ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ – PROJECT

ΤΑΞΗ Α’ – 1ο ¨ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ¨ ΛΥΚΕΙΟ ΚΩ

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΗΣ ΚΩ

Επιβλέποντες καθηγητές:

Ι.Παπαδάκης – Β.Βαρσάμης

ΚΩΣ , 2012-2013

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΘέμα της εργασίαςΜέλη της ομάδαςΣτόχοι

ΕΡΓΑΣΙΑΙστορία των νερόμυλωνΝερόμυλοι στην ΚωΛειτουργία και χρήσειςΚατασκευή των νερόμυλωνΟι νερόμυλοι της ΖιάςΣυμπεράσματαΣυνέντευξη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θέμα της εργασίας

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΚΩ

Μέλη της ομάδας

ΗΛΙΑΣ ΜΟΥΜΤΣΙΔΗΣ, [ΕΙΣΑΓΩΓΗ]ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΩΤHΡΙΔΗΣ, [ΙΣΤΟΡΙΑ]ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΙΨΕΛΛΑΣ, [ΙΣΤΟΡΙΑ] - [ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ]ΝΙΚΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, [ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ]ΣΤΕΡΓΟΣ ΛΑΓΙΟΣ, [ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ]

Στόχοι

Ενημέρωση για τους νερόμυλους της Κω, πώς λειτουργούσαν και ποια η ιστορία τους.

3

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ιστορία των νερόμυλων

Ο νερόμυλος είναι η πρώτη μηχανή παραγωγής έργου που κατασκεύασε ο άνθρωπος με τη χρήση φυσικής, ήπιας και ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. Με τη δύναμη που δημιουργεί η πτώση του νερού από ψηλά ή η ροή του και με τη βοήθεια του τροχού, εφεύρεση που άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία, κινήθηκαν απλές και στη συνέχεια πολύπλοκες μηχανές, που κάλυψαν τις περισσότερες ανάγκες των προβιομηχανικών κοινωνιών, αντικαθιστώντας στις πρώιμες μηχανές την ανθρώπινη ή ζωϊκή δύναμη (τον 16ο αιώνα π.χ. εµφανίζονται οι χειρόμυλοι και ζωόμυλοι), κινητήριες δυνάμεις πριν το νερό και τον αέρα. [1]

Νερόμυλοι στην Κω

Από την ανθολόγηση των περιγραφών των ξένων περιηγητών, συμπεραίνει κανείς ότιοι νερόμυλοι που λειτούργησαν στην Κω ήταν πολυάριθμοι. Γραπτές πηγές αναφέρονται στηλειτουργία νερομύλων στην Κω κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ενώ από τις αναφορές τωνπεριηγητών, η πρώτη στα 1420 μ. Χ. ανήκει στον C. Buondelmonti. Σύμφωνα με τοΗμερολόγιον της Νομαρχίας Αρχιπελάγους, η Κως στα 1886 διέθετε 75 μύλους για το άλεσματων σιτηρών, χωρίς να διευκρινίζεται πόσοι από αυτούς ήταν ανεμόμυλοι και πόσοινερόμυλοι. Οι τελευταίες προφορικές μαρτυρίες βεβαιώνουν τη λειτουργία κάποιωννερομύλων τουλάχιστον έως τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Οι περισσότεροι από τους 45 νερόμυλους που εντοπίσθηκαν μέχρι στιγμής στην Κω, χαρακτηρίζονται από κομψές αναλογίες στην κατασκευή τους. Συνήθως, οι υδατόπυργοιέχουν σαφώς μεγαλύτερο ύψος και μικρότερη διατομή από τους αντίστοιχους πουαπαντώνται στη Ρόδο. Η διατομή τους είναι κατά κανόνα ελλειψοειδής και οι χοάνες, οιονομαζόμενες χωνιά ή γούρνες, έχουν επάλειψη από κουρασάνι. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο4ος από μια σειρά επτά νερομύλων κατά μήκος του ποταμού Ζείουλα, δυτικώς τουΑσκληπιείου, ο οποίος διαθέτει δύο υδατόπυργους. Εξίσου ενδιαφέρουσα περίπτωσηαποτελεί ο τελευταίος νερόμυλος στο ρέμα της «Ψωματαριάς», επίσης με δύο υδατόπυργους, οι οποίοι έδωσαν και το τοπωνύμιο «Δυό Γούρνες» στην περιοχή. Σε αντίθεση με τη Ρόδο, στην Κω οι κλιμακωτές κατασκευές στην εξωτερική επιφάνεια των υδατόπυργων αποτελούντην εξαίρεση. Κατά μήκος της κοίτης των χειμάρρων και των ρεμάτων της Κώ, και αναλόγως τουμήκους τους και της ποσότητας του τρεχούμενου νερού, απαντώνται από 3 έως και 23 νερόμυλοι σε σειρά. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις έχουν επισκευασθεί κάποια νεραύλακα καιχοάνες, ενώ ένας στην περιοχή του Ασφενδιού έχει αποκατασταθεί και λειτουργεί ως

4

αξιοθέατο και κατάστημα τουριστικών ειδών. Εάν το νερό έρεε, θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία, αλλά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έχει δεσμευθεί εξολοκλήρου για τηνύδρευση του οικισμού Ζηπάρι. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται ένας άριστα συντηρημένοςνερόμυλος ο οποίος έχει μετατραπεί σε εξοχική κατοικία. Τέλος στην περιοχή Παλιό Πυλίόπου βρίσκεται το ομώνυμο κάστρο και τα ερείπια βυζαντινού οικισμού, εντοπίσθηκανκατάλοιπα δύο νερομύλων, πιθανότατα από τους παλαιότερους που λειτούργησαν στην Κω. [2]

Βυζαντινός Νερόμυλος (http://minorland.blogspot.gr/2008/03/blog-post_8595.html)

5

Λειτουργία και χρήσεις

Ο μηχανισμός ενός νερόμυλου διαιρείται σε δύο μέρη: στο κινητικό που το αποτελούσαν η φτερωτή με τα εξαρτήματα λειτουργίας της και στο αλεστικό που περιελάμβανε τις μυλόπετρες, πάλι με τα εξαρτήματά του. Υπήρχαν και βοηθητικά συστήματα, π.χ. ρύθμισης των μυλόπετρων, μεταφοράς και μετατροπής της κίνησης, σταματήματος κ.ά., τα οποία παρουσίαζαν διαφορές από περιοχή σε περιοχή.[3]

Η λειτουργία του νερόμυλου είναι σχετικά απλή και στηρίζεται στη χρήση της δυναμικής ενέργειας του νερού, λόγω της υψομετρικής διαφοράς. Το νερό, μετά την πτώση του από ένα μεγάλο ύψος, εκτονώνεται στα πτερύγια μιας φτερωτής, η οποία μεταφέρει κίνηση στη μυλόπετρα που αλέθει τον καρπό (σιτάρι, κριθάρι κ.α.) παράγοντας αλεύρι. Υπάρχει ένας άξονας στον οποίο στηρίζεται η φτερωτή στην οποία καταλήγει η παροχή του νερού και την κινεί. Ψηλότερα από την φτερωτή υπάρχουν δύο μυλόπετρες. Μία σταθερή και μία περιστρεφόμενη, η οποία παίρνει κίνηση από τον άξονα. Η μυλόπετρα αυτή, με έναν μηχανισμό έχει την δυνατότητα να μεταβάλλει την απόσταση της επιφάνειας τριβής με τη σταθερή πέτρα για να εξασφαλίσει πόσο χοντρό ή ψιλό θα είναι το άλεσμα. Πάνω από τις πέτρες υπάρχει κωνική ξυλοκατασκευή στην οποία τοποθετείται ο καρπός ο οποίος με έναν έξυπνο μηχανισμό, που παίρνει κι αυτός κίνηση από τον άξονα, ρίχνεται στο κέντρο της περιστρεφόμενης πέτρας (η οποία έχει ένα άνοιγμα διαμέτρου 25 εκατοστών). Στη συνέχεια με την περιστροφή συνθλίβεται και με την φυγόκεντρο δύναμη συγκεντρώνεται, ως αλεύρι πλέον, σ' ένα χώρο μπροστά από τις πέτρες. Οι νερόμυλοι χτίστηκαν κατά κύριο λόγο στην Ηπειρωτική Ελλάδα και τα μεγάλα νησιά όπου υπήρχε νερό. Οι περισσότεροι νερόμυλοι λειτουργούσαν το χειμώνα και ελάχιστοι το καλοκαίρι και σε τόπους όπου υπήρχαν τρεχάμενα νερά και χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως αλεστικοί δημητριακών / σιτηρών και λιγότερο για το άλεσμα δεψικών υλών χρήσιμων στα βυρσοδεψεία , για την παρασκευή μπαρουτιού (μπαρουτόμυλοι), κουρασανιού για οικοδομικές εργασίες και για το άλεσμα των καρπών.[4]Ακόμα χρησιμοποιούσαν τους νερόμυλους για να πλένουν τα ρούχα στις παλιές εποχές.

Κατασκευή των νερόμυλων

Η ιδιομορφία κατασκευής του υδρόμυλου , όχι και τόσο αισθησιακή ,απαιτούσε χώρο που να διέρχεται το νερό από ψηλά, για να είναι εκμεταλλεύσιμη η πίεση και η ορμή του σαν δύναμη περιστροφής της μυλόπετρας .Έτσι ξεκινώντας από τη φημισμένη <Κεφαλοβρύση> της Ζιας που στο στενό καλντερίμι της ανεβασιάς τα αγριοκλήματα αγκαλιάζουν αδίστακτα με τις περικοκλάδες τους φράκτες , κεφαλαύλακα και παλιά θεμέλια ,καταγράφουμε κατά τάξη τους νερόμυλους-ερείπια πλην του μύλου Χατζηαντώνη ,επισκέψιμο μουσείο με εκθέματα . Ο αριθμός τους προπολεμικά ξεπερνούσε τους 20 και μεταξύ των νερομυλωνάδων ο ανταγωνισμός ήταν σκληρός και κάπου αθέμιτος.Μερικοί από τους νερόμυλους ανήκαν στους Αλαχιώτη Ιωάννη , Σκαλέρη-Αλημπέη ,Κοινότητα- Παρθενιάδη, Μητιλινιό , Κασσιώτη , Αναστασόγλου , Παρασκευά Μιχαλαρά, Σαρηγιάννη Κουρό κλπ. Στο Λαγούδι ήταν του Κιαρή ,του Γιωργαλλή του Πολαπάνη στο Πυλί ,στο Χαρμύλι ,του

6

Πασάκου ,του Σακελάρη και του Οικονόμου . Ακόμη υπήρχαν στη μαγευτική ρεματιά στους Χαϊχούτες του Γιαπράκα κλπ. Στα Ζίουλα δίπλα στο Ασκληπιείο και στο Λινοπότη-Φούσκωμα από το νερό της λίμνης.

Μέρη Νερόμυλου [http://minorland.blogspot.gr/2008/03/blog-post_8595.html]

7

Νερόμυλος της Ζιας [5]

Νερόμυλος της Ζιας [6]

8

Οι νερόμυλοι της Ζιάς

Οι νερόμυλοι της Ζιάς είναι κτισμένοι αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Δικαίου αλλά και σε άλλες περιοχές της Κω που υπήρχαν τρεχούμενα νερά, ήταν <τα σκέκια> που συγκεντρώνονταν οι αγρότες και περίμεναν υπομονετικά τη σειρά τους για το άλεσμα. Οι νερόμυλοι ξεπερνούσαν σε αριθμό 20. Ο ανταγωνισμός ήταν σκληρός και κάπου αθέμιτος. Οι νερόμυλοι έδιναν παρόν στην οικονομία του τόπου που εκπροσωπούσαν και λίγοι από αυτούς λειτουργούσαν μέχρι την 10/ετία του 50’. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας άλεθαν για λογαριασμό του Τούρκικου στατού.[7].Χαρακτηριστικό των νερόμυλων ήταν εξωτερικά ο πυργίσκος ύψους 5-7 μ. με την κωνική γούρνα, από όπου περνούσε το νερό στους κεραμικούς σωλήνες, έπειτα στα κουβάνια, στην πετρομάνα και με τη βοήθεια άλλων εξαρτημάτων κινούσε τη μυλόπετρα. Στο εσωτερικό της οικοδομής, που ήταν συνήθως χαμηλό κτίσμα, τα κύρια μέρη ήταν η κοφινίδα, όπου έριχναν τον καρπό, οι μυλόπετρες και η αλευροδοχή. Σε μια γωνία υπήρχε η πεζούλα, όπου καθόταν οι πελάτες περιμένοντας τη σειρά τους. Δίπλα ήταν η αποθήκη, όπου φυλασσόταν τα αλέσματα. Στην Κω έχουμε περίπου 45 νερόμυλους. Στον ποταμό Ζειούλα λειτουργούσαν τουλάχιστον επτά νερόμυλοι και στο Πυλί άλλοι πεντε.22 νερόμυλοι κινούνταν με το νερό της Κεφαλόβρυσης οι 16 βρισκόταν στην περιοχή της Ζιάς κατά τους χρόνους της Ιταλοκρατίας. Οι περισσότεροι έπαυσαν να λειτουργούν μετά το τέλος του πολέμου και υπέστησαν τη φθορά του χρόνου. Κατά μήκος του ποταμού της Ατσιγγάνας-Μεσσαριάς λειτουργούσαν κατά καιρούς 9 νερόμυλοι που οι περισσότεροι ήταν ιδιοκτησίες κατοίκων της πόλης Κω, από αυτούς λειτουργούσαν 2 λειτουργούσαν μέχρι τη δεκαετία του 1950.Ο νερόμυλος του Χατζηαντώνη σώζεται σε καλή κατάσταση και αν το νερό έρεε θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία. Τώρα αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο. Στο λεγούδι βρίσκεται ένας άριστα συντηρημένος νερόμυλος ο οποίος έχει μετατραπεί σε εξοχική κατοικία. Στη ρεματιά της Ψωματαριάς σώζονται άλλοι 3 από τους οποίους ο τελευταίος, με το όνομα Γούρνες, λειτουργούσε με δύο χοάνες. Μετά το τέλος του πολέμου πολλοί νερόμυλοι έπαυσαν να λειτουργούν. Οι μηχανοκίνητοι αλευρόμυλοι και γενικά η ανάπτυξη της αλευρομηχανίας κάλυπταν τις ανάγκες και των κατοίκων των χωριών. [7]

Συμπεράσματα

Οι νερόμυλοι είχαν ένα σημαντικό ρόλο στο παρελθόν αλλά πλέον χρησιμοποιούνται άλλες πιο σύγχρονες πηγές ενέργειας. Πλέον ο ρόλος τους είναι ιστορικός με μεγάλη λαογραφική και αρχιτεκτονική αξία.

9

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι πρώτες περιπτώσεις που αναπτύχθηκε η χρήση του νερού ήταν οι νερόμυλοι - υδρόμυλοι κυρίως στην Ζιά και σε άλλα μέρη που είχε νερό. Τα παλιά χρόνια υπήρχαν λιγότεροι άνθρωποι, οπότε υπήρχε περισσότερο νερό και περισσότερη κάλυψη του εδάφους με βλάστηση. Τώρα έχουμε περισσότερη εκμετάλλευση του νερού λόγω περισσότερων ανθρώπων. Τώρα τα νερά δεν τρέχουν επιφανειακά, οπότε πρώτα γεμίζουν οι δεξαμενές και μετά αν περισσεύσει, τρέχει επιφανειακά. Το επιφανειακό νερό είναι αυτό που εκμεταλλεύονταν οι περισσότεροι.

Οι δικοί μας νερόμυλοι δεν είχαν καμία σχέση με τους νερόμυλους άλλων περιοχών, που ήταν πιο μεγάλοι, είχαν άλλη δομή και άλλη κατασκευή. Πριν από περίπου είκοσι χρόνια, εδώ στην Κω, υπήρχε ένας νερόμυλος στην Ζιά, σε ένα μικρό αλλά ορμητικό ποτάμι. Στην Κω έχουν ανακαλυφθεί περίπου δέκα νερόμυλοι, όχι από ιστορικά στοιχεία, αλλά από την δομή των σπιτιών.

Οι νερόμυλοι βρίσκονταν σε μέρη που υπήρχαν πολλά τρεχούμενα νερά. Ήταν κάτι σαν μικρές βιοτεχνίες της εποχής εκείνης. Τότε δεν μπορούσαν μόνο οι πλούσιοι να έχουν νερόμυλους, αλλά κυριώς αυτοί που κατοικούσαν σε περιοχές με ορμητικά νερά, ειδικότερα ποτέ δεν χτίζοταν νερόμυλος σε ηφαιστειογενείς περιοχές, επειδή τα ηφαίστια απορροφούσαν πάρα πολύ νερό.

Τέλος οι ιδιοκτήτες των νερόμυλων τσακωνόντουσαν με τους ιδιοκτήτες των ανεμόμυλων για το ποιός θα προσελκύσει περισσότερους πελάτες.

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

1. http://www.neromylos-nikola.gr/perigrafh_neromyloy.htm

2.http://www.egaio.gr/photos/file/ekdiloseis%20imerides/Parousiaseis%20Amorgou/5b_Ioulia%20Papaeftychiou-Amorgos%2020_11_2009.pdf

3. http://egaleo.freeservers.com/merh.htm

4. http://minorland.blogspot.gr/2008/03/blog-post_8595.html

5 & 6. Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν στην Zιά με φωτογραφική μηχανή.

7. Κωάκες Καταγραφές Από Το Χθες, Θανάσης Η. Γιωργαλής

11

ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΘέμα της εργασίαςΜέλη της ομάδαςΣτόχοι

ΕΡΓΑΣΙΑΙστορία των ανεμόμυλωνΈρευνα για τους ανεμόμυλους στην ΚωΣυνεντεύξειςΦωτογραφίεςΣυμπεράσματα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

12

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θέμα της εργασίας

Ανεμόμυλος και οι χρήσεις του από τα παλαιότερα χρόνια μέχρι και σήμερα.

Ανεμόμυλοι στην Κω.

Μέλη της ομάδας

Κριμίζη ΒαλάντωΚούκουρα ΙωάνναΤριανταφύλλου ΔήμητραΜαγκλή ΦωτεινήΣουλάι Οργκεστ

Στόχοι

Να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για τους ανεμόμυλους της Κω.

13

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ιστορία των ανεμόμυλων

Ο ανεμόμυλος είναι αιολική μηχανή οριζόντιου άξονα περιστροφής. Χρησιμοποιήθηκε για την άλεση των δημητριακών και την άντληση νερού. Γνωστός απ' τα αρχαία χρόνια, διαδόθηκε σημαντικά στον ευρωπαϊκό και ελληνικό χώρο.

Γύρω στο 700 π.Χ. στη Μεσοποταμία και την Κίνα άρχισαν να χτίζουν ανεμόμυλους κατακόρυφου άξονα περιστροφής. Αυτούς τους ανεμόμυλους έφεραν στην Ευρώπη καταρχήν οι Σταυροφόροι, μετά την Α΄ Σταυροφορία και αργότερα οι εξερευνητές της Κίνας. Γνώρισαν εξάπλωση στην Ιβηρική και τη Νότια Ευρώπη. Αργότερα, γύρω στο 1500, χρησιμοποιήθηκαν στην Ολλανδία σαν μέρος του αντιπλημμυρικού συστήματος της χώρας. Κυρίως χρησιμοποιήθηκαν για την άλεση γεωργικών προϊόντων και την άντληση νερού.Ο πρώτος ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον 1o μετά Χριστό αιώνα. Ήταν οριζόντιου άξονα περιστροφής και είχε τέσσερα πτερύγια.

Στην Ελλάδα η χρήση των ανεμόμυλων υπήρξε αρκετά εκτεταμένη, λόγω του πλούσιου αιολικού δυναμικού της χώρας. Αν και είχαν εμφανιστεί πολλούς αιώνες πριν, η χρήση τους καθιερώθηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, γνωρίζοντας ακόμα μεγαλύτερη διάδοση κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, κυρίως στο ανατολικό Αιγαίο αλλά και στην ενδοχώρα. Κατά κανόνα στεγάζονταν σε κυλινδρικά, πέτρινα, διώροφα κτίρια. Στον επάνω όροφο βρισκόταν ο άξονας και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, ενώ στον κάτω όροφο γινόταν η άλεση και αποθήκευση των σιτηρών. Τα πτερύγιά τους ήταν πάνινα, 5-15 μέτρα σε μήκος και πλάτος το 1/5 του μήκους τους. Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20-70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου. Σήμερα οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν ερειπωθεί και διατηρούνται ελάχιστοι, κυρίως για τουριστικούς λόγους.

Μια παραλλαγή ανεμόμυλου χρησιμοποιήθηκε στο οροπέδιο του Λασιθίου στην Κρήτη, για την άντληση νερού. Αυτοί ήταν σιδερένιες κατασκευές με πάνινα πτερύγια. Από τους 6.000 που υπολογίζεται ότι υπήρχαν στις αρχές του 20ου αιώνα, σήμερα λειτουργούν περίπου οι χίλιοι. Πολλοί από αυτούς διαθέτουν τέσσερα πτερύγια. [1]

14

Λειτουργία και χρήσεις

Ο ανεμόμυλος έχει σχήμα κυκλικό ύψος 6-7 μέτρων, με πάχος τοιχίων ένα μέτρο, διάμετρο περί τα 4-5 μέτρα και αποτελείται από το ισόγειο, α' και β' όροφο ή πρώτο και δεύτερο πάτωμα. Μια πορτούλα στο ισόγειο που ήταν πάντα αγενής στους «ψηλούς» επισκέπτες της και δυο παραθυράκια ανατολικά και δυτικά, ήταν τα μοναδικά κουφώματα. Όλη η εσωτερική κατασκευή και τα δάπεδα ήταν από ξύλο, εκτός από τη λίθινη ελικοειδή κάπως σκάλα χωρίς προστατευτικά κιγκλιδώματα, που προσφερόταν να ανεβαίνουν οι πελάτες σε φάλαγγα κατ' άνδρας μέχρι τον β' όροφο.

Στο ισόγειο έμενε συνήθως η μυλωνού που υποδεχόταν τους πελάτες, έδινε τις απαραίτητες πληροφορίες και τους έδειχνε να ανεβάσουν το άλεσμα στο β' όροφο που ήταν ο μυλωνάς με το βοηθό. Αφού περνούσαν το άλεσμα στο καντάρι, είτε άλεθαν είτε το άφηναν για να πάρουν σειρά.

Σαν είχαν «φούριες» ή νηνεμία και δε γύριζε ο μύλος, οι πελάτες «ξώμειναν» εκεί, κουβεντιάζοντας περί «ανέμων και υδάτων» μέχρι να φυσήξει και να κινηθεί ο μύλος με την αιολική ενεργεία.

Στο ισόγειο, εκτός από το πρόχειρο ταβλαδάκι-κρεβάτι και μερικά σκαμνιά, ήταν και το πέτρινο εκκρεμές, μια πέτρα μεγάλη διάτρητη, μ' ένα σχοινί που έφθανε μέχρι το πηδάλιο (τιμόνι) του μυλωνά στο β' όροφο και με τις ανάλογες κινήσεις ρυθμίζονταν οι στροφές της μυλόπετρας, ακόμη και το σταμάτημα του μύλου.

Στο α' όροφο-ταβλάδο ήταν το «γουρνί» στηριγμένο στο κέντρο του δοκαριού που γύριζε ο κάθετος άξονας με τη χελιδόνα στην πάνω μυλόπετρα. Επίσης στον ίδιο όροφο, στη σκεπή, τέσσερα σανίδια σε κάθετη θέση σαν τετράγωνο με δυο γάντζους για να πιάνουν τα τσουβάλια ήταν ο «λαιμός», για να «πέφτει» μέσα το αλεύρι.

Από τη θέση αυτή, αφού το ξαναζύγιζαν, γιατί είχε φύρα, έπαιρνε ο μυλωνάς το «αξάι» (δέκατο) και ο αγρότης με το τσουβάλι στον ώμο κατέβαινε την επικίνδυνη σκάλα για αναχώρηση. Κάπου εσωτερικά στο τοιχίο είχε ένα τετράγωνο αρμάρι αποθηκούλα το «κουμούλι» που έβαζε ο μυλωνάς τα εργαλεία (κοπίδι κ.λπ.).

Στον πάνω ταβλάδο, β' όροφο, που υποχρέωνε τους «ψηλούς» να έχουν κεκαμμένο τον αυχένα σαν τελικό σίγμα, ήταν τα πάντα από ξύλο εκτός από τις μυλόπετρες. Η κάτω πέτρα ήταν «κολλημένη γερά» στο πάτωμα με μια οπή στο κέντρο, ακολουθούσε η πάνω μυλόπετρα, η κοφινίδα, η ρόδα κλπ.

Η ονοματολογία των συμπληρωματικών εξαρτημάτων είναι περίπου ίδια με αυτήν του νερόμυλου όπως το αργάκτι, το βεργί που είχε επαφή με την πέτρα για να κυλά ο καρπός από την κοφινίδα, η χελιδόνα κ.λπ. Εξαίρεση αποτελούσαν τα χειροποίητα ξυλόγλυπτα όργανα και εξαρτήματα του ανεμόμυλου όπως ο ογκώδης

15

τροχός (ρόδα) με τους 60 γοφούς και το φανάρι, που θυμίζουν γρανάζια μηχανών, αποθανατίζοντας έτσι τη λαϊκή τέχνη και σοφία.

Πάνω από αυτά ήταν ο άξονας του μύλου, στρογγυλό, οριζόντιο δοκάρι που διαπερνούσε τη σκεπή (καππάζα) διαμετρικά και έβγαινε έξω στην άλλη πλευρά κατά 1.50 μέτρο. Σ' αυτή την προεξοχή (μπαστούνι), κάθετα προς τον οριζόντιο άξονα περιστροφής, σε διαμπερή έξοδο ήταν οι δώδεκα αντένες του ανεμοτροχού που έφθαναν περί τα δύο μέτρα από το έδαφος.

Ψηλότερα η καππάζα-οροφή, κωνική σε σχήμα, από ξύλο που κάλυπτε την κυκλική στέγη, ήταν ενσωματωμένη με τον άξονα και περιστρεφόταν ολόκληρη μέσα στους διαύλους της «στραβοξυλικής» ανάλογα με τη φορά του ανέμου και τις εντολές του μυλωνά. Περιοδικά έκαναν συντήρηση στα κανάλια της «στραβοξυλικής» με χοιρινό λίπος (γλίνα), την «παλα-μαρίζανε», για να «μαλακώνει» και να περιστρέφεται εύκολα η καππάζα.

Οι αντένες-πτερύγια ήταν από καραβόπανο-σκόττα, σε σχήμα τριγωνικό, με το πλάτος στην περιφέρεια και η ανάπτυξή τους απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή.

Για το σταμάτημα του μύλου, συντόνιζαν τις ενέργειες τους μυλωνάς και βοηθός, ο ένας στο πηδάλιο (τιμόνι) και στα ειδικά εμπόδια της στραβοξυλικής να εκτρέψει τον ανεμοτροχό από τις τριβές και τη διεύθυνση του αέρα (να βγάλει όξω από τα πανιά τον αγέρα), και ο άλλος έξω από το μύλο κάτω στο έδαφος να δέσει μ' ένα σχοινί τον ανεμοτροχό πάνω στους «μπότσους», τεμάχια ξύλου-καζίκια, στα «πέριξ» του ανεμόμυλου και να τον ακινητοποιήσει.

Σαν δεν είχαν αλέσματα, πάνω σε μια αντένα ανέπτυσσαν κατά το ήμισυ το «πανί της» περιστρέφοντας τον τροχό, ώστε να φτάσει στο ψηλότερο σημείο και να φαίνεται από μακριά. Αυτό ήταν το σύνθημα (σινιάλλο) ότι ο μύλος ζητούσε αλέσματα για να αλέσει.

Εξίσου σημαντική και δύσκολη εργασία ήταν το «κοπίδιασμα», ελαφρό λάξευμα στις πέτρες του μύλου που γινόταν σχεδόν κάθε 7-8 ημέρες, εφόσον ο μύλος δούλευε με έντονο ρυθμό, κάποτε και τις νύχτες με λυχνάρι.

Για να σηκωθεί η πάνω πέτρα δεν χρησιμοποιούσαν «ακουφητή», αλλά με το τιμόνι και μ' ένα σχοινί με κόμπο στην οπή της πέτρας έδεναν την άλλη άκρη στον άξονα του ανεμοτροχού και έπαιρναν μερικές στροφές. Η τεράστια πέτρα σταδιακά σηκωνόταν σαν από γερανό και με ξυλένια στηρίγματα, «τα κατρακύλια», την κατρακυλούσαν δίπλα. Έτσι ήταν το πεδίο ελεύθερο για το κοπίδιασμα να κάνει «μύτες-ρουθούνια» και να κόβει άνετα τους σπόρους

16

Εσωτερικά ο ανεμόμυλος του ΉΡΩΝΑ

17

Έρευνα για τους ανεμόμυλους στην Κω

Συνεντεύξεις

κ. Καμπουράκης: Ιδιοκτήτης Ανεμόμυλου στην περιοχή

Ο συγκεκριμένος μύλος οικοδομήθηκε και λειτούργησε από το 1942-1953 ως ανεμόμυλος στην περιοχή Πελεζίκι . Ιδιοκτήτης του ήταν ο Σταμάτιος Εμμαν. Καμπουράκης (Ο ίδιος ενοικίαζε τον νερόμυλο στην περιοχή του Ασκληπιού )

Ο μύλος κατά την περίοδο 1942-1953 λειτουργούσε εντατικά και εξυπηρετούσε γεωργούς τόσο από την περιοχή της Κω όσο και γεωργούς από χωριά όπως Ασφενδίου και Πυλί. Ιδιαίτερα την περίοδο Μαΐου - Σεπτεμβρίου κάθε έτος , η λειτουργία του είχε 24ωρη διάρκεια .

Έκτος από την επαγγελματική του λειτουργία , ο μύλος κατά την περίοδο του Β’ Παγκόσμιου πολέμου και ιδιαίτερα το 1943 κατά την απόβαση των Γερμανών στην Κω κατά την διάρκεια των βομβαρδισμών , μετατράπηκε σε καταφύγιο για την οικογένεια Καμπουράκη αλλά και για συγγενείς και φίλους .

Οι οικονομικές απολαβές για την οικογένεια του μυλωνά κ. Καμπουράκη ήταν ιδιαίτερα καλές - ικανοποιητικές. Η περίοδος του πολέμου όπως ήταν φυσικό έφερε την εξαθλίωση. Ο ιταλικός στρατός συχνά άλεθε το σιτάρι στον ανεμόμυλο προκειμένου να εξασφαλίσει το απαραίτητο αλεύρι για την παραγωγή του ψωμιού του στρατού του . Οι Γερμανοί κατακτητές κυριολεκτικά λεηλατούσαν το μύλο και τις προμήθειες της αγροτικής οικογένειας.

Σήμερα o μύλος έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία των παιδιών του Σταμάτιου Εμμαν. Καμπουράκη και χρησιμοποιείται μόνο ως αποθηκευτικός χώρος . (Βαλάντω Κριμίζη)

18

Φωτογραφίες

19

Αναπαλαιωμένος ανεμόμυλος στην περιοχή της Λάμπης. (φωτ. Βασίλειος Βαρσάμης)

Ανεμόμυλος στην περιοχή της Λάμπης - Mylos beach bar. (φωτ. Βασίλειος Βαρσάμης)

20

21

Ανεμόμυλοι στην περιοχή της Λάμπης. (φωτ. Βασίλειος Βαρσάμης)

Ερείπια ανεμαντλίας στην οδό Βερροιοπούλου. (φωτ. Βασίλειος Βαρσάμης)

Ερείπια ανεμαντλίας στον Αμπάβρη. (φωτ. Βασίλειος Βαρσάμης)

22

Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα όλων των μελών είναι τα εξής :

Αρχικά μάθαμε να συνεργαζόμαστε σαν μία ομάδα , να αναλαμβάνουμε ξεχωριστές ευθύνες, να βρίσκουμε πληροφορίες ανατρέχοντας είτε στο διαδίκτυο, είτε από εγκυκλοπαίδειες, είτε από διάφορους αρμόδιους ανθρώπους οι οποίοι γνώριζαν πολλά για το θέμα των ανεμόμυλων. Επίσης ενημερωθήκαμε για διάφορα θέματα όπως είναι οι ανεμόμυλοι της Κω για τους οποίους δεν γνωρίζαμε αρκετά πράγματα όπως τις λειτουργίες τους, καθώς και την χρονολογία που δημιουργήθηκαν και πως χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή.

Τέλος υπήρξε συνεχής καθοδήγηση από τους καθηγητές μας, οι οποίοι μας έδειχναν συχνά νέους τρόπους για την ανακάλυψη καινούργιου υλικού.

23

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

1. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CF%8C%CE%BC%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82

2.https://www.google.gr/search?num=10&hl=el&site=imghp&tbm=isch&source=hp&biw=1366&bih=667&q=%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BC%CF%85%CE%BB%CE%BF%CE%B9&oq=%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BC%CF%85%CE%BB%CE%BF%CE%B9&gs_l=img.1.0.0l10.1180.4751.0.6314.10.8.0.2.2.0.249.1373.0j7j1.8.0...0.0...1ac.1.qyATrWKG7yg Εικόνες με ανεμόμυλους από άλλες περιοχές.

3.Φωτογραφίες από τον ανεμόμυλο στην Αντιμάχεια (υλικό ομάδας)

4.Φωτογραφίες από ανεμόμυλους σε άλλες περιοχές στο νησί της Κω (προσωπικό υλικό κ. Βασίλειου Βαρσάμη)

24

ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΘέμα της εργασίαςΜέλη της ομάδας

Στόχοι:ΕΡΓΑΣΙΑ

Λειτουργία και χρήσειςΈρευνα για τη χρήση γεωθερμίας στην Κω

Επιπρόσθετες πληροφορίες για τις κωακές θερμοπηγέςΗ γεωθερμία στην ΕλλάδαΓεωθερμία - ΜήλοςΑρχαίες Θερμές της Κω

ΣυμπεράσματαΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

25

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θέμα της εργασίας

ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ

Μέλη της ομάδας

Καραΐσκος Σάββας,Κώστας Καρπαθάκης,Κοκκινοβασίλης Δημήτρης,Κοκκινοβασίλη Αφροδίτη,Σταματιάδη Φωτεινή.

Στόχοι:

● Εξερεύνηση της ιστορίας της γεωθερμικής ενέργειας.● Άντληση όσο το δυνατόν περισσότερων πληροφοριών για τη γεωθερμία και την χρήση

της σε τοπικό επίπεδο.● Κατάληξη σε συμπεράσματα για την χρήση της γεωθερμίας σε Ελλάδα και Κω.

26

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ιστορία χρήσης της γεωθερμίας

Η γεωθερμική ενέργεια και τα θερμά νερά ήταν γνωστά στην αρχαία Ελλάδα. Οι θερμές πηγές θεωρούνταν στην αρχαιότητα ότι είχαν θεραπευτικές ιδιότητες και γι' αυτό τα Ασκληπιεία και άλλοι ιεροί χώροι (π.χ. ναοί) βρίσκονταν κοντά σ' αυτές.

Αυτό άλλωστε διαπιστώνεται τόσο από τα πρώτα κείμενα της αρχαίας Ελλάδας (Ομηρικά έπη) όσο και από μεταγενέστερα κείμενα των Ηρόδοτου, Πλούταρχου, Παυσανία, Αριστοτέλη, Αθήναιου, Στράβωνα κ.ά. Ο ημίθεος Ηρακλής συνδέθηκε και με τα θερμά λουτρά και πολλές θερμές πηγές λέγονταν "Θέρμες του Ηρακλή". Σημαντικές είναι οι αναφορές του Ιπποκράτη (460-375 π.Χ.) για τις ευεργετικές επιδράσεις των θερμών νερών. Υπάρχουν πολλές παραστάσεις, κυρίως σε αγγεία, που συνδέουν τις θερμές πηγές με τη χρήση του νερού για ιαματικούς σκοπούς, ακόμη και για θρησκευτικούς. Η χρήση των φυσικών θερμών ρευστών ήταν γνωστή και στους αρχαίους ανατολικούς λαούς, στην Κίνα και την Ιαπωνία, με πληθώρα μαρτυριών στη μυθολογία και την ιστορία τους, καθώς και στους παλαιούς γηγενείς κατοίκους της Αμερικής πριν από χιλιάδες χρόνια. Οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα θερμά νερά όχι μόνο για ιαματικούς σκοπούς αλλά και για τη θέρμανση οικιών. Ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.), εκτός από τις συχνές αναφορές στα έργα του για την ευεργετική αξία των θερμών λουτρών, προσέφερε και φρούτα εκτός εποχής στους καλεσμένους του, τα οποία παρήγαγε προφανώς σε κάποια στοιχειώδη θερμοκήπια. [1]

Ιαματικό λουτρό Βρετανία. [2]

27

Άρα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η χρήση της γεωθερμίας στην αρχαιότητα γινόταν κυρίως για θεραπευτικούς λόγους μέσω των θερμοπηγών.

Λειτουργία και χρήσεις

Συνολικά, οι χρήσεις της γεωθερμικής ενέργειας είναι πολλαπλές και άμεσα εξαρτώμενες από την θερμοκρασία του γεωθερμικού ρευστού ή την θερμοκρασία του υπεδάφους. Όπως λοιπόν αυτές αναγράφονται στον παρακάτω πίνακα:

Πίνακας αναγραφής των χρήσεων της γεωθερμίας. [3]

28

Έρευνα για τη χρήση γεωθερμίας στην Κω

Η έρευνά μας για την χρήση της γεωθερμίας στην Κω βασίστηκε στην συνέντευξη που κάναμε στον κ. Φανουρίου, από την οποία προκύπτουν τα εξής:Πριν από καιρό είχε γίνει μία γεώτρηση για την εκτίμηση των γεωθερμικών ποσών ενέργειας κάτω από το νησί μας. Τα αποτελέσματα αυτής έδειξαν ότι στο υπέδαφος της Αντιμάχειας βρίσκεται γεωθερμική ενέργεια άνω των 250 C. Ωστόσο, τα δεδομένα αυτά για άγνωστους λόγους δεν ανακοινώθηκαν ποτέ!

Επίσης ο κ. Φανουρίου μας πληροφόρησε ότι στην ακτογραμμή Αγ.Φωκά-Κεφάλου υπάρχει ένα μεγάλο ρήγμα όπου τα νερά της θάλασσας μπαίνουν στο εσωτερικό της γης, θερμαίνονται και σε ορισμένα σημεία ανεβαίνουν στην επιφάνεια δημιουργώντας γεωθερμικά φαινόμενα (θερμοπηγές). Τέτοια φαινόμενα έχουμε στον Αγ.Φωκά, στην Αγ.Ειρήνη και σε ορισμένα σημεία στην Κέφαλο.

Τα γεωθερμικά φαινόμενα αυτά όμως στην Κω δεν έχουν αναπτυχθεί και πολλοί κάτοικοι βρίσκονται σε πλήρη άγνοια για το γεγονός ότι οι πηγές του νησιού μένουν ανεκμετάλλευτες.Επιπλέον αναφέρθηκε ότι έγινε μία απόπειρα κατασκευής ενός εργοστασίου εκμετάλλευσης της γεωθερμίας στην Νίσυρο, κάτι που απέτυχε λόγω της αντίδρασης των κατοίκων του νησιού (οι κάτοικοι αντέδρασαν πιθανότατα λόγω της κακής διαχείρισης του εργοστασίου στην Μήλο, στο οποίο δεν έβαλαν τα κατάλληλα φίλτρα με αποτέλεσμα την παραγωγή άσχημων μυρωδιών καθώς και απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα επικίνδυνων για την υγεία μετάλλων).

Μία πρόταση που έγινε από τον κ. Φανουρίου ήταν η τοποθέτηση σωλήνων στις πηγές των θερμών για των εφοδιασμό κοντινών ξενοδοχειακών τμημάτων με αυτό το νερό με τις ευεργετικές ιδιότητες. Γεγονός που θα πρόσφερε μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού και για τον χειμώνα.

Τέλος, σε περίπτωση που εκμεταλλευτεί με σωστό τρόπο η γεωθερμική ενέργεια στο νησί μας θα ήταν δυνατό να τροφοδοτηθούν με ενέργεια πολλά νησιά στον περίγυρο. [4]

Επιπρόσθετες πληροφορίες για τις κωακές θερμοπηγές

Οι θεραπευτικές ιδιότητες των θερμοπηγών της Κω είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Εξάλλου η ιστορική συνέχεια διαχρονικά είναι αυταπόδειχτη από την συνεχή ροή του ανεξάντλητου νερού. Ποικίλες παθήσεις όπως αρθριτικές, των νεφρών , καρδιοαγγειακές , γαστρεντερικές, νευρικές, ακόμη και για εισπνοές ή για πόση κλπ. , οδηγούσαν όπως και σήμερα τους κατοίκους του νησιού μας στα θερμά λουτρά του Αγ. Φωκά, του Αγ. Σουλά, στους Βολκάνους, στο Κοκκινόνερο ή και στα Πίσω θέρμη της Αγ. Ειρήνης.

29

Εξαντλώντας τα όρια της παραδοσιακής Εθνογραφίας όσο χωράει το πλαίσιο του λαογραφισμού με την περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος, αξίζει να παραμείνουμε στις ιαματικές πηγές του νησιού μας που παλαιότερα αποτελούσαν πόλους έλξης για τους πάσχοντες. Εκτός από τις λουτροθεραπείες στα «Μπρος ή Πίσω θέρμη» , ανάλογες εξόδους, συνήθως ημερήσιες έκανα και στις υπόθερμες Αγ. Σουλά στον Ακτενιά, περιοχή Ν.Δ. του Ασκληπιείου, πολύ κοντά στην πόλη της Κω. Ανάμεσα στα λίγα βράχια με πηγαία νερά, υπάρχει ασθενής «φλέβα» ιαματικού νερού, όπου άνοιγαν «λάκκο» και έπαιρναν το μπάνιο τους.

Υψηλότερα είναι η ηφαιστειογενής περιοχή «Βουλκάνοι» με ποικίλα θρυλούμενα και φαινόμενα όπως ίχνη και λείψανα αρχαίας πηγής, μικροί κρατήρες, νερά που «παφλάζουν» και αναβρύζουν, υπόγειοι ήχοι , περίεργη βοή ανέμου ακόμα και ποσότητα θειάφης που έκαναν χρήση οι επισκέπτες.

Εκεί κατέφευγαν όσοι έπασχαν από δερματικές ασθένειες (ψωριάσεις, αλλεργίες κλπ.). Κάπου σ΄ ένα «λάκκο» με τα βορβορώδη βουρκόνερα, θειούχα ψυχρά νερά, έπεφταν οι ασθενείς «εν αδαμιαία περιβολή», με την προστασία κάποιου συνοδού, και εύρισκαν ανακούφιση μέσα στα βόρκα. [5]

Η γεωθερμία στην Ελλάδα

Περιοχές στη χώρα μας που έχουν γεωθερμική ενέργεια είναι τα ηφαιστειακά νησιά του Αιγαίου (Μήλος, Νίσυρος, Σαντορίνη, Λέσβος, Σαμοθράκη, κ.ά.), πολλές περιοχές στη Μακεδονία και τη Θράκη (Νιγρίτα, Σιδηρόκαστρο, Νέο Εράσμιο, Νέα Κεσσάνη, Τυχερό Έβρου κ.α.), καθώς και οι ευρύτερες περιοχές κάθε μιας από τις 56 θερμές πηγές που υπάρχουν στη χώρα μας. Λόγω κατάλληλων γεωλογικών συνθηκών, ο Ελλαδικός χώρος διαθέτει σημαντικές γεωθερμικές πηγές και των τριών κατηγοριών (υψηλής, μέσης και χαμηλής ενθαλπίας) σε οικονομικά βάθη (100-1500 μ). Σε μερικές περιπτώσεις τα βάθη των γεωθερμικών ταμιευτήρων είναι πολύ μικρά, κάνοντας ιδιαίτερα ελκυστική, από οικονομική άποψη, τη γεωθερμική εκμετάλλευση. Η έρευνα για την αναζήτηση γεωθερμικής ενέργειας άρχισε ουσιαστικά το 1971 με βασικό φορέα το ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών) και μέχρι το 1979 (πριν από τη δεύτερη ενεργειακή κρίση) αφορούσε μόνο τις περιοχές υψηλής ενθαλπίας. Κατά την εξέλιξη των εργασιών η ΔΕΗ, σαν άμεσα ενδιαφερόμενη για την ηλεκτροπαραγωγή, ανέλαβε τις παραγωγικές γεωτρήσεις υψηλής ενθαλπίας και την ανάπτυξη των πεδίων, χρηματοδοτώντας επιπλέον τις έρευνες στις πιθανές για τέτοια ρευστά γεωθερμικές περιοχές. Συντάχθηκε ο προκαταρκτικός χάρτης γεωθερμικής ροής του ελληνικού χώρου, όπου φάνηκε ότι η γεωθερμική ροή στην Ελλάδα είναι σε πολλές περιοχές εντονότερη από τη μέση γήινη. Από το 1971 ερευνήθηκαν οι περιοχές: Μήλος, Νίσυρος, Λέσβος, Μέθανα, Σουσάκι Κορινθίας, Καμένα Βούρλα, Θερμοπύλες, Υπάτη, Αιδηψός, Κίμωλος, Πολύαιγος, Σαντορίνη, Κως, Νότια Θεσσαλία, Αλμωπία, περιοχή Στρυμόνα, περιοχή Ξάνθης, Σαμοθράκη και άλλες. Στην Μήλο και Νίσυρο έχουν ανακαλυφθεί σπουδαία γεωθερμικά πεδία και έχουν γίνει γεωτρήσεις παραγωγής. Στη Μήλο μετρήθηκαν θερμοκρασίες μέχρι 325 °C σε βάθος 1000 m. και στην Νίσυρο 350° C σε βάθος 1500 m. Οι γεωτρήσεις αυτές θα μπορούσαν να στηρίξουν μονάδες ηλεκτροπαραγωγής

30

20 και 5 ΜW, ενώ το πιθανό συνολικό δυναμικό υπολογίζεται να είναι την τάξης των 200 και 50 MW αντίστοιχα. [6]

Γεωθερμικές περιοχές της Ελλάδας. [7]

Γεωθερμία - Μήλος

Το παρακάτω κείμενο είναι μία συνοπτική περιγραφή της καταστροφής του νησιού της Μήλου από λανθασμένη μεταχείριση της γεωθερμικής ενέργειας.

Τα «Μηλέικα Νέα» σας παρουσιάζουν το ιστορικό γεγονός της γεωθερμίας την δεκαετία του ΄80.Οι ενέργειες είχαν ξεκινήσει 17 χρόνια πριν οι κάτοικοι της Μήλου καταλάβουν τι θα πει γεωθερμία. Εγκληματικά λάθη και έλλειψη τεχνογνωσίας οδήγησαν στον όλεθρο.

Το 1971 αρχίζουν στην Μήλο οι έρευνες του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) .Το 1975 η ΔΕΗ πραγματοποιεί τις δύο πρώτες γεωτρήσεις μεγάλου βάθους. Ένα χρόνο μετά οι πρώτες μονάδες έχουν δημιουργηθεί από την ΔΕΗ. Το 1981

31

ολοκληρώνονται τρεις παραγωγικές γεωθερμικές γεωτρήσεις ( από 1017 μέχρι 1380 μέτρα και 310 °C). Οι έρευνες δείχνουν ότι το πεδίο της Μήλου μπορεί να δώσει 120MW ηλεκτρικής ενέργειας. Το 1986 λειτουργεί πιλοτική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 2MW. Από την αρχή της λειτουργίας της παρουσιάζονται προβλήματα λόγω ύπαρξης θειούχων αλάτων βαρέων μετάλλων και πυριτικών. Το υδρόθειο απλώνεται σε όλη την πεδιάδα, κοντά στην παλιά Χώρα (Ζεφυρία) και καταστρέφει ότι βρίσκει στο δρόμο του. Δένδρα, ζώα, αέρας, θάλασσα διαβρώνονται και σύντομα πεθαίνουν από τις αναθυμιάσεις και την καυστικότητα του αερίου. Η γεωθερμία που προοριζόταν να δώσει ζωή στην Μήλο, φέρνει την καταστροφή. Οι Μηλιοί βρίσκονται σε απελπισία, αφού βλέπουν κάθε μέρα κάτι απ’ το νησί τους να χάνεται. Οι μονάδες γεωθερμίας που υπάρχουν διάσπαρτες είναι μία μόνιμη απειλή για την υγεία τους αλλά και το περιβάλλον. Όταν λειτουργούσε η γεωθερμία στον Αδάμαντα, βρίσκαμε κάθε πρωί τα ρούχα μας πράσινα και τσούζανε τα μάτια μας. Σήμερα υπάρχει ταρίφα για κάθε τι που χτυπιέται από το υδρόθειο. Τόσο κάνει ένα δένδρο, τόσο ένα κατσίκι. Θα αναγκαστούμε να εγκαταλείψουμε το νησί αν κάνουν γεωθερμία στον Αδάμαντα. Οι ξένοι το καλοκαίρι ρωτάνε ‘’γιατί μυρίζει;’’ και δεν ξέρουμε τι να πούμε. Οι παραλίες μας καταστρέφονται. Στην Αγία Κυριακή καταλήγει ο αγωγός και μολύνει την θάλασσα’’ λένε οι κάτοικοι της Μήλου εκείνη την εποχή. Ο Σύλλογος Επαγγελματιών καταθέτει αγωγή ασφαλιστικών μέτρων, που εκδικάστηκε στις 8 Νοεμβρίου 1988.Η επιτροπή που κάνει αγώνα για την σωτηρία της Μήλου λέει : ‘’Η δικαίωσή μας είναι ένα βήμα για την συνέχιση του αγώνα μας. Δεν έχουμε τα μέσα, όμως έχουμε το δίκιο με το μέρος μας. Είμαστε αποφασισμένοι να δράσουμε δυναμικά’’. Το 1989 παύει οριστικά η λειτουργία της πιλοτικής μονάδας μετά από συνεχείς έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, λόγω της διαρροής υδρόθειου στην ατμόσφαιρα. Τέσσερα χρόνια αργότερα γίνεται διάρρηξη του τοιχώματος στη μία γεωθερμική γεώτρηση με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη εκτόξευση μεγάλων ποσοτήτων γεωθερμικού ρευστού, όπου εκτός των ενώσεων βαρέων μετάλλων και του υδρόθειου ανιχνεύθηκαν ενώσεις αρσενικού. Η αποκατάσταση (κλείσιμο της γεώτρησης) έγινε τελικά το 1994 με συνδρομή Ιταλών ειδικών. Από το ατύχημα καταστράφηκε το φυτικό κεφάλαιο της περιοχής και οι κάτοικοι απομακρύνθηκαν από την γύρο περιοχή, ενώ η όλη αντίδραση κράτους και ΔΕΗ σε όλη τη διάρκεια ήταν από αδιαφορία μέχρι υπεκφυγές και έλλειψη ενημέρωσης. Η ένταση που έζησε η Μήλος ήταν πρωτόγνωρη και τραυματική. Έκτοτε η ΔΕΗ συνεχίζει να σχεδιάζει επί χάρτου χωρίς την τεκμηριωμένη ενημέρωση των κατοίκων και πάντοτε αντιμετωπίζεται από τους Μηλιούς με χλευασμό. [8]

Γεωθερμία και ΙΓΜΕ

(Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών)

Η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί μία από τις δύο ενεργειακές πρώτες ύλες ( η άλλη είναι οι γαιάνθρακες) με τις οποίες ασχολείται το Ινστιτούτο για σχεδόν 40 χρόνια. Η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί όμως και την μοναδική ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που αποτελεί ερευνητικό αντικείμενο του ΙΓΜΕ. Μέσα στα 40 χρόνια που το ΙΓΜΕ ασχολείται με την έρευνα της γεωθερμικής ενέργειας έχει εντοπίσει το σύνολο των γεωθερμικών πεδίων και περιοχών τόσο υψηλής όσο και χαμηλής θερμοκρασίας.

Τα κύρια πεδία δραστηριότητας του ΙΓΜΕ στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας είναι τα ακόλουθα :

32

α) Έρευνα, καταγραφή και αξιολόγηση του γεωθερμικού δυναμικού, όπως και έρευνα της νεότερης ηφαιστειότητας της χώρας.

β) Ολοκληρωμένες μελέτες δίαιτας και αξιοποίησης των γεωθερμικών πεδίων.γ) Υδρογεωλογική έρευνα και μελέτες των ιαματικών, μεταλλικών, ολιγομεταλλικών και

επιτραπέζιων νερών.δ) Κατάργηση και ανάπτυξη βάσεων δεδομένων γεωθερμίας και ιαματικών, μεταλλικών,

ολιγομεταλλικών και επιτραπέζιων νερών.Μέσα στο πλαίσιο της υλοποίησης των παραπάνω αντικειμένων του το ΙΓΜΕ έχει

αναπτύξει μια σειρά δεξιοτήτων σε διάφορα θεματικά πεδία και τεχνικές όπως είναι τα ακόλουθα:

α) Η δέσμευση και η αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα (C.C.S.)β) Οι διαγραφίες στις γεωτρήσεις.γ) Ο προσδιορισμός ραδονίου και ραδίου στα νερά.δ) Η ιχνηθέτηση των υπόγειων νερών.ε) Οι διάφορες μελέτες που απαιτούνται για την υποστήριξη της εγκατάστασης των

γεωθερμικών αντλιών θερμότητας. [9]

Αρχαίες Θερμές της Κω

(β’ μισό του 1ου αιώνα α’ μισό του 2ου-αρχές 4ου αιώνα μ.Χ )

Οι κεντρικές θέρμες ή αλλιώς θέρμες του Αμυγδαλώνα βρίσκονται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Κάζα Ρομάνα, προς την πλευρά της σημερινής πλατείας των ταξί. Οι θέρμες ήταν δημόσια λουτρά της πόλης, τα οποία εξυπηρετούσαν κυρίως τους αθλούμενους, γι’ αυτό και τα βρίσκουμε κοντά σε γυμνάσια και παλαίστρες. Περιελάμβανε χώρο για αποδυτήρια, πολλά βοηθητικά δωμάτια για το προσωπικό, την ατομική περιποίηση των λουομένων και τρεις κύριες αίθουσες λούσεως: το ψυχρό δωμάτιο, με δεξαμενές από τις οποίες έτρεχε κρύο νερό, το χλιαρό και το θερμό. Η θέρμανση του χλιαρού και του καυτού δωματίου επιτυγχανόταν από ένα σύστημα κυκλοφορίας θερμού αέρα στο εσωτερικό των τοίχων και κάτω από τα δάπεδα. Εκεί υπήρχαν δισκοειδείς κεραμίδες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη σε μορφή στυλίσκων (υπόκαυστα), σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους. Μία εστία που έκαιγε εξωτερικά με ξύλα, διοχέτευε καυτό αέρα στον υπόγειο χώρο του δαπέδου, το οποίο θερμαινόταν περισσότερο με τα υπόκαυστα, φτάνοντας μερικές φορές και σε θερμοκρασίες 50-60C. Κατόπιν ο θερμός αέρας περνούσε μέσα από πήλινους σωλήνες, κάθετα τοποθετημένους στο εσωτερικό των τοίχων, θερμαίνοντας και αυτούς. [10]

33

Φωτογραφίες

Κως Θερμά: Καλοκαίρι 2012

Θερμά Κως Καλοκαίρι 2012

34

Κως “Θερμά”

Συμπεράσματα

Στην Κω, αλλά και γενικότερα σε όλη την Ελλάδα δεν έχει γίνει χρήση της γεωθερμικής ενέργειας (λίγες είναι οι περιπτώσεις εκμετάλλευσης της γεωθερμίας στην χώρα μας -π.χ. Μήλος- αλλά ακόμα και με αυτές τις περιπτώσεις υπήρξαν μεγάλα προβλήματα).

Επιπλέον, μέσω της αναζήτησης πληροφοριών, μας έγινε γνωστό ότι εάν οι αρμόδιοι φορείς διαχειρίζονταν σωστά τον γεωθερμικό πλούτο της Ελλάδας, σήμερα θα είχαμε την δυνατότητα να παράγουμε μεγάλα ποσά ενέργειας, κάτι που θα σήμαινε λιγότερα έξοδα για τον ελληνικό λαό.

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η πλειοψηφία της χρήσης της γεωθερμικής ενέργειας στην χώρα μας εμφανίζεται σαν χρήση των ιαματικών πηγών.

35

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1] buildnet.gr/default.asp?pid=347&artid=1333

[2] Άποψη γεωθερμικής πηγής μοναδικής για τη Βρετανία που κατασκευάστηκε από τους Ρωμαίους στην σημερινή πόλη Bath. Ονομαζόταν Aquae Sulis και ήταν λουτρό αλλά και ιερός τόπος προσκυνήματος αφιερωμένος στη θεά της σοφίας και των επιστημών Minerva.

[3] Εικόνα από : .econstruct.weebly.com/gammaepsilonomegathetaepsilonrhomu943alpha.html

[4] Συνέντευξη από κ. Φανουρίου.

[5] Βιβλίο : «Κωακές καταγραφές από το χθες».

[6] buildnet.gr/default.asp?pid=347&artid=1333

[7] Χάρτης όλων των γεωθερμικών περιοχών της Ελλάδας.

[8] mileikanea.gr/products/709-milos-geothermia-dekaetia80

[9] portal.igme.gr/portal/page?_pageid=33,56866&_dad=portal&_schema=PORTAL

[10] Από βιβλίο : “ Τα Κωακά “

36

ΟΡΥΚΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ - ΜΙΝΙΕΡΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΘέμα της εργασίας

ΕΡΓΑΣΙΑΠοια είναι τα ορυκτά καύσιμαΕξόρυξη ορυκτών καυσίμωνΧρήσεις ορυκτών καυσίμων στο παρελθόν

ΦωτογραφίεςΛεξικόΣυμπεράσματα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

37

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θέμα της εργασίας

Ορυκτές πηγές ενέργειας γενικά στον κόσμο αλλά και συγκεκριμένα στο νησί μας την Κω σε συνδυασμό με την Μινιέρα στην Κω.

Μέλη της ομάδας

Μουστάκης Δαβίδ Μαστροπέτρος Νίκος Κατακαλέας Αντώνης Κονταντώνης Γιάννης Ευστρατίου Βασίλης

Στόχοι

Να ανακαλύψουμε τι ορυκτές πηγές ενέργειας υπήρχαν στην Κω και σε τι χρησίμευε η Μινιέρα.

38

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ποια είναι τα ορυκτά καύσιμα

Τα ορυκτά καύσιμα είναι καύσιμα προερχόμενα από φυσικές πηγές όπως νεκρών θαμμένων οργανισμών. Στα ορυκτά καύσιμα ανήκουν το κάρβουνο το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τα υλικά των ορυκτών καυσίμων είναι ελαφρά αέρια όπως το μεθάνιο ή σκληρά, στερεά σώματα όπως ο ανθρακίτης. Τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γιατί χρειάζονται εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν και έτσι εξαντλούνται με πολύ ταχύτερο ρυθμό με τον ρυθμό τον οποίο σχηματίζονται. [1]

Εξόρυξη ορυκτών καυσίμων

Υπάρχουν δύο τρόποι εξόρυξης γαιανθράκων, ανάλογα με το βάθος στο οποίο απαντάται το κοίτασμα:

● Επιφανειακή εξόρυξη: Γίνεται με τη βοήθεια κλασικών εκσκαπτικών μηχανημάτων είτε για να απομακρυνθεί απλά το επιφανειακό λεπτό στρώμα ασύνδετων υλικών που καλύπτουν το κοίτασμα, είτε για την απευθείας εκσκαφή του κοιτάσματος. Είναι οικονομικός τρόπος εξόρυξης, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για επιφανειακά κοιτάσματα.

● Ανθρακωρυχεία: Στις περιπτώσεις που το κοίτασμα βρίσκεται σε βάθος, απαιτείται η διάνοιξη στοών για την εξόρυξη των γαιανθράκων, που σχηματίζουν το ανθρακωρυχείο. Αρχικά διανοίγεται ένα κατακόρυφο φρέαρ, από το οποίο ξεκινούν παράλληλες, οριζόντιες στοές, από τις οποίες εξορύσσονται οι γαιάνθρακες. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά κοιτάσματα, ιδιαίτερα των λιθανθράκων και των ανθρακιτών, είναι υπόγεια και απαιτούν την κατασκευή ανθρακωρυχείων για την εξόρυξή τους. Η εργασία είναι δαπανηρή αλλά και επικίνδυνη, λόγω διαρροής αερίων (αναφλέξιμων ή δηλητηριωδών) στις στοές. Συχνή είναι, επίσης, η πτώση των τοιχωμάτων των στοών (παρά το ότι κατασκευάζονται κατάλληλα υποστυλώματα), λόγω διαβρώσεων. [2]

Στα ορυχεία υπάρχουν μεγάλα μηχανήματα, οι εκσκαφείς , τα οποία σκάβουν και βγάζουν το χώμα. Στο χώμα αυτό υπάρχει ο λιγνίτης αλλά υπάρχουν και πολλά άχρηστα υλικά ανακατεμένα (άγονα χώματα).

Αφού γίνει ο διαχωρισμός από τα υλικά αυτά, ο λιγνίτης τοποθετείται στους ταινιόδρομους , ενώ με τον αποθέτη τα άγονα χώματα τοποθετούνται σε ειδικούς χώρους.Οι ταινιόδρομοι οδηγούν τον καθαρό λιγνίτη στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος . Εκεί καίγεται και παράγεται το ηλεκτρικό ρεύμα. Οι ταινιόδρομοι επιστρέφουν

39

πίσω στο ορυχείο φορτώνουν λιγνίτη και παίρνουν πάλι το δρόμο για το εργοστάσιο παραγωγής. [3]

Χρήσεις ορυκτών καυσίμων στο παρελθόν

Τα ορυκτά καύσιμα είναι πολύ καλή ενεργειακή ύλη γιατί με την καύση τους παράγουν μεγάλο ποσό ενέργειας. Η χρήση τους ως καύσιμο ξεκινάει από τα πρώιμα χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας. Ο άνθρακας χρησιμοποιούνταν σε καμίνους για το λιώσιμο των μετάλλων. Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν επίσης και υγροί και κηρώδεις υδρογονάνθρακες, κυρίως για αδιαβροχοποίηση και αρωματοποιία Χρήση των υδρογονανθράκων για φωτισμό έγινε τον 19ο αιώνα, αντικαθιστώντας ζωικά έλαια. [8]Η κυριότερη χρήση των ορυκτών καυσίμων είναι ως καύσιμα στις μηχανές εσωτερικής καύσης οι οποίες αναπτύχθηκαν από τα τέλη του 19ου αιώνα. Γι’ αυτή την χρήση χρησιμοποιούνται υγροί υδρογονάνθρακες μέσου μοριακού βάρους.Μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα η ενέργεια που χρησιμοποιούνταν σε ανθρώπινες δραστηριότητες προερχόταν από τον αέρα στους ανεμόμυλους ή το νερό στους υδρόμυλους και την καύση των ξύλων. Με την εμφάνιση των ατμομηχανών χρησιμοποιήθηκαν ως καύσιμα ο άνθρακας αρχικά και το πετρέλαιο στην συνέχεια και έκαναν δυνατή την βιομηχανική επανάσταση. Στην συνέχεια η χρήση των μηχανών εσωτερικής καύσης και η ανάπτυξη θερμοηλεκτρικών εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έκαναν τις ανάγκες για ορυκτά καύσιμα μεγαλύτερες. Οι χρήσεις του πετρελαίου επεκτάθηκαν στην πετροχημική βιομηχανία με τα αναρίθμητα προϊόντα παράγωγα του πετρελαίου. [4]

Στοιχεία για την εξόρυξη των ορυκτών καυσίμων στην Ελλάδα

Ορυχεία - Ποσότητα λιγνίτη

Τα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα και τη Μεγαλόπολη εξασφαλίζουν το σημαντικότερο για την ελληνική οικονομία ενεργειακό καύσιμο, το λιγνίτη, στον οποίο βασίστηκε ο εξηλεκτρισμός της χώρας μας από τη στιγμή της ίδρυσης της Επιχείρησης.Ο λιγνίτης βρίσκεται σε αφθονία στο υπέδαφος της Ελλάδας. Η χώρα μας κατέχει τη δεύτερη θέση σε παραγωγή λιγνίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την έκτη θέση παγκοσμίως. Με βάση τα συνολικά αποθέματα και τον προγραμματιζόμενο ρυθμό κατανάλωσης στο μέλλον, υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα οι υπάρχουσες ποσότητες λιγνίτη επαρκούν για τα επόμενα 45 χρόνια. Μέχρι σήμερα έχουν εξορυχτεί συνολικά 1,3 δισ. τόνοι λιγνίτη ενώ τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα ανέρχονται σε 3,1 δισ. τόνους περίπου. Το 2006 εξορύχτηκαν συνολικά 62,5 εκ. τόνοι.

40

Σήμερα, οι 8 λιγνιτικοί σταθμοί της ΔΕΗ αποτελούν το 42% της εγκατεστημένης ισχύος της και παράγουν το 56% περίπου της καθαρής ηλεκτρικής παραγωγής της ΔΕΗ.Η χρήση του λιγνίτη, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αποφέρει στην Ελλάδα τεράστια εξοικονόμηση συναλλάγματος (περίπου 1 δισ. δολάρια ετησίως). Ο λιγνίτης είναι καύσιμο στρατηγικής σημασίας για τη ΔΕΗ, γιατί έχει χαμηλό κόστος εξόρυξης, σταθερή και άμεσα ελέγξιμη τιμή και παρέχει σταθερότητα και ασφάλεια στον ανεφοδιασμό καυσίμου. Συγχρόνως, προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργασίας στην ελληνική περιφέρεια, ιδιαίτερα σε περιοχές που εμφανίζουν μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Ο λιγνίτης έχει συντελέσει τα μέγιστα στην αύξηση του εθνικού προϊόντος. [5]

ΠαραγωγήΟι 34 μεγάλοι θερμικοί και υδροηλεκτρικοί σταθμοί και τα 3 αιολικά πάρκα του διασυνδεδεμένου συστήματος της ηπειρωτικής χώρας καθώς και οι 61 αυτόνομοι σταθμοί Κρήτης, Ρόδου και λοιπών νησιών μας (39 θερμικοί, 2 υδροηλεκτρικοί, 15 αιολικά πάρκα και 5 φωτοβολταϊκοί σταθμοί) συνιστούν το βιομηχανικό κολοσσό της ΔΕΗ που αποτελεί την ενεργειακή βάση κάθε οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα μας.Τα τελευταία χρόνια η Επιχείρηση, πέραν της δημιουργίας νέων θερμικών (λιγνιτικών, πετρελαϊκών, φυσικού αερίου) και υδροηλεκτρικών σταθμών, στρέφεται και προς την αξιοποίηση των εναλλακτικών μορφών ενέργειας (άνεμος, ήλιος, γεωθερμία).

Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των 98 συνολικά σταθμών της ΔΕΗ ανέρχεται σήμερα στα 12.760 MW. Η καθαρή παραγωγή το 2007 έφτασε τις 53,09 ΤWh. [6]

41

Φωτογραφίες

Αναλυτικός Χάρτης Σταθμών (φωτ.: http://www.dei.gr/Default.aspx?id=146&nt=123&lang =1 )

42

Αποθέματα και ποσότητα λιγνίτη που έχει καταναλωθεί(φωτ.: http://www.dei.gr/images/oryxeia-map-large.gif)

43

(φωτ.: http://www.dei.gr/Default.aspx?id=902&nt=103&lang=1)

(φωτ.:http://www.dei.gr/Default.aspx?id=902&nt=103&lang=1)

44

(φωτ.:http://www.dei.gr/Default.aspx?id=902&nt=103&lang=1)

Ατμοηλεκτρικός σταθμός (φωτ.: http://www.dei.gr/Default.aspx?id=921&nt=103&lang=1)

45

Λεξικό

● Αιολικό πάρκο είναι μεγάλη περιοχή με εγκατεστημένες πολλές ανεμογεννήτριες που παράγουν ρεύμα περιστρεφόμενες από την ενέργεια του ανέμου

● Ανθρακωρυχείο ονομάζεται το ορυχείο από το οποίο εξάγεται ο ορυκτός άνθρακας όπως ο γαιάνθρακας , ο λιθάνθρακας , ο λιγνίτης , η τύρφη .

● Ο γαιάνθρακας ή κάρβουνο (αγγλ. coal) είναι κατηγορία στερεών καυσίμων τα οποία προέρχονται από εξόρυξη σε αντιδιαστολή με τα κοινά κάρβουνα ή ξυλοκάρβουνα.

● Υδροηλεκτρικά εργοστάσια ονομάζονται οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με την εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας του νερού χωρίς να καταναλώνουν φυσικούς πόρους. Σε οποιαδήποτε μορφή του Άνθρακα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν καύσιμη ύλη (π.χ. Ξυλοκάρβουνο. Γαιάνθρακα Ανθρακίτη . Λιθάνθρακα. Λιγνίτη .)

● Καύσιμα λέγονται οι ουσίες που ενώνονται με το οξυγόνο παράγοντας θερμότητα (ή όπως λέγεται συνήθως πιο επιστημονικά καίγονται με εξώθερμη αντίδραση ). Τα καύσιμα χρησιμοποιούνται σε μια πληθώρα τεχνικών εφαρμογών για την παραγωγή ενέργειας , πιο ειδικά θερμικής ενέργειας (θερμότητας).

● κοίτασμα εκμεταλλεύσιμο στρώμα ορυκτών , στο υπέδαφος ή κοντά στην επιφάνεια της Γης

● Ο λιγνίτης , καλούμενος και φαιάνθρακας , είναι οργανικής προελεύσεως πέτρωμα, του οποίου το κύριο στοιχείο είναι ο άνθρακας. Περιέχει, επίσης, υδρογόνο, οξυγόνο και άζωτο. Είναι πέτρωμα χωρίς σχηματισμένους κρυστάλλους, δηλ. άμορφο.

● Λιγνιτωρυχείο ονομάζεται το πεδίο από όπου εξορύσσεται ο λιγνίτης.● Ο λιθάνθρακας είναι ιζηματογενές πέτρωμα μαύρου χρώματος σκληρής υφής.● Τα ορυκτά καύσιμα είναι καύσιμα προερχόμενα από φυσικές πηγές όπως αναερόβια

αποσύνθεση νεκρών θαμμένων οργανισμών. Στα ορυκτά καύσιμα ανήκουν το κάρβουνο, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

● ορυχείο ονομάζεται ο τόπος επιφανειακός ή εσωτερικός στη Γη από τον οποίο εξάγονται χρήσιμα ορυκτά.

● Πετρέλαιο (μαύρος χρυσός ή τσάι του Τέξας) είναι παχύρρευστο, μαύρο ή βαθύ καφετί ή πρασινωπό υγρό πέτρωμα, που αποτελεί και τη σπουδαιότερη σήμερα φυσική πηγή ενέργειας.

● πετροχημικά τα χημικά παράγωγα του πετρελαίου (πλαστικά, συνθετικό καουτσούκ κ.α.)

● υδρογονάνθρακας ονομάζονται οι οργανικές ενώσεις, που περιέχουν μόνο υδρογόνο (H) και άνθρακα (C).

● υδροηλεκτρικά εργοστάσια ονομάζονται οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με την εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας του νερού (π.χ. ενός ποταμού, μιας λίμνης κτλ.).

● φυσικό αέριο Το Φυσικό Αέριο είναι ένα αέριο μείγμα υδρογονανθράκων. ● φωτοβολταϊκά χαρακτηρίζονται οι βιομηχανικές διατάξεις μετατροπής της ηλιακής

ενέργειας σε ηλεκτρική.

46

Συμπεράσματα

Ενημερωθήκαμε και πληροφορηθήκαμε για: 1) Την χρησιμότητα των ορυκτών καυσίμων στο παρελθόν αλλά και στις μέρες μας.

2) Την εξόρυξη τους με δύο βασικός τρόπους (επιφανειακή, ανθρακωρυχεία).

Με την συνεργασία διδαχθήκαμε:1) Την χρήση προγραμμάτων μέσω διαδικτύου για την εργασία.

2) Την ομαδική συνεργασία για ένα καλύτερο αποτέλεσμα.

47

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

[1]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CF%85%CE%BA%CF%84%CE%AC_%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B1#[2]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CF%82_(%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%BF)[3] http://www.dei.gr/Default.aspx?id=3355&nt=18&lang=1[4]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CF%85%CE%BA%CF%84%CE%AC_%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B1#[5]http://www.dei.gr/Default.aspx?id=890&nt=19&lang=1[6]http://www.dei.gr/Default.aspx?id=148&nt=19&lang=1

48