Popper-Kuhn-Lakatos Τρεις βασικές θεωρίες επιστημολογίας και η...

Popper Kuhn Lakatos Τρεις βασικές

θεωρίες επιστηmicroολογίας και η σχέση

τους microε τα Οικονοmicroικά

Εργασία Μεθοδολογίας Οικονοmicroικής Επιστήmicroης

Γιάννης Κοσπεντάρης

∆ιδάσκωνΠαναγιώτης Κορλίρας

Ακαδηmicroαϊκό έτος2007-2008

Οικονοmicroικό Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Τmicroήmicroα Οικονοmicroικής Επιστήmicroης

Αναλυτικά στοιχεία

Τίτλος εργασίας Popper Kuhn LakatosΤρεις βασικές θεωρίες

επιστηmicroολογίας και η σχέση τους microε τα Οικονοmicroικά

Θέmicroατα εργασίας-Η διάκριση ανάmicroεσα στο laquoκριτήριο της επιβεβαίωσηςraquo

και το laquoκριτήριο της διαψευσιmicroότηταςraquo η επίδραση του Karl Popper στη

νεώτερη επιστηmicroολογία

-Η θεωρία των laquoεπιστηmicroονικών επαναστάσεωνraquo του Thomas Kuhn και η

εφαρmicroογή της στην εξέλιξη της Οικονοmicroικής Επιστήmicroης

-Η θεωρία των laquoερευνητικών προγραmicromicroάτωνraquo του Imre Lakatos και η

εφαρmicroογή της στην Οικονοmicroική Επιστήmicroη

Όνοmicroα φοιτητή Γιάννης Κοσπεντάρης

Αριθmicroός microητρώου 1066449

Μάθηmicroα Μεθοδολογία Οικονοmicroικής Επιστήmicroης Κατεύθυνσης

Οικονοmicroικής Θεωρίας και Πολιτικής

∆ιδάσκων Παναγιώτης Κορλίρας Καθηγητής

Εξάmicroηνο Εαρινό

Ακαδηmicroαϊκό έτος 2007-2008



Πρόλογος

ldquohellipυπενθυmicroίζοντας microε τι ασχολείται εν τέλει η Οικονοmicroική Επιστήmicroη Είναι ίσως

περιττό να επισηmicroάνουmicroε ότι δεν είναι απλώς η συζήτηση για τους αριθmicroούς τις

προβλέψεις και τις κυβερνητικές ανακοινώσεις που γεmicroίζουν τις οικονοmicroικές ειδήσεις

Ούτε πρόκειται για τα διαγράmicromicroατα προσφοράς και ζήτησης ή τις εξισώσεις που τόσο

καλά γνωρίζει κάθε φοιτητής της Οικονοmicroικής Επιστήmicroης Στον πυρήνα της η

Οικονοmicroική Επιστήmicroη είναι ένα ερmicroηνευτικό σύστηmicroα microε σκοπό να microας διαφωτίσει για

τον τρόπο λειτουργίας και συνεπώς τα προβλήmicroατα και τις προοπτικές της πολύπλοκης

κοινωνικής οντότητας που αποκαλούmicroε οικονοmicroίαrdquo

Robert Heilbroner Οι φιλόσοφοι του Οικονοmicroικού Κόσmicroου

Το microάθηmicroα της Μεθοδολογίας είναι ένα πραγmicroατικά υπέροχο microάθηmicroα Το

περιεχόmicroενο του και ο τρόπος που διδάσκεται το κάνουν να ξεχωρίζει από τα

υπόλοιπα microαθήmicroατα του προγράmicromicroατος σπουδών και να είναι απαραίτητο για όποιον

θέλει να ασχοληθεί έστω και λίγο microε το φιλοσοφικό υπόστρωmicroα των Οικονοmicroικών Οι

εργασίες παίζουν καθοριστικό ρόλοη επιλογή των θεmicroάτων είναι πραγmicroατικά

δύσκολη αφού όλα είναι πολύ ενδιαφέροντα

Τα τρία που επέλεξα έχουν να κάνουν microε τους φιλοσόφους ήξερα κάποια πράγmicroατα

και για τους τρεις αλλά microε τη συστηmicroατική απασχόληση που επιβάλλει microια εργασία

(microέσα στα όρια του προπτυχιακού επιπέδου) ήmicroουν σίγουρος ότι θα καταλάβαινα

καλύτερα το έργο τους Τελικά επαληθεύτηκα Έβαλα επίσης microια ενότητα microε microερικά

βιογραφικά στοιχεία για τις ζωές των φιλοσόφων Το θεώρησα απαραίτητο γιατί

χωρίς τη γνώση αυτών το έργο τους microοιάζει ελλειπές Νοmicroίζω το γεγονός πχ ότι ο

Lakatos ήταν microαθηmicroατικός ή ότι ο Kuhn φυσικός αποτελούν βασικά στοιχεία για να

καταλάβει κανείς τις φυσιογνωmicroίες των ανθρώπων αυτών αλλά και να έχει microια

σφαιρική εικόνα του έργου τους

Απόλαυσα ιδιαίτερα το διάβασmicroα για να κάνω τις εργασίες Θέλω να τονίσω ακόmicroη

microια φορά τον απαραίτητο ρόλο του microαθήmicroατος για κάποιον οικονοmicroολόγο και να πω

ότι ήταν απολαυστικό για microένα να ασχολούmicroαι microαζί του Πραγmicroατικά άξιζε

KARL R POPPER

ldquoScience is perhaps the only human activity in which errors are systematically

criticized andhellipin time correctedrdquo Karl Popper

Η ζωή του

Από τον κοσmicroοπολιτισmicroό της Βιέννης στην αποmicroόνωση του Λονδίνου

Ο Karl Popper γεννήθηκε στη Βιέννη το 1902 και ήταν ο νεότερος γιος του

ευκατάστατου δικηγόρου Raimund Popper Η οικογένειά του είχε εβραϊκές ρίζες αλλά

οι γονείς του είχαν ασπαστεί το χριστιανισmicroό και έτσι ο ίδιος microεγάλωσε σε

προτεσταντικό περιβάλλον Έχοντας την οικονοmicroική υποστήριξη την οικογένειάς του

έλαβε λαmicroπρή microόρφωση στο Πανεπιστήmicroιο της Βιέννης όπου σπούδασε microαθηmicroατικά

microουσική ψυχολογία φυσική και φιλοσοφία

Στο microεγαλύτερο microέρος της εφηβείας του υπήρξε microαρξιστής λίγο αργότερα όmicroως έγινε

σοσιαλδηmicroοκράτης αηδιασmicroένος microε την ευκολία microε την οποία οι κοmicromicroουνιστές άφηναν

απλούς ανθρώπους να πεθαίνουν για να υποστηρίξουν τα σχέδιά τους Η αλήθεια είναι

ότι για ένα αρκετά microεγάλο διάστηmicroα laquoέζησε το σοσιαλισmicroό τουraquoντυνόταν σαν εργάτης

συναντιόταν microε άνεργους δούλευε microε φτωχά παιδιά Αυτή η τελευταία ασχολία του

τον έφερε σε επαφή microε τον ψυχαναλυτή Alfred Adler(πολύ σηmicroαντικός ψυχαναλυτής ο

οποίος επινόησε και το laquoσύmicroπλεγmicroα ανωτερότηταςraquo microεταξύ άλλων) ο οποίος τον

επηρέασε πολύ Ταυτόχρονα ασχολούταν πολύ ενεργά microε τη microουσική όντας microέλος της

avant-garde κίνησης και φίλος του Schoenberg(εφευρέτη της δωδεκάφθογγης κλίmicroακας)

και του Webern Ήταν επίσης φανατικός της ορειβασίας και παντρεύτηκε microια από τις

πιο εντυπωσιακές γυναίκες της γενιάς του Γενικά η ζωή του στη Βιέννη ήταν

εξαιρετικά πλούσια και πολύπλευρη γεmicroάτη από ενθουσιώδεις και περιπετειώδεις

δραστηριότητες Όλα όmicroως διακόπηκαν microε την έλευση του ναζισmicroού

Το 1937 ένα χρόνο πριν ο Χίτλερ εισβάλλει στην Αυστρία ο Popper αποδέχεται microια

θέση λέκτορα στο Canterbury University College στη Νέα Ζηλανδία όπου διαmicroένει

διδάσκοντας φιλοσοφία microέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσmicroίου Το 1946 microεταβαίνει στην

Αγγλία όπου γίνεται επίκουρος καθηγητής της Λογικής στο London School of

Economics Συνταξιοδοτήθηκε από τη διδασκαλία εικοσιτρία χρόνια αργότερα το 1969

και έχοντας παίξει καθοριστικό ρόλο στο να γίνει το LSE ένα από τα microεγαλύτερα

κέντρα έρευνας και διδασκαλίας των κοινωνικών επιστηmicroών στον κόσmicroο Πρέπει να

ήταν υπέροχο να κυκλοφορείς στο London School of Economics την περίοδο που

δίδασκε ο Popper αλλά ειδικά τα χρόνια από το 1960 και microετά Εκτός από τον Popper

τότε δίδασκε και ένας άλλος πολύ σηmicroαντικός φιλόσοφος της επιστήmicroης που θα microας

απασχολήσει στο τρίτο microέρος της εργασίας microας ο Imre Lakatos αλλά και άλλοι

σηmicroαντικοί φιλόσοφοι όπως ο JAgassi και ο JWatkins Η ζωή του Popper στο

Λονδίνο ήταν το ακριβώς αντίθετο από τα νιάτα του στη Bιέννηπροτιmicroούσε την

ησυχία και την αποmicroόνωση εντελώς αφοσιωmicroένος στην παραγωγή του τεράστιου

έργου του το οποίο εκτείνεται σε ένα εντυπωσιακό εύρος θεmicroάτωναπό τη φιλοσοφία

της επιστήmicroης και τη Λογική microέχρι την πολιτική φιλοσοφία τις προσωκρατικές

σπουδές και την κβαντική θεωρία Έγραφε και δηmicroοσίευε νέες ιδέες microέχρι και την

ηλικία των ενενήντα δύο ετών οπότε και πέθανε έχοντας αναγνωριστεί ως ένας από

τους σηmicroαντικότερους φιλοσόφους και διανοητές του 20ου αιώνα

Τα σηmicroαντικότερα έργα του Popper είναι τα The logic of scientific discovery(1934)

The open society and its enemies(1945) The poverty of historicism(1957) και Unended

quest(1976) Πολύ σηmicroαντικές είναι και οι συλλογές από άρθρα Conjectures and

refutations(1962) και Objective knowledge(1972) Όλα αυτά τα βιβλία έχουν

microεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν δει πολλές εκδόσεις ο ίδιος ο Popper

ασχολήθηκε ιδιαίτερα microε το να κάνει τις ιδέες του κατανοητές στην πλειοψηφία του

κόσmicroου γράφοντας σε πολλή απλή γλώσσα και ταξιδεύοντας δίνοντας διαλέξεις σε

διάφορα microέρη του κόσmicroου Ως αποτέλεσmicroα αποτελεί έναν από τους πιο

πολυσυζητηmicroένους σύγχρονους φιλοσόφουςτο 1965 χρίστηκε ιππότης από τη

βασίλισσα Ελισσάβετ ένα microικρό δείγmicroα της προσφοράς του και της σηmicroασίας του

έργου του

Το έργο του

Η λογική της επιστηmicroονικής ανακάλυψης στηρίζεται στις εικασίες και τις

απορρίψεις

Αν και φαίνεται λίγο παράξενο πιστεύω πως η παρουσίαση του έργου του Popper δεν

θα έπρεπε να ξεκινήσει από τις θεωρίες του έτσι όπως αυτές εκφράζονται στα βιβλία

του αλλά microε microια αναφορά στο γεγονός(ή microάλλον στη θεωρία) που την επηρέασε πιο

βαθιά από κάθε τι άλλο Το 1905 ο Αινστάιν δηmicroοσίευσε την Ειδική θεωρία της

Σχετικότητας και το 1915 τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας Μέχρι τότε και από την

εποχή του Νεύτωνα η επιστηmicroονική γνώση ήταν το πιο αξιόπιστο είδος γνώσης που

κατείχε ο άνθρωπος και λαmicroβάνονταν ως αδιαmicroφισβήτητη αλήθεια Οι επιστηmicroονικές

microέθοδοι ήταν οι microόνες που microπορούσαν να δώσουν βέβαια αποτελέσmicroατα και οι νέες

επιστηmicroονικές ανακαλύψεις προστίθεντο στο επιστηmicroονικό laquoσώmicroαraquo γνώσεων

συmicroπληρώνοντας και επεκτείνοντας την υπάρχουσα γνώση Με τις θεωρίες του

Αινστάιν όmicroως όλα αυτά φάνηκαν να καταρρέουναν η Θεωρία της Σχετικότητας ήταν

σωστή(πράγmicroα που αποδείχτηκε microε αναmicroφισβήτητο τρόποmicroε πειράmicroατα) τότε η

νευτώνεια microηχανική ήταν λάθος Η αναζήτηση της βεβαιότητας βρισκόταν στο κέντρο

της επιστήmicroης και της φιλοσοφίας από την εποχή του Καρτέσιου και του Γαλιλέου και

όλοι πίστευαν πως το οικοδόmicroηmicroα του Νεύτωνα αποκάλυπτε πλήρως την κίνηση του

κόσmicroου αλάνθαστα στηριγmicroένο στη microόνη πηγή βεβαιότηταςτην επιστηmicroονική microέθοδο

Και τελικά όλο αυτό το επιστηmicroονικό θαύmicroα που έmicroοιαζε να είναι η τέλεια περιγραφή

του κόσmicroου microας βασισmicroένη στην επιστηmicroονική βεβαιότητα τελικά αποδείχθηκε ότι δεν

ισχύει

Το πρόβληmicroα αυτό ήρθε να λύσει η θεωρία του Popper για την επιστήmicroηέτσι όπως ο

Locke στήριξε τη φιλοσοφία του στο έργο του Νεύτωνα έτσι ο Popper βάσισε τη

θεωρία του για την επιστήmicroη στις ανακαλύψεις του Αινστάιν οι οποίες τράνταξαν

συθέmicroελα τον επιστηmicroονικό κόσmicroο Συνειδητοποίησε πως αν οι αιώνες απόλυτης

παραδοχής της νευτώνειας microηχανικής τελικά δεν ήταν αρκετοί για να αποδείξουν την

αλήθεια της τελικά τίποτα δε θα ήταν αρκετό για να αποδείξει την αλήθεια microιας

επιστηmicroονικής θεωρίας Οι επιστηmicroονικοί νόmicroοι κατέληξε ο Popper δεν ήταν τίποτα

περισσότερο από απλές θεωρίες δηλαδή προϊόντα του ανθρώπινου microυαλού Αν

εξηγούν ικανοποιητικά τα πράγmicroατα microάλλον βρίσκονται κοντά στην πραγmicroατικότητα

αλλά τίποτα δεν αποκλείει microετά από χρόνια παραδοχής microιας θεωρίας να βγει microια

καινούργια που να είναι πιο κοντά στην πραγmicroατικότητα

Η θεωρία του Popper για την επιστήmicroη βασίζεται σε δύο θεmicroελιώδη προβλήmicroατατα

ονοmicroάζει laquoτο πρόβληmicroα της επαγωγήςraquo(the problem of induction) και laquoτο πρόβληmicroα

της διάκρισηςraquo(the problem of demarcation) Το πρόβληmicroα της επαγωγής microπορεί να

διατυπωθεί ως εξήςποια είναι η σχέση που υπάρχει ανάmicroεσα στη

θεωρητική(επιστηmicroονική) γνώση και την εmicroπειρία ενώ το πρόβληmicroα της

διάκρισηςποιο είναι το στοιχείο που διαφοροποιεί την επιστήmicroη από τη microεταφυσική

όπως επίσης και τα microαθηmicroατικά από τη Λογική Οι απαντήσεις για τα δύο αυτά

θεmicroελιώδη προβλήmicroατα δίνονται στο πρώτο microέρος του The Logic of Scientific

Discovery και microάλιστα συγκλίνουνη γνώση οικοδοmicroείται από προτάσεις που

προκύπτουν από την εmicroπειρία microας και ως εκ τούτου έχουν τη δυνατότητα να

συγκριθούν microε αυτή και να απορριφθούν Η σχέση που υπάρχει λοιπόν ανάmicroεσα στη

θεωρητική γνώση και την εmicroπειρία έχει microάλλον παραγωγικό παρά επαγωγικό

χαρακτήραη εmicroπειρία microας διδάσκει διορθώνοντας τα λάθη microας Μόνο υποθέσεις που

έχουν τη δυνατότητα να διαψευσθούν από την εmicroπειρία microπορούν να εκλαmicroβάνονται ως

επιστηmicroονικές ∆εν υπάρχει ανάγκη για το επαγωγικό άλmicroα που ο Locke και ο Hume

θεωρούσαν προβληmicroατικό αλλά αναπόφευκτοη εmicroπειρία δεν microας επιβεβαιώνει απλά

microας διαψεύδει

Ουσιαστικά η απάντηση στο πρόβληmicroα της επαγωγής microας δίνει τη θεωρία του

Popper για τη θεωρητική γνώσηη φυσική πραγmicroατικότητα σύmicroφωνα microε τον Popper

υπάρχει ανεξάρτητα από το ανθρώπινο microυαλό και σε κυριαρχείται από microια εντελώς

διαφορετική τάξη από αυτή που αντιλαmicroβάνεται η ανθρώπινη εmicroπειρία Κατά συνέπεια

η φυσική πραγmicroατικότητα δεν microπορεί να κατανοηθεί απευθείας από τον ανθρώπινο

νου το microόνο που microπορούmicroε να κάνουmicroε είναι να κατασκευάζουmicroε όσο το δυνατόν πιο

συνεπείς και λογικοφανείς θεωρίες για να την εξηγήσουmicroε και για όσο αυτές οι θεωρίες

microας δίνουν χρήσιmicroα πρακτικά αποτελέσmicroατα και εξηγούν τα φαινόmicroενα τις

χρησιmicroοποιούmicroε

Σχεδόν πάντα όmicroως κάποια στιγmicroή οι θεωρίες microας θα αποδειχθούν ανακριβείς σε

κάποιο βαθmicroό τότε ξεκινάmicroε την αναζήτηση για microια νέα θεωρία η οποία θα microπορεί να

εξηγεί ότι και η προηγούmicroενη χωρίς όmicroως να έχει τις αδυναmicroίες της Τη διαδικασία

αυτή δεν την ακολουθούmicroε microόνο στην επιστήmicroη άλλα και σε όλες τις πλευρές της

καθηmicroερινής microας ζωής Ουσιαστικά αυτό συνεπάγεται ότι ο τρόπος που

αντιmicroετωπίζουmicroε τα πράγmicroατα είναι ένα είδος laquoproblem solvingraquo προσπαθούmicroε δηλαδή

να τα αντιmicroετωπίσουmicroε ως προβλήmicroατα που έχουmicroε να λύσουmicroεπροοδεύουmicroε όχι microε το

να προσθέτουmicroε καινούργιες σε microια laquoδεξαmicroενήraquo από ήδη υπάρχουσες βεβαιότητες

αλλά microε το να αντικαθιστούmicroε συνεχώς τις υπάρχουσες θεωρίες microε πιο ικανοποιητικές

Η αντίληψη αυτή για την επιστήmicroη και τη γνώση είναι πραγmicroατικά ρηξικέλευθη για

τα microέχρι τότε δεδοmicroένα της φιλοσοφίαςη διάκριση microεταξύ επιστήmicroης και microεταφυσικής

είναι θέmicroα επιλογής microεθόδου και δεν αφορά τη φύση των πραγmicroάτων Η αναζήτηση για

τη βεβαιότητα που είχε κυριεύσει τη ∆υτική επιστήmicroη και φιλοσοφία από την εποχή

Καρτέσιου microέχρι το Russell και τους λογικούς θετικιστές έπρεπε να εγκαταλειφθεί

γιατί πολύ απλά δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί Είναι αδύνατον να αποδειχθεί

ολοκληρωτικά και για πάντα η αλήθεια microιας οποιασδήποτε επιστηmicroονικής θεωρίας ή

να χτιστεί ένας επιστηmicroονικός κλάδος σε απολύτως ασφαλή θεmicroέλια Η laquoθεωρία της

επαληθευσιmicroότηταςraquo(verifiability) οδηγεί την αναζήτηση για επιστηmicroονική γνώση σε

εντελώς λάθος κατεύθυνση σύmicroφωνα microε τον Popper Και αυτό γιατί υπάρχει microια λογική

ασυmicromicroετρία ανάmicroεσα στην επαλήθευση και τη διάψευση microιας πρότασηςοποιοσδήποτε

αριθmicroός εmicroπειρικών επαληθεύσεων microιας θεωρίας όσο microεγάλος κι αν είναι δεν αρκεί

για να αποδείξει πλήρως τη θεωρία Αντίθετα microία microονάχα παρατήρηση που αντιβαίνει

στη θεωρία αρκεί για να την καταρρίψει Έτσι λοιπόν η κριτική και η αναζήτηση

λαθών γίνονται οι βασικοί τρόποι microε τους οποίους ουσιαστικά προχωρά η

επιστηmicroονική έρευνα Η laquoθεωρία της διαψευσιmicroότηταςraquo(falsifiability) του Popper λέει

λοιπόν ότι οι προτάσεις που δεν microπορούν να ελεγχθούν εmicroπειρικά και εποmicroένως δεν

υπόκεινται σε διάψευση δεν microπορούν να θεωρηθούν επιστηmicroονικέςαν οτιδήποτε που

microπορούσε να συmicroβεί είναι συmicroβατό microε την αλήθεια microιας πρότασης τότε τίποτα δεν

microπορεί να θεωρηθεί στοιχείο υπέρ της αλήθειας αυτής Ένα καλό παράδειγmicroα αποτελεί

η πρόταση laquoυπάρχει Θεόςraquoέχει κάποιο νόηmicroα και ίσως ένα ενδεχόmicroενο αλήθειας

αλλά κανένας διανοητικά σοβαρός άνθρωπος δεν θα τη θεωρούσε επιστηmicroονική

δήλωση

Η σχέση του microε τα Οικονοmicroικά

Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι σύmicromicroαχοι της

Ο Popper εξέθεσε όπως είπαmicroε τις παραπάνω ιδέες για την επιστήmicroη και τη γνώση

στο πρώτο του βασικό έργο The Logic of Scientific Discovery(1934) Οι ιδέες αυτές

προέρχονται εξηγούν και θεmicroελιώνουν την αντίληψη του φιλοσόφου για τις θετικές

επιστήmicroες(microην ξεχνάmicroε ότι τα βασικά αντικείmicroενα των σπουδών του ήταν εκτός από τη

φιλοσοφία η φυσική και η microαθηmicroατική λογική) Συνειδητοποίησε λίγο αργότερα όmicroως

ότι οι ίδιες θέσεις microπορούν να εφαρmicroοστούν και στις κοινωνικές επιστήmicroες To 1945

δηmicroοσίευσε το δίτοmicroο έργο The Open Society and its Enemies στο οποίο εφαρmicroόζει τις

ιδέες του στην πολιτική και κοινωνική θεωρία Το έργο αυτό είναι ένα από τα

σηmicroαντικότερα πολιτικά βιβλία όλων των εποχώναποτελεί την πιο ολοκληρωmicroένη

καταδίκη του ολοκληρωτισmicroού και την πιο δυνατή υπεράσπιση της δηmicroοκρατίας που

γράφτηκε ποτέ Ο πρώτος τόmicroος είναι αφιερωmicroένος στην αντιmicroετώπιση των ιδεών του

Πλάτωνα και ο δεύτερος του Hegel(τον οποίο σε πολλά σηmicroεία αποκαλεί laquoαγύρτηraquo και

laquoαπατεώναraquo) και του Marx Το βιβλίο σύmicroφωνα microε τον Popper γράφτηκε σε microια

εποχή που σχεδόν ο microισός πληθυσmicroός της γης ζούσε κάτω από ολοκληρωτικά

καθεστώτα και αποτελεί microια προσπάθεια υπεράσπισης των δηmicroοκρατικών καθεστώτων

η οποία συγκινεί microέχρι και σήmicroερα

Η βεβαιότητα λοιπόν σύmicroφωνα microε τον Popper εκτός από την επιστήmicroη δεν είναι

δυνατή ούτε και στην πολιτική Έτσι η επιβολή microιας οποιασδήποτε άποψης δεν είναι

ποτέ δικαιολογηmicroένη Η πιο ανεπιθύmicroητη και επικίνδυνη microορφή της σηmicroερινής

κοινωνίας είναι αυτή στην οποία επιβάλλεται ο κεντρικός σχεδιασmicroός και απαγορεύεται

η διαφοροποίηση Η κριτική είναι ο κύριος τρόπος microε τον οποίο οι κοινωνικές πολιτικές

microπορούν να βελτιωθούν πριν πραγmicroατοποιηθούν Και η καταγραφή των ανεπιθύmicroητων

συνεπειών είναι η ουσιωδέστερη microέθοδος για να τροποποιηθούν ή να εγκαταλειφθούν

αφού έχουν πραγmicroατοποιηθεί Η κοινωνία λοιπόν η οποία επιτρέπει την κριτική

συζήτηση την αντίθεση και το διάλογο(αυτή δηλαδή που ο Popper καλεί laquoανοιχτή

κοινωνίαraquo) θα είναι σίγουρα πολύ πιο αποτελεσmicroατική στη επίλυση των προβληmicroάτων

που προκύπτουν από οποιαδήποτε άλλης microορφής κοινωνία Η πρόοδος θα είναι

γρηγορότερη και microε microικρότερο κόστος και το σηmicroαντικότερο λαmicroβάνοντας υπόψην τις

ηθικές συνέπειες

Ο Popper ισχυρίζεται ότι στην πολιτική όπως στην επιστήmicroη αντικαθιστούmicroε

συνεχώς καθιερωmicroένες ιδέες microε αυτές που ελπίζουmicroε να αποδειχθούν καλύτερες Η

κοινωνία επίσης βρίσκεται σε microια κατάσταση συνεχούς αλλαγής η οποία microάλιστα

συmicroβαίνει microε ολοένα γρηγορότερους ρυθmicroούς Συνεπώς η δηmicroιουργία και η διατήρηση

microιας laquoιδανικής κοινωνίαςraquo δεν αποτελεί επιλογή για microας Αυτό που έχουmicroε να κάνουmicroε

είναι να microάθουmicroε να διαχειριζόmicroαστε αυτή την ατελείωτη διαδικασία συνεχών αλλαγών

Ουσιαστικά έχουmicroε να αντιmicroετωπίσουmicroε microια διαρκή laquoεπίλυση προβληmicroάτωνraquo τα

οποία προκύπτουν συνεχώς στην καθηmicroερινότητα Πρέπει αδιάλειπτα να αναζητούmicroε

τα κοινωνικά προβλήmicroατα όπως η φτώχεια οι απειλές της ειρήνης η κακή εκπαίδευση

η αδικία κλπ και να προσπαθούmicroε να τα καταπολεmicroήσουmicroε Επειδή όmicroως η τελειότητα

και η βεβαιότητα είναι αδύνατον να επιτευχθούν δεν πρέπει να σκεπτόmicroαστε το πώς θα

κτίσουmicroε το τέλειο νοσοκοmicroείο ή σχολείο αλλά το πώς θα απαλλαγούmicroε από τα

χειρότερα από αυτά βελτιώνοντας τις συνθήκες για όλους τους ανθρώπους ∆εν ξέρουmicroε

πώς να κάνουmicroε τους ανθρώπους χαρούmicroενους microπορούmicroε όmicroως να τους προστατεύσουmicroε

από το να υποφέρουν και να ταλαιπωρούνται

Αυτή είναι η κληρονοmicroιά του Sir Karl Popper (όσο γίνεται η κληρονοmicroιά του

microεγαλύτερου φιλοσόφου του 20ου αι να χωρέσει σε λίγες σελίδες) και εmicroείς ως

οικονοmicroολόγοι πρέπει να επωφεληθούmicroε από αυτή Και δεν εννοώ microόνο να δούmicroε και

να microάθουmicroε την κριτική του Popper απέναντι στη θεωρία του Marxείναι πανίσχυρη και

διαπραγmicroατεύεται πολλά και σηmicroαντικά οικονοmicroικά θέmicroατα όπως η θεωρία της

αξίας(την οποία χαρακτηρίζει πολύ εύστοχα laquomicroεταφυσικήraquo) ή της διανοmicroής και

αποτελεί χρήσιmicroη ανάλυση για τα Οικονοmicroικά(το ότι ο Bryan Magge στην laquoΙστορία

της φιλοσοφίας τουraquo έχει ως υπότιτλο στο κεφάλαιο για τον Popper ldquoThe gravedigger

of Marxismraquo νοmicroίζω ότι είναι αρκετό για κάποιον οικονοmicroολόγο να ασχοληθεί microε την

Ανοιχτή Κοινωνία) Aπό τον Popper όmicroως πρέπει (και ήδη το έχουmicroε κάνει) να

κρατήσουmicroε και πολλά άλλα κυρίως όσον αφορά τη microέθοδο της laquoεπιστήmicroης microαςraquo

Ο Mark Blaug ξεκινά το άρθρο του για τη microεθοδολογία των Οικονοmicroικών laquoKuhn

versus Lakatos or Paradigms versus research programmes in the history of

economicsraquo(βρίσκεται στον τόmicroο Method and Appraisal in Economics που

επιmicroελήθηκε ο SLatsis)microε την εξής φράσηlaquoΣτις δεκαετίες 1950 και 1960 οι

οικονοmicroολόγοι έmicroαθαν τη microεθοδολογία τους από τον Popperraquo Και αυτό είναι σε πολύ

microεγάλο βαθmicroό σωστό Στα Οικονοmicroικά είχε υπερισχύσει η microέθοδος του ΜFriedman η

οποία ουσιαστικά ήταν η φιλοσοφία του Popper λίγο πιο απλοποιηmicroένη και

εφαρmicroοσmicroένη στα Οικονοmicroικά(το laquoF-twistraquo όπως το αποκάλεσε ο Samuelson) Αυτό

δεν έγινε τυχαία Η βασική συνεισφορά της φιλοσοφίας του Popper είναι ότι microας δίνει

ένα microεθοδολογικό κριτήριο διάκρισης της επιστήmicroης από τη microεταφυσική Το κριτήριο

αυτό αν και προέρχεται από τη microελέτη της εξέλιξης των θετικών επιστηmicroώνhellip

laquoβολεύειraquo τους οικονοmicroολόγους Το κριτήριο της διαψευσιmicroότητας είναι ταυτόχρονα

και ένα laquoκανονιστικόraquo κριτήριο(microε την έννοια του ότι δίνει το στίγmicroα του πώς θα

έπρεπε να είναι η επιστηmicroονική microέθοδος) και ταυτόχρονα microια εξήγηση της εξέλιξης της

επιστήmicroης(η οποία γίνεται microε laquoεικασίες και απορρίψειςraquo) laquoΤαιριάζειraquo λοιπόν microε τα

Οικονοmicroικά γιατί απλούστατα είναι microια εmicroπειρική laquoεπιστήmicroηraquo τα συmicroπεράσmicroατα της

οποίας έχουν τη δυνατότητα να διαψευστούν από την εmicroπειρική παρατήρηση

Η microέθοδος των Οικονοmicroικών είναι ουσιαστικά παραγωγικήέχουmicroε υιοθετήσει a

priori κάποια αξιώmicroατα και microε τη χρήση των microαθηmicroατικών κατασκευάζουmicroε

υποδείγmicroατα microε τα οποία εξηγούmicroε και προβλέπουmicroε την πραγmicroατικότητα Η χρήση

των microαθηmicroατικών microας εξασφαλίζει τη συνέπεια στο laquoπέρασmicroαraquo από τα

αξιώmicroαταυποθέσεις στα τελικά συmicroπεράσmicroατα Η δυνατότητα του εmicroπειρικού ελέγχου

microας εξασφαλίζει την πολυπόθητη διαψευσιmicroότητααφού τα συmicroπεράσmicroατα microας

προσπαθούν να εξηγήσουν και να προβλέψουν την πραγmicroατικότητα τότε microπορούν να

ελεγχθούν ως προς την ορθότητά τους microε βάση την εmicroπειρία και τελικά να διαψευστούν

ή όχι ανάλογα microε το αν εξηγούνπροβλέπουν ικανοποιητικά Σίγουρα υπάρχουν

περιπτώσεις που ο εmicroπειρικός έλεγχος είναι πολύ δύσκολος ή και αδύνατος (πχ όσον

αφορά τη θεωρία της Γενικής Ισορροπίας) αλλά αυτό δεν νοmicroίζω ότι είναι αρκετό για

να αmicroφισβητήσει το ότι τα Οικονοmicroικά γενικά ακολουθούν το κριτήριο της

διαψευσιmicroότηταςστη συντριπτική πλειοψηφία οι θεωρίες microας έχουν άmicroεση σχέση microε

την πραγmicroατικότητα και η εmicroπειρία microπορεί να microας δείξει το αν διαψεύδονται ή όχι Στις

ελάχιστες περιπτώσεις που δεν υπάρχει η δυνατότητα του εmicroπειρικού ελέγχου νοmicroίζω

πως τα πράγmicroατα δεν είναι τόσο σοβαράοι κλάδοι αυτοί έχουν αποκτήσει microια θέση

laquoιερού δισκοπότηρουraquo για τους οικονοmicroολόγους Η έρευνα εκεί γίνεται κυρίως για να

παραχθούν θεωρητικά microαθηmicroατικά αποτελέσmicroατα που έχουν ενδιαφέρον λόγω του

εξεζητηmicroένου microαθηmicroατικού περιεχοmicroένου τους Ουσιαστικά κανείς δεν ενδιαφέρεται

να ελέγξει εmicroπειρικά τη θεωρία της Γενικής Ισορροπίας(και τους αντίστοιχους κλάδους)

γιατί κανείς δεν πιστεύει ότι έχει κάποιο πρακτικό ενδιαφέρονοι προσπάθειες γίνονται

για να καταλήξουν σε κάποια θεωρητικά συmicroπεράσmicroατα που microπορεί να έχουν κάποιο

microαθηmicroατικό ενδιαφέρον δε microας λένε τίποτα όmicroως για την πραγmicroατικότητα

∆εν πρέπει να παρεξηγούmicroε το ρόλο της επιστήmicroηςκύριο microέληmicroά της είναι να microας

βοηθήσει να καταλάβουmicroε το τι συmicroβαίνει γύρω microας Τα Οικονοmicroικά δεν πρέπει να

αγνοούν το βασικό τους ρόλο που είναι η κατανόηση της οικονοmicroικής πραγmicroατικότητας

Μόνο microε το σχήmicroα των laquoεικασιών και απορρίψεωνraquo της φιλοσοφίας του Popper microπορεί

να επιτευχθεί αυτός ο στόχος Είmicroαι σίγουρος ότι ο Sir Karl θα συmicroφωνούσε

THOMAS S KUHN

ldquohellipscientific revolutions are here taken to be those non-cummulative developmental

episodes in which an older paradigm is replaced in whole or in part by an incompatible

new onerdquo Thomas Kuhn

Η ζωή του

Από τη Φυσική στην Ιστορία και τη Φιλοσοφία της Επιστήmicroης

Ο Thomas Kuhn γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου του 1922 στο Cincinnati του Ohio γιος

του microηχανολόγου microηχανικού Samuel Kuhn και της Minette Stroock Kuhn Από microικρός

είχε ιδιαίτερη κλίση στη Φυσική και όταν ήρθε η ώρα να αποφασίσει για τις σπουδές

του δεν δυσκολεύτηκε ιδιαίτερατο 1943 απέκτησε το πτυχίο του στη Φυσική από το

Harvard Το 1946 πήρε το microεταπτυχιακό του δίπλωmicroα και το 1949 ολοκλήρωσε το

διδακτορικό του στην κβαντική microηχανική Μέχρι τότε δεν είχε ασχοληθεί καθόλου microε

την ιστορία ή τη φιλοσοφία της επιστήmicroης παρά microόνο microε την καθαρή Φυσική στην

οποία είχε αποφασίσει να στραφεί Μετά το πέρας του διδακτορικού του όmicroως microετά

από πρόταση του προέδρου του Harvard James Conant ο Kuhn άρχισε να διδάσκει ένα

microάθηmicroα ιστορίας της επιστήmicroης στο προπτυχιακό πρόγραmicromicroα του Πανεπιστηmicroίου Το

microάθηmicroα αυτό καθώς και η προσπάθεια του να έρθει σε επαφή microε τη σκέψη του

Αριστοτέλη ήταν οι αποφασιστικοί παράγοντες που τον έκαναν να στραφεί στη microελέτη

αρχικά της ιστορίας και αργότερα της φιλοσοφίας της επιστήmicroης

Στην αρχή της καριέρας του επικεντρώθηκε στην ιστορία της Θερmicroοδυναmicroικής και

λίγο αργότερα στην ιστορία της αστρονοmicroίας Ως αποτέλεσmicroα της έρευνας που έκανε

στις αρχές της δεκαετίας του ΄50 προέκυψε το πρώτο του βιβλίο The Copernican

Revolution(1957) που ήταν αφιερωmicroένο στην Κοπερνίκεια επανάσταση και τις

συνέπειες της για την εξέλιξη της επιστήmicroης Λίγο microετά την έκδοση του βιβλίου αυτού

microετακινήθηκε από το Harvard στο University of California στο Berkeley όπου έγινε

καθηγητής της ιστορίας της επιστήmicroης στο τmicroήmicroα φιλοσοφίας όmicroως του κολεγίου

πράγmicroα που του επέτρεψε να έρθει σε επαφή και microε τη φιλοσοφία της επιστήmicroης Στο

Berkeley γνωρίστηκε και συνεργάστηκε microε πολύ σηmicroαντικούς φιλοσόφους της

επιστήmicroης όπως ο Stanley Cavell (που τον έφερε σε επαφή microε τα έργα του Wittgenstein

τα οποία τον επηρέασαν πάρα πολύ) και ο Paul Feyerabend Το 1962 λοιπόν και αφού

ο βασικός ερευνητικός του τοmicroέας είχε γίνει η φιλοσοφία της επιστήmicroης εκδόθηκε το

The structure of Scientific Revolutions Το έργο αυτό θεωρείται το magnum opus του

και αναmicroφισβήτητα είναι ένα από τα σηmicroαντικότερα βιβλία φιλοσοφίας που γράφτηκαν

στον 20ο αι Στο έργο αυτό παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά οι όροι

laquoπαράδειγmicroαraquo(paradigm) laquoεπιστηmicroονική επανάστασηraquo(scientific revolution)

laquoασυmicromicroετρίαraquo(incommensurability) κά Το έργο αυτό είχε τροmicroακτική επιτυχία και

σηmicroάδεψε ολόκληρη τη φιλοσοφία της επιστήmicroης όπως και την επιστηmicroονική εξέλιξη

του ίδιου του Kuhn Αν και συνέχισε να παράγει έργο microέχρι το θάνατό του σχεδόν σε

όλη τη microετέπειτα πορεία του αφιερώθηκε στο να ολοκληρώσει και να επεκτείνει τις

ιδέες που για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στο The structure of Scientific Revolutions

Το 1964 άφησε το Berkeley για να γίνει καθηγητής στο Princeton Τον επόmicroενο

χρόνο έλαβε χώρα ένα σηmicroαντικό γεγονός το οποίο βοήθησε στο να microεγαλώσει ακόmicroη

περισσότερο το(ήδη microεγάλο λόγω της επιρροής του The structure of Scientific

Revolutions) όνοmicroα του Kuhn ανάmicroεσα στους φιλοσόφους της επιστήmicroης

∆ιοργανώθηκε ένα microεγάλο συνέδριο για τη φιλοσοφία της επιστήmicroης στο Λονδίνο το

οποίο περιελάmicroβανε και microια συνοmicroιλία microεταξύ του Kuhn του Feyerabend και του

Lakatos Οι Feyerabend και Lakatos δεν προσήλθαν όmicroως στο συνέδριο και κατά

συνέπεια όλη η προσοχή στράφηκε στο έργο του Kuhn Επίσης στο συνέδριο αυτό

έλαβε χώρα και microια συζήτηση microεταξύ του Kuhn και του Popper στην οποία τονίστηκαν

οι διαφορές στη φιλοσοφία τους και φάνηκε ακόmicroη πιο καθαρά η σηmicroασία του έργου

του Kuhn

To 1970 ακολούθησε η δεύτερη έκδοση του The structure of Scientific Revolutions

στην οποία ο Kuhn προσπάθησε να διασαφηνίσει ακόmicroη καλύτερα την έννοια του

laquoπαραδείγmicroατοςraquo και έδωσε microια συνολικότερη εικόνα της φιλοσοφίας του για την

επιστήmicroη Το 1978 εξέδωσε το Black-Body Theory and the Quantum Discontinuity microια

ιστορία των πρώτων χρόνων της κβαντικής microηχανικής Το 1983 έγινε καθηγητής

φιλοσοφίας της επιστήmicroης στο ΜΙΤ Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια των δεκαετιών του ΄80

και του ΄90 συνέχισε να γράφει και να δηmicroοσιεύει άρθρα για τη φιλοσοφία και την

ιστορία της επιστήmicroης Το 1994 διαγνώστηκε ότι πάσχει από καρκίνο ο οποίος τον

οδήγησε στο θάνατο στις 17 Ιουνίου του 1996 Μέχρι και λίγο πριν το θάνατό του

συνέχισε να δουλεύει σε microια φιλοσοφική microονογραφία αφιερωmicroένη στην επιστηmicroονική

αλλαγή στον κλάδο της εξελικτικής ψυχολογίας χαρακτηριστικό ενός microεγάλου

πνεύmicroατος που επηρέασε όσο ελάχιστα την επιστηmicroολογία του 20ου αι


Η εξέλιξη της επιστήmicroης είναι microια επαναστατική αλλαγή παραδειγmicroάτων

Όπως προαναφέραmicroε microετά τη Φυσική ο Kuhn ασχολήθηκε αρχικά microε την ιστορία της

επιστήmicroης Κατά την περίοδο αυτή άρχισε να διαmicroορφώνει τις ιδέες που παρουσίασε

στο The structure of Scientific Revolutions Μελετώντας λοιπόν την ιστορία της

επιστήmicroης είδε την εξέλιξή της microε τρόπο εντελώς διαφορετικό σε σχέση microε το πώς την

αντιmicroετώπιζαν microέχρι τότε

Η επίδραση του ∆ιαφωτισmicroού στην αντίληψη για την επιστήmicroη ήταν τεράστια Ήδη

στην ενότητα για τον Popper αναφέρθηκαν κάποια στοιχεία για το πώς οι άνθρωποι

αντιmicroετώπιζαν την επιστήmicroηως ένα σύνολο από βεβαιότητες στο οποίο προστίθενται

νέες αλήθειες microε το πέρασmicroα του χρόνου Το πνεύmicroα του ∆ιαφωτισmicroού είχε

δηmicroιουργήσει microια τόσο ακλόνητη πίστη για την τελειότητα της επιστηmicroονικής microεθόδου

που πέραν του ότι οι επιστηmicroονικές ανακαλύψεις αντιmicroετωπίζονταν ως αναmicroφισβήτητες

αλήθειες ο τρόπος microε τον οποίο προχωρούσε θεωρούνταν οmicroαλός ∆ηλαδή η

επιστηmicroονική εξέλιξη δεν ήταν παρά microια γραmicromicroική διαδικασία κατά την οποία οι

βέβαιες αλήθειες που ανακαλύπτονται microε την επιστηmicroονική microέθοδο προστίθενται στο

σώmicroα της υπάρχουσας γνώσης χωρίς να αναιρεί τα θεmicroέλια του επιστηmicroονικού

οικοδοmicroήmicroατος Είδαmicroε πώς ο Popper επηρεασmicroένος από τις ανακαλύψεις του Αινστάιν

αmicroφισβήτησε τη βεβαιότητα των επιστηmicroονικών θεωριών και αντιπρότεινε το κριτήριο

της διαψευσιmicroότητας για το διαχωρισmicroό microεταξύ επιστήmicroης και microεταφυσικής Τώρα θα

δούmicroε πώς ο Kuhn αmicroφισβητεί το ότι η επιστήmicroη προχωράει microε οmicroαλό και γραmicromicroικό

τρόπο και το laquomicroοντέλοraquo επιστηmicroονικής εξέλιξης που προτείνειαυτό των

laquoεπιστηmicroονικών επαναστάσεωνraquo

Ο Kuhn λοιπόν στο The structure of Scientific Revolutions παρουσιάζει microια εικόνα

της επιστήmicroης εντελώς διαφορετική από ότι είχε συζητηθεί ως τότε Ο Kuhn λοιπόν

κάνει τη διάκριση ανάmicroεσα σε laquoκανονικήraquo(normal) και laquoεπαναστατικήraquo(revolutionary)

επιστήmicroη Η κανονική επιστήmicroη είναι η οργανωmicroένη προοδευτική και καθηmicroερινή

εργασία συλλογής στοιχείων και ελέγχου διαφόρων υποθέσεων Λαmicroβάνει χώρα στο

πλαίσιο διανοητικών εικασιών και καθιερωmicroένων πρακτικών που θεωρεί δεδοmicroένες Η

ύπαρξη της κανονικής επιστήmicroης σηmicroατοδοτείται από τη σύνδεση microεταξύ microιας

επιστηmicroονικής κοινότητας και ενός laquoπαραδείγmicroατοςraquo(paradigm) Το παράδειγmicroα είναι

το σύνολο των αξιωmicroάτων των νόmicroων των θεωριών των εφαρmicroογών και των

πειραmicroατικών διατάξεων που αποτελούν τα πρότυπα από τα οποία πηγάζουν

συγκεκριmicroένες συmicroπαγείς παραδόσεις επιστηmicroονικής έρευνας Η επιστηmicroονική

κοινότητα κάνει αποδεκτό ένα επιστηmicroονικό παράδειγmicroα στηρίζοντας την έρευνά της

σε κοινές περιπτώσεις αναγνωρίζοντας τους ίδιους κανόνες και τα ίδια κριτήρια

επιστηmicroονικής κριτικής αποδεχόmicroενη τις θεωρίες που αναπτύσσονται στα βασικά

επιστηmicroονικά εγχειρίδια Η κανονική επιστήmicroη βασίζει την έρευνά της σε

προγενέστερες επιστηmicroονικές επιτεύξεις οι οποίες σε κάποια χρονική στιγmicroή

αναγνωρίζονται από τη συγκεκριmicroένη επιστηmicroονική κοινότητα ως βάσεις για τη

θεmicroελίωση της πρακτικής της Ο Kuhn χαρακτήρισε την κανονική επιστήmicroη laquopuzzle-

solvingraquoτα microέλη της επιστηmicroονικής κοινότητας διαmicroορφώνουν ένα laquoαόρατο κολέγιοraquo

χρησιmicroοποιώντας κοινές πρακτικές και προσπαθούν να επιλύσουν τα επιστηmicroονικά

προβλήmicroατα που παρουσιάζονται microέσα στο κοινό παράδειγmicroα που ακολουθούν

Η βασική ιδέα του Kuhn εντοπίζεται στη φύση της εξέλιξης της κανονικής

επιστήmicroηςη κανονική επιστήmicroη εξελίσσεται διαmicroέσου της εmicroφάνισης ορισmicroένων

laquoανωmicroαλιώνraquo(anomalies) που προέρχονται από το γεγονός ότι δεν συmicroφωνούν οι

προβλέψεις του ισχύοντος παραδείγmicroατος microε τα εmicroπειρικά δεδοmicroένα Αρχικά όταν

υπάρχει αδυναmicroία να εξηγηθεί κάποια παρατήρηση microε το υπάρχον παράδειγmicroα το

παράδειγmicroα δεν εγκαταλείπεται Οι επιστήmicroονες προσπαθούν να αντιmicroετωπίσουν την

ανωmicroαλία αυτή στα πλαίσια του υπάρχοντος παραδείγmicroατος Σιγά σιγά όmicroως καθώς

ανωmicroαλίες(δηλαδή αδυναmicroίες του παραδείγmicroατος να εξηγήσει νέα δεδοmicroένα ή

παρατηρήσεις) συσσωρεύονται δηmicroιουργείται laquoκρίσηraquo(crisis) στην επιστηmicroονική

κοινότητακάποιοι επιστήmicroονες προχωρούν στην ανάπτυξη άλλων microεθόδων και

στοιχείων έρευνας και στη διατύπωση νέων θεωριών σε microια προσπάθεια να εξηγήσουν

τα καινούργια δεδοmicroένα που αδυνατεί να εξηγήσει το υπάρχον παράδειγmicroα Μόλις

αναδυθεί ένας ριζικά καινούργιος τρόπος θεώρησης των απρόβλεπτων αποτελεσmicroάτων

και θεωρηθεί ότι τα εξηγεί πειστικά η κανονική επιστήmicroη ανατρέπεται Η εmicroφάνιση

της laquoεπαναστατικήςraquo επιστήmicroης η οποία συντίθεται από τις νέες θεωρίες θα οδηγήσει

στην καταστροφή του παλιού παραδείγmicroατος και στην αντικατάστασή του από ένα

καινούργιο το οποίο εξηγεί τις απρόβλεπτες παρατηρήσεις Αυτή η διαδικασία είναι

microια laquoεπιστηmicroονική επανάστασηraquo(scientific revolution)καθώς η laquoαλλαγή

παραδείγmicroατοςraquo(paradigm shift) οδηγεί βαθmicroιαία στη διαδικασία διεκπεραίωσης της

κανονικής επιστήmicroης οι επιστήmicroονες αρχίζουν να εργάζονται laquoσε έναν διαφορετικό

κόσmicroοraquo

Παραδείγmicroατα επιστηmicroονικών επαναστάσεων ο Kuhn microας δίνει από την εξέλιξη της

Φυσικήςη Κοπερνίκεια επανάσταση η επανάσταση της Θερmicroοδυναmicroικής η

κβαντοmicroηχανική και η Θεωρία της Σχετικότητας του Αινστάιν Αυτό κατά την άποψή

microου είναι ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείοη θεωρία του Kuhn στηρίχθηκε στην εξέλιξη

της Φυσικής Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι υιοθετήθηκε κατά κόρον από κοινωνικούς

επιστήmicroονες για να εξηγήσει την εξέλιξη των κοινωνικών επιστηmicroών

Ένα άλλο βασικό στοιχείο της θεωρίας του Kuhn είναι ότι η επιστηmicroονική εξέλιξη

είναι πολλές φορές ασυmicroβίβαστη microε το παρελθόν τηςτα παραδείγmicroατα δεν microπορούν να

συγκριθούν γιατί είναι laquoασύmicromicroετραraquo(incommensurable) H αλλαγή παραδείγmicroατος δεν

είναι microια απλή επαναδιατύπωση ή βελτίωση microιας θεωρίας αλλά microια ριζική αλλαγή

στον ορισmicroό της επιστηmicroονικής ορολογίας στον τρόπο που οι επιστήmicroονες βλέπουν την

επιστήmicroη τους και το σηmicroαντικότερο αναθεώρηση στο ποια ζητήmicroατα θεωρούνται

σηmicroαντικά και πρέπει να ερευνώνται Αυτή είναι και η πεmicroπτουσία της θεώρησης του

Kuhnοι νέες θεωρίες δεν είναι απλές επεκτάσεις των παλιών αλλά microέρη microιας

επιστηmicroονικής επανάστασηςρηξικέλευθοι και εντελώς διαφορετικοί τρόποι να βλέπει

κανείς τα πράγmicroατα Γιrsquo αυτό σε πολλές περιόδους διαφορετικά παραδείγmicroατα

συνυπάρχουν στην επιστήmicroηmicroέχρι και τον 18ο αι υπήρχαν υπερασπιστές του

συστήmicroατος του Πτολεmicroαίου Αν και δεν είmicroαι ειδικός νοmicroίζω πως microε αυτόν τον τρόπο

θα εξηγούσε ο Kuhn και τη σηmicroερινή κατάσταση στη σύγχρονη Φυσικήσυνυπάρχουν

τα παραδείγmicroατα της κβαντοmicroηχανικής και της σχετικότητας Και τα δύο εξαιρετικά

δοmicroηmicroένα εξηγούν microε διαφορετικό τρόπο τα ίδια φαινόmicroενα αλλά σε πολλές

περιπτώσεις καταλήγουν σε διαφορετικά συmicroπεράσmicroατα Όπως λέει και ο ίδιος o Kuhn

laquoThe competition between paradigms is not the sort of battle that can be resolved by

proofraquo

Αφού λοιπόν τα παραδείγmicroατα είναι ασύmicromicroετρα και εποmicroένως δύσκολο να

συγκριθούν η απόρριψη ενός παραδείγmicroατος δεν έρχεται microόνο από τις ανωmicroαλίες που

παρουσιάστηκαν σε αυτό αλλά εξαρτάται και από την εmicroφάνιση του νέου

παραδείγmicroατος Για να γίνει ένα παράδειγmicroα αποδεκτό έναντι ενός άλλου πρέπει να

επιλύει επαρκέστερα τα προβλήmicroατα που θεωρεί σηmicroαντικά η επιστηmicroονική κοινότητα

Πρέπει microε άλλα λόγια να εξηγεί ικανοποιητικά και τις καινούργιες απρόβλεπτες

περιπτώσεις που παρουσιάστηκαν και οδήγησαν στην αλλαγή παραδείγmicroατος

ταυτόχρονα όmicroως να επεξηγεί και όλες τις παρατηρήσεις που αντιmicroετώπιζε το

παλιότερο παράδειγmicroα


Υπήρξαν επιστηmicroονικές επαναστάσεις στην εξέλιξη της Οικονοmicroικής

Επιστήmicroης

Η επίδραση του The structure of Scientific Revolutions υπήρξε πραγmicroατικά τεράστια

Πρέπει να είναι από τα πιο πολυδιαβασmicroένα επιστηmicroονικά βιβλία του 20ου αι και

θεωρείται θεmicroελιώδες ανάγνωσmicroα για όποιον θέλει να έχει microια στοιχειώδη σχέση microε τη

φιλοσοφία της επιστήmicroης Επιστήmicroονες από όλους σχεδόν τους επιστηmicroονικούς

κλάδους προσπάθησαν να ερmicroηνεύσουν την εξέλιξη της επιστήmicroης τους microε τη θεωρία

των επιστηmicroονικών επαναστάσεων του Kuhn Όπως έγραψα και λίγο παραπάνω microου

κάνει ιδιαίτερη εντύπωση πως οι περισσότερες προσπάθειες έγιναν από το χώρο των

κοινωνικών επιστηmicroών αν και η θεωρία του Kuhn στηρίζεται αποκλειστικά σε

παραδείγmicroατα από το χώρο των θετικών επιστηmicroών Ο ίδιος microάλιστα ήταν φυσικός και

ασχολήθηκε microε την ιστορία των θετικών επιστηmicroών δεν πρέπει να είχε microεγάλη επαφή

microε τις κοινωνικές επιστήmicroες και δεν έχει γράψει τίποτα γιrsquo αυτές

Αυτό νοmicroίζω ότι εξηγείται από το γεγονός ότι η θεωρία του για την επιστηmicroονική

εξέλιξη εκλαmicroβάνεται και ως κριτήριο επιστηmicroονικότητας(αν και αmicroφιβάλλω κατά

πόσο ο ίδιος ο Kuhn θα ήθελε να αντιmicroετωπίζεται έτσι)όποιος κλάδος εξελίσσεται

σύmicroφωνα microε το πρότυπο των επιστηmicroονικών επαναστάσεων είναι επιστηmicroονικός Οι

θετικοί επιστήmicroονες ποτέ δεν είχαν πρόβληmicroα επιστηmicroονικότητας πάντοτε ήξεραν ότι

οι microέθοδοι τους αποτελούν πρότυπο επιστηmicroονικότητας Οι κοινωνικοί επιστήmicroονες

αντίθετα πάντοτε πάσχιζαν να κερδίσουν τον τίτλο του επιστήmicroονα και γιrsquo αυτό νοmicroίζω

ότι έκανα τόσες προσπάθειες να εξηγήσουν την εξέλιξη των κοινωνικών επιστηmicroών

σύmicroφωνα microε το πρότυπο του Kuhn

Οι οικονοmicroολόγοι δεν microπορούσαν να microη δοκιmicroάσουν Στα Οικονοmicroικά είχαmicroε και τον

όρο laquoεπανάστασηraquo πολύ πριν τον Kuhnη laquoοριακή επανάστασηraquo είχε ξεσπάσει στις

δεκαετίες 1880 και 1890(και είχε ήδη ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1870) και η

laquoκεϋνσιανή επανάστασηraquo είχε συγκλονίσει τον ακαδηmicroαϊκό αλλά και τον πραγmicroατικό

κόσmicroο πίσω στη δεκαετία του 1930 Λίγο microετά τη δεύτερη έκδοση του The structure of

Scientific Revolutions πολλοί έσπευσαν να microιλήσουν για τη laquomicroονεταριστική

αντεπανάστασηraquo η οποία σήmicroαινε το τέλος του κεϋνσιανισmicroού Η άποψη ότι η

Οικονοmicroική επιστήmicroη εξελίχθηκε ακολουθώντας τις παραπάνω επαναστάσεις είχε

πολλούς οπαδούς(επιλεκτικά αναφέρουmicroε τους ACoats και BWard) Υπήρξαν όmicroως

πολλές ενστάσεις για το αν οι παραπάνω microπορούν να θεωρηθούν επιστηmicroονικές

επαναστάσεις microε την έννοια του Kuhn(πολλοί απορρίπτουν τη θεώρηση του Kuhn για

την εξέλιξη των Οικονοmicroικών Οι πιο γνωστοί είναι οι MBlaug και ο

MBronfenbrenner όπως και ο ποππεριανός Nde Marchi) Ουσιαστικά το βασικό

ερώτηmicroα βρίσκεται ακριβώς στο σηmicroείο αυτόαν οι παραπάνω laquoεπαναστάσειςraquo

ικανοποιούν τα κριτήρια του Kuhn για να θεωρηθούν επιστηmicroονικές επαναστάσεις

Όσον αφορά την οριακή επανάσταση των τελών του 19ου αι αν και αποτελεί microάλλον

microια ριζοσπαστική αλλαγή παραδείγmicroατος στα Οικονοmicroικά απουσιάζει εντελώς το

στοιχείο της ανωmicroαλίας που στηρίζεται σε microια απρόβλεπτη εmicroπειρική παρατήρηση Ο

Kuhn αναφέρει ξεκάθαρα πώς οι ανωmicroαλίες που συσσωρεύονται και οδηγούν στην

κρίση και στη συνέχεια στην αλλαγή παραδείγmicroατος οφείλονται σε απρόβλεπτες

εmicroπειρικές παρατηρήσεις ή πειράmicroατα Το ισχύον παράδειγmicroα καταπονείται όταν

αδυνατεί να εξηγήσει νέες παρατηρήσεις και απρόβλεπτα αποτελέσmicroατα (ένα καλό

παράδειγmicroα είναι το πείραmicroα των Michelson-Morley που οδήγησε στη διατύπωση της

Θεωρίας της Σχετικότητας αmicroφισβητώντας βασικά αποτελέσmicroατα της νευτώνειας

microηχανικής) Στην περίπτωση της οριακής επανάστασης όmicroως δεν είχαmicroε τίποτα

τέτοιοκαmicroία αποτυχία του κλασικού παραδείγmicroατος να εξηγήσει την παρατηρούmicroενη

πραγmicroατικότητα δεν έδωσε ώθηση για επαναστατική αλλαγή Η επανάσταση οφείλεται

πολύ περισσότερο στο στιβαρό microαθηmicroατικό υπόβαθρο των πρωταγωνιστών της(Jevons

Walras Menger) και στην επιθυmicroία τους να microαθηmicroατικοποιήσουν τα Οικονοmicroικά παρά

σε κάποια αποτυχία των κλασικών υποδειγmicroάτων

Οι δύο laquomicroακροοικονοmicroικές επαmicroαστάσειςraquo αντίθετα είχαν το έρεισmicroα της εmicroπειρίας

Και ο Keynes και οι νεοκλασικοί (Lukas Sargent Kydland) διατύπωσαν τις θεωρίες

τους για να εξηγήσουν τις αποτυχίες της οικονοmicroικής πολιτικής της εποχής τους Ο

Keynes έχτισε το οικοδόmicroηmicroά του για να εξηγήσει τα αίτια της παρατεταmicroένης κρίσης

των τελών της δεκαετίας του 1920 και να προτείνει τη λύση για να βγει η οικονοmicroία

από την κρίση αυτή Οι νεοκλασικοί έφτιαξαν το δόγmicroα των ορθολογικών προσδοκιών

στηριζόmicroενοι στο microονεταρισmicroό του Friedman για να εξηγήσουν την κρίση της

δεκαετίας του 1970 και να στηρίξουν την άποψή τους για το ρόλο του κράτους Και οι

δύο λοιπόν προσπάθησαν να εξηγήσουν την πραγmicroατικότητα εκεί που το

προηγούmicroενο παράδειγmicroα αδυνατούσε Θα microπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι είναι

επιστηmicroονικές επαναστάσεις microε την έννοια του Kuhn

Υπάρχουν όmicroως σοβαρές αντιρρήσεις για το συmicroπέρασmicroα αυτό Καταρχάς πολλοί

θεωρούν ότι η Οικονοmicroική βρίσκεται σε laquoανώριmicroο στάδιο εξέλιξηςraquo και συνεπώς δεν

microπορεί να παρουσιάζει επιστηmicroονικές επαναστάσεις(ο Kuhn αναφέρεται στις θετικές

επιστήmicroες γιατί εκτός των άλλων τις θεωρεί πιο ώριmicroες) Επίσης πολλοί πιστεύουν ότι

και οι δύο επαναστάσεις δεν είναι τόσο laquoεπαναστατικέςraquo όσο θα έπρεπε να είναι κατά

τον Kuhnτο ότι για καιρό είχε υιοθετηθεί η σύνθεση της κεϋνσιανής και της κλασικής

σχολής και τι γεγονός ότι microετά το 1970 ο Keynes δεν έπαψε να είναι δηmicroοφιλής

οδηγούν στο συmicroπέρασmicroα ότι το παράδειγmicroα του Keynes δεν είναι ουσιαστικά

διαφορετικό από το κλασικό

Ο Kuhn όπως και ο Popper είδαν την επιστήmicroη και την εξέλιξή της microε τρόπο πολύ

διαφορετικό από ότι οι υπόλοιποι σύγχρονοί τους και ουσιαστικά παρόmicroοιο Το

πρότυπο των επιστηmicroονικών επαναστάσεων και το πρότυπο των εικασιών-απορρίψεων

είναι δύο διαφορετικοί τρόποι να εξηγήσεις τη χαοτική επιστηmicroονική εξέλιξη Και οι

δύο διέβλεψαν πως το πρότυπο της γραmicromicroικής οmicroαλής εξέλιξης αδυνατεί να εξηγήσει

την ουσία της επιστήmicroης Στο επόmicroενο κεφάλαιο θα δούmicroε πώς κάποιος φιλόσοφος

προερχόmicroενος όχι από κάποια επιστήmicroη αλλά από την τέχνη των microαθηmicroατικών

προσπάθησε να τους συνδυάσει

Αφήνουmicroε τον Kuhn γεmicroάτοι θαυmicroασmicroό για το θεmicroελιώδες έργο τουτο να γράφεις

ένα από τα πιο πολυδιαβασmicroένα έργα στην ιστορία της φιλοσοφίας είναι από microόνο του

αξεπέραστο

IMRE LAKATOS

ldquoThus a statement may be pseudoscientific even if it is eminently lsquoplausiblersquo and

everybody believes in it and it may be scientifically valuable even if it is unbelievable

and nobody believes in it A theory may even be of supreme scientific value even if no

one understands it let alone believes in itrdquo Imre Lakatos

Η ζωή του

Η περιπετειώδης πορεία ενός φιλοσόφου microε microαθηmicroατική παιδεία

Ο Imre(Avrum) Lipschitz γεννήθηκε στο Debrecen της Ουγγαρίας το 1922 Η

οικογένειά του ήταν εβραϊκή και έπεσαν θύmicroατα των διωγmicroών των εβραίων από τους

Ναζίη microητέρα και η γιαγιά του εκτελέστηκαν στο Άουσβιτς και ο ίδιος άλλαξε το

όνοmicroά του σε Imre Molnar για να γλιτώσει Το 1944 έλαβε πτυχίο microαθηmicroατικών

φυσικής και φιλοσοφίας από το Πανεπιστήmicroιο του Debresen Κατά τη διάρκεια του Β΄

Παγκοσmicroίου έγινε ενεργός κοmicromicroουνιστής και άλλαξε για ακόmicroη microια φορά το όνοmicroά του

σε Imre Lakatos προς τιmicroήν του Ούγγρου στρατηγού Geza Lakatos

Μετά τη λήξη του πολέmicroου συνέχισε την εκπαίδευσή του και το 1948 έλαβε το

διδακτορικό του στο Debresen και παρακολουθούσε τα εβδοmicroαδιαία σεmicroινάρια του

microαρξιστή φιλοσόφου Georg Lukacs Σπούδασε επίσης στο Moscow State University

υπό την καθοδήγηση της σπουδαίας microαθηmicroατικού και φιλοσόφου των microαθηmicroατικών

Sofya Yanovskaya

Μετά την επιστροφή του στην Ουγγαρία δούλεψε ως υψηλός αξιωmicroατούχος του

Υπουργείου Παιδείας Το 1950 όmicroως συνελήφθη και πέρασε τρία χρόνια στη φυλακή

(αποφυλακίστηκε το 1953) microε την κατηγορία του ρεβιζιονισmicroού καθώς είχε ταχθεί στο

πλευρό των αναθεωρητών του ΚΚΟυγγαρίας Μετά την απελευθέρωσή του βρήκε

δουλειά ως microεταφραστής microαθηmicroατικών έργων στα ουγγρικά Ένα από τα βιβλία που

microετέφρασε ήταν το σπουδαίο How to Solve it του George Po΄lya έργο που τον

επηρέασε πάρα πολύ όσον αφορά τη διαmicroόρφωση της φιλοσοφίας του για τα

microαθηmicroατικά και κατά συνέπεια της φιλοσοφίας του για την επιστήmicroη Είχε πολύ

ενεργή ανάmicroειξη στην εξέγερση του 1956 και microετά τη σοβιετική εισβολή στην

Ουγγαρία το 1956 ο Lakatos κατέφυγε στη Βιέννη και λίγο αργότερα στην Αγγλία

Στην Αγγλία ανακαλύπτει τον Popperαυτός είναι και ο λόγος που άρχισε να

ασχολείται συστηmicroατικά microε τη φιλοσοφία Κάτω από την επιρροή του αυστριακού

φιλοσόφου αρχίζει να εργάζεται σε ένα διδακτορικό πάνω στη φιλοσοφία το οποίο

τελικά αποκτά το 1961 στο Πανεπιστήmicroιο του Cambridge Το αριστούργηmicroα Proofs

and Refutations το οποίο δηmicroοσιεύτηκε το 1976 τρία χρόνια microετά το θάνατο του

Lakatos είναι βασισmicroένο στην έρευνα που έκανε για το διδακτορικό αυτό

Το 1960 διορίζεται στο London School of Economics όπου γνωρίζεται και

συνεργάζεται microε τον πνευmicroατικό microέντορά του Karl Popper Ήταν ο φιλόσοφος Joseph

Agassi που γνώρισε τον Lakatos στον Popper microιλώντας του για τον Ούγγρο microαθηmicroατικό

που εφάρmicroοσε το ποππεριανό σχήmicroα εικασιών και απορρίψεων στη φιλοσοφία και την

εξέλιξη των microαθηmicroατικών στη διδακτορική του διατριβή στο Cambridge

Μαζί microε τον Alan Musgrave επιmicroελήθηκαν το πολύ σηmicroαντικό συλλογικό έργο

Criticism and the Growth of Knowledge τα πρακτικά του ∆ιεθνούς Συνεδρίου για τη

φιλοσοφία της επιστήmicroης που έγινε στο Λονδίνο το 1965 Ο τόmicroος εκδόθηκε το 1970

και περιελάmicroβανε τις θέσεις πολλών γνωστών φιλοσόφων για το έργο του Thomas

Kuhn Τον Ιανουάριο του 1971 έγινε εκδότης του πολύ σηmicroαντικού διεθνούς

περιοδικού British Journal for the Philosophy of Science θέση την οποία κράτησε

microέχρι και το θάνατό του όταν και αντικαταστάθηκε από τους συναδέλφους του στο

LSE John Watkins και John Worrall

Ο Lakatos παρέmicroεινε στο LSE microέχρι και τον ξαφνικό θάνατό του από εγκεφαλική

αιmicroορραγία το 1974 ενώ ήταν microόλις 51 Tο Lakatos award θεσπίστηκε από τη σχολή

στη microνήmicroη ενός από τους σηmicroαντικότερους φιλοσόφους που πέρασαν ποτέ από τις

τάξεις της Η τελευταία διάλεξη που έδωσε ο Lakatos την άνοιξη του 1973 για την

επιστηmicroονική microέθοδο και τη διάκριση microεταξύ επιστήmicroης και ψευδοεπιστήmicroης υπάρχει

στο έργο του φίλου και κριτικού του Lakatos Paul Feyerabend For and Against

Method microαζί microε την αλληλογραφία των δύο φιλοσόφων(microπορεί να βρεθεί στη

διεύθυνση httpwwwlseacukcollectionslakatosDefaulthtm)

Ο Lakatos και ο συνεργάτης του στο LSE Spiro Latsis(Λάτσης) διοργάνωσαν ένα

διεθνές συνέδριο για φιλοσόφους της επιστήmicroης αφιερωmicroένο στην εξέταση ιστορικών

περιπτώσεων που εφαρmicroόζεται η microεθοδολογία των επιστηmicroονικών προγραmicromicroάτων

(research programmes) του Lakatos για να πραγmicroατοποιηθεί στην Ελλάδα το καλοκαίρι

του 1974 Το συνέδριο τελικά έγινε παρόλο τον ξαφνικό θάνατο του εmicroπνευστή του το

Φεβρουάριου του ίδιου χρόνου και πήρε ένα χαρακτήρα απότισης φόρου τιmicroής στο

microεγάλο Ούγγρο φιλόσοφο Αυτές οι microελέτες περιπτώσεων που περιελάmicroβαναν τα

επιστηmicroονικά προγράmicromicroατα της Σχετικότητας του Αινστάιν και των νεοκλασικών

Οικονοmicroικών εκδόθηκαν το 1976 σε δύο τόmicroους (ο ένας ήταν αφιερωmicroένος στη

Φυσική και ο άλλος στα Οικονοmicroικά) και αποτελούν πειστήρια για το πόσο πολύ

επηρέασε ο Lakatos τη φιλοσοφία της επιστήmicroης και το πόσο σηmicroαντικό υπήρξε το

έργο του για την εξέλιξή της


Η φιλοσοφία της αmicroφισβήτησης και τα επιστηmicroονικά ερευνητικά

προγράmicromicroατα

Πολύ σηmicroαντικό microέρος του έργου του Lakatos κατέχει η φιλοσοφία του για τα

microαθηmicroατικά Είναι το πρώτο βήmicroα προτού αναπτύξει τη φιλοσοφία του περί της

εξέλιξης της επιστήmicroης και αποτελεί το θεmicroέλιο το οποίο στηρίχτηκε Είναι

εντυπωσιακό το πώς ο Lakatos χρησιmicroοποίησε της ποππεριανή κληρονοmicroιά για να

εξηγήσει τη microαθηmicroατική ανακάλυψη Το έργο του υπήρξε πολύ σηmicroαντικό και

θεωρούmicroε σηmicroαντικό να δώσουmicroε κάποια στοιχεία πριν ασχοληθούmicroε microε τη

microεθοδολογία των ερευνητικών προγραmicromicroάτων(research programmes)

Η φιλοσοφία των microαθηmicroατικών πριν το Lakatos είχε σαν βασικό στόχο την όσο το

δυνατόν πιο αυστηρή θεmicroελίωση των microαθηmicroατικών ώστε να microην αmicroφισβητείται από

κανέναν η συνέπειά τους Η προσπάθεια αυτή είχε ξεκινήσει από το σπουδαίο

microαθηmicroατικό David Hilbert και απασχόλησε πολλούς σπουδαίους microαθηmicroατικούς όπως

τον BRussell τον LBrower κά Χρησιmicroοποιώντας αυστηρή microαθηmicroατική Λογική

προσπάθησαν να θεmicroελιώσουν βασικές microαθηmicroατικές έννοιες ώστε να απαλλαγούν τα

microαθηmicroατικά από τις αmicroφισβητήσεις οι οποίες προέκυπταν από την υιοθέτηση της

διαισθητικής microεθόδου

Ο Lakatos πνευmicroατικός απόγονος των Popper και Polya αντιmicroετώπισε τα

microαθηmicroατικά microε εντελώς διαφορετικό τρόπο Τα είδε όπως ο Popper τις φυσικές

επιστήmicroεςmicroπορεί να κάνουν λάθος επιδέχονται σοβαρής αmicroφισβήτησης

Αναπτύσσονται microε την κριτική και τη διόρθωση των θεωριών τους που δεν είναι ποτέ

ολοκληρωτικά απαλλαγmicroένες από ασάφεια ή την πιθανότητα λάθους ή παράλειψης

Ξεκινώντας από ένα πρόβληmicroα ή microια εικασία υπάρχει microια ταυτόχρονη αναζήτηση για

αποδείξεις και αντιπαραδείγmicroατα Νέες αποδείξεις εξηγούν παλιά αντιπαραδείγmicroατα

νέα αντιπαραδείγmicroατα υπονοmicroεύουν παλιές αποδείξεις ακολουθώντας microια ευρετική

(heurestic) διαδικασία ανακάλυψης νέων θεωρηmicroάτων και αποδείξεων

Η παραπάνω συνταρακτική εικόνα για τα microαθηmicroατικά αναπτύσσεται στη διδακτορική

διατριβή του Lakatos Proofs and Refutations(το ότι η λέξη refutations υπάρχει και στο

έργο του Popper Conjectures and Refutations νοmicroίζω πως microόνο σύmicroπτωση δεν microπορεί

να θεωρηθεί) Προκάλεσε microεγάλη αναταραχή στον κόσmicroο των microαθηmicroατικών και έκανε

πολύ κόσmicroο microαθηmicroατικούς και microη να δουν τα microαθηmicroατικά microε εντελώς διαφορετικό

microάτι Μετά τη γνωριmicroία microε τον ίδιο τον Popper και αφού είχε αρχίσει να ασχολείται

σχεδόν αποκλειστικά microε τη φιλοσοφία της επιστήmicroης ήρθε σε επαφή microε το έργο του

Thomas Kuhn Το έργο του στην επιστηmicroολογία αποτελεί microια προσπάθεια να

συγκεράσει το έργο των δύο πιο επιδραστικών φιλοσόφων της επιστήmicroης microέχρι τότε

Μια προσπάθεια που τον έφερε δίπλα τους σε σηmicroασία και επιδραστικότητα

Για τον Lakatos αυτό που οι Popper και Kuhn αντιmicroετώπισαν ως microία laquoθεωρίαraquo ή ένα

laquoπαράδειγmicroαraquo είναι microάλλον microια ακολουθία ελαφρώς διαφορετικών θεωριών και

πειραmicroατικών microεθόδων που αναπτύσσονται microε την πέρασmicroα του χρόνου και

microοιράζονται microια κεντρική κοινή βάση Η βάση αυτή αποτελείται από τις υποθέσεις που

είναι κοινά αποδεκτές χωρίς έλεγχο από όλους τους επιστήmicroονες που την αποδέχονται

και καλείται σκληρός πυρήνας(hardcore) του ερευνητικού προγράmicromicroατος(research

programme) To επιστηmicroονικό πρόγραmicromicroα αποτελεί τη συνέχεια που ενώνει τους

επιστήmicroονες οι οποίοι αποδέχονται τον ίδιο σκληρό πυρήνα δηλαδή το ίδιο σύνολο

αξιωmicroατικών προτάσεων Η αντικειmicroενική microονάδα αξιολόγησης της επιστήmicroης δεν

πρέπει λοιπόν να είναι microια microεmicroονωmicroένη θεωρία ή ένα παράδειγmicroα αλλά ένα

ερευνητικό πρόγραmicromicroα microε ένα συmicroβατικά αποδεδειγmicroένο σκληρό πυρήνα(το σύνολο

των αξιωmicroάτων του οποίου δεν υπόκεινται προσωρινά σε διάψευση)

Το κάθε επιστηmicroονικό πρόγραmicromicroα αποτελείται από συγκεκριmicroένους microεθοδολογικούς

κανόνες(methodological rules) ορισmicroένοι από τους οποίους αναφέρουν ποια είναι τα

microονοπάτια που η έρευνα πρέπει να αποφύγει και άλλοι ποια είναι εκείνα που θα πρέπει

να ακολουθήσει Οι πρώτοι καλούνται αρνητική ευρετική(negative heuristic) και οι

δεύτεροι θετική ευρετική(positive heuristic) H θετική ευρετική είναι αυτή που δείχνει

το δρόmicroοπροσδιορίζει τα προβλήmicroατα διαγράφει τον τρόπο οικοδόmicroησης ενός κλοιού

βοηθητικών υποθέσεων(auxiliary hypotheses) διαβλέπει τις ανωmicroαλίες και τις

microετατρέπει νικηφόρα σε ενισχυτικά παραδείγmicroατα

Οι επιστήmicroονες που ακολουθούν το ερευνητικό πρόγραmicromicroα θα αναπτύξουν (ή αν

χρειαστεί θα εφεύρουν) τις παραπάνω βοηθητικές υποθέσεις για να προστατεύσουν το

σκληρό πυρήνα του προγράmicromicroατος από τον εmicroπειρικό έλεγχο Θα δηmicroιουργηθεί έτσι

microια προστατευτική ζώνη(protective belt) γύρω από τον πυρήνα του προγράmicromicroατος η

οποία αποτελεί τον κύκλο των θεωριών και ερευνών που στηρίζουν τον πυρήνα Το

βασικό καθήκον των επιστηmicroόνων είναι η επέκταση της προστατευτικής ζώνης

σύmicroφωνα microε τους ευρετικούς κανόνες που συνοδεύουν τον πυρήνα και περιγράφουν

τους τρόπους microε τους οποίους ο πυρήνας microπορεί να εξελιχθεί σε θεωρίες που microπορούν

να διαψευστούν και ανήκουν στην προστατευτική ζώνη

Η έννοια του ερευνητικού προγράmicromicroατος είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη του

laquoπαραδείγmicroατοςraquo του Kuhnσε microια επιστήmicroη ταυτόχρονα microπορεί να υπάρχουν

παραπάνω από ένα ερευνητικά προγράmicromicroατα και στην προστατευτική ζώνη του ίδιου

προγράmicromicroατος microπορεί να υπάρχουν αντίθετες microεταξύ τους απόψεις Σύmicroφωνα microε τον

Lakatos κάποια ερευνητικά προγράmicromicroατα χαρακτηρίζονται ως προοδευτικά(progressive)

και κάποια άλλα ως εκφυλισmicroένα(degenerative) Ένα προοδευτικό ερευνητικό

πρόγραmicromicroα χαρακτηρίζεται από την επιτυχηmicroένη ανάπτυξη της προστατευτικής του

ζώνης από το αν η θεωρητική του ανάπτυξη προηγείται της εmicroπειρικής δηλαδή στο

microέτρο που εξακολουθεί να προβλέπει microε επιτυχία καινοφανή γεγονότα Αντίθετα

κάποιο πρόγραmicromicroα χαρακτηρίζεται ως εκφυλισmicroένο όταν η ανάπτυξη της

προστατευτικής ζώνης δεν είναι επιτυχηmicroένηόταν η θεωρητική ανάπτυξη του

ερευνητικού προγράmicromicroατος υστερεί της εmicroπειρικής δηλαδή αποτυγχάνει να προβλέψει

ή να εξηγήσει καινοφανή νέα εmicroπειρικά δεδοmicroένα Στο σηmicroείο αυτό διακρίνεται microια

διαφορά από τη σκέψη του Popperενώ ο Popper θεωρούσε microη παραγωγικές τις ad hoc

προβλέψεις ο Lakatos δε συmicroφωνεί Θεωρεί αντίθετα πως η επέκταση της

προστατευτικής ζώνης του ερευνητικού προγράmicromicroατος προσφέρει microια λογική βάση για

να επιλέγουmicroε το καλύτερο ερευνητικό πρόγραmicromicroα Όσο πιο προοδευτικό είναι ένα

πρόγραmicromicroα τόσο πιο λογικό είναι για τους επιστήmicroονες να επεκτείνουν τις βοηθητικές

υποθέσεις του προκειmicroένου να το κρατήσουν

Και πώς λαmicroβάνει χώρα η επιστηmicroονική εξέλιξη Αν ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα

αποτυγχάνει να προβλέψει και να εξηγήσει τα παρατηρούmicroενα εmicroπειρικά δεδοmicroένα

τότε το πρόγραmicromicroα έχει αρχίσει να εκφυλίζεται Οι επιστήmicroονες προσπαθούν να

επεκτείνουν τις βοηθητικές υποθέσεις για να προστατεύσουν το σκληρό πυρήνα του

προγράmicromicroατος αν επιτύχουν το πρόγραmicromicroα δεν εγκαταλείπεται Αν όmicroως η

προστατευτική ζώνη του προγράmicromicroατος συνεχίσει να αδυνατεί να προβλέπει τις

παρατηρούmicroενες εmicroπειρικές παρατηρήσεις τότε ο σκληρός πυρήνας του προγράmicromicroατος

αντικαθίσταται microε κάποιον άλλο η ευριστική του οποίου microπορεί να δηmicroιουργήσει microια

προστατευτική ζώνη που θα προβλέπει τα νέα δεδοmicroένα Όπως γράφει και ο ίδιος ο

Lakatos laquoόταν ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα εξηγεί microε προοδευτικό τρόπο περισσότερα

από το αντίπαλό του τότε το εκτοπίζει και αυτό το τελευταίο απορρίπτεται(ή αν

προτιmicroάτε microπαίνει στο χρονοντούλαπο)raquo Αυτή είναι η ερmicroηνεία του για το τι λαmicroβάνει

χώρα στις περιόδους που ο Kuhn αποκαλεί laquoεπιστηmicroονικές επαναστάσειςraquo

Η θεωρία της laquoδιαψευσιmicroότηταςraquo του Popper υποστήριζε πως οι επιστήmicroονες

ελέγχουν τις θεωρίες τους και η εmicroπειρία διαψεύδει microε τη microορφή microιας ασυνεπούς

παρατήρησης Είναι παράλογο σύmicroφωνα microε τον Popper να προσπαθούν οι

επιστήmicroονες να κρατήσουν τις θεωρίες τους αν διαψεύδονται από τη φύση ή την

εmicroπειρία Ο Kuhn περιέγραψε πως αυτό κάνουν όταν υπερασπίζονται το παράδειγmicroα

στις περιόδους της κανονικής επιστήmicroης Σύmicroφωνα microε τον Lakatos όmicroως αυτό που

ουσιαστικά κάνουmicroε είναι να προτείνουmicroε ένα σύνολο θεωριών(ένα ερευνητικό

πρόγραmicromicroα) και η εmicroπειρία να microας δείχνει ότι δεν είναι συνεπές Η ασυνέπεια αυτή

microπορεί να ξεπεραστεί κρατώντας σταθερό τον σκληρό πυρήνα και αλλάζοντας τις

βοηθητικές υποθέσεις ∆εν είναι όmicroως επιτρεπτές όλες οι αλλαγές στις βοηθητικές

υποθέσεις(ο Lakatos τις ονοmicroάζει αλλαγές προβληmicroάτων-problem shifts-) εντός του

ίδιου ερευνητικού προγράmicromicroατος Οι αλλαγές προβληmicroάτων microπορούν να αξιολογηθούν

ανάλογα microε την ικανότητά τους να εξηγούν τις παρατηρούmicroενες απορρίψεις και microε την

ικανότητά τους να παράγουν νέες προβλέψεις και δεδοmicroένα Αν microπορούν να το κάνουν

αυτό τότε είναι προοδευτικές και ο σκληρός πυρήνας παραmicroένει Αν όχι τότε είναι

απλά ad hoc αλλαγές που δεν microπορούν να προβλέψουν νέα γεγονότα πράγmicroα που

αποτελεί σηmicroάδι πως το ερευνητικό πρόγραmicromicroα είναι εκφυλισmicroένο


Πόσο ταιριάζει η microεθοδολογία των επιστηmicroονικών προγραmicromicroάτων στην

Οικονοmicroική Επιστήmicroη

Αυτά microας λέει ο Lakatos για τη φύση της επιστήmicroης και την επιστηmicroονική εξέλιξη

Αναπτύσσονται στα έργα The Methodology of Scientific Research Programmes

Philosophical Papers Vol1 και Mathematics Science and EpistemologyPhilosophical

Papers Vol2 που αποτελούν συλλογές microε τα άρθρα του microεγάλου φιλοσόφου

Η επίδραση της φιλοσοφίας του Lakatos ήταν τεράστια Το έργο του αναγνωρίστηκε

κατά τη διάρκεια της ndashσύντοmicroης- ζωής του και υπήρξε το ίδιο επιδραστικό microε το έργο

των Popper και Kuhn το συγκερασmicroό των οποίων προσπάθησε Πολλοί επιστήmicroονες

από διάφορους κλάδους διάβασαν τη φιλοσοφία του Lakatos και δοκίmicroασαν να την

εφαρmicroόσουν στην εξήγηση της επιστήmicroης τους Τα Οικονοmicroικά κατέχουν microια εξέχουσα

θέση στις προσπάθειες αυτές Ο λόγος είναι απλόςη φιλοσοφία του Lakatos γεννήθηκε

microέσα στην Οικονοmicroική Επιστήmicroη

Όπως είπαmicroε ο ίδιος ο Lakatos ήταν microαθηmicroατικός Άρχισε όmicroως να microελετά τη

φιλοσοφία της επιστήmicroης microετά την επαφή του microε τον Popper στην καλύτερη σχολή

Οικονοmicroικών της Ευρώπης το London School of Economics Επίσης οι δύο βασικές

εφαρmicroογές της θεωρίας του βρίσκονται στη Φυσική και στα Οικονοmicroικάτο συλλογικό

έργο Method and Appraisal in Economics που επιmicroελήθηκε ο Spiro Latsis αποτελεί την

πιο ολοκληρωmicroένη προσπάθεια εφαρmicroογής microιας επιστηmicroολογικής θεωρίας στην


Και αυτό δεν είναι τυχαίοη φιλοσοφία του Lakatos πέρα από το ότι γεννήθηκε σε

laquoοικονοmicroικόraquo περιβάλλον laquoταιριάζειraquo στην Οικονοmicroική Επιστήmicroη Με τη microεθοδολογία

των ερευνητικών προγραmicromicroάτων microπορεί να ερmicroηνεύσει το ότι οι οικονοmicroολόγοι

χρησιmicroοποιούν αξιώmicroατα(αποτελούν το σκληρό πυρήνα του εκάστοτε ερευνητικού

προγράmicromicroατος) γιατί υπάρχουν περισσότερες από microία απόψεις για το ίδιο

πρόβληmicroα(ανήκουν στην προστατευτική ζώνη του ίδιου σκληρού πυρήνα) και

ταυτόχρονα τις θεmicroελιώδεις αλλαγές που βλέπουmicroε στην εξέλιξη της Οικονοmicroικής

Επιστήmicroης(όπου λαmicroβάνει χώρα microια αλλαγή ερευνητικού προγράmicromicroατος) Πολλοί

οικονοmicroολόγοι πιστεύουν λοιπόν πως η Οικονοmicroική ακολουθεί τη microεθοδολογία των

ερευνητικών προγραmicromicroάτων στην εξέλιξή της

Μεταξύ αυτών είναι ο Spiro Latsis ο Mark Βlaug και ο ΤHutchinson Συγκεκριmicroένα

εντοπίζουν στην Οικονοmicroική διάφορα ερευνητικά προγράmicromicroατα όπως το νεοκλασικό

το microαρξικό το κεϋνσιανό και το θεσmicroικό και εξηγούν την εξέλιξή της microε βάση το

πέρασmicroα από το ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα σε κάποιο άλλο πιο προοδευτικό Ο

MBlaug θεωρεί πχ πως αυτό που πολλοί ονοmicroάζουν laquoκεϋνσιανή επανάστασηraquo και

θεωρούν πως είναι microια επιστηmicroονική επανάσταση δεν είναι παρά ένα πέρασmicroα από το

κλασικό ερευνητικό πρόγγραmicromicroα στο πιο προοδευτικό κεϋνσιανό Ο Keynes και οι

laquomicroαρτζιναλιστέςraquo αυτό που έκανα ήταν να αλλάξουν το σκληρό πυρήνα του κλασικού

ερευνητικού προγράmicromicroατος και να δηmicroιουργήσουν περισσότερο προοδευτικά


Άλλοι οικονοmicroολόγοι που χρησιmicroοποίησαν τη microεθοδολογία των ερευνητικών

προγραmicromicroάτων του Lakatos στα Οικονοmicroικά ήταν οι Remenyi( που είδε τη νεοκλασική

οικονοmicroική ως ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα του οποίου κατέδειξε το σκληρό πυρήνα και

τη θετική και αρνητική ευρετική) Coats(που ανέλυσε το ερευνητικό πρόγραmicromicroα των

θεσmicroικών οικονοmicroολόγων) και οι Rizzo και Langlois(που επεξεργάστηκαν την

Αυστριακή και νέο-Αυστριακή σχολή ως ένα ερευνητικό πρόγραmicromicroα)

Μεγάλη επίδραση είχε η φιλοσοφία του Lakatos και στην Ιστορία της Οικονοmicroικής

Σκέψης ως κλάδου της Οικονοmicroικής Επιστήmicroης Για να microελετήσει και να εξηγήσει

κάποιος την εξέλιξη microιας επιστήmicroης είναι απαραίτητο να υιοθετήσει microια φιλοσοφική

άποψη για τη microέθοδό της Ανάmicroεσα στους ιστορικούς της Οικονοmicroικής Σκέψης λοιπόν

ο Lakatos άσκησε microεγάλη επιρροή και έκανε πολλούς να δουν την εξέλιξη των

Οικονοmicroικών ως την εναλλαγή microεταξύ διαφορετικών ερευνητικών

προγραmicromicroάτωνBlaug Dasgupta και Roll για να αναφέρουmicroε microερικούς από αυτούς

Είδαmicroε λοιπόν πως πολλοί οικονοmicroολόγοι διαβλέπουν την εξέλιξη των Οικονοmicroικών

ως microια ιστορική διαδικασία η οποία microπορεί να ερmicroηνευθεί microε τη λακατοσιανή

microεθοδολογία Νοmicroίζω πως η άποψη αυτή κερδίζει όλο και πιο πολύ έδαφος τα

τελευταία χρόνια και αυτό δεν είναι τυχαίο Η προσέγγιση του Lakatos συνδυάζει το

κριτήριο της διαψευσιmicroότητας του Popper για να καθορίσει την επιστήmicroη ως microια

συγκεκριmicroένη microέθοδο εξέτασης της πραγmicroατικότητας αλλά και το πέρασmicroα σε

διαφορετικές επιστηmicroονικές βάσεις του Kuhn για να εξηγήσει την επιστηmicroονική

εξέλιξη Είναι δηλαδή ένα πλήρες πλαίσιο αναφοράς για microια επιστήmicroη και όσον αφορά

το φιλοσοφικό αλλά και το microεθοδολογικό υπόβαθρο Είναι επίσης χρήσιmicroο για να

αντιmicroετωπίσει τις ιδιαιτερότητες των κοινωνικών επιστηmicroώνχρησιmicroοποιώντας την

προσέγγιση του Lakatos οι οικονοmicroολόγοι microπορούν να υποστηρίξουν ότι η Οικονοmicroική

microπορεί να θεωρηθεί laquoεπιστήmicroηraquo Και αυτό είναι πολύ σηmicroαντικό

Τελειώνουmicroε λοιπόν αφήνοντας αυτό τον τόσο σηmicroαντικό και επιδραστικό διανοητή

στη θέση που του αξίζειδίπλα στους Popper και Kuhn να αποτελεί έναν από τους

σηmicroαντικότερους φιλοσόφους των microαθηmicroατικών και της επιστήmicroης στην ιστορία ∆εν

κρύβουmicroε ότι ως οικονοmicroολόγοι του έχουmicroε ιδιαίτερη αδυναmicroία Μας βοήθησε να

δούmicroε την Οικονοmicroική ως επιστήmicroη καλύτερα από όλους τους άλλους Και τον

ευγνωmicroονούmicroε γιrsquo αυτόhellip

Επίλογος

ldquoThe whole of science is nothing more than a refinement of everyday thinkingrdquo

AEinstein

Και τελικά τι κερδίσαmicroε Η επιστηmicroονική κοινότητα από microια εργασία προπτυχιακού

επιπέδου σαν κι αυτή σίγουρα τίποτα Ο συγγραφέας (ή microάλλον ο αντιγραφέας για να

είmicroαστε πιο σωστοί) σίγουρα πολλά πράγmicroατα Το πιο σηmicroαντικό από αυτά είναι ότι

θα χρειαστώ πολύ σοβαρά επιχειρήmicroατα από εδώ και πέρα που θα microε κάνουν να

αmicroφιβάλλω για την επιστηmicroονικότητα των Οικονοmicroικών Ο sir Karl microας έmicroαθε ότι η

επιστήmicroη είναι πρώτα απrsquo όλα θέmicroα microεθόδου και στα Οικονοmicroικά microπορούmicroε να

έχουmicroε τη δυνατότητα διάψευσης των θεωριών microας (την βλέπουmicroε τόσο συχνά

microάλιστα που πολλές φορές απογοητευόmicroαστε από το πόσο συχνά πέφτουmicroε έξω) Ο

Kuhn microας έmicroαθε για τα τραντάγmicroατα των επιστηmicroονικών επαναστάσεων ο Keynes

και οι microαρτζιναλιστές δεν έγιναν τυχαία Για τον Lakatos τι να πω κατά την

προσωπική microου άποψη microας έδωσε ένα πρότυπο επιστηmicroονικής φιλοσοφίας και

microεθοδολογίας που ταιριάζει γάντι στην Οικονοmicroική Επιστήmicroη

Νοmicroίζω όmicroως ότι το πιο σηmicroαντικό είναι ότι τελικά υπάρχει η δυνατότητα να

microιλήσουmicroε για Οικονοmicroική Επιστήmicroη Ζηλεύω την επιστηmicroονικότητα της φυσικής ή

της χηmicroείας Τα πλεονεκτήmicroατα του επαναλαmicroβανόmicroενου πειράmicroατος και των microη

laquoανθρώπινων microεταβλητώνraquo τις κατατάσσουν αυτόmicroατα σε ένα άλλο επίπεδο ∆ε

νοmicroίζω όmicroως ότι η φιλοσοφία της επιστήmicroης ήρθε για να υπερασπίσει τις επιστήmicroες

αυτέςξέρουmicroε ότι αποτελούν την καλύτερη ποιότητα γνώσης που microπορεί να κερδίσει

ο άνθρωπος (παρόλη την αβεβαιότητα που κατέδειξε ο sir Karl) Οι θεωρίες αυτές

ήρθαν για να λύσουν το πρόβληmicroα των Κοινωνικών Επιστηmicroών Για να δείξουν ότι οι

επιστήmicroες αυτές microπορούν να είναι εν δυνάmicroει επιστηmicroονικές όχι βέβαια microε την έννοια

των Θετικών Επιστηmicroών αλλά σαν microια ικανοποιητική αποmicroίmicroησή τους

Στα Οικονοmicroικά τα βήmicroατα που έχουν γίνει είναι σίγουρα λιγότερα από αυτά που

microένουν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση Προσωπικά αυτό δε microε απογοητεύει

Αντίθετα microου δίνει την πεποίθηση (η οποία σιγά σιγά εξελίσσεται σε σιγουριά) ότι

microε το κατάλληλο φιλοσοφικό υπόβαθρο οι σύγχρονοι οικονοmicroολόγοι θα δοmicroήσουν

την έρευνα σε στέρεες βάσεις Πιστεύω πως αν πρέπει να microας microείνει κάτι από την

ενασχόληση microε την επιστηmicroολογία από το έργο των Popper Kuhn και Lakatos είναι

η δυνατότητα microιας επιστηmicroονικής προσέγγισης στα Οικονοmicroικά

Βιβλιογραφία

-Τα λήmicromicroατα στην ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια του ∆ιαδικτύου Wikipedia

(wwwwikipediacom) για τους Popper Kuhn και Lakatos

-Τα λήmicromicroατα στην ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια του ∆ιαδικτύου Stanford Encyclopedia

of Philosophy (httpplatostanfordeduindexhtml) για τους Popper και Kuhn

-Η διάλεξη Science and Pseydoscience του Lakatos που βρίσκεται στο site του LSE

(httpwwwlseacukcollectionslakatosDefaulthtm)

-Τα άρθρα ldquoParadigms versus Research Programmes in Economicsrdquo του ΜΒlaug και

ldquoOn the History and Philosophy of Science and Economicsrdquo του THutchison που

βρίσκονται στο Method and Appraisal in Economics του SLatsis(επιmicro)

-Το βιβλίο Οικονοmicroική ΜεθοδολογίαΙστορική Ανάλυση του ΑΚαραγιάννη (εκδ

Κριτική 2001)

-Το βιβλίο Φιλοσοφία των Κοινωνικών ΕπιστηmicroώνΜια Εισαγωγή του MHollis (εκδ


-Το βιβλίο Η Ιστορία της Οικονοmicroικής Σκέψης των EScrepanti και SZamagni(εκδ

τυπωθήτω-Γιώργος ∆αρδανός 2004)

-Η τρίτη έκδοση του The Structure of Scientific Revolutions του TKuhn (εκδThe

University of Chicago Press 1996)

-To κεφάλαιο για τον Popper στο έργο The Story of Philosophy του Bryan Magee

(εκδ Dorling Kindersley 1998)

-Tα λήmicromicroατα Popper Kuhn και Lakatos στην εγκυκλοπαίδεια Τhe shorter Routledge

Encyclopedia of Philosophy (επιmicro EGraig εκδ Routledge 2005)

-To υπέροχο βιβλίο των PJDavis και RHersh Η Μαθηmicroατική Εmicroπειρία (εκδ

Τροχαλία 1980) από το οποίο πήρα όλες τις πληροφορίες για τη φιλοσοφία των

microαθηmicroατικών του Lakatos

Αναλυτικά στοιχεία

Τίτλος εργασίας Popper Kuhn LakatosΤρεις βασικές θεωρίες

επιστηmicroολογίας και η σχέση τους microε τα Οικονοmicroικά

Θέmicroατα εργασίας-Η διάκριση ανάmicroεσα στο laquoκριτήριο της επιβεβαίωσηςraquo

και το laquoκριτήριο της διαψευσιmicroότηταςraquo η επίδραση του Karl Popper στη

νεώτερη επιστηmicroολογία

-Η θεωρία των laquoεπιστηmicroονικών επαναστάσεωνraquo του Thomas Kuhn και η

εφαρmicroογή της στην εξέλιξη της Οικονοmicroικής Επιστήmicroης

-Η θεωρία των laquoερευνητικών προγραmicromicroάτωνraquo του Imre Lakatos και η

εφαρmicroογή της στην Οικονοmicroική Επιστήmicroη

Όνοmicroα φοιτητή Γιάννης Κοσπεντάρης

Αριθmicroός microητρώου 1066449

Μάθηmicroα Μεθοδολογία Οικονοmicroικής Επιστήmicroης Κατεύθυνσης

Οικονοmicroικής Θεωρίας και Πολιτικής

∆ιδάσκων Παναγιώτης Κορλίρας Καθηγητής

Εξάmicroηνο Εαρινό

Ακαδηmicroαϊκό έτος 2007-2008



Πρόλογος




























KARL R POPPER



Η ζωή του


















































έργου του






















ισχύει





































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein























































Πρόλογος




























KARL R POPPER



Η ζωή του


















































έργου του






















ισχύει





































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein























































KARL R POPPER



Η ζωή του


















































έργου του






















ισχύει





































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein














































































έργου του






















ισχύει





































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein



































































ισχύει





































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein






































































































δήλωση







































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein











































































































































THOMAS S KUHN




Η ζωή του














































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein










































































του Kuhn













































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein























































































































κόσmicroοraquo
























proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein












































































proofraquo






























































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein











































































































































IMRE LAKATOS





Η ζωή του













Sofya Yanovskaya













































































































































































































































Επίλογος


AEinstein























































































































































































































































































Επίλογος


AEinstein























































Popper-Kuhn-Lakatos Τρεις βασικές θεωρίες επιστημολογίας και η...

Documents

Transcript of Popper-Kuhn-Lakatos Τρεις βασικές θεωρίες επιστημολογίας και η...