PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς...

33
Κρατικό όνομα, ταυτότητες και ιστορία στην Τελική Συμφωνία. Μία πρώτη ανάγνωση Νίκος Ζάικος Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Προδιάθεση Όταν στις αρχές του 2018 η περίπλοκη ονοματική διαφορά μεταξύ της Ελλάδας και της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (στο εξής: πΓΔΜ) επανήλθε για μία ακόμα φορά στη φλέγουσα επικαιρότητα, ελάχιστοι αναλυτές μπορούσαν να προβλέψουν ότι μετά από ένα εξάμηνο τα δύο μέρη θα είχαν καταλήξει στην «Τελική Συμφωνία για την επίλυση των διαφορών οι οποίες περιγράφονται στις Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 817 (1993) και 845 (1993), τη λήξη της Ενδιάμεσης Συμφωνίας του 1995, και την εδραίωση στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ των μερών» – τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η σύντομη αυτή μελέτη επιχειρεί μία πρώτη ανάγνωση ορισμένων από τις βασικές ρυθμίσεις της μοναδικής αυτής διεθνούς πράξης. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται το σύνθετο υπόβαθρο της διαφοράς και επιχειρείται ένας πρώτος σχολιασμός των λύσεων της Συμφωνίας ιδίως πάνω σε θέματα που συνδέονται με τις ταυτότητες και την ιστορία. 1

Transcript of PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς...

Page 1: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Κρατικό όνομα, ταυτότητες και ιστορία στην Τελική Συμφωνία.

Μία πρώτη ανάγνωση

Νίκος Ζάικος

Αναπληρωτής Καθηγητής

Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Προδιάθεση

Όταν στις αρχές του 2018 η περίπλοκη ονοματική διαφορά μεταξύ της

Ελλάδας και της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (στο εξής:

πΓΔΜ) επανήλθε για μία ακόμα φορά στη φλέγουσα επικαιρότητα, ελάχιστοι

αναλυτές μπορούσαν να προβλέψουν ότι μετά από ένα εξάμηνο τα δύο μέρη θα είχαν

καταλήξει στην «Τελική Συμφωνία για την επίλυση των διαφορών οι οποίες

περιγράφονται στις Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών

817 (1993) και 845 (1993), τη λήξη της Ενδιάμεσης Συμφωνίας του 1995, και την

εδραίωση στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ των μερών» – τη Συμφωνία των

Πρεσπών.

Η σύντομη αυτή μελέτη επιχειρεί μία πρώτη ανάγνωση ορισμένων από τις

βασικές ρυθμίσεις της μοναδικής αυτής διεθνούς πράξης. Στο πλαίσιο αυτό,

εξετάζεται το σύνθετο υπόβαθρο της διαφοράς και επιχειρείται ένας πρώτος

σχολιασμός των λύσεων της Συμφωνίας ιδίως πάνω σε θέματα που συνδέονται με τις

ταυτότητες και την ιστορία.

1 Το αδιάγνωστο ονοματικό υπόβαθρο μίας ιδιάζουσας διακρατικής διαφοράς

Το κύριο αίτιο της διαφοράς μεταξύ της Ελλάδας και της πΓΔΜ είναι το

όνομα Македонија (Makedonija/ Μακεντόνιγια), το οποίο επέλεξε το πρώην

ομόσπονδο τμήμα της Γιουγκοσλαβίας για να φέρει ως ένα νέο κράτος, μετά από τη

διάλυση της νοτιοσλαβικής ομοσπονδίας.

1

Page 2: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Το πιο απόμακρο χρονικό σημείο της διαφοράς ανατρέχει στην ετυμολογία

του πρώτου ονόματος, πριν ακόμα από τη διαμόρφωση των σύγχρονων κρατών –

δηλαδή, στην αναζήτηση των συστατικών του που δεν μπορούν να αναχθούν σε άλλα

και δηλώνουν τη σημασία του. Κατά τη χρονική στιγμή της ονοματοδοσίας, τα

τοπωνύμια καθορίζονται από τη γλώσσα των ονοματουργών. Από την άποψη αυτή, η

γλωσσολογία αποφαίνεται ότι το όνομα Μακεδονία προέρχεται από το

αρχαιοελληνικό επίθετο «μακεδνός» (ψηλός), το οποίο έχει την ίδια ρίζα με το

ουσιαστικό «μάκρος».1

Η ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας ανέκαθεν γοήτευε τους ερευνητές και τους

αναγνώστες ανά τον κόσμο – με συνέπεια το όνομα της περιοχής να διαχέεται και να

αλλοιώνεται από γλώσσα σε γλώσσα: Macedonia, Macédoine, Mazedonien κοκ.

Υπάρχει μία γενική διεπιστημονική συναίνεση ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες

αυτοπροσδιορίζονταν και ετεροπροσδιορίζονταν ως μέρος του ελληνικού κόσμου. Οι

ρίζες και η μορφή των αρχαίων μακεδονικών τοπωνυμίων και ανθρωπωνυμίων

ανήκουν προφανώς στην ελληνική γλώσσα – όπως και η γραπτή και προφορική

γλώσσα, η γενεολογία των ιστορικών προσωπικοτήτων της αρχαίας Μακεδονίας, τα

ονόματα των μηνών, των θρησκευτικών όρων κ.λπ..2 «Στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά

τοπωνύμια που έχουν ισχυρές ιστορικές διασυνδέσεις», σχολίασε το 1952 ο Χ. Ρ.

Ουίλκινσον, «αλλά κανένα που να έχει περισσότερες από τη Μακεδονία».3

Καθ’ όλη την ιστορία, οι Έλληνες αποκαλούσαν τον τόπο τους με το αρχαίο

όνομα Μακεδονία, ενώ οι σλαβικός πληθυσμός – ο οποίος εγκαθίσταται στην περιοχή

από τα τέλη του 6ου αιώνα4 – χρησιμοποιούσε την παραλλαγή Μακεντόνιγια. Τέτοιες

φωνητικές αλλοιώσεις είναι συνήθεις όταν οι νέοι κάτοικοι μίας περιοχής κρατούν τα

αρχικά ονόματα και τα προσαρμόζουν στη δική τους γλώσσα.5

1 Εντελώς ενδεικτικά, N. G. Wilson, Encyclopedia of Ancient Greece, Routledge, 2009, 439: “The

latest archaeological findings have confirmed that Macedonia took its name from a tribe of tall,

Greek-speaking people, the Makednoi”.2 Ενδεκτικά από την τεράστια εργογραφία, Μ. B. Hatzopooulos, “Macedonia and Macedonians” και

“Macedonians and other Greeks”, στο J. Lane Fox, Brill's companion to ancent Macedon. Studie in

the archaeology and history of Macedon, 650 BC – 300 AD, Leiden: Brill, 2011, 43επ. και 51επ..3 H. R. Wilkinson, “Jugoslav Macedonia in transition”, Geographical Journal CXVIII/ 4 (1952) 390.4 Α. Δεληκάρη, «Το σλαβικό υπόβαθρο της περιοχής Φλώρινας. Η περίπτωση των τοπωνυμίων», στο

Π. Σοφούλης – Μ. Λίτινα – Χ. Καρανάσιος (εκδ.), Από Καρδίας. Μνήμη Δημητρίου Χ. Πάντου,

Αθήνα, 2016, 123επ.

2

Page 3: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Από το 1914, η βόρεια διοικητική υποδιαίρεση του ελληνικού κράτους

ονομάστηκε Γενική Διοίκηση Μακεδονίας (Ν. 524/1914 (ΦΕΚ Α/ 31.12.1914).6

Κανένα από τα γειτονικά κράτη δεν αντέδρασε στην ονοματοδότηση. Σύμφωνα με

την τρέχουσα ορολογία των Ηνωμένων Εθνών, το όνομα Μακεδονία έγινε ένα

«τυποποιημένο γεωγραφικό όνομα» στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους. Έως

σήμερα, το όνομα Μακεδονία χρησιμοποιείται στο πλαίσιο του ελληνικού

διοικητικού δικαίου, σε δημόσιες επιχειρήσεις, νομικά πρόσωπα κ.λπ.7

Από το 1944 που εισήχθη για πρώτη φορά το επίμαχο όνομα στο νομικό και

κοινωνικοπολιτικό λεξιλόγιο της Γιουγκοσλαβίας,8 το Μακεδονία και το

Μακεντόνιγια (Македонија) διαπλέχθηκαν στις τρίτες γλώσσες ως πολύσημα

εξωνύμια – Macedonia, Macédoine, Mazedonien κοκ. – ώστε να μη ξεχωρίζουν και

να προκαλούν τεράστια σύγχυση.

Τα γεωγραφικά ονόματα συνήθως διαφέρουν από γλώσσα σε γλώσσα.

Διακρίνονται σε Εσωνύμια (Endonyms) και Εξωνύμια (Exonyms). Εσωνύμιο είναι το

όνομα ενός γεωγραφικού χαρακτηριστικού στην επίσημη γλώσσα του κράτους όπου

βρίσκεται – π.χ. New York, Ljubljana – ενώ εξωνύμιο είναι το όνομα για το ίδιο

γεωγραφικό χαρακτηριστικό σε γλώσσα που δεν χρησιμοποιείται στο κράτος όπου

5 Πρβλ. Α.-Φ. Χρηστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Συνεργ. Μ. Θεοωδωροπούλου),

Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/ Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2005, 89. J.

Everett-Heath, Place names of the world. Historical context, meanings and changes. Europe ,

London: Macmillan, 2000, x: “Original names may be corrupted because newcomers could not

pronounce them correctly. In Europe names given by the Greeks and Romans abound, and can often

be seen in modified form […]” 6 M. Ioannidis, “Naming a state. Disputing over symbols of statehood at the example of

“Macedonia””, Max Planck Yearbook of United Nations Law 14 (2010), 507, 515επ.7 Πρβλ. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Μακεδονία: Ένας ελληνικός όρος σε σύγχρονη χρήση,

Θεσσαλονίκη, 2006, 27επ.8 Το ά. 2 του Συντάγματος της Γιουγκοσλαβίας (1946) ακολούθησε τη Διακήρυξη του Αντι-

Φασιστικού Συμβουλίου Εθνικής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας (AVNOJ) (1943) και την

ανακήρυξη της νέας Δημοκρατίας από την Αντι-Φασιστική Συνέλευση της Εθνικής Απελευθέρωσης

της Μακεδονίας (ASNOM) (2 Αυγούστου 1944). Βλ. και Ioannidis, “Naming a state”, 516.

3

Page 4: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

βρίσκεται – π.χ. Νέα Υόρκη, Laibach.9 Συνεπώς, από την άποψη της ονοματολογίας,

το όνομα Македонија είναι ένα εξωνύμιο του ελληνικού εσωνυμίου Μακεδονία.

Όλα τα παραπάνω θα είχαν σημασία μόνο για τους ιστορικούς και τους

γλωσσολόγους, αν δεν ακούγονταν φωνές υπέρ της δημιουργίας ενός ενιαίου

κράτους της Μακεντόνιγια για το αντίστοιχο έθνος – κάτι το οποίο προϋπέθετε μία

αλλαγή των κρατικών συνόρων με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Για παράδειγμα,

γιουγκοσλαβικοί χάρτες έφεραν τη Θεσσαλονίκη (με το εξωνύμιο Σόλουν) ως την

πρωτεύουσα ενός τέτοιου κράτους.10

Μετά από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η Ελλάδα κλήθηκε να επιλέξει το

όνομα που θα χρησιμοποιούσε κατά την έγγραφη και προφορική επικοινωνία με το

νέο κράτος. Η αναγνώριση ως Μακεδονία/ Macedonia κ.λπ. και η αναφορά στους

πολίτες ως Μακεδόνες/ Macedonians κ.λπ. ήταν και παρέμεινε εκτός συζήτησης στην

ελληνική πολιτική σκηνή. Το όνομα φέρει τεράστια ιστορική και πολιτιστική

βαρύτητα στην Ελλάδα – και αυτό επειδή τα γεωγραφικά ονόματα διαμορφώνουν

παντού και πάντα τη συλλογική μνήμη και «αποτελούν μία άποψη της ανθρώπινης

πολιτιστικής κληρονομιάς, με την έννοια ότι έχουν παραδοθεί προφορικά από γενιά

σε γενιά για εκατοντάδες ή αρκετές χιλιάδες χρόνια».11 Συνεπώς, τα γεωγραφικά

ονόματα νοηματοδοτούν το περιβάλλον, και εκφράζουν τον συναισθηματικό

σύνδεσμο των ανθρώπων με τον τόπο τους.

Η Ελλάδα επικαλέστηκε κυρίως την ιστορία και τη γλωσσολογία για να

δείξει ότι το μακεδονικό όνομα επιβίωσε από την αρχαιότητα και έως σήμερα

παραπέμπει στον ελληνικό χώρο και πολιτισμό. Τα ονόματα των ιστορικών

προσώπων που καθόρισαν την αρχαία ιστορία της Μακεδονίας έχουν νόημα στην

ελληνική γλώσσα. Ο πληθυσμός της βόρειας Ελλάδας αυτοπροσδιορίζεται με το

9 Βλ. σχετικά Ν. Kadmon, Ν. (Ed.), Glossary of terms for the standardization of geographical names,

New York: United Nations/ United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Statistics

Division - United Nations Group of Experts on Geographical Names (ST/ESA/STAT/SER. M/85),

2002, 10.1 0 Ι. Μιχαηλίδης, «Αλυτρωτισμός και πολιτική: Επίσημα κρατικά ντοκουμέντα της FYROM, 1944-

2006», στο Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Μακεδονισμός. Ο ιμπεριαλισμός των Σκοπίων 1944-

2006, Εκδ. Έφεσος, 2007, 19επ.1 1 United Nations Group of Experts on Geographical Names “Geographical name – Part of our social

and cultural values. UNGEGN Μedia κit # 2”,

https://unstats.un.org/unsd/geoinfo/UNGEGN/docs/26th-gegn-docs/media kit/Media kit 2_

Geographical names.pdf (Πρόσβαση 20.2.2018).

4

Page 5: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

όνομα Μακεδόνες. Το όνομα Μακεδονία ήταν ένα τυποποιημένο γεωγραφικό όνομα

στο ελληνικό δημόσιο δίκαιο επί τρεις δεκαετίες πριν από τη δημιουργία της

γιουγκοσλαβικής Λαϊκής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας.12

Η επίσημη ελληνική επιχειρηματολογία παρουσιάστηκε εν γένει με

συναισθηματικούς όρους και, για τον λόγο αυτό, υπήρξε συχνά αδιάφορη ή

ακατανόητη τόσο για τις ξένες κυβερνήσεις, όσο και για πολλούς αναλυτές, έλληνες

και άλλων κρατών – ενώ η πΓΔΜ δήλωνε ότι το όνομα και τα παράγωγά του

υποδηλώνουν ένα ανεξάρτητο κράτος, μία διεθνώς κατοχυρωμένη γλώσσα και ένα

ιδιαίτερο έθνος. Συνεπώς, το ονοματικό θέμα είχε σοβαρές προεκτάσεις στον χώρο

της ιστορίας και των ταυτοτήτων.

Η είσοδος του γειτονικού κράτους στον ΟΗΕ με την προσωρινή

κατασήμανση «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (The former

Yugoslav Republic of Macedonia) είχε καθοριστική σημασία για τη μελλοντική

τροπή και διαχείριση της διαφοράς. Η κατασήμανση αυτή δεν εμπεριέχει για την

ακρίβεια το επίμαχο κρατικό όνομα στη γλώσσα του γειτονικού κράτους (:

Македонија/ Μακεντόνιγια), αλλά εξωνύμια στις έξι επίσημες γλώσσες του ΟΗΕ (:

Macedonia κ.λπ.). Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, η συνολική διπλωματική και

δημόσια συζήτηση για το ονοματικό θέμα περιπλέχθηκε εξαιτίας της παραπάνω

χρήσης.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η επιμονή της Ελλάδας να μη

περιλαμβάνεται το όνομα Μακεδονία στο όνομα του γειτονικού κράτους κάμφθηκε –

η αλλαγή στάσης ίσως να οφείλεται και στο ότι το 2004 οι ΗΠΑ αναγνώρισαν την

πΓΔΜ ως “Republic of Macedonia”.13 Έκτοτε, η πάγια θέση όλων των κυβερνήσεων

της Ελλάδας είναι ότι η λύση θα πρέπει να αναζητηθεί σε ένα σύνθετο όνομα που θα

περιλαμβάνει γεωγραφική ένδειξη με έναν επιθετικό προσδιορισμό που θα

διαφοροποιεί το γειτονικό κράτος από την ελληνική περιοχή της Μακεδονίας και θα

ισχύει έναντι όλων (erga omnes), δηλαδή θα αφορά κάθε χρήση, εθνική και διεθνή.

Παράλληλα, η Ελλάδα έθεσε την επίλυση του ονοματικού θέματος ως όρο για να

1 2 Για τον ίδιο λόγο, η Ελλάδα ήταν και παραμένει αντίθετη στην αναγνώριση εθνικής μειονότητας

“Μακεδόνων” στην Ελλάδα. Βλ. Bantekas, ‘The authority of states to use names in international

law”, 570.1 3 “U.S. relations with Republic of Macedonia” (Contemporary Practice of the United States

Relating to International Law, edited by John R. Crook), The American Journal of International Law,

99 (January 2005), 254.

5

Page 6: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

άρει την αρνησικυρία της όσον αφορά την είσοδο της πΓΔΜ στην Ευρωπαϊκή Ένωση

και το ΝΑΤΟ. Όμως η νέα ελληνική θέση συνάντησε μία αλλαγή της στάσης της

πΓΔΜ ως προς την εθνική ιστορία της. Έως πρόσφατα, ο επονομαζόμενος

«εξαρχαϊσμός» της κρατικής πολιτικής της πΓΔΜ με γνωστές συμβολικές πράξεις

κατέστησε αδύνατη την προσέγγιση των δύο μερών.

2 Βασικές ρυθμίσεις της Τελικής Συμφωνίας

Η Τελική Συμφωνία είναι μία εκτενής διεθνής πράξη, η οποία – εφόσον

ολοκληρωθούν οι όροι για τη θέση της σε ισχύ – θα θεσπίσει ένα νέο όνομα για το

γειτονικό κράτος, καθώς και νέους κανόνες για τη συνύπαρξη των μερών στις

διεθνείς σχέσεις. Εδώ θα σταθούμε σε ρυθμίσεις – κλειδιά της Τελικής Συμφωνίας,

ιδίως όσον αφορά τα παράγωγα του ονόματος.

2.1 Κρατικό όνομα

Η πΓΔΜ μετονομάζεται από «Δημοκρατία της Μακεδονίας», όπως

αυτοπροσδιορίζεται έως σήμερα, σε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» – το

απλό όνομα του κράτους προβλέπεται ως «Βόρεια Μακεδονία» (North Macedonia/

Severna Makedonja). Το νέο όνομα θα κατοχυρωθεί δυνάμει συνταγματικής

ρύθμισης – η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί εντός του 2018 – και θα ισχύει για όλες

τις χρήσεις (erga omnes) (ά. 1 § 3α και § 4). Πρόκειται για την υλοποίηση της

βασικής ρύθμισης της Ενδιάμεσης Συμφωνίας όσον αφορά την εξεύρεση λύσης.14

2.2 Επίσημη γλώσσα

1 4 Ενδεικτικά, N. Zaikos, “The onomastics of states in international law: the case of the Former

Yugoslav Republic of Macedonia”, στο I.D. Stefanidis – V. Vlasidis – E. Kofos, Macedonian

identities through time. Interdisciplinary approaches, Thessaloniki: Epikentro (Foundation of the

Museum for the Macedonian Struggle – Research Center for Macedonian History and

Documentation), 2010, 337-361.

6

Page 7: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Η επίσημη γλώσσα ορίζεται ως «Μακεδονική» (Macedonian), κατά τα

ισχύσαντα δια νόμου στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβίας, με την επεξήγηση ότι

πρόκειται για γλώσσα που ανήκει στην ομάδα των Νότιων Σλαβικών Γλωσσών (ά. 1

§ 3γ και ά. 7 § 4).

Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (International Organization for

Standardization. Στο εξής: ΙSO) είχε ήδη κατοχυρώσει «Μακεδονική» γλώσσα, πολύ

πριν από την Τελική Συμφωνία. Το αντικείμενο του ISO είναι «να προάγει την

ανάπτυξη της τυποποίησης και σχετικές δράσεις στον κόσμο με σκoπό να

διευκολύνει τη διεθνή ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών και να αναπτύσσει τη

συνεργασία στις σφαίρες της πνευματικής, επιστημονικής, τεχνολογικής και

οικονομικής δραστηριότητας» (ά. 2.1 Καταστατικών του ISO).15 Τα αποτελέσματα

του έργου του ISO δημοσιεύονται με τη μορφή Διεθνών Προτύπων (International

Standards), Τεχνικών Προδιαγραφών, Τεχνικών Συμφωνιών για τη Βιομηχανία,

Εκθέσεων, Οδηγών και Κειμένων Μελέτης (ά. 20 Καταστατικών ISO). Η απήχηση

του έργου του ISO είναι τεράστια στην κρατική πρακτική. Μέχρι σήμερα, έχει

δημοσιεύσει πάνω από 22.000 Διεθνή Πρότυπα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται

και το Πρότυπο 3166, το οποίο εισάγει κωδικούς για τα ονόματα κρατών,

εξαρτωμένων εδαφών και ειδικών περιοχών με γεωγραφικό ενδιαφέρον.16

Κατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες

γλώσσες των κρατών βασίζεται εν γένει στο Διεθνές Πρότυπο ISO 639 – Κωδικοί για

την αντιπροσώπευση των ονομάτων γλωσσών του ISO, το οποίο ακολουθεί τη λογική

του Προτύπου 3166 για τα ονόματα κρατών. Το Πρότυπο ISO 639 αποτελείται από

τρία υποσύνολα κωδικών για τις γλώσσες:

Πρότυπο ISO 639-1: Σύνολο διγράμματων κωδικών (κωδικός Άλφα-2) για τις

κύριες σύγχρονες γλώσσες. Εφαρμόζεται κυρίως στους τομείς της ορολογίας, της

λεξικογραφίας και της γλωσσολογίας. Είναι υποσύνολο του αμέσως επόμενου

Προτύπου) ISO 639-2.

Πρότυπο ISO 639-2: Σύνολο τριγράμματων κωδικών (κωδικός Άλφα-3) για

τις κύριες σύγχρονες γλώσσες. Εφαρμόζεται κυρίως στην ορολογία και τη

βιβλιογραφία.

1 5 ISO Statutes, Eighteenth edition, International Organization for Standardization, 2016. 1 6 Online collection of country codes (https://www.iso.org/obp/ui/#search, Πρόσβαση 20.4.2018).

7

Page 8: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Πρότυπο ISO 639-3: Σύνολο τριγράμματων κωδικών (κωδικός Άλφα-3) για

κάθε καταγεγραμμένη γλώσσα της ιστορίας: ζωντανή, μη ομιλούμενη, ελάχιστα

διαδεδομένη, αρχαία ή τεχνητή. Σχεδιάστηκε για εφαρμογή σε ένα ευρύ φάσμα

τομέων, που περιλαμβάνει τη γλωσσολογία, τη λεξικογραφία και την πληροφορική.17

Το Πρότυπο ISO 639-1 τηρείται στο πλαίσιο του Διεθνούς Κέντρου

Ενημέρωσης για την Ορολογία (Infoterm),18 ενώ το ISO 639-2 στη Βιβλιοθήκη του

Κογκρέσου.19 Οι αρμόδιες Τεχνικές Επιτροπές για τα ανωτέρω Πρότυπα τηρούν

ορισμένες «Λειτουργικές αρχές» κατά το έργο τους. Η καθιέρωση τριγράμματου

κωδικού (ISO 639-2) προϋποθέτει ότι υπάρχουν 50 τουλάχιστον διαφορετικά

έγγραφα στην υπό αναγνώριση γλώσσα. Για τον διγράμματο κωδικό (ISO 639-1) θα

πρέπει να υπάρχει «ένας σημαντικός αριθμός υπαρχόντων εγγράφων» (π.χ.

πανεπιστημιακά εγχειρίδια, εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία). Επίσης, λαμβάνεται

υπόψη ο αριθμός των ομιλητών κάθε γλωσσικής κοινότητας και η αναγνώρισή της

γλώσσας σε μία ή περισσότερες χώρες. Η διαφορά μεταξύ γλώσσας και διαλέκτου

αποφασίζεται ανά περίπτωση (Σημεία 1.2 και 1.3 των Λειτουργικών Αρχών).20

Από το 2002, ο ISO συνεργάζεται με τη SIL International, μία μη

κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα το Ντάλλας του Τέξας, στην οποία έχει ανατεθεί η

τήρηση του Προτύπου ISO 639-3. Ο κύριος σκοπός της SIL International είναι η

μελέτη, ανάπτυξη και καταγραφή των γλωσσών, καθώς και η διάδοση της Βίβλου.21

Σύμφωνα με το εκτενέστατο Πρότυπο ISO 639-3, η ελληνική γλώσσα

αναπαρίσταται με τους κωδικούς el/gre ή ell, η περσική με τους κωδικούς fa/fay ή faz

(από τη Farsi) κ.λπ.

Από το 1944, η Γιουγκοσλαβία προχώρησε στην κωδικοποίηση και την

κατοχύρωση διά νόμου της γλώσσας της πΓΔΜ στο εσωτερικό της22 – ενώ έκτοτε η

1 7 Περισσότερα στην ιστοσελίδα http://www-01.sil.org/iso639-3/relationship.asp (SIL International,

Πρόσβαση: 20.1.2018).1 8 http://www.infoterm.info/standardization/iso_639_1_2002.php (Infoterm, Πρόσβαση: 20.1.2018).1 9 http://www.loc.gov/standards/iso639-2 (Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, Πρόσβαση: 20.1.2018).2 0 ISO 639 Joint Advisory Committee, Working principles for ISO 639 maintenance (8 March

2000), http://www.loc.gov/standards/iso639-2/iso639jac_n3r.html (Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου,

Πρόσβαση: 1.12.2017).2 1 https://www.sil.org (SIL Intetnational, Πρόσβαση: 20.1.2018).2 2 Για κριτική ανάλυση, T. Marinov, “In defense of the native tongue: The standardization of the

Macedonian language and the Bulgarian-Macedonian contoversies”, στο R. Daskalov & T. Marinov

8

Page 9: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

γλώσσα αυτή διδάσκεται σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ευρώπης, της

Αμερικής κ.λπ. Σημειώνεται ότι κατά την Τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για

τα Γεωγραφικά Ονόματα (Αθήνα, 1977), υιοθετήθηκε Ψήφισμα για τα «Σερβο-

Κροατικά και Μακεδονικά Κυριλλικά Αλφάβητα της Γιουγκοσλαβίας».23

Το ετήσιο δημοσίευμα Ethnologue: Languages of the World (1951-) της SIL

International, όπου περιλαμβάνεται το ISO 639-3, διατίθεται στην ιστοσελίδα της

οργάνωσης. Η επίσημη γλώσσα της πΓΔΜ αναφέρεται ως mk:Macedonian/

macédonien με τους κωδικούς γραμμάτων: mk/mac ή mkd (Macedonian).24 Τόσο η

βάση δεδομένων ορολογίας του ΟΗΕ (UNTERM), όσο και ο Κατάλογος Κρατικών

Ονομάτων της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων των ΗΕ επαναλαμβάνουν το Πρότυπο ISO

3166– συνεπώς, η διεθνής πρακτική δεν συμμερίστηκε τον προβληματισμό της

Ελλάδας πάνω στο θέμα αυτό.

Παρά την επίσημη κατοχύρωση, πάντως, η παλαιά συζήτηση γύρω από το αν

η γλώσσα της πΓΔΜ πρέπει να θεωρείται ως μία ιδιαίτερη γλώσσα ή ως μία

διάλεκτος της βουλγαρικής γλώσσας δεν έχει παύσει. Για παράδειγμα, το 2005, οι

ακαδημαϊκοί κύκλοι της πΓΔΜ εξεπλάγησαν από το περιεχόμενο μίας γαλλικής

εγκυκλοπαίδειας γλωσσολογίας, σύμφωνα με την οποία: «Η Βουλγαρική, η επίσημη

γλώσσα της Βουλγαρίας, ομιλείται από 9 εκατομμύρια ανθρώπους. Περιλαμβάνει μία

διαλεκτολογική εκδοχή, τη Μακεδονική, τη γλώσσα της Δημοκρατίας της

Μακεδονίας..».25

Η Ευρώπη προσφέρει πολλά παραδείγματα για τη μελέτη των πολιτικών

χρήσεων της γλώσσας. Για παράδειγμα, όπως επισήμανε το 2006 η Μόνιμη Επιτροπή

για τα Γεωγραφικά Ονόματα του Ηνωμένου Βασιλείου όσον αφορά τη γλώσσα του

Μαυροβουνίου: «Είναι αρκετά πιθανό ότι η πολιτική σκοπιμότητα θα υπαγορεύσει σε

κάποιο σημείο ότι η τρέχουσα γλώσσα του Μαυροβουνίου θα πρέπει να αποκαλείται

‘μαυροβουνιακή’ – όπως, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, είναι διπλωματικό να

χαρακτηρίζεται η ρουμανική γλώσσα που χρησιμοποιείται στη Μολδαβία ως

(Eds.), Entangled histories of the Balkans, Volume One: National ideologies and language policies,

Leiden: Brill, 2013, 419, 449επ.2 3 Third United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names, Athens, 17

August – 7 September 1977, Vol. I. Report of the Conference, United Nations: New York, 1979, 29.

Bλ. https://unstats.un.org/unsd/geoinfo/UNGEGN/docs/3rd-uncsgn-docs/e_conf_69_4_en.pdf

(Πρόσβαση: 20.4.2018).2 4 https://www.ethnologue.com/language/mkd (Πρόσβαση: 2.4.2018).2 5 Marinov, “In defense of the native tongue”, 419.

9

Page 10: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

‘μολδαβική’. Αυτό το σημείο μπορεί να φτάσει αρκετά σύντομα· ήδη ο

Πρωθυπουργός Ðukanović έχει δείξει την προσδοκία του ότι οι Μαυροβούνιοι θα

‘αποκαλούν πολιτικά’ τη γλώσσα τους μαυροβουνιακή».26 Το 2018, συνέβη ακριβώς

αυτό: η Εθνική Βιβλιοθήκη του Μαυροβουνίου κατέθεσε αίτημα προς τον ISO για

την αναγνώριση ενός νέου κωδικού για τη γλώσσα του Μαυροβουνίου.27

2.3 Ιθαγένεια

Ιθαγένεια (ή υπηκοότητα ή εθνικότητα ή πολιτότητα) είναι ο νομικός

σύνδεσμος ενός ανθρώπου με ένα κράτος, δηλαδή, η ιδιότητα του πολίτη του

κράτους (αγγλ.: nationality ή citizenship). Σύμφωνα με τη Συμφωνία, προβλέπεται ο

όρος: «Μακεδονική/πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας»

(Macedonian/citizen of the Republic of North Macedonia) (ά. 1 § 3β). Ο εισαγόμενος

σχοινοτενής όρος εμπεριέχει παράγωγα του κρατικού ονόματος προφανώς για την

ικανοποίηση αμφότερων των πλευρών.

Η έννοια της «ιθαγένειας» δεν συνταυτίζεται με την έννοια του «έθνους». Ο

όρος ιθαγένεια είναι νομικός, ενώ ο όρος «έθνος» ανήκει στη σφαίρα της

κοινωνιολογίας και της ιστορίας.28

Η διασύνδεση «κοινή ιθαγένεια» = «κοινή εθνική ταυτότητα» δεν είναι ποτέ

και πουθενά απόλυτη. Ένα πρόσωπο μπορεί να είναι λ.χ. πολίτης της Ιαπωνίας ή της

Ελλάδας, χωρίς να ανήκει στα έθνη από τα οποία απέκτησαν το όνομά τους τα

παραπάνω κράτη. Επίσης, υπάρχουν εν γένει μονοεθνοτικά κράτη, οι πολίτες των

2 6 The Permanent Committee on Geographical Names, A brief note on the effect of Montenegrin

independence on language, Crown Copyright, October 2006, 2 (Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:

http://www.pcgn.org.uk).2 7 “Announcement Montenegrin created”, https://www-01.sil.org/iso639-3/ (SIL International,

Πρόσβαση: 20.1.2018).2 8 Πρβλ. A..D. Smith, Nationalism and modernism. A crititcal survey of recent theories nationa and

nationalism, London and New York: Routledge, 1998, 189, κατά τον οποίο έθνος είναι εν γένει «ένας

ανθρώπινος πληθυσμός που διαθέτει όνομα και μοιράζεται μία ιστορική περιοχή, κοινούς μύθους και

ιστορικές αναμνήσεις, συνολικό κοινό πολιτισμό, κοινή οικονομία και κοινά νομικά δικαιώματα και

υποχρεώσεις για τα μέλη του». Το κριτήριο των «νομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων» είναι

συζητήσιμο όσον αφορά την οριοθέτηση της έννοιας του έθνους εφόσον λ.χ. ένας αλλοδαπός μπορεί

να γίνει πολίτης του κράτους υποδοχής δυνάμει πολιτογράφησης.

10

Page 11: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

οποίων αντιπροσωπεύουν ένα κύριο, συμπαγή, ενιαίο εθνικό πολιτισμό, αλλά

υπάρχουν και πολυεθνοτικά κράτη, οι πολίτες των οποίων προέρχονται από

διαφορετικές εθνικές ομάδες, όπως είναι π.χ. το Βέλγιο και η Ελβετία. Στην

περίπτωση αυτή, η ιθαγένεια παραπέμπει σε μία κρατική υπερεθνική ταυτότητα, η

οποία περικλείει τις εγχώριες εθνικές ταυτότητες (π.χ. Ελβετός, Γιουγκοσλάβος

κ.λπ.).

Η πΓΔΜ ανήκει στην κατηγορία των κρατών για τα οποία η ένδειξη της

«ιθαγένειας» δεν συνταυτίζεται με την έννοια του «έθνους». Η δημογραφία της

πΓΔΜ είναι σύνθετη και διαφιλονικούμενη.29 Το κράτος έχει ένα πληθυσμό

2.103.721 κατοίκων (2017), εκ των οποίων το 64.2% (περίπου 1,3 εκ.)30

αυτοπροσδιορίζεται ως έθνος με το όνομα Μакедонски (Μακεντόνσκι) και είναι

Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το 25.2% του πληθυσμού αυτοπροσδιορίζονται ως Αλβανοί,

οι περισσότεροι από τους οποίους είναι Μουσουλμάνοι. Η εθνική αυτή ομάδα θέτει

το αίτημα της αυτονομίας, και συνεπώς, της γενικότερης πολιτικής κατεύθυνσης και

πολιτιστικής ταυτότητας του κράτους.31

Η πρόβλεψη της Τελικής Συμφωνίας για ιθαγένεια «Μακεδονική/πολίτη της

Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» καλύπτει και τους αλβανικής καταγωγής

πολίτες της πΓΔΜ, καθώς και άλλες μικρότερες εθνοθρησκευτικές ομάδες στο

πλαίσιο της πΓΔΜ – και, συνεπώς, δεν αναφέρεται στην έννοια του έθνους.

2.4 Επιθετικοί προσδιορισμοί

Όσον αφορά το κράτος, τα επίσημα όργανα και τις δημόσιες υπηρεσίες, ο

προσδιορισμός είναι «της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» ή «της Βόρειας

Μακεδονίας» (ά. 1 § 3ζ).

Η ρύθμιση αυτή ανταποκρίνεται στις ευαισθησίες της ελληνικής πλευράς. Στο

επίπεδο των διεθνών διπλωματικών σχέσεων, εδώ και χρόνια παρατηρείται μία

2 9 J. Engstrom, “Macedonia”, The Princeton Encyclopedia of Self-Determination

(https://pesd.princeton. edu/?q=node/238, Πρόσβαση: 20.2.2018)3 0 Central Intelligence Agency, The world factbook, 2016,

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html (Πρόσβαση: 20.3.2018).3 1 Για μία συνολική εικόνα έως το 1994, Μ. Κοππά, Μια εύθραυστη δημοκρατία. Η ΠΓΔΜ ανάμεσα

στο παρελθόν και στο μέλλον, Αθήνα, Παπαζήσης/Βιβλιοθήκη ΙΔΙΣ, 1994

11

Page 12: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

γενικευμένη χρήση του επιθέτου Macedonian, αλλά και του προσδιορισμού της

εθνότητας των κατοίκων της πΓΔΜ ως Macedonians κ.λπ., ακόμα και από κράτη που

δεν αναγνωρίζουν την πΓΔΜ με το συνταγματικό όνομά της. Για παράδειγμα,

σύμφωνα με τον διπλωματικό ονοματοκατάλογο κρατών της Γερμανίας,

εφαρμόζονται οι όροι: mazedonisch/Mazedonen.32

Στο επίπεδο της ιδιωτικής δραστηριότητας, οι όροι «Μακεδονία» και

«Μακεδόνας» έχουν την έννοια που αποδίδεται στο ά. 7 της Συμφωνίας (ά. 1 § 3δ) –

δηλ. ισχύει ο υποκειμενικός αυτοπροσδιορισμός κάθε πλευράς – αποκλείοντας

πάντως ερμηνείες που συνδέουν την πΓΔΜ με την αρχαίο μακεδονικό παρελθόν,

όπως θα δούμε.

Η ρύθμιση του ά. 7 δεν έχει το νόημα «αναγνωρίζεται έθνος», όπως

υποστηρίζουν κάποιοι πολέμιοι της Συμφωνίας. Αυτό επειδή τα έθνη ούτως ή άλλως

δεν διαμορφώνονται, ούτε καταλύονται δυνάμει διεθνών συμβάσεων.

Επίσης, η ύπαρξη ή η ανυπαρξία ενός έθνους δεν εξαρτάται από την

αναγνώριση των τρίτων κρατών λόγω της πολιτικής φύσης της αναγνώρισης. Η

μεταβαλλόμενη στάση των ΗΠΑ πάνω στο θέμα αποκαλύπτει με χαρακτηριστικό

τρόπο τον πολιτικό χαρακτήρα της αναγνώρισης. Κατά τη δεκαετία του 1940, οι

ΗΠΑ τοποθετήθηκαν γύρω από την ύπαρξη ενός ιστορικού και εθνικού πυρήνα πίσω

από την τότε νεοσύστατη ομόσπονδη μονάδα. Σύμφωνα με μία γνωστή εγκύκλιο του

Έντουαρντ Ράιλλυ Στεττίνιους, Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ:

«Το Υπουργείο σημείωσε με αξιοσημείωτη προσοχή τις αυξανόμενες

προπαγανδιστικές φήμες και τις ημιεπίσημες δηλώσεις υπέρ μίας αυτόνομης

Μακεδονίας [...] Η Κυβέρνηση θεωρεί τη συζήτηση σχετικά με Μακεδονικό ‘έθνος’,

Μακεδονική ‘Πατρώα Γη’ ή Μακεδονική ‘εθνική συνείδηση’ ως αδικαιολόγητη

δημαγωγία, που δεν ανταποκρίνεται σε καμιά εθνική ή πολιτική πραγματικότητα και

βλέπει στην παρούσα αναγέννησή της ένα πιθανό μανδύα για επιθετικές προθέσεις

κατά της Ελλάδας. Η εγκεκριμένη πολιτική της Κυβέρνησης είναι να αντιτίθεται σε

οποιαδήποτε αναγέννηση του Μακεδονικού θέματος σε σχέση με την Ελλάδα. Το

32 Ständiger Ausschuss für geographische Namen (StAGN), Liste der Staatennamen und ihrer

Ableitungen im Deutschen mit Anhang: Liste der Namen ausgewählter nichtselbstständiger Gebiete,

StAGN-Geschäftsstelle im Bundesamt für Kartographie und Geodäsie (BKG), Frankfurt am Main,

13. Ausgabe – Stand: Januar 2014, 5.

12

Page 13: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Ελληνικό τμήμα της Μακεδονίας κατοικείται ευρέως από Έλληνες και ο Ελληνικός

λαός είναι σχεδόν ομόφωνα αντίθετος στη δημιουργία Μακεδονικού κράτους».33

Έως σήμερα, το χρονικό σημείο της ανάδυσης μίας ιδιαίτερης

Σλαβικής/Μακεδονικής ταυτότητας είναι ένα θέμα, το οποίο παραμένει

διαφιλονικούμενο στη διεπιστημονική εργογραφία. Αν εξαιρέσουμε κάποιες

διάσπαρτες και ασυνεχείς αναφορές, έως το 1940 η διεθνής κοινότητα δεν είχε γίνει

ποτέ αποδέκτης κάποιου αξιοπρόσκετου συλλογικού αιτήματος για την αναγνώριση

μίας ιδιαίτερης Σλαβικής/Μακεδονικής εθνικής ομάδας.34 Όμως ανεξάρτητα από το

ακριβές ιστορικό σημείο, η ανασυγκρότηση και η επίσημη μετονομασία του νότιου

ομόσπονδου τμήματος της Γιουγκοσλαβίας (1944) είχε από μόνη της κομβική

σημασία για το μέλλον της περιοχής. Αυτό επειδή τα επίσημα γεωγραφικά ονόματα

δεν ορίζουν μόνο αντίστοιχα γεωγραφικά σημεία, αλλά και διαμορφώνουν

ταυτότητες.35

Από τη στιγμή που θεσπίστηκε νομοθετικά στη Γιουγκοσλαβία, το όνομα

Μακεντόνιγια (Македонија) επαναλήφθηκε από γενιά σε γενιά. Τα παράγωγά του

μεταδόθηκαν και αφομοιώθηκαν με το κύρος ενός κρατικά αναγνωρισμένου νέου

εθνωνυμίου και μίας κρατικά αναγνωρισμένης νέας γλώσσας, ισότιμης με τη σερβο-

κροατική και τη σλοβενική.36 Αμέσως μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, «το

νέο έθνος, οι «Μακεδόντσι» (Makedontsi), ήταν ακόμη δυνάμει έθνος· χωρίς

παρελθόν, το έθνος αυτό συνείχε η πίστη σε ένα λαμπρό μέλλον εκείνων που

ανέλαβαν τον εθνοπλαστικό ρόλο», έχει εξηγήσει ο Ιωάννης Κολιόπουλος, «Με

πρώτη ύλη από το ιστορικό παρελθόν της Μακεδονίας, το οποίο είχε ήδη κατανεμηθή 3 3 Institute for Balkan Studies (B. Kondis et al, Eds.), Resurgent irredentism: Documents on Skopje

‘Macedonian’ national aspirations (1934-1992), 1993, 42-43, όπως παρατίθεται από τον D.

Poulakidas, “Macedonia: Far more than a name to Greece”, Hastings International and Comparative

Law Review 18 (Winter 1995), 428. 3 4 I. Bantekas, “The authority of states to use names in international law and the Macedonian affair:

Unilateral entitlements, historic title, and trademark analogies”, Leiden Journal of International Law

22 (2009) 563, 570.3 5 B. Helleland, C.-E. Ore and S. Wikstrøm, “Introduction”, στο B. Helleland, C.-E. Ore and S.

Wikstrøm (eds.), Names and Identities, OSLA – Oslo Studies in Language 4/2 (2012) 1επ. 3 6 Αναλυτικά για την κωδικοποίηση της γλώσσας της πΓΔΜ, T. Marinov, “In defense of the native

tongue: The standardization of the Macedonian language and the Bulgarian-Macedonian

contoversies”, στο R. Daskalov & T. Marinov (Eds.), Entangled histories of the Balkans, Volume

One: National ideologies and language policies, Leiden: Brill, 2013, 419, 449επ.419επ.

13

Page 14: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

μεταξύ των διαμορφωμένων εθνών της περιοχής, δηλαδή των Ελλήνων, των

Βουλγάρων, των Σέρβων και των Αλβανών και με δάνεια από τις διαμορφωμένες

γλώσσες της περιοχής, οι εθνοπλάστες του νέου κρατικού μορφώματος το

προικοδότησαν με γλώσσα σλαβική, αλλά διακριτή – όσο ήταν δυνατό – από τις

γειτονικές σλαβικές γλώσσες και «δική» του ιστορία και πολιτισμό».37 Kατά

συνέπεια, το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού πληθυσμού της πΓΔΜ έχει

κοινωνικοποιηθεί μέσα σε αυτό πλαίσιο.38

Η Βουλγαρία έχει υποστηρίξει σταθερά ότι οι ιστορικοί των Σκοπίων

παραχάραξαν την βουλγαρική ιστορία επειδή ουδέποτε υπήρξε «μακεδονικό» έθνος ή

«μακεδονική» μειονότητα στη ιστορία.39 Η Ελλάδα δεν έχει τηρήσει μία ενιαία και

διαχρονική στάση ως προς το ζήτημα εάν, εκτός από τη χρήση του κρατικού

ονόματος, αρνείται ακόμα και την ύπαρξη ενός ιδιαίτερου έθνους στο γειτονικό

κράτος.40

2.5 Κωδικοί

Όσον αφορά τις πινακίδες αυτοκινήτων, προβλέπονται οι νέοι κωδικοί ΝΜ

και ΝΜΚ. Για όλες τις άλλες χρήσεις παραμένουν οι ισχύοντες κωδικοί ISO (: MK

και MKD) (ά. 1 § 3ε).

Από το 1993, ο ISO έχει καθιερώσει την αναφορά στην πΓΔΜ με τους

παγκόσμιους διγράμματους και τριγράμματους κωδικούς (MK/ MKD), οι οποίοι

εφαρμόζονται σε δεκάδες τομείς, όπως Διαδίκτυο, διατραπεζική συνεργασία,

διαβατήρια, βιβλιοθηκονομία κ.λπ. Οι παραπάνω κωδικοί χρησιμοποιούνται στο

πλαίσιο του ΟΗΕ και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς – π.χ. ο κωδικός MK

χρησιμοποιείται ως Όνομα Χώρου Πρώτου Επιπέδου (.mk) στο πλαίσιο του

Διαδικτύου.41

3 7 Ι. Κολιόπουλος, «Η Μακεδονία στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», (Μακεδονική

Κληρονομιά, http://www.imma.edu.gr/history/14.html. Πρόσβαση: 20.2.2018)..3 8 Πρβλ. V. Roudometof, Collective memory, national identity and ethnic conflict. Greece. Bulgaria

and the Macedonian Question, Westport: Praeger, 2002, 58.3 9 Marinov, “In defense of the native tongue”, στο Entangled historie, 449επ.4 0 Ioannidis, “Naming a state”, 521επ., 526.

14

Page 15: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Η Συμφωνία εδώ εισάγει νέα ρύθμιση μόνον ως προς τις πινακίδες

αυτοκινήτων. Πριν από τη Συμφωνία, η Ελλάδα δεν αποδεχόταν τους κωδικούς MK

και MKD για τα οχήματα της πΓΔΜ,42 οι οποίοι άλλαξαν σε NM και NMK.

2.6 Ιστορία

Ένας μικρός κύκλο ιστορικών, ανθρωπολόγων και διεθνολόγων, καθώς και η

επίσημη πολιτική της πΓΔΜ έως πρόσφατα, έχουν αμφισβητήσει τη σύνδεση της

αρχαίας Μακεδονίας με τον ελληνικό κόσμο – και όχι μόνο αυτό – με αφετηρία τον

παραπάνω ισχυρισμό, έχει επίσης υποστηριχθεί ότι η αρχαία ιστορία της Μακεδονίας

θα πρέπει να αναγιγνώσκεται μέσα από την προοπτική του κράτους της πΓΔΜ.

Η ιστοριογραφία, ιδιαίτερα όταν είναι κρατικά κατευθυνόμενη,

συγκεκριμενοποιεί μία εκδοχή για την καταγωγή του έθνους, η οποία εντάσσεται στο

εκπαιδευτικό σύστημα. Από την άποψη αυτή, τόσο πριν, όσο και μετά από την

ανεξαρτητοποίηση, η ιστοριογραφία της πΓΔΜ συνάντησε την ιδιαίτερη δυσκολία

ότι όλα τα ιστορικά γεγονότα και οι προσωπικότητες που θα μπορούσαν να

αποτελέσουν «Μακεδονική εθνική ιστορία» ήταν ήδη ενταγμένα στις εθνικές

αφηγήσεις των όμορων κρατών. Όσον αφορά την Ελλάδα, η πΓΔΜ κατέβαλε μία

ριζοσπαστική προσπάθεια να συνδέσει τον σύγχρονο σλαβικό πληθυσμό της με την

αρχαία ιστορία της Μακεδονίας – και κατ’ επέκταση με ονόματα και σύμβολα που

παραπέμπουν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ή βρίσκονται στην επικράτεια του

σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ο σλαβικός πληθυσμός του κράτους παρουσιάστηκε

ως ο ένας και μοναδικός συνεχιστής της αρχαίας μακεδονικής ταυτότητας στη

σημερινή εποχή – παρά την ιστορική αβασιμότητα, καθώς και την έλλειψη νοήματος

των μακεδονικών τοπωνυμίων και ανθρωπωνυμίων στην τοπική γλώσσα.43

4 1 ISO Newsletter III-57 (1993-07-16), βλ. https://www.iso.org/obp/ui/#iso:code:3166:MK

(Πρόσβαση: 30.10.2017). Βλ. και https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_3166-1_alpha-2 (Πρόσβαση:

30.1.2018). 4 2 «Τοποθέτηση Αυτοκολλήτου σε οχήματα που φέρουν την ένδειξη “MK”», Ελληνική Δημοκρατία,

Υπουργείο Οικονομικών, Γενική Γραμματεία Φορολογικών και Τελωνειακών Θέμάτων, Γεν. Δ/νση

Τελωνείων & Ε.Φ.Κ., Δ/νση 19η Τελ. Διαδικασιών, Τμήμα Β΄ Προς: Τελωνειακές Περιφέρειες,

Αθήνα (28 Ιουλίου 2011, Αρ. Πρωτ.: Δ19Β 5032873 ΕΞ 2011). 4 3 Για σχολιασμό, U. Brunnbauer, “Serving the nation: Historiography in the Republic of Macedonia

(FYROM) after Socialism”, Historein 4/4 (2003) 167επ.

15

Page 16: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Σύμφωνα με την επίσημη κρατική γραμμή της πΓΔΜ έως πρόσφατα, υπήρχε

μάλιστα βιολογική ενότητα μεταξύ των αρχαίων Μακεδόνων και των σημερινών

Μακεντόνσκι.44 Το παραπάνω αφήγημα επιβεβαιώνει την επιστημονική θέση ότι οι

εθνικισμοί ανατρέχουν στο παρελθόν, το οποίο διαπλάθουν για να δημιουργήσουν

μία εντύπωση κοινής ταυτότητας και αδιαίρετης ιστορίας, χωρίς να υπάρχει ούτε

ιστορική βάση, ούτε ακαδημαϊκή εγκυρότητα.45

Δεν πρέπει να εκπλήσσει συνεπώς ότι το πρώτο Σύνταγμα της πΓΔΜ

εισήγαγε διατάξεις με αλυτρωτικό περιεχόμενο, ενώ η πρώτη σημαία απεικόνισε τον

Ήλιο της Βεργίνας, ένα εμβληματικό σύμβολο από τα αρχαιολογικά ευρήματα που

ήλθαν το 1977 στο φως στην Ελλάδα. «Οι χάρτες με την ενιαία Μακεδονία ως τις

παρυφές του Ολύμπου κατέκλυσαν κάθε γωνιά της άρτι συσταθείσας χώρας,

εισήλθαν στα σχολικά εγχειρίδια, έγιναν καρτ ποστάλ, ακόμη και γραμματόσημα»,

σχολίασε ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, «τότε ήταν που η επίσημη Ελλάδα, μουδιασμένη

αρχικά, γεμάτη οργή στη συνέχεια, αντίκρισε κατάματα την έκταση του

προβλήματος».46

Όλες οι παραπάνω συνιστώσες και εξελίξεις προκάλεσαν εκρηκτική

αντίδραση στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας και τεράστια διμερή

ένταση. Αν και το κεντρικό σημείο της διαφοράς παρέμενε στο όνομα, εντούτοις οι

πρακτικές της πΓΔΜ έθεταν παράλληλα ζητήματα ιστορίας και ταυτότητας, τα οποία

το ελληνικό κράτος είχε επιλέξει να απωθήσει.

Διακεκριμένοι αναλυτές της πΓΔΜ ερμήνευσαν μάλιστα την Απόφαση του

Διεθνούς Δικαστηρίου για την υπόθεση της Διαφοράς σχετικά με την εφαρμογή του

Άρθρου 11, Παράγραφος 1 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας της 13ης Σεπτεμβρίου 1995

(2011)47 ως μία δικαίωση της πολιτικής του εξαρχαϊσμού (“Antikvizatzija”,

“антиквизација”) της τοπικής ταυτότητας – δηλαδή, μεταξύ άλλων, την υπόθεση ότι

το σύγχρονο έθνος των Μακεντόνσκι έλκει ευθέως την καταγωγή του από τους

4 4 Πρβλ. Β. Βλασίδης, «Η αυτονόμηση της Μακεδονίας. Από τη θεωρία στην πράξη», στο Β. Κ.

Γούναρης – Ι. Δ. Μιχαηλίδης – Γ. Β. Αγγελόπουλος (επιμ.), Ταυτότητες στη Μακεδονία, Αθήνα,

Παπαζήσης, 1997, 63επ. 4 5 A. D. Smith, National identity, London: Penguin, 21επ. 4 6 Μιχαηλίδης, «Αλυτρωτισμός και πολιτική», 45.4 7 International Court of Justice, 5 December 2011, Judgment, Application to the International Court

of Justice, Dispute concerning the implementation of Article 11, Paragraph 1 of the Interim Accord

of 13 September 1995 (The former Yugoslav Republic of Macedonia v. Greece), όπως δημοσιεύτηκε

στην ιστοσελίδα του Διεθνούς Δικαστηρίου (http://www.icj-cij.org).

16

Page 17: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

αρχαίους Μακεδόνες, οι οποίοι προβάλλονται ως άσχετοι με τον ελληνικό κόσμο.48

Τα συμπεράσματα ήταν ξεκάθαρα όσον αφορά τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας της

πΓΔΜ: « […] Το Δικαστήριο απομάκρυνε ένα ακόμα σημείο προστριβής μεταξύ των

δύο χωρών. Τώρα, θα πρέπει να είναι αδιαφιλονίκητο ότι τα περιεχόμενα των

εγχειριδίων ιστορίας που δημοσιεύονται και χρησιμοποιούνται σε Μακεδονικά

σχολεία, και πάνω στα οποία διαφωνούν οι Έλληνες ιστορικοί, δεν θα μπορούν να

θεωρούνται ότι αποτελούν πράξεις εχθρικής προπαγάνδας […] Μία από τις

μεγαλύτερες παρανοήσεις της Ελλάδας κατά την τοποθέτησή της προς τη Μακεδονία

είναι η απόπειρά της να μονοπωλήσει την πολιτιστική κληρονομιά από την αρχαία

Μακεδονία, η οποία μετά οδήγησε σε μία άλλη παρανόηση ότι ο βόρειος γείτονάς της

σφετερίζεται αυτή την πολιτιστική κληρονομιά. Η πολιτιστική κληρονομιά των

αρχαίων πολιτισμών που υπήρχαν στα Νότια Βαλκάνια δεν ανήκει μόνο στα κράτη

που υπάρχουν σε αυτά τα εδάφη σήμερα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο ως μέρος

μίας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. […] Χωρίς την αλυτρωτική συνιστώσα ως

κύριο πυλώνα, η διαφορά για το όνομα Μακεδονία χάνει την ουσία της και

αποδεικνύεται παράλογη και δυσνόητη».49

Ένα βιβλίο αρχαιολογίας που δημοσιεύτηκε στα Σκόπια περιλαμβάνει ακόμα

και πίνακες με ποσοστά του αρχαίου μακεδονικού αίματος που φέρεται να ρέει στις

φλέβες των σημερινών Σέρβων, Αλβανών, Ελλήνων κ.λπ. Όπως υποστηρίζεται, το

μεγαλύτερο ποσοστό της γενετικής σύστασης του πληθυσμού της πΓΔΜ προέρχεται

από τους Αρχαίους Μακεδόνες – ένα ποσοστό 29% σλαβικού αίματος και 5%

τευτονικού αίματος φέρεται να ρέει στο αίμα των σύγχρονων Ελλήνων, ενώ το 2%

του αίματος των σύγχρονων Αλβανών δηλώνεται ότι προέρχεται μάλιστα από τους

Βίκινγκς.50

Τα παραπάνω αφηγήματα οδήγησαν την πΓΔΜ σε γνωστές συμβολικές

πράξεις, όπως π.χ. η ανέγερση του γιγαντιαίου αγάλματος «Έφιππος Πολεμιστής» (=

Μέγας Αλεξάνδρος) στην καρδιά της πρωτεύουσας του κράτους, στο πλαίσιο του

μεγαλεπήβολου προγράμματος Скопје 2014 (Σκόπιε 2014). Η υλοποίηση του

4 8 T. Deskoski, “Macedonian-Greek relations and the ICJ Judgment of 5 December 2011”, στο

R.Wolfrum – M. Seršić – T. Šošić, Contemporary developments in international law. Essays in

Honour of Budislav Vukas, Leiden/Boston: Brill Nijhoff, 2015, 43.4 9 Deskoski, “Macedonian-Greek relations and the ICJ Judgment of 5 December 2011”, 41, 43, 45.5 0 A. Škokljeω-Dončo – S. Nikolovski-Katin – R. Stefov (C. Stefou), Macedonia in ancient times,

Skopje: Makedonska Iskra, s.d., 226επ.

17

Page 18: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

δαπανηρού Προγράμματος μεταμόρφωσε τους δημόσιους χώρους των πόλεων της

πΓΔΜ με νέα ανάλογα μνημεία, αγάλματα, αλλά και νεοκλασικά ή μπαρόκ κτίρια.

Επίσης, προβλέφθηκε η μετονομασία δημοσίων χώρων με αναφορά στην αρχαία

Μακεδονία (π.χ. Πλατεία Πέλλας, Στάδιο Φίλιππος Β΄ κ.λπ.).51 Οι παραπάνω

πρακτικές θεωρήθηκε ότι συνάδουν με το γράμμα και το πνεύμα της Ενδιάμεσης

Συμφωνίας του 1995.52

Οι παραπάνω εξελίξεις συνέπεσαν επίσης με μία αναζωπύρωση της τάσης

ορισμένων επιστημονικών κύκλων του εξωτερικού να αμφισβητούν ή να αρνούνται

τη σύνδεση της αρχαίας Μακεδονίας με την Ελλάδα. Θα σταθούμε σε ένα

διεπιστημονικό τόμο για την αρχαία Μακεδονία, όπου συμβάλλουν ακαδημαϊκοί και

ερευνητές από διάφορα κράτη.53 Οι επαναπροσεγγίσεις του είδους αυτού εμμένουν σε

κάθε ιστορικό ή πολιτιστικό στοιχείο, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει

επιχείρημα για να αποσπάσει οτιδήποτε μακεδονικό από τον ελληνικό κόσμο.54

Το συλλογικό αυτό έργο κλείνει με ένα κείμενο του ανθρωπολόγου Loring

Danforth, ο οποίος ασχολείται εδώ και τριάντα χρόνια με το ονοματικό θέμα.55

Μεταξύ άλλων, ο Danforth απορρίπτει κάθε σχέση της αρχαίας Μακεδονίας με την

πΓΔΜ και με τον ελληνικό κόσμο όχι μόνο ως ιστορικά αμφιλεγόμενη (η

τεκμηρίωσή του εν προκειμένω είναι δύο συγγραφείς, ενώ υπάρχει μία τεράστια

εργογραφία υπέρ του αντιθέτου), αλλά και επειδή θεωρεί ότι κάθε τέτοια διασύνδεση

είναι μία έκφανση του σύγχρονου ελληνικού εθνικισμού.56 Στο ίδιο ακριβώς μήκος

κύματος κινήθηκε και ο διεθνολόγος L. Savadogo, ο οποίος υποστήριξε ότι η Ελλάδα

αδυνατεί να τεκμηριώσει ιστοριογραφικά ότι δικαιούται να συνδέσει το μακεδονικό

5 1 Ενδεικτικά, H. Smith, “Macedonia statue: Alexander the Great or a warrior on a horse?”, The

Guardian (14.8.2011), https://www.theguardian.com/world/2011/aug/14/alexander-great-macedonia-

warrior-horse (Πρόσβαση: 20.2.2018).5 2 Deskoski, “Macedonian-Greek relations and the ICJ Judgment of 5 December 2011”, 30.5 3 J. Roisman and I. Worthington (Ed.), A companion to ancient Macedonia, Wiley-Blackwell, 2010.5 4 Π.χ. ο J. Engels, “Macedonians and Greeks”, A companion, 81επ, όπου μετά από την παράθεση

πολυάριθμων στοιχείων που δείχνουν ότι η αρχαία Μακεδονία συνδεόταν με τον ελληνικό κόσμο,

καταλήγει, 97: “Hellenic and Macedonian ethnic identity or ethnicity should be regarded as

extremely complex and fluid social constructions which surely deserve further studies”.5 5 L. Danforth, “Ancient Macedonia, Alexander the Great and the Star or Sun of Vergina: National

symbols and the conflict of Greece and the Republic of Macedonia”, A companion to ancient

Macedonia, 579.5 6 Danforth, “Ancient Macedoniam Alexander the Great”, A companion, 580.

18

Page 19: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

όνομα με τον ελληνικό πολιτισμό – και, συνεπώς, αντιστρέφεται το βάρος της

απόδειξης.57 Για κάθε ενδεχόμενο, προσθέτει ότι τα «ονόματα που χρησιμοποιούνταν

για πολιτιστικές ομάδες πριν από 2000 χρόνια δεν αποτελούν μία νομιμοποιητική

βάση για να επιλύονται οι σύγχρονες εθνικές διαφορές».58 Αντίστοιχα επιχειρήματα

έχουν διατυπώσει και άλλοι συγγραφείς.59 Αν και ο Danforth δηλώνει ότι κανείς δεν

δικαιούται να έχει αποκλειστικότητα στο όνομα, εντούτοις το συμπέρασμά του είναι

σαφές: θα πρέπει να κατοχυρωθεί παγκοσμίως το συνταγματικό όνομα της πΓΔΜ60

και όχι μόνο – προτείνει τη διεθνή χρήση του εξωνυμίου Macedonia εφόσον κρίνει

ότι το Македонија και τα παράγωγά του θα στερούσαν από την πΓΔΜ τα

δικαιώματα χρήσης στην αγγλική και τη γαλλική γλώσσα.61 Το συμπέρασμα του

αμερικανού ανθρωπολόγου εντάσσεται σε ένα πλαίσιο επεκτατικού εθνικισμού, τον

οποίο ο ίδιος παραδόξως δηλώνει ότι αντιμάχεται – και αυτό το πνεύμα ρήξης δεν

βοήθησε επί χρόνια καμία από τις δύο πλευρές.

5 7 L. Savadogo, « Sur le contentieux entre la Grèce et la Macédoine », Revue de Droit International

et de Législation Comparée LXXIV (1997), 258, 260.5 8 Danforth, “Ancient Macedoniam Alexander the Great”, A companion, 580.

5 9 Π.χ. V. A. Friedman, “Macedonia”, M. Ember & CR. Ember (Ed.), Countries and their cultures,

Vol. 3. Laos to Rwands, New York: Macmillan, 2001, 1334: “The ancient Macedonians were

considered non-Greek but are claimed as co-nationals by the modern Greeks. Modern Macedonians

are Slavs descended from the peoples who arrived in the Balkans in the sixth and seventh centuries.”

Επίσης, V. Friedman, The Macedonian language, Muenchen: LINCOM EUROPA, 2002, 4: “Ancient

Macedonian, an independent Indo-European language of uncertain affiliation, was spoken in at least

part of Macedonia in the fifth and fourth centuries B.C. and presumably both earlier and later. This

gave way to Greek, which was in turn supplanted by Slavic [...]”.Η ατυχής αυτή διατύπωση

εμπεριέχει τόσο πολλά πραγματολογικά λάθη, ώστε ο σχολιασμός και μόνο θα απαιτούσε πολυσέλιδη

μελέτη.6 0 Danforth, “Ancient Macedoniam Alexander the Great, A companion, 573, 597: “the word

‘Macedonia’ can refer to more than one place […] While this situation may create some confusion, it

is preferable to a solution that denies the Republic of Macedonia the right to international recognition

under its constitutional name and denies members of the Macedonian minority of Greece the right to

identify themselves as they choose”.6 1 Danforth, “Ancient Macedonia, A companion, 593 (αναφορικά με τα προταθέντα ονόματα

“Republika Makedonija” και “Republika Makedonija-Skopje”: “These two solutions, while granting

the Republic of Macedonia what could be called the Slavic rights to the name ‘Macedonia’, would

effectively deny it the English and French language rights, the international rights, to its own

constitutional name”.

19

Page 20: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Η πολιτική του εξαρχαϊσμού αποτέλεσε μία πολιτική πρόκληση κατά της

Ελλάδας και η εφαρμογή της οδήγησε σε αλλεπάλληλες παραβιάσεις της Ενδιάμεσης

Συμφωνίας.62 Αλλά και στο επίπεδο της εσωτερικής δημόσιας ζωής της πΓΔΜ, το

πρόγραμμα Σκόπιε 2014 έχει δεχθεί σφοδρές επικρίσεις για πολλούς λόγους:

οικονομική και οργανωτική αδιαφάνεια, ιστορική αβασιμότητα, έλλειψη αισθητικής,

θεματική εμμονή, σημειωτική σύγχυση, πολιτικό ηγεμονισμό, καθώς και δημιουργία

ενός διχαστικού κλίματος στον λαό της πΓΔΜ.63

Τελικά, το άρθρο 7 §§ 2 και 4 της Τελικής Συμφωνίας αίρει σοβαρές

συγχύσεις εφόσον διακρίνει τη Μακεδονία και την πολιτιστική ιστορία της από τη

νέα χρήση του ομόηχου ονόματος στο πλαίσιο της πρώην γιουγκοσλαβικής

δημοκρατίας – δηλ. ότι με τον όρο «Μακεδονία» και Μακεδόνας» νοείται «η περιοχή

και ο πληθυσμός της βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους, αλλά και τα

χαρακτηριστικά τους, καθώς και ο Ελληνικός πολιτισμός, η ιστορία, η κουλτούρα και

η κληρονομιά αυτής της περιοχής από την αρχαιότητα έως σήμερα […] η επίσημη

γλώσσα και τα άλλα χαρακτηριστικά του Δεύτερου Μέρους δεν έχουν σχέση με τον

αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, την κουλτούρα και την κληρονομιά της

βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους».

Το 2018, η πΓΔΜ αποποιήθηκε το αρχαίο μακεδονικό παρελθόν με την ίδια

αποφασιστικότητα με την οποία το διεκδίκησε. Η νέα αυτή στάση, καθώς και η

πρόσφατη Συνθήκη Φιλίας, Καλής Γειτονίας και Συνεργασίας μεταξύ πΓΔΜ και

Βουλγαρίας (2017), η οποία περιλαμβάνει κοινές κατευθύνσεις πάνω σε ακανθώδη

και διαφιλονικούμενα ιστορικά θέματα,64 δηλώνει μία ανακατεύθυνση ως προς τη

δόμηση των ταυτοτήτων στο πλαίσιο της πΓΔΜ.

Καταληκτικές σκέψεις6 2 Όταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της πΓΔΜ Αντόνιο Μιλοσόσκι ρωτήθηκε από τη βρετανική

εφημερίδα The Guardian για το άγαλμα του Έφιππου Πολεμιστή και την Ελλάδα, δήλωσε: “This is is

our way of saying [up yours] to them!”. Για μία εξαιρετική ανάλυση των πολυδιάστατων συνεπειών

του Προγράμματος, βλ. M. Muhic – A. Takovski, “Redefining national identity in Macedonia.

Analyzing competing origin myths and interpretations through hegemonic interpretations”, Etnološka

Tribina 37/44 (2014) 138, 143. 6 3 Muhic – Takovski, “Redefining national identity in Macedonia”, 138επ, 147επ..6 4 Y. Christidis, “A new Balkan rapprochement. Skopje accepts Sofia's positions allowing for

bilateral relations to move forward”, ELIAMEP Briefing Notes 55/2017 (November 2017).

20

Page 21: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

Η δημόσια συζήτηση γύρω από το νέο Μακεδονικό Ζήτημα στην Ελλάδα

συνήθως διολισθαίνει σε συναισθηματικούς ή κομματικούς όρους. Διατυπώνονται

θέσεις που κρίνονται ως εθνικά επωφελείς, χωρίς όμως να λαμβάνεται υπόψη αν είναι

νομικά επιτρεπτές ή πολιτικά εφικτές. Το ίδιο παρατηρείται και ως προς τον

σχολιασμό της Τελικής Συμφωνίας. Ορισμένες από τις γνωστότερες επικρίσεις είναι

αβάσιμες από την άποψη του διεθνούς δικαίου – π.χ. όσον αφορά τις νομικές

συνέπειες μεταξύ υπογραφής και επικύρωσης της Συμφωνίας, το δικαίωμα

μελλοντικής χρήσης του μακεδονικού ονόματος στον χώρο του εμπορίου ή το διεθνές

κύρος μίας Απόφασης του Αρείου Πάγου που έχει επικυρώσει την ανυπαρξία

«μακεδονικού» έθνους και γλώσσας.65

Όμως όποιο και αν ήταν το περιεχόμενό της, η Τελική Συμφωνία δεν θα

επέσυρε την απόλυτη και ομόφωνη επιδοκιμασία σε καμία από τις πλευρές. Ειδικά

όσον αφορά την Ελλάδα, η Συμφωνία θα επικριθεί τόσο από εκείνους που δεν

αποδέχονται καμία χρήση του μακεδονικού ονόματος εκτός των ελληνικών

συνόρων, όσο και από εκείνους που υποστηρίζουν ότι η στάση της Ελλάδας απέναντι

στο γειτονικό κράτος υπήρξε άδικη και αδικαιολόγητη.

Το περιεχόμενο της Συμφωνίας θα πρέπει να αναγνωστεί υπό το φως της

σύνθετης νομικοπολιτικής εικόνας που είχε διαμορφωθεί πριν από την κατάρτισή της

– ενδεικτικά, το ισοπεδωτικό κύμα των αναγνωρίσεων του συνταγματικού ονόματος

της πΓΔΜ, τις διεθνείς κατοχυρώσεις κωδικών, γλωσσών κ.λπ. Τα κεκτημένα κάθε

πλευράς καθόρισαν τις διαπραγματευτικές δυνατότητές της και διαμόρφωσαν μία νέα

ονοματική νομιμότητα. Οι πολιτικές λύσεις της Συμφωνίας δεν συνάδουν με τις

σύγχρονες διεθνείς κατευθύνσεις στον τομέα της ονοματοδότησης. Οι καλές

πρακτικές στον τομέα αυτό προκρίνουν λύσεις με βάση τη χρήση των εσωνυμίων, οι

οποίες συμβαδίζουν άλλωστε και με τη φύση των πραγμάτων. Από την άποψη αυτή,

το ζωντανό ονοματικό στοιχείο της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς είναι το

όνομα Μακεδονία, ενώ το ζωντανό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της πΓΔΜ

είναι το μεταγενέστερο εξωνύμιο Македонија. Υπάρχει τέλος και το προηγούμενο

6 5 Για έγκυρο σχολιασμό με διαφορετικές εκτιμήσεις, ενδεικτικά: Α. Τζανακόπουλος, «Ο ρόλος των

νομικών στο Μακεδονικό» (https://www.efsyn.gr, 13.6.2018). Σ. Κουτνατζής (συνέντευξη στη Ν.

Βαφειάδου) «Τα ζητήματα της συμφωνίας με την ΠΓΔΜ από συνταγματική σκοπιά»

(http://paratiritis-news.gr, 15.6.2018). Ά. Συρίγος, «Αναβαθμιζόμαστε γεωπολιτικά;»

(http://www.kathimerini.gr, 18.6.2018).

21

Page 22: PROGRAM · Web viewΚατά τον δημόσιο λόγο στις διεθνείς σχέσεις, η αναφορά στις επίσημες γλώσσες των κρατών

των κρατών που έχουν δηλώσει προς τη διεθνή κοινότητα ότι το όνομά τους δεν

πρέπει να αποδίδεται σε άλλες γλώσσες: π.χ. Μπελαρούς, Τιμόρ Λέστε κ.λπ.

Συνεπώς, η Τελική Συμφωνία δεν αίρει απολύτως την υφιστάμενη γλωσσική

αστάθεια – δηλ. την πολυσημία της ίδιας λέξης.

Ακόμα και έτσι, όμως, ο βασικός στόχος της ελληνικής πολιτικής για σύνθετη

ονομασία επιτεύχθηκε. Επίσης, το άρθρο 7 της Συμφωνίας φαίνεται να πετυχαίνει την

αναγκαία διάκριση μεταξύ της Μακεδονίας και της ιστορίας της από τη νέα χρήση

της ίδιας λέξης στο γειτονικό κράτος. Εφόσον η Συμφωνία ολοκληρωθεί, η Ελλάδα

θα πρέπει να είναι επιμελέστερη και σχολαστικότερη απέναντι στα ονοματικά θέματα

σε σύγκριση με το παρελθόν. Και σε ευρύτερη προοπτική, η Τελική Συμφωνία έχει

ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο για τη μελέτη των κρατικών ονομάτων στο διεθνές δίκαιο.

22