Ma˙

ru©

mill-

ÌiΩw

iti M

altin

• 2

26, S

t Pau

l’s S

tre.,

Valle

tta •

Sen

a 57

• Ì

unju

200

5 •

Num

ru 6

NEWSPAPER POST

Kienu l-aktar erba’ li kienettafda b’g˙ajnejha mag˙luqa g˙axqatt ma da˙ku biha, ittradewhajew tawha imqar l-içken parirΩbaljat. U lkoll kienu j˙obbuhatassew. Imma hi ma kienetxt˙obbhom kollha ndaqs.

L-iktar li kienet t˙obb kien l-ewwel kunsillier. Kienet turih ftitpreferenzi g˙ax kienet tixtriluaffarijiet fini u ˙afna lbies sabi˙.Lit-tieni kunsillier kienet t˙obbuwkoll u kienet dejjem tifta˙arbih, sa˙ansitra quddiem is-slatenu l-kbarat li kienet spiss tilqa’ fil-palazz tag˙ha. IΩda kienet dejjembeΩg˙ana li dan g˙ad i˙allihabiex imur jaqdi xi sultan ie˙or.Lit-tielet kunsillier kienet t˙obbuwkoll. Mieg˙u kienet tifta˙qalbha g˙ax hi kien jifhimhawisq u jaf jie˙u paçenzja bil-burdati tag˙ha. Kull meta kienikollha problema, kienettitkellem mieg˙u u b’xi mod

dejjem g˙araf jo˙ro©ha minn kullbasla. Lir-raba’ kunsillier matantx kellha grazzja mieg˙u,avolja kienet titlob il-parirtieg˙u. G˙alkemm hu kieni˙obbha ˙afna u kien lest jaqla’g˙ajnejh u jag˙tihomlha, lanqasbiss ma kienet tag˙ti kasu! Anzi,mhux l-ewwel darba li warrbitu,kasbritu u ça˙ditu quddiemkul˙add. Hu kien jibqa’ sieket,imma hi donnha aktar kienettie˙u gost issawtu bi lsienha utinjorah kwaΩi g˙al kollox.

Ìara li r-re©ina mardet gravi uma kienx baqag˙lha ˙ajja twila.Bdiet ta˙seb fil-˙ajja ta’ lussu likienet qed jg˙ix. Twerwret mal-˙sieb li mal-mewt se tispiççawe˙idha we˙idha, min jaf fejn ukif. Xtaqet kieku tie˙u mag˙haimqar dawk l-erbg˙a kunsillierital-qalba.

Sej˙itilhom wie˙ed wie˙ed.Staqsiet lil ta’ l-ewwel: “Taf

kemm ˙abbejtek, xtrajtlek˙wejje© u ˙adt ˙siebek. Issa, liwasalt biex immut, nixtieqnitolbok ti©i mieg˙i ˙alliΩΩommli kumpanija?”“Jiddispjaçini, imma Ωgur li le!”qallu dak. U telaq ‘l hemm bla maqal xejn aktar. Povra re©ina, dakil-kliem ˙assitu daqqa ta’ sikkinaf’qalbha.

Ir-Re©ina, imdejjqa, staqsa lit-tieni kunsillier: “Óabbejtekg˙omri kollu. Issa li wasalt bieximmut, ti©i mieg˙i ˙alli ΩΩommlikumpanija?” “Le!” qallu. “Il-˙ajja sabi˙a wisq. Int se tmut,imma jien g˙ad g˙andi ˙ajjatwila u sabi˙a quddiemi. G˙aliexg˙andi nitlifha? Qalb ir-re©inakes˙et bid-dieqa.

Imbag˙ad, staqsa lit-tieletkunsillier: “Jien dejjem g˙andek©ejt g˙all-g˙ajnuna u int dejjemg˙entni. Meta mmut, ti©i mieg˙i˙alli ΩΩommli kumpanija?”“Jiddispjaçini, din id-darba manistax ng˙inek. L-aktar li nista’nag˙mel hu li nwasslek sal-qabar.” Ir-re©ina tbikkmet g˙axbdiet t˙oss il-kefrija ta’ l-ingratitudni tal-kunsillieratag˙ha.

F’daqqa wa˙da, instema’ le˙en

Darba kien hemm Re©ina famuΩa. Kellha l-©id kollu tad-dinja, qorti mimli g˙orrief li jadurawha u mijiet ta’qaddejja li kienu lesti jinxte˙tu fin-nar biex jaqduha. Fil-qorti tag˙ha kellha erba kunsillieri li kienu l-aktar qribtag˙ha. Kollha kienu g˙aqlin, dedikati, lejali u kellhomesperjenz kbira.

2

dg˙ajjef jg˙id b’ton sod udeterminat: “Jien ni©i mieg˙eku nibqa’ nsegwik, tmur fejntmur. Jekk hemm bΩonn immutmieg˙ek!” Ir-re©ina g˙ollietrasha u rat ir-raba’ kunsillier,dak l-istess wie˙ed li dejjemkasbret u warrbet. Tant kiensaf mwarrab u minsi li wisqdrabi anqas kien ikollubiΩΩejjed biex jitrejjaq ˙add makien jag˙ti kasu. Ir-re©inaqamet fuq minkbejha, wiççhamixg˙ul b’tama ©dida. Fl-istess˙in g˙ajnejha bdew jilmg˙u bidmug˙ ta’ dispjaçir: “Kemmkont kiefra meg˙ek”, qaltlu.“Kien imissni ˙adt ˙siebek uapprezzajtek aktar meta kelli ç-çans!”

Fil-˙ajja a˙na wkoll ninsabumdawrin minn bostakunsillieri. L-ewwel wie˙ed hu©isimna. Induru mieg˙u unie˙du ˙siebu kemm nifil˙u.InΩeg˙lu bih u nfissduh. Immafl-a˙˙ar mill-a˙˙ar dan sejitlaqna meta mmutu. It-tienikunsillier huwa l-g˙ana u kullma nippossedu. Dawntg˙idx kemm nit˙abtubiex ma nitilfu xejnminnhom u ngawduhomkemm nistg˙u. Immameta mmutu manistg˙u inΩommu xejnminnhom. Kollox jispiççag˙and ˙addie˙or. It-

tielet kunsillier huma l-familja ul-˙bieb. Ikomplu kemm ikomplumag˙na, l-aktar li jistg˙u huwa lijwassluna sal-qabar, jibkuna uj˙ossu g˙alina. Imma ˙ajjitomiridu jkomplu jg˙ixuha.

L-ewwel u l-aqwa kunsillierhija r-ru˙ tag˙na stess. Kemmnittraskurawha biex infittxu l-©idtad-dinja! IΩda ru˙na hi dik li seti©i u tibqa’ mag˙na kull fejnimmorru, sew f’did-dinja sew fl-o˙ra.

Imma, ja˙asra, kemm a˙naboloh. Waqt li g˙addejin bil-©enntal-˙ajja, ninkwetaw u nit˙abtug˙al kollox, minbarra g˙alru˙na. Dik in˙alluha fil-©enb.Ninsewha, niddie˙ku biha unag˙mlu ta’ bir-ru˙na li mateΩistix, avolja fil-fond ta’qalbna nirrispettaw ˙afna l-parir tag˙ha. Imma bir-rispettbiss nibqg˙u, g˙ax il-pariritag˙ha ma nimxu fuqhomqatt.

Allura, mhux a˙jar jekk matistenniex li tasal sa l-g˙atba tal-mewt qabel ma ta˙seb f’ru˙ek?Malli taqsam dik il-g˙atba mhuse ssib lil ˙add u lil xejn, ˙lief lilru˙ek u dak li tkun g˙amiltf’˙ajtek biex issebba˙ha. Jekkru˙ek tkun sabi˙a dakinhar, intse tibqa’ sabi˙ dejjem. Jekk tkunkerha, se tibqa’ ikrah dejjem.

Óabib, illum fiex int ma’ ru˙ek?

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ìunju-Lulju 2005 3

4

Bi tbissima mqarba fuq wiççu SamuelArmas, tifel ta’ tliet snin, in˙eba warasi©©u waqt li ©urnalista pprova jo˙odluritratt waqt konferenza stampa f’Washington DC. Fl-ewwel ritratti tieg˙uli dehru fil-gazzetta, ma kienx jidherdaqshekk mist˙i! Ritratt ta’ id Ωg˙iratiggranfa mas-saba’ ta’ kirurgu waqtintervent mediku fl-utru, dar id-dinja liqed tipprova ta˙bi wiççha mir-realtà tal-˙ajja fil-©uf.

Il-©enituri ta’ Samuel, Alex u JulieArmas, kienu qeg˙din jixhdu quddiem is-Sottokumitat tax-Xjenza, Teknolo©ija uSpazju tas-Senat Amerikan. Mag˙homkien hemm ukoll Dr James Thorp,speçjalista f’dan it-tip ta’ operazzjonijiet,u Michael Clancy, il-fotografu li ˙a danir-ritratt.

Dr. Thorp qal li l-kirur©ija fl-utru,g˙alkemm g˙adha fi stadji esperimentaliu riskjuΩa, toffri ˙afna tama lil dawk il-©enituri ta’ tfal li jkunu g˙adhom fil-©ufu li jistg˙u jitwieldu b’xi difett. Julie uAlex spjegaw kif dan l-intervent kirur©ikubiex ifejjaq il-problema ta’ l-ispina bifidabiddlilhom drastikament ˙ajjithom u l-iktar biddel il-˙ajja ta’ Samuel.

Alex qal illi Samuel, illi llum g˙anduerba’ snin, ma kellux jg˙addi mill-operazzjonijiet li ˙afna tfal li jbatu minnspina bifida jkollhom jg˙addu minnhom.Jimxi bil-braces, huwa mentalmentnormali u j˙obb ifittex l-insetti.

Bilqieg˙da wara missieru, Samuelkien liebes T-shirt ta’ l-insetti. Is-senatur

Sam Brownbeck, iç-chairman tal-Kumitatu missier ta’ ˙amest itfal, g˙ajjat lilSamuel ˙dejh u waqt li urih ir-ritratttieg˙u fil-©uf staqsieh jekk kienx jafx’inhu.

‘Baby Samuel’

Julie kompliet li l-ewwel kliem li kienqalilha t-tabib kienu, ‘Dan kaΩ gravi.’

Alex kompla li kul˙add kien ixxukjat.‘Huwa l-akbar inkubu ta’ kull ©enitur lijiskopri li hemm xi ˙a©a ˙aΩina ˙afna fit-tarbija tag˙hom. It-tabib pin©ielnastampa kerha ˙afna sa kwaΩi ssu©©erixxaabort.’

Alex spjega lil xi ©urnalisti kif wara˙afna snin jippruvaw i©ibu t-tfal, dinkienet it-tarbija li l-Mulej g˙o©bujibg˙atilhom. ‘Jien u Julie a˙na Insara ul-Iskrittura hija çara fuq il-qdusija tal-˙ajjafil-©uf. Dan ifisser li l-abort qatt ma kieng˙aΩla g˙alina.’

Spina Bifida, marda li taffetwa l-mo˙˙u s-sinsla u li tista’ tkun fatali, hija r-riΩultat tas-sinsla li ma tag˙laqx sewwaqt l-ewwel xahar ta’ tqala. Jekk it-

Issej˙et ‘l-id tat-tama’,ritratt ta’ tarbija likienet g˙adha fil-©uf.Dan ir-ritratt dar id-dinjaftit wara li deher fuq il-gazzetta USA Today.Dan ir-ritratt ˙aduMichael Clancy u juri l-idΩg˙ira ta’ Samuel taqbadid il-kirurgu waqtoperazzjoni fl-utru.

5

tarbija tg˙ix, jin˙olqu ˙afnakumplikazzjonijiet u problemi g˙at-tarbija.

Julie, infermiera, wara li semg˙etid-dijanjosi, skopriet programm ©didta’ kirur©ija fl-utru li biha setg˙ujoperaw lit-tarbija tag˙ha fil-©uf waqtit-tqala. Wara li fehmu sew il-proçedura kollha, Alex u Julie mhuxbiss qablu li ssir l-operazzjoni imma lil-USA Today tkopri l-intervent biexaktar nies isiru jafu bil-proçedura.

Il-USA Today bag˙tu lil MichaelClancy biex jie˙u r-ritratti. Michaelqatt ma imma©ina li dak il-pro©ettkien se jibdillu ˙ajtu g˙al dejjem.‘Qabel dak ir-ritratt,’ spjega Michael,‘qatt ma kont ˙sibt jekk l-aborthuwiex tajjeb jew ˙aΩin. Din donnhaqatt ma kienet problema tieg˙i.’

Michael spjega l-esperjenza tieg˙u ta’dik l-operazzjoni:

‘It-tensjoni kienet tin˙ass ˙afna g˙axl-operazzjoni kienet se ssir fil-©uf u kienimportanti li t-tarbija ma tin˙ari©x. L-operazzjoni ˙adet madwar sieg˙a ukwart u, kif lestew, it-tim mediku ˙adunifs qawwi. Waqt li tabib kien qedjistaqsini x’film kont qed nuΩa lma˙tçaqliqa ©ol-©uf, imma ˙add ma kienviçin. Iç-çaqliq kien ©ej minn ©ewwa.F’daqqa wa˙da drieg˙ Ωg˙ir ˙are© ure©a’ n©ibed lura sa kemm l-id bissbaqg˙et tidher. It-tabib qabad dik l-idçkejkna u t-tarbija g˙afsitlu idu.B˙allikieku kien qieg˙ed jipprova s-sa˙˙atat-tarbija, it-tabib çaqlaq dak il-ponnΩg˙ir. IΩda Samuel baqa’ mqabbad ma’id it-tabib!’

Meta l-editur tal-USA Today çempellil Michael biex jikkonferma l-publikazzjoni ta’ dak ir-ritratt flimkienma’ l-istorja, iddikjara li dak kien l-aktarritratt li laqtu f’˙ajtu. Ir-ritratt deherf’Settembru ta’ l-2000 u dar id-dinja.

Sadanittant l-operazzjoni ta’ Samuel˙alliet il-frott mixtieq. Julie u Alex tkellmufuq l-effett li dan kollu ˙alla fuqhom: ‘IΩ-Ωmien iebes meta ma setax ikollna tfal,imbag˙ad il-problemi ta’ l-ispina bifida ul-operazzjoni kienu diffikultajiet kbar lig˙enuna nimmaturaw b˙ala miΩΩew©inu b˙ala individwi. Rajna id il-Mulejta˙dem. L-ewwel g˙ax Samuel verubbenefika mill-operazzjoni u m’g˙anduxil-problemi li huma assoçjati ma’ spinabifida, u t-tieni g˙ax dak ir-ritratt wassal

messa©© lid-dinja kollha.’

Minn dak iΩ-Ωmien li ©ie ppublikat ir-ritratt dehru o˙rajn fl-Ingilterra ta’ tarbijatitbissem fil-©uf, permezz ta’ makna ta’ l-ultrasound. Imma©nijiet o˙ra juru trabijibku, jid˙ku, i˙okku mne˙irhom ujilag˙qu subg˙ajhom.

Waqt il-konferenza, is-senaturBrownback osserva, ‘M’hemmx dubjujekk it-tarbija fl-utru hix ˙ajja jew le. Il-problema hi jekk il-˙ajja ta’ din it-tarbijairridux nipprote©uha jew neqirduha.’Permezz tat-teknolo©ija ˙afna nies qedjaraw b’g˙ajnejhom il-miraklu tat-twelidaktar mill-qrib u qeg˙din jag˙rfu kemm l-abort huwa ˙a©a kerha u kiefra.

Nota ta’ l-Editur:

Spiss nisimg˙u diskussjonijiet dwar l-abort. Hawn Malta il-ma©©oranza tag˙nanqisu l-˙ajja b˙ala rigal qaddis li ©ej minnidejn Alla. G˙alhekk g˙andha tit˙ares samill-ewwel mumenti tat-tnissil tag˙ha.

B˙alissa hemm pro©ett li anke fil-Kostituzzjoni ta’ Malta jkun hemm miktub lil-˙ajja qabel it-twelid g˙andha tkunim˙arsa u li l-abort ma jistax isir. Dan hupass sabi˙ favur il-˙ajja li kul˙add g˙andujappo©©ja.

L-abort qatt m’g˙andna naççettawh,ta˙t l-ebda çirkustanza. It-tarbija fil-©uf hijatarbija. Tarbija mwielda tie˙u ˙siebha, ukolljekk hi marida, ukoll jekk mhix tieg˙ek, ukolljekk taf li se tbati fil-˙ajja. Allura tarbija lig˙adha ma twelditx ma jist˙oqqilhiex l-istess kura, rispett u m˙abba?

6

7

A˙na l-ÌiΩwiti nappo©©aw l-inizjattiva li l-projbizzjoni ta’ l-aborttid˙ol fl-kostituzzjoni. Dan il-pass juri biç-çar kemm is-soçjetàMaltija hija favur il-˙ajja u kontra l-abort.

Jidhrilna li l-li©i u l-projbizzjoni mhumiex biΩΩejjed. Je˙tie©inkunu konsistenti u niddefendu l-˙ajja umana fil-forom kollhatag˙ha. Dan ifisser ukoll li niddefendu d-dinjità u d-drittijiet ta’ minhuwa dg˙ajjef, kemm qabel kif ukoll wara t-twelid.

Mhux biΩΩejjed li s-soçjetà tikkundanna u tikkastiga l-abort.Je˙tie© li ssib mezzi konkreti kif tg˙in u tappo©©a lil dawk l-ommijiet u familji f’diffikulta’ qabel ma jaslu biex jikkonsidraw l-abort b˙ala soluzzjoni g˙all-problemi tag˙hom.

Malta se tiffirma il-Konvenzjoni Ewropea fuq il-Bioetika filwaqt lil-Parlament se jiddiskuti li©i ©dida li tirregola dan il-qasam delikat,b’mod partikolari it-tnissil tal-˙ajja. Nifhmu li koppji miΩΩew©a blatfal ikunu jistg˙u igawdu mill-progress tax-xjenza fix-xewqatag˙hom li jsiru ©enituri. IΩda dan je˙tie© li jsir b’mod li dejjemtit˙ares id-dinjita’ tal-˙ajja umana sa mill-bidu nett tag˙ha.

Filwaqt li nisimg˙u x’g˙andha x’tg˙id ix-xjenza fuq meta jista’jkun dan il-bidu, l-g˙aΩla tag˙na hija dejjem wa˙da ta’ rispett s˙i˙lejn il-proçess tat-tnissil tal-˙ajja kollu kemm hu. Dan inqisuh b˙alaproçess wie˙ed li jieqaf biss bil-mewt. Billi g˙ad hemm dubju unuqqas ta’ qbil dwar il-mument eΩatt meta tibda teΩisti ˙ajjaumana individwali, nag˙Ωlu dik il-poΩizzjoni li toffri l-akbarprotezzjoni possibbli lill-˙ajja umana.

Kull le©islazzjoni g˙andha tiggarantixxi rispett s˙i˙ kemm lejnit-tarbija sa mill-bidu ta’ ˙ajjitha, kif ukoll lejn il-©enituri tag˙habilli t˙ares is-sa˙˙a u tfittex il-©id veru tag˙hom.

(Stqarrija tal-ÌiΩwiti Maltin favur il-˙arsiental-˙ajja fil-li©ijiet li l-Gvern qed jipproponi)

7

“Patty, inti ©ejt?” g˙ajtet in-nanna mill-kamra l-o˙ra. D˙altni©ri ©ol-kçina.

“Nanna, min hu dik il-mara?”

“Tiftakar meta semmejtlek liz-zija Maggie? Kont g˙edtlek li, fil-gwerra, mardet ˙afna u po©©ewhafl-isptar tag˙hom. Dik il-mara lihemm ©o dik il-kamra hi z-zijatieg˙ek, iz-zija Maggie.”

Dik il-mara siekta li kien hemmfil-kamra ta’ l-ikel lanqas kienettixbah xejn lil dak ir-ritratt li kellnafis-salott.

“Patty, il-lejl li g˙adda kelli˙olma,” qaltli n-nanna. “Fil-˙olmakellimni Alla u qalli, ‘Mur ©ib lilbintek. Ìibha d-dar u tfiq.’ U jienhekk g˙amilt. Dalg˙odu, meta intmort l-iskola, qbadt il-karozza ta’ l-isptar. D˙alt dritt fil-kamra ta’Maggie, qbadtilha idha u g˙edtilha,“Se nie˙dok id-dar.” In-nanna hawnbdiet tid˙ak. “Trid tarana ˙er©in

minn dak l-isptar, zitek bil-gejxamiftu˙a ttir warajha. Óadd mawaqqafna. Óadd ma lissen kelma,lanqas meta tlajna fuq il-karozzatal-linja. Qisna ma konniex nidhru.”

“Nanna, iz-zija Maggie qishalanqas ratni lili. Tg˙id jien ukoll manidhirx?”

“Maggie ratek. G˙andha mardarari. Ma titkellimx. A˙na ng˙idu li l-qattus ˙atfilha lsienha. Tinkwetax.Maggie g˙ad titkellem. G˙andhabΩonn li a˙na n˙obbuha u li tkunqieg˙da id-dar.”

Jien bdejt nibΩa’ minn dak id-dlam ta’ barra l-bieb tal-kçina.Tlaqt ni©ri ‘l barra mill-bieb ta’wara u ˙rabt lejn l-g˙elieqi, nag˙tima’ ©enbejja, nimma©ina li kontsew iΩ-Ωiemel u sew ir-rikkieb.

G˙al xhur s˙a˙ ma rsaqtx lejn il-kamra ta’ l-ikel imma, fl-a˙˙ar, drajtis-skiet ta’ Maggie. Wara ftit bdejtanki nilg˙ab fil-kamra tag˙ha. Kont

nimma©ina li rkopptejha li kienujkunu mg˙ottija bil-gvieret kienu l-quççata tal-”kastelli” tieg˙i.

“Maggie, inti mqajjma?”g˙edtilha bil-mod. “Illum l-iskola, fil-ktieb tal-g˙alliema, rajt stampa ta’prinçipessa imsa˙˙ra. Kellhaxag˙arha twil b˙al tieg˙ek.”

Dak il-˙in kien die˙el ra©© ta’dawl fil-kamra. Bdejt naqbad dawkit-tikek Ωg˙ar li bdew iduru ujg˙umu fir-ra©© tad-dawl. Dawk it-tikek ilellxu, li ma kienu xejn ˙lief l-g˙abra li jkun hemm fl-arja imdawlinmix-xemx, kienu jsa˙˙runi bi©mielhom.

“Ara, Maggie, qbadt ponn xemx.Ìo fiha hemm miljuni u biljuni ta’stilel Ωg˙ar. Qbadt ftit g˙alik ukoll.”

“Patty, isma’, g˙andi xi˙a©ag˙alik,” g˙ajtet in-nanna minnbarra.

Qabel ma tlaqt lil Maggie,po©©ejtilha ˙dejha il-pupa tieg˙i,kwaΩi bla xag˙ar u xofftejhamiΩbug˙in ˙omor. Filwaqt lig˙attejthom it-tnijn g˙edtilha, “Dinhi l-prinçipessa teig˙i u se n˙allihahawn biex iΩΩommlok kumpanija.”

“Ara, Patty, sibt dan l-g˙asfurΩg˙ir ta˙t il-balluta.” qalet in-nanna.“G˙ajnejh g˙adhom mag˙luqin.

Niftakar li, l-ewwel darba li rajt liz-zija Maggie, in˙sadt. Kontg˙adni kif wasalt lura bil-karozza ta’ l-iskola u, min˙abba dawlqawwi tax-xemx, ma bdejtx nara sew. Meta qg˙adt ftit, kienetsorpriΩa g˙alija li nara sodda fil-kamra ta’ l-ikel. Fiha kienhemm mara mix˙uta u tidher mitluqa, u l-kamra kienetmudlama. G˙al ftit ˙in ˙sibtni d˙alt f’xi dar bi Ωball.

8

Na˙seb li g˙adu kif faqqas. Hemmpipetta ©o l-armarju tal-kamra tal-banju. Óudha u pprova itimg˙ubiha ftit Ωerrieg˙a mid˙una utisqieh ftit ilma.” Newlitli l-g˙asfur.“U ara kif se tag˙millu bejta wkoll”,kompliet in-nanna. “Battal kaxxataΩ-Ωraben u iksiha b’biçça drappratba. X’se ssemmieh?”

“Pinninu. Se nsemmieh‘Pinninu’ g˙ax minn wara rasuçkejkna çkejkna kienet di©a’ tidher˙ier©a b˙al rixa ˙elwa u rqiqab’kulur il-©miel tag˙ha.”

D˙alt ©ewwa, sibt kaxxa li fihakelli kollezzjoni ta’ ©ebel ubattaltha. Imbag˙ad er©ajt mort˙dejn iz-zija Maggie, bl-g˙asfurb’kollox.

“Maggie, ara x’g˙andi!”Po©©ejt lil Pinninu fil-kaxxa vojta utajthielha. “Ag˙tih daqqa t’g˙ajnsakemm immur in©ib pipetta.”Po©©ejt il-kaxxa f’˙o©or Maggie.

Meta ©ejt lura, indunajt li l-kaxxa kienet fl-art, vojta. Maggiekienet waqqg˙atu!

“Maggie,” g˙edtilha bil-mod il-

mod, inΩomm biex ma nikbix, “fejnhu l-g˙asfur?”

Maggie bdiet titbissem filwaqt lifet˙et idejha u baqg˙et t˙ares lejn l-g˙asfur, li kien qed iΩomm fuqri©lejh bejn subg˙ajha u j˙ares drittf’g˙ajnejha.

Dakinhar filg˙axija, meta kontqed ng˙affe© il-patata, g˙edt lin-nanna, “Taf li Maggie qed tie˙u ˙siebta’ Pinninu?”

“Naf. Rajtu. U taf xi ˙a©a o˙ra?Qed jag˙mel ˙sejjes qisu qed ikanta.”

In-nanna kienet qed t˙ejji gabarrébiex tie˙du lil Maggie meta hi da˙letfil-kçina u po©©iet mal-mejda.Kienet liebsa owverol u qmisiççangjata. Kienet l-ewwel darba lima rajthiex bil-pi©ama. In-nannaberrqet g˙ajnejha qisha l-iskantata,tant li jien bdejt nid˙aq.

Dak il-˙in Maggie lissnet l-ewwel˙oss. Is-soltu ˙lief ton˙or u tisg˙olma kenitx tag˙mel. Bdiet tid˙aq!Imbag˙ad bdiet t˙abbat ma’rkopptejha b’fer˙ straordinarju. Tantda˙qet li beda nieΩel id-dmug˙ ma’˙addejha. Meta waqfet, da˙˙letidha fil-but u ˙ar©et lil Pinninu.

“Ara ftit,” qalet, “Ma ta˙sibx lidin hi l-aktar ˙lejqa ˙elwa u ©entili liqatt rajt?”

In-nanna g˙al naqra mawaqg˙etx minn fuq is-si©©u.Imbag˙ad bdiet tibki. Jien ma˙adthiex daqshekk bi kbira. Fid-dinjakollox possibbli, anke li g˙asfurçkejken jag˙mel il-mirakli huwawkoll?

9

Darba wa˙da, meta kellha disa’ snin,Cindy marret torqod g˙all-ewwel

darba g˙and ˙abiba tag˙ha,Debbie. Meta ©ew biexjorqdu, omm Debbieda˙˙lithom fis-sodda utathom bewsa kull wa˙dafilwaqt li xtaqitilhom il-lejlit-tajjeb.

“In˙obbok”, qalet l-ommlil Debbie.

“In˙obbok ukoll”, we©bithalura Debbie minn ta˙t l-ilsien.

Cindy baqg˙et mistag˙©ba b’dak likienet g˙adha kemm semg˙et, tant lima setg˙etx torqod. Il-©enituri tag˙haqatt ma kienu jbusuha qabel ma torqodu lanqas qatt ma kienu qalulha lij˙obbuha ˙afna. Qattg˙et lejl s˙i˙ta˙seb u thewden g˙ax dehrilha liommha u missierha kellhom jag˙mlub˙alma kienet tag˙mel omm Debbie.

Meta marret lura d-dar, il-©enituri ta’

Cindy fer˙u li kienet re©g˙et ©iet lura.

“Óadt gost g˙and Debbie?”staqsietha ommha.

“Id-dar kienet kwieta u vojtaming˙ajrek”, qalilha missierha.

Cindy ma we©bithom xejn. Telqetti©ri f’kamritha. Kienet tobg˙odhom it-tnejn. G˙aliex qatt ma kienu jbusuha?G˙aliex qatt ma kienu jg˙annquha ujg˙idulha li j˙obbuha? Tg˙id ma kinuxi˙obbuha?

Xtaqet li ta˙rab mid-dar u tmurtg˙ix m’omm Debbie. Forsi kienhemm xi Ωball u l-©enituri tag˙ha makinux dawk proprji. Forsi omm Debbiekienet l-omm proprja tag˙ha.

Dik il-lejla, qabel ma da˙let torqod,marret fuq il-©enituri tag˙ha.

“Il-lejl it-tajjeb,” qaltilhom.Missierha g˙olla g˙ajnejh minn fuq il-gazzetta li kien qed jaqra.

“Il-lejl it-tajjeb,” qalilha.

Darba wa˙da kien hemm tifla Ωg˙ira jisimha Cindy.Missierha kien ja˙dem sitt ijiem fil-©img˙a u kien ji©i lurad-dar mill-uffiççju g˙ajjien ˙afna. Ommha wkoll kienetta˙dem ˙afna d-dar, dejjem g˙addejja tnaddaf, issajjar utie˙u ˙sieb il-familja kif me˙tie©. Din il-familja kienetwa˙da mag˙quda. Kien hemm ˙a©a wa˙da biss nieqsa uli Cindy qatt ma kienet inteb˙et biha qabel.

10

Ommha telqet il-biçça drapp li kienetqed t˙it u tbissmet. “Il-lejl it-tajjeb,Cindy.”

Óadd ma ççaqlaq minn fejn kien.Cindy ma fel˙itx aktar.

“G˙aliex qatt ma tbusuni intom?”staqsiethom.

Ommha dehret kemmxejn ma˙suda.“Óeqq,” laqalqet, “na˙seb g˙aliex ... lili˙add ma kien ibusni meta kont Ωg˙ira.Na˙seb dik hi r-ra©uni.”

Cindy telqet tibki f’sodditha. Dametirrabjata ˙afna g˙all-©enituri tag˙ha. Fl-a˙˙ar iddeçidiet li ta˙rab mid-dar u tmurtg˙ix fid-dar ta’ Debbie bla ma qattter©a’ tirritorna fid-dar tal-©enituritag˙ha li ma kinux i˙obbuha.

Ippreparat il-basket bl-affarijiet kollhame˙tie©a u telqet bla ma infurmat lil˙add. Imma meta waslet quddiem id-dar ta’ Debbie, indunat li ma setg˙etxtid˙ol ©ewwa g˙ax ˙add ma kien sejemminha. Óadd ma kien se j˙allihatg˙ix mal-©enituri ta’ Debbie. Iddeçidietli twarrab il-pjan li kienet g˙amlet umxiet lura.

Kollox deher ikrah u mçajpar g˙alCindy. Qatt ma seta’ jkollha familjasabi˙a u li taf t˙obb b˙alma kellhaDebbie. Kellha titqanna ˙ajjitha kollhabl-ag˙ar ©enituri li setg˙u jeΩistu u bl-aktar ©enituri li ma jafux x’ji©ifierim˙abba.

Minflok ma marret id-dar, marret ©o©nien pubbliku u po©©iet fuq bank.

Damet hemmhekk sakemm dalam uqag˙det ta˙seb il-˙in kollu fuq is-sitwazzjoni kerha li kienet g˙addejjaminnha. F’daqqa wa˙da ©iha ˙siebf’mo˙˙ha u kollox deher çar. Ûgur li danil-pjan kien se ja˙dem.

Meta da˙let id-dar, missierha kienqed jitkellem fuq it-telefon u malli rahaqata’ mill-ewwel. Ommha kienetanzjuΩa tistennieha ©ejja lura. Malliratha die˙la, ommha qabdet tg˙ajjatmag˙ha, “Fejn kont? KwaΩi qtiltna bl-inkwiet!”

Cindy ma we©bitx. Minflok, marretfuq ommha u tatha bewsa fuq ˙addejhafilwaqt li qaltilha, “In˙obbok, Ma.”Ommha baqg˙et iççassata u ma lissnitxkelma wa˙da. Cindy resqet lejnmissierha u g˙annqitu mag˙ha. “Il-lejlit-tajjeb, Pa,” qaltlu, “in˙obbok.” Cindyimxiet lejn kamritha u ˙alliet lill-©enituritag˙ha bla kliem fil-kçina.

L-g˙ada filg˙odu meta niΩlet g˙all-kolazzjon, tat bewsa lil ommha u lilmissierha. Meta kienet qed tistenna l-vann g˙all-iskola, telg˙et fuq il-ponot ta’subg˙ajha biex tbus lil ommha.

“Çaw,Ma,” qaltilha, “in˙obbok.”

U Cindy baqg˙et tag˙mel hekkkuljum. Xi kultant il-©enituri tag˙hakienu jin©ibdu lura m˙awdin. Xi kultantkienu jiggustawha. Imma qatt mabisuha lura. Minkejja dan, Cindy qattma waqfet milli tbushom. Kienetiddeçidiet li timxi mal-pjan li kienetfasslet. Lejl minnhom insiet tbus lil

ommha qabel ma da˙et fis-sodda. Ftit˙in wara, il-bieb tal-kamra tag˙ha nfeta˙u ommha da˙let fil-kamra.

“Fejn hi l-bewsa tieg˙i?” staqsietha,filwaqt li g˙amlet wiçç ta’ wa˙damdejqa.

Cindy qamet bilqieg˙da. “SkuΩani,kif insejt,” qaltilha filwaqt li bisitha.

“In˙obbok, Ma.” Hija mteddet mill-©did. “Il-lejl it-tajjeb,” qaltilha filwaqt lig˙alqet g˙ajnejha. Imma ommhabaqg˙et ˙dejha. Fl-a˙˙ar dehret likienet se tg˙id xi ˙a©a.

“Jien ukoll in˙obbok ˙afna,” qalet l-omm. Imbag˙ad tbaxxiet u bieset lilCindy fuq ˙addejha. “Qatt ter©a’ tinsa l-bewsa tieg˙i, smajt,” qaltilha b’˙arsa ta’wa˙da rrabjata.

Cindy da˙ket u qaltilha, “Maner©ax.” U hekk kien.

Óafna Ωmien wara, Cindy kellha tiflau kienet tbusha sakemm kif stqarret histess, “Óaddejha kienu ji©u ˙omor.”

Kull darba li kienet tmur id-dar tal-©enituri tag˙ha, l-ewwel ˙a©a li ommCindy kienet tg˙idilha kienet, “Fejn hi l-bewsa tieg˙i?” Kull darba li kienet tkunse titlaq, ommha kienet tg˙idilha,“In˙obbok, Cindy. Tafu dan int, huxhekk?”

“Iva, Ma,” kienet twe©ibha Cindy.“Qatt ma kelli dubju minn dan.”

Me˙uda minn artiklu ta’ Ann Landers

11

Kul˙add kien jammirah dan il-©miel ta’ Statwa fuq l-g˙olja tar-ra˙al, u l-iktar li kien ifa˙˙arha kienkunsillier tar-ra˙al, g˙aliex kellu l-interess li jidher sabi˙ man-nies tar-ra˙al. Kien hemm ˙afna lijammiraw lil din l-istatwa, iΩda kienhemm min kien jg˙id li din l-istatwakienet qieg˙da hemm g˙alxejn, blauΩu u li d-deheb kollu li kien fihakien mo˙li fuqha.

Kien hemm g˙asfur li l-henatieg˙u kien li jivvja©©a minn postg˙al ie˙or ma’ g˙asafar differenti.Kienet ©urnata ta’ xita bla waqfienmeta mar jin˙eba ta˙t id-dublettta’ l-istatwa tal-prinçep biexjistkenn. IΩda xorta xxarrab gΩaliexix-xita kienet ©ejja minn faççata.

“Inti xi statwa inti, la lanqasbiex jistkennu ta˙tek l-

g˙asafar b˙ali m’intitajjeb?” qal l-

g˙asfur lill-prinçep.Óares lejh ura f’g˙ajnejh- Ωew© Ωaffirimill-ifjen -

dieqa kbira immens. Rah jibkiwkoll u t˙assru. Tar g˙al fuqspallejh u qallu,

“G˙aliex qed tibki, sie˙bi? Ma’ridtx inwe©©g˙ak, ta’!” qallu l-g˙asfur, inkwetat.

“Le, ˙abib, miniex qed nibkimin˙abba fik. Qed nibki g˙ax qednara r-ra˙al tieg˙i jitkisser, lin-niestieg˙i jbatu u ˙afna flus qedjin˙lew fi xniexel u çerimonji metaqed nara ˙afna faqar... u jienhawn, ma’ nistax niççaqlaq uni©©ieled g˙alihom. In-nies jarawnibiss b˙ala l-istatwa tal-prinçepda˙qan imma n˙oss qalbi tinkisermeta nara t-tbatija tan-nies tar-ra˙al tieg˙i. Inti forsi tista’tg˙inni, ˙abib!” wiegbu il-prinçep.L-g˙asfur qallu li kif tieqaf ix-xita,kien sejjer jing˙aqad ma’ s˙abubiex itiru lejn pajjiΩ s˙un issa likienet riesqa x-xitwa.

“Aqdini f’dan il-pjaçir li ˙anitolbok u n˙allik bi kwietek Ωgur.Hemm tifel fqir u marid li qieg˙edf’qieg˙ ta’ sodda u li ma jistax ifiqg˙ax mhux qed jiekol. Ommug˙ajjiena u qed tipprova t˙it libsa

Fuq kolonna sabi˙a u twila kien hemm statwa ta’ prinçepsabi˙, bil-libsa tieg˙u indurata b’folji tad-deheb; g˙ajnejhkienu Ωew© Ωaffiri fini u x-xabla tieg˙u kienet tleqq.

12

g˙al tifla ta’ sinjur kbir biex forsijkollha biΩΩejjed biex tixtrilu l-mediçini u ikla tajba. Óu wa˙daminn g˙ajnejja, itfag˙ha f’idejnil-mara li b˙alissa raqdet fuq is-si©©u g˙ax g˙ajjiena ˙alli g˙adhatbig˙ ir-rubin u jkollha biexjg˙ixu”, qallu l-prinçep, u l-g˙asfur obda. L-g˙ada filg˙odu,il-mara sabet ir-rubin f’idejha ufer˙ana ser ittir marret tbieg˙ubiex tfittex tixtri l-mediçini g˙albinha.

Il-prinçep deher kuntent g˙alftit, sakemm ma re©a’ mtela bid-dieqa.

“Óabib, ˙a nitolbok pjaçirie˙or. Hemm ©uvni g˙adu Ωg˙ir,mitfug˙ qalb il-karti tieg˙u hu ujipprova jikkonkludi d-drammtieg˙u li jrid ibig˙ lid-diretturbiex ikun jista’ j˙allas l-operazzjoni ta’ ommu. immanjam ma’ baqag˙lux u bil-ksie˙ liqed jag˙mel illum ma’ jifla˙xikompli jikteb. Óu l-g˙ajn l-o˙ra libaqag˙li u mur itfag˙hielu fuq il-mejda tieg˙u”, qal il-prinçep, uwara li fiehem lill-g˙asfur fejnkellu jmur, l-g˙asfur gerger ftit uobdieh.

L-g˙ada filg˙odu, il-kittieb sabir-rubin fuq id-dramm li kien qedjikteb, mar ji©ri jbieg˙u, xtara l-injam u mar jigri j˙allas l-operazzjoni tal-g˙ajnejn g˙alommu.

L-g˙asfur beda jaqta’ qalbu li

xi darba jmur lejn xi pajjiΩ ©didg˙as-s˙ana. S˙abu kienu ilhom litelqu u beda jibΩa’ ftit itirwahdu. G˙alhekk iddeçiedha lijag˙mel sa Jannar mal-prinçep,imbag˙ad itir g˙all-a˙˙ar tax-xitwa. Seta’ jistkenn sew ta˙tidejn l-istatwa u kompla jaqdi lill-prinçep fil-missjonijet twajbatieg˙u. Ftit qabel ma’ spiççaJannar, il-prinçep qal lill-g˙asfurbiex immur jie˙u l-a˙˙ar djamantli kellu fil-kuruna tieg˙u lil tifla likienet qieg˙da tipprova ti©bor is-sulfarini li waqg˙ulha x’˙intajjarha ra©el hu u miexi. Jekktmur lura id-dar g˙and missierhabis-sulfarini mitlufin u mxarrbinbix-xita, Ωgur kien ser jag˙tiha xixebg˙a tal-biΩa’. L-g˙asfur tarji©ri g˙al fejn it-tifla u tefg˙alhad-djamant f’idejha. It-tiflawaqfet tibki u telqet fer˙anag˙and missierha biex turih id-djamant.

Il-prinçep kien Ωarma lilunnifsu minn kull ©ojjell umbag˙ad dar g˙all-folji tad-deheb li kellu fil-libsa. U l-g˙asfur baqa’ sa l-a˙˙ar tax-xitwa jaqdi lill-prinçep. Il-prinçepissa kien g˙ama u l-g˙asfur kieng˙ajjien bil-bard u bil-gu˙.

“Daqt in˙allik, ˙abib, qedin˙ossni g˙ajjien!” qallu l-g˙asfurmg˙axxex u marid.

“Mela qabel ma’ tmur, busnifuq ˙addejja ˙alli nibqa n˙ossok

mieg˙i g˙al dejjem”, qallu l-prinçep, u l-g˙asfur hekk g˙amel.L-g˙asfur miet wara ftit u fl-istess˙in instemg˙et l-armatura tal-prinçep tfaqqa’ u tinkiser. Óargetqalbu u nqasmet fi tnejn, g˙axg˙alkemm kienet tal-˙adid, kienett˙oss u t˙obb ˙afna.

L-g˙ada filg˙odu, is-sindku tar-ra˙al kien miexi fil-pjazza flimkienmal-kunsilliera u meta raw l-istatwa tal-prinçep imneΩΩg˙a umitluqa, is-sindku ordna li titne˙˙aflimkien mal-g˙asfur mejjet fl-art˙dejn il-qalb maqsuma u ordna litin˙all l-istatwa fil-ferrerija tar-ra˙al. Ordna wkoll li ssir statwao˙ra ddedikata g˙alih.

Il-˙addiem tal-ferrerijastag˙©eb mhux ftit meta hu u j˙ollil-materjal ta’ l-istatwa, ra li l-qalbmaqsuma ma’ setghet tin˙allb’xejn. G˙alhekk, irmieha fejnkien rema l-g˙asfur mejjet ukompla xog˙lu biex ifittex jibdaja˙dem fuq l-istatwa tas-sindku.

Alla g˙ajjat lill-An©li tieg˙u utalabhom igibulu l-iktar Ωewg©affarijiet prezzjuΩi ta’ dak ir-ra˙al,u l-An©li gabulu l-g˙asfur mejjet ul-qalb tal-˙adid tal-prinçep.

“Sewwa g˙amiltu ©ibtuli lilhomg˙aliex tassew huma l-iktar Ωew©affarijiet prezzjuΩi. Dan l-g˙asfurser jibqa’ jg˙anni fil-©enna mieg©ig˙al dejjem u l-prinçep ser jer©a’jkun fer˙an u kuntent fis-Saltnatieg˙i”.

13

Baqg˙et ˙ajja b’miraklu, iΩda dik it-tifla baqg˙et ipparalizzata fuq si©©u tar-roti g˙all-bqija ta’ g˙omorha. Waradakinhar, ma rajthiex aktar qabel mag˙addew kwaΩi 30 sena, u er©ajt rajthab’sorpriΩa kbira.

IΩΩewwi©t u kelli Ωew©t itfal: ta’ l-ewwel kienet tifla, u ˙mistax-il sena warakellna Ω-Ωg˙ir. Kien qed isuq ir-rota,meta’ baqa die˙el fih vann tax-xog˙ol utefg˙u f’koma g˙al iktar minn©imag˙tejn. Ósibna li tlifnieh. Kien g˙adg˙andu sitt snin u jekk kellu jsalva, aktarxkien ser ikollu problemi serji f’rasumin˙abba d-daqqa kehra li ©arrab.

Darba minnhom, ˙ri©t mill-kamratieg˙u fl-isptar u nfqajt nibki g˙ax ma’fla˙tx narah iΩjed imqabbad ma’ magnau iktar mejjet milli ˙aj f’qieg˙ ta’ sodda.Fid-daqqa u l-˙in, rajt mara fuq si©©utar-roti, il-©miel tag˙ha u bi tbissimatixg˙el.

“Inti Jean, hux? Tiftakarni? JienMarlene! Konna nkunu fl-istess karozzatal-linja ta’ l-iskola, tiftakarni?” staqsietnida˙qana, u ftakart mill-ewwel minkienet. Hi u tkellimni, bdejt nimma©inalil ibni fuq dak is-si©©u tar-roti u iktarbdejt nibki u nolfoq.

Hi ndunat x’kien g˙addej minn

mo˙˙i: li a˙jar nara lil ibni jmut blatbatija milli jg˙ix g˙omru kollu llimitatfuq si©©u tar-roti.

“MiΩΩew©a u g˙andi tliet itfal,tafx...”, kompliet tirrakkontali Jean.“Kont na˙dem ma’ kumpanija ta’ l-ivvja©©ar sakemm qbadt nistudja l-Università u issa na˙dem l-isptar b˙alapsikologa tat-tfal ... Insiefer spiss ma’Ωew©i u n˙obb immur camping ukollmeta ma’ mmurx l-istitut ng˙in lit-tfal ...Il-˙ajja a˙na nag˙mluha, Jean, g˙ax il-˙ajja sabi˙a wisq biex tg˙ixha tinkwietau tintefa’ iΩjed lura. Issa id˙ol hemm©ew, gawdi sa l-inqas minuta lil ibnek utaqta’ qalbek qatt. Mhux ser ikun si©©utar-roti b˙al dan li jkisser ˙ajjet ibnekladarba jqum, jekk Alla jrid”, qaltli.G˙afsitli idi sewwa u telqet minn ˙dejja.

Ibni qam mill-koma ©imag˙tejnwara, u g˙all-grazzja t’Alla, ma ©arrab l-ebda kumplikazzjoni jew paralisi kronika.Wara xi xhur ta’ terapija, re©a’ beda jimxinormali. Ìieli nistaqsi lili nnifsi: kif kienetser tkun ˙ajti u ˙ajjet ibni li kieku ibnimiet jew spiçça f’si©©u tar-roti?Imbaghad niftakar f’Marlene, fil-karattruferrie˙i u sod tag˙ha. U nitlob ‘l Alla lijekk ng˙addi milli g˙addiet hi, ikolli l-istess kura©© tag˙ha.

Ftit tax-xhur ilu, mort nistaqsi g˙alihal-isptar biex nirringrazzjaha tal-kliem ta’fara© li tatni dakinhar, iΩda meta staqsejtg˙aliha, qaluli li kienet mietet ftit tax-xhurqabel waqt li kienet rieqda. Ma kenitxmarida iΩda mietet bla tbatija, ta’ 40 sena.Kellha biss 40 sena iΩda g˙exet ˙ajjamimlija u s˙i˙a.

B’dak is-si©©u tar-roti, da˙let ta˙demf’kumpanija tajba u siefret fejn riedet.B’dak is-si©©u tar-roti da˙let fil-knisja uΩΩew©et quddiem Alla u wildet tliet itfalb’sa˙˙ithom. B’dak is-si©©u da˙let l-Università f’età mhux Ωg˙ira u bih da˙letf’dak l-isptar u g˙enet ˙afna tfal biproblemi u lill-©enituri tag˙hom.

Kemm tista’ tag˙mel ˙wejje© sbie˙minn fuq si©©u tar-roti!

Kemm imxiet Jean, g˙alkemm blari©lejn!

Jeanette Grima

Meta kelli madwar g˙axar snin, kont sejjer lejn l-iskola fil-karozza tal-linja, meta f’daqqa wa˙da, tifla li kienetqieg˙da ti©ri biex tirkeb fuq tal-linja qabel ma’ titlifha,waqg˙et u tg˙aff©et ta˙t ir-roti tal-karozza tal-linja.

14

Hekk kif d˙alt fil-’Piccola Casa’U kont dort dawra u ˙arist ˙arsaStaqsejt - ‘Kif ser inqatta’ hawn ˙mistaxÓlief biki u si©©ijiet tar-roti ma tarax!

Kif ser nifhem lill-maridJekk bit-Taljan nitkellem biss ftitKif ser ng˙addi ©imag˙tejnMa l-anzjani, il-feruti u dawk bla idejn?

Sfaw fix-xejn il-˙sibijietMa bqajtx nistaqsi mistoqsijiet,Hekk kif skoprejt il-qalb spiritwaliTa’ tant nies bi bΩonnijiet speçjail.

Kont indur lejn is-sorijietBiex huma jg˙adduli xi Ωew© kelmietTa’ x’g˙andi nag˙mel u ma nag˙milxBiex jiena Ωgur ma nitfixkilx.

Tg˙allimt ng˙addi, na˙sel, nonxor u nitwi,Nag˙mel is-sodod puliti u dritti,Ma nafx kemm il-mejda ppreparajt,Dentaturi u wheelchairs illustrajt ...

Madankollu fil-Cottolengo ma jsirx biss xog˙ol materjali,Ng˙id g˙alija kienet esperjenza spiritwali,Li g˙enitni nimmatura u nersaq aktar qribTa’ min hu mdejjaq, batut jew marid.

Esperjenza li nkorra©©ietni nag˙mel il-©id,Esperjenza li g˙enitni napprezza anke l-ftit,Esperjenza li Ωgur ma ninsieha qatt,G˙ax f’˙ajti çertament ˙alliet impatt!!!

Lynn Grech15

Imbag˙ad segwejna l-Konklavi fejn l-g˙aΩla tal-Mulej ”waqg˙et” fuq il-Kardinal Josef Ratzinger, li ˙a l-isem ta’Benedittu XVI. Mill-ewwel hu stqarr li “Il-veru programm tat-tmexxija tieg˙im’hux li nag˙mel ir-rieda tieg˙i, m’hux linsegwi l-ideat tieg˙i, imma li nisma’,flimkien mal-Knisja kollha, il-kelma u r-rieda tal-Mulej u li n˙alli ru˙i nkunimmexxi minnu biex hu nnifsu jmexxi l-Knisja f’dan il-mument ta’ l-istorjatag˙na”.

Spiçça Papa u ntg˙aΩel ie˙or. Dak lig˙al iktar minn sitta u g˙oxrin sena kienqieg˙ed fuq is-si©©u ta’ Pietru nbidel.

U l-ÌiΩwiti? Le, dawn ma nbidlux umhux ser jinbidlu! G˙aliex?

Il-biduIkollna nibdew bi ftit ta’ l-istorja.

Wara l-konverΩjoni tieg˙u,Injazju minn Loyolamar jistudja fl-Università ta’ Pari©i.

Hemmhekk iltaqa’ma’ xi studenti,b˙al Fran©isk

Saverju, Pietru Favre, Laynez u o˙rajn, uwara ftit mexxiehom meta g˙amlu l-EΩerçizzi Spiritwali. Bil-mod il-mod kibretl-idea li jing˙aqdu flimkien b˙alaKumpanji ta’ Ìesù u hekk ing˙ata bidug˙al dik li wara bdiet tissejja˙ il-Kumpanija ta’ Ìesù.

Fil-15 ta’ Awissu, 1534, Injazju u sittaminn s˙abu marru fil-knisja taMontmartre, f’Pari©i. Hemmhekk, PietruFavre, l-uniku qassis fosthom,qaddsilhom. Qabel tqarbnu, kull wie˙edg˙amel il-voti ta’ kastità u ta’ faqar.Wieg˙du wkoll li jmorru l-Palestina,imma jekk fi Ωmien sena dan ma jkunxjista’ jsir, imorru Ruma u jpo©©u ru˙homg˙ad-dispoΩizzjoni tal-Papa.

Talba u konfermaFil-meditazzjoni taΩ-Ûew© Stendardi li

nsibu fl-EΩerçizzi Spiritwali, Injazju jitloblill-Madonna taqlag˙lu l-grazzjaming˙and il-Mulej Binha “li ni©i milqug˙ta˙t l-istendard tieg˙u” (n.147). Fi triqtulejn Ruma fl-1537, flimkien ma’ Favre uLaynez, Injazju kien kontinwament itennidin it-talba li jkun assoçjat mill-qrib ma’

G˙al kwaΩi tliet ©img˙at matul ix-xahar ta’ April li g˙adda g˙ajnejn id-dinjakollha kienu fuq Ruma, fuq il-©rajjiet storiçi li kienu qed ise˙˙u fil-Belt Eterna.

Grazzi g˙all-mezzi tax-xandir, miljuni kbar fid-dinja kollha assistew bit-talbtag˙hom fl-agunija, il-mewt u l-funeral tal-Papa Buono Ìwann Pawlu II.

16

Kristu. Waqt li kien qed jitlob fil-kappellamag˙rufa b˙ala La Storta barra l-belt ta’Ruma, Alla ta˙ twe©iba mistika g˙at-talba tieg˙u.

Fil-viΩjoni li kellu, Injazju “ra b’modçar ˙afna li Alla l-Missier kien qediqieg˙du ma’ Kristu Ibnu”(Awtobijografija, n.96). Hu ra lil “Kristuj©orr is-Salib fuq spallejh, u l-Missier likien qrib jg˙idlu, ‘Irrid li tie˙u ‘l danb˙ala l-qaddej tieg˙ek’.” Ìesù dar lejnInjazju u qallu, “Irrid li lilna taqdi”. Dinit-twe©iba mis-sema tat direzzjoni lill-ispiritwalità ta’ Injazju u lil dik ta’ dawk limxew warajh, li kellha tkun wa˙da ta’kumpanija mill-qrib ma’ Kristu.

G˙and il-Papa u l-votF’Ruma, il-Papa Pawlu III (1534-49)

laqa’ ˙afna lil Injazju u s˙abu u aççettamalajr l-offerta ta’ qadi li g˙amlulu. LilFavre u lil Laynez tahom jg˙allmu t-teolo©ija fl-Università Sapienza. Lil Injazjutah appostolat ie˙or ta’ qrar u priedki.

Meta l-pjan ta’ Injazju u s˙abu lijmorru l-Palestina ma se˙˙x, Injazjusejja˙ lill-o˙rajn Ruma ˙alli jiddiskutujekk g˙andhomx iwaqqfu Ordni reli©juΩ©did. Bejn Marzu u Ìunju, 1539, humakellhom diskussjonijiet kuljum u qablu limal-voti ta’ kastità u faqar li kienug˙amlu, kellhom iΩidu l-vot ta’ubbidjenza lejn wie˙ed minnhom li jkunmag˙Ωul g˙al ˙ajtu.

Fit-3 ta’ Mejju, unanimament qablu,fost affarijiet o˙ra, li kellhom jag˙mlu votespliçitu ta’ ubbidjenza lejn il-Papa dwaril-”Missjonijiet” li jag˙tihom jewjibg˙athom jaqdu. G˙al Injazju dan il-vothu espressjoni ta’ l-ispirtu u tal-konvinzjoni qawwija tieg˙u li jkun

imsie˙eb mill-qrib ma’ Kristu ukonsegwentement mal-Vigarju tieg˙u,˙alli progressivament jitwettaq il-pjant’Alla li jsalva l-bnedmin kollha.

Wara d-deliberazzjonijiet, Injazjubeda j˙ejji abbozz ta’ Formula li ©abretdak li kienu qablu dwaru u li tfisserx’˙ajja riedu jg˙ixu biex tkunippreΩentata lill-Papa.

Meta l-Papa Pawlu III qraha, esklama,“Hawn tidher l-id ta’ Alla”. Fis-27 ta’Settembru, 1540, il-Papa approva l-Formula b˙ala r-Regola ta’ l-istrutturafundamentali ta’ l-Istitut il-©did uawtorizza ‘l-Ìeneral biex ifassal statutiiktar dettaljati, li jissej˙u Kostituzzjonijiet.Injazju g˙amel dan bejn l-1547 u l-1550.

Xi jfisser il-votFit-22 ta’ April, 1541, Injazju u s˙abu

li kienu Ruma marru fil-BaΩilika ta’ SanPaolo fuori le mura. Injazu qaddes u kullwie˙ed g˙amel il-Professjoni Solennitieg˙u b’erba’ voti.

Wara l-esperjenza ta’ ftit snin in˙assil-bΩonn li jsir xi tibdil Ωg˙ir fil-Formulata’ Pawlu III. Fl-1550, bil-Bolla Exposcitdebitum, il-Papa Ìulju III ikkonferma t-tibdil u ©edded l-approvazzjoni mog˙tijaminn Pawlu III.

F’din il-Formula nsibu: “Huma ‘Injazuu s˙abu˙ saru kumpanji f’˙ajja eΩemplariu reli©juΩa, ça˙du l-©ibdiet ta’ din id-dinja, u ddedikaw ˙ajjithom g˙al dejjemg˙all-qadi ta’ Sidna Ìesù Kristu u tal-Pontifiçe Ruman innifsu u s-suççessuritieg˙u” (n. 2).

Naqraw ukoll li “Kull min irid ikunsuldat ta’ Alla ta˙t il-bandiera tas-salibf’din il-Kumpanija tag˙na, li a˙nanixtequha tkun imΩejna bl-isem ta’ Ìesù,

u jixtieq li jaqdi ‘l Alla wa˙du u lill-Knisja,g˙arusa tieg˙u, ta˙t it-tmexxija tal-Pontifiçi Rumani, li hu l-Vigarju ta’ Kristufuq din l-art ...” (n.3).

Qabel il-Kostituzzjonijiet, Injazju ˙ejja“L-EΩami Ìenerali”, li ji©bor xi ˙wejje©importanti li je˙ti©ilhom ikunu jafu dawkli jid˙lu fil-Kumpanija. Fih insibu, “Barramit-tliet voti li semmejna, il-membriprofessi tal-Kumpanija jag˙mlu wkoll votespliçitu lill-Papa, dak preΩenti jew futur,b˙ala l-Vigarju ta’ Kristu Sidna. Dan huvot li mmorru kulfejn il-Qdusija Tieg˙ujordnalna, kemm fost l-Insara kemm l-infidili, bla ma n©ibu skuΩi u bla manitolbu xi spejjeΩ g˙all-vja©©, f’dak lig˙andu x’jaqsam mal-qima ta’ Alla u l-©id tar-reli©jon Nisranija” (n.5 ©7˙).

Il-missjonijiet ming˙and il-PapaInjazju fisser dan f’iktar dettall fis-

Seba’ Taqsima tal-Kostituzzjonijiet, fejnjittratta dwar “It-tqassim tan-nies fil-g˙alqa tal-Mulej”. Jibda billi jg˙id li“Jista’ jkun li l-Og˙la Vigarju ta’ KristuSidna, jew inkella s-superjuri tal-Kumpanija, ... jibg˙atuhom f’postijietdifferenti” (n.603).

Imma Injazju jΩid jg˙id g˙aliexjibg˙atuhom: “G˙andna nΩommuf’mo˙˙na li l-g˙an tal-vot li bih il-Kumpanija ntrabtet li tobdi ’l-Og˙laVigarju ming˙ajr ebda tlaqliq, huwa lia˙na mmorru fi kwalunkwe na˙a tad-dinja, fost l-insara jew fost l-infidili, fejnjidhirlu li g˙andu jibg˙atna g˙all-akbarglorja ikbar ta’ Alla u g˙all-g˙ajnuna ta’l-erwie˙ ... ˙alli l-Papa jqassamhom huskond ma titlob il-glorja akbar ta’ Alla”(ib.). Ikompli jg˙id: “F’din il-˙a©a, il-Kumpanija qieg˙det kull fehma u rieda

17

tag˙ha f’idejn Kristu Sidna u l-Vigarjutieg˙u” (n. 606) ˙alli “f’kollox Alla Sidnau s-Sede Appostolika jkunu moqdijaa˙jar” (n. 612).

Imbag˙ad, fl-a˙˙ar ta’ dan il-kapitlu,Injazju jg˙id: “Sabiex jintla˙aq a˙jar l-g˙an tal-professjoni u l-weg˙da tag˙na,dak li jinzerta jkun is-Superjur Ìeneralimeta jkun la˙aq Vigarju ta’ Kristu ©did,hu obbligat, jew hu nnifsu jew permezzta’ ie˙or u fi Ωmien sena mill-elezzjoni ul-inkoronazzjoni tal-Papa, ifisser lill-Qdusija Tieg˙u l-professjoni u l-weg˙daespressa li l-Kumpanija g˙andha li tkunubbidjenti lejh, speçjalment dwar il-

missjonijiet, g˙all-akbar glorja ta’ AllaSidna” (617).

Le, il-ÌiΩwiti ma jinbidluxMin˙abba din ir-rabta affettiva u

effettiva li torbot il-Kumpanija mas-suççessur ta’ Pietru, li hi tant deçiΩiva udistintiva g˙all-missjoni tag˙na l-ÌiΩwiti,dritt wara l-elezzjoni tal-Papa BenedittuXVI, is-Superjur Ìenerali Fr Peter-HansKolvenbach, f’isem il-ÌiΩwiti kollha,bag˙at messa©© lill-Papa u assigurah, li“is-servizz tag˙na lill-Knisja jkun tassewNisrani jekk ikun ankrat fil-fedeltà tag˙nalejn Kristu, li jag˙mel kollox ©did; u jkun

tassew skond il-˙sieb ta’ Injazju jekk isirf’g˙aqda mas-suççessur ta’ Pietru” (NCn.252).

Din ir-rabta speçjali tal-ÌiΩwiti mal-Vigarju ta’ Kristu fl-art, li bdiet iktar minn455 sena ilu, g˙adha qawwija u manbidlet qatt. L-ispirtu li Injazju nissel fis˙abu u g˙adda lil uliedu spiritwalig˙adu ˙aj. Permezz ta’ din ir-rabta li manbidlet qatt matul is-sekli, il-Kumpanijadejjem issoktat, “b’fedeltà kreattiva” uimpenn s˙i˙, tag˙ti sehma g˙at-twettiqtal-missjoni wa˙danija ta’ Kristu fil-Knisjau mal-Knisja “g˙all-bini ta’ l-Ìisem ta’Kristu” (Ef 4:12).

Il-Papa Pawlu III jag˙ti l-approvazzjonital-Kumpanija ta Ìesù lil S. Injazju fl-1540

18

Malli tqabbad tarf ta’ biçça˙wejje©, il-mag˙sar kienja˙tafhom, ji©bidhom ©ewwa ujg˙affi©hom b’kemm kellu sa˙˙abiex jo˙or©ilhom sa l-anqas qatrailma minn ©o fihom.

Ta’ tifel li kont dejjem kontnipprova nimma©ina kif dawn il-povri ˙wejje© kienu j˙ossuhomhuma u g˙addejjin minn bejn ir-rombli. Darba minnhom qtajtxewqti g˙ax waqt li kont qedng˙in lil ommi ta˙sel il-˙wejje©inqabduli Ωew© swaba’ fir-rombli!Emmnuni tg˙idx kemm bdejtnoqg˙od attent wara dan l-inçident!

Is-soltu, wara li konna na˙slu l-˙wejje© ommi kienet tonxorhombiex jinxfu waqt li jien kontinnewlilha l-labar u ng˙inha wkolltitwihom meta kienu jkunu nixfu.G˙adni niftakar kemm kienu jkunujfu˙u wara daqsxejn xemx tajba.Kont noqg˙od inxomm dik l-indafau ri˙a tal-©enna.

Naf li kultant in˙ossuna qisu l-˙ajja tkun qed tg˙addina minn ©ol-

magna li tag˙sar. Il-problemi u d-diffikultajiet li niltqag˙u mag˙homdonnhom ikunu jridu jag˙sru minn ©ofina kull naqra fer˙ u paçi li jkollna!Kultant il-©urnata t˙ossha qisha l-povri subg˙ajja meta nqabdu ©or-rombli tal-makna tal-˙asil.

Id-deçiΩjoni li ner©g˙u ni©uf’tag˙na u ma nibqg˙uxmg˙aff©in hija tag˙na. Marridux in˙allu lilna nfusnanibqg˙u mg˙aff©in qisnaqalziet qadim g˙adu ˙iere©mill-g˙asir. A˙na rriduniddeçiedu jekk irriduxn˙ossu s-s˙ana ˙elwa tax-xemx issa˙˙nilna qalbna unxommu r-ri˙a tfu˙ tal-©enna.

Jalla, t˙ossok titg˙affe©kemm titg˙affe© fil-˙ajja,dejjem jirnexxilek tqum utag˙Ωel aktar paçi u m˙abbaf’˙ajtek. Jalla, kull darba lit˙ossok mag˙sur, tikber b’dik l-esperjenza u ssir bniedem aktars˙i˙ u qrib t’Alla.

Joseph J. Mazzella

Meta kont daqsxejn ta’ tifel kellna magna tal-˙asil b’mag˙sar mag˙ha.Dan kien mag˙mul minn Ωew© rombli fuq xulxin li kont tg˙addi l-˙wejje©minnhom u jing˙asru bil-pressa tag˙hom.

19

Sirt naf li kienet drogata meta darba fost l-o˙rajn, bil-lejl g˙al xi t-tlieta ta’ filg˙odu,˙abtulna l-pulizija d-dar u qallbulna kullimkien sama sabulha borΩa bi trab abjad li jien, ta’ tifel likont, ˙sibtu zokkor. Bdiet tielg˙a u nieΩla l-qorti,hi u l-g˙arus li kellha dak iΩ-Ωmien u li xi senawara kellha lil ˙ija Robert minnu.

Dakinhar fhimt g˙aliex kienet spiss tibg˙atninorqod g˙and in-nanna LiΩa u ©ieli kienet tinsienihemm anki g˙al xi ©img˙a jew xahar s˙i˙. Kontna˙seb li kienet tibg˙atni g˙andha g˙aliex kienikollha to˙ro© ta˙dem; kienet tbiddel ˙afnaxog˙lijiet allavolja iktar kienet tkun id-darmitluqa fuq is-sufan milli tfittex xog˙ol fiss.IrrealiΩΩajt li ommi g˙alhekk dejjem niftakarhag˙ajjiena, jew mimlija nervi, jew b’xi burdatata’da˙k estrem jew ta’ dwejjaq insopportabbli. L-iskola kienet tfallihieli ˙afna peress li kienett˙allini ndur biha d-dar meta kienet tkun matifla˙x ˙afna jew g˙aliex ma kienx ikollhabiΩΩejjed flus biex tibg˙atni b’tal-linja ma’ s˙abi.

Qatt ma ˙aqritni jew sawtitni, iΩda mill-˙wejje© ubΩonnijiet o˙ra kienet spiss t˙allini nieqes. Flus makienx ikollha f’idha.

Ommi qatt ma ammettiet mieg˙i li kellhaproblemi tad-drogi u mal-pulizija. Darba fost l-o˙rajn, ˙aditni g˙and in-nanna u qabel tliet xhur,ma rajnihiex ‘il hemm. In-nanna tg˙idx kemmkienet inkwetat g˙aliha, iΩda min˙abba l-etàanzjana tag˙ha u l-fatt li minn dejjem kienet ommdebboli ma’ bintha, qatt ma g˙amlet xejn biextfittixha u ©©ibha lura. Man-nanna ma kienjonqosni xejn g˙aliex kienet tie˙u ˙siebi utibg˙atni l-iskola, iΩda xorta kont in˙oss ˙afna n-nuqqas ta’ ommi.

Lil missieri ma nafux u qatt ma rajtu, qatt maqaltli xejn fuqu ˙lief li kien telaqha kif sar jaf likien se jkollhom lili. Illum naf li kien ra©elkriminali u li kien hu li ˙awwadha sa minntfulitha.

Wara dak il-lejl meta da˙lulna l-pulizija ifirrxug˙ad-droga, ommi marret iktar g˙all-ag˙ar g˙axt˙altet ma’ iΩjed nies li gerfxuha u kkumplikawlha˙ajjitha. Missier ˙ija Robert kien ra©el vjolenti,ferm ikbar minnha; minn meta ©ie joqg˙odmag˙na, ˙ajjitna saret iktar imgerfxa u biproblemi, speçjalment ta’ flus. Ólisna minnuwara xi sentejn li twieled ˙ija g˙aliex tefg˙uh il-˙abs fuq xi serq min˙abba d-drogi. Qatt ma˙miltu, l-iktar g˙aliex kien isawwat lil ommi u

Kelli tlettax-il sena meta rrealiΩΩajt li ommikienet marida, marida gravi. Ommi kienetilha marida iktar minn ˙mistax-il sena, minnqabel ma twelidt jien, u ma kellix tama litfiq mill-vizzju qerriedi tad-droga. Kellha lilita’ sittax-il sena, u kienet ilha tmiss mad-droga minn mindu kellha tlettax-il sena.

20

j˙e©©i©ha tkompli tittaqqab jew tibla’ d-droga. Óadt pjaçir li ˙elsuna minnu.

“Ma, taf kemm tkun mara isba˙ likieku tfiq mid-droga, u taf kemm tkunomm a˙jar g˙alina kieku tieqaf milli tmutbil-mod u tibda tg˙ix?” g˙edtilha darbafost l-o˙rajn meta kienet f’sensiha u mhuxmimlija sustanzi. Óarset lejja b’im˙abbakbira f’g˙ajnejha u talbitni na˙frilha. Ftittal-jiem wara, re©g˙et tefg˙et lili u lil ˙ijag˙adu tarbija g˙and in-nanna u re©g˙etsparixxiet. Ìiet g˙alina sitt xhur wara,iΩda d-dehra tag˙ha kienet inbidlet,dehret iktar f’sa˙˙itha, isba˙, ˙afnaa˙jar. Óaditna d-dar mag˙ha u qaltli likienet sabet xog˙ol ©o fabbrika u talbitning˙inha nnaddfu wa˙da sewwa d-dar,b˙alha sinjal ta’ ˙ajja ©dida. Minndakinhar s’issa, qatt ma messet iΩjedmad-droga u saret ta˙dem minn filg˙odusa filg˙axija biex lili ˙allietni nkompli l-iskola, u lil ˙ija Robert kienet tlibbsu˙wejje© ©odda u dejjem nodfa.

Illum il-©urnata, jien il˙aqt g˙alliem uqed nie˙u ˙sieb tan-nanna, li waslet fit-tmiem ta’ ˙ajjitha, meta ommi ma tkunxtista’ min˙abba x-xog˙ol. Ommi hi l-iktar persuna li nammira f’˙ajti g˙aliex,g˙alkemm g˙amlet ˙afna Ωbalji f’˙ajjithaspeçjalment ma’ ommha u mag˙nauliedha, minn jeddha rabbiet il-gazz biextmur tfittex l-g˙ajnuna u tie˙u l-kuraxierqa bla ma qatt ˙arset lura iΩjed.

21

nhar it-23 t’April ma’ tal-familja,s˙abi Ìizwiti u ma’ xi ˙bieb... Xejnstraordinarju. L-unika differenzakienet li wara l-”Óaruf t’Alla”,quddiem l-Ewkaristija weg˙idt ling˙ix il-faqar, il-kastità u l-ubbidjenza tul ˙ajti kollha fil-Kumpanija ta’ Ìesù, dawk linsej˙ulhom il-voti reli˙juΩi.

Óafna nies wara saqsewni: Immat˙ossok differenti? T˙ossok li nbdilt?Ir-risposta tieg˙i hi: Le... u iva. Leg˙aliex il-persuna li kont g˙adni; il-fatt li g˙amilt il-voti ma jfissirx lisaret xi ma©ija li f’daqqa wa˙dabiddlitni u g˙amlitni xi qaddis! Fl-istess ˙in ˙adt deçiΩjoni li permezztag˙ha nag˙raf li dak kollu li qednag˙mel u dak li jien, ng˙ixu b’çertumod u b’çerta perspettiva: b˙alaÌiΩwita, b˙ala kumpann ta’ Ìesù.Dan ifisser li kuljum (g˙ax mhixxi˙a©a awtomatika!) nipprova ng˙ixiktar bil-mod kif i˙ares u jifhem l-affarijiet Ìesù... li nikber fir-relazzjoni tieg˙i ma’ Alla fit-talb umieg˙u preΩenti f’dawk ta’madwari, f’dawk li huma iktarbatuti. Perspettiva, fejn kull ma

Quddiesa sempliçinag˙mel ikun ta’servizz gratwit g˙al˙addie˙or.

Wara kollox, dan huwa l-iskop tal-voti... mhux biex nitg˙akksu! Liwie˙ed ikun fqir, li wie˙ed ma jkolluxil-partner tieg˙u, li wie˙ed ikun lest lijobdi dak li jitolbu minnu, mhumiexvaluri fihom infushom. Imma jekk majkollniex b˙ala prijorità l-affarijietpersonali imma li nuΩaw l-affarijietg˙as-servizz ta’ l-o˙rajn, jekk majkollniex persuna wa˙da li mag˙hanaqsmu ˙ajjitna kollha, u hekkinkunu lesti li nintbag˙tu fejn ikunhemm bΩonn, inkunu aktar liberi biexnaqdu lill-o˙rajn kull fejn u meta jkunhemm bΩonn. B’hekk, ©urnata wara l-o˙ra, bil-mod il-mod, inkunu qedinsiru dejjem aktar b˙al Ìesù fir-relazzjoni tieg˙u (u tag˙na) ma’ Allau ma’ l-o˙rajn.

In˙ossnix differenti issa minnqabel it-23 t’April? Forsi l-a˙jarrisposta hija li ddeidejt li nibda miexifi triq li naf xi ftit xi tfisser imma likull ©urnata, bid-deçiΩjonijiet Ωg˙artieg˙i, se tressaqni dejjem iktar lejnid-destinazzjoni.

Michael Conti sj22

Fl-g˙eluq u fil-wisa’Fl-g˙eluq ta’ kamarti na˙sebFid-dinja li qieg˙da ©o mo˙˙i:çkejkna wisqId-dinja ta’ ©o mo˙˙i.Hi d-dinja kollha tieg˙iHi jien u ˙sibijieti.Hi n-niket g˙at-telfa tal-g˙aΩiΩHi d-dwejjaq ta’ l-in©ustizzjaHi x-xewqa bla maqtug˙aHi t-tama tnin g˙ax bla fidi.

Tkissirni din id-dinjaU ma nifla˙x g˙aliha.

U allura f’mument niddeçiediLi no˙ro© ’il barra.

U fil-wisa’ ta’ barraNara l-ba˙ar bla limituIn˙oss il-frisk fuq wiççiU tg˙ammixni d-dija tax-xemx.U nid˙ol f’dinja o˙raId-dinja ta’ barra minni.U nara t-tbissima fuq l-uçuh,Minkejja l-istejjer li hemm warajhom.TweΩinni l-id tal-g˙ajnuna tal-©ar,Minkejja l-we©g˙at li j˙oss f’qalbu.

U ng˙id, Kemm jien miskin li ning˙alaqFid-dinja ta’ ©o mo˙˙i.Dinja çkejkna wisqU egoista.

˙a niftakar, kull meta naral-bieb ta’ mo˙˙i jing˙alaq,˙a niftakarfit-tbissima, u l-ba˙ar u x-xemx,u fis nitlaq ’il barrag˙ax fid-dinja l-wiesg˙ahemm u©ig˙ b˙al tieg˙iu m˙abba li tg˙inni n©orru.

23

Ma kellix ra©el, ma kellix tfal. Ma kellila ˙bieb u lanqas saqaf fuq rasi. Fi kliemie˙or, ma kellix passat.

L-i©sma tar-ra©el u tat-tfal kienujinsabu f’fossa komuni, ta˙t l-art ta’ dan il-pajjiΩ li qatt ma laqag˙na. Min-na˙atieg˙i, ma kien fadalli xejn x’nag˙mel f’arttwelidi, l-art li kienet beleg˙tli f’lejla wa˙da

Din hija l-istorja vera ta’ Yolanda, omm RwandiΩa li fl-1994tilfet lil Ωew©ha u t-tliet uliedha. Dik is-sena, f’dan il-pajjiΩAfrikan, inqatlu mal-miljun ru˙ f’mitt jum, fost l-indifferenza ©enerali tal-pajjiΩi tad-dinja kollha.

l-g˙eΩieΩ kollha tieg˙i, lejla ta’ tortura,umiljazzjoni u tbatija li ma b˙alha. U dankollu minn id ˙utna stess RwandiΩi. Kontiddisgustata b’pajjiΩi.

Ftit li xejn kont naf dwar l-Ewropa.Imma ma kellix g˙aΩla o˙ra. Dan kien il-kontinent li forsi kien ˙a jilqag˙ni ujippermettili ng˙ix ˙ajja deçenti, ˙ajja litixraq lill-bniedem... anke jekk bniedem fil-qieg˙ nett tas-sellum tal-˙ajja: Óajja ta’Rifu©jat.

G˙edt lili nnifsi: “Le. Ma rridx inkunRifu©jata. Immur b˙ala turista u safla˙˙arinkun nista’ norqod b’mo˙˙i mistrie˙,ming˙ajr il-biΩa’ li bil-lejl ji©i xi ˙add bil-machete (sikkina) u j˙anxarli g˙onqi,ming˙ajr ma nara kull filg˙odu l-assassini lin˙obb, dawk li g˙adhom kif ittradewni.

Ner©a’ lura f’pajjiΩi wara xahrejn.

Qabel ma tlaqt mort insellem lit-tfaltieg˙i. Tliet itfal. Po©©ejt bilqieg˙da ubdejt inkellimhom:

“G˙eΩieΩ tieg˙i, a˙fruli jekk qednabbandunakom. A˙fruli jekk ˙allejtkomtmutu daqshekk Ωg˙ar. A˙fruli talli mauΩajtx il-machete biex niddefendikom mill-machete li qatlitkom. A˙fruli jekkiddiΩappuntajtkom b˙ala omm. Issa qednabbandunakom. Sejra ng˙ix f’pajjiΩ liinjorakom kompletament. Sejra nitbissemlil dawk il-persuni li huma indirettamentresponsabbli tal-mewta tag˙kom.

Sejra nfittex il-protezzjoni ta’ dawk lima kinux kapaçi, jew ma riduxjiddefendukom. Jiena Omm beΩΩieg˙a,iktar beΩΩieg˙a mill-assassini tag˙kom!

Appostolat tat-TalbIssie˙eb int ukoll ma’ eluf kbar ta’ insaramad-dinja kollha li flimkien joffru t-talbtag˙hom skond l-intenzjoni li kull xahar il-Papa u l-isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktarjisma’ dak tag˙na lkoll flimkien!

Intenzjonijiet g˙al ÌUNJU• Biex is-soçjetà tag˙na tg˙in, b’©esti konkreti ta’ m˙abba nisranija u fraternità,

lill-miljuni ta’ rifu©jati li jinsabu f’kundizzjonijiet ta’ faqar estrem u ta’abbandun.

• Biex is-sagrament ta’ l-Ewkaristija jkun dejjem aktar mag˙ruf b˙ala l-qalbt˙abbat tal-˙ajja tal-Knisja.

• Biex il-familji tag˙na jag˙rfu jg˙ixu bl-a˙jar mod il-konsagrazzjoni tag˙homlill-Qalb Divina ta’ Ìesù u l-Qalb Immakulata ta’ Marija.

24

1. Jiena hu l-im˙abba. T˙alli lil˙add u lil xejn li mhux im˙abbajikkmandak.

2. Sejja˙li biex ng˙inek u mhuxbiex tizvoga fija bid-dagha.

3. Il-Óadd ˙allih ©urnata libera.A˙dem biex tg˙ix u mhux tg˙ixbiex ta˙dem. U bil˙aqq... nharta’ Óadd ejj’ oqg˙od!

4. Il-©enituri la titlifhom,tapprezzahom. Tag˙mlilhomx˙ajjithom infern.

5. La toqtolx. Óares l-ambjentg˙ax minnu trid tg˙ix. U tinfedlil ˙add bi lsienek, lanqas biç-çajt.

Kieku kellna niktbu l-Kmandamenti mill-©did, kif konna niktbuhomb’mod li japplikaw g˙al kul˙add u kul˙add jifhimhom?

6. Ming˙ajr ir-rabta dejjiema ta’m˙abba vera, is-sess ji©i blasens.

7. Dak li hu tieg˙ek gawdih, dakli mhux tieg˙ek ˙allih.

8. Ne˙˙i l-bluff u l-faççoliΩmu.M’hawnx isba˙ mill-verità.

9. Fedeltà fiΩ-Ωwie© tfisser fer˙ fl-ulied. IΩra’ l-ma˙fra u ta˙sad l-g˙aqda fil-familja. Id-divorzjumhux soluzzjoni, imma pjaga.

10. Ifra˙ bil-©id ta’ ˙addie˙or,tkunx materjalista. L-aqwamhux x’g˙andek, imma x’int.

Jekk tg˙ix hekk, tgawdi int ukull min imiss mieg˙ek!

25

Kienu ilhom jafu lil xulxin madwarxahrejn biss, tista’ tg˙id mill-ewwel©urnata tas-sena akkademika, meta waqtl-ewwel laqg˙a g˙all-istudenti nzertawbilqieg˙da ˙dejn xulxin. Sakemm bedad-diskors tal-ftu˙, qabdu parlatabejniethom. James u Christine skoprew likienu g˙aΩlu l-istess kors, dak tal-mediçina, bil-g˙an li jift˙u klinika u jfendug˙al rashom. It-tnejn kienu ˙abrieka fl-istudju u beΩlin daqs in-na˙al. Ta’ l-istessetà u j˙obbu l-isports u l-arti.B’kumbinazzjoni kienu joqog˙du fl-istessra˙al, imma billi Christine trabbiet ma’Ωijietha f’ra˙al ie˙or g˙al xi Ωmien

min˙abba diΩgwid familjari, maltaqg˙ux fl-iskola primarja fi tfulithom.Donnhom mill-ewwel ikklikkjawbejniethom u nibtet ˙biberija sinçiera.Sa˙ansitra ftiehmu li jg˙inu lil xulxinfir-riçerki profondi li ji©u mitlubajag˙mlu waqt il-kors.

Ìurnata minnhom, waqt li kienumexjin fil-kuritur ta’ l-università bejnlezzjoni u o˙ra, James, li kien ©uvni ta’karattru sinçier, mo˙˙u jaqilg˙u ukemmxejn riservat, in˙asad metaChristine, tfajla fuq ru˙ha u tafiΩΩommha ming˙ajr tlellix upretenzjoni li ta˙bi r-realtà, esprimiet

xewqitha li jibdew jo˙or©u flimkien. Mill-atte©©jament tag˙ha James kien ilu linteba˙ b’©ibdietha. Billi hu qatt ma kien˙are© ma’ tfajliet f’relazzjoni, tgerrex xiftit, ˙ass qalbu taqbeΩ u beΩa’ jag˙mel l-ewwel pass. Kien ˙aseb li wara l-parlata likellhom bejniethom ftit jiem qabel,Christine ma kinetx ˙a tibqa’ tkellmu,twarrbu, jew tillimita l-˙biberija ta’bejniethom. Dan ©ara wara li xi ©ranetqabel kienet talbitu biex il-Óadd filg˙odujiltaqg˙u x-xatt ta’ Tas-Sliema ˙alli jie˙dukafé. James ma qag˙adx jin˙eba warasubg˙ajh. Uriha bla mist˙ija li kull nharta’ Óadd kien ikun indispost. Sa minn

26

sentejn ’l hawn kien beda janima l-quddiesa tal-˙dax ta’ filg˙odu fil-parroççatieg˙u. Stenna li ˙a tqarras wiççha jewtiddie˙ak bih. G˙alkemm biddletkemmxejn l-espressjoni ta’ wiççha,pjuttost kien sorpriΩ meta qaltlu, “Il-kristelejs, kemm int ta’ prinçipju!X’kura©© g˙andek tidher quddiem dawkin-nies kollha!”

Christine, g˙alkemm mg˙ammda,kienet trabbiet fiha bruda lejn ir-reli©jonnisranija wara esperjenza kiefra fit-trobbija. Imma donnu l-istqarrija ta’James m’affetwathiex, anzi s-sinçerità u l-modestja tieg˙u iktar ©ibduha lejh.

Dal-kliem kien ˙asad g˙al kollox lilJames. F’mo˙˙u kien ra li m’hemmxfutur g˙al relazzjoni kostruttiva, iktar uiktar meta kien ©ej minn familja li kienett˙addan il-prinçipji nsara b’g˙ajnejnmag˙luqa. Fr Peter, id-direttur spiritwalital-parroçça u ex-g˙alliem ta’ James, maqatag˙lux qalbu.

“Jekk verament tixtiequ l-©id lil xulxin,nemmen li g˙ad taslu. Tippruvaxtikkonvinçiha. G˙alissa ttarraf b’xejn lill-©enituri tieg˙ek. Nafhom biΩΩejjed.Ipprova wrieha bl-azzjonijiet u l-kelma t-tajba tieg˙ek li tixtieq il-©id lil xulxin, fl-istess waqt m’intix lest li tonqos minn dakli temmen fih. Itlob lil Alla u jekk g˙andujkun minnu, l-affarijiet jittran©awwe˙idhom. IΩ-Ωmien jag˙tina parir. Kunperseveranti.”

Dal-kliem ta’ Fr Peter kien jimliehb’kura©© kbir u tama. Bdew jo˙or©uflimkien. James baqa’ perseveranti fit-talbtieg˙u. Alla jaf x’g˙andi bΩonn, kienjg˙id bejnu u bejn ru˙u, jekk hi mhixaddattata g˙alija jibg˙atli sinjal Ωgur.Bdew i˙ossuhom iktar ta’ xulxin u majistg˙ux jg˙addu ming˙ajr xulxin. Il-©enituri tag˙ha laqg˙uh bi ˙©arhom.

G˙alihom kien ©uvni uniku fid-dinjakonsumista ta’ llum, li taljena u tkaxkar lilkul˙add mal-kurrent pagan. Ta’ dankienu iktar konxji wara l-burraxka ta’nkwiet fiΩ-Ωwie© tag˙hom li kienet ˙allieteffett ikrah fuq Christine intortament.

Issa li Alla kien refag˙hom minnxag˙arhom raw f’James dak li forsi ine˙˙iminn qalbha l-bruda li kienet tjassarha.Kienu jifirxu t-tapit l-a˙mar g˙alih. Iktarkien i˙ossu imbarazzat ta’ ©uvni mist˙i uriservat li kien. Quddiem dan kollu, g˙alChristine, James iktar u iktar sar l-mimmit’g˙ajnejha. Ma xtaqitx titilfu. Mhux hu,imma hi kellha tinbidel. Riedet tbiddel l-esperjenza qarsa fi tfulitha li baqg˙et b˙alinkubu ji©ri wara dellha jqis il-passi ta’˙ajjitha.

Waslet l-ewwel çelebrazzjoni t’g˙eluqsnin flimkien, ta’ James, li ˙abat Óaddqabel il-Milied. Óass g˙afsa ta’ qalb li masetg˙ux jiççelebrawh b’quddiesa flimkien.Lejliet il-Milied, Christine ˙arbet nofs ta’nhar s˙i˙ iddur minn ˙anut g˙al ie˙ortfittex dik il-˙a©a ori©inali li James Ωgurqatt ma kien jo˙lom li jirçievi, immabaqg˙et b’xiber imnie˙er. Ma kinetxsodisfatta bit-tracksuit li g˙aΩlet ufilg˙axija kellha geddum sa’ l-art. Raqdetu l-g˙ada çemplitlu kmieni biextawguralu u jiftiehmu g˙al filg˙axija.Mit-ton tieg˙u ndunat li ma kienxkuntent sa barra. Twe©ibietu, g˙ax qedjixjie˙, ma niΩlitilhiex. Dak il-˙in, b˙aldonnu xi ˙add taptpilha b’©entilezza fuqqalbha u lluminaha x’rigal sinjifikantikellha tag˙tih. Iddeçidiet li tirriforma˙ajjitha g˙all-©id tag˙ha u g˙ar-relazzjonita’ bejniethom.

Wara l-awgurju tal-kleru u ta’ Fr Peter,James ˙are© b˙as-soltu fuq l-altar biexjanima l-quddiesa. Qabel beda l-kanttad-d˙ul, b˙as-soltu g˙olla rasu biex

jag˙ti daqqa t’g˙ajn kemm kienet mimlijal-knisja. Fit-tar f ta’ l-ewwel bank jilma˙ lilChristine bilwieqfa, t˙ares lejh. Lanqasried jemmen lil g˙ajnejh. Imnalla‘Nin©abru Insara’ kien jafha bl-amment,g˙ax kien jitfixkel Ωgur fil-kliem. Óassujist˙i xi ftit, il-vuçi ma baqg˙etx daqshekksoda u twassal. Fl-istess waqt qalbu mtlietbil-fer˙ u u minn g˙ajnejh qabiΩlu dmug˙ta’ ringrazzjament lill-Mulej, li kien sema’talbietu. Baqg˙et hemm sa’ l-a˙˙ar, uwara l-kant tal-g˙eluq, stennietu jo˙ro©mis-sagristija. Kif qorob lejha, ˙akmueççitament qisu g˙adu ˙a jiltaqa’ mag˙hal-ewwel darba. Donnhom griΩmejhxxuttaw. Óar©u barra fuq iz-zuntier id f’idb˙al Ωew© miΩΩeww©in friski.

“Ridt nag˙mel xi˙a©a differenti g˙alikb’mod speçjali llum, b˙ala sinjal ta’m˙abbti.”

“Christine, issorprendejtni. Dan l-ikbar rigal li jien qatt irçevejt f’g˙eluqsnini. Dal-©est tieg˙ek huwaimprezzabbli. Kif nista’ niddeskrivi dal-mument a˙jar? G˙amiltni kuntent ˙afna.”

“Jien ukoll in˙ossni iktar kuntenta.Ilbiera˙ kont qed in˙oss vojt kbir. L-ebdarigal ma bdejt narah adattat g˙alik. Issanaf li tajtek xi˙a©a li ˙a tkun g˙al qalbek.Mil-lum nibda ni©i mieg˙ek il-quddies.Hemm bΩonn li Alla jer©a’ jid˙ol f’˙ajti ujid˙ol bejnietna, g˙ax jien irrid li din ir-relazzjoni tirnexxi.”

“Christine, dejjem hekk tlabt. Allasemag˙ni. J’Alla nibqg˙u flimkien unkunu ta’ xulxin. Issa fejn se mmorrullejla?”

“Issa stenna sal-lejla; sorpriΩa. Imxisad-dar, g˙ax ommi u missieri qedjistennewk bi ˙©arhom ˙a jg˙annquk ujbusuk wa˙da tal-birthday!”

Leon27

G˙andna djarna kbar imma familji Ωg˙ar;iktar kumditajiet, imma inqas Ωmien;g˙andna iktar studji g˙oljin, imma inqassens komun,iktar informazzjoni, imma inqas g˙erf;g˙andna iktar esperti, imma iktar problemi,iktar mediçini u rimedji, imma inqas sa˙˙avera u naturali.

Nonfqu wisq u bl-addoçç,nid˙ku ftit wisq,insuqu sfrenati,jitlg˙alna spiss u malajr wisq,indumu wisq ma norqdu,neg˙jew malajr,naqraw ftit li xejn,naraw wisq televixin,u rari nitolbu.

G˙andna ˙afna aktar affarijiet, imma fermanqas valuri.inpaçpçu wisq, in˙obbu ftit, u nigdbu il-˙inkollu.

Tg˙allimna kif naqilg˙u l-flus, imma mhuxkif ng˙ixu bihom,Ωidna s-snin mal-˙ajja, imma mhux il-˙ajjamas-snin.

Kapaçi ng˙ollu l-bini mas-sema, waqt li t-tempra dejjem tiqsar.Inwessg˙u t-toroq, waqt li mo˙˙na dejjemjidjieq,nonfqu iktar, imma qalbna tibqa’ battala;nixtru iktar, imma nifir˙u anqas.

Irnexxielna mmorru sal-qamar u lura,

imma mhux kapaçi naqsmu t-triq biexinsellmu lil ©ar ©did.Ókimna l-ispazju ta’ l-univers, immamhux dak ta’ ©ewwa.Kissirna l-muntanji, imma mhux il-pre©udizzji tag˙na;Inxandru iktar, imma nitg˙allmu inqas;Nippjanaw iktar, imma nwettqu inqas.

Tg˙allimna ng˙a©©lu kemm nifil˙u,imma mhux nistennew;G˙ollejna s-salarji, imma baxxejna l-moralità. Bnejna kompjuters tal-g˙a©eb, ng˙umu fl-informazzjoni,imma ma nafux nikkomunikaw.

F’kollox Ωidna l-kwantità, imma f’kolloxnaqqasna l-kwalità.

Ólaqna ikel ta’ malajr, fast food, immakul˙add bl-indi©estjoni.Nies sbie˙ kemm trid, nies b’karattrusod mill-anqas.Bwiet fondi u mimlija, immarelazzjonijiet superfiçjali u vojta.Aktar divertiment u inqas kuntentizza.G˙aΩla enormi ta’ ikel, imma sustanzaxejn.Aktar pagi doppji fil-familji, imma iktardivorzji;djar isba˙ u aktar komdi, imma familjimdejqin li ma jissaportux joqog˙dufihom.

Min jaf kieku tieqaf ftit u ta˙seb fuq˙ajtek?

Min jaf kieku tag˙Ωel fil-˙ajja xitrid sew?

Xi trid:tkun bniedem tal-lum, imdejjaq uskuntent ©o ga©©a mdiehba, kiftridek id -dinja ta’ llum, jewtag˙Ωel ˙ajja xi ftit stramba, mhuxtas-soltu, imma li ssib fiha l-verusens?

Min jiddie˙ek bik g˙ax m’intixmodern, ˙allih jid˙ak kemm irid.Insa d-da˙k u Ωomm g˙alik il-verufer˙!Insa d-dinja tal-lum, biex tibdatg˙ix illum!

28

Dan li ©ej huwa eΩerçizzju spiritwali li jg˙inek tag˙mel check-up ta’ ru˙ek. Sib mument ftit kwiet u ag˙mel din l-esperjenzasabi˙a ta’ talb. Ara jekk t˙ossokx verament a˙jar wara!

Kif inhuma sejrin l-affarijiet bejni u bejn Alla? Qed nikber fl-g˙arfien tieg˙i nnifsi jew miexi lura b˙al granç? U x’ing˙idug˙ar-relazzjonijiet tieg˙i ma’ tad-dar, fuq ix-xog˙ol, l-iskola.... Fikliem ie˙or - X’qed nag˙mel b’˙ajti? Mhux façli tirrispondi g˙aldomanda b˙al din u ˙afna huma dawk li jippreferu jinjoraw il-bΩonn tal-bniedem li minn Ωmien g˙al Ωmien jag˙mel check-upmhux biss tal- ©isem iΩda wkoll tar-ru˙. Kien g˙alhekk li S.Injazjukien jis˙aq tant li n-Nisrani li jrid jikber fl-g˙arfien tieg˙u nnifsu uta’ Alla jag˙mel ta’ kuljum l-EΩami tal-Kuxjenza. Hawnehekk qedin©ibu verΩjoni mqassra u ssimplifikata ta’ dan l-EΩami li kul˙addjista’ jadatta skond il-bΩonnijiet tieg˙u.

1) NINSAB FIL-PREÛENZA T’ALLA“Mulej, int tg˙arbilni u tag˙rafni; int taf meta noqg˙od umeta nqum, int tag˙raf mill-bog˙od ˙sibijieti.”(Salm 139, 1-2)

Tkun fejn tkun, tinsab fejn tinsab, inti tibqa’ dejjem ˙lejqa ta’Alla l-˙allieq tas-sema u ta’ l-art, dak Alla li jie˙u ˙siebek dejjem,anke meta inti tinjorah. Kun konxju ta’ din il-preΩenza li tag˙tik il-˙ajja.

2) NIRRINGRAZZJA LIL ALLATAL-GRAZZJI KOLLHA LI RÇEVEJT“Ifir˙u dejjem, itolbu bla heda, iΩΩu ˙ajr lil Alla f’kollox.”(1 Tess 5, 16-18)

Il-˙ajja hija spiss ©irja wa˙da minn ˙a©a g˙al o˙ra ming˙ajrma jkollna qatt çans nieqfu biex napprezzaw dak li qed ng˙ixu.Çans biex ingorru... dak iva, dejjem insibuh! Irringrazzja lil Alla ta’l-affarijiet, kbar u Ωg˙ar, li g˙ext illum: il-breakfast kif qomt, it-

tbissima ta’ ommok, id-da˙k ta’ s˙abek, it-telefonata ta’ dik iz-zijali kont ilek Ωmien ma tkellem, l-ikel tajjeb u bnin, is-saqaf fuqrasek, u l-bqija. Ta’ dan kollu g˙id grazzi.

3) NITLOB ID-DAWL TA’ L-ISPIRTU“Meta ji©i l-Ispirtu tal-verità iwassalkom g˙all-veritàkollha”.(Ìw 16,13)

Int u t˙ares lura lejn kif marret il-©urnata tieg˙ek, ag˙rafukoll li hemm çerti affarijiet, atte©©jamenti, xewqat li humamo˙bija u xejn çari. Forsi t˙ossok konfuΩ u mbeΩΩa’. Itlob l-g˙ajnuna ta’ dak l-Ispirtu li weg˙idna Ìesù qabel ma mietg˙alina fuq is-Salib, l-Ispirtu li jag˙ti d-dawl lill-g˙omja u jg˙innan˙arsu lejn ˙ajjitna bl-g˙ajnejn ta’ Kristu.

4) NITLOB MAÓFRA TAN-NUQQASIJIET“G˙arblu lilkom infuskom jekk intomx fil-fidi... Ma tafuxintom li Kristu Ìesù jinsab fikom?” (2 Kor 13, 5)

Ag˙raf id-dg˙jufija tieg˙ek u n-nuqqasijiet ta’ din il-©urnata,mhux biex ssewwed u taqta’ qalbek, iΩda biex toqg˙od iΩjedattent ˙alli l-g˙ada ma tirrepetix l-istess Ωbalji li g˙amilt illum.Itlob ma˙fra lil Alla ta’ dan kollu u jekk bil-kliem jew bl-g˙emilwe©©ajt lil xi˙add, sib mod kif tiskuΩa ru˙ek ma’ din il-persuna.

5) “IBQA’ MAGÓNA!”“Ara jien llum qeg˙idtlek quddiemek il-˙ajja u l-©id, il-mewtu d-deni... Ag˙Ωel il-˙ajja.” (Dt 30, 15, 19)

Madankollu, tajjeb li tag˙raf ukoll li wa˙dek ma tistax tfiq ug˙alhekk te˙tie© l-g˙ajnuna ta’ dak li ©ie fostna biex ifejjaqna ujsalvana. B˙ad-dixxipli ta’ Emmaus itlob lil Ìesù biex jibqa’mieg˙ek sabiex il-Kelma u l-PreΩenza tieg˙u jg˙inuk tqum kulldarba li taqa’. Mimli tama u gratitudni, ikkonkludi dan l-eΩercizzjubit-talba ta’ l-ulied: “Missierna li inti fis-smewwiet...”

“Mhux li kontu llum tisimg˙u le˙nu!” (Salm 95, 7)

Nag˙tu ˙afna mportanza lis-sa˙˙a ta’ ©isimna. It-tobbaj˙e©©una biex regolarment neΩaminaw fiex a˙naf’sa˙˙itna. Jekk noqog˙du daqshekk attenti g˙as-sa˙˙a tal-©isem, forsi mhux aktar importanti naraw regolarment fiexa˙na fis-sa˙˙a tar-ru˙?

29

32

Wa˙da mill-pazjenti favoriti tag˙nakienet ilha ˙afna die˙la u ˙ier©a l-isptarfejn konna na˙dmu a˙na. A˙na n-nersiskonna drajnieha sewwa u konna n©bidnalejha u lejn Ωew©ha, li kien ji©i jΩurha ta’spiss. Minkejja l-fatt li kellha kançer lima kienx kurabbli, u kienet mu©ug˙a l-˙in kollu, din il-pazjenta qatt ma naqsetmilli titbissmilna u tg˙annaqna mag˙ha.Meta Ωew©ha kien ji©i jΩurha, wiççhakien jixg˙el. Kien ra©el d˙uli u edukatb˙alma kienet martu. Jien kontdrajthom sewwa u kont in˙ossnixxurtjata li g˙andna pazjenta daqshekk˙elwa.

Kont nammira l-im˙abba ta’bejniethom. Ûew©ha kien i©ibilha l-fjurikuljum u t-tbissima fuq wiççu ma kienettonqos qatt. Kien joqg˙od ˙dejha fuq is-sodda u, filwaqt li kien iΩommilha idha,kienu jitkellmu fil-kwiet. Meta l-u©ig˙kien iΩid u hi kient tibki jew t˙ossha

konfuΩa, kien jg˙annaqha mieg˙u ujlissnilha kliem ta’ m˙abba f’widnejhasakemm kienet tistrie˙. Kien iqatta’˙afna ˙in prezzjuΩ ma©enbha, imellisha ujag˙tiha tixrob. Kull lejla, qabel ma kienimur id-dar, kien jag˙laq il-bieb biexikunu jistg˙u jqattg˙u ftit ˙inwa˙edhom. Wara li jkun telaq, konnansibuha rieqda fil-paçi bi tbissima ˙elwafuq xufftejha.

Lejla minnhom, l-affarijiet ma kinuxb˙as-soltu. Hekk kif d˙alt g˙ax-xog˙ol,in-nersis li kienu xog˙ol matul il-©urnataqaluli li dik il-pazjenta kienet qalbetg˙all-ag˙ar u Ωgur li ma kienx fadlilha˙afna ˙ajja. Minkejja li kont imdejqa˙afna, irrealizzajt li a˙jar hekk g˙axinkella kienet se tibqa’ tbati.

Mort nag˙tiha titwila. Hekk kif d˙altfil-kamra, ˙arset lejja u tbissmitli bitbatija. In-nifs tag˙ha kien batut ukienet tidher li ma tantx kien fadlilha˙ajja. Ûew©ha kien bilqieg˙da ˙dejha, ufilwaqt li beda jitbissem qal, ”Im˙abbtisa fl-a˙˙ar se ti©i ppremjata.”

Demg˙at s˙an bdew i©elbnu ma’˙addejja, g˙alhekk staqsejthom jekkkellhomx bΩonn xi˙a©a u tlaqt ni©ri minn˙dejhom. Matul dak il-lejl qg˙adt il-˙inkollu ndur b’din il-pazjenta u g˙amiltmill-a˙jar li stajt biex noffrilha l-g˙ajnuna li kellha bΩonn. F’nofs il-lejl hig˙alqet g˙ajnejha. Ûew©ha kien g˙adujΩommilha idha. Ippruvajt insabbru, ub’demg˙at jitgerbu ma’ ˙addejhstaqsieni, “Jimporta jekk noqg˙oddaqsxejn wa˙di ˙dejha?” Jien g˙annaqtuu ˙ri©t mill-kamra.

Bqajt nistenna barra l-kamra, nibki una˙seb fil-˙abiba tieg˙i, li kienet g˙adha

kemm mietet. Stajt in˙oss f’qalbi l-we©g˙at u d-dwejjaq li kien g˙addejminnhom Ωew©ha dak il-˙in. F’daqqawa˙da mill-kamra smajt l-isba˙ vuçimaskili li qatt kont smajt. Ûew©ha bedajkanta u mela s-swali ta’ l-isptar bil-vuçisabi˙a tieg˙u. In-nersis kollha waqfujisimg˙uh ikanta l-kanzunetta “G˙ajnejkSbie˙ Kannella.”

Meta l-vuçi ma baqg˙etx tinstema’aktar, il-bieb deher jinfeta˙ u hug˙ajjatli. Óares fiss f’g˙ajnejja,g˙annaqni mieg˙u u qalli, “Ilninkantalha dik il-kanzunetta kuljum minnmeta ltqajna g˙all-ewwel darba. Is-soltunag˙laq il-bieb u ma ng˙ajjatx biex mandejjaqx lill-pazjenti l-o˙ra, imma llumridt inkun çert li qed tismag˙ni peress liqieg˙da daqsxejn ‘il bog˙od fi triqithalejn il-Ìenna. Ridtha tkun taf li hi hija l-im˙abba dejjiema tieg˙i. SkuΩani jekkdejjaqt lil xi˙add. Ma nafx kif se ng˙ixming˙ajrha imma se nibqa’ nkantalhakull lejl kif dejjem g˙amilt. Tg˙idtismag˙ni?”

Jien g˙amiltlu sinjal ta’ “iva” b’rasi.Ma kontx kapaçi nwaqqaf id-dmug˙ libeda nieΩel minn g˙ajnejja. Hug˙annaqni mieg˙u, biesni fuq ˙addejja urringrazzjani talli kont ners u ˙abibatajba matul iΩ-Ωmien li martu qattg˙et l-isptar. Irringrazzja lin-nersis l-o˙ra,imbag˙ad beda miexi lejn il-bieb tas-sala, b’dahru stirat, isaffar u jkanta bil-mod.

Hekk kif osservajtu ˙iere©, tlabt biexjien ukoll ikolli ç-çans nesperjenza dik l-im˙abba dejjiema.

Christy M. Martin

30

Iva, Michael beda l-˙ajja f’Detroit, l-Amerika, fejn twieled fit-22 ta’ Jannar,1928. Minbarra tliet ˙utu bniet, hu kelluwkoll ˙uh ie˙or, Joe, li da˙al ÌiΩwita,kien missjunarju fl-Indja, ˙adem g˙al xisnin fil-Kulle©© San Alwi©i, B’Kara, umbag˙ad mar missjunarju l-Kenja, fejnmiet f’inçident tat-traffiku fl-1981.

Meta Michael kellu xi seba’ snin, il-familja ©iet toqg˙od Malta. Wara lispiçça l-iskola, hu beda kors fl-IskolaTeknika tal-Gvern, imbag˙ad da˙al b˙alaapprendist fid-Dockyard u komplajistudja wa˙du biex jag˙ti l-eΩamijiet tas-City and Guilds ta’ Londra.

L-ewwel impjieg tieg˙u kien mal-Wembley b˙ala in©inier, u wara bedaja˙dem ma’ l-A.M.D.W. b˙alaRefrigerator Fitter Mechanic hawn Maltau fil-Libja.

Michael kien membru taΩ-Ûg˙aΩag˙Óaddiema Nsara li kien waqqaf il-ÌiΩwitaFr Michael Galea, li kien joqg˙od il-

Kulle©© San Alwi©i, B’Kara. G˙alhekkMichael spiss kien imur jiltaqa’ ma’ FrGalea. Hekk bdiet il-konnessjoni tieg˙umal-ÌiΩwiti. Bil-mod il-mod beda jisma’s-sej˙a tal-Mulej biex ikun kumpanntieg˙u.

Michael da˙al novizz ÌiΩwita fl-1955. Sentejn wara n-novizzjat insibu l-Br Michael fil-komunità tag˙na ta’ l-Isla.

Fl-1962 is-Superjuri bag˙tuhOxford, l-Ingilterra, fid-Dar li l-ÌiΩwitiMaltin kellhom g˙all-istudentitag˙hom. Wara sentejn ©ie lura Malta ukien fil-komunità ta’ Xavier House, il-Belt Valleta, imma kien jg˙in lil Fr JoeOrr, li kien qed jie˙u ˙sieb il-bini ta’Mount St Joseph, il-Mosta. Wara lig˙amel it-Tielet Sena tan-Novizzjatf’Mount St Joseph, hu g˙amel l-A˙˙arVoti nhar Santa Marija, 1965.

Fl-1966 is-servizz tekniku ta’ Br.Michael kien me˙tie© fl-Istitut Bibbliku lia˙na l-ÌiΩwiti g˙andna f’Ìerusalemm.

Hu dam hemm erba’ snin li matulhomkien hemm il-gwerra bejn l-Israel u l-pajjiΩi G˙arab. Imbag˙ad is-Superjurisej˙u ’l Br Michael Ruma biex jg˙in fil-Kulle©© Internazzjonali, fejn ikunujistudjaw studenti ÌiΩwiti minn diversiProvinçji.

Meta ©ie lura Malta fl-1972, hu kienassenjat g˙all-Kulle©© San Alwi©i,B’kara. G˙all-ewwel g˙al diversi sninkien jg˙in fil-Laboratorji tax-xjenza. Issag˙al dawn l-a˙˙ar g˙oxrin snin BrMichael hu nkarigat mill-Media Roomtal-Kulle©©. Matul dawn it-33 sena ta’servizz siewi fil-Kulle©©, Br Michael kellukuntatt ma’ mijiet ta’ studenti u ˙afnag˙alliema. Dejjem lest biex bi tbissimajg˙in kull fejn ikun hemm bΩonn. G˙aldiversi snin, matul il-vaganzi tas-sajf BrMichael kien imur Londra u jg˙inf’wie˙ed mill-Kulle©©i tag˙na.

Nifir˙ulu u nawgurawlu ˙afna snino˙ra ta’ appostolat.

Ma tantx tiltaqa’ ma’ nies li jkunu g˙exu f’˙afnapajjiΩi. Wie˙ed minn dawn in-nies hu Br MichaelSpiteri, li f’Mejju, 2005, g˙alaq ˙amsin sena ÌiΩwitau li matulhom g˙ex f’sitt pajjiΩi.

31

Óuna, Br Nikola Vassallo, li x-xahar lig˙adda radd ˙ajr ’l Alla g˙al ˙amsin sena fil-Kumpanija ta’ Ìesù, kien it-tielet wildf’familja ta’ disg˙a ˙ajjin, sitt subien u tlietibniet.

Kif wie˙ed jista’ jinduna minn ismu, BrKola hu mis-Si©©iewi, fejn twieled fit-28 ta’Frar, 1917. Meta Kola tfarfar ftit hu beda jmurl-iskola ta’ filg˙axija li kienet il-Fawwara usieg˙a bog˙od mis-Si©©iewi. Meta kiber Kolabeda jg˙in lil missieru fl-g˙elieqi tal-familja.G˙al kwaΩi ˙amsa u g˙oxrin sena il-©urnatata’ Kola kienet tibda filg˙odu kmieni bil-Quddiesa imbag˙ad xog˙ol fl-g˙elieqi utispiçça meta l-familja kienet tin©abar uflimkien jg˙idu r-RuΩarju.

Minn çkunitu Kola kien membru ta’ l-Azzjoni Kattolika u g˙andu memorji sbie˙ ta’

Dun Anton Vella, li kien imexxi ç-Çirklu utat-tag˙lim siewi li kien jag˙ti lill-membri.

Is-Si©©iwin kollha kienu jafu sew lill-poeta u predikatur Fr ÌuΩé Delia, li

twieled hemm u ©ab ©ie˙ lil pajjiΩu.Ma kinitx ti©i festa ta’ San

Nikola li l-poeta makienx jikteb xi sunett

g˙all-okkaΩjoni.Kola kienjissa˙˙ar bil-kelma ˙ier©a

minn fomm dan il-ÌiΩwita u beda g˙addej minnmo˙˙u l-˙sieb li jid˙ol ÌiΩwita. Fl-1951 miç-çirklutas-Si©©iewi, iΩ-Ωag˙Ωug˙ Pawlu Aquilina da˙alÌiΩwita, u warajh da˙al ukoll ÌuΩi Schembri. Fl-a˙˙ar Kola ddeçieda, u hu wkoll mbag˙ad wasalDar Loyola, u fl-1 ta’ Mejju, 1954, beda n-novizzjat.

Wara s-sentejn tan-novizzjat, Br Kola g˙amel l-Ewwel Voti u mill-ewwel ing˙ata l-uffiççju ta’Receptionist f’Dar Loyola, in-Naxxar, u li jie˙u˙sieb is-Santwarju tal-Madonna tat-Triq.

B˙ala Receptionist Br Kola kien iqum kmieni ufil-˙amsa u nofs kien idoqq il-qanpiena ˙allijqajjem il-membri tal-komunità. Matul il-©urnatakien jirrispondi t-telefon, jilqa’ n-nies li kienu ji©ujaraw jew ikellmu lil xi˙add jew ji©u jΩuru s-Santwarju tal-Madonna tat-Triq. Dejjem kellukelma ta’ mer˙ba u ta’ kura©© g˙al min ikunimtaqqal b’xi salib. Hu wettaq dan l-uffiççju g˙altnejn u g˙oxrin sena s˙a˙.

G˙al ˙afna snin kien inkarigat mix-xog˙ol fl-g˙elieqi ta’ madwar in-novizzjat. Bil-˙idma bieΩlau g˙aqlija ta’ Br Kola u Brothers o˙ra, in-numrusabi˙ ta’ novizzi u studenti f’Dar Loyola dejjemkellhom ˙axix u frott frisk.

Minkejja l-età u l-mard, Br Kola g˙adu mimlikura©© u determinzzjoni li jg˙in lill-ÌiΩwiti s˙abupermezz tat-talb u s-sagrifiççji li joffri g˙alihom.

Nifir˙u u nrringrazzjaw lil Br Kola g˙all-˙idmau l-eΩempju tieg˙u.

Sa ftit snin ilu, ˙afna mill-familji Maltin kienu jkunu mberkin b’numru sabi˙ ta’ wlied. Il-©enituri kienu jifir˙u ujg˙oΩΩu dawn ir-ri©ali li bihom Alla kien ibierek l-im˙abba tag˙hom. Kienu familji ta’ fidi qawwija f’Alla u li dejjemΩammew il-Mulej b˙ala ç-çentru ta’ qalbhom u tal-familja tag˙hom. Kellhom fiduçja kbira fil-Providenza ta’ Alla liqatt ma naqsithom. G˙alkemm it-tbatija u s-sagrifiççju ma kinux neqsin, il-familji kienu bejta mimlija fer˙ tal-Mulej.

32

23. tara ra’ hadd iehor tinsa tieghek...

cartoons

33

TISLIBA ÌUNJU

Ca

rpe

t Z

ON

E ©

en

tilm

en

t jo

ffri

Dir

t C

on

tro

lle

r b

˙a

la r

iga

l g

˙a

r-re

bb

ie˙

/a t

al-

Cro

ssw

ord

Pu

zzle

Dis

inn

• O

utlo

ok

Co

op

Riç

etta

off

ruta

mil

l-kti

eb D

ieta

ta

d-D

eheb

ta

’ A

nth

on

y M

ica

llef

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturiu ˙bieb tag˙na mejtin:

MIMDUDIN: 1. Óe©©e© lin-nies biex kisru l-li©i; 4.Qabbad lil min jag˙mel xi xog˙ol; 7. Óaffef; 8.Xtaqet; 9. Ta˙sir, p.e. tal-©obon; 10. Hekk ikun;12. G˙atta, p.e. wiçç il-kejk; 14/15. Ir-ra˙el tan-nag˙©a; 16. Ta˙t l-ispalla; 18. Dan nag˙©tuh fl-elezzjoni; 20. Isir mill-kor; 21. In-nisa j˙obbu jimxumag˙ha; 24. Immela; 25. Qlubija; 26. Lem˙ek; 27.JuΩawhom l-ir©iel biex iqaxxru l-le˙ja; 28. Post g˙all-g˙awm qrib l-G˙adira.

WEQFIN: 1. Tefa’ l-ilma u g˙amel g˙asra; 2. L-ewwelnumru; 3. TinΩel fix-xitwa l-iΩjed; 4. Hekk instab u˙aqqu kastig; 5. Ma ˙alliex solidu, p.e. xema’,deheb, eçç.; 6. Ma ˙alliex solidu p.e. xema’, dehebeçç; 11. Lok fejn terfa’ xi˙a©a biex ˙add ma jsibha;13. Norqdu fuqhom; 16. Wisq probabbli; 17. Biççag˙odda; 18. Mhux konsonanti; 19. Twaddib ta’©ebel; 22/23. Il-fratas jilbsuha din.

IMPORTANTI:Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz:RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar.It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ MEJJU, 2005MIMDUDIN: 1. Maqrut; 4. Rikkeb; 7. Rio; 8. Óabibi; 9. Ûiemel; 10. Rqad; 12.Snin; 14/15. Addoçç; 16/18. Terter; 20. Amen; 21. Anna; 24. Laqqam; 25.Itilqu; 26. Xi˙; 27. Titoli; 28. Arkata.

WEQFIN: 1. Ma˙fra; 2. Qabbad; 3. Triq; 4. RoΩa; 5. Kimono; 6. Bilanç; 11. Qdiem;13. Içken; 16. Tawlet; 17. Resqet; 18. Tnalja; 19. Ragusa; 22. Imxi; 23. Ri˙a.

Sliema: Louis Sapienza (Óu l-mejjet Fr Anthony Sapienza), SJMosta: Agnes Azzopardi, Maria GrimaValletta: George Galdes (Óu l-mejjet Fr Joseph Galdes sj),

Joseph Rossi,Zejtun: Tereza Debono

Reb˙aTISLIBA ta’ Mejju: Claire Galea, Mosta

Ingredjenti g˙al 4 persuni♥ 300gr faΩola ˙adra friska (jew tal-friΩa), ming˙ajr ˙ajta♥ Nofs kikkra (125ml) ilma♥ Basla, imqaxxra u mqattg˙a roti♥ 2 mg˙aref kappar, imla˙la˙ mis-salmura♥ 4 mg˙aref Ωejt taΩ-Ωebbu©a♥ 2 mg˙aref ˙all abjad (jew meraq tal-lumi)♥ Minn kwart sa nofs kuççarina bΩar a˙mar

(jew abjad) mit˙un♥ Mg˙arfa tursin frisk imqatta’ rqiq♥ Kuççarina nag˙nieg˙ frisk imqatta’

Metodu: Óu borma ta’ 4 litri, fiha ag˙mel il-faΩola u n-nofs kikkra ilma ug˙alliha fuq nar medju g˙al 10 minuti. Imbag˙ad, ferrag˙ha ©o passatur u˙alliha toqtor. Wara po©©iha ©o skutella ta’ l-insalata u mag˙ha Ωid il-basalu l-kappar. Imbag˙ad ˙u skutella Ωg˙ira u ©o fiha ˙allat sewwa Ω-Ωejt, il-˙all u l-bΩar a˙mar. Wara ferrex din it-ta˙lita fuq l-insalata, Ωid it-tursin un-nag˙nieg˙ u qalleb biex kollox jiççappas ma’ xulxin. Fl-a˙˙ar g˙atti l-insalata b’biçça cling film, po©©iha fil-fri©© g˙al xi sieg˙a biex it-tog˙ma ta’l-ingredjenti tid˙ol f’xulxin, aqleb fil-platti u servi.

Insalata tal-FaΩola Óadra u l-Basal

34

31

ÌEDDEDl-Abbonament TIEGÓEK

• Jekk tixtieq TAGÓTI RIGAL SABIÓlil xi ˙abib/a tieg˙ek, speçjalment lil xi Ωag˙Ωug˙ jew Ωag˙Ωug˙a

• Jekk tixtieq IÌÌEDDED l-ABBONAMENT tieg˙ek• Jekk tixtieq TIBDA TIRÇEVIH ID-DAR BIL-POSTA, iktbilna mill-aktar fis

Ibg˙at din il-formolalill-Editur,

RM-LIL ÓBIEBNAc/o 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna

In-Naxxar NXR 03

Abbonament g˙al sena jiswa biss Lm2.Qed inΩommuh baxx biex nil˙qu aktar nies... Imma billi l-ispejjeΩ ta’l-istampar g˙olew, qed nitolbu lill-qarrejja jg˙inu b’xi offerta aktar, kul˙addskond kemm jista'. Grazzi talli tkunu ©eneruΩi.

in©edded l-abbonament tieg˙i.

nibda nirçievi l-magazine id-dar bil-posta

nag˙ti abbonament rigal lil:

IVA NIXTIEQ (immarka fejn jg˙odd g˙alik)

Isem

Data tat-Twelid

Tel

Indirizz

Post Code

Qed nibg˙at çekk/Postal order ta’

Abbonament g˙al barra minn MaltaBil-posta bl-ajru - Ûona A: Lm8.00 • Bil-posta bl-ajru - Ûona B: Lm10

Lm2

Abbonament ta’ Sena

+ OFFERTA b˙ala g˙ajnuna

Edituri: Fr Paul Chetcuti sj, Fr John Scicluna sjIndirizz Editorjali:78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, In-Naxxar NXR 03 - MaltaTel: +356 2141 2606 • Fax: +356 2143 4508Email: rm2000@waldonet.net.mtUffiççju:226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07 - MaltaTel: +356 2125 5837Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: 8:30-12:00

Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a: 4:00-7:00pmDistribuzzjoni u Offerti:Fr Anthony Micallef, sj • Br Anthony Magri, sj

Ma˙ru© g˙axar darbiet fis-senamill-ÌiΩwiti Maltin

Disinn: Outlook coop

Stampat: Gutenberg Press, Tarxien

Jiddispjaçina li kellna ng˙ollur-rati, min˙abba Ω-Ωiedafl-ispejjeΩ tal-pusta©©.Nirringrazzjaw lill-qarrejja tag˙nali jg˙ixu barra li jkomplujg˙inuna bl-abbonamenttag˙hom

Óinijiet tal-ftu˙:Mit-Tnejn sas-Sibt: 8.30 - 12.00Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a: 4 - 7.00 pm

AVVIÛ IMPORTANTIL-UFFIÇÇJU TA’ L-RM2000 issa m’g˙adux il-Furjana.

Minn dan ix-xahar tistg˙u tirrikorru:

UFFIÇÇJU RM-LIL ÓBIEBNA226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07, Tel: 2125 5837Staqsu g˙al Bro Anthony Magri sj jew Fr Anthony Micallef sj

MALTAATTARD 2141 8028

2141 8031BALZAN 2149 2288BAÓRIJA 2145 9135BIRKIRKARA 2149 2578BIRÛEBBUGIA 2165 4518BURMARRAD 2158 1122BUSKETT 2145 6227DINGLI 2145 2859FGURA 2180 2021FLORIANA 2124 2230GÓARGÓUR 2143 1177GÓAXAQ 2189 8052

2189 2005GUDJA 2169 6336GÛIRA 2133 5231KIRKOP 2164 2144M’SCALA 2163 7881MANIKATA 2157 6769MANIKATA 2157 6769MELLIEÓA 2157 3317MÌARR 2157 4658MOSTA 2143 3769

2143 3835MQABBA 2168 3070MSIDA 2123 8804NAXXAR 2141 1859 QORMI 2148 7282

2149 4097RABAT 2145 6824SAFI 2167 6824

Tista’ tabbona fil-magazine RM2000 - Lil-Óbiebna billisempliçiment iççempel in-numru tat-telefon li jg˙odd g˙al-lokalitàfejn toqg˙od u tiftiehem ma’ l-a©ent/a tag˙na biex ti©bor il-˙lastieg˙ek minn darek stess. Jag˙tuk id-dettalji meta ççempel.

SENGLEA 2169 0019SIÌÌIEWI 2146 1377

2146 4804SLIEMA 2133 2375STA LUÇIJA 2189 6093ST. JULIAN’S 2133 6914ST PAUL’S BAY 2157 1854TARXIEN 2189 7312XGÓAJRA 2169 0769ÛABBAR 2166 6267ÛEBBIEGÓ 2157 5652ÛEBBUÌ 2146 7453

2164 0651ÛEJTUN 2167 5009ÛURRIEQ 2164 9680

2168 2143

GÓAWDEXGÓASRI 2155 2613GÓAJNSIELEM 2155 5518KERCEM 2156 4253MUNXAR 2155 4621NADUR 2155 2206QALA 2156 4206SAN LAWRENZ 2155 6355SANNAT 2155 4088VICTORIA 2155 4088

2155 6487XAGÓRA 2155 3477XEWKIJA 2155 1329ÛEBBUÌ 2155 1135

ABBONA BIT-TELEFON