r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη...

38
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας Ι Κοινή Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Φίλος

Transcript of r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη...

Page 1: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΚοινή

Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Φίλος

Page 2: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Άδειες Χρήσης

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. • Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Page 3: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Τμήμα Φιλολογίας

(XΕ 2014-15)

Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΓ΄ ΕξάμηνοΓ΄ Εξάμηνο

Π. ΦΙΛΟΣΠ. ΦΙΛΟΣ

5. Ελληνιστική Κοινή5. Ελληνιστική Κοινή

Page 4: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Από τις ΑΕ διαλέκτους στην ΚοινήΑπό τις ΑΕ διαλέκτους στην Κοινή

• Αλφαβητική περίοδος (πβ. όμως συλλαβική γραφή

στην Κύπρο μέχρι 4ο αι. π.Χ.), από 8ο αι. π.Χ. κεξ

• Αρχαία Ελληνική: (α) Κλασική (8ος - 4ος αι. π.Χ.)

(β) Μετακλασική (3ος αι. π.Χ. - 6ος αι. μ.Χ. (περίπου)

υποδιαιρούμενη ενίοτε σε ελληνιστική και ρωμαϊκή

περίοδο (περ. οι αιώνες π.Χ. και μ.Χ. αντιστοίχως)

• πβ. και όρο Ύστερη Αρχαιότητα (περ. 4ος-8ος αι. μ.Χ.)

→ μεταβατική περίοδος Αρχαιότητας/Μεσαίωνα

• Σταδιακή εξαφάνιση αρχαίων διαλέκτων - απαρχές

γλωσσικής διμορφίας (diglossia) → Αττικισμός

Page 5: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Ελληνιστική Κοινή ΙΕλληνιστική Κοινή Ι

• Α΄ φάση (κλασική, 8ος - 4ος αι. π.Χ.) της αλφαβητικής ΑΕ

χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη & ευρεία χρήση διαλέκτων

• Β΄ φάση (μετακλασική: ελληνιστική (π.Χ.) - αυτοκρατορική

ή ρωμαϊκή (μ.Χ.), περ. 4ος αι π.Χ.-6ος αι μ.Χ.) χαρακτηρίζεται

από:(i) σταδιακό παραμερισμό διαλέκτων προς όφελος της από:(i) σταδιακό παραμερισμό διαλέκτων προς όφελος της

Κοινής (sc. γλώσσας ή διαλέκτου) & (ii) ‘διεθνοποιημένο’

χαρακτήρα της Ελληνικής, δηλ. τη χρήση της (και) από

μεγάλες ομάδες γηγενών πληθυσμών της Α. Μεσογείου

(π.χ. Αίγυπτος, Συρία, Μ. Ασία & αργότερα ρωμαϊκή Ιταλία)

• Το σημείο καμπής από το (i) στο (ii) είναι η υιοθέτηση της

Αττικής ως γραφειοκρατικής γλώσσας από Φίλιππο Β’ & Μ.

Αλέξανδρο και οι κατακτήσεις τους, ιδίως του δεύτερου

Page 6: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Ελληνιστική Κοινή ΙΙΕλληνιστική Κοινή ΙΙ

• Ελληνιστική (παλιότερα & αλεξανδρινή → η Αλεξάνδρεια

ήταν το βασικότερο κέντρο ) Κοινή. Ο όρος αντιδάνειο από το

γερμ. επ. ‘hellenistisch’ (εποχή εξάπλωσης ελλην. πολιτισμού

μετά τον Μ. Αλέξανδρο) [ΝΒ: Το ‘ελληνιστική Κοινή’ σήμερα

σε αντιδιαστολή προς την ‘Προϊστορική Κοινή’ (1200-800 σε αντιδιαστολή προς την ‘Προϊστορική Κοινή’ (1200-800

π.Χ.) και ιδίως τη Νεοελληνική Κοινή (19ος αι. κεξ)]

• Για τους αρχαίους γραμματικούς η Κοινή (ενν. διάλεκτος ή

γλώσσα) ήταν μια επιπλέον διαλεκτική ποικιλία (οι Διονύσιος

Θραξ-Ηρωδιανός όμως εννοούν την προδιαλεκτική Ελληνική)

• Στην πραγματικότητα, η βάση της ελληνιστικής Κοινής ήταν η

κλασική Αττική, αλλά σε ‘διεθνοποιημένη’-ιωνίζουσα μορφή,

δηλ. όπως τη μιλούσαν οι κατά βάση Ίωνες σύμμαχοι Αθήνας

(→ ‘Μεγάλη/Μείζων Αττική’ < γερμ. Grossattisch (A. Thumb))

Page 7: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

ΌριαΌρια--Υποπερίοδοι ΚοινήςΥποπερίοδοι Κοινής

• Οι τυπικές (& εν πολλοίς ουσιαστικές) απαρχές της Κοινής

(330 π.Χ.) είναι η βασιλεία Μ. Αλεξάνδρου (& Φιλίππου

Β’), με έμφαση στην ίδρυση της Αλεξάνδρειας το 331 π.Χ.

• Η κυρίως φάση, δηλ. η ελληνιστική, συνήθως 330-30 π.Χ.

(→ κατάληψη Αλεξάνδρειας από Οκταβιανό Αύγουστο)(→ κατάληψη Αλεξάνδρειας από Οκταβιανό Αύγουστο)

• Από 30 π.Χ. ως 330 μ.Χ.(Κωνσταντινούπολη→πρωτεύουσα)

ή ως το 565 μ.Χ. (τέλος βασιλείας Ιουστινιανού → Ελληνική

ισότιμη Λατινικής: Νεαραί-Nouellae (νομοθεσία)) είναι η

ρωμαϊκή/αυτοκρατορική Κοινή. Τότε περίπου και κάποια

κείμενα (π.χ. Χρονικό Μαλάλα) που είναι μεταβατικά προς

τη μεσαιωνική Ελληνική (πβ όμως ελλ. παπύρους Αιγύπτου

μέχρι 8ο αι. → δείχνουν σαφέστερα τη σταδιακή μεταβολή)

Page 8: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Ποικιλίες ΚοινήςΠοικιλίες Κοινής

• Αντιφατικοί ορισμοί αρχαίων συγγραφέων για Κοινή (π.χ. νέα

διάλεκτος, συνονθύλευμα ή πρόγονος 4 κλασικών διαλέκτων,

μετεξέλιξη Αττικής) → δυσκολία ορισμού Κοινής για αρχαίους

• 1)Μαζί με Κοινή (αττικο(-ιωνικές) βάσεις) υπήρχαν για αιώνες

και άλλες υπερτοπικές διαλεκτ. ποικιλίες, π.χ. δωρική Κοινāκαι άλλες υπερτοπικές διαλεκτ. ποικιλίες, π.χ. δωρική Κοινā

σε διάφορες περιοχές (Πελοπόννησος, Μagna Graecia κτλ)

• 2)Επίσης η γραπτή Κοινή προφανώς σε απόκλιση από τοπικές

προφ. ποικιλίες Κοινής (πχ Κοινή Μ. Ασίας με επιρροές & από

άλλες γλώσσες, Κοινή Αιγύπτου με επιρροές Αιγυπτιακής κτλ)

• 3)Το κίνημα του Αττικισμού (1ος αι. μ.Χ.):εκκίνηση κυρίως από

κοινωνική βάση (νοσταλγία Ελλήνων/ελληνόφωνων του Ρωμ.

Κράτους για τους ένδοξους προγόνους) & κατέληξη σε στείρα

μίμηση κλασικής Αττικής → απαρχές κοινωνικής διγλωσσίας

Page 9: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πηγές Κοινής ΙΠηγές Κοινής Ι

• (Α) Άμεσες: (1) Πάπυροι: Είναι ίσως η βασικότερη πηγή για

την ελληνιστική Κοινή. Ο όγκος τους τεράστιος (δεκάδες

χιλιάδες, κατά 99% από Αίγυπτο, αλλά και από Ηράκλεια

Ιταλίας, Συρία, Παλαιστίνη, ακόμη και από Ελλάδα (Δερβένι)),

αλλά σημασία για τη μελέτη της γλώσσσας έχουν τα ιδιωτικά αλλά σημασία για τη μελέτη της γλώσσσας έχουν τα ιδιωτικά

έγγραφα, ιδίως οι ιδιωτικές επιστολές (που και πάλι όμως

απέχουν από τον προφορικό λόγο). 4ος αι. π.Χ. -7ος/8ος αι μ.Χ.

• (2) Όστρακα: λιγότερα σε αριθμό, αλλά πλησιέστερα από

οποιοδήποτε άλλο κείμενο στον προφορικό λόγο. Κομμάτια

από σπασμένα αγγεία για σύντομα μηνύματα, π.χ. μήνυμα

στρατιωτών: ἔχεις δέκα ἡμέρας κομμιᾶτιν (‘άδεια’), όπως ΝΕ

ἔχεις δύο κιλά πατάτες (δηλ. αιτιατική αντί για γενική)

Page 10: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πηγές Κοινής ΙΙΠηγές Κοινής ΙΙ

• (3) Επιγραφές: Χιλιάδες από όλο τον ελληνιστικό κόσμο (vs.

παπύρους-όστρακα που προέρχονται κυρίως από Αίγυπτο).

Δεν αντανακλούν συνήθως την ομιλούμενη Ελληνική της

εποχής (ή/και της περιοχής) – όμως τα λάθη αποκαλύπτουν

γλωσ. μεταβολές. Όμως τα graffiti πολύ πιο κατατοπιστικάγλωσ. μεταβολές. Όμως τα graffiti πολύ πιο κατατοπιστικά

• (4) Λογοτεχνικά έργα: ορισμένοι συγγραφείς έγραψαν με

ύφος που περιέχει και στοιχεία της Κοινής, π.χ. οι ιστορικοί

Πολύβιος (2ος αι π.Χ.) και Διόδωρος Σικελιώτης (1ος αι. π.Χ.),

φιλόσοφοι όπως οι Αριστοτέλης (4ος αι. π.Χ.), Επίκτητος (1ος

/2ος αι. μ.Χ.) & Μάρκος Αυρήλιος (2ος αι. μ.Χ.), μαθηματικοί –

αστρονόμοι όπως οι Αρχιμήδης (3ος αι. π.Χ.), Ήρων ο

Αλεξανδρεύς (1ος αι μ.Χ.), Κλαύδιος Πτολεμαίος (1ος/2ος αι.

μ.Χ.) & και άλλοι συγγραφείς (π.χ. Ψευδο-Καλλισθένης) κτλ

Page 11: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πηγές Κοινής ΙΙΙΠηγές Κοινής ΙΙΙ

• Βασική λογοτ. πηγή η Π. Διαθήκη (μτφρ. των Ο΄ 3ου αι. π.Χ.,

Αλεξάνδρεια) & η Κ. Διαθήκη παρά τις σημιτικές επιρροές

• Επίσης πηγές για τη γλώσσα είναι (ορισμένα) ελληνιστικά

μυθιστορήματα, αλλά σε μικρότερο βαθμό

• Πρώιμα δείγματα ιδιώματος ‘Κοινής’ (με την ευρεία έννοια) • Πρώιμα δείγματα ιδιώματος ‘Κοινής’ (με την ευρεία έννοια)

ήδη στον Ξενοφώντα (& ίσως σε Αριστοφάνη, Πλάτωνα (?))

• (5) Δίγλωσσα κείμενα, π.χ. ελληνο-λατινικά γλωσσάρια,

κείμενα σε ελληνική-δημοτική αιγυπτιακή κτλ → δίγλωσσοι

ομιλητές με την Ελληνική ως β’ γλώσσα (πβ όμως Λουκιανό)

• (Β) Έμμεσες πηγές:(i) Mεσαιωνική - Ν. Ελληνική (& διάλεκτοι)

• (ii) Πληροφορίες και από Αττικιστές (1ος αι. μ.Χ. κεξ), έστω και

με αρνητική διάθεση, π.χ. Φρύνιχος, Μοῖρις (2ος αι. μ.Χ.)

Page 12: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία ΙΦωνολογία Ι• (Α) Φωνήεντα: (1) Κατάργηση προσωδίας, δηλ. της διάκρισης

μακρών και βραχέων φωνηέντων → τα φωνήεντα ισόχρονα &

δεν υπάρχουν πλέον ζεύγη μακρών-βραχέων, π.χ. /a, i, u/

• Όμως για τα μεσαία φωνήεντα ιδιαίτερο πρόβλημα → μόνο 1

βραχύ μεσαίο εμπρόσθιο /e/ (<E>) - μόνο 1 οπίσθιο /ο/(<Ο>), βραχύ μεσαίο εμπρόσθιο /e/ (<E>) - μόνο 1 οπίσθιο /ο/(<Ο>),

αλλά 2 μακρά εμπρόσθια (/ε:/ <Η>, /e:/ <ΕΙ>, ) - 2 οπίσθια

(/ɔ:/ <Ω>, /o:/ <ΟΥ> → αυτό γρήγορα (προκλασ. Αττική) έγινε

/u:/ (πβ ΚΝΕ) όταν το <Υ>, μακρό & βραχύ, έγινε /y/ (: /ü/)

• Τελικά το /ɔ:/ <Ω> συνέπεσε με /o/ <O>, ποιοτικά & ποσοτικά

(γράφονται όμως διαφορετικά, δηλ.<Ο> - <Ω> για ιστορικούς

λόγους), ενώ αντιθέτως τα μακρά μεσαία /ε:/ <Η> & /e:/ <ΕΙ>

δεν συνέπεσαν με το βραχύ /e/ <E> αφού έκλεισε σταδιακά η

προφορά τους σε εμπρόσθιο κλειστό /i/ (ιωτακισμός,πβ ΚΝΕ)

Page 13: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία ΙΙΦωνολογία ΙΙ• (2) Τα 12 φωνήεντα της Αττικής, δηλ 5 βραχέα (a, e, i, o, u→y)

+ 7 μακρά (αρχικά a: <Α>, ε: <Η>, ɔ: <Ω>, e: <ΕΙ>, o: <ΟΥ>, i:

<Ι>, u: <Υ> (e: <ΕΙ> & o: <ΟΥ> από αντέκταση /συναίρεση &

σταδιακό μονοφθογγισμό διφθόγγων) → αργότερα (κλασική

εποχή): a: <Α>, ε: <Η>, ɔ: <Ω>, e: <ΕΙ>, y: <Υ> , i: <Ι>, u: <ΟΥ>) εποχή): a: <Α>, ε: <Η>, ɔ: <Ω>, e: <ΕΙ>, y: <Υ> , i: <Ι>, u: <ΟΥ>)

και έγιναν σταδιακά 6 (a, e, o, i, y, u) στην εποχή (ρωμαϊκής)

Κοινής αφού: (α) έπαψε η διάκριση μακρών-βραχέων &

(β) έπαψε να υπάρχει το (πρώην μακρό) εμπρόσθιο μεσαίο

ανοιχτό /ε:/ <Η> & το (πρώην μακρό) εμπρόσθιο μεσαίο

κλειστό e: <ΕΙ> καθώς σταδιακά έκλεισε η προφορά τους σε

εμπρόσθιο κλειστό /i/ (ιωτακισμός, πβ ίδια προφορά σε ΚΝΕ)

• Συνεπώς μέχρι τον 3ο αι. μ.Χ. το σύστημα των φωνηέντων

περ. όπως στην ΚΝΕ (/a, e, o, i, u/) + /y/ (<Y, OI>) (έως 10ο αι)

Page 14: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

ΠρωτοελληνικήΠρωτοελληνική

Page 15: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

ΠρωτοΠρωτο--αττικά μακρά φωνήεντα αττικά μακρά φωνήεντα

(προκλασική περίοδος)(προκλασική περίοδος)

Page 16: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Αττικά φωνήεντα (τέλη 5Αττικά φωνήεντα (τέλη 5ουου--44οςος αι π.Χ.)αι π.Χ.)

((W.S. Allen, W.S. Allen, VoxVox GraecaGraeca))

Page 17: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Τα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) ΚοινήΤα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) Κοινή

Page 18: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Εξέλιξη μακρών φωνηέντων στην Εξέλιξη μακρών φωνηέντων στην

Κοινή (Κοινή (W.S. Allen, W.S. Allen, VoxVox GraecaGraeca))

Page 19: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία ΙΙΙΦωνολογία ΙΙΙ• (Β) Δίφθογγοι: οι μακρές & βραχείες δίφθογγοι (κατιούσες

δίφθογγοι στην Ελληνική, δηλ. φωνήεν (προτακτικό στοιχείο)

+ ημίφωνο /i ,u /(υποτακτικό στοιχείο)) διαφορετική εξέλιξη:

• (1) οι βραχείες δίφθογγοι είτε μονοφθογγίστηκαν (: έγιναν 1

απλό φωνήεν (μακρό αρχικά)), π.χ. /i/ <ΕΙ>, /y/ <OI, (YI)>, /e/ απλό φωνήεν (μακρό αρχικά)), π.χ. /i/ <ΕΙ>, /y/ <OI, (YI)>, /e/

<AI>, /u/ <OY>) είτε διασπάστηκαν σταδιακά σε φωνήεν +

σύμφωνο (<EY> /ev/, <AY> /av/ → αργότερα και /ef/,/af/ προ

άηχου φθόγγου (/k, p, t, x, f, θ, s/)), π.χ. κεῖται, ναύτης, εὔνοια

• (2) οι μακρές δίφθογγοι (μακρό φωνήεν + ημίφωνο) είτε

μονοφθογγίστηκαν, συχνά με σίγηση του ημιφώνου (& τυχόν

αλλαγή προφοράς φωνήεντος),π.χ. <ΗΙ> /ēi /→/i/, <ΩI> /ōi /→

/o/, <AI> /āi /→ /e/ είτε διασπάστηκαν σε φωνήεν + σύμφωνο

π.χ. <ΗY> /ēu / → /iv, if/,<AY>/āu/→ /av, af/ (πβ & σπν <ΩΥ>)

Page 20: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία ΙΦωνολογία ΙVV• (Γ) Σύμφωνα: (1) αλλαγές στα κλειστά: παραμένουν τα άηχα

κλειστά /p, t, k/, αλλά απώλεια (α) άηχων δασέων κλειστών

ή στιγμικών /ph/, /th/, /kh/ → άηχα τριβόμενα /f, θ, x/ & (β)

ηχηρών κλειστών ή στιγμικών συμφώνων /b, d, g/ → ηχηρά

τριβόμενα (/v, ð, ɣ/) (μάλλον τους πρώτους αιώνες μ.Χ.), π.χ. τριβόμενα (/v, ð, ɣ/) (μάλλον τους πρώτους αιώνες μ.Χ.), π.χ.

λανθασμένες ορθογραφίες τύπου κατεσκέβασαν, ραῦδος κτλ,

διαφορετικές μεταγραφές λατινικών δανείων: uet(e)rānus →

οὐετρανός (και αργότερα βετεράνος)

• Διχογνωμία όμως για το αν εξαφανίστηκαν πλήρως τα παλιά

ηχηρά κλειστά /b, d, g/: πιθανώς παρέμειναν (τουλάχιστον σε

φωνητικό επίπεδο) μπροστά από έρρινο (πβ π.χ. ΝΕ /andras/)

• Νέα ηχηρά κλειστά /b, d, g/,π.χ. από παλιότερα συμπλέγματα

(ιδίως έρρινο + κλειστό): π.χ. ἐντόπιος, ἔμπορος, τὸν κρημνόν

Page 21: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πίνακας 1 (κλειστά κλασικής ΑΕ)Πίνακας 1 (κλειστά κλασικής ΑΕ)

• [ΝΒ: ο όρος Όυρανισκόφωνα’ του πίνακα να

αντικατασταθεί με τον όρο ‘Υπερωικά’]

Page 22: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Πίνακας 2 Πίνακας 2

(κλειστά (κλειστά -- τριβόμενα Κοινής)τριβόμενα Κοινής)• [ΝΒ: ο όρος ‘Διαρκή’ = ‘Τριβόμενα’ (ή ‘Εξακολουθητικά’) συνήθως)

• [Τα ‘Ουρανικά’ θεωρούνται συνήθως αλλόφωνα των ‘Υπερωικών’

(προ /e, i/) & όχι ανεξάρτητα φωνήματα της Ελληνικής→απάλειψη]

Page 23: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία Φωνολογία VV• (2) σταδιακή εξαφάνιση των διπλών συμφώνων όχι όμως

παντού (πβ. ΝΕ διαλέκτους: Κύπρος, Κ. Ιταλία, Δωδεκάνησα)

• (3) το <ζ>, δεν είναι πλέον [zd] αλλά προφέρεται ως ηχηρό

συριστικό [z] (πβ. και <σ> → [s], αλλά και [z] πριν από ηχηρά))

• (4) Παράλληλα, τα προστριβόμενα συμπλέγματα [ts], [dz] • (4) Παράλληλα, τα προστριβόμενα συμπλέγματα [ts], [dz]

ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής

• (5) σταδιακή εξαφάνιση δασείας-άηχου γλωττιδικού φθόγγου

στην εποχή της Κοινής (εξαφανισμένος ήδη από προκλασική

περίοδο στην ανατολική ιωνική (Μ. Ασία) και στη Λέσβο).

Έμεινε όμως στον γραπτό λόγο ως σύμβολο (πβ & σύνθεση

ΝΕ λόγιων λέξεων, πχ ἐφυάλωση) [Στην κλασ. Αττική (προ 403/2

π.Χ.) η δασύτητα με το γράμμα <Η> (π.χ. ΗΟΡΚΟΙ), το δεξί τμήμα

(├) του οποίου έγινε η γνωστή δασεία (& το αριστερό ( ┤) η ψιλή)]

Page 24: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία Φωνολογία VVΙΙ• (6) Τονισμός: τους πρώτους μεταχριστιανικούς αλλαγή τόνου

από μουσικό σε δυναμικό → πβ. ιδίως ποιήματα Γρηγόριου

Ναζιανζηνού (4ος αι.) και Νόννου (5ος αι.) τα οποία βασίζονται

στην ομοιοκαταληξία (ρίμα) και τη ρυθμική εναλλαγή βάσει

τονισμένων-άτονων συλλαβών, όχι μακρών-βραχέων πλέοντονισμένων-άτονων συλλαβών, όχι μακρών-βραχέων πλέον

• Η ΑΕ προσωδία (μακρά-βραχέα φωνήεντα) σχετιζόταν άμεσα

με τον μουσικό τονισμό (πβ. π.χ. νόμο τρισυλλαβίας, κανόνες

για την περισπωμένη κτλ) → οι δύο αλλαγές σχετίζονται

• Την εποχή Κοινής οι γραμματικοί προσπαθούν να αποδώσουν

με ειδικά σύμβολα τον κλασικό τονισμό ΑΕ ο οποίος χανόταν

τότε (πβ. παρόμοια προσπάθεια από γραμματικούς και για

δασεία-ψιλή πιο πριν)

Page 25: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Φωνολογία Φωνολογία VVΙΙΙΙ• Η οξεία δήλωνε σχετικό μουσικό ανέβασμα της φωνής (π.χ.

νόμος /nómos/, νόμων /nómoοn/), δώρων (/dòóroοn/), ενώ

η βαρεία (μόνο στη λήγουσα) απλώς την απουσία του λόγω

ορίου λέξης (όμως οξεία στη λήγουσα λόγω έγκλισης τόνου ή

σημείου στίξης (:παύση) ή έκθλιψης), π.χ. ἄνθρωπός τις, κάτ’σημείου στίξης (:παύση) ή έκθλιψης), π.χ. ἄνθρωπός τις, κάτ’

• Η περισπωμένη αντιστοιχούσε σε ανεβοκατέβασμα του

μουσικού ύψους εντός μιας συλλαβής (→ μακρύ φωνήεν ή

δίφθογγος, πβ. & την έννοια της mora), π.χ. δῶρον (/dóòron/)

• Αρχικά γράφονταν οι ανιόντες και μη τόνοι κάθε συλλαβής

(π.χ. Διóδòτòς), όμως από την πρώιμη βυζαντινή εποχή κεξ

διαμορφώθηκε το γνωστό πολυτονικό σύστημα (οξεία ή

βαρεία ή περισπωμένη σε 1 μόνο συλλαβή κάθε λέξης - πλην

περιπτώσεων έγκλισης, π.χ. ἄνθρωπός τις) - μέχρι το 1982

Page 26: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Μορφολογία ΙΜορφολογία Ι• Η περίπλοκη μορφολογία της ΑΕλληνικής (= Κλασικής

Αττικής) περιορίζεται πλέον, π.χ. εγκαταλείπεται ο δυϊκός

αριθμός σε ονόματα (ουσιαστικά-επίθετα) & ρήματα

• (Α) Ονοματική μορφολογία: (1) η αθέματη (γ’) κλίση

συρρικνώνεται → πολλά ‘ανώμαλα’, ιδίως μονοσύλλαβα, συρρικνώνεται → πολλά ‘ανώμαλα’, ιδίως μονοσύλλαβα,

αντικαθίστανται από ‘ομαλότερα’, π.χ. πλοῖον αντί για ναῦς,

πρόβατον αντί για οἶς/ὄις (γεν. οἰός), χοῖρος (πβ. ΝΕ γουρούνι

< δωρ. γρῶν(α)), αντί για ὗς (γεν. ὑός), νηρόν (< νεαρόν

(ὕδωρ) ‘φρέσκο νερό’) αντί για ὕδωρ κτλ (2) αττικόκλιτα

β΄κλίσης τύπου νεώς (γεν. νεώ) ή λεώς (γεν. λεώ) → απλά

ναός, λαός (γεν. -ου) (3) μεταπλασμός αρσ. -ιος & ουδ. -ιον

→ -ις, -ιν, π.χ. ἀργύριον, παιδίον, κύριος → ἀργύριν, παιδίν

κῦρις (αργότερα κύρης ← ιωτακισμός) (4) απώλεια δυϊκού

Page 27: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Μορφολογία ΙΜορφολογία ΙII• (Β) Ρηματική μορφολογία: (1)σταδιακή πλήρης μορφολογική

συγχώνευση μέσης και παθητικής φωνής (πβ. βέβαια και την

ενεργητική φωνή): επικράτηση καταλήξεων μέσης φωνής

πλην παθητ. μέλλοντα - αορίστου (στα πιο πολλά ρήματα)

• (2) σταδιακή υποχώρηση της μέσης υπέρ της ενεργητικής • (2) σταδιακή υποχώρηση της μέσης υπέρ της ενεργητικής

φωνής σε κάποια ρήματα, π.χ. ἀκούσω αντί ἀκούσομαι, ποιῶαντί ποιοῦμαι, παρασκευάζω αντί παρασκευάζομαι κτλ

• (3) Σταδιακή απώλεια ευκτικής, περιορισμός υποτακτικής και

εν μέρει συγχώνευση υποτακτικής (& ευκτικής) με οριστική

(πβ. και ιωτακισμό στις καταλήξεις, π.χ. <-ει> = <-η> (= <-οι>))

• (4) Σταδιακή χρήση ρημάτων όπως τα εἰμί, ἔχω (πβ. π.χ. και

ὀφείλω, μέλλω + απαρ. ή εὑρίσκομαι + μτχ. κτλ) για δήλωση

μέλλοντα και αργότερα συντελικών χρόνων (ποιόν ενέργειας)

Page 28: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Μορφολογία ΙΜορφολογία ΙIIII• (5) μερική μορφολογική συγχώνευση καταλήξεων αορίστου

με παρακείμενο

• (6) αντίθεση θέματος αορίστου vs. ενεστώτα σε υποτακτική &

προστακτική (: συνοπτικό vs. μη συνοπτικό→ποιόν ενέργειας)

• (7) η αθέματη συζυγία (-μι) ‘εξομαλύνεται’ αναλογικά με την • (7) η αθέματη συζυγία (-μι) ‘εξομαλύνεται’ αναλογικά με την

πολυπληθέστερη θεματική: τα -μι ρήματα υποχωρούν υπέρ

των θεματικών, π.χ. δείκνυμι, ἀπόλλυμι → δεικνύω, ἀπολλύω

• Ωστόσο τα 4 πλέον συνήθη -μι ρήματα, δηλ. ἵημι, ἵστημι,

τίθημι, δίδωμι, παρέμειναν ως ένα βαθμό. Το πιο ‘ανθεκτικό’

είναι το εἰμί → (σταδιακά) μεσοπαθητικό εἶμαι (πβ. και τύπο

ἔνι στη θέση των τύπων ἐστί και εἰσί)

Page 29: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

Μορφολογία ΙΜορφολογία ΙVV• (8) αναλογική ‘εξομάλυνση’ ρημ. τύπων & παραδειγμάτων:

π.χ. γινώσκω αντί για γιγνώσκω, ἔθηκαν αντί για ἔθεσαν,

‘ομαλός’ ενικός παρατατικού ἤμην, ἦσο, ἦτο αλλά και οἶδα,

οἶδας, οἶδε - οἴδαμεν, οἴδατε, οἴδασι (πβ. Κ. Διαθήκη)

• (9) επέκταση α΄ (ασθενούς-σιγματικού) αορίστου σε βάρος • (9) επέκταση α΄ (ασθενούς-σιγματικού) αορίστου σε βάρος

β΄ αορίστου, π.χ. εἶπα (ήδη στην Κλασική Αττική), ἔφθασα

(ήδη σε Θουκυδίδη, Ξενοφώντα) και ἀνέγνωσα (από 3ο αι.

π.Χ.) δίπλα σε παλαιότερους τύπους εἶπον, ἔφθην, ἀνέγνων

Page 30: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

ΣύνταξηΣύνταξη• (1) Περιορισμός υπόταξης & αυξημένη χρήση της παράταξης

• (2) Περιορισμός της χρήσης ορισμένων εγκλίσεων, κυρίως της

ευκτικής και (λιγότερο) της υποτακτικής. Πβ. χρήση οριστικής

αντί υποτακτικής (π.χ. ακόμη και με ὅταν, ἐπειδάν) καθώς και

συχνή χρήση ἵνα + υποτακτική (αντί για απαρέμφατο) συχνή χρήση ἵνα + υποτακτική (αντί για απαρέμφατο)

• (3)Περιορισμός της απαρεμφ. πρότασης (: αιτιατικής + απαρ.)

υπέρ των δευτερευουσών ειδικών και τελικών προτάσεων

• (4) Περιορίζεται η χρήση της απλής δοτικής, ιδίως σε επιρρ.

χρήση & αντικαθίσταται από εμπρόθ. περιφράσεις συνήθως:

π.χ. ἐν + δοτ., διά + γεν. (οργάνου), εἰς + αιτ. (αντί ἐν + δοτ.

(στάση) → (ενίοτε σύγχυση των 2 τελευταίων)) ήδη από τους

πρώτους αιώνες μ.Χ. (τον 10 αι. μ.Χ. οι πρθ πλέον + αιτιατική)

Page 31: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Βασικά χαρακτηριστικά της Κοινής Βασικά χαρακτηριστικά της Κοινής

ΛεξικόΛεξικό• 1) Αύξηση ουδετέρων τύπων, αν και όχι πάντα υποκοριστικών

σημασιολογικά, π.χ. χείρ → χέριον (πβ. αντίθετο φαινόμενο

στη δημώδη Λατινική: σταδιακή εξαφάνιση των ουδετέρων)

• 2) Πολλά δάνεια, ιδίως από Λατινικά (Εβραϊκά, Αιγυπτιακά

κτλ), λεξικά αλλά και γραμματικά (π.χ. λατ. -αριος, -τωρ, -ατος κτλ), λεξικά αλλά και γραμματικά (π.χ. λατ. -αριος, -τωρ, -ατος

κτλ), λόγω και της εύκολης μορφοφωνολογικής προσαρμογής

• Από τα Εβραϊκά-Αραμαϊκά όροι μέσω Π. & Κ. Διαθήκης (π.χ.

ραββί(νος), κορβανᾶς), από Λατινικά όροι καθομιλουμένης

όπως μόδιος, σηστέρτιος, πόρτα αλλά και όροι της διοίκησης,

όπως κεντυρίων, μάγιστρος/μαγίστωρ/μαγίστερ (< magister)

• Πβ. μεταφραστικά δάνεια, π.χ. λατ. quaestor → AE κυαίστωρ

(απλό, δηλ. λεξικό δάνειο), ζητητής (κυριολεκτική μτφρ., δηλ.

μεταφραστικό δάνειο), ταμίας (σημασιολογικό δάνειο)

Page 32: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Κείμενο: Ρωμαϊκή ΚοινήΚείμενο: Ρωμαϊκή Κοινή

• Ιδιωτική επιστολή (2ος αι. μ.Χ.) [πβ. Ηorrocks 2006: 260-61]

• Ἀντώνις Λόνγος Νειλοῦτι [τ]ῇ μητρὶ π[λ]ῖστα χαίρειν. καὶδιὰ παντὸ[ς] εὔχομαί σαι ὑγιαίνειν. τὸ προσκύνημά σου

ποιῶ κατ’ αἱκάστην ἡμαίραν παρὰ τῷ κυρίῳ [Σερ]άπειδει.

γεινώσκειν σαι θέλω ὅτι οὐχ [ἤλπ]ιζον ὅτι ἀναβένις εἰς τὴν γεινώσκειν σαι θέλω ὅτι οὐχ [ἤλπ]ιζον ὅτι ἀναβένις εἰς τὴν

μητρόπολιν. χ[ά]ρειν τοῦτο οὐδ’ ἐγὸ εἰσῆθα εἰς τὴν πόλιν.

αἰδ[υ]σοπο[ύ]μην δὲ ἐλθεῖν εἰς Καρανίδαν ὅτι σαπρῶς

παιριπατῶ. αἰγραψά σοι ὅτι γυμνός εἰμει. παρακα[λ]ῶ σαι,

μήτηρ, διαλάγητί μοι....παιπαίδδευμαι καθ’ ὃν δῖ τρόπον...

ἤκουσα παρὰ το[ῦ...]υμου τὸν εὑρόντα σαι...οὐκ οἶδες ὅτι

θέλω πηρὸς γενέσται εἴ γνοῦναι ὅπως ἀνθρόπῳ [ἔ]τι

ὀφείλω ὀβολόν;..Νειλοῦτι μητρεὶ ἀπ’ Ἀντωνίω Λόνγου υεἱοῦ

Page 33: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Τέλος Ενότητας

Page 34: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του

εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο

Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Page 35: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Σημειώματα

Page 36: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου

Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις:• Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1182.

Page 37: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Σημείωμα Αναφοράς

Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Φίλος. «Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας Ι. Κοινή». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1182.

Page 38: r { 5 { | 3 recourse.uoi.gr/pluginfile.php/90447/mod_resource...ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής • (5) σταδιακή εξαφάνιση

Σημείωμα Αδειοδότησης• Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού -Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη.

• [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.