p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor...

of 25 /25
Vektoren, Tensoren, Operatoren Tensoren Rang 0 Skalar p,ρ,T,... Rang 1 Vektor F ,v, I,... Rang 2 Dyade ¯ ¯ σ Spannungstensor , ¯ ¯ τ,... Differential-Operatoren Nabla- Operator in kartesischen Koordinaten ∂/∂x ∂/∂y ∂/∂z 1

Embed Size (px)

Transcript of p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor...

Page 1: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Vektoren, Tensoren, Operatoren

TensorenRang 0 Skalar p, ρ, T, . . .

Rang 1 Vektor ~F ,~v, ~I, . . .Rang 2 Dyade ¯σ︸︷︷︸

Spannungstensor, ¯τ , . . .

Differential-Operatoren

Nabla -Operatorin kartesischenKoordinaten

∂/∂x∂/∂y∂/∂z

1

Page 2: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Vektoren, Tensoren, Operatoren

Divergenz (div): div~v = ∇ · ~v = ∂u∂x + ∂v

∂y + ∂w∂z (inneres Produkt)

Gradient (grad): grad p = ∇p = (∂p∂x, ∂p

∂y,∂p∂z)T

Rotation (rot): rot~v = ∇× ~v =

∂w∂y − ∂v

∂z∂u∂z − ∂w

∂x∂v∂x − ∂u

∂y

(außeres Produkt)

2

Page 3: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Vektoren, Tensoren, Operatoren

LAPLACE-Operatorin kartesischenKoordinaten

∆ = ∇2 = ∇·∇ =∂2

∂x2+

∂2

∂y2+

∂2

∂z2

∆p = ∇2p =∂2p

∂x2+

∂2p

∂y2+

∂2p

∂z2

∆~v =

∂2u∂x2 + ∂2u

∂y2 + ∂2u∂z2

∂2v∂x2 + ∂2v

∂y2 + ∂2v∂z2

∂2w∂x2 + ∂2w

∂y2 + ∂2w∂z2

3

Page 4: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Rechenregeln

1. Skalar - Vektor −→ Vektor

a~b = a

bxbybz

=

a bxa bya bz

= ~c

2. Vektor - Vektor −→ Skalar (inneres Produkt)

~a ·~b = (ax, ay, az) ·

bxbybz

= axbx + ayby + azbz = c

3. Vektor - Vektor −→ Vektor (außeres Produkt)

~a ×~b =

∣∣∣∣∣∣

~i ~j ~kax ay az

bx by bz

∣∣∣∣∣∣

=

aybz − azbyazbx − axbzaxby − aybx

= ~c

4

Page 5: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Rechenregeln

4. Vektor - Vektor −→ Dyade (dyadisches Produkt)

~a ⊗~b =

ax

ay

az

(bx, by, bz) =

axbx axby axbzaybx ayby aybzazbx azby azbz

= ¯c

5. Vektor - Dyade −→ Vektor

~a · ¯b = (ax, ay, az) ·

bxx bxy bxz

byx byy byz

bzx bzy bzz

=

axbxx + aybyx + azbzx

axbxy + aybyy + azbzy

axbxz + aybyz + azbzz

5

Page 6: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Identit aten

rot (grad a) = ∇× (∇a) = ~0div (rot~v) = ∇ · (∇× ~a) = 0

~v × (rot~v) =

uvw

×

∂w∂y − ∂v

∂z∂u∂z − ∂w

∂x∂v∂x − ∂u

∂y

= 12∇~v2 − (~v · ∇)~v

6

Page 7: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Partielle Ableitungen

Totales Differential einer Funktion f (x, y, z)

df =∂f

∂xdx +

∂f

∂ydy +

∂f

∂zdz

Das totale Differential beschreibt den Zuwachs einer Funktion

~v = ~v(t, x, y, z)

d~v =∂~v

∂tdt +

∂~v

∂xdx +

∂~v

∂ydy +

∂~v

∂zdz

∣∣∣∣

: dt

d~v

dt=

∂~v

∂t+

∂~v

∂x

dx

dt︸︷︷︸u

+∂~v

∂y

dy

dt︸︷︷︸v

+∂~v

∂z

dz

dt︸︷︷︸w

7

Page 8: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Substantielle Ableitung

d~v

dt︸︷︷︸substantiell

=

lokal︷︸︸︷∂~v

∂t+ u

∂~v

∂x+ v

∂~v

∂y+ w

∂~v

∂z︸ ︷︷ ︸

konvektive Beschleunigung

8

Page 9: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Zusammenfassung: Vereinfachungen

station ar: ∂∂t = 0 nicht d

dt = 0

inkompressibel: ρ = konst.

Symmetrie: Normalkomponente der Geschwindigkeit = 0∂∂θ = 0

reibungsfrei η = 0 (λ = 0 (Warmeleitfahigkeit))

9

Page 10: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

Zusammenfassung: Vereinfachungen

2-dimensional Verminderung der Anzahl der GleichungenVerringerung der Anzahl der Ableitungen

ausgebildete Str omung ∂∂x = 0

Kontinuitat−→ ∂u

∂x + ∂w∂z = 0

−→ w = 0, wegen w = 0 an der Wand

10

Page 11: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

3.1

u

t=0 t<0t>0

1

2

3

x

Bahnlinie

Stromlinie

11

Page 12: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

3.1

ruhende Umgebung, konstante Geschwindigkeit u

−→ instationare Stromung fur den festen Beobachterstationare Stromung fur den mitbewegten Beobachter

Stromlinien: Tangential zum monentanen GeschwindigkeitsfeldBahnlinien: Trajektorien eines Fluidpartikels in einem Zeitintervall

−→ In einer stationaren Stromung verlaufen dieBahnlinien entlang der Stromlinien.

instationare Stromung: Bahnlinie 6= Stromliniestationare Stromung: Bahnlinie = Stromlinie

12

Page 13: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.2

a) Ein Kolben bewegt sich mit der Geschwindigkeit vKolben(t) in ei-nem unendlich langen Rohr mit konstanten Querschnitt A. Das Fluidinnerhalb des Rohres besitzt eine konstante Dichte.

Bestimmen Sie die substantielle Beschleunigung des Fluids in demRohr.

13

Page 14: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.2

b) Ein Fluid mit konstanter Dichte stromt mit der konstanten Ge-schwindigkeit v = v0 in einen Diffusor, dessen Querschnitt durchA(x) beschrieben sei. Bestimmen Sie die substantielle Beschleuni-gung des Fluids entlang der Koordinatenachse x.

14

Page 15: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.2

a) substantielle Ableitung:dv

dt=

∂v

∂t+ v

∂v

∂x

Kontinuitat: A · v = konst. mit A = konst.

−→∂v

∂x= 0

aber∂v

∂t=

∂vKolben

∂t−→

dv

dt=

∂vKolben

∂tnur lokale Beschleunigung

15

Page 16: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.2

b) wieder: dvdt = ∂v

∂t + v∂v∂x

konstante Einstromgeschwindigkeit: v = v0 −→∂v∂t = 0

Kontinuitat: A(x) · v(x) = konst.

1. Ableitung: ∂A(x)∂x · v(x) + A(x) ·

∂v(x)∂x = 0

∂v(x)

∂x= −

v(x)

A(x)·∂A(x)

∂x

−→dv

dt= −

v2(x)

A(x)

∂A(x)

∂x

wegen: V = v0 · A0 = v(x)A(x)

−→ v(x) =v0A0

A(x)

dv

dt= −

v20A

20

A3(x)

∂A

∂x

16

Page 17: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.4

Ein inkompressibles Fluid mit der Zahigkeit η stromt laminar undstationar zwischen zwei parallelen Scheiben.

Die Stromung sei nur radial nach außen gerichtet.

17

Page 18: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.4

Die bestimmenden Differentialgleichungen, gegeben in Polarkoordi-naten, sind:

1

r

∂(ρ r vr)

∂r+

1

r

∂(ρ vΘ)

∂Θ+

∂(ρ vz)

∂z= 0

ρ

(

vr∂vr

∂r+

r

∂vr

∂Θ−

v2Θ

r+ vz

∂vr

∂z

)

= −∂p

∂r+ η

(∂

∂r

(1

r

∂(r vr)

∂r

)

+1

r2

∂2 vr

∂Θ2−

2

r2

∂vΘ

∂Θ+

∂2 vr

∂z2

)

Vereinfachen Sie diese Gleichungen fur obiges Stromungsproblem.

18

Page 19: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.4

1

r

∂(ρ r vr)

∂r+

1

r

∂(ρ vΘ)

∂Θ+

∂(ρ vz)

∂z= 0

ρ = konst. radiale radiale StromungSymmetrie parallele Platten

−→∂(r vr)

∂ r= 0 Kontinuitat

19

Page 20: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.4

����

radial

����

Symmetrie

����

radial

�����

parallel����

Kontinuitat

����

Symmetrie�

���

Symmetrie

ρ

(

vr∂vr

∂r+

r

∂vr

∂Θ−

v2Θ

r+ vz

∂vr

∂z

)

= −∂p

∂r+ η

(∂

∂r

(1

r

∂(r vr)

∂r

)

+1

r2

∂2 vr

∂Θ2−

2

r2

∂vΘ

∂Θ+

∂2 vr

∂z2

)

−→ ρvr∂vr

∂r= −

∂p

∂r+ η

∂2 vr

∂z2radiale Impulsgleichung

20

Page 21: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.6

Gegeben sind die Navier-Stokes Gleichungen fur instationare, in-kompressible Stromungen in einem Schwerefeld ~g:

∇ · ~v = 0

ρd~v

dt= −∇p + η∇2~v + ρ~g

Formulieren Sie die Gleichungen fur eine stationare, reibungsfreiezweidimensionale Stromung in den kartesischen Koordinatenrich-tungen (x, y).

Kontinuitat: ∇ · ~v = (∂

∂x,

∂y)(

uv

) =∂u

∂x+

∂v

∂y= 0

21

Page 22: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.6

Impuls: reibungsfrei: η = 0

x-Richtung: ρdu

dt= −

∂p

∂x+ ρgx

ρ(∂u

∂t|=0 + u

∂u

∂x+ v

∂u

∂y) = −

∂p

∂x+ ρgx

y-Richtung: ρdv

dt= −

∂p

∂y+ ρgy

ρ(∂v

∂t|=0 + u

∂v

∂x+ v

∂v

∂y) = −

∂p

∂y+ ρgy

22

Page 23: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.5

Gegeben sind die Navier-Stokes Gleichungen fur rotationssymme-trische, instationare, inkompressible Stromungen in Zylinderkoordi-naten:

1

r

∂(r · vr)

∂r+

∂vz

∂z= 0

ρ

(∂vr

∂t+ vr

∂vr

∂r+ vz

∂vr

∂z

)

= −∂p

∂r+ η

[∂

∂r

(1

r

∂r(rvr)

)

+∂2vr

∂z2

]

ρ

(∂vz

∂t+ vr

∂vz

∂r+ vz

∂vz

∂z

)

= −∂p

∂z+ η

[1

r

∂r

(

r∂vz

∂r

)

+∂2vz

∂z2

]

ρcp

(∂T

∂t+ vr

∂T

∂r+ vz

∂T

∂z

)

=dp

dt+ λ

[1

r

∂r

(

r∂T

∂r

)

+∂2T

∂z2

]

+2η

{(∂vr

∂r

)2

+(vr

r

)2

+

(∂vz

∂z

)2}

+ η

(∂vz

∂r+

∂vr

∂z

)2

23

Page 24: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.5

Betrachtet wird eine stationare, laminare, ausgebildete, inkompres-sible Rohrstromung mit zeitlich und raumlich veranderlicher Tempe-raturverteilung.

Vereinfachen Sie die Gleichungen fur diesen Fall.

24

Page 25: p,ρ,T, Rang 0 Skalar ~ I,~ - aia.rwth-aachen.de · Rechenregeln 1. Skalar - Vektor−→ Vektor a~b = a bx by bz = abx aby abz =~c 2. Vektor - Vektor−→ Skalar (inneres Produkt)

4.5

stationare Stromung∂vr

∂t=

∂vz

∂t= 0

ausgebildete Stromung∂vr

∂z=

∂vz

∂z= 0

inkompr. Stromung ρ = konst

Kontinuitatsgl.:∂(rvr)

∂r= 0 =⇒ vr = 0

Impulsgl.:∂p

∂r= 0

−∂p

∂z+

η

r

∂r

(

r∂vz

∂r

)

= 0

Energiegl.:

ρcp

(∂T

∂t+ vz

∂T

∂z

)

= vz∂p

∂z+ λ

(

1

r

∂r

(

r∂T

∂r

)

+∂2T

∂z2

)

+ η

(∂vz

∂r

)2

25