τ ρ

QUAESTIONUM

F U L G E N T I A N A R U M C A P I T A D U O .

SUMMORUM m PHILOSOPHIA HONORUM

A B A M P L I S S I M O P H I L O S O P H O R U M O R D I N E

UNIYERSITATIS LIPSIENSIS

OBTINENDORUM CAUSSA

A E M I L I U S I U N G M A N N

THURINGUS

LIPSIAE TYPIS B. G. TEUBNEE

MDCCCLXX

Bibliotheque Maison de lOrient

07 891

Caput Ι.

De Fabii Planciadis Fulgentii aetate et scriptis. Cum praeter ea quae ex ipsius Fulgentii verbis, eisque sat

aiiibiguis atque obscuris, de aetate ac patria eins colligi possunt, nullum omnino testiinonium exstet (|iio de scriptore certiores fiamus, mirum non est quod nondum inter viros doctos cofivenit, quo ille tempore quave in terra scripserit. Admodum enim inter se discrepant, ut de prioribus taceam, qui nuperrime in hanc rein inquisiverunt: Zinkius1), Luc. Muellerus2), Reifferscheidus3). Quae cum ita sint, haud inutilem operam suscipere mihi visus siim, si denuo hanc rem in quaestionem vocarem.

Et tota quidem haec quaestio nitatur necesse est nonnullis ' Mythologiarum' libroruni verbis, quibus scriptoris aetate patriam primum bellis vexatani, postea cfelicitate regis adventantis' ser-vatam esse docemur. Quae res quo speetent ul dilucide appareat, primum diiudicandum erit, quaenam omnino Fulgentii patria fuerit4): nani etiam nunc, utrum Hispanus an Afer fuerit, res controversa est, cum Hispaniae euni Lerschius5) et Muellerus, reliqui Africae attribuant. Oinne autem Lerschii atque Muelleri sententiae fundamenluni siil»lrahitur, si libelluii) fde aetatibus

1) in «lissertatione doctissima quae inscribitur f Der Mytholog Ful-gentius' , ed. Virceburgi a. 1867.

2) in Fleckeiseni annalinm vol. XCV p. 791 sq. 3) in Musei Rlienani novi vol. XXIII p. 133 sq. 4) Zinkius enim quod p. 4 § 3 scribit: r in den handschriftlichen titeln

wird Fulgentius ubereinstimmend Carthaginiensis genannt', graviter errat; equidem saltem eiusmodi titnlos non novi ac ne unum quidem exstare contenderim. Immo vero amicus, cui libros suos dedicavit scriptor, aliquoties Carthaginiensis appellatur.

5) in libro qui inscribitur f Fabius Planciades Fulgentius de abstru-813 sermonibus', ed. Ronnae a. 1844.

1*

4

mundi'1), quem oblivione prorsus obrutum nuper in lucem pro-tulit Reifferscheidus, ab eo <le quo agimus Fulgentio profectum esse probatur: liuius enim libri scriptor compluribus locis semet esse Afrum profitetur. ReifTerscheidus autem cum breviter tantum significarit potius quam demonstrarit Planciadi Fulgentio eum librum tribuendum essc, iam meuin" est, ne temere viri illius docti sententiam sequi videar, comparatione cum reliquis Fulgentii scriptis instituta probare, adeo totius libri lenorem cum illorum iiulole congruere ut fvix pilns sit discriminis inter scribendi rationem, quam ostentat auctor hic noster, el eam qua usus ille est voluminibus sub eius nomine divulgatis.'2).

Antea autem monucrim, nihili esse argumentum quod ultinio loco ponit Reifferscheidus dicens: 'endlicli verrath er sicli (sci ip-toreni *de aet. mundi' dicit) als denselben ebenso eitlen wie unwissenden betrfiger, den uns dic andern schriften, namentlicli

1) f L iberabsque litteris de aetatibus mundi et hominis, absqueA. absque 13. etc. auctore Fabio Claudio Gordiano Fulgentio V. Cl. Eruit a manuscriptis codicibus P. Jacobus Hommey Augustianus, et notis illu-stravit. Ed. altera auctior. Prostat Parisiis. MDCXCVI.' Exempla huius libri rarissima esse videntur; equidem unum tantum alterius editionis novi, quod cum in bibliotheca Georgia Augusta Gottingensi exstare Reiffer-scbeidus, qua est liberalitate, me docuisset, praeceptore Ritschelio inter-cedente inspicere mihi licuit.

2) Yerba sunt Iac. Hommei 'Notarum' p. 52: nam is quidem ante Reifferscheidum vidit librum a Fulgentio episcopo abiudicandum et Plan-ciadi tribuendum esse, cum p. 51 sq. haec scribat: c At certe vix ea [h. e. Sigeberti Gemblacen3is testimonium] movent, cum artiticii fucus, opinio-num singularitas, studiosus spumosae qui atfectatur facundiae ambitus, ab indole Fulgentii [i. e. episeopi] experiar [?] penitus aliena, vixque ϊη mentem cadere possit, monachum, abbatem, episcopum, qua morum casti-gatione vixit, ingentibns praeterea, dignis necessariisque negotiis pressum, vel ad amici preces eo se inflexisse, ut operi indulgeret quod, si utile, et profecto pium ac serium, magis tamen prima fronte ludicrum saperet, ut otiosum'. — f Excidit itaque, cui placuerit, Fulgentius Ruspensis a iure suo transibitque ad Placiadem; qui litem dirimeret nostram, si explo-ratura esset oriundum ex Africa, quandoquidem et denominationes, quas prae se fert huiusce tractatus frontispicium, Fabii , etc. ab i is , quas ab historicis obtinet non plurimum absint, vixque pilus sit discriminis' e. q. s. — In trauscursu commemoro hos libelli huius exstare codices mss.: Sor-bonicum 268 saec. XIII; Reginensem 173 saec. XII; Taurinensem D. IV. 39 saec. XIII; Palatinum 886 (cf. Wilmannsii dissertationem in Mus. Rhen. vol. XXIII p. 395); Belgicum qnendam, de quo cf. Act. Sanctor. lanuarii tomi I p. 972.

ο

die expositio zeigen. In der vorrede envahnt er als vorbild seines mirificum opus einen dichter Xenophon . . . . der sicher mit den iibrigen citaten des Fulgentius auf eine linie zu stellen ist.' Nam ex Fulgentii verbis apparet ab ipso poetac illius nomen effictum csse non posse, cum amico, cui librum dicatuiii esse vult, p. 3 liacc scribat: 'dixisti cnim lcgissc le librorum bisduodennm volumen Xenophontis poetae in singulis libris singulis litteris imminutis, quod quidem opus mirificum cuncti qui interfuimus iuste praetulimus' e. q. s. Utcunque igitur de Xenophonte illo statueris, ipsius Fulgentii commentum hac in re minime agnosces.

Iani vcro, ut primo statim obtuUi in oculos iricurrat, quanta similitudo intcr liunc libellum et reliqua Fulgcntii scripta inter-cedat, adscribemus nonnulla enuntiata (sumpta ea cx prooemio: nam ut reliqua non congruant, ipsa libri natura fert, quippe qui c absquc littcris' compositus sit) cum rcliquorum librorum locis collata:

Praef. ρ. 1 sq.: ' Oportuit quidem, virorutn excel-

lenlior lioc nostro quo nuper regimur lemporis excursu, perenni potius slu-dere silenlio et non dicendi stndio, praesertim ubi nihil plus nisi de nummi quaeslu res vertitur et conquirendi hicri perennis sollicitudo quotidie inen-iibus supputetur.'

' in silentii cinerem migrent necesse esl tot lucernae pervigiles et sine ef-feclu honoris productae usque in cre-pusculurn noctisS

Hic quoque liber reliquorum instar amici alicuius iussu paratur:'

f et crede, teste deo nostro confileor, vuluissem tnum in his opusculis prae-ceptuni spevnere nisi hoc meo indixis-sevi ingenio, tuo nullo modo iiwbediens inveniri imperio' — f ergo decuit mi/ii, domine, propter quem hunc nostrum ordiri libelltirn videor, vel quo iinpel-lenle onus durissitnwn subire cogno-scor' e. q. s.

Virgil. Contin. init. · rExpetebat qiddem, Levitarum sanc-

tissime, nosfri temporis qualitas grande silentium.'' — In prologo Mytholog. libr. haec sunt: f quia noslri lemporis aerumnosa miserin non di-cendi pelat studium, sed vivendi fleat ergastulum

Myth. lihr. prol. p. 3 Munck.: f quam . . . nocturna praesule lucerna

commentus sum, ita somniali figmenlo delusam' e. q. s.

Expos. serm. ant. prol. p. 167: f ne de tuorum praeceptorum serie,

domine, noslra quidquam decnrlasse inobedientia putaretur, libellim etiam' e. q. s.

Virgil. Contin. prol. p. 137: r in amoris praeceptη conlemtus nun-

quam admitlitur; ob hanc rem' e. q. s.

Praeterea verbis Virgilianae continentiae his p. 142: cserva istaec, quaeso, Romanis tuis' respondent huius libelli complures loci,

6

e quibus bunc quoque scriptorem non fuisso Romanum apparet: nam quovis modo Romanis oblrcctare studet, velnl cum scribil in libro XI: 'Roma turpi admodum et criminoso mancipata prin-cipio', vel ;tlio loro: •Romanum ergo imperiiim suo exteroque sanguine enutritum cst . . . crevitque scmper aut alieno damno aut suo potius detrimento' e. q. s.

Quanta denique locutionum similitudo in utrisquo libris ap-pareat, uno manifesto exeniplo demonstrassc satis habeo. Exstant enini in Virg. cont. p. 139 baec verba: festo ergo contentiis, mi domine, Ieviori fascicnlo, quom libi Hesperiduni flonilentis dccerp-simus liortulis; auroa enim mala si oxpetis, csto Euryslheus alio fortiori' o. q. s.: quibuscum conferas liuius libolli p. 2 verba: cesto ergn contentus liuic oneri qnod tibi florulentis excerpsimus hnrtulis Pieridum et sicul, Eur/stlicus niihi imponondo sudore herculflo praefuisti.'

Λ1» bac igitur parte tion dubiiim videtur, quin Planciades Fulgentius liunc quoqne libruin conscripseritr); illnd autem nunc quaeritur, nomina qnao siml 'Fabius Claudius Gordianus Fulgen-fius' qiiomodo ad illum cui anteposila sunt libnini pcrtinen· possint. Et Reiflerscheidus quidem nominiim diversitate nisus acutius quam probabilius persuadere slndct hacr ipsa nomina ansam praebere acl Fulgentii aetatvm accuratius definiendam, qua in causa sic ratiocinatur: *jonc allc vita (Fulgentii Ruspensis episcopi; berichtet ferner, dass ίΐοι-dianiis zwei sohne gehabt hahe, Claudius und eincn aiulern, dessen namen wir nicht erfaliren. viellfiicbt, hiess er Plancus und war der vater unseres Fabius, der sich ihm zu ehren Planciades nannte, wahrend Fabius sein eigentlicher name war; indem litel des mirificiun opus fuhrt er noch die namen seines grossvaters und obeims, nach einer sitte dieser zeit dcr πολυώνυμοι.' Primum autcm non perspicitur, qui factnm sit ut huic uni libro scriptor alia nomina atquo reliquis prae-figeret; tiim vero iam Ilomineius monet fpotius ad cpiscopum

1) Non mediocriter haec confirmatur sententia Reiffersuheidi p. 143 hac adnotatione: ' dass die Metennia in der Expositio p. 399 (im Nonius v. Gerlach u. Roth) in dem angeblichen Rabiriusfragmente: abstemium merulenta fuqit metenia nomen erwahnt wird, bei welcher stelle, wie die verschiedenen coniecturen ze igen, niemand an die anekdote von Me-tennius gedacht zu haben scheint , ist ein neuer schlagender beweis fiir die identitat des Fabius Planeiades Tulgentius mit unserm Fabius Claudius Gordianua Fulgentius.'

7

iure haereditario pertinere ninnes signiflcationcs: Claudii a patre, Gordiani al> avo, Fahii a proavo aul atavo seniore, ut iorte f'a-miliae coiniiiune nomen sit.' Deintle prorsus apertum est, unde haec nomina in libri inscriptionem irrepserint. Exstat enim Sigeberti Gemblacensis testimuiiium (dc script. eccles. cap. 28,, qui 'Fulgentius' inquit 'Ruspensis (episcopus) scripsit libros, quos praetitulavil "sinc litteris, libnini scilicet de Adam sine A" e. q. s. Cuiii igilnr istc libellus pariter atque alia Planciadis Fulgentii scripta1) episcopi csse putaretur, lieri facillinie potuil ut aut a librario aliquo non indocto inscriptis nominibus Fabii2) Fulgentii addereiilur episcopi nomina Claudius Gordianus, aul, id quod etiaiu magis commendari videtur, soli 'Fulgenlii* no-mini reliqua tria adicerentur. Nominum igitur diversitali vides adco nibil tribuendum esse, ut ηυη possis quidqiiain indc con-cludere. IIoc ununi «·χ eis quae dispiitavinuis collegisse satis habemus: ΑΓπιιη iuissc Fulgcntium, id quod vcl ea, quae de Libyum taniquam suac ipsius linguac litteratura proiert, confir-mant3j.

Quodsi de scriptoris ae ta t e quacriiiius, dolendum est ea, qnae de teinporum rationibus in ipsius scriptis cxhibentur, non tam

1) Sic Expusitio serm. ant. in Vindobonensi 188, Vossiano, Lei-densi codd. tribuitur episcopo; nec huc non referendus titulus ille mu-tilus, quem ex catalogo quodam medii aevi affert L. Muellerus: r8ino-nima Ciceronis ct Fulgentius episcopus simul ad Chalcidium' (vide Fleckeiscni annal. vol. XCVI p. 67); nam procul dubio haec quoque in-scriptio pertinet ad Expositionem serm. ant.

2) Non prorsue constat de Fabio nomine; codex enim Palat. 886 fcf . Wihnarmsii dissertationem f D e r Katalog der Lorscher Klosterbiblio-thek' in M»s. Hhen. vol. XXIII p. 395) exliibet f Fauii ' , sed A. Sanderus Biblioth. Belgicae manuscr. II p. 23 in catalogu veterum mscr. inoua-sterii S. Lamberti Laetiensis tradit f F l a v i i \ Contra monet Fabricius in bibliotheuae ined. et infim. latinitatis tomo II p. 656 Bollandum, qui eodem codice usus est atque 8anderus, cum appellare Fabium (cf. Acta Sauct. Iau. tom. I p. 972).

3) Verba haec suut p. 3: f Viginti igitur et duobus elementis penes Hebraeos ordo loquendi dispuuitur, uno itidem iuteriecto nostrae linguae profusio: sed et Komae colligitur. Si vero tertiae sequcns litterae super-ieceris signum, graecae linguae neccsse est integrum ut monstret effectum. Ergo ex quo in his operibus graecum praecessit ingenium, oportet dein-ceps nostrae linguae medium ordinem consequi, quo, non bis duodeno, vel bis undeno, sed graecis uno elemento subducto, et Hebraeis uno superposito unicus ordo libyco monetretur in numero' e. q. s.

8

plana csse, ut inde profectus slatim cci li aliquid colligere possis. Qnod cuni ila sit, primum lemporis spatium, cuius inlra fines Fulgentius necessario vixcril, definire studcamus; hac cnim quac-stione expedita facilius intellegetur, qno spectcnt res ah eo rommemoratae. Et quod ad terminum quideni fa quo' queni dicunt allinet, apertum cst Fulgentiurn post, anmim 439 vcl potius 427 scripsisse: narii in Exposilione serni. anl. sub vorc ' coelibatus' Martiani Capellae de nupliis Mercurii et philologiac lihros coinmcmorat, qiieni anlc aiiniiui 427 scripsissc Lnc. Mnell·'-rus in Fleckeiseni aimal. vol. XCIII p. 705 sq. iwper cvicit. Ter-niiims vrrn fante <juom' scripscril iicccssc ost, non tani lacili opera definiri poteril. Circiinispiciciil ihus cnim nobis scriplorcs, fjni eum expilavcrint, mythographi tanluni Vaticani alter et tertius ab Angelo Maio in lncem protracti praesto siint, dc quoruin aetalc non constat. Nam quod etiam primum cx illis mylhograpluun Fulgentii mythologiarum libros novisse Zinkius sibi persuasit, id vereor ut certis argiimcntis probari possi!; plerisque enim locis, ubi summa inter iitnimque scriptorem similitudn intcrccdil, res ita comparata csl nl diiudirari ncqueal, utrmn sna Vaticamis mythographus e Fulgentio excerpserit, an polius hic, id quod milii vcri videlur similius csso, eodein qno illo fonl.o I IS I IS iiiyslicas suas explicationes al<ju<? scriptorum lcstiinoiiia addidcrit1\ S«m1

1) Cum longum sit in omnes locos iuquirere, unum exemplum, quo statim quiie rei condicio sit apparebit, attulisse sufficiat. Exstant apud Servium ad Georg. lib. III v. 391 haec: 'nain non Pan, sed En-dymion amasse dicitur Lunam, qui spretus pavit pecora candidissima et sic eain in suos illexit amplexus: cuius rei mysticae (al. Burm. Mystici) volunt quandam secretam rationem'. Quibus conferas verba Vatic. myth. I fabulae 229: 'Endymion pastor amasse dicitur Lunam se« Dianam, qui spretus pavit pecora candidissima et sic eam in suum illexit amorem: cuius rei mysticam quandam volunt rationem. duplo quippe modo ainasse dicitur Lunam, seu quod primus bominum cursum Innae invenerit, unde et XXX annis dormisse dicitur, quia nihil aliud in vita sua nisi huic repertioni studuit, sive quod nocturni roris humor, quem tam siderum quam ipsius lunae vapores animandis herba-rum sucis consudarunt, pastoralibus prosit successibus': haec autem Fulgentii Myth. lib. II fab. 19: fEndymionem vero pastorem amasse dici-tur, duplo scilicet modo: seu quod primus hominum Endymion cursum lunae invenerit, unde et XXX annos dormisse dicitur, qui nihil aliud in vita sua nisi huic repertioni studuit, sicut Mnaseas in primo libro de Europa scriliens tradidit: sive pastorcm Endymiouein ama.sse fertur qnod noc-turni roris htiinor, quem aporria siderum atque ipsius Lunae animaudis

9

etiamsi Zinkio largiaimir intercedere inliM utnimque scriptorem illam quam statuit rationem, niliil tameii indc proficilnr prnpterea quod, cui tempori mythographus ille tribuendus sit, ϊ(«·ηι non constat; nam quae in paragraphi sexlae initio «1«· eius aolalfi Zinkius proferl, benc quidein excngilala siinl , sed arguineiilis nituutur admodnni infirmis vel polius rmllis. Externa igilur tcstimonia , <· quibus cortns annus anl«' qnom scriplor lloruerit colligatur, rum non exstenl, in eo acquicsciinus ut illuni c viro-nim doclorum conseiisu ruin propter lingtiac colnrem Uim proptrr codicuni condicionem1) 11011 potnisse non antc scptinii saecnli ini-tium srribcre. staluamus.

Iani vero ipsins Fulgenlii vcrba, <piae ansam praebcanf ad aelatein eius accuratius dcfinicndain, repuf.fMitihus nobis c\-plorandum cril, quibiisnain rcbus inlra descriptos annonnn finos in Africa gcstis respondeaut ca quae ips<; narrat. Duo impri-mis in Myfhol. Jibrorum praefatione looi sunt, quorum bac in quaestione ratio erit habcnda: prior p. 6, ubi haec refert: 'sopi-tisque in favilla silcntii raucisonis iurgiorum classicis, quibns mc Galagctici quassavenint impetus, dcfaccatani silcntio vitam agcre croditabam', allcr p. 7, ubi haoc smit: fnec hoc tantum iniseriamm ergastulum sal oral : addobalui' liis, quod etiani bel-lici frequrnter iiicursus podum donio radicciri infigerc iusseranl . . . . sed quia nmiquam cst malum iminortalc morlalibus, lan-dem Domini regis felicitas adventantis velut solis rrepusculum inundo tenebris dehiscenlibus pavores extorsit.' Quodsi, qui di-cantur lioc loco Galagetici impelus et bellici iiicursus, <|iios novus rex feliciter depellat, exploralum babucrimus, Mylbologiaruni salteni libri quo anno conscripti sinf apparebit. El f Galageticos' quidcm impetus, qui in libris omnihiis prodiintur, recte sesc non habere apertum est; nulla enim gens cxstat., quac lioc nominc appellari possit. Altora autem corruptae vocis parte quin Goti signiiicentiir, diibiuin ιιοιι est; pro priore autem (Gala) Salmasius

herbarum sueis insudat, pastoralibus prosit snccessibus.' — Aut fallor, aut exstit it , id quod postrema eius verba docent, iam in Servii fonte mystica illa explicatio, quam bic ut supervacaneam suoqne consilio minus aptam praetermisit, Vaticanus mythograplms et Fulgentius rece-pernnt, hic autem, qna est scriptorum commemorandorum cupiditate, Mnaseae inseruit testimonium. Videntur igitur hoc loco Servius, Vati-canus mythographus, Fulgentius ex uno eodemque fonte liausisse.

1) Cf. Bernhardii latinar. litt. historiam p. 350 adn. 247 ed. 4: f a n s diploniatischen griindcn gehort rr mindestens iris 6. jahiliundeit.'

10

leni mutatione suasit 'Gallo', quo iil, ut f Gallogetici' prodeant incursus. Iani quaeritur, cui genli Gallogetarum nomen recle dari potuerit. Zinkius quidem id non dubitat ad ipsos Vandalos referre; verum in hos quidem dici fere nequit quam ista appel-latio non quadret, id quod iam Mimckerus (quein sequitur Ler-schius) intellexit, cuius dc sententia iniquius quani par eral Zin-kius videtur existimavisse. Primum quidern niulto exquisitius ideoque in FuJgentii dicendi genus congruentius iinpetus dici Gallogeticos (juam Vandalicos contendit. Sed num, quaeso, credi-bile est adeo circumscriptiones in deliciis habuisse scriplorem, ut ipsos cives suos Gallogetas appcllaret? Praeterea Fiilgentium Zin-kius putat iccirco obscuriore illo nomine usum esse, ne oflenderet Vandalos. Ita autem num fugere potuit Vandalos, in quoruni finibus ipsi 111 i inipetus iiebant, quasnam res significaret, prae-sertim cum de tempore, si non praesenti, taiiien vix peracto ageret? Verum illa explicatio quominus fidem inveiiiat, etiani aliae caussae obstant gravissimae. Nain ut Zinkio demiis (Gal-logetarum' iiomine Vandalos appellari potuisse, quamquam quid hi ciini Gallis et Gotis commune habeant, me 11011 intellegcre faleor, at remanent illi 'impetus', dc (juibus niliil Iradilmn est: ad pri-vatas enim res Fulgentii lianc notionern refcrri possc quis est qni Zinkio credat? Accedit quod ne dominus quidem rex repe-ritur illo quo Zinkius vult tempore, qui commode cum solis crepusculo comparari possit propter bostiuni incursus feliciter repulsos; Hunericum enim regem contra Mauros, qui in Vanda-lorum lines irrumpere solebant, rnale rem gessisse prorsus con-stat1). His de caussis vfrcor ne sibi soli Zinkins persuaserit pntuisse Gallogetarum noinine Vandalos significarl2).

At fuit tempus, qno in Africa impetus fiebant per milites, qui haud inepte Gallogetae dici poterant, de quo iam breviter exponam.

1) Cf. Papencordtii historiam Vandal. regni p. 111: r der enderfolg war jedoch, dass die Mauren auf dem berge Aurasius in Numidien sich unabhangig machten und wegen der festigkeit und unzuganglichen lage ihrer neuen wohnsitze auch fernerhin von deii Vaudalen nicht unter-worfen wurden.'

2) Videtur idem sensisse Comparettius, qui, alioqui Zinkianae dis-sertationi debitam laudem non detrahens, de ea in qua versamur parte sic iudicat: f L e s conjectures au moyen desquelles M. Zink cherche a etablir par un chemln nouveau l'age de Fulgeuce quoique fort ingenieuses et habilement construites, laissent beaucoup de doutes chez le lecteur' (Eevue critique a. 1869 n, 35 p. 135;.

11

Theodericus enim magniis rex Gotorum Amalafridam sororem teste Iornande (de rehus Geiicis cap. 58: ' Amalafredam gormanam suam, inatrem Theodoti, qui postea rcx fuit, Africae regi Van-dalorumque coniugem dirigit Tlirasanmndo') in matrimonium drdit Thrasarnundo Vandalorum regi, simulque magiumi nobilium Goto-nim numerum, qui leviri imperium firmarent, in Africam misit'); hos autem cquites potuissc a Fulgentio Gallogelas appellari, non ost quod pluribus explicem2). Nequo longius rcpetenrii videntur impeius illi. Proditur enim memoriae Tlirasaimindo niorluo ab Ama-lafrida Gotis aditivantihns seditionem faclam esse; conicere igitur licet duas fnisse illo lompnro Garthagino parles, alteram Vanda-loruni, alleram Gotorum, quao post ivgis mortem rem publicain turbaverint: afque huc urhana tempeslas a Fulgentio commemorafa el impetus illi, quns ut efliigeret in villam se recepil, certo referendi snnl. Belliri autcm incursus 11011 est dubium quin Mau-roruni fuerinl, quibuscum fere semper Vandalis bellumerat. Alque ipso illo temporo, ad quod mea quitlrni opinione Fulgentii verba spectant, Vandalos Maiirorum impetibus vexalos esse aflirmat Pro-copius de bello Vandal. I, 8 p. 198 ed. Diiid., nbi narrat sub vitae iinem Thrasamundi Mauros Vandalis ingentoni cladem intulissc. Nec mortuo rege in Vandalorum finos illos irrumpere destilisse Ful-gentius Ferrandus leslis esl, qui Fulgfiilii cpiscopi Ruspensis vilam conscripsit3). Qiiae cum ila <*ssenl, mirmn non est quoil ad Mauros confugit Amalafrida, quibus 1'acilc persuasil nt unaciun Gotis belliun

1) Non satis constat de equitum illorum numero, sed haud ita parvum fnisse toetantur Procnpins atque Theophanes: ille de bello Vandal. I , 8 p. 346: ό δέ (i. e. Theodericus) oi (Thrasamundo) τήν άδελφήν έπεμψε και Γότθων δοκίμων χιλίουε έν δορυφόρων λόχω, oic δή δμιλοε θεραπείας εϊπετο εις πέντε μάλιετα χιλιάδαε όνδρών μαχίμων; — Theophanes autem chronogr. ρ. 288: ό δέ τήν όδελφήν δέδωκεν αύτψ etc γυναίκα και Γότθων δοκίμων διεχιλίουε έν τάζει δορυφόρων εύν άλλαιε πέντε χιλιάειν ανδρών μαχίμων πρόε ύπουργίαν τούτων.

2) Ne in orbera circumagi in concludendo videar, si appellatione, quae Salmasii demuin coniecturae debetur, nisus tempus delinire studeam, inoneo tne priori vocis parti (Gallo) haud ita inultum tribuere; rei cardo in eo vertitur, ut Gotos aliquando in Africa fuisse demonstretur.

3) Sic enim scribit: f Quando non post plurimos dies accersitionis eiue (i. e. episcopi, qui Thrasamundo regnante exul, statim ubi primum Hildericus rerum potitur, reetitutue est) inimica gens Maurorum Rus-pense territorium repente vexavit, rapiuis, caedibus, int endiis devastene' (v. Acta Sanct. Ianuarii tom. I p. 972 sq.).

12

Vandalis inferrent. Haec autem res parum prospere eis cessit; pugna enim ad Capsam urheni comniissa a novo Vandalorum rege Hilderico, qui Thrasamundo in regno successerat, superati Gotique ad unum omnes trucidati sunt'). Vides igitur ab hac parte suo iure Fulgentium cum solis crepusculo comparare novum regem, quippe qui Maurorum perniciosis incursibus finem impo-suerit. Sed altera praeterea caussa fuit, cur novus rex tain honoriiico nomirie Fulgentio necessario dignus videretur; cxstit it enim ille fidei catholicae sospitator eo, quod episcopos a Thra-samuiulo in exilium coniectos restituit. Qnae oninia si recte disputavimus (ac nisi prorsus fallimur, argumenta a liobis allata satis ad persuadendum apposita sunt), Mythologiarum librorum prae-fatio composita est anno 523 vel 5242). Hi»c profecti non neccs-sitatc quidem demonstrandi, at ratiocinandi probabilitate utimur cum Fulgentinm circa annum octogesimum saecnli quinti natum esse conicimus; nam et totus scriptorum eius tenor (imprimis Mythologiarum Iibrorum) aetate iam provectiorem scriptorem prodit, et ipsa verba, quibus carmina olim a se composita tangit, hoc testantur3).

Quae praeterea de Fulgentii vita et moribus ex ipsius scrip-tis erui possunt, adeo explanavit Zinkius, ut huius rei uberius explicandae opera commode supersedere possimus. Eis tamen, quae de scriptis Fulgentii disputavit, nonnulla habeo quae addam. Et primum quidem quo ordine libros suos conscripserit, fere dubium esse nequit. Nam carmina illa supra a nobis commemo-rata certo primum locum obtinent. Tum vero post longum tem-poris intervallum (reliquos enim libros omnes ad unum fere idem-que tempus spectare pracfationes docent) eum 'physiologum librum'

1) Cf. Procop. de bello Vand. I , 8 p. 349: την τε γάρ Άμαλαφρί-δαν έν φυλακή &χον καΐ τούο Γότθουο διέφθειραν άπανταο, έπενεγκόντεο αύτοΐο νεωτερίΖειν l c τε Βανδίλουο και Ίλδέριχον. τίοις μέντοι ούδεμία πρόο Θευδερίχου έγένετο, έπεί άδύνατοε ένόμιεεν είναι ςτόλψ μεγάλψ ές Λιβύην οτρατεΟεαι.

2) Aliam igitur atqne Reifferscheidus viam ingressi ad eundem annum, quo ille librum compositum esse vult, pervenimus, fierique sane potest ut inter Fulgentium episcopum et Planciadem affinitas ista inter-cedat, quam ille suspicatus est.

3) Zinkius qnoque p. 18 hoc agnoscit his verbis: f und zwar scheint er damals (h. e. cum Mytholog. libros scripsit) schon in gereifteren jahren gestandeo zu haben, indem er von seinen jugendgedichten und liebes-tandeleien als von elnem iiberwundenen standpunkte redet.'

13

aliquem conscripsisse veri simile cst: mcntionem enim eius facit in Virg. Cont. p. 149 verbis hisce : 'saturanter liaec, inquam, inlibro physiologo, quem nuper edidimus de medicinalibus causis et de septenario ac de novenario numero, omnem aritbmeticae artis digessimus rationem'. Mythologiarum autem libros statim exceptos esse a Virgil. Continentia inde apparet, quod in lioc libro de Tricerbero uberius agere recusat, caussam hanc aflerens, quod eam fabulam iam superius (i. e. in Mytb. libris) exposuerit. Vnde liic ordo evadit: Physiologus liber, Mythologiarum libri, Virgi-liana continenlia. Deinceps Expositionem serm. ant. edidit: nam sub voce ^cboragium' liaec scribit: Csicut Apuleius in metamor-plioseon ait: cboragio itaque peiiecto omnes domuitionem parant'; haec autcni vcrba 11011 ex Apuleio sumpta esse, scd ad ipsius Fulgentii locum, qui cst in Myth. libri III 1'abula 6, pertinere Lerschius p. CO rectc vidit. Liber autem de aetate mundi utrum ante librum physiologum an post Virgilianam continen-liam compositus sit, in incerto est, veri tamen simillimum ante Expositionem serm. ant. editum esse, id quod intlc conieceris, <|itod fabulam «le Metennia (vide supra p. 4 adn. disputata), quam in libro de aetate mundi exponit, in lioc libro obitcr tantuni tangit. — In transcursu commemoro Kellerum in Symb. pbil. Bonn. p. 501 sq. Pseiuloacronis scholia Horatiana saeculi V iniuria Fulgentio tribuere, id (juod propediem alio loco accuratius de-monstrabo.

Nunc vero paucis eril explicandum, quo iure supra librum, quo de Vergilii carminibus agitur, 'Virgilianam continentiam illum autem, quo obscurorum vocabulorum explicationes conti-nentur, ' Expositionem sermonum antiquorum' appellaverimus, cum de utriusque libri inscriptione parum inter viros doctos con-veniat: qua oblata occasione simul, quibus amicis scriptor libros suos dedicaverit, commode disceptabitur.

Et priorem quidem librum inscribendum esse r Physica ratio super Virgilium' Lerscliius contendit p. 15 utens codicis Bru-xellensis auctoritate, quam et ipsius Fulgenlii verbis: Cseci'eta physiea Virgiiianae continentiae tetigi' et Sigeberti Gemblacensis tes t imonio: e ne videar humana miscere divinis, non comrne-morabo sacris libris mirabile hiiius viri opus, qui totum opus Virgilii ad physicam rationem referens' e. q. s., confirmari opi-

l j de scriptoribus eccles. cap. 28.

14

natur1). At ille cnm omnino non curaret rationem quae inter singulos libros manu scriptos intercedit, fugit eum Bruxellensis codicis fidem fere nullam esse, quippe qui, ut infra demonstra-bitur, deterioribus libris adnumerandus sit; tum vero neque ex Fulgentii neque ex Sigeberti verbis certi quicquam colligi potest, quia uterque locus ita comparatus est ut, utrum plena libri in-scriptio dedita opera necne afferatur, diiudicari nequeat2). Libri autem, qui mihi innotuerunt, has exhibent inscriptiones:

R e g i n e n s i s 208: Expositio Virgiliane ctinentie moral scdm phits' (i. e. moralis secundum pliilosophos).

P a l a t i n u s 1579: cExpositio Virgiliane filosofos moralis.' P a l a t i n u s 1578: 'Expositio Virgiliane contiiienliae secun-

dum iilosofos moralis.,

R e g i n e n s i s 1462: 'Expositio Virgilianae coiitinentiae se-cnndu philosofos moralis.'

G o t h a n u s 55: (apud Iacobsium et Ukertum 1 p. 230): *de continentia Virgiliana.'

G o t h a n u s 56 (ibidem p. 231): fFabii Planttae de Fulgentio Expositio philosophica Aeneidos Virgilianae.' Idem titulus exstat in cod. Gothano 152 (p. 277), sed additus a manu recentiore.

V a t i c a n u s , quem Lerschius p. 15 commemorat: 'Moralis expositio Virgilianae continentiae.' Videtur igitur, optimos et antiquissimos codices si sequimur, liber inscriptus fuisse: *Expositio Virgilianae continentiae4) secun-dum philosophos moralis'5). At Zinkius p. 3 adn. 2 duas libri recensiones ipsuni Fulgentium fraudulenter titulis mutatis parasse suspicatur, nec mediocriter eam coniecturam illud videtur adiu-vare, quod etiam ad diversos homines singulae inscriptiones spectant; in editionibus enim cum liber inseribatur cad Clial-cidium grarnmaticumcodex Gothanus praebet fad Catuni archi-diaconum C a r t h a g i n e n s e m H a c autem in causa quantopere

1) Poterat eodem iure illud Mythographi Vat. III fab. 5 p. 171 pro genuino titulo habere: r ut in Fulgentio super Aeneide legitur.'

2) Atque vel propterea non multum hac in re valet Sigeberti testi-monium, quod libri exstant manu scripti qui eum aetate superent.

3) Codd. Gudiani 331 et 333 inscriptione carent. 4J De voce c continentia' pro eo quod continetur adliibita cf.

Munckeri adnot. p. 137 et Lerschium p. 15. 5) In coramemorando libro pergimus compendio uaitato boc uti:

( Vjrg. Cont.'

15

nodum in scirpo quaesiverit Zinkius, facili opera demonstrari potest; prorsus enim, si quid video, dubium esse nequit quin Cato presbytero, cuius iussu etiam Mythologiarum libros con-scripsit Fulgentius, libellus iste dicatus sit. Nam primum quidem nullus ex octo qni milii innotuerunt codicibus illa praebet fad Chalcidium g r a m m a t i c u m s e d omnes, uno excepto Gothano, inscriptione carent, ita ut statim Mytbol. libros hic excipiat: ut vel hinc conicias ad unum eundemque bominem utrumque librum missum esse. Quo adde, quod in Cont. Virg., ubi de Tricerbero agit, hanc se fabulam dicit iam superius exposuisse. Num vero credibile est haec illum scribere Chalcidio, dum Cato eum librum, quem f s u ρ e r i u s ' vocabulo significat (h. e. f My-tholog. libros ad Catum presbyterum'), transmittit? Accedit gra-vissimum argumentum, quod ipsum libri initium, ne grammatico donatus credatur, suadet; quomodo enini ad grammaticum liaec, quibus alloquitur amicuni, pertineant: 'Levitarum sanctissime' ? Ceterum alicuius fortasse momenti etiam Gotbani eodicis testi-monium est, quamvis eum inter deteriores libros esse persuasurn habeam: quando interdum factum essc constat, ut per rivulos quosdani occultos aliquid boni ex archetypo etiam in proletarios libros permanaret. Haec autem si probabiliter disputavimus, ansam praebebunt, qua usi de altero iibro (Expos. serm.) recte statuamus.

Ac primo quidem obtntu, cuni non solum duae librorurn mscr. familiae eaeque sat inter se discrepantes exstent, sed etiam duplex libri inscriptio tradita sit, facile Lerschio assentiare Ful-gentium suspicanti alterum libri sui exemplum Chalcidio, alterum paucis factis mutationibus Cato destinasse. Sic enim ille p. 90: f Jene verschiedenheiten . . . leiten micli auf die vermutliung . . . dass Fulgentius dasselbe werk in etwas veranderter gestalt einmal dem Chalcidius, ein andermal seinem freunde Catns ubersandte Wenn diese vermuthung die priifung der krilik aushalten sollte, so liat der betriiger Fulgenlias nicht allein die leser, sondern aucli seine guten freunde auf eine schmahliche weise bintergangell.,

Zinkio autem omnia, quae Lerscliius de quaestione illa disputavit, adeo placuerunt, ut iterum eam in rem accurate inquirere operae pretium non esse opinaretur1). Videamus igitur, possitne a tam gravi opprobrio scriptor necne defendi. Adeuntibus igitur nobis

1) Zinkius cum p. 28 scribit: f I n allem iibrigen verweisen wir ayf die monographie von Lerach, nacli dessen eingehenden untereu-

1ΰ

librosmanu scriptos liaec se offerunt <|iias infra posui inscriptiones. Praebent enim

B r u x e l l e n s i s 10083: 'Incipiunt Glo///sae ad Catum Prbm.' B r u s e l l e n s i s 9172: 'Fulgenlii epi ad calcidium gram-

inaticuni de abstrusis oL inusitatis nominibus' F l o r e n t i n u s (in Lamii cafalogo cod. mscr. bibliothecae

Iticcardianae cd. Liburni 1756 p. 206 : f Interpretal iones quo-i imdam verborum abstrusorum'.

V i n d o b o n e n s i s 804 (CDXV apud Endlicherum.): cExpo-sitiones diversorum vocabulorum'.

Gudianus 335: Clncipiunt glosse Fulgentli Pl' ad Calcidium prespiterum'.

M i d d l e b i l l e n s i s 677 apud Haenelium Catal. libr. mss. p. 159: 'Fulgentii presbyteri lib. de abstrusis serinonibus.'

R e g i n e n s i s 1462: 'Infpt Exp. Sermonum antiquorum ad gramniaticum Calcidium'; in fine autem: c Expositio sermonum antiquorum ad Calcidium grammaticum iinit feliciter'.

U r b i n a s 6 7 0 : cFulgenti mithologiariim et expositio sermo-num antiquorum;' in iine: cExpositio sermonum antiquorum ad Calcidium grammaticum finit feliciter'2).

U r b i n a s 452: CF. Placiades Fulgentius in cxpositione ser-inonum antiquorum ad grammaticum Calciadium.'

D u a c e n s i s apud Haenelium catalog. p. 159: eFabii Plan-ciadis gramni. expos. sennonum antiquorum.'

V i n d o b o n e n s i s 188 (CCCXCII Endl.): 'Incipit expositio sermonum antiquorum Fulgentii Ερϊ ad Calcidium grammaticum^

cliungen es kanm moglich sein dxirfte, etwas wesentlich neues dariiber (i. e. de Expos. serm.) b e i z u b r i n g e n R e i n h o l d i Klotzii commentationem, quae est in Iahnii ipsiusque annalitim vol. XLIII p. 71 — 96, ignorasse videtur: ibi enim argumentis prorsus aptis ad persuadendum demon-stratur in multis haud mediocriter errasse Lerschium: velut prorsus raira sibi finxit exponens, quomodo Fulgentio in mentem venire potuerit, tit ea ipsa tantum, quae libello continentur, vocabula interpretanda susciperet. Cf. praeterea L. Rothium in annal. Heidelbergens. anni 1845 m. Iul. et Aug., Lerschium Mus. Rhen. n. vol. V p. 309 sq. et IV p. 155 sq.

1) Hanc genuinam libri inscriptionem fuisse contendit I. Beckerus in Mus. Rhen. n. vol. V p. 33.

2) Librarius quidem episcopo Fulgentio librum tribuit, subscripsit enim: cIste Fulgentius primo quidem vir clarissimus philosophtae disci-plinae affatim deditus, cunctis sapientibus amabilis et carus, postea vero tenipore Anastasi imperatoris episcopus cartluiginiensis est ordi-natus.'

17

L e i d c n s i s 135: eIncipit, expositio sermonum antiquorum a Fulgentio episcopo composita ad grammaticum Calcidium'.

G u d i a n u s 23: 'Expositio scrmonum antiquorum cBas. abbatiae S. Petri' (in 'Labbei Bibl. nova mss. I p. 6G8'

leste Gerlachio Nonii p. 387. 388): e Expositiones sermonum anti-quorum'.

V o s s i a n u s 96: cExposilio serinonum antiquorum Fulgentii episcopi ad Calcidium grammaticumdeindc: cGlosae Fulgentii episcopi ad Calchidium presbiterum'.

M e d i c e u s (apud Gerlachium): 'Flavii Planciadis Fulgentii V. C. expositio antiquorum sermonum ad Graticium Calciadium

Apparet ex his, cum raaiore codicum numero librum inscri-bendum esse fExpositio sermonum antiquorum.' Neque diffi-cultatem creant, quas primo loco posuimus, librorum discrepan-tiae; quotiens enim exemplaria, quibus utebantur librarii, in-scriptionibus carebant, de suo eiusmodi titulos apponebant, velut c expositio diversorum vocabulorum', Mnterpretationes,' cglossae' et quae sunt similia. Quodsi, cuinam homini libellus ille dicatus fuerit, quaerimus, etiamsi plurimorum librorum fidc Chalcidio grammatico tribuendus videatur1), tamen gravissimae nos caussae movent ut aliter de hac re statuamus: quando in talibus sana ratio plus valeat necesse est quam librorum auctoritas. Vel per se autem, traditarum in libris inscriptionum ratione non habita, grammaticum aliquem abstrusorum sermonum explicationem ex-petere veri videtur dissimillimum, id quod iam Klotzius his verbis monuit: fe in grammatiker wie Chalcidius2) fragte schwerlich iiber jene worter an.' Accedit, alterum, quod grammaticum aliquem tam rudem fuisse, ut graece prorsus liesciret, credi vix potest; Fulgentius enim infra scribit: cne quid graecum te turbet, exem-pliun, ego pro hoc tibi latinum feram.' fam dixerit quispiam fortasse ad Chalcidium quendam presbyternm, queni nonnulli libri volunt, pertinere inscriptionem: perfacile enim fieri potuisse, ut librarii in Chalcidii presbyteri locum Chalcidium grainmaticum ut sibi notiorem substituerent. Sed ne hoc quideni videtur probandum

1) Cf. A. Riesium in Mus. Rhenani vol. XIX p. 300 sq. 2) De Chalcidio i l lo , quem Platonis Timaei interpretem exstitisse

notHm est , hoc loco cogitari non posse apertum est: ille enim Oonstan-tino imperante vixit. Eiusdem autem nominis grammaticus utrum Ful-gentii aetate necne faerit, prorsus latet.

2

18

esse; exstat, enim testimonium quotl, si 11011 magni, tamen ali-cuius momenti est1), Sigeberti Gemblacensis de script.. eccles. cap. 28, qui Bruxellensis codicis memoriam confirmans libellum prodit inscriptum fuisse cad Catum presbyterum.' Verum etiamsi lioc testinionium non exstaret, sola interna quae djcitur probabi-litate Cati liomen libro praepositum nobis commendaretur. Vidi-mus enim et Mytholog. libros et Virg. continentiam Cati iiissu conscripta esse: nam in illorum praefatione haec posita sunt: cquia rnihi nuper imperasse dignosceris, ut' e. q. s.; in Virg. Cont. autem: Mn amoris praecepto contemptus 11011 admittitur.' Cum autem in huius libelli prooemio de serie quadam prae-ceptormu amici dicat.nr verbis hisce: e ne de tuorum praecep-torum serie, domine, nostra quicquam curtasse inobedientia putaretur, libellum etiam, quem de abstrusis sermonibus inter-pretari iussisti, absolutiim retribui'2), ad Mibellum' vocem autem fetiam' particula apposila sit, qua plane docemur iam plures ad eundem amicum Iibros scriptorem misissc, ad quemnam potius putabis libelli inscriptionem pertinere quam ad Catum? Is autem sine dubio de abstrusis vocabulis, in quibus inter legendum haesit, amicum consuluit, id quod verba clibellum, quem interpretari iussisti, absolutum retribui' aperte docenl; nec minus verba cqnid sit', quibus singula vocabula inducunlur, indicio sunt quaesivisse amicum de eis vocibus. Quae cum ita essent, Fulgentio omnino in mentem venire non potuit, alii amico hoc responsum reddere. Nec, si illo quem posuimus modo liltrum natum essc constiterit, multis artiiiciis adhibitis cum Lerschio, qui liac in rc operam prorsus perdidif, in eo erit elaborandmn, cur haec potis-simum verba interpretanda scriptor susceperit. In duplici auteiri libri recensione niliil inest quod suspitionem moveat; ipsa enim libri natura ferebat, »1 sno quisque usui eum accommodaret3). Apparet igitur Lerschium nimiuni vidisse oranesque eius de Ful-gentii dolo coniecturas corruere.

1) Non multum huic scriptori propterea tribuo, quod saeculi noni et, decimi libri etiam nunc exstant Chalcidii nomen exhibentes: quamvis veri simile sit eis vetustiores libros illum ante oculos liabuisse.

2) Sie exhibentnr verba in optimis libris: deteriores enim Lerscliius secutus est.

3) Cf. Lerschium in Mus. Rlien. n. vol. V p. 313 sq. ( f E ine Bonner epitome des Fulg. de abstr. serm.')

19

Non autem hinc alienum videtur adnotatiunculam subicere de libro quodam manu scripto, quem Lerschius in libelli sui iine tetigit. In I. Ph. Tomasini enim catalogo bibliothecae Patavinae manuscr. publ. et priv. (Utini edito a. 1639) p. 91 commemoratur hic bibliothecae Zabarellae liber: 'Fulgentius super Bucolic. et Georg. Virgilii cum uotis scriptus a Joan. de Yppolitis Brixiensi An. 1359. Die 15 Iulii.' Huius igitur libri mentione facta sic quaerit Lerschius: cIst dieser commentar iiber Bucolica und Georgica vielleicht die Continentia Virgiliana? oder findet sich jene handsclirift eines besondern werkes noch auf jener und andern bibliotheken vor?' Respondit nuper Com-parettius (Revue critique d'histoire et de litterature a. 1869 n. 35), cuius verba subieci: cL'existence d'un commentaire de Fulgence sur les Bucoliques et les Georgiques m'a paru un fait bien sin-gulier, dautant plus que Fulgence lui-meme, dans son De con-tinentia, dit explicitement qu'il ne l'a pas 1'ait : bucolicam geor-gicamque omismus, in quibus iam mysticae sunt interstinciae rationes etc. etc. Aussi j'ai eu la curiosite de voir ce manuscrit et je Tai retrouve tel (pie Tomasini le decrit, dans la bibliotheque publique de Padoue. Cest bien un coiiimentaire sur les Buco-liques et les Georgiques, mais sans le liioindre doute il n'est pas de Fulgenco. Quoique un lui ait, applicpie 1«; nom de ret ecri-vain, la langue, le style, les idees, la methode ne sont pas de lui, et du reste on voit dn premier abord, j»ar les autorites qu'il cit<% que 1'auteur de ce connneiitaire est bien plus recent. Aiasi M. Zink n'a lien oinis de bien «'sseutiel en passant ce nianu-scrit sous silence.'

Caput II.

De artis criticae praesidiis. De fide Fulgentii qnod nondmn salis constat, eo mimis mi-

randum cst, quia posf Munckeri curas in Fulgentii scriptis ad optimorum codicum auctoritatem emendandis versatus est nemo1)

1) Excipio f Expositionem serm. unt.', quippe cuius libri editiones paraverint Gerlachius (una cum Nonio Mareello ab ipso et Rotbio edito)

20

praeter Fr. Jacobsium1), qui quidem graecorum scriptorum testi-moniis a Fulgentio allatis medicinam adhibiturus iniquo fato eo codice usus est, quo corruptiorem 11011 exstare infra demonstra-bimus. Quare ut certum fundamentum esset, quo ad artem cri-ticam factitandam niti possemus, cuni ipse codicibus conferendis operam dedi, tum dici fere nequit quanta liberalitate Conradus B u r s i a n u s mihi Jibrorum ab ipso et amicis collatorum usum concesserit. Praeterea etiam consilio vir doctrinam liumanitate aequans adeo mihi adfuit, ut facere non possim quin ei hic gratias agam meritas debitasque.

Iam qui mihi praesto fuerint Mytbologiarum libroruin et Virgilianae continentiae libri manu scripti, enumerandum et, quae inter singulos coclices ratio intercedat, examinandum erit: qua in re eum ordinem tenebo, ut vetustiores deinceps sequantur recentiores libri.

I) V a t i c a n o - P a l a t i n u s 1578, saeculi VIIII, membranaceus. Ibi fol. 36 Ρ. 1 haec Ieguntur: IN NOMINE DNI IHV XPI IN HOC CODICE HAEC INSVNT FABVLAE NVMERO . L . SECVNDV PHI-

LOSOPHIAM EXPOSITAE Α FVLGENTIO PRJ302) VC AD CATVM

PSBITERVM CHARTHAGINIS. Sequitur post vacuum spatium i . 2 : FABII PLANCIDIADIS (sic) FVLGENTI VRCL MITOLOGIO-RV LIBER TERTII CAPITVLA EXPLICIVNT INCIP' LIB PRIM. In libri secundi fine baec scripta sunt: Fabii Planciadis Ful-genti uiri clarissimi mitologiarum liber secundus explicit. incipil Hber tertius, in ίίηο autem lotius libelli: Fabii Planciadis Ful-genti VC. Mitologiarum Llb tertius exp. incp. expositio sermonum antiquorum ad gramaticum Calcidium. In fine cexpositionis' liacc, exstant: Fabii Planciadis Fulgenii VC expositio sermonu aniiqnorum cu testimoniis explicit feliciter. Sequitur Virgiliana (•ontinentia, quae sic inscribitur: Incipit expositio Virgilianae eontinentiae secundu pliilosofos moralis. In Mythologiarum libris aliqnot folia interciderunt, ita ut magna lacuna exstet, inde a

et Lerschius, quamvis me iudice multi liuius libri loci etiamnunc cor-rectorem exspectent.

1) In libri qui inscribitur c Be i trage zur alteren Litteratur oder Merkwiirdigkeiten der Bibl. zu G o t h a ' (ed. Lipsiae a. 1836), vol. II p. 416 sq.

2) Litteris PKBO (i. e. presbytero) ea notio, quae ad Catrnn spectat, librarii errore videtur etiam ad Fulgent ium relata e s se ; nam in reliquis omnibus V. C. i. e. uir clarissimus appellatur.

21

verbo feruescat (ρ. 36 Munckerianae editionis) usque ad magni-tudo (p. 73) pertinens.

II) Codex M o n t e p e s s u l a n u s 334, saeculi X. Eius in-scriptio baec est: Fcibii Placidiadis Fulgentii uiri clarissimi Mi-thologiarum incipit liber primus. Liber mutilus est, desunt enim verba inde a pagina 131 fere media usque ad fineni libelli. Verba ultima in 1'olii flne sunt: apud astrologos aliud est astro-rurn ac siderum cursus affectusque. Libro primo nonien recte subscriptum est: Fabii Planciadis Fulgentii uiri clarissimi Mitologiarum lib primus explicit, incip liber secundus.

III) Codex B c r n e n s i s 427, saeculi X. Ipsis Iibri vcrbis praemissa haec sunt: In hoc codice hae sunt fabulae Fulgentii V. C. ad Catu Prbti Carimnis (pro Carthaginis). Tuni omissa tota praefatione stalim ipsac fabulae secimtiu·. Sub finem primi libri haec habes: Fabii Placidiadis Fulgentii e. q. s.; iteni alteri et tertio libro subscribitur Placidiadis.

IV) Codex R e g i n e n s i s 1462, saeculi XI, fere quadratus. Folii allerius haec inscriptio est: Fulgentii de fabulis gentilium moraliter expositis. In nomine dni ihu \ri. In hoc codice haec (hinc man. 2) insnnt fabule numero .L. secundum philoso-fictm exposilae α Fulgentio VC. ad Catum Presbiterum cartaginis. DS fare legeti. Secimtiir fabularuni quae libr.o continentwr tituli, quos haec verba excipiunt: Fabii Planciadis Fulgenti VR CL mitologiaru Lib III cap expt. Incp lib primus'). Celerum in hoc libro eodem ordine quo in primo codice Mythologiarum libri, Expositio serm., Virgil. Continentia insunt, atque adeo prorsus eadem verba singulis libris et inscribuntur et subscribuntur, ut non opus sit liic ea iterare.

V) Codex G u e l f e r b y t a n u s I = Gudianus 331 (apud Eber-turu n. 357), saeculi XI2), membranaceus. Liber quadratus est ioliorum 68 versuum 20; continel Mylliologiarum Iibros et Virgil. Cont. Postrenia sex 1'olia aenigmata inedita praebeiit, quae

1) Ex his luculenter apparet, quid Palatiui codicis verba: liber (pro libri) tertii capitula expliciunt incip. liber primus sibi velint; in illo enim libro quo referantur, propterea non habent, quod fabularum titulos, quibus perscribendis vacuum tantum spatium reservavit, transcribere librarius omisit.

2) Ebertus eum duodecimo, Bodius in notis crit. ad Mythogr. Vatic. p. 3 decimo saeculo tribuit; equidem, postquam in bibliotheea Guelfer-bytana alios multos comparavi, saeculi XI esse persuasum habeo.

22

dala occasione publici iuris iaciara. Praeterea inest Disputatia regalis nobilissimi iuuenis Pipini cum Albino scholastico. Liber a Francogallis raptus (id quod bibliothecae imperialis sigriurii primae paginae impressuni testatur) pace composita iu Guelfer-bytanam bibliothecani restitutus est. Iii libri principio liaec exstant: Fabii Planciadis Mithologiarium liber incipit p. Mythol. librum III statim subsequitur inscriptione omlssa Virg. Cont., manu recentiore additis: Virgilius allegoriratus.

VI) Codex Β e g i n e n s i s 204, saeculi XI (?), niembranaceus 8°. Insunt in co nonnulla e Boetbii scriptis, Servii ceiitimetrum, Avieni fabulae, deinceps Fulgentii Mvth. Iiber lertius inde a fabula V usque ad finem, ubi liaec scripta sunt: Fabii Planciadis Fulgentii ur cl mitologiaru liber tercius explicii feliciter. Sequi-tur Virgiliana continentia. In fronte libri Jegitur nomen Petri Danielis.

VII) Codex P a r i s i m i s 7975, saeculi XI. MutiJo hoc Iibro Fulgentii verba a libri dcinuni III fabula quarta continentur. In iine liacc sunL: Fabii Planciadis Fulgcnlii VC Milologiaru lib. III cxpl.

VIII) Codex G u e l i e r b y t a n u s II — Gudianus 333 (apnd Eberlum n. 358), ex liniseo Bernhardi Rotteudoriii, sacciili Xll, quadratus inembraiiaceLis, foliis constans 44 versuiini 36. Incsl praeter Myth. libros etiam Virgil. cont.

IX) Codex Gothanus membr. I n. 55, saeculi XIII: dc quo vide Iacobsii et Ukcrli libruni vol. 1 p. 230. Ibi Mytholo-giaruni libri iniplent Jolia 24. Inler versus iimllimi spalii reli-ctum esl ad glossas recipiendas. Post prooeniium, quod conli-netur quattuor foliis et dimidio, Iiaec secuntur: Explicit prologus sequentis libri. — In hoc codice insunt fabulae numcro quinqua-ginta philosophice exposite α fulgcncio u. c. ad catim prcsbiterum cartaginis; in fme liaec simt: Expliciunt fabule fulgencii. Se-quitur: Gaiix) Fabii Planciadis Fulgcnlii liber de continentia Virgiliana2) ad Catum Archidiaconum Carthaginenscm: qui li-bellus iolia tria cum dimidio occupat.

1) Huic inscriptioni irmisus Zinkius ρ, 1 § 1 Fulgentiu Gaius prae-noinen tribuit; sed cum huius codicis auctoritas fere nulla sit et tota libri inscriptio ad arbitrium facta, parum illi ratiocinationi tribuendum videtur.

2) Exstat huius libri collatio ab Oeblero parata in Iahnii annalium supplem. vol. XV p. 95 sq.

Ν Ο - . - ·- . - .;·

23

Χ) Codex P a r i s i n u s 6503, miscellancus, cIae. Puteani CL. fil.' Insunt priinum fragmentum glossarum graecolatinarum sae-culi VIIII; tuni Flavi Vegeli Benati1) viri inlustris libri 1111 (liber I et altcrius capita VII desunt), quibus in fine subscriptuni est: Fl. Eulropius emendaui sine exemplario constantinopolim consul. Valentiniano Aug VII et Abieni\ deinde fragmentum cum bac subscriptione: Explicit liber II ad uictorem de natura ct origine anime. Incipit liber fabii Planciadis fulgenti uiri claris~ simi mitologiarum de natura anime. Ab initio baec habes: Cum multe sint et uarie in quaestione propositiones et undequecunquc caplin differcntes habeat interrogationum occctsiones, necessarium cst, per singula separantes similiter quaestionibus apte adunare solutiones. Tum agitui· de natura sompni, calidi, frigidi, uen-lorurn al. Ilaee excipiunt Fulgentii Mythol. libri, qui in mar-gine sic inscribuntur: Fabius de natura anime liber II. — Graecoruin scriptorum testimonia librarius omisit, sed ea abesse plerumque indicatur hac nota gr.; omissa cst eliam libri primi praefatio. Practerea lacuna exstat indc a pagina 113 usque ad 127 commissis iuter se liis verbis: Iuniorum uero — dc scribit mulla de hiis faciat tamcn aliqua non implet'2). In flnc liaee addidit nianus saeculi XIIII: Fabii planciadis fulgcntii uiri cla~ rissimi milologiarum liber tertius cxplicit. Sequitur epistola Alc-xandri ad Aristotelem magistrum suuin dc situ Indiac ei ilinerum uaslilale et hisioria Daretis Frigii dc excidio Troianorum (saec. XI), poslremo martirologia (sacc. eiusdem).

XI) Codex P a r i s i n u s 8500, saeculi XIV, membranaceus, ])ulcbeiTiniis picturis ornatus. Continet tres Mytliol. libros, prae-niissa vila Fulgentii, quat; sic inscribitur: De vita et gestis Fabii Fulgcntii Plantiedis uiri clarissimi. In cis autem quae secunlui' lion de Planciade, scd de vita episcopi Ruspensis agitur, et primuni quideiii de origine ct professione sua, tum de austeritate ct uita cius, deinde de rcuocatione ab exilio, denique de transilu eius. Snb flnem liaec leguntur: Claruil tcmpore Zenonis3) ysaurici imperaloris, qui coepit imperare artno domini CCCCLXXIII.

1) Vide Vegetii editorem Langium praefat. ρ. XXIX. 2) de illud ante scribit positura ultima syllaba est nominis Marian-

des quod in reliquis libris praecedit. 3) Eodem modo regem velut solis crepusculum adventantem glossa inter-

liuearis codicis Leidensis Zenonem intellegi vult, Planciade cum epi-scopo permutato.

24

Scripsit libros mullos quos edidit ad diucrsos ct sermones non-nullos. Inter alia autem opuscula cdidit hoc quod dicitur mi-thologiarum ad Calhum presbytcrum cartaginensem scientia mo~ ribusque praeditum in tribas libellis distinctum. Est autcm mitologia sermo de fabulis, mithos grcce, fabula latine, logos sermo. Explicit uita Fabii Fulgentii Planciadis uiri clarissimi.

XII) Codex V a t i c a n u s ordinis Ν η. 119 = U r b i n a s 670, membranaceus, saeculi XV, quem accuratius descriptum habes apiul liuecheleruni praefat. ad Petron. p. XVIIII. In folio 66 liaec sunt: Fulgentii cpiscopi chartaginensis mithologiarum ad Calum Presbitcrum Carthaginiensem. Liber primus incipil fcli-citer, item in iine: Fulgenlii episcopi Cartaginensis lib. 111 et ultimus Mitologiarum finit. Tum fol. 113 p. 2 secuntur baec: Falgentii Episcopi Cctrlcigincnsis expositiu sermonu aniiquorum ad Calcidium gramaticum incipil.

Priusquam his quos recensui libris Virgilianae continentiae codices subiungain, paucis explicabo, quomodo illos in genera et classcs dislribnendos ceiiseani. El H( primo slatiin obtutu in oculos incurral, (juae inter siugulos libios ratio intercedat, ecce hoc codicnm steninia, in <ριο Ρ notat Palalinum, R Reginensem, Μ Montepessulanuni:

Archelypus

Paris. 8500

Oinnes qui praesto sunt libros cx uno eodemquc archetypo fluxisse uno exemplo manifesto, cuin longum sit hic plura afferre, demonstrasse satis habco. Praebent enim in Myth. libri II fa-bula 12 omnes libri una et consentientc voce liaec: Scylla enim graece quasi exquina dicta est, quod nos latine confusio dicimus :

25

quibus in verbis graecum, quod in valde corrupto exquina latet, vocabulum coniniunem omnibus libris fontem fuisse aperto indi-cio est.

Quodsi ad singula accedimus, Palatinus et Reginensis codices, qui ceteris longe praestant, singulis fere locis adeo congruunt, nt alter ex altero riatus esse videri possit. Vel ex eis, quae in adnotatione paginae 19 supra diximus, luculenter apparet quani arto inter se vinculo ίIIί contineantur. Verum non solum ad inscriptioneni, sed etiam ad ipsum contextum utriusque libri con-sensum pertinere, 11110 nuiic exemplo significasse sufiiciat: plenius «nini eam affinitatem scripturarum infra aHerendaruni copia coni-probabit. Fabula 5 libri III in Palatino mendose sic inscribitur: FABVLA BERECINTIAEATO A T T i s (in reliquis libris est Bcrccin-tiae el Attis)', prorsus ideni exbibet Reginensis; utrumque ni fallor corruptum ex BERECINTIAE ATQ (i. e. atque) ATTIS.

Neque tameii Regineiisem ex ipso Palatino codice transcriptuni esse, sed utrumque c tertio aliquo libro manasse, Iocus ex eadeni fabtila desumptus tcstetur, ubi Pal. exhibet nam et Epicarmus ita ait'): f Cintos id est iste fiforo' e. q. s., Regin. autem c Cin-toides islefiforos': apparet eiiim priora verba corruptiora esse (propter illud id est polissinium, quod e graeco vocabulo natum est), quam ox quibus liaec qualiaciimque suiit verba oriri potue· rint. — Utrumque autem codicem cum Montopessulano ad com-miuiein origineni revocandum esse, ex limltis locis, quibus onines tres mire consentiunt, perspicitur. Velut ex Jibri III fabula 3, ubi nulla inter se discrepantia pro οίνοβαρεο praebent ffnouares, cum reliqui libri inuares vcl aliquid simile exhibeant.

Haud absimilis Montepessulano codex est Guelfeibytaniis II, qui cum 11011 sit pari cuni illo praestantia, nnuni gravissimum communis originis vestigiuni prae se fert in libri prinii prae-fatione, ubi in utroque libro eadem dittographia exstal: in iint· enini carniinis, quod incipit a verbis Thespiades Hippocrene quas spumanii gurgite, boc ipsuni iiiitium in utroque codice iteratur. Nec tamen nisi tertio aliquo libro intercedente Guelferbytanum codicem ex eodem fonte derivatum esse niultorum locorum turbap 1'aciuiit ut 1'acile credamus.

His de quibus iam diximus libris propinquus praeter reli-

1) In editionibus diversiss ima vulgantur: παγκάρττιοο οτέφανος e. q. e. de quibus agetur in cap. III.

26

quos Bernensis codex est, neque, Epieharmi locuin libri primi fabulae 14 si respicimus, a Montepessulario codice videtuf se-iungi posse: exhibet enim uterque pro graecis verbis has fere lit-teras άΝΙαΜΦαοΝΤΙΦΛΡΤΙΝΝΐ, qnas nihili esse reliquorum codicum scripturis conlatis infra videbimus. Verum lmic consensui pro-pterea nihil tribuendum est, quod eae litterae in Montepessulano non a prima, sed ab allera manu profectae sunt: ut e Bernensi vel simillimo libro demum explendae lacunae caussa esse traiis-scriptas appareat. Praeterea Bernensis altcii classi vel iccirco accenscndus est, quod caret libri primi praefalione. Itcm Pari-sinus 6503, quamvis ad idem geinis atque reliqui dc quibus agitur libri pertineat, tanien non est eidem classi adnunierandus, quippe in qUo non solum primi Iibri praefatio, sed eliain graeca testimonia desiderentur.

Parisinus autem 8500, ut est huius generis recentissimus, ila etiam longe corruptissimus exstat. Niliilo tameu setius e nieliore fonte, qui classem quam α littera sigtiavimus plerumque redolet, negari ne<piit per rivulos (piosdain obscuriorcs aliquid boni in eum redundasse: «t iriterdnm in arte critica factitanda liic quoque non sine aliqua utilitate consiilatui·. Dc Parisino 7779, quippe cuius tam pauca fragmenta supersint, non ausini confi-dentius iudicare; videtur tanien oninino ad alind gcnus ρβΐ'τ tinere, cum et nonnullas lacunas sibi proprias liabeat aeque ac duas interpolationes (in libri III fabulis 8 et 9), et praeterea iionnullas scripturas, quaruni in reliquis libris ne vestigium quidem exstet. Urbinatem auteni et Reginenscm 208 vix Inerit operae pretium certis argumentis certao classi tribucre velle, quando mia taiituni utriusque libri fabula collata in maiiibus est.

Alterum librorum genus, quod tribus codicibus coiitiuctur, seiungendum esse a priorc tres loci doceant. Prinium quidem iiulla illi discrepantia in Iibri III fabula piima praebent pritos fGothanus protos) pro peprigos (quode capite III dicetur expli-catlus). Tum vero glossema in libri II iabulam 8 hoc irrepsit: 9epoc enirn dicitur aeslus'). Porro eandem exhibent lacunam in libri III fabula 5, ubi verba cedranctere (de quibus item cap. III disputabitur) omiserunt.

Ceteruni Guelferbytanum et Leidensem codices postquam Go-tliano multum praestare ipso stenimate significavimus, paucis de

X) in Gotbano codice haec verba superscripta sunt.

27

iide huius ipsius libri dicendum est, ut a quo proficiscenduni esse in arte crilica exercenda nonnullis viris doctis visum sit immerito: unde factum est ut Iacobsius in graecis locis restituendis non nuniquam graviter Iapsus sit. Atque imprimis hic tetigerim genus corruptelae quoddam singulare, ad quod infra aliquoties revertemur. In Fulgentii enim editionibus quae exstant graeca verba, liaud raro prorsus discrepant ab eis quae optimis codicibus produntur. Cuius rei quae caussa sit, codicis Gothani exempla docebunt.

• Interdum enim factum esse, ut a librariis solito doctioribus graeca verba, quae in eis quibus utebantur libris mscr. omissa essent, effingerentur secundum latinam interpretationem (quam ferc seniper addit Fulgentius), luce clarius apparebit.

In libri III iabula 7 Gothaiius liaec prodidit: undc et Homerus ait: και Φ α λ α NTH και ω φ Θ Λ μ ο γ ς OMOIOC Δ ι ο γ Actp ATTAC iAONOytos H l p o y ZONIIN KAlCtI0OC TTOCElAONlAC i. e. capul et oculos ioni fulmina delecianti martis cingulum et pectus neptuni: ubi in graecis litteris recte Iacobsius p. 427 vidit b a e c i n e s s e : κ ε φ α λ ή ν και ό φ θ α λ μ ο ύ ς ό μ ο κ κ Δ ι ό ο ά ε τ ρ α π α κ : ήδομένου "Apeoc £ώνην και αηθοο TToceibiuvoc pro genuinis Honieri verbis, quae reliqui libri praebent:

"Ομματα και κεφαλήν ΐκελος Διι τερπικεραύνψ, "Αρεϊ ί>έ £ώνην, οτε'ρνον δε ΤΤοεειδάωνι

(II. β', 478). Vide quomodo inter se congruant fulmina delectanti el acrpanaic ήδομένου e. q. s. Graeca autem verba Gothani codicis non e glossemalis, quibus genuina verba circumscripta luisse quispiani crcdiderit, uala esse inde apparet, quod ideni verborum ordo in interprelalione lalina alque in suppositis verbis exstat, isque contrarius Ilonieri verbis: in his enim όμματα και κεφαλήν, in illis κεφαλήν και όφθαλμουο, caput et ocidos, habemus. Accedit quod aliis locis, ubi praeter consuetudinein graeca verba latinis non sunt reddita, 11011 graecoruni genui-norum apparet circunilocutio, scd prorsus disparia verba. Velul in libri III fabula prima ubi cum libris vulgo Iiaec edunlur: iinde et Homerus ait <κΟμα κελαινόν κορθύεται', Gothanus autem praebet: undc ct Homerus ait 'KyMENOMENOy ΤΤωθοΥ ΑΝΔΓΟΟΑΤΤολλογΝΤΕid esl κυμαινόμενου πόθου άνδρες άπόλ-λυνται: quibus Homeri verba circumscribi non potuisse nemo nori videt1).

1) Iacobsius p. 426 f v erb i s autem' inquit f a Fulgeiitio nescio uiide

28

Alterum exeniplum habes in libri III fabula 3 , ubi Gotha-nus exb ibe t : f ynos apyt και κ υ ν ο μ μ α τ ο ε ε χ ω ν και καρδεαν ε λ α ψ ο υ ι. e. ebriose, oculos canis habens et cor cerui' pro Iliadis libri prinii versu 225:

Οινοβαρέε, KUVOC δμματ1 εχων, κραίήην B' έλάφοιο. Idem cadit in Hesiodi Iocum multum vexatuni, qui legitur

in libri III fabula 1: sicut Hesiodus in bucolico carmine scribit dicens: fpeprigrosis ta fulue ulactis mcnes emorum. haec eniin vel similia in omnibus libris simt praeter ununi Gothanum qui pracbet: \ TTPOtOCCtA<t>Oy AOH KAAOC AAKIEC tll HAIMAtl.OC Δ Ρ ω Χ Ο Ο Scd de hoc loco aeque ac de Epicharmio Iib. III fab. 5, qui eodeni niodo corruptus est, infra accuratius disseremus.

His statini subnectam pauca exempla, qiiibus Virgilianam continentiam, ([uae eodeni codice continetur, eadeni labe airectani esse demonstretur. Ad pag. 1.46 Iacobsius p. 428 liaec adnotat: cpost initium lliadis sequitur in editis: ante iracundicm quam virum ipsum signans. Iri mernbr. auteni (i. e. in codice Goth.): vel sic magis aperte: E ^ ANliON OIIXOCE ANip TTANA pEAN AytON (ubi priora s i c exped ienda: ε ν α ν τ ί ο ν δτε χ ώ ε ε τ 5

άνήρ ex Iliad. α', 8 0 : κ ρ ε ί ε ε ω ν γ ά ρ β α α λ ε ύ ε δτε χ ώ ε ε τ α ι avbpi χ ερηϊ , in reliquis liihil video nisi α υ τ ό ν legi) anle iracundiam viri quam ipsum virum significans'. Oehlerus1) aulem e codice haec eruit: EPANTION ot iAOCe αΝίΙίαΝΔΡο ANaytON. Haec lamen verba minime ex Iliade sumpta esse miror Iacobsiuni fu-gisse. Ne multus sini, niea sententia res ita se babet: corrector codicis archetypi, e quo Gothanus flnxit, in verbis ante iracun-diam uiri quam ipsum uirum signiftcans versus Honici ici Μ ή ν ι ν άεώε e. q. s. interpretationem inesse ratus, cum utriusque Iin-guae verba non congruere videret, verba graeca, (piae ipse efiin-xit, latinae quam opinabatur interpretationi acconiinodavit eaque introduxit verbis vel sic magis aperte, quae nihil aliud nisi hoc

petitis editores pro arbitrio substituerunt alia . . . . ex II. i', 6, quae ab h. 1. alienissima': qua in re fallitur vir doctus. Nec enim pro arbitrio, sed ex optimorum codicum auctoritate editores verba illa posuerunt, quae quidem minime sunt aliena ab hoc loco; quodlibet enim testimo-nium secundum Fulgentii demonstrandi rationem hic locum habere potest, dummodo in eo insit vocabulum κΰμα: de qua re cf. quae disseruit Zinkius § 25. Simili modo in verborum contextum irrepsit versus Odys-seae α', 344, qui in libri I fab. 14 legitur: quode cap. III dicetur.

1) Vide supra p. 20 adnotata.

29

valent,: *vel potius haec verba a me posita respondent verbis lati-nis.' Hanc veram rei rationem esse vel ex corruptis litteris elucet: respondent enim sibi invicem (ne reliquis restituendis vanain operam impendam) εναντίον et ante, άνήρ et uiri, item in postremis verb i s αΝΔΡβ ANayton (id est avbpa αυτόν) et uirum ipsum: ut dubitari nequeat, quin corrector ille graeca verba latinorum interpretationem esse voluerit.

Simili ratione idem alteri cuidam loco succurrere studuit. Pag. enim 154 liaec exstant: narn ideo et Ramus dictusest: από τήο paipipbiac id est α scriptura, Gothanus autem codex exbibet: nam et ideo ramvs dictus est apolu pala MHO. vel apotes ΓραΦια id est ab scriptura. Hic quid in graecorum vocabulorum priore lateat, non facile diiudicaverim; alterum autem (γραΦια) patet appo-situm esse, ut interpretationi scriptura satisfieret.

Noii aliter res se babet in loco Platonis p. 144, ubi in editis liaec habes: NoOc av0pumivoc 0eoc, OUTOC eav άγαθόο, Geoc euermenos, id est sensus hominis deus est, is si bonus esi, deus est propitius, Gothanus autem praebet: poyc λΗΘρο πoy ECtiN 0EOC AyCOC Ε ATA0OC ECtiN 0EOC EyEPOC, hoc est secundum Iacobsium: vouc ανθρώπου ecri 6eoc, OUTOC ei αγαθόο, ecri 6eoc εύμενήο1). Vocabiilum ανθρώπου pro ανθρωπίνου et duplex illud ecri aperto indicio sunt, haec quoque verba ab interpolatore profecta esse. Sed de his in praesens satis dictum esto.

Quod ad V i r g i l i a n a m c o n t i n e n t i a m attinet, plerosque eius libros mss. una cum Mytliol. librorum codicibus iam enu-nieravimus: accedunt tamen duo, quorum collationes in manibus sunt. Eorum alter est, Bruxellensis 10082, saeculi XII, membra-naceus, sic inscriptus: Jncipit phisica raiio F. Fulgentii P. super Virgilium; alter Palatino-Vaticanus 1579, saeculi X, qui prae-terea continet Senecae quaestiones naturales et proverbia secundum litterarum ordinem digesta a manu saeculi XIII, in pagina autem 1 liaec scripta habet: Incipit expositio uirgiliane ftlosofos moralis, in haec autem desinit: id est temporis uolubilitatem. Finit. Horum quoque librorum ut, mutuae rationes et afllnitates pateant, stemmatis artificio uti liceat, quod infra posuimus:

1) Hoc tamen vocabulum minirae respondet litteris traditis.

80

e

Archetypus

Guelf. II

Guelf. I

Guthanus BruxeUensis

Communis autem originis non dubia vestigia eliam lii libri prae se ferunt. Velut, in extremo fere Hbello post verba: Euri-pides in tragoedia Ephigeniae ait magna verborum turba atque lacuna exstat in libris omnibus, quod quale sit, cap. III planius cxplicabitur. Pariter autem atque Mythol. librorum codices, liuius quoque lil>elli codices in duo genera distribuendos esse, versuum quos ex Eiiripidis Oreste scriptor p. 149 affert condicio doceat. In plerisquc enim illi libris integri in hunc fere niodum leguntur: uc est in udendi non odipinepos ude patos ude simfor ateelatos es ucanar rel actos aniro pofisis, quorum in Guelferby-tano I nihil praeter haec servatum est: huc e inutendi non odi

71 piepos ude palos ude sim atro poftsis: afque prorsus eadein lacuna in Bruxellensi exstat, qui quidem liber praeterea lacunis atque corruptelis adeo scatet, ut omnium deterrimus sit.

Reliquos libros si spectamus, inter Palatinum 1578 et Regi-liensem prorsus eadem ratio intercedit, quam supra in digerendis Myth. librorum codicibus significavimus. Ad eandem atque lii libri originem revocandus est Palatinus 1579, qui cum fere ad verbum cum illis consentiat, tamen ex neutro transcriptus est, quando uno loco unice veram scripturam solus servavit: pag. enim 148 versu 8 exliibet libico in liiore accipitur, ubi illi cibo in litore, quod prorsus nihili esse perspicuum est. Prae-terea ab illis eo discrepat, quod in fine libelli verba quae sunt Vale, Domine, et mei tribulos pectoris cauthis lege non liabet. Nec inscriptio codicis sana est: nam pro liac: Expositio Virgi-

31

lianae continentiae secundum philosophos moralis, haec tantum ille habet: Expositio Virgiliane ftlosofos moralis. Ex eodem cum Palatino 1578 et Reginensi fonte manasse Guelferbytanum II illud evincit, quod eo quem supra memoravi loco communem

ur

cum illis lianc scripturam babet: cibo in litore1). Aliquanto tamen euni a fonte remotiorem quam illos esse, haud paucae laeunae verborumque turbae documento sunt. Mirum est in medium huius codieis contextnm integrum locum e Mythol. libri III fabula 2 irrepsisse: leguntur enim post magistri vocem p. 153 versu 2 baec inserta: polica. matrem etiam policasten habuit, quasi policarpen, quod nos latine multifructam dicimus, id est terram.

Restat ut paucis de Zinkii sententia disputem, qui Virgi-lianam continentiam imperfectam a scriptore relictam esse ratus p. 27 haec scribit: *Es werden die folgenden biicher [inde a II], besonders die letzten 5, in wenigen zeilen abgebandelt. Zudem entbehrt die ganze schrift eines passenden absclilusses. Demi vvas wir jetzt am schlusse der abhandlung lesen, charakterisirt sicli durch seine fassung, sowie durcb den umstand dass es iu den bessern bandschriften fehlt, als fremdartiger zusatz eines abschreibers, der den scbluss vermisste Es ist soniit anzunehmen, dass der schluss des werkes verloren gegangen ist, oder dass der autor selbst es nicbt vollendet bat.' Ex bis duabus ooniecturis, quanini optio datur, nontra milii probabilis videtur.

1) Item omnes tres libri eiindem lacunam exhibent p. 140 versu 7, nbi liaec praebent:

Currite Pierides vos enim mea pa — Parrasias niveo compellite pectine cliordas.

Vnlgo expleto priore versu haec eduntur: Currite Pierides et iuncto robore nobis Parrasias e. q. s.

Sed verba et iuncto cum proximis non dubium est quin non minus docto alicui librario debeantur quam Gothani eodicis liaec: Currite Pierides ex dexlro numine nobis e. q. s. Nam pa illud, quod in optimis libris est, ni fallor indicio est oculorum aberratione lacunam ortam esse; (in Pala-tino 1579 pa litterae rasura videntur deletae esse; in Brux. et Guelf. I eis omissis viea vocem statim excipit alter versus); de genuinis autem yerbis restituendis res ipsa clamat, desperandum esse.·

32

N'am nt ab altera ordiar, Fuigentiuni ipsum librum imper-fectum reliquisse prorsus incredibile est; videmus enim eum tamquam taedio stulte incepli capturn ad flnein properare, cum libros Aeneidos inde ab octavo paucis tantum verbis expediat atque ita rem, quani explicandam sibi proposuit, ad aliqueni saltem iinem perducere studeat. Nihil igitur reliquum erat, uisi forte ut amico valediceret: quaniquam ne hoc quidcin opus erat; nam nec Mythol. libri nec Expositio serm. eiusmodi exituni bal)ent. Quod autom ad prioreni coniccturain nt.tinet, oinnino fallitur Zinkius, cum a bonis libris exiluni illuni abesse putat; iinmo optimi aiitiquissimique codices, Palatinus 1578 <Ί Reginensis, in illa ipsa vcrlta desinunt, qnac iniuria Zinkius alicni Iihrario tribuit.

[Caput III propediem prodibit in 'Actis soc.iet.atis pliilologae Lipsiensis'.]