Preview skepsou

22

description

 

Transcript of Preview skepsou

Page 1: Preview skepsou
Page 2: Preview skepsou

Αντώνης Αναστασιάδης

ΣΚΕΨΟΥ...

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Page 3: Preview skepsou

Copyright © Antonis Anastasiadis 2015Published in England by AKAKIA Publications, 2015

Αντώνης Αναστασιάδης

ΣΚΕΨΟΥ... ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ISBN: 978-1-910714-03-4

Copyright © Antonis Anastasiadis 2015

CopyrightHouse.co.uk ID: 171333

Cover Image:Source: shutterstock.com / Copyright: Youjin Jung / File No: 135434213

Mixed and Designed by AKAKIA Publications

St Peters Vicarage, Wightman Road, London N8 0LY, UK

T. 0044 207 1244 057F. 0044 203 4325 030

www.akakia.net [email protected]

All rights reserved.No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, microfilming, recording, or otherwise, without the prior permis-sion in writing of the Author and the AKAKIA Publications, at the address above.

2014, London, UK

Page 4: Preview skepsou

Αφιερώνεται στα δυο αγαπημένα μου παιδιά, Διονύση και Ελευθερία, σε όλους τους μαθητές μου που κατά καιρούς είχα στην τάξη μου, σε όλους τους νέους δικαιούχους αυτής της ζωής αλλά και στις ερχόμενες γενιές, με την ευχή να βρουν έναν κόσμο καλύτερο από αυτόν που διάγουμε τώρα.

Ευχαριστίες.

• Ευγνωμοσύνη και ευχαριστίες οφείλω στην μητέρα μου, τους δασκάλους μου, τους καθηγητές μου, τους φίλους μου, στους περισσότερους μαθητές μου και αυτούς τους ελάχιστους ανώνυμους ανθρώπους που με βοήθησαν στην πορεία της ζωής μου με περισσή ανιδιοτέλεια.

• Ιδιαίτερα ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στη φίλη μου Λίνα Τεκέογλου (Φι-λόλογος ΑΠΘ), για τις γραμματικές και συντακτικές διορθώσεις και τις πολυ-ποίκιλες παρατηρήσεις επί του συγγράμματος.

Page 5: Preview skepsou

ContentsΠρόλογοςΕισαγωγήΕισαγωγικές ΠαρατηρήσειςΣκέψου Πολίτη!Σκέψου Λαέ!Σκέψου Κοινωνία!Σκέψου Πολιτεία!Σκέψου Πολίτευμα!Σκέψου Δημοκρατία!Σκέψου Κοινοβούλιο (Νομοθετική Εξουσία)!Σκέψου Κυβέρνηση (Εκτελεστική Εξουσία)!Σκέψου Δικαιοσύνη (Δικαστική Εξουσία)!Σκέψου Δημοσιογραφία (4η Εξουσία)! Σκέψου Πρωθυπουργέ!Σκέψου Υπουργέ!Σκέψου Βουλευτά!Σκέψου Δήμαρχε!Σκέψου Πολιτευτή!Σκέψου Διεθνής Κοινωνία! (ΟΗΕ)Σκέψου Γήινε! (Σκέψου Άνθρωπε!)Λίγα λόγια για τον συγγραφέαΣημειώσεις τέλους

Page 6: Preview skepsou

ΠρόλογοςΤο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι τυπικά ένα κοινωνικοπολιτικό βιβλίο, με σαφείς στόχους, όπως τους δηλώνει ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του. Ουσιαστικά όμως, ο αναγνώστης που θα αφεθεί και θα αφοσιωθεί στο κείμενο, θα αντιληφθεί ότι πρόκειται για το αγνό και αυθεντικό όραμα ενός αν-θρώπου, για μια κοινωνία-πολιτεία διαπνεόμενη από όλα τα ΥΨΗΛΑ ΙΔΑΝΙΚΑ, που καθιστούν το δίποδο ον Άνθρωπο: αλήθεια, δημοκρατία, ελευθερία, δικαι-οσύνη, αγάπη, ειρήνη, σεβασμό. Ο συγγραφέας απευθύνει ένα ηχηρό κάλεσμα προς τον καθένα μας να συναισθανθεί το ρόλο του ως Πολίτη και ως Ανθρώπου μέσα στην τοπική, εθνική και πανανθρώπινη κοινωνία και να δράσει ανάλογα. Είναι, λοιπόν, ένα κοινωνικό-πολιτικό σύγγραμμα, που, ενώ τυπικά απευθύνε-ται στη σκέψη και τη λογική του αναγνώστη- όπως άλλωστε καταδεικνύει και ο τίτλος του- είναι αδύνατο αυτός να το κατανοήσει πλήρως, αν δεν αφήσει και την ευαισθησία της ψυχής του ελεύθερη να ενωθεί με την βαθυόριζη και ατόφια, ανθρώπινη και κοινωνική ευαισθησία της ψυχής του συγγραφέα. Είναι ένα πόνημα του νου βγαλμένο απ’ την καρδιά…

Λίνα Τεκέογλου Φιλόλογος ΑΠΘ

Page 7: Preview skepsou

ΕισαγωγήΦανταστείτε ένα παιδί πριν πολλά χρόνια! Εργάζεται ξυπόλητο στα χωράφια, σκυμμένο στη μάνα γη με γυμνή την πλάτη στον καυτό ήλιο. Τι σκέπτεται και ποια είναι τα συναισθήματά του; Κοιτάζει το τέλος του χωραφιού όπου τον περιμένει η γλυκιά ξεκούραση και ένα ποτήρι δροσερό νερό; Όχι! Δεν κοιτάζει το τέλος του αγροτεμάχιου, κοιτάζει μακριά, πολύ μακριά. Απλώς… ονειρεύεται. Ονειρεύεται έναν κόσμο πιο όμορφο, πιο δίκαιο, πιο ανθρώπινο. Το παιδί γίνεται έφηβος, συ-νεχίζει να ονειρεύεται, συνεχίζει να ψάχνει αθώους ιδανικούς κόσμους και κοινω-νίες. Ψάχνει μέσα στα όνειρα, στην φαντασία, στην ουτοπία. Επανέρχεται στην πραγματικότητα και πάλι από την αρχή. Καθώς μεγαλώνει το μυαλό ωριμάζει, αποκτά γνώσεις, βλέπει τις δυσκολίες αλλά… επιμένει στον όμορφο κόσμο που μπορεί να ανακαλύψει η ανθρωπότητα και που σίγουρα κάπου υπάρχει. Πολλές φορές έχει μπει στον χώρο της φαντασίας, αρκετές φορές πέρασε τα όρια της ουτοπίας, επανήλθε στην πραγματικότητα και πάλι από την αρχή. Και έψαχνε και ψάχνει και θα συνεχίσει να ψάχνει.

Είναι το μοναδικό παιδί που ονειρεύεται έναν κόσμο καλύτερο; Είναι μόνο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο; Τα προηγούμενα παιδιά; Τα επόμενα; Ναι! Τα περισσότερα παιδιά σε κάθε εποχή, ονειρεύονται μέσα στην ηλικιακή τους αθω-ότητα. Πριν από αυτό το παιδί και μετά από αυτό, εκατομμύρια παιδιά ονειρεύ-τηκαν τον όμορφο κόσμο του, την δίκαιη κοινωνία του. Τότε; Γιατί δεν αλλάζει κάτι; Μήπως καθώς μεγαλώνει το παιδί οι ενήλικες του σκοτώνουν κάθε όνειρο, συνειδητά ή ασυνείδητα, μέσα από το κοινωνικοπολιτικό, οικονομικό, θρησκευτι-κό και πολιτισμικό «γίγνεσθαι»; Οι λίγοι που απέμειναν παιδιά και συνεχίζουν να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για την ουτοπία, μήπως είναι εγκλωβισμένοι και απομονωμένοι από την ευρύτερη στυγνή ανέραστη και ανονείρατη ανθρώπινη κοινωνία; Τους ακούει κανείς; Τους καταλαβαίνει κανείς;

Μεγαλώνοντας κανείς σε μία κοινωνία αρχίζει να αντιλαμβάνεται σιγά-σιγά την αληθινή ανθρώπινη κοινωνία, γεμάτη ασχήμιες, αδικίες, δυνατότητες και …ομορ-φιά. Καθώς ‘βλέπει’ τα –κατά την άποψή του- κακώς κείμενα, τις αδικίες και τους ωχαδερφισμούς, μέσα του κατασταλάζει η τελική του κοσμοθεωρία. Έτσι, κάποια στιγμή κάνει τις επιλογές του: Θα ακολουθήσει τον εύκολο δρόμο που ακολου-θούν οι περισσότεροι, ενισχύοντας τις ασχήμιες; Απλώς θα επιτρέπει να γίνονται με την εν γένει αδιαφορία του, συμβάλλοντας έτσι στη γενικότερη στασιμότητα του ανθρώπινου είδους και του πλανήτη; Θα επιλέξει το δύσκολο δρόμο, αυτόν της προσπάθειας, της σκέψης, του προβληματισμού, συμβάλλοντας έτσι στην υπεράσπιση της ομορφιάς και του δικαίου;

Page 8: Preview skepsou

Οι επιλογές του καθενός είναι δύο: ή ακολουθεί τον εύκολο δρόμο του βολέ-ματος και της αδιαφορίας, ή ακολουθεί τον δύσκολο δρόμο του σκεπτόμενου αγωνιζόμενου ανθρώπου και της εγρήγορσης. Ο κάθε δρόμος έχει πολλές δια-κλαδώσεις και κάθε διακλάδωση πολλές διαβαθμίσεις, δημιουργώντας έτσι ένα πολυποίκιλο και ποικιλόμορφο παζλ ηθικών αξιών και χαρακτήρων. Και πορευό-μαστε έτσι, με τις αδικίες και τις δικαιοσύνες, με τις ασχήμιες και τις ομορφιές, με τα κακά και τα καλά. Φαίνεται οι περισσότεροι ν’ ακολουθούν τον εύκολο δρόμο, είτε από βόλεμα είτε από αγνωσία είτε από ιδιοτέλεια. Και ενώ στον παροντικό χρόνο συνήθως εμφανίζεται το ‘κακό’ να περισσεύει, η σωρευμένη ενέργεια πολ-λών αιώνων του ‘καλού’ καταφέρνει να διατηρεί την ισορροπία. Και ο αγώνας συνεχίζεται. Έτσι η ανθρώπινη κοινωνία βρίσκεται σε ένα συνεχή αγώνα μεταξύ του καλού και του κακού. Φως και σκοτάδι αντιμάχονται αιώνια, και παρά το ότι οι πολεμιστές του φωτός είναι λιγότεροι, πάντα καταφέρνει το φως, άλλοτε να νικάει και άλλοτε να διατηρεί την ισορροπία. Ίσως αυτό δίνει και την απαραίτητη ενέργεια για δημιουργία και πρόοδο. Ωστόσο σήμερα βρισκόμαστε σε μια δύ-σκολη καμπή της ιστορικής μας διαδρομής, όπου οι πολεμιστές του φωτός είναι πιο απαραίτητοι από ποτέ. Πρέπει να υπερβάλουν εαυτούς, διότι το σκοτάδι φαί-νεται να απέκτησε μεγαλύτερη δύναμη από ποτέ.

Οι πολεμιστές του φωτός είναι εδώ λοιπόν για να πολεμήσουν τους πολεμιστές του σκότους. Ο κάθε άνθρωπος οφείλει να πάρει θέση σε ποιους θα καταταγεί. Δεν υπάρχει τρίτος δρόμος. Η αδιαφορία είναι συνενοχή και συμμετοχή στους πολεμιστές του σκότους.

Αρκετές κακόγνωμες και κακόδοξες ασχήμιες είναι ιδιαίτερα ενοχλητικές και βλα-βερές, άλλες απάνθρωπες και σκληρές κι άλλες πάλι αντικοινωνικές και άδικες. Σε όλα αυτά ο άνθρωπος που επέλεξε τον δύσκολο δρόμο πρέπει να αντιδράσει για το καλό της πολιτείας ως ένας «Πολίτης» που λειτουργεί μέσα στην κοινωνία. Πολλές φορές όμως νοιώθει ότι είναι φιμωμένος. Άλλοτε πάλι δε συνειδητοποιεί ακριβώς τι είναι αυτό που πάει στραβά και τι μπορεί να κάνει. Και ψάχνει, ψάχνει κάθε πολίτης, κάθε γνήσιος ενεργός «πολίτης», να βρει και να ανακαλύψει ό,τι θεωρεί στραβό και άδικο. Κατόπιν αναζητεί μεθόδους αντίδρασης και ενίσχυσης του ωραίου, του καλού, του δικαίου και του αληθινού. Το δύσκολο είναι ακριβώς αυτό το σημείο. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι ‘κάτι’ δεν πάει καλά. Αρκετά εύκολα ανακαλύπτει ποιο είναι αυτό το ‘κάτι’. Λίγο δυσκολότερα το συνειδητο-ποιεί και το αναδεικνύει, εφόσον βέβαια πάντοτε λειτουργεί ως πολίτης. Όταν το συνειδητοποιήσει όμως, αρχίζουν οι δυσκολίες και οι εσωτερικές μάχες και διαμάχες του. Πρέπει να το πει; Σε ποιον να το πει; Πώς να το πει; Τι πρέπει να κάνει; Ποιες οι επιπτώσεις της παρέμβασής του; Θα έχει αποτέλεσμα η παρέμβα-

Page 9: Preview skepsou

σή του; Φαίνεται απλό εντούτοις είναι το δυσκολότερο σημείο της διαδικασίας. Πρέπει να επιλέξει το ‘βόλεμα’, που σημαίνει αδιαφορία, ή την ‘σύγκρουση’ με το σύστημα, που συνεπάγεται πόνο και στερήσεις.

Όταν ο πολίτης τολμήσει να αναφέρει τα κακώς κείμενα στους υπαιτίους, η αντί-δραση τους αρκετές φορές είναι βίαιη κι επιθετική. Άλλοτε πάλι υποκριτική και μικροπρεπής. Προκαλεί ‘πόνο’ η υπόδειξη του λάθους και της εσκεμμένης ή μη αδικίας. Η άμυνα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι οι φωνές, οι βρισιές και οι βί-αιες επιθέσεις και η εν γένει απαξίωση του Πολίτη. Οι πολίτες λοιπόν, σιγά-σιγά κάποια στιγμή στη ζωή τους παύουν να αντιδρούν. Συνειδητά ή ασυνείδητα προ-σπαθούν να αποφύγουν την επίπονη αυτή διαδικασία της σύγκρουσης. Όταν ο Πολίτης αρχίσει να αποφεύγει την σύγκρουση αυτή, ουσιαστικά δηλαδή παύει να λέει την άποψή του, τότε ασφαλώς παύει να είναι «πολίτης». Απεμπολεί τα δικαιώματά του και μετατρέπεται σιγά-σιγά σε ιδιώτη υπήκοο, που μοναδικός σκοπός στη ζωή του είναι να περνάει καλά -ή να νομίζει ότι περνάει καλά-, υπη-ρετώντας το ‘σύστημα’. Όμως, κάποιοι άλλοι επιμένουν να συγκρούονται.

Κάποιοι άλλοι όμως επιμένουν και προσπαθούν να αναδείξουν το ‘λάθος’, το ‘άδι-κο’, το ‘κακό’, ή πιο απλά, να καταθέσουν τις απόψεις τους. Αυτοί είναι οι ενεργοί πολίτες. Δε σημαίνει ότι έχουν πάντα δίκιο, σημαίνει ωστόσο ότι παίρνουν θέση, ενεργούν, λειτουργούν, «υπάρχουν» μέσα στην κοινωνία, καθορίζουν σε κάποιο βαθμό τη ζωή τους. Αναγκαστικά έρχονται σε σύγκρουση με το σύστημα και την πλειοψηφία των υπηκόων/υπηρετών. Κάθε μέρα πονάνε και υποφέρουν, αλλά κάθε μέρα στηρίζουν την κοινωνία, βάζοντας ένα λιθαράκι στο οικοδόμημά της. Κατ’ ουσία είναι οι μόνοι χρήσιμοι μέσα σε μια πολιτεία. Οι υπόλοιποι είναι άχρη-στοι έως και βλαβεροί, όπως τόνισε με έμφαση ο Θουκυδίδης 1. Φτάνει εντούτοις ένα σημείο που νιώθουν πλέον ότι η φωνή τους ‘πνίγεται’. Είναι η ‘φίμωση’ που επιβάλλει στο περιβάλλον του το κάθε θιγόμενο υποκείμενο για την αποφυγή του ‘πόνου’. Είναι η ‘φίμωση’ που επιβάλλει με πανέξυπνο και τεχνητό τρόπο η κρατούσα κορπορατιστική καπιταλιστική κοινωνία που δημιουργεί τεχνηέντως πολλές ‘διαλέκτους’. Τότε οι πολίτες –οι αληθινοί Πολίτες- ψάχνουν εναλλακτικές λύσεις ώστε να ακουστεί η φωνή τους.

Μία από αυτές είναι η καταγραφή και δημοσίευση με κάθε τρόπο των σκέψεών τους στα ηλεκτρονικά ή έντυπα μέσα ή η έκδοση κάποιου βιβλίου κ.α. Το ανά χεί-ρας βιβλίο λοιπόν είναι μια προσπάθεια από-φίμωσης και διάδοσης των σκέψε-ων ενός ανθρώπου. Ο καθείς ανάλογα με τις ικανότητές του και τις αναζητήσεις του θα κρίνει την αξία του. Αρκεί να έχουμε κοινές κατευθύνσεις όσον αφορά το περιεχόμενο και την ουσία κάθε έννοιας-λέξης. Ας υπάρχουν μικροδιαφορές,

Page 10: Preview skepsou

τουλάχιστον όμως να υπάρχει μια κοινή αρχική έναυση. Αυτή η αρχική έναυση μπορεί να υπάρξει όταν δε μας διαφεύγει το πραγματικό περιεχόμενο της έννοι-ας-λέξης που συζητάμε.

Επειδή ορισμένες φορές μας διαφεύγει το πραγματικό περιεχόμενο μιας έννοι-ας-λέξης, θεώρησα σωστό να γράφω υπό μορφή υποσημείωσης στην αρχή κάθε θεματικής ενότητας την εξήγηση της αντίστοιχης έννοιας-λέξης. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησα το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινι-ώτη, Γ΄ έκδοση, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 2008, δημιουργώντας τρόπον τινά μια κοινή αφετηρία και κατεύθυνση. Δεν είναι βέβαια πανάκεια αλλά στην εποχή της δημιουργίας χιλιάδων τεχνικών διαλέκτων, γλωσσικής σύγχυσης και ασυνεν-νοησίας, το λεξικό μάς δίνει μια ‘κατεύθυνση’, ένα κοινό ‘περιεχόμενο’, ώστε να μπορούμε να συνεννοηθούμε. Από εκεί και πέρα κανείς από μόνος του πρέπει να φροντίσει, για να μάθει τα κρυμμένα νοήματα μιας βαθειάς έννοιας-λέξης, ώστε να αντιληφθεί την ‘ουσία’ των εννοιών και των αρετών. Κανείς δεν μπορεί να του τα υποβάλει, αφού αυτά καθορίζονται από το ηθικό του ανάστημα.

Όπως είναι αντιληπτό, όσο βαθύτερης έννοιας είναι μια λέξη, τόσο η υποκειμε-νικότητα μεγαλώνει μεταξύ των ανθρώπων. Δεν είναι κακό. Αρκεί να γίνεται με γνώμονα την αναζήτηση της αλήθειας και όχι την αρνητική αντιπαράθεση -ως συνηθίζεται- ή κάποιον δογματικό σκεπτικισμό ή ψευδοπροοδευτισμό. Άλλωστε, ποιος θα μπορούσε αντικειμενικά να πει τι είναι «καλό»; Άλλο όμως είναι η ευ-ρεία έννοια του καλού, και άλλο να εγκληματεί κανείς και να μην αντιλαμβάνεται ότι αυτό είναι ένα παράδειγμα αδικίας.

Τι ζητώ λοιπόν; Την ιδανική δικαιοσύνη; Την ιδανική Δημοκρατία; Όχι! Επιζητώ αυτή την στοιχειώδη τήρηση του κοινού περιεχομένου των λέξεων-εννοιών που συμφωνήσαμε, με λογικές και μικρές αποκλίσεις μεταξύ μας. Άρα την τήρηση των νόμων, των κανόνων, του δικαίου, της ηθικής. Αν σε αυτά υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ των ανθρώπων, τότε κάποιοι δεν αναζήτησαν και δεν νοιά-στηκαν για το αληθινό τους περιεχόμενο. Προτίμησαν την άγνοια και επένδυ-σαν στην αρνητική και στείρα αντιπαράθεση, στον ανόητο και επιζήμιο αρνητικό σχετικισμό. Η άγνοια λοιπόν δημιουργεί την ασυνεννοησία και όχι η λέξη-έννοια αυτή καθαυτή. Επιζητώ τον συνεχή προβληματισμό και αναζήτηση. Ως εκ τούτου, αναδεικνύεται ότι οι τοποθετήσεις μου είναι κυρίως φιλοσοφικά διατυπωμένες, αυτό ορισμένως δε σημαίνει ότι δεν προσπάθησα να λάβω υπόψη μου και την επιστημονική πλευρά των κοινωνικοπολιτικών θεωριών και όρων, όπου εμφα-νίζονται; Ταυτόχρονα, επιζητώντας βοήθεια στο έργο μου από προηγούμενους σοφούς, κάθε θεματική ενότητα την ξεκινάω με ένα γνωμικό από τους αρχαίους

Page 11: Preview skepsou

Έλληνες και την τελειώνω με δύο αντιπροσωπευτικά γνωμικά.

Το παρόν σύγγραμμα δε φιλοδοξεί να δώσει συνταγές, λύσεις και απαντήσεις, αλλά φιλοδοξεί να προβληματίσει και να προκαλέσει αντιδράσεις. Δεν πιστεύ-ει στην αυθεντία, άρα, δε θα βρείτε μέσα αφορισμούς, κανόνες ή δογματικές αρχές. Ακόμα, ο σκοπός του βιβλίου δεν είναι βέβαια να αναπτύξει ένα πλήρες πολιτικό σύστημα (που ασφαλώς και υπάρχει στο μυαλό του συγγραφέα), απλώς προσαρμόζονται διάφορες προσωπικές ιδέες πάνω στο ήδη υπάρχον πολιτικό σύστημα. Θα βρείτε μια συνεχή αναμόχλευση και ενίσχυση αυτών που ο ίδιος ο αναγνώστης έχει βαθιά μέσα στις σκέψεις του. Κατ’ ουσία, θέλει να ‘ωθήσει’, να ‘ανακινήσει’, να ‘ενισχύσει’, να ‘αναμοχλεύσει’ και να ‘υπενθυμίσει’ κάθε τι που βρίσκεται μέσα στον αναγνώστη, ώστε να προβληματιστεί, να αυτοστοχαστεί και να αντιδράσει αντίστοιχα. Στόχος, να υπάρξει –στο βαθμό που μπορεί- κάποια ανατάραξη των στάσιμων υδάτων που προκαλούν την δυσοσμία της σημερινής ανθρώπινης κοινωνίας. Διότι, κάτι πρέπει να γίνει. Αυτή η στασιμότητα, ο ωχα-δερφισμός, ο εφησυχασμός και η αδιαφορία δηλητηριάζουν καθημερινά τη ζωή μας και δε μας βοηθάνε στον περαιτέρω εξανθρωπισμό μας. Απεναντίας, διολι-σθαίνουμε αργά αλλά σταθερά προς την απανθρωποποίησή μας με τον γνωστό τρόπο του ‘μιθριδατισμού’.

Δεν φοβάμαι τα λάθη, φοβάμαι την επανάληψη των λαθών. Θα κάνουμε λάθος, θα πέσουμε κάτω, θα σηκωθούμε αλλά… θα συνεχίσουμε. Ορισμένα λάθη μου μάλιστα τα αγαπώ. Ανέξοδα, αγόγγυστα και ακίνδυνα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα με δίδαξαν περισσότερα απ’ όσο θα μπορούσα να διδαχθώ από την επίπονη προσπάθεια μελέτης ενός βιβλίου. Άλλα πάλι με κάνουν να ντρέπομαι ή να λυπάμαι. Πάντως, όλα ήταν διδακτικά. Οποιοδήποτε και οιασδήποτε μορφής λάθος βρεθεί στο ανά χείρας βιβλίο, ευχής έργο είναι να διορθωθεί. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες του παρόντος βιβλίου δε θα μου αρνηθούν την εποικοδομητική διαφωνία τους όπου υπάρχει και τη ‘σημείωση’ των λαθών. Όποιος μου υποδείξει λάθη, παρατυπίες, ελλείψεις ή παραλείψεις και οποιαδήποτε γενικά παρατήρη-ση, θεωρείται φίλος. Έτσι λοιπόν, για ότι παρατηρήσετε ή αντιληφθείτε, παρα-καλώ πολύ επικοινωνήστε με τον συγγραφέα στο: [email protected] για πιθανές διορθώσεις. Η συμβολή σας θεωρείται σημαντική και απαραίτητη. Όμως, δίχως την ολοκλήρωση και την προσεκτική μελέτη του παρόντος βιβλίου, μην προ-βείτε βιαστικά σε κάποια γρήγορη και επιπόλαια κριτική του βιβλίου. Κάτι τέτοιο θα ήταν άδικο.

Ευχαριστώ πολύ. Αντώνης Αναστασιάδης

Page 12: Preview skepsou

Εισαγωγικές ΠαρατηρήσειςΘαυμάζειν και Απορείν. Ουδέν αληθείας μείζον

(Αρχαίοι Έλληνες).

Δεν είναι απαραίτητο να υποθέτουμε ότι ο «Πολίτης» έχει πάντοτε δίκιο και δεν είναι δυνατόν να έχει πάντοτε δίκιο. Είναι όμως απαραίτητο η φωνή του «Πολίτη» να ακούγεται με κάθε τρόπο. Η ‘φίμωση’ της φωνής του «Πολίτη» σημαίνει αυτόματα στέρηση της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ισότητας της κοινωνίας. Σημαίνει ότι η «κοινωνία» ‘ασθενεί’ και βρίσκεται σε επικίνδυνο ολισθηρό μονοπάτι. Σημαίνει ότι οι αληθινοί «Πολίτες» πρέπει να προσπαθή-σουν ακόμη περισσότερο. Έτσι γινόταν πάντοτε, έτσι θα γίνεται πάντοτε. Λίγοι βοηθούσαν την ανθρώπινη κοινωνία να πάει μπροστά. Αυτοί οι λίγοι ήσαν πά-ντοτε οι «Πολίτες» της κάθε κοινωνίας, οι «Πολίτες» του πλανήτη Γη.

Έτσι λοιπόν, ξεκινάμε με το μικρότερο κύτταρο μιας οργανωμένης κοινωνίας, τη βάση κάθε κοινωνίας, τον «Πολίτη», αφού από αυτόν ξεκινάνε και πρέπει να ξεκινάνε όλα τα τεκταινόμενα σε κάθε κοινωνία και σε αυτόν τελειώνουν και πρέπει να τελειώνουν όλα. Αλίμονο στην κοινωνία που απαξιώνει τον «Πο-λίτη» της. Είναι καταδικασμένη στην αποτυχία και τη δυστυχία του κοινωνικού συνόλου αλλά και στην αυτοκαταστροφή της. Στις κοινωνίες που απαξιώνουν τον «Πολίτη» η ευημερία φεύγει γρήγορα σαν κυνηγημένη και η φτώχεια και η διχόνοια γρήγορα θρονιάζονται εντός αυτής. Είναι σαν να αδιαφορεί κανείς για τα θεμέλια μιας πολυκατοικίας που οικοδομεί και να δίνει βαρύτητα και προσοχή στους ψηλότερους ορόφους της. Γιατί βέβαια, ο «Πολίτης» είναι τα θεμέλια της «Κοινωνίας» και ταυτόχρονα -σαν σύνολο- είναι η ίδια η κοινωνία. Είναι τρόπον τινά, περιέχον και περιεχόμενο. Πώς λοιπόν μπορεί να γίνει ο δια-χωρισμός αυτών των δύο εννοιών;

Επειδή ο διαχωρισμός αυτών των δύο εννοιών δεν μπορεί να γίνει, η επόμενη ενότητα αναφέρεται στον «Λαό» ως θεμέλιο λίθο των ανθρώπινων κοινωνι-ών. Κατόπιν ασχολούμαστε με την ίδια την «Κοινωνία» και τις αξίες της από τις οποίες πρέπει να διακρίνεται και τις οποίες συνήθως οι περισσότεροι, ή/και όλοι, απαιτούν για τον εαυτό τους και λιγότερο ή καθόλου για τους άλλους. Στη συνέχεια αναφερόμαστε στην «Πολιτεία» κ.ο.κ. Έτσι προσπαθούμε να συζητή-σουμε όλες τις κοινωνικοπολιτικές εκφάνσεις της ανθρώπινης κοινωνίας, ώστε να γίνει σύνδεση μεταξύ τους και να αναδειχθεί η αλληλεξάρτηση τους.

Εικονικά λοιπόν ο κάθε πολίτης ή ο κάθε αναγνώστης του παρόντος βιβλίου,

Page 13: Preview skepsou

είναι ως ένας άγνωστος πολίτης, που απευθύνεται προσωπικά αυτός ο ίδιος στο απρόσωπο σύνολο της έννοιας που πραγματεύεται εκείνη τη στιγμή. Όταν δηλαδή βρίσκεται στο «Σκέψου… Πολίτη» συζητεί με όλους τους πολίτες της κοινωνίας και όταν βρίσκεται στο «Σκέψου… Κυβέρνηση» συζητεί με ολόκληρη την κυβέρνηση . Το δεύτερο πρόσωπο που χρησιμοποιείται προσωποποιεί τον αναγνώστη, δηλώνοντας ότι τη στιγμή που ο αναγνώστης διαβάζει το παρόν βιβλίο, είναι σαν αυτός ο ίδιος να απευθύνεται στο σύνολο της έννοιας που πραγματεύεται εκείνη τη δεδομένη στιγμή. Ολόκληρο το βιβλίο λοιπόν είναι ένας διάλογος, όπου από τη μια πλευρά είναι ο «άγνωστος πολίτης-αναγνώ-στης» και απέναντί του είναι ένα σύνολο κάποιας κοινωνικοπολιτικής δραστη-ριότητας της καθημερινής ανθρώπινης κοινωνίας. Έτσι, ο «άγνωστος πολίτης» διερωτάται, απαντάει, αναζητάει, ζητάει εξηγήσεις, αναφέρει την άποψή του, προτείνει λύσεις, διεκδικεί δικαιοσύνη . Για να προχωρήσει σε βάθος η διαλε-κτική αναζήτηση του αναγνώστη, πρέπει να απαντάει γρήγορα και αυθόρμητα στα πάρα πολλά ερωτήματα που θα συναντήσει, πριν προχωρήσει στις επόμε-νες παραγράφους όπου πιθανόν να υπάρχουν κάποιες απαντήσεις. Ακόμα πρέ-πει να απαντάει ή να ψάχνει για απαντήσεις και σε απορίες και ερωτήματα που θα αναδεικνύονται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του παρόντος βιβλίου.

Με διεξοδική διαλεκτική συζήτηση και αναζήτηση μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών εκφάνσεων και εκδηλώσεων της ανθρώπινης κοινωνίας που συζητούνται εδώ, το παρόν βιβλίο φιλοδοξεί να:

• ενώσει τα κενά που υπάρχουν μεταξύ τους και να κάνει αντιληπτά όσο το δυνατόν περισσότερο τα αυτονόητα, αυτά που όλοι τα ξέρουν αλλά συχνά τα ‘ξεχνούν’.

• γίνει αντιληπτή η στενή σχέση που έχουν μεταξύ τους όλα αυτά και πως επηρεάζει η αντίδραση του ενός σε μια άλλη κοινωνικοπολιτική έκφανση.

• νοιώσουμε ότι πραγματικά, όταν αδικούμε τον συμπολίτη μας, γρήγορα και εμάς θα μας αδικήσει κάποιος άλλος, έστω κι αν αυτό συμβεί μελλοντικά.

• δούμε τον φαύλο κύκλο της δυστυχίας που δημιουργούμε γύρω μας κα-θημερινά -κι ας μη γίνεται άμεσα αντιληπτό- και που φυσικά γρήγορα θα επιστρέψει σε μας που τον ξεκινήσαμε, ή έστω, απλά τον διαιωνίσαμε.

• αντιληφθούμε ότι καιρός είναι πια να γίνουμε εμείς προσωπικά ένα «εγώ» ως ολότητα υλικό-νοητική και ψυχοσυναισθηματική, να γίνουμε το εργα-λείο που θα σπάσει έναν κρίκο από αυτή την αλυσίδα του φαύλου κύκλου

Page 14: Preview skepsou

της δυστυχίας.

• κατανοήσουμε πόσο εύκολο είναι να καλυτερέψουμε τη ζωή μας, την αν-θρωπιά μας και τον πολιτισμό μας αν προσέξουμε κάποια ελάχιστα πράγ-ματα.

• ενθυμηθούμε τελικά, πόσο χρειαζόμαστε τον συνάνθρωπό μας, στη χαρά και στη λύπη αλλά και στην απλή καθημερινότητα.

Η ενθυμητική φιλοδοξία του βιβλίου δεν είναι εγωι1στική. Μέσα στην καθημε-ρινότητα και στα ημερήσια προβλήματα που καλούμαστε να λύσουμε, πολλές φορές μας διαφεύγουν πράγματα απλά που πιθανόν τα γνωρίζουμε καλά. Το μυαλό μας όμως όταν είναι ‘κουρασμένο’ δεν τα θυμάται και δεν τα αντιλαμ-βάνεται. Την ανάκληση λοιπόν όλων αυτών που υπάρχουν μέσα στο μυαλό μας φιλοδοξεί να ανασύρει το βιβλίο αυτό. Άλλωστε, τα βιβλία, τα αποφθέγματα και οι συγγραφείς δεν είναι αυθεντίες. Έτσι, όπως μας υπενθυμίζει και ο Ντεκάρτ2, πρέπει να αμφιβάλλουμε και να διερευνούμε τα πάντα, με κριτική σκέψη, αμ-φισβήτηση, αναθεωρήσεις των σκέψεών μας και αυτοστοχασμό. Η υπενθύμι-ση λοιπόν είναι η μητέρα της μάθησης, της αναζωογόνησης και της εμπέδω-σης της γνώσης. Γνώση όμως που στα πρώτα αντίθετα στοιχεία που τυχόν θα προκύψουν, να μπορούμε πάλι να την αμφισβητήσουμε, να την στοχαστού-με και να την αναζωογονήσουμε και αν χρειαστεί, γιατί όχι, να την αλλάξουμε ολοκληρωτικά. Καθώς η μνήμη γεμίζει με πλήθος άχρηστων πληροφοριών και δεδομένων, η μεγαλοφυΐα του ανθρώπου και οι δημιουργικές του ικανότητες εξασθενούν και σβήνουν, μας λέει ο Ντεκάρτ. Η συχνή υπενθύμιση των σημα-ντικότερων πληροφοριών είναι η δυνατότητα που μας δίνεται να αποφύγουμε την εξασθένηση της μεγαλοφυΐας μας, ενισχύοντας τη μνήμη και τη λογική μας. Το πάθος μας λοιπόν για τη γνώση είναι το μέσον για την επιβίωσή μας.

• Δεν μπορώ να διδάξω τίποτα σε κανέναν, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να τους κάνω να σκεφθούν (Σωκράτης, 470/469-399 πX).

• Cogito ergo sum: Σκέφτομαι, άρα υπάρχω. (René Descartes, 1596-1650)

Page 15: Preview skepsou

Σκέψου Πολίτη!Ο άνθρωπος είναι του κόσμου ο πολίτης

(Αντισθένης, 445-360 πX)

Ο «πολίτης» εξετάζεται ως πρόσωπο με πολιτική ελευθερία, ως κοσμοπολίτης, ως ο θεμέλιος λίθος μιας μικρής ή μεγάλης κοινω-νίας ή ενός κράτους κι ως ατομική προσωπικότητα. Διερευνώνται η έννοια του πολίτη κι ο τρόπος αντίδρασής του στα σημερινά δη-μοκρατικά πολιτικά συστήματα αλλά και στον βαθμό που υπάρ-χουν ή έχουν παραβιασθεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα. Ακόμα αναζητείται η αλληλεξάρτηση των πολιτών, η διαφορά τους από τους ιδιώτες/υπηκόους και τέλος ο πολιτισμός κι ο αυτοσεβασμός με τον οποίο πρέπει να διακατέχεται.

Σκέψου Πολίτη3, σκέψου και αναζωπύρωσε στη μνήμη σου ολόκληρο το πε-ριεχόμενο της ιδιότητάς σου. Πήγαινε πίσω στα πολύ παλιά τα χρόνια, πολύ πριν εμφανισθεί η έννοια «Άτομο-Πολίτης». Πώς ήταν το άτομο; Ποια ήταν η φυσική του κατάσταση; Ποια ήταν η ατομική του κατάσταση; Ποια ήταν η κοι-νωνική του κατάσταση; Ποια ήταν τελικά η ιστορική διαδρομή έως σήμερα και οι αλλαγές που επήλθαν έως τη δημιουργία της σημερινής κοινωνίας; Ποιος τελικά πρέπει να ονομάζεται «Πολίτης»;

Σκέψου, απάντησε και στοχάσου βαθειά τις απαντήσεις αυτών των ερωτήσεων Πολίτη και να τις λάβεις σοβαρά υπόψη, ώστε να αντιληφθείς πώς πρέπει να είσαι σήμερα ως «πολίτης». Να αντιλαμβάνεσαι και να σέβεσαι τον συν-Πολίτη σου. Να κατανοήσεις τελικά την αξία και το μέγεθος της έννοιας του «Πολίτη» και να θέσεις ως στόχο το ιδανικό του «πολίτη». Πολίτης δεν είναι κάποιος επει-δή απλώς ζει κάπου, σε ένα τόπο ή σε μια κοινωνία. Πολίτης δεν είναι αυτός που απλώς έχει το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Πολίτης δεν είναι αυτός που απλώς έχει πρόσβαση στις τρεις εξουσίες της δημοκρατίας. Όχι! Π ο λ ί τ η ς ε ί ν α ι α υ τ ό ς π ο υ έ χ ε ι ό λ α τ α π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α α λ λ ά κ α ι π ο υ κ α θ η μ ε ρ ι ν ά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί κ α ι σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι ε ν ε ρ γ ά , ο υ σ ι α σ τ ι κ ά κ α ι μ ε σ υ ν έ χ ε ι α μ έ σ α σ τ η ν κ ο ι ν ω ν ί α σ τ η ν ο π ο ί α ζ ε ι . Π ο λ ί τ η ς ε ί ν α ι τ ο ά τ ο μ ο μ ε ε σ ω τ ε ρ ι κ ή κ α ι ε ξ ω -τ ε ρ ι κ ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α , α υ τ ό ς π ο υ μ ε ε λ ε ύ θ ε ρ η β ο ύ λ η σ η ε π ι -λ έ γ ε ι σ υ ν ε ι δ η τ ά τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ο υ . Α υ τ ό ς ε ί ν α ι ο « Π ο -λ ί τ η ς » . Όμως ανάγκη πάσα, να κατανοήσεις ευδιάκριτα και ξεκάθαρα την έννοια αυτή. Ψάξε πίσω και κάτω από τη σκόνη του παρελθόντος, μέσα στους

Page 16: Preview skepsou

σκοτεινούς διαδρόμους της ιστορίας, της ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογί-ας. Γίνε ιχνηλάτης της πορείας, της δημιουργίας και της εμφάνισης της έννοιας του «Πολίτη». Οφείλεις να μάθεις για το κυριότερο χαρακτηριστικό σου στοι-χείο ως μέλος μιας ανθρώπινη κοινωνίας πάνω στη γη, αυτό του «Πολίτη» . Γνωρίζεις Πολίτη το παρελθόν σου και το παρόν σου ώστε να καθορίσεις το μέλλον σου;

Σκέψου, Πολίτη, και συλλογίσου καθώς ταξιδεύεις μέσα στον παρελθόντα χρόνο με οδηγό την Ιστορία. Συναντάς τον εαυτό σου στους διαδρόμους της ανθρώπινης ιστορίας, απαντάς το ‘άτομο’ σαν κάποιο μακρινό πρόγονό σου. Ενσυναισθάνσου και ανακάλυψε τον μέσα σε κάθε πλαίσιο της ιστορικής του εξέλιξης. Πριν λίγες δεκάδες χιλιάδες χρόνια ήσουν ένα έμβιο όν ελεύθε-ρο μέσα στη φύση. Αυτή είναι η ατομική σου ελευθερία , η φυσική σου κατάσταση. Δε νοιώθεις ανασφάλειες, δεν έχεις εχθρούς τους όμοιους σου, είσαι ένα τροφοσυλλεκτικό ελεύθερο άτομο4, ανεύθυνο και ανέμελο. Ως ελεύθερο άτομο ζούσες, αλλά ξεχώριζαν δυο χαρακτηριστικά σου στοιχεία, το «θαυμάζειν» και το «απορείν». Αυτά σε ωθούσαν να αναζητήσεις κάτι παρα-πάνω. Ήσουν ένα ανεξάρτητο άτομο, με χαλαρούς κοινωνικούς δεσμούς εκτός από ένα δεσμό που ανέπτυξες πριν λίγες χιλιάδες χρόνια και διαφύλαξες μέσα στου αιώνες της ιστορικής σου διαδρομής. Τον οικογενειακό δεσμό, και αυτόν κυρίως γύρω από τη γριά-μητέρα. Αυτή τη μοναδική ασύνειδη κοινωνική συμπεριφορά σου που υπήρξε το πρώτο κύτταρο της επερχόμενης οργανω-μένης κοινωνίας σου. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται σήμερα η οικογένειά σου;

Σκέψου, Πολίτη, και διανοήσου την πρώτη μορφή συλλογικότητας και κοινωνι-κής σου συμπεριφοράς. Η πρώτη μικρή σου κοινωνία ήταν η οικογένεια. Εκεί βρήκες την πρώτη κύρια και μεγαλύτερη φροντίδα και ασφάλεια. Η οικογένεια είναι η πρώτη μορφή και η μόνη φυσική κατάσταση κοινωνικής συμβίωσης. Ελεύθερη, από ελεύθερα άτομα και με ελεύθερο πνεύμα αλληλοσεβασμού και αλληλοφροντίδας είναι η οικογένεια, διαπνεόμενη από άδολη αγάπη. Έτσι πο-ρεύεται στους αιώνες. Αργότερα Πολίτη, με την συνένωση πολλών οικογενειών δημιούργησες μεγαλύτερες κοινωνίες, ώστε να διασφαλίσεις τις ανασφάλειές σου από τους εξωτερικούς κινδύνους. Τα ιδανικά σου λοιπόν ήταν η ελευθερία, ο σεβασμός, η αγάπη, η φροντίδα και άλλα πολλά που τώρα μόνο σε κάποιες μορφές, κατώτερων από σένα, έμβιων όντων τα συναντά κανείς. Στην πορεία σου όμως εγκατέλειψες αρκετά από αυτά και η απορία γιατί το επέτρεψες αυτό μένει αναπάντητη. Πως επέτρεψες Πολίτη να χαθούν αυτά τα ιδανικά σου; Γνωρίζεις τελικά από τι συνίστασαι;

Page 17: Preview skepsou

Σκέψου, Πολίτη, και διαλογίσου. Συνίστασαι από δυο ουσίες, αυτή του ατόμου και αυτή του μέλους ενός συνόλου, τους μέλους μιας κοινωνίας. Διαφύλαξε με συνέπεια και αυστηρότητα και τις δύο σου συνιστώσες που θα καθορίσουν την προσωπικότητά σου ως μια συνισταμένη. Ξεδιάκρινε τα σαφή όρια και τις συγκεκριμένες υποχρεώσεις της κάθε μιας συνιστώσας σου. Διάβλεψε και πρόβλεψε με κρυστάλλινη σκέψη, πότε θίγεται η μια, πότε θίγεται η άλλη και πότε θίγονται κι οι δύο. Μη τις συγχέεις και μη ξεπουλάς τη μια έναντι της άλλης. Αυτό είναι ακόμα χειρότερο κι από την στέρηση των δικαιωμάτων σου από κάποια ‘εξωτερική’ δύναμη. Ενθυμήσου ότι είσαι ένα έμβιο ον με ατομικότητα και συλλογικότητα και πρέπει να τα αγαπάς, να τα σέβεσαι και να τα διαφυλάττεις. Τι γνωρίζεις όμως Πολίτη γι’ αυτή τη διττή σου υπόσταση; Τι γνωρίζεις για τη διπλή σου ουσία;

Σκέψου Πολίτη, έχεις να στηρίξεις την ατομικότητά5 σου αλλά έχεις να υπο-στηρίξεις και την κοινωνικότητά6 σου μέσα στην κοινωνία την οποία ζεις. Δεν μπορείς να αδιαφορήσεις για ένα από τα δύο. Δεν πρέπει να απεμπολήσεις ένα από τα δύο. Ταυτόχρονα πρέπει να αναδιατάξεις τα συναισθήματά σου. Η αγά-πη είναι απαραίτητο συναισθηματικό στοιχείο για την ευημερία σου. Άφησε ελεύθερα τη φύση να μιλήσει, άφησε την αγάπη να κυλίσει στις φλέβες σου. Το χρώμα, η θρησκεία, οι φιλοσοφικές κοσμοαντιλήψεις και η εν γένει διαφορετι-κότητα μεταξύ των ανθρώπων δεν έχουν σημασία. Σημασία έχει ο πολιτισμός κι ο ανθρωπισμός που κουβαλάει κανείς μέσα του. Με αυτά να βαδίζεις και με αυτά να στοχάζεσαι και να αποφασίζεις. Έτσι δε θα διολισθήσεις σε δια-χωρισμούς και τάξεις μεταξύ των συμπολιτών σου, μεταξύ των συνανθρώπων σου. Για σκέψου ωστόσο Πολίτη, μήπως έχεις διολισθήσει σε διαχωρισμούς και έχεις ανεχτεί την δημιουργία τάξεων;

Σκέψου, Πολίτη, και διανοήσου! Δεν υπάρχουν διαφορετικές τάξεις μεταξύ των πολιτών, δεν υπάρχουν ανώτεροι ή κατώτεροι πολίτες. Υπάρχουν διαφορετι-κές προσωπικότητες, με διαφορετικές γνώσεις και ανησυχίες. Όλοι μαζί δημι-ουργούν τον πολυσύνθετο οργανισμό που καλείται «Κοινωνία». Όλα τα άτομα είναι διαφορετικά μεταξύ τους, το καθένα με τις ιδιαιτερότητές του, τις ικανό-τητες του και τον ρόλο που αναλαμβάνει ο ίδιος ή του αναθέτει η κοινωνία. Αρμονικά και ισότιμα συνεργάζονται, με ανυπαρξία τάξεων και κατατάξεων των πολιτών, ανεξάρτητα από πνευματικό, γνωστικό ή οικονομικό επίπεδο. Τάξεις δεν πρέπει να υπάρχουν. Άρα, όλοι οι ‘Πολίτες’ είναι απόλυτα ίσοι, με ίσα δι-καιώματα και ίσες υποχρεώσεις, στη θέση που βρίσκονται, με τη ‘δύναμη’ που κατέχουν και τις ικανότητες που έχουν. Μέσα στην κοινωνία λοιπόν δεν υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, δυνατοί και αδύναμοι, μορφωμέ-

Page 18: Preview skepsou

νοι και αμόρφωτοι, ελεύθεροι και σκλάβοι. Όλοι είναι ίσοι με-ταξύ τους . Ελευθερία, Δημοκρατία, Ισότητα: αυτά είναι τα ιδανικά που τους ενώνουν σε μία ευνομούμενη κοινωνία. Όχι ως λόγια, όχι ως υποκριτική χρήση, όχι για το θεαθήναι. Όλοι μαζί οι Πολίτες δημιουργούν την κοινωνία, ως ένα ενιαίο σύνολο, με κοινούς στόχους και κοινές ανησυχίες για το μέλλον, ανε-ξάρτητα από τις προσωπικές ατομικές ανησυχίες και στόχους του καθενός. Οι ατομικές ανάγκες και ανησυχίες δεν έρχονται σε σύγκρουση με τις αντίστοιχες της κοινωνίας. Αρμονικά προσαρμόζονται και συγχρωτίζονται με τελικό στόχο την ευημερία της κοινωνίας, την ευημερία του ατόμου. Αυτά ίσχυαν και στους μακρινούς προγόνους σου, αυτά ίσχυαν χθες, αυτά πρέπει να ισχύουν και σή-μερα. Αναπόλησε Πολίτη όλα τα παραπάνω, από τον παλιό σου πρόγονο έως σήμερα. Τι θυμάσαι απ’ όλα αυτά;

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι από τα παλιά αλλά και από τα καινούρια. Γεννήθη-κες ελεύθερος, θέλεις να είσαι ελεύθερος, αλλά θέλει να είναι ελεύθερος κι ο συμπολίτης σου.

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι. Είσαι κοινωνικό όν, ανδρώθηκες μέσα στο μικρότε-ρο κοινωνικό σύνολο, την οικογένεια, θέλεις να ζεις μέσα στην ευρύτερη κοινω-νία ελεύθερα χωρίς να καταπιέζεται η ατομικότητά σου, χωρίς να καταπιέζεις την ατομικότητα του άλλου.

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι. Έχεις φυσική κατάσταση την ελευθερία. Έτσι δη-μιουργήθηκες μέσα στο σύμπαν, έτσι εξανθρωπίστηκες, έτσι εκπολιτίστηκες μέσα στου αιώνες. Και μόνο μέσα σε πνεύμα ελευθερίας μπορείς να δημιουρ-γήσεις, να λειτουργήσεις και να πετύχεις τα μέγιστα των ικανοτήτων σου. Ζήσε ελεύθερος μέσα στη φύση, αλλά σεβάσου και την ελευθερία των άλλων.

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι. Έχεις μέγιστα δικαιώματα και ανώτατες υποχρε-ώσεις να διαφυλάξεις την ατομικότητά σου, αλλά και την κοινωνικότητά σου. Να φροντίζεις για την ευημερία σου αλλά και την ευημερία της κοινωνίας μέσα στην οποία ζεις.

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι. Ζεις και ευημερείς μέσα σε μια μεγάλη κοινωνία, αλλά η ευτυχία σου εξαρτάται και από τις γειτονικές σου κοινωνίες. Κι αυτές, παρά την διαφορετικότητά τους (πολιτισμική, γλωσσική, εθιμική ), ίδιο ανώτε-ρο στόχο έχουν με σένα, την ευημερία της ατομικότητας του εκεί ‘Πολίτη’ και της κοινωνίας του εκεί συνόλου των ‘Πολιτών’. Πρέπει λοιπόν να σέβεσαι την γειτονική σου κοινωνία και να απαιτείς να σέβονται τη δική σου κοινωνία. Ανά-πτυξε μαζί τους κάθε μορφή σχέσης και επικοινωνίας, φιλικής, πολιτισμικής,

Page 19: Preview skepsou

επαγγελματικής και συνεργάσου μαζί τους σε κάθε μορφής ειρηνικές εκδηλώ-σεις.

Ναι! Πολίτη, καλά θυμάσαι. Ανεξάρτητα πού ζεις, σε ποια κοινωνία υπάρχεις και ποια γλώσσα μιλάς, και πέρα και πάνω από την διαφύλαξη της ατομικότη-τάς σου και της συλλογικότητάς σου, ανώτατος ιερός σκοπός και αυτοσκοπός είναι η διαφύλαξη του περιβάλλοντός σου. Όχι μόνο του τοπικού αλλά ολόκλη-ρου του πλανήτη και κάθε τι που περιέχει ο πλανήτης γη. Και την τελευταία πέ-τρα της μητέρας-γης πρέπει να την αγαπήσεις, πρέπει να τη σεβαστείς, πρέπει να τη διαφυλάξεις.

Σκέψου, Πολίτη, αν τα θυμάσαι καλά όλα αυτά. Κοίταξε γύρω σου, ρίξε μια προσεκτική ματιά. Όλα αυτά υπάρχουν ή έχουν διολισθήσει; Ό,τι δεις, ό,τι έχει διολισθήσει ή έχει παρεκτραπεί διόρθωσε το Πολίτη. Σήμερα! Τώρα! Όχι αύριο. Ούτε στιγμή να μη καθυστερείς για την παραμικρή απόκλισή που αντι-λαμβάνεσαι από τα ιδανικά που πρέπει να διακατέχεσαι, την Ελευθερία, την Δημοκρατία και την Ισότητα. Ίσως μου πεις ότι θέλεις την ησυχία σου και το βό-λεμά σου. Εντάξει, όμως ήσυχος είσαι και όταν είσαι στη φυλακή. Αυτό θέλεις; Ήσυχος μπορεί να είσαι κλεισμένος σε μια σπηλιά, όπου θα σε ταΐζουν και θα σε ποτίζουν άλλοι. Αλλά θα έρθει κάποια στιγμή που θα γυρίσουν οι Λαιστρυ-γόνες ή οι Κύκλωπες. Θα περιμένεις λοιπόν τη σειρά σου για να σε φάνε; Αυτό θέλεις; Βλέπεις, αυτό που θεωρείς ‘ήσυχος’ δεν έχει να κάνει με την ησυχία σου αλλά με τη σκλαβιά σου. Εναποθέτεις στα χέρια άλλου για να διαχειριστεί την ελευθερία σου και τη ζωή σου. Πώς θα τα διαχειριστεί δεν μπορείς να ξέρεις και ούτε πρόκειται ποτέ να σε ενημερώσει. Και εντάξει, εκχωρείς τη δική σου ελευθερία και τα δικά σου δικαιώματα. Τα δικαιώματα των παιδιών σου όμως; Έχεις δικαίωμα να πουλήσεις την ελευθερία και τα κυριαρχικά δι-καιώματα των παιδιών σου; Και αυτοί που θα έλθουν μελλοντικά σε μια κοινωνία με εκχωρημένα τα κυριαρχικά τους δικαιώματα και την ελευθερία τους; Έχεις το δικαίωμα να το κάνεις αυτό;

Σκέψου άγνωστε Πολίτη και συλλογίσου! Έχεις δικαιώματα αλλά και υποχρε-ώσεις. Είσαι ένα δισυπόστατο έμβιο ον, εμπεριέχεσαι από το «Θέλειν» και το «Οφείλειν». Και τα δύο πρέπει να τα θυμάσαι, και τα δύο να τα απαιτείς, και τα δύο να τα καλλιεργείς. Μην αφήνεις τη ζωή σου στα χέρια των άλλων. Πάρε τη ζωή σου στα δικά σου χέρια. Δεν υπάρχει δρόμος. Ο δρόμος διανοί-γεται μπροστά σου καθώς προχωράς. Προχώρα! Σχεδίασε το μονοπάτι της ζωής σου με τα δικά σου χέρια, με τη δική σου φαντασία, με τα δικά σου όνειρα. Όσο πιο ρηξικέλευθο είναι το μονοπάτι σου, τόσο πιο σημαντική είναι η παρουσία

Page 20: Preview skepsou

σου. Άφησε βαθειά χνάρια απ’ όπου περάσεις. Το σημαντικό είναι να μη μένεις ακίνητος, να μη μένεις σιωπηλός, να μη μένεις άπραγος. Κάνε κάτι! Μη φοβά-σαι τα λάθη, να φοβάσαι την επανάληψη των λαθών. Διδάξου από τα λάθη σου και από τα λάθη των συνανθρώπων σου. Ξέρω, είναι δύσκολο, το γνωρίζεις κι εσύ αυτό. Λίγοι μπορούν να ξεφύγουν από τις κοινωνικοπολιτικές, πολιτισμικές και φιλοσοφικές ιδέες των καιρών τους, ώστε να ανυψωθούν σε ένα άλλο υψη-λότερο επίπεδο. Αυτοί ξεχωρίζουν, αυτοί βοηθάνε την ανθρώπινη κοινωνία να πάει εμπρός. Γίνε ένας από αυτούς. Έχοντας μαζί σου όλους τους σοφούς της γης μέσα στους αιώνες, προχώρα άφοβα με διερευνητικό βλέμμα και κριτική σκέψη. Άνοιξε το δικό σου δρόμο, άφησε τα δικά σου χνάρια . Το έχεις κάνει ποτέ αυτό, Πολίτη, και με ποιο τρόπο;

Σκέψου τη ζωή σου, Πολίτη, και φαντάσου την σαν ένα ταξίδι προς την Ιθά-κη με ένα πλοίο που λέγεται ‘Κοινωνία’. Νοιώσε το καλά αυτό και πίστεψε το. Στην κυριολεξία έτσι είναι. Στοχάσου Τώρα: Τι θα συμβεί όταν πάνω σε αυτό το πλοίο υπάρχει ανελευθερία, αναρχία, ανισότητα; Είναι απλό ε! Το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και σε σένα Πολίτη και στην κοινωνία μέσα στην οποία ζεις, αν λεί-πουν οι αρετές μέσα από τη ζωή σου κι αν οι αξίες διαλανθάνουν στην κοινωνία σου. Η απειλή για απεμπόληση της ελευθερίας μας δεν προέρχεται από έξω. Πάντοτε από μέσα μας προκύπτει. Εμείς επιτρέπουμε να διαφύγει από μέσα μας σιγά-σιγά, σαν ένα διαφυγόν αέριο από μια μικρή τρυπούλα σε ένα μπα-λόνι. Αυτές τις τρυπούλες ψάξε με προσοχή και κάλυψε τες, είναι πάρα πολλές. Η μαγική κόλα είναι η Αρετή, οι αρετές. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, μας λέει ο Ανδρέας Κάλβος (1792-1869). Μέσα στις καθημερινές αντίξοες συν-θήκες, στη φωτιά της μάχης, στο πεδίο της αλήθειας, στο βωμό της δικαιοσύ-νης, στον αγώνα της σωφροσύνης, στην καθημερινότητα, εκεί σφυρηλατείται η ελευθερία σου. Κι αν με όλα αυτά την αρετή κρατήσεις μέσα στην ψυχή σου, τότε μη φοβηθείς, όλοι οι θεοί είναι μαζί σου. Το μεγάλο βραβείο, η ελευθε-ρία σου . Σκέψου Πολίτη, πόση ελευθερία και πόσο ποσοστό των κυριαρχικών δικαιωμάτων σου έχουν απομείνει;

Σκέψου, Πολίτη, και στοχάσου τα λόγια του J.J. Rousseau (1712-1778): Οι άν-θρωποι γεννιούνται και μένουν (ή πρέπει να μένουν) ελεύθεροι με ίσα δικαιώ-ματα …και … Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος αλλά παντού είναι αλυσοδε-μένος. Κοίταξε γύρω σου διερευνητικά και ψάξε βαθιά μέσα στις ανθρώπινες (ατομικές και κοινωνικές) σχέσεις να βρεις το βαθμό ελευθερίας που υπάρχει μεταξύ των Πολιτών. Πολλές αλυσίδες θα βρεις. Σιδερένιες, χάλκινες, ασημέ-νιες, χρυσές, χιλιάδων μορφών αλυσίδες πάνω στα κουρασμένα κορμιά των πολιτών που τους μετατρέπουν σιγά-σιγά σε ιδιώτες υπηκόους. Τι κι αν είναι

Page 21: Preview skepsou

χρυσές, οι αλυσίδες παραμένουν αλυσίδες. Εσύ πρέπει να τις αποτινάξεις από πάνω σου Πολίτη, έστω και αν είναι χρυσές. Ύστερα να βοηθήσεις κι άλλους να το κάνουν. Ορισμένως, σου τις τοποθέτησαν σιγά-σιγά, ύπουλα και έξυπνα όταν ακόμα ήσουν νήπιο. Οι γονείς σου από την αγνωσία τους, οι δάσκαλοί σου από την αδιαφορία τους, η κοινωνία γύρω σου από την απανθρωπιά της, οι κυ-βερνήσεις σου από την ιδιοτέλειά τους. Εντούτοις τώρα που ενηλικιώθηκες και ονομάστηκες «Πολίτης» δεν έχεις δικαιολογία. Εσύ επιτρέπεις την διατήρηση των παλιών αλυσίδων επάνω σου, εσύ τους επιτρέπεις να σου φορτώνουν και νέες αλυσίδες. Δική σου είναι η ευθύνη να τις αποτινάξεις. Έχεις τη «δύναμη» μέσα σου, αυτή η δύναμη είναι τα κυριαρχικά σου δικαιώματα. Κάνε χρήση αυτών των δικαιωμάτων, μπορείς να αποτινάξεις τις αλυσίδες σου, αρκεί να κάνεις το πρώτο βήμα, αρκεί λίγο να ….σκεφθείς. Πόσο αγωνίστηκες και πόσο νοιάστηκες για όλα αυτά μέχρι σήμερα;

Σκέψου, Πολίτη, ενθυμήσου κι αναζωπύρωσε τις σκέψεις σου γύρω από την οποιαδήποτε πιθανή εμπλοκή και σχέση που έχεις με οτιδήποτε μέσα στην αν-θρώπινη κοινωνία, ατομική ή γενική. Ποια είναι η σχέση σου με την κυβέρνηση, με το κοινοβούλιο, με την πολιτεία, με την κοινωνία, με τους συμπολίτες σου, με τη δικαιοσύνη και με τη δημοκρατία; Πώς λειτουργείς, πώς τα δέχεσαι και πώς αντιδράς; Παίρνεις θέση στα τεκταινόμενα; Διερευνάς και ελέγχεις αν λει-τουργούν όλα καλά; Κάνεις χρήση στο έπακρο όλων των δικαιωμάτων σου και των υποχρεώσεών σου; Πάντα ανοικτά πάντα ξάγρυπνα Πολίτη τα μάτια της ψυχής και του μυαλού σου. Έχεις τις αισθήσεις σου πανέτοιμες και τη σκέψη σου σε εγρήγορση;

Σκέψου, Πολίτη, ένα τελευταίο, μια τρίτη διάσταση που έχεις, αυτή του «Κο-σμοπολίτη». “Δεν είμαι Αθηναίος, ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου” αναφέρεται ότι είπε ο Σωκράτης (470/469-399 πX) και ο Αντισθένης (445-360 πX) πρόσθεσε «ο άνθρωπος είναι του κόσμου ο πολίτης». Είσαι λοι-πόν ο εαυτός σου ως Άτομο-Πολίτης (ατομικότητα) , είσαι μέρος της κοινωνίας ως Πολίτης μέσα στην Κοινωνία (κοινωνικότητα) και είσαι τμήμα ολόκληρης της ανθρώπινης κοινωνίας ως Πολίτης του κόσμου (κοσμοπολίτης). Όλα αυτά μαζί είναι η α ν θ ρ ω π ό τ η -τ α . Βάδισε τη ζωή σου έχοντας στο νου σου αυτές τις τρεις υποστάσεις σου (άτομο, κοινωνία, ανθρωπότητα) αρμονικά συνεργαζόμενες μεταξύ τους. Έχε στη σκέψη σου καθημερινά τις κύριες αρετές σου (Σοφία, Σωφροσύνη, Ανδρεία, Δικαιοσύνη). Στήριξε με κάθε τρόπο τα θεμέλια της κοινωνίας σου (Ελευθερία, Δημοκρατία, Ισότητα) και διέδωσε την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των λαών πάνω στη γη ως κοσμοπολίτης (Ειρήνη) και τότε η ευημερία σου δε θα αργήσει.

Page 22: Preview skepsou

Βρίσκονται στο μυαλό σου καθημερινά Πολίτη αυτές οι τρεις υποστάσεις σου;

Σκέψου! Μη διολισθήσεις Πολίτη στον εύκολο δρόμο και στο ‘βόλεμα’. Από-φυγε με κάθε τρόπο το αρνητικό ερώτημα «εγώ θα σώσω τον κόσμο;». Ανα-φέρσου καταφατικά «Ναι! εγώ θα σώσω τον κόσμο». Τότε, να είσαι σίγουρος, θα το πουν κι άλλοι. Εσύ θα το έχεις διαδώσει και εσύ θα έχεις συμβάλει για τις θετικές αλλαγές. Αν όμως παραμείνεις στο αρνητικό ερώτημα, τότε αυτό θα διαδοθεί και τότε εσύ θα το έχεις διαδώσει και εσύ θα φταις. Μέχρι να δώ-σεις την θετική σου απάντηση, μη περιμένεις ευημερία, μη ψάχνεις ευτυχία, ξέχνα την ευδαιμονία. Σκύψε το κεφάλι σου και γίνε ανθρωπάκος. Ζήσε σαν πα-ράσιτο και σαν σκλάβος. Καταδίκασε τα παιδιά σου στη σκλαβιά και άσε τους άλλους να καθορίζουν τη ζωή σου. Και όταν έρθει η ώρα, αυτοί οι άλλοι θα χρησιμοποιήσουν εσένα και τα παιδιά σου όπως τους βολεύει. Αν χρειαστεί, και μην αμφιβάλλεις σε αυτό, θα σας οδηγήσουν στο σφαγείο. Αυτό μη το ξε-χνάς. Θυμήσου! Ο πολίτης μέσω του πολιτισμού δημιουργείται, καλλιεργείται και εξανθρωπίζεται. Γι’ αυτό, σήκωσε το κεφάλι σου ψηλά, κοίταξε θαρρετά τον ήλιο, πάτησε σταθερά στο χώμα, νοιώσε τη δύναμη που αντλείς από τη μητέρα-γη και με καθάρια και κρυστάλλινη φωνή βροντοφώναξε: «Ναι! Εγώ, του κόσμου ο Πολίτης, εγώ θα σώσω τον κόσμο».

• Είναι αδύνατο να υπάρξει καλός πολίτης χωρίς δικαιοσύνη (Σωκράτης, 470/469-399 πX).

• Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος αλλά παντού είναι αλυσοδεμένος (J.J. Rousseau, 1712-1778).