙na u de˙lin fis-sala tat-terapija, rajna tifel bil-krozzi, b’siequ l-leminija maqtug˙a, u b’nofs wiççu ma˙ruq. It-tifelda˙qilna u resaq lejn Loredana. Kien g˙ad g˙anduxi tmien snin u kien jidher tifel ferrie˙i u fuqtieg˙u.

“Jien Leo, g˙andi kwaΩi g˙axar snin u ili ni©ihawn sena, qatt ma’ rajtek ’l hawn! TibΩax, tidrahhawn u tidra lilna … jien l-hena tieg˙i hawn!”qalilha bi tbissima.

“Qed tistaqsi x’seta’ ©rali, hux? Kont ma’missieri na˙arqu n-nar tal-festa sena ilu u splodamurtal minnhom ˙dejna. Missieri miet ftit ilu u jieng˙adni hawn!” qalilna. Jien infqajt nibki f’wiççu uΩew©i ˙are© ’il barra.

“Kul˙add hekk i˙ossu, ta, meta ng˙idilhom l-istorja tieg˙i, imbag˙ad jikkunslaw bija u jag˙mlukura©© … ejja, issa, ˙alli nibdew ma’ Lina l-infermiera”, qalilha, qabdilha idha u g˙amilli sinjalbiex immexxiha lejn l-infermiera.

Minn dakinhar, bdiet tmur darbtejn fil-©img˙ag˙at-terapija, l-iktar mhux biex tfiq imma biextoqg˙od ˙dejn Leo, tisimg˙u jitkellem, tilg˙abmieg˙u, tg˙annqu u tbusu daqs li kieku kienet hiommu u mhux dik l-o˙ra li tefg˙etu fi sptar g˙albΩonnijiet speçjali biex setg˙et tibda ˙ajja ©didama’ ˙addie˙or.

Id-dar kienet il-˙in kollu ssemmieh u to˙ro©tixtrilu l-˙wejje© jew il-˙elu. Bdiet tg˙allmu jikteb ujaqra sew u sa˙ansitra qabdet tg˙allmu l-Ispanjol ut-Taljan. Spiss konna mmorru g˙alih u n©ibuhiqatta’ ©urnata mag˙na. Flok tifla wa˙da u invalidaissa kellna Ωew©t itfal u konna m©ienen warajhomjien u Ωew©i. Loredana saret tfajla ferri˙ija, iktarmilli qatt kienet qabel it-tra©edja li gerfxitilha˙ajjitha u tag˙na mag˙ha. Biex tmur g˙at-terapija,kienet tilbes ˙wejje© mill-a˙jar, tag˙mel xag˙arhasabi˙ u tinΩebag˙ xi ftit, qisha sejra xi diskoteka

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 33

jew g˙al xi appuntament ma’ xiammiratur. Saret iΩΩomm ru˙ha daqsjekk mhux iΩjed minn qabel. Bdiet korse˙fef l-Università biex tedhaiktar.G˙addew g˙axar snin u g˙alkemmil-marda tag˙ha ma ggravatx iΩjed,Loredana kellha iΩjed ˙e©©a g˙all-˙ajja.Meta saret taf ming˙and Leo li ommukienet ser tie˙du mag˙ha l-Italja g˙axissa kellha ra©el ©did u barrani f’˙ajjitha,Loredana g˙amlet f’qalbha iΩjed mit-tifel, tant li ng˙alqet ftit fiha nfishasakemm ma ratux sejjer l-ajruport usakemm drat ˙ajjitha ming˙ajru. Baqa’jiktbilha kull ©img˙a sakemm maddeçidietx li ssiefer sa ˙dejh g˙al ftitjiem u tela’ missierha mag˙ha biexjg˙inha.

Ta’ 40 sena, Loredana tatha puplesijau ftit xhur wara, taha attakk tal-qalb li˙asdilha ˙ajjitha u ma ˙allihiex tbatiiΩjed fiΩikament. Il-marda li qabdithakienet kissritilha ©isimha ftit ftit iΩdasa˙˙itilha l-karattru bil-kbir. Wara liltaqg˙et ma’ Leo, la baqg˙et issemmi l-passat jew id-dispjaçiri li ©arrbetspeçjalment meta telaqha Ωew©ha, ulanqas ix-xewqat li kellha g˙all-futurqabel ma mardet.

Leo ©ie g˙all-funeral tag˙ha.Loredana tatna ˙afna, anki fl-ag˙ar tal-marda tag˙ha u anki qabel u waramewtha li ˙adithielna silenzjoΩament bil-mod. Anki fil-mard, Alla jirnexxilu jurikkemm i˙obbok u kemm il-˙ajja hiimportanti, qasira kemm hi qasira ukkumplikata kemm hi kkumplikata. Tanagrazzja kbira li tana almenu wild wie˙ed,u a˙na gawdejna din il-grazzja kbirakemm u kif stajna.

IL-ÌIÛWITI JOFFRULEK OPPORTUNITAJIETTA’ FORMAZZJONIGawdi int ukoll minn esperjenzali tkabbrek u tiffurmak. Ag˙Ωell-attività li tixtieq u ikteb jewçempel biex tibbukkja jew tiksebaktar informazzjoni.

ÇENTRU SPIRITWALITÀINJAZJANA

Dar P. Manwel Magri, SJ,Triq Carmelo Zammit,

L-Imsida MSD 06. Tel: 21 34 43 49jew

Mount St Joseph Retreat House,Targa Gap, Triq il-Missjunarji Maltin,

Il-Mosta, MST 11

Irtir iggwidat g˙aΩ-Ûg˙aΩag˙Mill-Erbg˙a, 7 ta’ Settembru fis.7.00pm sat-Tnejn 12, wara l- pranzuStedina g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ lijixtiequ jag˙mlu esperjenzaaktar profonda mis-soltu fit-talb personali tag˙hom. Kullpersuna tkun iggwidata minnDirettur Spiritwali ÌiΩwita.Jiggwidaw: Frs Jimmy Bartolo, SJ,

Paul Pace, SJ u VinceMagri, SJ

Post: Mount St Joseph RetreatHouse, Mosta

Booking: Çempel 21416916 jewlil Fr J. Bartolo23402341 / 21332207

Kors fuq “Kif Nitlob a˙jar bit-Temperament tal-Personalitàtieg˙i?”Il-Kors huwa ta’ 5 laqg˙atKull nhar ta’ Erbg˙a: 16, 23 u 30 ta’Novembru, u 7 u 14 ta’ Diçembru

X’temperament g˙andi?X’effett g˙andu t-temperamenttieg˙i fit-talb personali u fir-relazzjonijiet tieg˙u ma’ l-o˙rajn?Óin: Kull laqg˙a tibda mis-

7.00 sat-8.30 pmImexxi: Fr Alfred Micallef, SJPost: Mount St Joseph Retreat

House, Mosta

Irtir ta’ Weekend g˙all-MiΩΩew©inMill-Ìimg˙a, 9 ta’ Diçembru, fis-6.00pm sal-Óadd 11, fil-5.00 pmDan il-Weekend huwa okkaΩjonig˙al dawk il-koppji miΩΩew©a lijixtiequ j©eddu u jiççelebraw il-weg˙diet taΩ-Ωwie© tag˙hom.Din hija esperjenza spiritwalib’differenzaJiffaçilitaw: Il-Koppja Carmen u Karm

Conti, Fr Vince Magri, SJPost: Mount St Joseph Retreat

House, Mosta

DAR MANRESATriq Santa Duminka, Victoria,

G˙awdexTel: 21 556 635 Fax 21 559 314

‘L Hawn u ’l Hinn mal-MulejMill-Ìimg˙a 21 ta’ Ottubru fis-7.00pm sal-Óadd 23, wara l-pranzuImmorru nimxu fil-kampanjasabi˙a ta’ G˙awdex biexniskopru kif nistg˙u niltaqg˙umal-Mulej fil-˙olqien, l-opratieg˙u.Imexxu: Mr Edward Warrington u

Fr Paul Zammit, SJPost: Dar Manresa, Rabat,

G˙awdex

34

TISLIBA AWISSU-SETTEMBRU

Ca

rpe

t Z

ON

E ©

en

tilm

en

t jo

ffri

Dir

t C

on

tro

lle

r b

˙a

la r

iga

l g

˙a

r-re

bb

ie˙

/a t

al-

Cro

ssw

ord

Pu

zzle

Dis

inn

• O

utlo

ok

Co

op

Riç

etta

off

ruta

mil

l-kti

eb D

ieta

tad

-Deh

eb t

a’ A

nth

ony

Mic

alle

f

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturiu ˙bieb tag˙na mejtin:

MIMDUDIN: 1. Immorru g˙all-festa tieg˙uf’Marsaxlokk; 4. Stat Amerikan fir-re©jun ta’ l-Artiku; 7/26. Óallieh bi kwietu; 8. Widdbu; 9. Inçappas bl-ingwentjew bil-butir; 10. Persuna©© bibbliku, ˙u Ìakob; 12.Óares ’il fuq u taraha; 14/15. Ma komplietx miexja; 16/18. Lil Peppi jien ... bil-mis˙un jag˙li; 20. Mhux kmieni;21. Abram tilef rasu; 24. Tarahom iperpru fuq il-bjut; 25.Satal; 27. Gandotti twal u dojoq; 28. Xi nies dinjag˙mluha l-g˙ada tal-festa.

WEQFIN : 1. Óadu gost ferm; 2. Ìib ’l hawn fil-qrib; 3/4. UΩajna l-palju; 5. Ta lil ˙addie˙or; 6. Vapur wieqaf fil-port ikun hekk; 11. Ne˙˙i t-tiΩjin kollu; 13. Fl-a˙˙arkul˙add irid jag˙milha din; 16. Waqa’ f’daqqa; 17.Iqaddsu fuqhom; 18. T˙ares minnha u ©©ib fil-qrib; 19.Kiser lil xi ˙add quddiem l-o˙rajn; 22/23. Intom ...ittellg˙u ’l ˙add fil-karozza.

IMPORTANTI:Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz:RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar.It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ ÌUNJU-LULJU, 2005MIMDUDIN: 1. Xewwex; 4. Óaddem; 7. Isa; 8. Riedet; 9. Tinwir; 10. Amen;12. Kesa; 14/15. Bodbod; 16. Abt; 18. Vot; 20. Kant; 21. Moda; 24. Allura;25. Kura©©; 26. Rak; 27. Xfafar; 28. Armier.

WEQFIN: 1. Xarrab; 2. Wie˙ed; 3. Xita; 4. Óati; 5. Dewweb; 6. Marrad;11. Mo˙ba; 13. Sodod; 16. Aktarx; 17. Tnalja; 18. Vokali; 19. Ta˙©ir; 22/23.Parrokka.

L-Indja: Fr Ìor© Muscat, SJB’Kara: Vincent Micallef, ˙u Fr Frank, SJL-G˙asri: Salvu Zammit, ˙u Fr Ìi©i, SJIl-Óamrun: Mary Bonnici, o˙t Br Michael Spiteri, SJÓal Balzan: Anthony P. GaldesB’Kara: ÌuΩa BajadaIl-Óamrun: Maria BorgL-Isla: Carmena VellaIl-Mosta: Tony SpiteriTas-Sliema: Elda VellaValletta: Alfred Buhagiar

Marie Louise GattÓaΩ-Ûabbar: Carmen DarmaninIΩ-Ûurrieq: Antonia Saliba

Reb˙et it-tisliba ta’ Ìunju - Lulju: Antoinette Ellul, mill-Mosta

DiΩerta tal-Lan©as u l-BananaMetodu:

Po©©i l-ingredjenti kollha ©o likwidajΩerminbarra l-jogurt u it˙anhom sewwa.Wara, ag˙mel il-jogurt ©o skutella, ufuqu ferra’ bil-mod il-frott mag˙surwaqt li t˙awwad ming˙ajr ma tieqaf.Fl-a˙˙ar ferra’ t-ta˙lita ©o 4 tazzidekorattivi u qabel isservihomkessa˙hom billi tpo©©ihom g˙almadwar sieg˙a ©ol-friΩa.

Ingredjenti g˙al 4 persuni

♥ 2 lan©asiet, imqaxxrinu ming˙ajr Ωerrieg˙a

♥ 2 bananiet (220gr), imqaxxrin

♥ 4 kuççarini (15gr) fructose

♥ 2 mg˙aref meraq tal-larin©

♥ 300ml jogurt plain light

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Awissu-Settembru 2005 3531

ÌEDDEDl-Abbonament TIEGÓEK

• Jekk tixtieq TAGÓTI RIGAL SABIÓlil xi ˙abib/a tieg˙ek, speçjalment lil xi Ωag˙Ωug˙ jew Ωag˙Ωug˙a

• Jekk tixtieq IÌÌEDDED l-ABBONAMENT tieg˙ek• Jekk tixtieq TIBDA TIRÇEVIH ID-DAR BIL-POSTA, iktbilna mill-aktar fis

Ibg˙at din il-formolalill-Editur,

RM-LIL ÓBIEBNAc/o 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna

In-Naxxar NXR 03

Abbonament g˙al sena jiswa biss Lm2.Qed inΩommuh baxx biex nil˙qu aktar nies... Imma billi l-ispejjeΩ ta’l-istampar g˙olew, qed nitolbu lill-qarrejja jg˙inu b’xi offerta aktar, kul˙addskond kemm jista'. Grazzi talli tkunu ©eneruΩi.

in©edded l-abbonament tieg˙i.

nibda nirçievi l-magazine id-dar bil-posta

nag˙ti abbonament rigal lil:

IVA NIXTIEQ (immarka fejn jg˙odd g˙alik)

Isem

Data tat-Twelid

Tel

Indirizz

Post Code

Qed nibg˙at çekk/Postal order ta’

Abbonament g˙al barra minn MaltaBil-posta bl-ajru - Ûona A: Lm8.00 • Bil-posta bl-ajru - Ûona B: Lm10

Lm2

Abbonament ta’ Sena

+ OFFERTA b˙ala g˙ajnuna

Edituri: Fr Paul Chetcuti sj, Fr John Scicluna sjIndirizz Editorjali:78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, In-Naxxar NXR 03 - MaltaTel: +356 2141 2606 • Fax: +356 2143 4508Email: rm2000@waldonet.net.mtUffiççju:226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07 - MaltaTel: +356 2125 5837Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: 8:30-12:00

Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a: 4:00-7:00pmDistribuzzjoni u Offerti:Fr Anthony Micallef, sj • Br Anthony Magri, sj

Ma˙ru© g˙axar darbiet fis-senamill-ÌiΩwiti Maltin

Disinn: Outlook coop

Stampat: Gutenberg Press, Tarxien

Jiddispjaçina li kellna ng˙ollur-rati, min˙abba Ω-Ωiedafl-ispejjeΩ tal-pusta©©.Nirringrazzjaw lill-qarrejja tag˙nali jg˙ixu barra li jkomplujg˙inuna bl-abbonamenttag˙hom

P a n t o m i m aTarzan & GejniTarzan & Gejni

FIT-TEATRUTAL-KULLEÌÌ TA’ SAN ALWIÌI, B'KARA

IL-ÌIMGÓA 21 U IS-SIBT 22 TA’ OTTUBRU 2005HIN: 6.30PM

BOOKINGS GÓAL BILJETTIMILL- 21 TA’ SETTEMBRU 2005:

çemplu 79091984, 79868814, 79602721

GÓAL AKTAR INFORMAZZJONIinfo@hoipolloimalta.orgwww.hoipolloimalta.org

Biex jin©abru fondi g˙all-FondazzjoniRichmond li tie˙u ˙sieb persunib'diffikultajiet ta' sa˙˙a mentali

36