Επιγραφή Ιδαλίου

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Αρχαιολογικός χώρος-ανασκαφές Η ορειχάλκινη πλάκα του Ιδαλίου – Πλάκα του Ονάσιλου

Σημαντικό τεκμήριο που υποδηλώνει την πολιορκία και υποταγή του Ιδαλίου στο Κίτιον το 470 π.χ. περίπου είναι η περίφημη «πλάκα του Ιδαλίου», μια χαραγμένη χάλκινη πλάκα σε Κυπρο-συλλαβική γραφή, που βρέθηκε πάνω από τη Δυτική Ακρόπολη.

Κατά την περίοδο της βασιλείας του Στασύκυπρου η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς (Φοίνικες) με τη βοήθεια των Μήδων (Πέρσες). Λόγω της δύσκολης κατάστασης που βρέθηκε η πόλη, ο βασιλιάς Στασύκυπρος και η πόλη συμφώνησαν με το γιατρό Ονάσιλο γιό του Ονασίκυπρου και τους γιατρούς αδελφούς του να φροντίζουν τους πληγωμένους με χρηματικό αντάλλαγμα ή παραχώρηση κτημάτων.

Η συμφωνία ήταν κατατεθειμένη στο ναό της Αθηνάς αφού ήταν η κύρια θεότητα της πόλης, και υποδεικνύει ότι οι όρκοι και οι συμφωνίες που γίνονταν ενώπιον κάποιας θεότητας ήταν απαραβίαστες.

Η πλάκα αυτή πρέπει να ανεβρέθηκε λίγο πριν το 1850 (υπολογίζεται γύρω στο 1845), αφού το 1850 αγοράστηκε από τον Δούκα ντε Λουγιένς και κληροδοτήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού.

Είναι πολύ σημαντικό στοιχείο το γεγονός ότι τη σύμβαση αυτή, που έγινε μάλιστα σε κρίσιμη στιγμή πολέμου, σύναψαν με το γιατρό Ονάσιλο όχι μόνο ο ανώτατος άρχοντας αλλά ο βασιλιάς και η πόλη. Η συχνή αναφορά

σ' ολόκληρο το κείμενο της επιγραφής στο βασιλιά και στην πόλη ως το ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη, φανερώνει ότι στο Ιδάλιο ο βασιλιάς δε συγκέντρωνε από μόνος του όλες τις εξουσίες, ούτε καν σε ώρες έκτακτης ανάγκης. Ήταν μ' αυτή τη βάση που υποστηρίχτηκε η άποψη ότι στην πόλη του Ιδαλίου είχαν εισχωρήσει δημοκρατικά στοιχεία που οφείλονταν στην επιρροή των Αθηνών.Από το περιεχόμενο αυτής της πινακίδας εξάγεται το συμπέρασμα ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν:

(α) Ατομική ιδιοκτησία(β) Ιδιοκτησία του Βασιλιά (αντίστοιχο της σημερινής Κρατικής Ιδιοκτησίας)(γ) Ιδιοκτησία της Πόλης (Κοινοτική Ιδιοκτησία)(δ) Εκκλησιαστική Ιδιοκτησία(ε) Κληρονομική διαδοχή(στ) Φορολογία των εισοδημάτων από τη γη(η) Προστασία του τίτλου ιδιοκτησίας με εγγυητές το Βασιλιά, την πόλη, και την Ιέρεια προστάτιδα της πόλης Αθηνά, και με ποινικές ρήτρες σε όποιο διώξει από τα χωράφια αυτά, τον Ονάσιλο, τα αδέλφια του ή και τα παιδιά του.

Η πινακίδα του Αρχαίου Ιδαλίου χρησιμοποιείται ως έμβλημα από το Τμήμα Κτηματολογίου.

Με πρωτοβουλία του Ομίλου Τοπικής Ιστορίας Κύπρου (Ο.Τ.Υ.Κ) και σε συνεργασία με το Δήμο Ιδαλίου και του Τμήματος Αρχαιοτήτων, πιστό αντίγραφο της περίφημης πλάκας εκτίθεται στο Τοπικό Αρχαιολογιο Μουσείο Ιδαλίου από το Νοέμβριο 2010. Αυτό είναι μεγάλο ιστορικό γεγονός για την πόλη του Ιδαλίου, αφού πιστό αντίγραφο ενός από τα σημαντικότερα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Κύπρο, εκτίθεται στο χώρο απ’ όπου γεννήθηκε. Aπόκτηση πιστού αντίγραφου για μόνιμη έκθεση στο Τοπικό Μουσείο Αρχαίου Ιδαλίου.

Χαιρετισμός της Υπουργού Συγκοινωνιών και Έργων δρος Ερατώς Κοζάκου - Μαρκουλλή στην επίσημη τελετή παραλαβής του αντιγράφου της χάλκινης πινακίδας του Ιδαλίου, στο Τοπικό Μουσείο Αρχαίου Ιδαλίου - 11/11/2010

«Eίναι με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση που απευθύνω χαιρετισμό στη σημερινή ιστορική τελετή παραλαβής του αντιγράφου της περίφημης χάλκινης πινακίδας του Αρχαίου Ιδαλίου.

Η ιστορική και αρχαιολογική αξία του αντικειμένου αυτού είναι τόσο μεγάλη που, ακόμη και η έκθεση αντιγράφου της εμπλουτίζει σημαντικά το Τοπικό Μουσείο Αρχαίου Ιδαλίου, το οποίο στόχο έχει την προβολή του ιδιαίτερου αρχαιολογικού πλούτου του Ιδαλίου, αλλά και της γύρω

περιοχής.

Παραλαμβάνουμε σήμερα από τον κ. Michel Amandry, Διευθυντή του Τμήματος Νομισμάτων και Μετάλλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, το πιστό αντίγραφο ενός αρχαιολογικού ευρήματος μοναδικής αξίας για τον πολιτισμό μας. Η χάλκινη πινακίδα του 5ου αιώνα π.Χ., φέρει και στις δύο της όψεις εγχάρακτη επιγραφή στο κυπριακό συλλαβάριο και παρέχει ιδιαίτερα σημαντικές πληροφορίες για το πολιτικό σύστημα και τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα χρόνια του πολέμου του βασιλείου του Ιδαλίου με τους Φοίνικες του Κιτίου. Εκτός από τη μεγάλη της αξία ως μοναδικό δείγμα επιγραφικής, η πινακίδα μας δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη δομή της κοινωνίας στο αρχαίο βασίλειο του Ιδαλίου. Μαρτυρεί τις ελληνικές δημοκρατικές επιδράσεις στο πολίτευμα του αρχαίου βασιλείου, δίνει πληροφορίες για ένα από τα αρχαιότερα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα και μας ενημερώνει για το πώς ήταν οργανωμένος ο διαχωρισμός της γης, με θεσμούς ανάλογους του σημερινού κτηματολογίου.

Η πινακίδα ανατέθηκε και αναρτήθηκε στον ναό της Αθηνάς, στην ακρόπολη της πρωτεύουσας του βασιλείου, για να βρεθεί ξανά, γύρω στο 1850, από Δαλίτη γεωργό στη δυτική ακρόπολη του αρχαίου Ιδαλίου. Το μοναδικό αυτό αντικείμενο κατέληξε στην ιδιωτική συλλογή του Honore d’ Albert, duc de Luynes και στη συνέχεια, το 1862 δωρήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.

Η ευγενική χειρονομία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας να κατασκευάσει και να παραδώσει στις κυπριακές Αρχές το αντίγραφο που υποδεχόμαστε σήμερα, αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι τα μουσεία του δυτικού κόσμου, τα οποία έχουν στην κατοχή τους σημαντικές κυπριακές αρχαιότητες, μπορούν με χειρονομίες σαν και αυτές, να απαλύνουν, ως ένα σημείο, το μεγάλο πλήγμα που δέχθηκε η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας, με τις λαθραίες ανασκαφές και τις αμέτρητες εξαγωγές κυπριακών αρχαιοτήτων στο εξωτερικό κατά τον 19ο αιώνα. Εκφράζω γι΄ αυτό τις θερμές μου ευχαριστίες προς τον κ. Bruno Racine, Πρόεδρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας και τον κ. Michel Amandry, Γενικό Έφορο και Διευθυντή του Τμήματος Νομισμάτων και Μετάλλων της Βιβλιοθήκης.

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω, επίσης, τον Δήμαρχο Ιδαλίου κ. Λεόντιο Καλλένο, το Δημοτικό Συμβούλιο και τον «Όμιλο Τοπικής Ιστορίας Κύπρος» για τη μεγάλη τους συμβολή στην πραγματοποίηση της κατασκευής του αντιγράφου καθώς επίσης και τον Καθηγητή κ. Patric Callet και την ομάδα των Γάλλων επιστημόνων, οι οποίοι εργάστηκαν για την κατασκευή του αντιγράφου αυτού και να τονίσω τη σημασία που το κράτος προσδίδει στις προσπάθειες για τη διάσωση της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς. Εξάλλου, αυτές τις δύσκολες ώρες που περνά η

ημικατεχόμενη πατρίδα μας, είναι πιστεύω σημαντικό να προβάλλουμε την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Γιατί, όσοι εμπλέκονται με οποιονδήποτε τρόπο στις διαδικασίες για εξεύρεση λύσης στο κυπριακό πρόβλημα, οφείλουν να γνωρίζουν ποιοί είμαστε και ποιά ιστορία κουβαλάμε».

Μετάφραση του κειμένου της πλάκας:

Όταν την πόλη Ιδάλιον πολιορκούσαν οι Πέρσες κι’ οι Κιτιείς, τη χρονιά του Φιλοκύπρου του γιου του Ονασαγόρα / ο βασιλιάς Στασύκυπρος κι’ οι πολίτες οι Ιδαλιώτες προέτρεπαν τον Ονάσιλον τον γιο του Ονασικύπρου / τον γιατρό και τους αδελφούς του, να θεραπεύουν τους ανθρώπους τους πληγωμένους στη μάχη / χωρίς πληρωμή· κι’ έτσι συμφώνησαν ο βασιλιάς κι’ οι πολίτες με τον Ονάσιλον / και με τους αδελφούς του, αντί της πληρωμής από μέρους των πληγωμένων κι’ αντί φιλοδωρήματος, να δώσουν από το / θησαυροφυλάκιο του βασιλιά κι’ από την πόλη ένα τάλαντο ασημιού· ή να δώσουν, αντί του / ταλάντου αυτού από ασήμι, ο βασιλιάς κι’ οι πολίτες στον Ονάσιλον και στους αδελφούς/ του από τη γη του βασιλιά, που βρίσκεται στην περιοχή του Αλαμπριάτα, τον χώρο / που ‘ναι στο λιβάδι, που συνορεύει με το αμπέλι (;) του Όγκαντος, κι’ όλα τα υπάρχοντα εκεί φυτά / να τον καρπούνται (τον χώρο) με όλα τα πωλήσιμα σ’ όλη τους τη ζωή αφορολόγητα· αν κάποιος βγάλη τον Ονάσιλον ή τους/ αδελφούς του ή τα παιδιά των παιδιών του Ονασικύπρου απ’ αυτόν τον χώρο, / λοιπόν όποιος τους βγάλη, οπωσδήποτε θα πληρώση στον Ονάσιλον και στους αδελφούς του / ή στα παιδιά τους αυτό το ασήμι, ΄να τάλαντο ασημιού. / Και σε μόνον τον Ονάσιλον, χωριστά από τους άλλους αδελφούς του, συμφώνησε ο βασιλιάς / κι’ οι πολίτες να δώσουν, αντί φιλοδωρήματος στην πληρωμή του, 4 / πελέκια ασημιού / και δυο διπλές μνας Ιδαλιώτικες· ή να δώση ο βασιλιάς κ’ οι πολίτες στον Ονάσιλον, αντί αυτού του ασημιού, από τη γη του βασιλιά, που ‘ναι στην πεδιάδα του Μελανία, / τον χώρο που συνορεύει με το αμπέλι(;) του Αμενία, κι’ όλα τα υπάρχοντα εκεί φυτά, / τον χώρο τον συνεχόμενο με τον ποταμό Δρύμιο και με / της ιέρειας της Αθηνάς, και το περιβόλι που ‘ναι στα χωράφια του Σίμιδος, / που το είχε αμπέλι(;) ο Διείθεμις ο Αρμανεύς, το συνεχόμενο με του Πασαγόρα, / του γιου του Ονασαγόρα, κι’ όλα τα υπάρχοντα εκεί φυτά να τα καρπούται με όλα / τα πωλήσιμα σ’ όλη του τη ζωή αφορολόγητα· αν κάποιος τον Ονάσιλον ή τα παιδιά του Ονασίλου / από τη γη αυτή ή από το περιβόλι τούτο τους βγάλη, / λοιπόν όποιος τους βγάλη θα πληρώση στον Ονάσιλον ή στα παιδιά του αυτό το ασήμι, 4 πελέκια από ασήμι / και δυο διπλές μνας Ιδαλιώτικες· κι’ αυτή τη δέλτο, αυτά τα λόγια τα χαραγμένα, / ο βασιλιάς κ’ οι πολίτες κατέθεσαν στη θεά Αθηνά, που ‘ναι στο Ιδάλιο, / με όρκους να μη παραβούν αυτές τες ρήτρες σ’ όλη τους τη ζωή. / Οποιοσδήποτε παραβή αυτές τες ρήτρες είθε να πέση πάνω του η παράβαση σαν ανοσιούργημα· αυτές βέβαια / τις γαίες κι’ αυτά τα περιβόλια θα τα έχουν αιώνια τα παιδιά του Ονασικύπρου και τα παιδιά των παιδιών / τους, αυτά που θα ‘ναι στην περιοχή του Ιδαλίου.

Η Κυπρο-συλλαβική γραφή της πλάκας του Ιδαλίου

Πλάκα του Ιδαλίου, Όψη Α

Πλάκα του Ιδαλίου, Όψη Β

Επιγραφή ΙδαλίουΑπό τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η Επιγραφή Ιδαλίου, γνωστή και ως Πλάκα του Ονάσιλου είναι ορειχάλκινη πινακίδα, στην

οποία χαράχθηκε η συμφωνία του βασιλιά Στασίκυπρου και των κατοίκων του Ιδαλίου από την μια

πλευρά και του Ονάσιλου και των αδερφών του από την άλλη.

Σύμφωνα με αυτή την συμφωνία, ο Ονάσιλος έπρεπε να θεραπεύει τους τραυματισμένους

στρατιώτες κατά τη διάρκεια του πολέμου με τουςΠέρσες. Σε αντάλλαγμα, ο βασιλιάς του

παραχωρούσε ένα μέρος της κρατικής γης, την οποία ο Ονάσιλος και τα αδέρφια του θα είχαν

ατελώς. Αν ο βασιλιάς ή οι κατοίκοι της πόλης αποφάσιζαν να επιστρέψουν το συγκεκριμένο

κομμάτι της γης θα έπρεπε να είχαν πληρώσει στον Ονάσιλο και στα αδέρφια του ένα τάλαντο

αργυρού.

Αυτή η πινακίδα βρέθηκε στον ναό της θεάς Αθηνάς στο Ιδάλιον και χρονολογείται πριν τα 470

π.Χ, καθώς ο ναός καταστράφηκε από τουςΦοίνικες όταν κατέλαβαν την περιοχή. Η επιγραφή

ανακαλύφθηκε το 1850. Αποτελεί το αρχαιότερο συμβόλαιο ανά τον κόσμο, γραμμένη στην

κυπροσυλλαβική γραφή, με την εικόνα της να είχε υιοθετηθεί στο έμβλημα του Τμήματος

Αρχαιοτήτων της Κύπρου.

Ειδική Αναζήτηση

Εκτύπωση

Το Κτηματολόγιο της Κύπρου ιδρύθηκε το έτος 1858, δηλαδή 20 χρόνια πριν απο το τερματισμό της Τούρκικης κατοχής στη Κύπρο και θεωρείται το αρχαιότερο Τμήμα στη Κρατική Υπηρεσία. Οι τότε σκοποί και επιδιώξεις του Κτηματολογίου ήταν η διευθέτηση όλων των θεμάτων που σχετίζονταν με την ακίνητη ιδιοκτησία και ταυτόχρονα την εγγραφή και έκδοση τίτλων, αναφορικά με τη σχετική ακίνητη ιδιοκτησία, στα ονόματα των δικαιούχων.

Ιστορικό Αρχαίας Πλάκας Ιδαλίου – 1ο Τέταρτο του 5ου Αιώνα π.χ.

Η αρχαία πόλη του Ιδαλίου περιθάλπει τους τραυματίες της μετά τη μάχη με τους Μήδους που την πολιορκούσαν. Μαζί με το Βασιλιά και τους κατοίκους της και ο γιατρός Ονάσιλος και τα αδέλφια του, που κλήθηκαν να βοηθήσουν. Τελείωσαν το έργο τους και σαν αμοιβή, ο Βασιλιάς και η πόλη χαρίζουν σ’ αυτούς χωράφια και περιβόλια, από τα χωράφια και τα περιβόλια τους, ένα από τα οποία βρισκόταν κοντά στα κτήματα της Ιέρειας Αθηνάς, για να τα καρπούνται και αυτοί και τα παιδιά τους και να μην πληρώνουν φόρους στα έσοδα από τα γεννήματα των χωραφιών. Ταυτόχρονα, τίθενται προστατευτικοί κανόνες και ρήτρες, σε περίπτωση που οποιοσδήποτε διώξει τον Ονάσιλο, ή τα αδέλφια του, ή τα παιδιά του, από γη που τους δόθηκε.

Αυτά και πολλά άλλα, μαρτυρεί μια πινακίδα που βρέθηκε στο αρχαίο Ιδάλιο και που ανάγεται σε εκείνη την εποχή. Από το περιεχόμενο αυτής της πινακίδας εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν:

(α) Ατομική ιδιοκτησία(β) Ιδιοκτησία του Βασιλιά (κάτι το ίδιο με τη σημερινή Κρατική Ιδιοκτησία)(γ) Ιδιοκτησία της Πόλης (Κοινοτική Ιδιοκτησία) (δ) Εκκλησιαστική Ιδιοκτησία(ε) Κληρονομική διαδοχή(στ) Φορολογία των εισοδημάτων από τη γη(η) Προστασία του τίτλου ιδιοκτησίας με εγγυητές το Βασιλιά, την πόλη, και την Ιέρεια προστάτιδα της πόλης Αθηνά, και με ποινικές ρήτρες σε όποιο διώξει από τα χωράφια αυτά, τον Ονάσιλο, τα αδέλφια του ή και τα παιδιά του.

Η πινακίδα που βρέθηκε στο αρχαίο Ιδάλιο χρησιμοποιήθηκε και σήμερα, ως η βάση για το σχεδιασμό του εμβλήματος της ιστοσελίδας του Τμήματος.

Η αρχή και η εξέλιξη του Κτηματολογίου απο το 1858 μέχρι την 1.9.1946.

Σταθμός στην Ιστορία του Κτηματολογίου θεωρείται το έτος 1858, (21.4.1858), όταν επίσημα πλέον σαν θεσμός, αρχίζει να λειτουργεί το Κτηματολόγιο. Αυτή την ημερομηνία τίθεται σε εφαρμογή ο Οθωμανικός Κώδικας περί Γαιών. Σ’ αυτόν καθορίζονται με σαφήνεια, οι τρόποι κτήσης, η άσκηση και η παραγραφή δικαιωμάτων σε ακίνητη ιδιοκτησία, και ρυθμίζεται η κληρονομική διαδοχή. Ο Νόμος αυτός συμπληρωνόταν σε πολλές διατάξεις από τις διατάξεις του τότε Αστικού Κώδικα, γνωστού ως «Μετζιελλέ», ο οποίος τροποποίησε σε μεγάλο βαθμό τις ρυθμίσεις του Ιερού Νόμου. Αυτοί οι δύο Νόμοι συνέχισαν να υπάρχουν μέχρι και το 1946, όταν καταργήθηκαν με τον περί Ακινήτου Ιδιοκτησίας (Διακατοχή, εγγραφή και Εκτίμησης) Νόμο, Κεφ. 224.

Στα πρώτα του χρόνια το Κτηματολόγιο ασχολείτο κυρίως με την καταγραφή της γης που παρεχωρείτο στους πολίτες για χρήση, καθώς και με την καταχώρηση των μεταβιβάσεων. Τότε δημιουργούνται και τα πρώτα μητρώα, και εκδίδονται οι πρώτοι τίτλοι, ενώ συνεχίζουν να υπάρχουν τα Αυτοκρατορικά Διατάγματα Φιρμάνια, με τα οποία παραχωρήθηκε αρκετή γη σε πολλούς. Με τους Νόμους που υπάρχουν, η γη αποτελείται από δύο συστατικά, το σώμα (corpus) του ακινήτου και το δικαίωμα κατοχής και εκμετάλλευσης (right of possession). Τα ακίνητα διαιρούνται σε κατηγορίες ανάλογα με το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του σώματος (corpus).

Στην πλειονότητα τους τα ακίνητα ανήκουν στην κατηγορία «ARAZI MIRIE», όπου το "corpus" του ακινήτου ανήκε στο Σουλτάνο και το δικαίωμα κατοχής παραχωρείται σε συγκεκριμένο άτομο, με πρόνοιες για απώλεια του δικαιώματος αν δεν υπάρχει κατοχή για μερικά χρόνια.

Άλλες κατηγορίες γης είναι:

MULK: Όπου το «corpus» και το δικαίωμα κατοχής έχει το ίδιο πρόσωπο.VAKF: Θρησκευτική περιουσία των Μουσουλμανικών αφιερωμένη στο Θεό. ARAZI METROUKE: Δρόμοι, Παραλίες, Κοινοτική ιδιοκτησία.ARAZI MEVAT: Κρατική ιδιοκτησία (Ιδιοκτησία χωρίς κατόχους)

Το 1860 θεσπίζεται η πρώτη Νομοθεσία με σκοπό την εκτίμηση και εγγραφή των ακινήτων, γίνεται καταμέτρηση με πρόχειρους τρόπους, όπως π.χ. μέτρηση με κάποιο σχοινί, και όλες οι περιουσίες καταχωρούνται σε κάποια μητρώα χωρίς ημερομηνία, ενώ για να πάρει κάποιος τον τίτλο του έπρεπε να καταβάλει κάποιο τέλος εγγραφής.

Οι τίτλοι που εκδίδοντο ήταν τόσο ασαφείς στην περιγραφή τους, που είναι αδύνατο σήμερα τέτοιοι τίτλοι να συσχετιστούν με συγκεκριμένα τεμάχια γης στο έδαφος.

Στο Κτηματολόγιο της τότε εποχής τηρούνται διάφορα βιβλία, όπως:

(α) The Book – Page Register(β) The Yoklama Register(γ) The Arazi Tedkik Yoklama Register(δ) The Emlak Yoklama Register(ε) The Daime Register (in Separate Volumes)(στ) The Evkaf Register

Η χρήση των πιο πάνω βιβλίων ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Δεν υπήρχαν ευρετήρια σ’ αυτά και πολλές φορές, το ίδιο κτήμα ήταν καταχωρημένο σε διαφορετικά πρόσωπα, γιατί σε κάθε μεταβίβαση η παλιά καταχώρηση δε μεταφερόταν στην καινούργια.

Στις 4.6.1878, με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η Κύπρος εκχωρείται στους Άγγλους και το Κτηματολόγιο αρχίζει να αναμορφώνεται σε θέματα χωρομέτρησης, χαρτογράφησης, εγγραφής και εκτιμήσης της ακίνητης ιδιοκτησίας. Οι Άγγλοι διατήρησαν το προηγούμενο νομικό καθεστώς όσον αφορά τις κατηγορίες γης και το σύστημα εγγραφής στο Κτηματολόγιο, αλλά πολύ νωρίς άρχισαν την χαρτογράφηση και την χωρομέτρηση της Κύπρου.

Σαν αποτέλεσμα των πιο πάνω, η Βρετανική Κυβέρνηση είχε προβεί στο διορισμό του τότε υπολοχαγού του Βρετανικού στρατού Χέρπερτ Χοράτιο Κίτσιενερ, (αργότερα στρατάρχη Λόρδου Κίτσιενερ του Χαρτούμ), σαν υπεύθυνου του σοβαρού έργου της χωρομέτρησης και χαρτογράφησης της Κύπρου. Επειδή είχε επιτελέσει άριστη εργασία αναφορικά με τη χαρτογράφηση της Παλαιστίνης, είχε επιλεγεί για να εκτελέσει και παρόμοια εργασία στη Κύπρο.

Ο Κίτσιενερ έφθασε στην Κύπρο το έτος 1878, με μια μικρή ομάδα απο συνεργάτες και άρχισε το έργο του χωρίς καμία καθυστέρηση. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι, μέχρι την εποχή εκείνη, η Κύπρος δεν είχε επιστημονικά χαρτογραφηθεί. Ο Κίτσιενερ άρχισε την χαρτογράφηση, χρησιμοποιώντας μεθόδους μέγιστης ακρίβειας, για τη τότε εποχή, δηλαδή τη μέθοδο του τριγωνισμού με βάση το Θεοδόχιλο, για να προσδιορίσει σταθερά τριγωνομετρικά σημεία στο έδαφος. Οι συντεταγμένες των τριγωνομετρικών αυτών σημείων καθορίστηκαν με πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς και οι γεωγραφικές των θέσεις τοποθετήθηκαν πάνω σε χάρτη, θέτοντας έτσι τις βάσεις μιας επιστημονικής και ακριβούς χαρτογραφήσεως.

Το 1882 εκτυπώνεται ο πρώτος Χάρτης της Κύπρου, ο οποίος έγινε με την μέθοδο του τριγωνισμού και με την χρήση 60 διαφορετικών σημείων. Ο χάρτης της Κύπρου τον οποίο κατόρθωσε να ετοιμάσει ο Κίτσιενερ, αποτελεί πράγματι ένα αξιόλογο επίτευγμα της εποχής εκείνης, λαμβάνοντας υπόψη, τόσο τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν, όσο και το μικρό χρονικό διάστημα που διέθεσε για τη συμπλήρωση του έργου.

Το 1882 ο Υπολοχαγός Grand αναλαμβάνει το Κτηματολόγιο και λίγα χρόνια μετά είναι έτοιμα τα πρώτα σχέδια σε αρκετές περιοχές της επαρχίας Λευκωσίας. Τα σχέδια είναι σε κλίμακα 4 ίντζες το μίλι για τις πεδινές περιοχές και 2 ίντζες το μίλι για τις ορεινές περιοχές. Σ’ αυτά τα σχέδια βασίζεται η πρώτη γενική εγγραφή και εκτίμηση. Στα σχέδια δεν φαίνονται τα όρια των τεμαχίων αλλά μόνο τα όρια των συμπλεγμάτων, στα οποία διαχωρίστηκε η γη κάθε κοινότητας. Το κάθε τεμάχιο περιγράφεται σε ξεχωριστή σελίδα κάποιου μητρώου (Field Book), με πλήρη αναφορά στην έκταση, το είδος ακινήτου, την τοποθεσία, την αξία, τα σύνορα (με αναφορά στα ονόματα των ιδιοκτητών των συνορευόντων τεμαχίων ή τα φυσικά σύνορα του εδάφους), το μερίδιο και το όνομα του ιδιοκτήτη και το τρόπο θεμελίωσης της ιδιοκτησίας στο όνομα του ιδιοκτήτη.

Ένας κατάλογος ακινήτων, με αναφορά στο σύμπλεγμα (Block), τον αριθμό τεμαχίων (Holding), την τοποθεσία, την έκταση, το μερίδιο και το όνομα του ιδιοκτήτη, δόθηκε στον Κοινοτάρχη κάθε χωριού. Αυτός ο κατάλογος είναι γνωστός στις Κοινότητες, όσοι βέβαια τον έχουν, ως "Πρωτομάνα". Τέτοια καταγραφή έγινε μόνο για μερικές περιοχές της Λευκωσίας και για τα χωριά Αθηένου και Πετροφάνι της επαρχίας Λάρνακας, τα οποία διοικητικά, ανήκαν στην επαρχία Λευκωσίας και το 1927 μεταφέρθηκαν στα διοικητικά όρια της επαρχίας Λάρνακας.

Οι Άγγλοι από νωρίς είχαν θεσμοθετήσει την δυνατότητα διεξαγωγής χωρομετρίας. Σχετικός είναι ο Νόμος με αριθμό 5 του 1880, βάσει του οποίου άρχισε περί το έτος 1904, η γενική χωρομετρία και η ετοιμασία των σχεδίων που έχουμε σήμερα. Λόγω των πολλών μητρώων που υπήρχαν στο Κτηματολόγιο, της γλώσσας στην οποία ήταν γραμμένα αυτά τα μητρώα, της ασάφειας των πληροφοριών που υπήρχαν σ’ αυτά και της αδυναμίας να προσδιοριστούν τα

ακίνητα συγκεκριμένου ανθρώπου, αποφασίστηκε το 1890, όπως όλες αυτές οι πληροφορίες μεταφερθούν σε ένα νέο μητρώο εγγραφής, χωριστό για κάθε κοινότητα και ταυτόχρονα να ετοιμαστεί συγκεντρωτικός κατάλογος με όλα τα ακίνητα του κάθε προσώπου, σε κάθε κοινότητα. Έτσι, όλες οι πληροφορίες που υπήρχαν στα παλιά μητρώα, μεταφράστηκαν στα αγγλικά και ετοιμάστηκαν τα Μητρώα Εγγραφής, "Land Registers" και τα "Tapu Hulassas", που έχουμε σήμερα και χρησιμοποιούνται ακόμα για τις περιοχές της σποραδικής εγγραφής σε όλη την Κύπρο. Η ενημέρωση των "Tapu Hulassas" σταμάτησε πολύ αργότερα, περί τα έτη 1941 – 1945.

Η μεγάλη αλλαγή στο Κτηματολογικό μας Σύστημα συνέβη το 1893, όταν ο τότε Διευθυντής διέταξε όπως όλοι οι νέοι τίτλοι θα εκδίδονται μετά από επιτόπια εξέταση και ετοιμασία σχετικού σχεδιαγράμματος. Αυτή ήταν η αρχή της χρησιμοποίησης δύο στοιχείων για τον καθορισμό ενός ακινήτου, του τίτλου και του σχεδιαγράμματος. Με αυτόν τον τρόπο ήταν σχετικά δυνατός ο προσδιορισμός ενός ακινήτου στο έδαφος. Όμως, ήταν αδύνατος ο ακριβής καθορισμός των συνόρων κάθε τεμαχίου γης. Για να γίνει αυτό έπρεπε να υπάρχει σχέδιο. Γι’ αυτό οι Άγγλοι, το 1904, θέτοντας σε εφαρμογή τον Νόμο 5 του 1880, άρχισαν την Χωρομέτρηση της Κύπρου με απώτερο σκοπό την εγγραφή όλων των ακινήτων και την εκτίμηση τους, για την επιβολή φόρου στα ακίνητα πάνω σε οργανωμένη πλέον βάση. Το 1907 θεσμοθετείται το πλαίσιο για τη γενική εγγραφή και εκτίμηση, ο Νόμος με αριθμό 12 του 1907, η εφαρμογή του οποίου αρχίζει το 1909.

Το αναπτυξιακό αυτό πρόγραμμα, πρωτοποριακό για την εποχή του και καθοριστικό για την μετέπειτα πορεία των πραγμάτων στην Κύπρο, τελείωσε το 1929, αφού πέρασε μέσα από διάφορα εμπόδια όσον αφορά τον τρόπο και τις μεθόδους χωρομετρίας.

Χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι της "αλυσομέτρησης" και της "μετροτράπεζας" και ετοιμάστηκαν σχέδια σε κλίμακες 1:500, 1:1000, 1:1250 και 1:2500 για χωρομετρήσεις με την μέθοδο της αλυσομέτρησης, ενώ για τη χωρομετρία με τη μέθοδο της μετροτράπεζας χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα 1:5000.

Η γενική εκτίμηση έγινε από εκτιμητές που επισκέφθηκαν τα ακίνητα, ενώ η εγγραφή των ακινήτων, αν και άρχισε από τότε, δεν έχει συμπληρωθεί ακόμη. Το θέμα της εγγραφής των ακινήτων είναι ίσως το πιο περίπλοκο, γιατί πρέπει να ληφθούν υπόψη όλες οι προηγούμενες εγγραφές που υπήρχαν, αλλά και να εξακριβωθεί ποιό είναι το πρόσωπο που δικαιούται να εγγραφεί ως ιδιοκτήτης για κάθε συγκεκριμένο ακίνητο.

Με την συμπλήρωση της γενικής χωρομετρίας και εκτίμησης δημιουργήθηκαν νέα μητρώα στο Τμήμα, τα κυριότερα των οποίων ήταν ο Κατάλογος Εκτίμησης (Τύπος Ν.115) αυτό που ήταν γνωστό στην ύπαιθρο ως "δευτερομάνα" και το Μητρώο Φόρων (Τύπος Ν.116), το οποίο ενημερωνόταν συνεχώς με όλες τις αλλαγές και από τα στοιχεία του οποίου ετοιμάζονταν, κάθε χρόνο, οι φορολογικοί κατάλογοι, κάθε Δήμου ή Κοινότητας. Ταυτόχρονα, τέθηκε σε ισχύ νέος τύπος μητρώου εγγραφής, με αναφορά στα στοιχεία της γενικής χωρομετρίας, δηλαδή στο φύλλο / σχέδιο, το τμήμα και το τεμάχιο. Παρ’ όλα όμως τα πλεονεκτήματα της γενικής χωρομετρίας και εκτίμησης, το θεσμικό πλαίσιο που ρύθμιζε τα θέματα Διακατοχής και Κληρονομικής Διαδοχής της γης, παρέμεινε να ρυθμίζεται από τον Οθωμανικό Κώδικα περί Γαιών και τον Αστικό Κώδικα "Μετζιελλέ", καθώς και με τους Νόμους που ρύθμιζαν τα Βακούφικα. Το σχεδιάγραμμα που υιοθετήθηκε το 1893 όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, για τον καθορισμό ενός ακινήτου μαζί με το τίτλο ιδιοκτησίας του, αντικαταστάθηκε μετά τη γενική χωρομετρία με σχέδιο, το οποίο υπό τις νέες συνθήκες, πρόσφερε πάρα πολλά.

Το σχέδιο πρόσφερε την δυνατότητα καθορισμού κάθε ακινήτου στο έδαφος, την δυνατότητα καλύτερου υπολογισμού του εμβαδού, την δυνατότητα προγραμματισμού κάθε μορφής ανάπτυξης, αφού και μέχρι σήμερα αυτά τα σχέδια χρησιμοποιούνται για την ετοιμασία όλων των αναπτυξιακών προγραμμάτων. Η γενική χωρομετρία και εκτίμηση είχε ως αποτέλεσμα να διαπιστωθεί, να καθοριστεί, να καταγραφεί και να προστατευθεί, όχι μόνο η ατομική ιδιοκτησία και η κοινοτική, αλλά και η κρατική ιδιοκτησία, κάτι που σε πολλές σύγχρονες χώρες του κόσμου δεν έχει ακόμη καταστεί εφικτό.

Νεώτερη περίοδος της Ιστορίας του Κτηματολογίου 1.9.1946 και μετά.

Εξήντα και πλέον χρόνια μετά την κάθοδο των Άγγλων, οι συνθήκες αναφορικά με τα θέματα ακίνητης ιδιοκτησίας είχαν αλλάξει τόσο, ώστε επέβαλαν την ανάγκη εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας που ρύθμιζε την εγγραφή, την διακατοχή, την κληρονομική διαδοχή και την χρήση γης. Γι’ αυτό, το 1945 θεσμοθετήθηκε μια νέα Νομοθεσία, ο Νόμος 26/45, με επαναστατικές ρυθμίσεις και περιορισμούς σε όλα σχεδόν τα θέματα διακατοχής της γης. Ο Νόμος αυτός τέθηκε σε ισχύ την 1.9.1946. Αυτή την ημερομηνία, τέθηκαν σε ισχύ και άλλοι Νόμοι, οι οποίοι ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την ακίνητη ιδιοκτησία, όπως ο Νόμος που ρυθμίζει την

Κληρονομική Διαδοχή, Κεφ. 195, ο περί Οδών και Οικοδομών Νόμος, Κεφ. 96, και άλλοι.

Με την νέα Νομοθεσία, η οποία χαρακτηρίστηκε επαναστατική για την εποχή της, καταργήθηκαν οι κατηγορίες γης που θεσμοθετήθηκαν με τον Οθωμανικό Κώδικα περί Γαιών, με εξαίρεση τη Βακούφικη περιουσία, περιορίστηκε ο θεσμός της χρησικτησίας, προστατεύτηκε απόλυτα ο εγγεγραμμένος κύριος κάθε ακινήτου, προστατεύτηκε η Κρατική και η Κοινοτική ιδιοκτησία, ρυθμίστηκαν έστω και με πολλές ελλείψεις τα προβλήματα της οριζόντιας ιδιοκτησίας, τέθηκαν φραγμοί στον κατατεμαχισμό της γης, υιοθετήθηκαν μέτρα για βελτίωση της διακατοχής της εξάλειψης της πολλαπλής και διαδικής ιδιοκτησίας, καθιερώθηκε τρόπος επίλυσης συνοριακών διαφορών με "οιωνεί" δικαστικές εξουσίες στον Διευθυντή του Τμήματος Κτηματολογίου, να αποφασίζει για θέματα συνοριακών διαφορών και άλλα.

Και σ’ αυτό το Νόμο, διατηρήθηκαν τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα ακίνητο, δηλαδή το σχέδιο και ο τίτλος, και καθορίστηκε ρητά, ότι η έκταση γης που δικαιούται ο κάτοχος ενός τίτλου, του οποίου ο τίτλος βασίζεται σε σχέδιο που ετοίμασε ο Διευθυντής του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, είναι η έκταση των τεμαχίων που φαίνονται στο σχέδιο. Ενισχύθηκε δηλαδή, η νομική προστασία της ιδιοκτησίας, αφήνοντας ανοικτό το θέμα της έκτασης που δικαιούται ο κάτοχος του τίτλου που δεν βασίζεται σε σχέδιο για να ρυθμιστεί, εκεί που υπάρχει διαφωνία, με δικαστικές διαδικασίες.

Με τον ίδιο Νόμο καθορίστηκαν οι διαδικασίες εγγραφής και γενικής εγγραφής των ακινήτων, καθώς και οι διαδικασίες γενικής εκτίμησης και επανεκτίμησης. Παράλληλα, κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των πολιτών για δικαστική προστασία των συμφερόντων τους εναντίον οποιασδήποτε απόφασης του Διευθυντή του Τμήματος.

Ο επαναστατικός αυτός Νόμος επηρέασε την δομή του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, το οποίο, τουλάχιστον μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, προσαρμόστηκε λειτουργικά με την θεματολογία του Νόμου αυτού.

Επιγραφή Ιδαλίου

Η ΠΙΝΑΚΙΔΑ ΤΟΥ ΙΔΑΛΙΟΥ

Απίθανες απατεωνιές γύρω από μία καθ’ όλα φυσιολογικήεπιγραφή της Αρχαίας Κύπρου. http://www.rassias.gr/1014.html

Η περίφημη ορειχάλκινη πινακίδα του Ιδαλίου (ή Εδαλίου, Ηδαλίου), χαραγμένη και στις δύο πλευρές της με συλλαβική Ελληνική γραφή, βρέθηκε από χωρικούς το έτος 1850 στο εκεί Ιερό της Θεάς Αθηνάς, στη βορειοδυτική ακρόπολη της αρχαίας πόλεως. Εν συνεχεία πουλήθηκε στον Duc de Luynes και κατέληξε στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων (Συλλογή μεταλλικών αντικειμένων, τομέας μπρούτζινων, έκθεμα 2297). Η πινακίδα χρονολογείται στο πρώτο ήμισυ του 5ου αιώνος π.α.χ.χ. και εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την καλλιέργεια του πεζού λόγου στην Κύπρο όντας μοναδική σε έκταση, ύφος και παλαιότητα. Η μετάφραση του κειμένου της πινακίδος έγινε εύκολα με τη βοήθεια των διγράφων μεταγενεστέρων κυπριακών επιγραφών (συλλαβικών με συνοδευτική αλφαβητική απόδοση) που εμφανίζεται από τα μέσα του 4ου αιώνος κι εντεύθεν, και με πιο καθοριστική στον αποσυμβολισμό του συλλαβάριου εκείνη του έτους 388, από το Ναό του Θεού Απόλλωνος Αμυκλαίου στην ίδια πόλη.

Η επιγραφή του Ιδαλίου αποτελεί μία πολύ καλή μαρτυρία για την ανεπιτυχή πολιορκία της πόλεως από τους Μήδους και τους Κιτιείς στις αρχές της Κυπροκλασικής περιόδου (γύρω στο 475), επί άρχοντος Φιλόκυπρου του υιού του Ονασαγόρα και βασιλεώς Στασίκυπρου, καθώς και για το ιατρικό επάγγελμα (που εκπροσωπεί ο Ονάσιλος, υιός του Ονασίκυπρου) και την αμοιβή του εκ μέρους της πόλεως, καθώς και για τις πρώϊμες δημοκρατικές διαδικασίες στην εν λόγω πόλη που τότε αποτελούσε ακόμη βασίλειο, μας αποκαλύπτει δε ολόκληρο το κυπριακό συλλαβάριο της συγκεκριμένης γραφής (δημοσιεύθηκε από τον Ο. Masson στο κλασικό και έγκυρο έργο του για τη συλλαβική επιγραφική της Κύπρου). Η «Ρήτρα» που αποτυπώνεται επάνω σε αυτή την ορειχάλκινη πινακίδα και έχει δημοσιευθεί μεταφρασμένη στο σχετικό με την Κυπριακή Γραμματεία βιβλίο που εξέδωσαν οι έγκυρες Εκδόσεις του Ιδρύματος Λεβέντη (Λευκωσία), κλείνει με τα

ακόλουθα χαρακτηριστικά λόγια: «ΙΔΕ ΤΑ(Ν) ΔΑΛΤΟΝ ΤΑ(Ν)ΔΕ ΤΑ FΕΠΙΓΑ ΤΑΔΕ ΙΝΑΛΑΛΙΣΜΕΝΑ, ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΚΑΣ Α ΠΤΟΛΙΣ ΚΑΤΕΘΙΓΑΝ Ι(Ν) ΤΑ ΘΙΟΝ ΤΑΝ ΑΘΑΝΑΝ ΤΑΝ ΠΕΡ’ ΕΔΑΛΙΟΝ ΣΥΝ ΟΡΚΟΙΣ ΜΕ ΛΥΣΑΙ ΤΑΣ ΦΡΕΤΑΣ ΤΑΣΔΕ ΥFΑΙΣ ΖΑΝ. ΟΠΙ ΣΙΣ ΚΕ ΤΑΣ FΡΕΤΑΣ ΤΑΣΔΕ ΛΥΣΕ, ΑΝΟΣΙΓΑ FΟΙ ΓΕΝΟΙΤΥ. ΤΑΣ ΓΕ ΖΑΣ ΤΑΣΔΕ ΚΑΣ ΤΟΣ ΚΑΠΟΣ ΤΟΣΔΕ ΟΙ ΟΝΑΣΙΚΥΠΡΟΥ ΠΑΙΔΕΣ ΚΑΣ ΤΩ(Ν) ΠΑΙΔΩΝ ΟΙ ΠΑΙΔΕΣ ΕΞΟ(Ν)ΣΙ ΑΙFΕΙ, Ο(Ι) Ι(Ν) ΤΟΙΡΟΝΙ ΤΩΙ ΕΔΑΛΙΕFΙ ΙΟ(Ν)ΣΙ» «Κι αυτή την πινακίδα με αυτά τα λόγια χαραγμένα, ο βασιλιάς κι’ η πόλις ορκίστηκαν στη Θεά την Αθηνά, αυτήν του Ιδαλίου, με όρκους να μην παραβούν τις ρήτρες αυτές όσο ζουν. Σε περίπτωση πού κάποιος παραβεί τις ρήτρες αυτές, να πέσει επάνω του το ανοσιούργημα. Τις γαίες βέβαια αυτές και τα περβόλια αυτά του Ονασίκυπρου τα παιδιά καί των παιδιών τους τα παιδιά θα έχουν εσαεί, όσο στην περιοχή του Ιδαλίου θά’ ναι». Έως εδώ όλα καλά, και, κυρίως, ξεκάθαρα, φυσιολογικά και λογικά, και ο γράφων ποτέ δεν θα έμπαινε στον κόπο να κομίσει γλαύκαν εις Αθήνας με το ν’ αναδημοσιεύσει ένα απόσπασμα μίας μεταφρασθείσης και δημοσιευθείσης επιγραφής αν δεν ευρίσκετο προ μηνών μπροστά στο εξωφρενικό, το παράλογο και το γελοίο του ισχυρισμού από κάποιους (υπό διατεταγμένη υπηρεσία ή υπό απύθμενη βλακεία λίγο τον αφορά) του τάχα αρχαιοτραλαλά χώρου που μεθοδικά και συσσωρευτικά σπέρνουν παραπληροφόρηση και σύγχυση στον εμβρυακό χώρο των όσων Νεοελλήνων στοιχειωδώς στρέφονται προς τα Ελληνικά Εθνικά Πάτρια, ότι η εν λόγω πινακίδα μιλάει στην πραγματικότητα για… δεήσεις στον…. Σείριο, για το… τελώνιο Σεθ, για… σατανά που ανετρέφετο στη «Γή του Νείλου», για… ανθρωποθυσίες Ιώνων, για… Ούνους (!!!), για… πράσινους δίσκους στο Τοβέτ (βλ. Θιβέτ !!!) και για έτερα πράσινα άλογα. Το τραγικό δεν είναι βεβαίως ότι η κυρία που έγραψε σε βιβλίο αυτές τις μπούρδες ετόλμησε να το κάνει μη έχοντας διαβάσει προηγουμένως τα απαιτούμενα με το αντικείμενο που χρησιμοποίησε για να εντυπωσιάσει τους αδαείς, δηλαδή ότι η επιγραφή ΕΙΧΕ ΗΔΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΘΕΙ και έλεγε ΑΛΛΑ πράγματα και, κυρίως λογικά. Το τραγικό είναι, όπως τραγική είναι άλλωστε και η πρόσφατη διαπίστωση σε έκθεση του ΟΟΣΑ ότι οι Νεοέλληνες νέοι κατατάσσονται στο κατώτατο επίπεδο όσον αφορά τις ικανότητες για διαχείριση της πληροφόρησης και αναλυτική κατανόηση κειμένων («λειτουργικός αναλφαβητισμός»), ότι βρέθηκαν ουκ ολίγοι πρόθυμοι αναμασητές για να απλώσουν το «σπουδαίο» μήνυμα στις εσχατιές του εμβρυακού χώρου που ανέφερα παραπάνω. Μέσα στο παιχνίδι και γνωστό αρχαιολατρικό περιοδικό, ο συνεργάτης του οποίου, μεταφέρων στις εκεί σελίδες τις βλακείες της πιο πάνω κυρίας, υπερθεμάτισε σχολιάζοντας ότι η πινακίδα πρέπει να ανήκει στον… 14ο αιώνα (…) Και μη χειρότερα. Γιατί υπάρχουν και τέτοια, ιδίως σε καιρούς σαν αυτούς που κυοφορούνται από τους μηχανισμούς κατασκευής τύπων ανθρώπων των κρατούντων της Παγκοσμίου Ιερουσαλήμ, δηλαδή καιρούς εκτοπισμού της λογικότητος και ιστορικότητος προς όφελος της ιδεοληψίας, του υπερσυναισθηματισμού, του φανατισμού, της αντεστραμμένης πραγματικότητος και της γενικευμένης άγνοιας. Για να διασκεδάσουμε όμως λίγο το γκρίζο των καιρών, αναδημοσιεύουμε εδώ ένα τμήμα της εμπνευσμένης «μεταφράσεως» της εν λόγω συγγραφέως: «Τους ναούς έχει αλώσει στην χώρα των Έβερε (Έβερεστ), ο Σέθ. Του πράσινου δίσκου η αποστολή, που έχει έρθει, εγκαταβίωσε στο Τοβέτο (Θιβέτ). Η ύαινα θα συγκρουστεί με τον Βού στην Κέρο. Ένας από τους Λασίθες νέους θα βασιλεύσει στο βασίλειο του Αράκ. Ο παις της Τροίας είναι παις του Δίσκου. Ο Ενετός είναι ο νους του χοίρου. Στον πατέρα μας τον Όσιρη ευρίσκεται ο Βούς. Στην γή σου σε αποστολή έχει έλθει ο θεός Γάιδαρος.»

Και μη χειρότερα. Γιατί υπάρχουν και τέτοια. ΟΝΤΩΣ υπάρχουν και τέτοια. Βλάσης Γ. Ρασσιάς (Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Διιπετές», τεύχος 47, Δεκέμβριος "2002")

Στο ναό της Αθηνάς στο Ιδάλιον τοποθετήθηκε η περίφημη ορειχάλκινη

πινακίδα πάνω στην οποία είχα χαραχθεί η συμφωνία μεταξύ του βασιλιά Στασίκυπρου

και του λαού του Ιδαλίου από τη μια και του γιατρού Ονάσιλου και των αδελφούς του από

. , την άλλη Κατά τη συμφωνία ο γιατρός αναλάμβανε την υποχρέωση να περιθάλπει

τους τραυματίες από τον πόλεμο εναντίον των Περσών και την αμοιβή του θα κατέβαλλε ο . , βασιλιάς και η πόλη Αντί για μισθό ο βασιλιάς και η πόλη αναλάμβαναν να δώσουν

στον Ονάσιλο και τους αδελφούς του ή ένα « » , ( τάλαντο αργύρου ή κρατική γη την οποία να κατέχουν ατελώς τιμή που προσφερόταν και

). σε ελληνικές πόλεις Αν κάποτε αποφασιζόταν να πάρει πίσω ο βασιλιάς και η πόλη αυτή τη , . γη τότε θα πλήρωναν στον Ονάσιλο και τους αδελφούς του το τάλαντο του αργύρου Το

470 . ., γεγονός αυτό πρέπει να χρονολογηθεί πριν από το π Χ γιατί τότε καταστράφηκε το ιερό , ,της Αθηνάς από τους Φοίνικες του Κιτίου όταν έγιναν κύριοι της πόλης και δεν ξανακτίστηκε

. μετά την ενσωμάτωση του Ιδαλίου στο φοινικικό βασίλειο του Κιτίου Το όνομα της θεάς 478 -Αθηνάς αναγράφεται ειδικά στην πινακίδα που αφιερώθηκε στο ιερό της θεάς γύρω στο

470 . . π Χ Στο κείμενο αναφέρεται ότι η πινακίδα επρόκειτο να τοποθετηθεί στο ιερό της , 1850. Αθηνάς όπου πράγματι αποκαλύφθηκε το Το κείμενο αυτό είναι ίσως το αρχαιότερο

« » . συμβόλαιο κοινωνικών ασφαλίσεων σ΄ ολόκληρο τον κόσμο Ακόμη φανερώνει το κύρος , , ,της θεάς Αθηνάς στην πόλη που θα ήταν η κατεξοχήν ελληνική θεά προστάτιδα του Ιδαλίου , , που είχε το ναό της πάνω στην ακρόπολη όπως ακριβώς και η θεά Αθηνά προστάτιδα της

. , , πόλης Αθήνας Επιπρόσθετα παρατηρούμε τη λειτουργία δημοκρατικού θεσμού τη συμμετοχή . , των πολιτών στη λήψη αποφάσεων Τις αποφάσεις τις παίρνει όχι μόνος του ο βασιλιάς αλλά . μαζί με το λαό ή τους εκπροσώπους του Η περιουσία του κράτους ανήκει στο βασιλιά αλλά

, « ». και στο λαό εφόσον το αργυρούν τάλαντο αναφέρεται ως Εδάλιον Πολύ σπουδαία είναι η .πινακίδα του Ιδαλίου και από γλωσσικής πλευράς

, , Αυτή η πινακίδα περιέχει το μακροσκελέστερο μέχρι σήμερα κείμενο στο κυπριακό συλλαβάριο ( ).και στην ελληνική γλώσσα κυπριακή διάλεκτο

« »Ελεύθερη μετάφραση του κειμένου της πινακίδας του Ιδαλίου

, Όταν οι Μήδοι και οι Κιτιείς πολιορκούσαν την πόλη του Ιδαλίου το έτος του Φιλόκυπρου , του γιου του Ονασαγόρα ο βασιλιάς Στασίκυπρος και η πόλη είχαν καλέσει το γιατρό

, Ονάσιλο το γιο του Ονασίκυπρου καθώς και τα αδέλφια του να περιθάλψουν τους τραυματίες ( . ). της μάχης χωρίς αμοιβή δηλ από το μέρος των ίδιων των τραυματιών Ο βασιλιάς και η πόλη

συμφώνησαν να δώσουν στον Ονάσιλο και στ΄ αδέλφια του ως αμοιβή και φιλοδώρημα από . τον οίκο του βασιλιά και από την πόλη ένα τάλαντο αργύρου Ή αντί του ποσού του ενός

, ταλάντου ο βασιλιάς και η πόλη θα δώσουν στον Ονάσιλο και στ΄ αδέλφια του από τη γη του , .βασιλιά που βρίσκεται στην επαρχία της Αλαμπρίας το χωράφι που βρίσκεται στο βάθος

, , Αυτό που συνορεύει με το περιβόλι του Όγχα μαζί κι όλα τα δέντρα που βρίσκονται μέσα για (;). . να τα καρπώνονται για πάντα Όλα τα προϊόντα που θα πωλούν θα είναι χωρίς φόρο Αν

κανείς διώξει από το χωράφι αυτό τον Ονάσιλο ή τα αδέλφια του ή τα παιδιά των παιδιών του , Ονασίκυπρου εκείνος που θα τους διώξει θα πληρώσει στον Ονάσιλο και στ΄ αδέλφια του ή

Ορειχάλκινη ενεπίγραφη πινακίδα από το ιερό της , 478 – 470 . . Αθηνάς στο Ιδάλιον π Χ Βρίσκεται στο

Cabinet des Medailles, . στο Παρίσι Αντίγραφό της .εκτίθεται στο Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία

: . ,στα παιδιά τους το ποσό που ακολουθεί ένα τάλαντο αργύρου Και στον Ονάσιλο μόνο , χωριστά από τα αδέλφια του ο βασιλιάς και η πόλη συμφώνησαν να δώσουν σαν

, , « » φιλοδώρημα εκτός από την αμοιβή του το ποσό των τεσσάρων πελέκεων καθώς και δυο . , , διπλές μνες του Ιδαλίου Ή στη θέση του ποσού αυτού ο βασιλιά και η πόλη θα δώσουν στον

, Ονάσιλο από την περιουσία του βασιλιά που βρίσκεται στην πεδιάδα της Μελανίας το χωράφι , που συνορεύει με το περιβόλι του Αμηνία μαζί μ΄ όλα τα καρποφόρα δέντρα που βρίσκονται , ( ) μέσα χωράφι που προεκτείνεται μέχρι τον ποταμό Δρύμιο και ως εκείνο της ιέρειας της

. ( ) , Αθηνάς Να δώσουν και το χωράφι που βρίσκεται κοντά στην περιουσία του Σίμη εκείνο , , , που ο Διίθεμις γιος του Αρμάνη χρησιμοποιούσε ως περιβόλι αυτό που εκτείνεται ως του

, . Πασαγόρα μαζί μ΄ όλα τα καρποφόρα δέντρα που βρίσκονται μέσα Να καρπώνονται για (;) ( ) . πάντα το χωράφι και το περιβόλι μ΄ όλα τα προϊόντα για πούλημα χωρίς φόρο Αν κανείς , διώξει τον Ονάσιλο ή τα παιδιά του Ονάσιλου από το χωράφι ή το περιβόλι εκείνος που θα

: τους διώξει θα πληρώσει στον Ονάσιλο ή στα παιδιά του το ποσό που ακολουθεί τέσσερις « » (;) . , πέλεκεις και δύο μνες του Ιδαλίου Η πινακίδα που περιέχει τους όρους αυτούς ο

βασιλιάς και η πόλη την τοποθέτησαν κάτω από την προστασία της ιέρειας της Αθηνάς του (;). (;)Ιδαλίου και ορκίστηκαν να μην την καταπατήσουν για πάντα Στην περίπτωση που κάποιος θα καταπατούσε της συμφωνίες αυτές οι κατάρες για τους ιερόσυλους ας πέσουν

. απάνω του Τα παιδιά του Ονασίκυπρου και τα παιδιά των παιδιών τους θα κατέχουν για πάντα , .τα χωράφια και τα περβόλια όσοι θα μείνουν στην περιοχή του Ιδαλίου

, :Πέλεκυς ο , Κατά τον λεξικογράφο Ησύχιο οι Κύπριοι χρησιμοποιούσαν και άλλα ονόματα , . 10για τα νομίσματα εκτός αυτών που χρησιμοποιούνταν στην Ελλάδα Στην Πάφο το σύνολο

( . 1000 ) .μνων δηλ το αντίστοιχο δραχμών λεγόταν πέλεκυς

Επιστροφή »

Η σελίδα αυτή εκτυπώθηκε από το site http://www.eyagoras.com.cy.© 2003 ER Consortium. Software technology © 2003 Navel | ten20 Information Solutions Ltd.

ΕΛΛΟΙ ΑΛΛΗΣ ΓΗΣ…

Το ζήτημα αν κάποιοι άνθρωποι –και ειδικά εμείς οι Έλληνες– είναι απόγονοι εξωγήινων, είναι πολύ μεγάλο και σκοντάφτει σε πάρα πολλά σημεία ενώ, σε άλλα τόσα φαίνεται αληθινό και πραγματικό με πολλές αποδείξεις ή τουλάχιστον ενδείξεις. Το θέμα αυτό εγείρει και ένα ακόμα ερώτημα: αν και κατά πόσο οι Ολύμπιοι θεοί με τις υπερφυσικές τους δυνάμεις, όπως περιγράφονται, κυρίως, στα ομηρικά έπη, αποτελούν επισκέπτες από κάποιον πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος (π.χ. του Φαέθωντα ή και αποκαλούμενου πλανήτη Χ) είτε κάποιου άλλου εξωηλιακού. Ωστόσο αυτό είναι ένα θέμα που θα εξετάσουμε σε κάποια επόμενη ανάρτηση.

Υπάρχει πληθώρα αρχαίων κειμένων που μιλούν και αναφέρονται σε ιπτάμενα άρματα, ιπτάμενες ασπίδες ή ιπτάμενα πυθάρια κλπ, αλλά και αντικείμενα ή αγαλματίδια, που οδήγησαν αρκετούς ερευνητές και σκεπτόμενους ανθρώπους να θέσουν τις βάσεις για την καταγωγή των Ελλήνων από εξωγήινες φυλές, αλλά και την θεωρία της Εξωγήινης Αρχαιολογίας.

Στην πορεία των χρόνων βρέθηκαν διάφορες πινακίδες που σύμφωνα με τους επίδοξους μεταφραστές τους, επιβεβαιώνουν την εξωγήινη καταγωγή των Ελλήνων.Ένα από αυτά είναι η ορειχάλκινη πινακίδα που βρέθηκε το 1850 σε ιερό της Αθηνάς, στο Ιδάλιον της Κύπρου και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και χρονολογείται στον 5ο π.Χ. αιώνα. Αποκρυπτογραφήθηκε από τον ερευνητή Καλλίμαχο Διογένους και τα πρώτα λόγια που προκύπτουν είναι:«Ελλοί άλλης γης Ρα, με ρώτησαν τι απαντά ο Θεός Βασιλεύς της γης των Μόων, ο Μίνωας. Τον Μίνωα τάσσω ηγέτη όλων, εις μνήμην της αλλοτινής κοινής εξόρμησης των Μόων από τη γη του Σείριου στην αποικία του Σείριου (Γη).»Όπου Ελλοί, για όσους δεν κατάλαβαν, είναι οι Έλληνες.Δεν θα υπήρχε, ίσως, λόγος αμφισβήτησης για την συγκεκριμένη απόδοση της πινακίδας, αν δεν την πρόδιδε η ήδη προγενέστερη και μάλλον ακριβέστερη μετάφραση του O. Masson. Σύμφωνα με αυτόν και τις εκδόσεις του Ιδρύματος Λεβέντη στην Λευκωσία, η επιγραφή του Ιδαλίου όχι μόνο δεν κάνει λόγο περί εξωγήινης καταγωγής και εξόρμησης εξωγήινων, αλλά έχει και τελείως διαφορετικό θέμα. Αναφέρεται στην ανεπιτυχή πολιορκία της πόλης από τους Μήδους και τους Κιτιείς, γύρω στο 475, επί άρχοντος Φιλόκυπρου.

Υπάρχει επίσης ένας αρχαίος «διαστημικός χάρτης» πάνω σε αρχαίο πιάτο, το οποίο βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου, και απεικονίζει τον Κάδμο να σημαδεύει ένα φίδι πατώντας επάνω σε έναν λαγό. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αν κοιτάξουμε στον ουρανό ή σε ένα χάρτη του, θα δούμε πως πάνω από τον αστερισμό του Λαγωού βρίσκεται ο Ωρίων (Κάδμος) και εμπρός του ο Σείριος (φίδι). Ακόμα κι αν ο συλλογισμός γίνει αποδεκτός, δεν μπορούν να βρεθούν αντιστοιχίες στον ουρανό με τον υπόλοιπο διάκοσμο του

πιάτου (δύο αετοί, δύο ακόμα πουλιά, δύο ρόδακες, άλλο ένα φίδι, ένας κίονας κλπ).

Μία σημαντική, ίσως, ένδειξη, αν ισχύει, είναι η ελληνική γραφή που βρέθηκε σε συντρίμμια ιπτάμενου δίσκου και που στις 5/5/95 προβλήθηκε στο Λονδίνο -και κατόπιν σε όλο τον κόσμο- η ιατρική αυτοψία του όντος που το οδηγούσε. Η επιγραφή ήταν η λέξη ΕΛΕΦΘΕΡΙΑ. Είναι όμως δυνατόν οι υπέρ-νοήμονες πρόγονοί μας, των άστρων, να είναι ανορθόγραφοι;

Επιπλέον, στις 10/7/1967 αναφέρεται η προσγείωση ενός ιπτάμενου δίσκου στην περιοχή Σάντα Μόνικα που, στο κάτω μέρος του είχε χαραγμένο με εξαιρετικά εμφανή τρόπο το διπλό Ε όπως φαίνεται στα δεξιά της παραγράφου. Το συγκεκριμένο έμβλημα (το περίφημο των ΕΛ) διαγράφεται και εντοπίζεται, μόνο από ψηλά, μυστηριωδώς και λίγο μακρουλότερο, στα εναπομείναντα λείψανα αρχαίου μνημείου στον Βόλο. Στον γνωστό, σε όσους ασχολούνται, λόφο της Γορίτσας, όπως απεικονίζεται παρακάτω, και από τον οποίο υποτίθεται ότι απογειώθηκε ή και απογειωνόταν κατ' εξακολούθηση η Αργώ για τις διάφορες αργοναυτικές εκστρατείες της, εντός και εκτός Γης!

Στην συνέχεια θα εξετάσουμε πως και με ποιο τρόπο γεννήθηκαν οι Έλληνες, ποιοι ήταν οι Ελλοί, οι Σελλοί και ποιοι οι προΣέλληνες.

Πηγές εικόνων:Ολύμπιοι: http://ancienthistorygr.blogspot.com/2010/11/blog-post_21.htmlΉφαιστος σε ιπτάμενο άρμα: theoi.comΠινακίδα Ιδαλίου: http://www.rassias.gr/1014.htmlΚάδμος: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cup_Rider_Painter_Louvre_E669_full.jpgΕλευφθερία: http://img364.imageshack.us/i/wreck2a1zm4.jpg/Αντικριστό Ε: http://www.ideografhmata.gr/forum/viewtopic.php?f=26&t=4246Αντικριστό Ε στον λόφο Γορίτσας: http://truth.freeforums.org/a-t1201.html

. Ευχαριστούμε για την επίσκεψή σας στο diadrastiko

.

Πηγή: diadrastiko: ΕΛΛΟΙ ΑΛΛΗΣ ΓΗΣ… http://diadrastiko.blogspot.com/2011/03/blog-post_11.html#ixzz1jua2vbqO

. Κάνοντας κλικ στις διαφημίσεις συμβάλετε στην ανταμοιβή των προσπαθειών μας

.

. Επίσης, εδώ επανέρχεστε στην ΑΡΧΙΚΗ, μέσα από μία διαφήμιση

You might also like:

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΣΕ ΑΓΡΟΓΛΥΦΙΚΑ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ (;)

ΗΤΑΝ οι 12 ΘΕΟΙ μήπως ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ; (video History.com)

ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΘΕΟΙ ΤΟ 2012;

ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑ

LinkWithin

Αναρτήθηκε από diadrastiko στις 4:56 μ.μ.Αποστολή με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου BlogThis! Μοιραστείτε το στο Twitter Μοιραστείτε το στο FacebookΕτικέτες diadrastiko, ΕΛΛΟΙ ΑΛΛΗΣ ΓΗΣ...

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίουΝεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση Αρχική σελίδα

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Πηγή: diadrastiko: ΕΛΛΟΙ ΑΛΛΗΣ ΓΗΣ… http://diadrastiko.blogspot.com/2011/03/blog-post_11.html#ixzz1juafx54t

ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ ΠΥΡΟΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΙ

ΥΔΡΟΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΠΡΟ.Γράψτε ένα σχόλιοΑναρτήθηκε από τον/την ellas στο Σεπτεμβρίου 4, 2009

Μια ορειχάλκινη πλάκα, που βρέθηκε στο αρχαίο Ιδάλιον (σημερινό Δάλι) της Κύπρου,

αποδεικνύει την προχωρημένη γνώση της Ιατρικής στην Κύπρο, όπως και την

προηγημένη Ιατρική Τεχνολογία, αφού οι αρχαίοι ιατροί και φαρμακοποιοί

χρησιμοποιούσαν μέταλλα από την πλούσια οροσειρά του Τροόδους, τα οποία με την

ανάλογη κατεργασία, τα καθιστούσαν πολύτιμα φάρμακα.

Στην ορειχάλκινη πλάκα του Ιδαλίου της Κύπρου, που βρέθηκε στο ιερό της

Αθηνάς, αλλά σήμερα κοσμεί την Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων, παρατίθεται

γραπτώς η συμφωνία μεταξύ του βασιλιά του Ιδαλίου, Στασίκυπρου, και του

ιατρού Ονάσιλου, στην οποία αναφέρονται οι τρόποι πληρωμής για την θεραπεία

των πληγωμένων στρατιωτών κατά την πολιορκία του Ιδαλίου από τους Πέρσες

και του Κιτιείς (το σημερινό Κίττι) το 479 π.Χ..

Η Κύπρος, όχι μόνον είχε μεγάλη ιατρική παράδοση, αλλά και οι αρχαίοι ιατροί, οι

φαρμακοποιοί και οι γεωλόγοι, είχαν παρατηρήσει τις αντισηπτικές ιδιότητες των

μετάλλων της πλούσιας οροσειράς του Τροόδους, που περιλαμβάνει εκτός από άφθονο

αμίαντο και πάρα πολλά άλλα κοιτάσματα χαλκούχων σιδηροπυριτών, κατέχοντας την

πέμπτη πλουσιότερη περιοχή στον κόσμο.

Τα φάρμακα για τη θεραπεία ήταν μεταλλικά άλατα χαλκού, σιδήρου και ψευδαργύρου,

που αφθονούσαν στην περιοχή του Μαθιάτη. Υπάρχει πλήθος αρχαίων κειμένων,

επιγραφών, αφιερωμάτων και αρχαιολογικών ευρημάτων, που μαρτυρούν, ότι η αρχαία

Κύπρος ήταν ένα από τα πρώτα κέντρα άσκησης θεραπευτικής Ιατρικής στην

αρχαιότητα, που διήρκεσε εννέα αιώνες μετά τον ιατρό Ονάσιλο και

τερματίστηκε απότομα με την χριστιανική βία και την απαγόρευση της Ιατρικής.

Η ευρεία χρήση των Κυπριακών ορυκτών φαρμάκων, επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο

μετά την δημοσίευση του έργου του Διοσκουρίδη ” Περί ΄Υλης Ιατρικής” , καθώς και

με τις εργασίες του Γαληνού και του Πλίνιου.

Τα πλούσια κοιτάσματα της Κύπρου, περιείχαν τα βακτήρια TheobaciIlus Ferroxidans,

που έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στην οξείδωση των θειούχων ορυκτών του χαλκού και του

σιδήρου, συμβάλλοντας στην αυξημένη αποτελεσματικότητά τους, που τα κατέστησε

περιζήτητα σε ολόκληρο τον Αρχαίο Κόσμο. Για την κάλυψη μιάς τόσο μεγάλης ζήτησης

οι αρχαίοι Κύπριοι ιατροί εφάρμοσαν πυρομεταλλουργικές και υδρομεταλλουργικές

τεχνικές για την παραγωγή μεταλλικών φαρμάκων. Από κοινού ιατροί, φαρμακοποιοί και

γεωλόγοι ήταν άριστοι στον τομέα τους, διαθέτοντας την γνώση αλλά και την

ικανότητα, για να πάρουν από τα μέταλλα ό,τι ήταν πολύτιμο για την υγεία των

ανθρώπων, αφήνοντας τα υπόλοιπα στους τεχνίτες της εποχής για κατασκευές

κοσμημάτων, εργαλείων, κ.λ.π..

Αγγελική Ρέτουλα

Πηγή: Γ. Κωνσταντίνου, Γεωλόγου,

2ο Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας

Από την Ελεύθερη Έρευνα

http://www.daedalus.gr/prdinformatics/HOC/civilizationcyproarxaikosA.htm

Εμφάνιση Κυπροσυλλαβικής Γραφής

ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΕΙΝΑΙ οι τομείς που θα πρέπει να εξετάσουμε, προκειμένου να σχηματίσουμε μια όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική γνώμη για τον πολιτισμό της Κύπρου κατά την τόσο ενδιαφέρουσα Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή. Η καθιέρωση, κατά την Εποχή αυτήν, ενός νέου είδους γραφής υπήρξε πολύ σημαντικό γεγονός πολιτιστικής εξέλιξης. Η γραφή, που χρησιμοποιήθηκε και κατά την επόμενη Εποχή, την Κυπρο-Κλασσική, είναι γνωστή ως Κυπροσυλλαβική. Θα εξετάσουμε τι είδος γραφής ήταν αυτό και με την ευκαιρία, θα πρέπει να δούμε και

το είδος της γλώσσας των αρχαίων Κυπρίων. Θα δούμε επίσης διάφορους τομείς για τους οποίους υπάρχουν στοιχεία τα οποία προμήθευσε η αρχαιολογική έρευνα. Τέτοιοι είναι οι τομείς της αρχιτεκτονικής, της αγγειοπλαστικής, της γλυπτικής και της μικροτεχνίας. Επίσης θα εξετάσουμε σ' αυτό το κεφάλαιο, και πάντοτε με βάση τις υπάρχουσες πηγές, ένα άλλο τεράστιο ζήτημα, εκείνο της θρησκείας. Τέλος, θα ερευνήσουμε και τον τομέα των γραμμάτων και ιδίως της ποίησης, που εκπροσωπείται βασικά από τα περίφημα Κύπρια 'Επη, που ασφαλώς θα αποτελούσαν ιδιαίτερα δημοφιλές έργο το οποίο συχνά θ' απαγγελλόταν αυτήν την εποχή. Ας δούμε λοιπόν, σε γενικές γραμμές και πολύ συνοπτικά, έναν προς έναν τους πιο πάνω τομείς.

1. Η ΚΥΠΡΟΣΥΛΛΑΒΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

'Εχουμε δει πιο πριν ότι κατά τα Προϊστορικά Χρόνια είχε χρησιμοποιηθεί στην Κύπρο ένα σύστημα γραφής που είναι γνωστή με την ονομασία Κυπρομινωϊκή. Η γραφή αυτή συνέχισε να χρησιμοποιείται στην Κύπρο μέχρι και τα τέλη των Προϊστορικών Χρόνων (1050 π.Χ.) κι ακόμη ίσως και λίγο αργότερα, παρά το ότι στον ελλαδικό χώρο η αντίστοιχη Κρητομινωϊκή Γραμμική Α' γραφή είχε αρχίσει από το 15ο π.Χ. αιώνα να εκτοπίζεται από τη Γραμμική Β' γραφή που σύντομα επεκράτησε εκεί αλλά δε χρησιμοποιήθηκε στην Κύπρο. Η μη χρησιμοποίηση της Γραμμικής Β' γραφής στην Κύπρο, παρά τις συχνές επαφές με τον ελλαδικό χώρο, την εγκατάσταση Μυκηναίων στο νησί από το 14ο π.Χ. αιώνα και τελικά τον αποικισμό του από τους Αχαιούς κατά κύματα, είναι ένα παράδοξο γεγονός που ερμηνεύεται μόνο με την αδύνατη θεωρία ότι οι 'Ελληνες άποικοι είχαν εκείνοι προσαρμοστεί στο σύστημα γραφής της Κύπρου, αντί να εισαγάγουν το δικό τους. Την Κυπρομινωική γραφή αντικατέστησε ένα είδος περισσότερο απλοποιημένης γραμμικής γραφής, που είναι γνωστή ως Κυπροσυλλαβική. 'Αρχισε να χρησιμοποιείται, όπως πιστεύεται, από την Κυπρο-Γεωμετρική Εποχή (1050 - 725 π.Χ.) που όμως χαρακτηρίζεται, όπως είδαμε, ως "σκοτεινή περίοδος" αφού γι' αυτή δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες κι αφού η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει δώσει ακόμη ικανοποιητικές μαρτυρίες. 'Ομως κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή (725 - 475 π.Χ.) κυριαρχεί η Κυπροσυλλαβική γραφή

Στο εκτενές νεκροταφείο των Κυπρο-Γεωμετρικών και Κυπρο-Αρχαϊκών Χρόνων, που βρίσκεται στην τοποθεσία Σκάλες της Παλαίπαφου, βρέθηκε το 1979 από τον αρχαιολόγο Βάσο Καραγιώργη ένα σημαντικό αντικείμενο. Πρόκειται για ένα χάλκινο

οβελό (που βρέθηκε μαζί με δυο άλλους), μήκους 87,2 εκατοστομέτρων, επί του οποίου υπάρχει μια επιγραφή σε Κυπροσυλλαβική γραφή. Η επιγραφή αποτελείται από πέντε εγχάρακτα σημεία που διαβάζονται από αριστερά προς δεξιά, δίνοντας τη λέξη O-PE-LE-TA-U. Η λέξη αυτή αποτελεί τη γενική ενός ελληνικού ονόματος: ΟΦΕΛΤΟΥ (ονομ: ΟΦΕΛΤΗΣ). Η επιγραφή αυτή θεωρήθηκε τόσο σημαντική επειδή χρονολογήθηκε από τον ανασκαφέα στην Πρωτογεωμετρική Περίοδο (1050-950 π.Χ). Εάν είναι έτσι (πράγμα για το οποίο εμείς αμφιβάλλουμε), τότε η επιγραφή αυτή αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα Κυπροσυλλαβικής γραφής κι αποδεικνύει ότι αυτό το είδος γραφής εχρησιμοποιείτο στην Κύπρο από τον 11ο περίπου αιώνα, δηλαδή πολύ ενωρίτερα απ' ό,τι γενικά πιστεύεται. Η Κυπροσυλλαβική γραφή αποκρυπτογραφήθηκε μεταξύ του 1871 και του 1876 από τον 'Αγγλο ασσυριολόγο Τζώρτζ Σμίθ. Η εργασία του 'Αγγλου ειδικού απέδειξε ότι πολλά συλλαβογράμματα της Γραμμικής Β' γραφής (που όπως είπαμε χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα στον ελλαδικό χώρο) σχετίζονται άμεσα κι έχουν και τις ίδιες φωνητικές αξίες με τα γραμμικά σύμβολα της κυπριακής γραφής. 'Ετσι, η μελέτη της Κυπροσυλλαβικής γραφής οδήγησε και στην αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β' γραφής αργότερα (1952 - 1953, από τους Ventris και Chadwick). Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η Κυπροσυλλαβική γραφή εκφράζει το τοπικό (κυπριακό) γλωσσικό ιδίωμα που είναι μια διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας, γνωστή με την ονομασία Κυπροαρκαδική. Για τη διάλεκτο αυτή θα γίνει ειδική αναφορά λίγο πιο κάτω. Στο μεταξύ όμως, ας δούμε τι είδους γραφή είναι αυτή η Κυπροσυλλαβική. Κατ' αρχήν η ονομασία της (συλλαβική) οφείλεται στο ότι αποτελείται από σημεία γραμμικά εκ των οποίων το κάθε ένα αντιστοιχεί όχι προς ένα γράμμα του αλφαβήτου αλλά προς μια συλλαβή. Μερικές συλλαβές όμως αποτελούνται από ένα γράμμα (φωνήεν). 'Ετσι, διάφορα γραμμικά σημεία αντιστοιχούν προς πέντε φωνήεντα, όταν αυτά σχηματίζουν συλλαβή ή είναι το δεύτερο στοιχείο μιας διφθόγγου, ενώ άλλα γραμμικά σημεία αντιστοιχούν προς κάθε συνδυασμό συμφώνου και φωνήεντος (τα, τε, τι, το, του κλπ.). Εάν για παράδειγμα, ένα γραμμικό σημείο αντιστοιχεί προς το φωνήεν α, κάποιο άλλο αντιστοιχεί προς τη συλλαβή τα, ένα άλλο προς τη συλλαβή κα, ένα τρίτο προς τη συλλαβή μα, άλλο προς τη συλλαβή πα κ.ο.κ. Στον πιο κάτω πίνακα δίνουμε, ως παράδειγμα, τη χρήση του ψηφίου α στο κυπριακό συλλαβάριο (το ψηφίο αυτό απαντάται σε συνολικά 13 συνδυασμούς, σε ισάριθμα γραμμικά σημεία). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ

βραχέων και μακρών φωνηέντων, ούτε και μεταξύ αήχων, ηχηρών και δασέων κλειστών συμφώνων. 'Ετσι το σημείο κε, για παράδειγμα, αντιστοιχεί με τις συλλαβές: κε, κη, γε, γη, χε, χη. Επίσης τα ένρινα σύμφωνα παραλείπονται όταν βρίσκονται μπροστά από άλλα σύμφωνα. Για παράδειγμα η λέξη αντί γράφεται με δυο σημεία που αντιστοιχούν προς α - ti (α[ν]τι.) Ακόμη, για να δηλωθεί ένα τελικό σύμφωνο, χρησιμοποιείται σημείο που περιέχει το φωνήεν ε. Για παράδειγμα η λέξη κας αποδίδεται με δυο σημεία που αντιστοιχούν προς τις συλλαβές κα-σε. Στις περιπτώσεις συμπλεγμάτων συμφώνων, το πρώτο από τα σύμφωνα δηλώνεται με το σημείο που περιέχει το φωνήεν της συλλαβής στην οποία το σύμφωνο αυτό ανήκει. 'Ετσι, σε περιπτώσεις αρκτικού συμπλέγματος, το φωνήεν κανονίζεται από το επόμενο. Για παράδειγμα τη λέξη πόλιν αποδίδουν σημεία που αντιστοιχούν προς τις συλλαβές: po-to-li-ne (=πτόλιν). Το ίδιο και σε περιπτώσεις συμφώνου με υγρό, όπως pa-ti-ri (=πατρί). Αντίθετα, το φωνήεν κανονίζεται από το προηγούμενο σε περιπτώσεις υγρού με σύμφωνο και σ με σύμφωνο (e - se - ta - se =έστασε). Αρκετά περίπλοκο! Για μας, σήμερα. Το κυπριακό συλλαβάριο αποτελείται περίπου από 55 γραμμικά σημεία. Συνήθως τα κείμενα διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Αυτά είναι τα κείμενα που έχουν γραφεί με γνήσια κυπριακά γραμμικά σημεία. Υπήρχαν αρκετά τοπικά συλλαβάρια, διαφορετικά μεταξύ τους, που κατατάσσονται σε δυο βασικές κατηγορίες: σε εκείνα που διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά (που εχρησιμοποιούντο στις ανατολικές, βόρειες, βορειοδυτικές και νότιες περιοχές της Κύπρου, περιλαμβάνοντας και τα "ετεοκυπριακά" συλλαβάρια της Αμαθούντος, που δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί) και σε εκείνα που διαβάζονται από τα αριστερά προς τα δεξιά (δεν είναι γραμμένα με γνήσια κυπριακά γραμμικά σημεία, απαντώνται στην περιοχή της Πάφου και τα περισσότερα κείμενα χρονολογούνται μεταξύ του 6ου και του 4ου π.Χ. αιώνα). Κατά τη διάρκεια των Κυπρο-Αρχαϊκών Χρόνων και παράλληλα προς την ευρύτατη χρήση της Κυπροσυλλαβικής γραφής, χρησιμοποιήθηκε σε περιορισμένη έκταση και το ελληνικό αλφαβητικό σύστημα, ενώ απαντώνται και δίγραφα κείμενα (σε κυπριακή κι ελληνική γραφή). Το μεγαλύτερο και πιο αντιπροσωπευτικό κείμενο σε κυπριακή συλλαβική γραφή που βρέθηκε μέχρι σήμερα, και που βοήθησε σημαντικά στην αποκρυπτογράφησή της, είναι εκείνο της πινακίδας του Ιδαλίου που μας έχει απασχολήσει ήδη πιο πριν και που θα μας απασχολήσει και αργότερα. Η χάλκινη αυτή πινακίδα, που βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι, χρονολογείται στο

πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα. 'Εχει μήκος 21,4 εκατοστόμετρα, ύψος 14 και πάχος 4,6. Περιέχει κείμενο που γράφτηκε με τη χρησιμοποίηση συνολικά 53 διαφορετικών γραμμικών σημείων, σε 31 γραμμές (16 γραμμές στην εμπρόσθια όψη κι άλλες 15 στην οπίσθια). Διαβάζεται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Δίνουμε, για καλύτερη αντίληψη της Κυπροσυλλαβικής γραφής, ένα απόσπασμα από την αρχή του κειμένου της πινακίδας σε απόδοση α) με λατινικούς χαρακτήρες β) στην αρχαία αρκαδοκυπριακή διάλεκτο και γ) σε απόδοση στη νεοελληνική.

[Το κείμενο, σε κυπριακή συλλαβική γραφή]

* Ας πάρουμε τις δυο πρώτες γραμμές αυτού του κειμένου (και τα πρώτα δυο σημεία της τρίτης γραμμής). Διαβάζοντας τα γραμμικά σημεία που το αποτελούν, από τα δεξιά προς τα αριστερά, κι αντικαθιστώντας το κάθε ένα με την αντίστοιχη συλλαβή, έχουμε το ακόλουθο κείμενο: (1) ο-te-ta-po-to-li-ne-e-ta-li-o-ne-ka-te-vo-ro-ko-ne-ma-to-i-ka-se-ke-ti-e-ve-se-i-to-i-pi-lo-ky-po-ro-ne-ve-te-i-to-o-na-sa-ko- (2) ra-u-pa-si-le-u-se-sa-ta-si-ku-po-ro-se-ka-se-a-po-to-li-se-e-ta-li-e-ve-se-a-no-ko-ne-o-na-si-lo-ne-to-no-na-si-ku-po- (3) ro-ne. ... * Αποδίδοντας, τώρα, το ακατανόητο αυτό κείμενο στο γνήσιο αρκαδοκυπριακό γλωσσικό ιδίωμα, βρίσκουμε ότι μπορούμε να διαβάσουμε το ακόλουθο αρχαίο κείμενο (χωρίζουμε τις λέξεις με κάθετη γραμμή): (1) ο-τε / τά [ν] / π - τό - λιν / έ - δά - λ ι -ον / κα - τέ- Fo - ργον / μά - δοι - /κας / κι -τι - έ - Fes / ί [ν] / τω - ι /Φι - λο - κύ - προν / F(- τει / τω / ό - να - σα - γό - (2) ραυ / βα -σι - λεύς / στα - σί - κυ - προς / κάς / ά / π - τό - λις / έ - δα - λι - έ -Fes / (- νο - γον / ο - νά - σι - λον / τόν / ο - να -σι - κύπ (3) ρον.... * Το αρχαίο αυτό κείμενο μπορούμε πλέον να αποδώσουμε στη νεοελληνική ως εξής:

[Πίνακας γραμμικών σημείων της Κυπροσυλλαβικής γραφής]

(1) 'Οταν την πόλη Ιδάλιον πολιορκούσαν Μήδοι και Κιτιείς το του Φιλοκύπρου έτος του [γιου του] Ονασαγό (2) ρα, ο βασιλιάς Στασίκυπρος και η πόλη των Ιδαλιέων κάλεσαν τον Ονάσιλον τον [γιο του] Ονασικύ (3) πρου... Το είδος αυτό της κυπριακής συλλαβικής γραφής χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τα Ελληνιστικά Χρόνια. 'Ηδη από τα τέλη των Κυπρο-Κλασσικών Χρόνων είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρύτατα και να επιβάλλεται το ελληνικό αλφάβητο, που τελικά επεκράτησε.

2. Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Η αρχαία κυπριακή διάλεκτος χρησιμοποιήθηκε από την εποχή του αποικισμού της Κύπρου από τους Αχαιούς μέχρι και τα τέλη των Κυπρο-Κλασσικών Χρόνων και τις αρχές των Ελληνιστικών (δηλαδή περίπου από το 12ο π.Χ. αιώνα μέχρι και τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα). Μετά την προέλαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη δημιουργία των ελληνιστικών κρατών από τους Επιγόνους, καθιερώθηκε η κοινή ελληνιστική γλώσσα και στην Κύπρο, από την οποία κατάγεται η νεοελληνική γλώσσα με τις διάφορες διαλέκτους της. Στη σημερινή κυπριακή διάλεκτο σώθηκαν στοιχεία από την κοινή ελληνιστική γλώσσα, γιατί υπήρξε άμεση συνέχεια στην εξέλιξη της γλώσσας από τα Ελληνιστικά Χρόνια μέχρι σήμερα. 'Ομως δε φαίνεται να έχει επιβιώσει στη σημερινή κανένα στοιχείο της αρχαίας κυπριακής διαλέκτου. Ποια όμως ήταν αυτή η αρχαία κυπριακή διάλεκτος; 'Οπως αποδεικνύεται από τις έρευνες των ειδικών γλωσσολόγων, επρόκειτο για μια από τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους. Κατατάσσεται στη νότια αχαϊκή διαλεκτική ομάδα, δηλαδή σε μια ελληνική γλώσσα που υπήρχε στην Πελοπόννησο πριν από την κάθοδο των Δωριέων (τη νότια αχαϊκή διαλεκτική ομάδα αποτελούν η κυπριακή, η παμφυλιακή [στις νότιες ακτές της Μικράς Ασίας] και η αρκαδική διάλεκτος. η βοιωτική, η θεσσαλική και η αιολική διάλεκτος αποτελούν τη βόρεια αχαϊκή διαλεκτική ομάδα). Σήμερα γίνεται δεκτός γενικά ο όρος αρκαδοκυπριακή διάλεκτος για την αρχαία κυπριακή γλώσσα, άνκαι ο όρος αυτός χαρακτηρίζεται ως "ιδιαίτερα ατυχής όταν αναφέρεται στην Προϊστορική Περίοδο" (Carl D. Buck, The Greek Dialects, 1973, p. 7). Μερικοί παλαιότεροι μελετητές, αντί του όρου αρκαδοκυπριακή, χρησιμοποιούν τον όρο νοτιοαχαϊκή διάλεκτος (Otto Hoffman, Die Griechischen Dialekte in Ihrer Historischen Zusammenhange, I, G_ttingen, 1891). H αρκαδοκυπριακή διάλεκτος θεωρείται ότι είχε σαν πρόδρομό της τη μυκηναϊκή διάλεκτο, δηλαδή τη γλώσσα των προϊστορικών Μυκηναίων / Αχαιών. Υπάρχει στενή συγγένεια μεταξύ της κυπριακής διαλέκτου και της αρκαδικής διαλέκτου (δηλαδή της γλώσσας που μιλούσαν οι αρχαίοι κάτοικοι της ορεινής Αρκαδίας, στην Πελοπόννησο), γι' αυτό κι η καθιέρωση του όρου αρκαδοκυπριακή. Αυτή η στενή συγγένεια είχε οδηγήσει παλαιότερα τους μελετητές στη διατύπωση της θεωρίας, ότι ο αποικισμός της Κύπρου έγινε από την Αρκαδία, κι ότι οι Κύπριοι ήσαν απόγονοι όχι Αχαιών αλλά Αρκάδων αποίκων. Η θεωρία αυτή δε γίνεται σήμερα δεκτή, άνκαι η αρχαία παράδοση αναφέρει την άφιξη στην Κύπρο και αποίκων από την Αρκαδία. Και τούτο, επειδή η διάλεκτος η αρκαδική πρόερχεται κι εκείνη, όπως και η κυπριακή,

από τη νότια αχαϊκή. Το γεγονός αυτό εξηγείται ως εξής: η νότια αχαϊκή διάλεκτος βρισκόταν σε χρήση στην Πελοπόννησο πριν από την εκεί κάθοδο των Δωριέων η κάθοδος των Δωριέων ανάγκασε τους Αχαιούς σε εκτοπισμό και τότε οι Αχαιοί αποίκησαν την Κύπρο (κι άλλα μέρη) αλλά ταυτόχρονα κατέφυγαν και στην ορεινή Αρκαδία της Πελοποννήσου(έτσι, μαζί με τους εκτοπισθέντες Αχαιούς, η νότια αχαϊκή διάλεκτος, δηλαδή η γλώσσα τους, μεταφέρθηκε - και καθιερώθηκε - τόσο στην Κύπρο όσο και στην Αρκαδία. Η στενή συγγένεια, λοιπόν, της κυπριακής με την αρκαδική οφείλεται στο ότι και οι δυο προέρχονται από την ίδια διάλεκτο, εκείνη των Αχαιών / Μυκηναίων, την αχαϊκή (πρβλ. Κ. Χατζηϊωάννου, "The Ancient Cypriot Dialect", Τά εν Διασπορα Α', 1990, σσ. 472 - 485).

Εφόσον όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την άφιξη κάποιων αποίκων στην Κύπρο από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι τέτοιοι άποικοι - που δεν ήσαν το ίδιο πολυπληθείς όσο οι Αχαιοί - όχι μόνο δεν μπόρεσαν να καθιερώσουν στην Κύπρο τις δικές τους διαλέκτους αλλά αντίθετα, κι όπως ήταν φυσικό, αναγκάστηκαν να προσαρμοσθούν οι ίδιοι στην αρκαδοκυπριακή διάλεκτο. Ο Κ. Σπυριδάκις ('Ιστορία της Αρχαίας Κύπρου, 1986, σσ. 352 -354) επιμένει στο ότι η αρχαία κυπριακή διάλεκτος προήλθε από την αρκαδική γιατί θεωρεί ότι Αρκάδες ήσαν οι άποικοι από την Πελοπόννησο (υπό τον Αγαπήνορα). 'Εστω κι εάν υπήρξε αποικισμός κι από άλλους 'Ελληνες, λέγει, εν τούτοις οι Αρκάδες είχαν επικρατήσει. Ο ίδιος ερμηνεύει επίσης το γενονός ότι στην κυπριακή διάλεκτο απαντώνται κι ομηρικά στοιχεία που θα πρέπει να είχαν εισέλθει στην κυπριακή διάλεκτο είτε μέσω της αρκαδικής (διάβαζε: νότιας αχαϊκής), είτε γενικότερα λόγω της άμεσης επαφής Κύπρου και Ελλάδος (για το ζήτημα αυτό βλέπε και C.M.Bowra, "Homeric Works in Cyprus", Journal of Hellenic Studies. LIV, 1934, pp. 54 - 74, και Γ. Παπαχαραλάμπους, "Ομηρικαί Λέξεις εν Κύπρω", Κυπριακαί Σπουδαί, Δ', 1940, 2σσ. 1 - 16). 'Εγινε λόγος λίγο πιο πριν για επιγραφές από την Αμαθούντα, που δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί και διαβαστεί. Πρόκειται για επιγραφές που είναι μεν κι αυτές γραμμένες σε συλλαβική γραφή αλλά σε μια όχι ελληνική γλώσσα. Γενικά θεωρείται ότι αυτή η γλώσσα ήταν εκείνη των "αυτοχθόνων" Κυπρίων, των λεγομένων "Ετεοκυπρίων", που απομεινάρια τους είχαν επιβιώσει στην Αμαθούντα για πολλούς αιώνες μετά τον ελληνικό αποικισμό της Κύπρου (η τελευταία επιγραφή η γραμμένη σ' αυτήν τη λεγόμενη "ετεοκυπριακή" γλώσσα, αλλά ταυτόχρονα και στην ελληνική αλφαβητική, είναι του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα).

Εάν πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα, ότι δηλαδή η άγνωστη αυτή γλώσσα είναι η "ετεοκυπριακή", τότε επιβεβαιώνεται ο ξεχωριστός χαρακτήρας της Αμαθούντος ως πόλης "αυτοχθόνων" κατά τον Θεόπομπο και τον Σκύλακα, τουλάχιστον ως κάποιο βαθμό. Διότι στην πόλη βρέθηκαν και πολλές ελληνικές επιγραφές, ενώ ελληνικά ήσαν και τα ονόματα των γνωστών βασιλιάδων της. Εάν, λοιπόν, είχαν επιβιώσει στην Αμαθούντα κάποιοι "Ετεοκύπριοι" μέχρι και τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, αυτοί θα αποτελούσαν μόνο μια ομάδα του πληθυσμού αυτής της πόλης. Οποιαδήποτε γλώσσα κι αν είναι αυτή των αδιάβαστων ακόμη επιγραφών, φανερώνει πάντως ένα πράγμα: ότι αυτή η άγνωστη γλώσσα εχρησιμοποιείτο στην Κύπρο - ή έστω στην Αμαθούντα και ίσως και σε κάποιες άλλες περιοχές - παράλληλα προς την παγκύπρια χρησιμοποιούμενη αρκαδοκυπριακή διάλεκτο. Μερικοί Κύπριοι μάλιστα πιθανόν να ήσαν δίγλωσσοι, να χρησιμοποιούσαν δηλαδή και τις δυο γλώσσες. Παράλληλα, δεν πρέπει να ξεχνούμε και τους Φοίνικες της Κύπρου από των οποίων τη γλώσσα δανείστηκε στοιχεία η κυπριακή (όπως ήταν και φυσικό, άλλωστε). 'Ενα γεγονός που πρέπει να τονιστεί είναι το ότι η αρχαία κυπριακή διάλεκτος, που βρισκόταν σε ευρεία χρήση σ' ολόκληρη την Κύπρο από τον 7ο μέχρι και τον 3ο π.Χ. αιώνα, διατήρησε βασικά την ομοιομορφία της σε όλες τις περιοχές του νησιού, όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των επιγραφών που έχουν βρεθεί (άνκαι απαντώνται τοπικά ιδιώματα). Τούτο μπορεί να αποδοθεί στο ότι οι ειδικοί γραφείς που έγραφαν τα διάφορα κείμενα των επιγραφών παρέμεναν προσκολλημένοι στη διαλεκτική παράδοση, κι αυτό ερμηνεύει κι άλλα ακόμη φαινόμενα). (Λεπτομερέστερα για την αρχαία κυπριακή γλώσσα βλέπε Κ. Χατζηϊωάννου, 'Η Αρχαία Κύπρος εις τάς 'Ελληνικάς Πηγάς, τόμος Γ', μέρος Β', 1977, όπου και πλούσια βιβλιογραφία. Για ειδικά χαρακτηριστικά της αρκαδοκυπριακής διαλέκτου, βλέπε κατάλογο στο λήμμα "γλώσσα", Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σ. 119).

3. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η αρχιτεκτονική της Κυπρο-Αρχαϊκής Εποχής μας είναι καλύτερα γνωστή σε ό,τι αφορά τους τάφους και τα διάφορα ιερά, ενώ έχουμε και στοιχεία από το περίφημο ανάκτορο στο Βουνί. Η οικιακή αρχιτεκτονική μας είναι λιγότερο γνωστή(άνκαι κατάλοιπα κατοικιών αυτής της περιόδου έχουν ανασκαφεί σε τοποθεσίες πόλεων (Σαλαμίς, Σόλοι, Κίτιον, Ιδάλιον, Ταμασσός), ωστόσο αυτά είναι

ελάχιστα και συνεπώς ανεπαρκή. Γενικά, γνωρίζουμε ότι οι πόλεις περικλείονταν σε ισχυρά τείχη και θα πρέπει να ήσαν στολισμένες με ναούς κι άλλα δημόσια οικοδομήματα, και βέβαια με το βασιλικό ανάκτορο. Είχαν αποχετευτικά συστήματα και δίκτυα ύδρευσης. Δεν έχουν βρεθεί ίχνη οποιουδήποτε βασιλικού ανακτόρου σε οποιαδήποτε πόλη. Το μοναδικό ανάκτορο που γνωρίζουμε βρίσκεται σε λόφο αρκετά έξω από την πόλη των Σόλων και όπως πιστεύεται, είχε κτιστεί μετά την επανάσταση του 499-498 π.Χ. με βασικό σκοπό να εποπτεύει τους Σολίους. Κατά την πρώτη περίοδο της ύπαρξής του (περίπου από τις αρχές έως τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα) το ανάκτορο στο Βουνί είχε κτιστεί σύμφωνα προς ανατολικά πρότυπα. Κτίστηκε σε δύο επίπεδα, με υψομετρική διαφορά 1,5 μέτρου περίπου κι αποτελείτο από ένα πλήθος δωματίων, μεγάλων και μικρών, από αποθηκευτικούς χώρους, υδατοδεξαμενές, λουτρά, μικρά ιερά και ναΐδρια. Υπήρχε μεγάλη υπαίθρια αυλή, με στοές στις πλευρές της, που επικοινωνούσαν με ισάριθμες πτέρυγες δωματίων. Η κεντρική πτέρυγα των δωματίων επικοινωνούσε με την αυλή διά μέσου μεγάλης θύρας και μεγάλης λιθόκτιστης κλίμακας με 7 σκαλοπάτια. 'Ενα κιονόκρανο, που έχει σωθεί, είναι κοσμημένο με ανάγλυφη μορφή και στις δυο του όψεις, που παρουσιάζει μια ανατολική θεότητα, την Αθώρ. Οι κίονες των τριών στοών ήσαν από ασβεστόλιθο και αράβδωτοι. Στο κέντρο της αυλής υπήρχε μια ορθογώνια αβαθής δεξαμενή. Τα διάφορα δωμάτια ήσαν κτισμένα με πλινθάρια στο άνω μέρος των τοίχων, ενώ το κάτω μέρος και τα θεμέλιά τους ήσαν κτισμένα με αργόλιθους. Αργότερα στο ανάκτορο προστέθηκαν κι άλλα κτίσματα, ενώ έγιναν και διάφορες τροποποιήσεις, έτσι που ο αρχικός ανατολικός του χαρακτήρας διαφοροποιήθηκε σε καθαρά ελληνικό.

[Γενική από αέρος άποψη του ανακτόρου στο Βουνί]

Κοντά στο ανάκτορο του Βουνιού αποκαλύφθηκαν τα κατάλοιπα ιερού αφιερωμένου στη θεά Αθηνά, που ήταν σύγχρονο του εντυπωσιακού ανακτόρου. Το ιερό αποτελείτο από ένα τετράγωνο λατρευτικό χώρο, κτισμένο λοξά στο άκρο μεγάλης υπαίθριας αυλής. Μια μικρότερη υπαίθρια αυλή αποτελούσε συνέχεια της μεγαλύτερης. Τρία μικρά δωμάτια στο άκρο της δεύτερης αυλής θεωρείται ότι ήσαν θησαυροί (θησαυροφυλάκια, όπου φυλάττονταν τα πολύτιμα αφιερώματα). Στη μεγάλη αυλή υπήρχε ο βωμός, που ήταν λιθόκτιστος και ημικυκλικός. Ο λατρευτικός χώρος ήταν χωρισμένος σε τρία μέρη με εσωτερικούς τοίχους. Αγροτικά ιερά, που υφίσταντο από την προηγούμενη (Κυπρο-

Γεωμετρική) Εποχή, άκμασαν κατά τα Κυπρο-Αρχαϊκά Χρόνια. 'Εχουμε ήδη αναφερθεί πιο πριν στα αγροτικά ιερά στον 'Αγιο Ιάκωβο Καρπασίας και στην Αγία Ειρήνη (επαρχία Κερύνειας). Ουσιαστικά τέτοια ιερά ανήκαν σε αρχιτεκτονικούς τύπους που υφίσταντο από την 'Υστερη Εποχή του Χαλκού και, με κάποιες διαφοροποιήσεις και καινοτομίες, εξακολούθησαν να υπάρχουν ακόμη μέχρι και τα Κυπρο-Κλασσικά Χρόνια. Το αγροτικό ιερό στο Μένοικον (επαρχία Λευκωσίας) χρονολογείται στον 6ο π.Χ. αιώνα και αντικατοπτρίζει τη φοινικική παρουσία κι επίδραση και στο εσωτερικό του νησιού. 'Ηταν αφιερωμένο στο θεό Βάαλ-'Αμμωνα, όπως πιστεύεται, το θεό των Hammanim (=των Θυμιατηρίων, θρησκευτικών συμβόλων του θεού). Τούτο συμπεραίνεται από το γεγονός ότι στο ιερό του Μενοίκου βρέθηκε πήλινο ειδώλιο του θεού Βάαλ-'Αμμωνος. Το αγροτικό ιερό στο Μένοικον αποτελείτο από δύο μικρά οικοδομικά συμπλέγματα που χωρίζονταν με λιθόκτιστη κλίμακα. Πιθανόν να υπήρχαν δυο λατρευτικοί χώροι, αντί ενός, που τόσο αυτοί όσο και τα άλλα βοηθητικά κτίρια βρίσκονταν γύρω από υπαίθριες αυλές.

[Το αγροτικό ιερό στο Μένοικο, επαρχία Λευκωσίας]

Στο Ιδάλιον γνωρίζουμε ότι υπήρχε και ναός αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, αφού μνημονεύεται στη γνωστή χάλκινη πινακίδα. 'Ομως στην Αθηνά θεωρείται ότι ήταν αφιερωμένο και προγενέστερο ιερό, που αποκαλύφθηκε στη δυτική από τις δυο ακροπόλεις του Ιδαλίου. Το ιερό αυτό υπολογίζεται ότι είχε ιδρυθεί κατά την Κυπρο-Γεωμετρική Εποχή (γύρω στο 850 π.Χ.) και είχε καταστραφεί γύρω στο 700 π.Χ. Αποτελείτο από ορθογώνιο οικοδόμημα με ανοικτή πρόσοψη, ενώ στην αυλή υπήρχε βωμός κτισμένος από πελεκητούς ασβεστόλιθους. Αναφερθήκαμε ήδη πιο πριν στο μεγάλο ναό της Αστάρτης στο Κίτιον που είχε κτιστεί περί το 850 π.Χ. στη θέση μυκηναϊκού ναού που είχε καταστραφεί γύρω στο 1000 π.Χ. κι είχε εγκαταλειφθεί. Ο ναός στο Κίτιον καταστράφηκε από πυρκαϊά γύρω στο 800 π.Χ. και ξανακτίστηκε. Υπέστη κάποιες τροποποιήσεις κατά τα τέλη της Κυπρο-Αρχαϊκής Εποχής (οπότε κτίστηκε και μικρό εργαστήριο κατεργασίας χαλκού) και εξακολούθησε να λειτουργεί μέχρι την καταστροφή του από πυρκαϊά κατά τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. 'Αλλο αντιπροσωπευτικό ιερό ήταν εκείνο του Ηρακλή-Μελγκάρτ, που ανασκάφηκε στην τοποθεσία Παμπούλα του Κιτίου. Το ιερό αυτό των Αρχαϊκών Χρόνων είχε, πιθανώς, κτιστεί στη θέση προγενέστερου. Το ιερό αποτελείτο από ένα ορθογώνιο δωμάτιο και είχε υπαίθρια αυλή όπου βρισκόταν λιθόκτιστος βωμός. Καταστράφηκε γύρω στο 475 π.Χ. και στη θέση του κτίστηκε άλλος

ναός για τον οποίο θα γίνει λόγος στο ανάλογο κεφάλαιο για την επόμενη (Κλασσική) Εποχή. Στο Κούριον, φημισμένος ήταν ήδη ο ναός του Απόλλωνος Υλάτου, του οποίου όμως τα μεγαλόπρεπα ερείπια που σώζονται σήμερα είναι μεταγενέστερα. Επίσης στην Παλαίπαφο άκμαζε το ιερό της Παφίας Αφροδίτης, που αρχικά είχε κτιστεί στα ίδια πρότυπα όπως κι ο μεγάλος ναός της Αστάρτης στο Κίτιον. 'Ομως τα ερείπια του περίφημου αυτού ναού, που σώζονται σήμερα, είναι των Ρωμαϊκών Χρόνων (ενώ λίγα μόνο κατάλοιπα βρέθηκαν από το αρχικό ιερό της 'Υστερης Εποχής του Χαλκού). Και για το ναό αυτό της Παλαίπάφου θα μιλήσουμε αργότερα. Η πιο εντυπωσιακή αρχιτεκτονική των Κυπρο-Αρχαϊκών Χρόνων που μπορούμε να δούμε είναι εκείνη των μεγάλων κτιστών τάφων. Οι μνημειακοί κτιστοί τάφοι αποτέλεσαν τη μεγάλη καινοτομία στον τομέα της ταφικής αρχιτεκτονικής, ενώ αντίθετα είναι ανύπαρκτοι κατά την εποχή αυτήν οι λακκοειδείς τάφοι. Στους τεράστιους μνημειακούς κτιστούς τάφους θάβονταν τα μέλη των βασιλικών οικογενειών κι άλλοι αριστοκράτες και πολύ πλούσιοι πολίτες. Αυτοί οι τάφοι αποτελούνται από το νεκρικό θάλαμο, συνήθως ορθογώνιο, ή και από δυο συνεχόμενους νεκρικούς θαλάμους, ή ακόμη κι από περισσότερους σε διάφορες θέσεις, και από το δρόμο. Οι νεκρικοί θάλαμοι είναι κτισμένοι με μεγάλους πελεκητούς ασβεστόλιθους και οι στέγες τους είναι είτε θολωτές είτε καμαροσκέπαστες είτε επίπεδες είτε σαμαροειδείς. 'Εχουν εντυπωσιακές προσόψεις και χαρακτηρίζονται από ακρίβεια και συμμετρία στην κατασκευή τους. Οι νεκροί ετοποθετούντο σε σαρκοφάγους κι εθάβοντο μέσα στους νεκρικούς θαλάμους, μαζί με πλούσια κτερίσματα που τους συνόδευαν. Οι δρόμοι των τάφων άλλοτε είναι στενοί και μακροί κι άλλοτε (ιδίως στη Σαλαμίνα και στο μοναδικό τέτοιο τάφο που ανεσκάφη πρόσφατα στο Κούριον) πλατύτεροι και τεράστιοι. Συχνά οι κάθετες πλευρές των δρόμων ήσαν επενδυμένες με πελεκητούς ασβεστόλιθους. Τα δάπεδα των δρόμων ήσαν συνήθως κεκλιμένα ή βαθμιδωτά λαξευτά. Στους δρόμους ετοποθετούντο επίσης πολλά και ποικίλα αντικείμενα, ως προσφορές προς τους νεκρούς: από έπιπλα (θρόνοι, κρεβάτια κ.α.), μέχρι πλήθος αγγείων, μέχρι άρματα και άλογα που εθυσιάζοντο, όπλα, οβελοί, κρατευτές κλπ.

[Σκελετοί δυο θυσιασμένων αλόγων που βρέθηκαν στο δάπεδο του "βασιλικού" τάφου 50]

Μερικοί από τους κτιστούς μνημειακούς τάφους ήσαν καλυμμένοι με μεγάλους τύμβους (Σαλαμίς, Κούριον, Τράχωνας). Τα σημαντικότερα δείγματα τέτοιων μεγάλων κτιστών τάφων που έχουν

ανασκαφεί βρίσκονται στη νεκρόπολη της Σαλαμίνος, στην Αμαθούντα, στο Κίτιον, στην Ταμασσό, ένας τάφος στον Τράχωνα, στην Ξυλοτύμπου, στο Πατρίκι. Στο ΚούριονΟι κοινοί θνητοί εθάβοντο όχι βέβαια σε τέτοιες ιδιαίτερα μεγαλόπρεπες αρχιτεκτονικές κατασκευές αλλά σε απλούς τάφους, λαξευτούς θαλαμοειδείς ή και ημίκτιστους. Στο Μάριον και στους Σόλους υπάρχουν παραδείγματα τάφων με στόμια, στα οποία οι πλευρές καταλήγουν σε λαξευτές παραστάδες.

4. Η ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ

Η Αρχαϊκή Εποχή αποτελεί σημαντικό σταθμό στην εξέλιξη της κυπριακής αγγειοπλαστικής. Ο ζωγραφικός ρυθμός διακόσμησης αγγείων που κυριάρχησε κατά το 14ο και το 13ο π.Χ. αιώνα ('Υστερη Εποχή του Χαλκού) με παραστάσεις αρμάτων, χταποδιών, ζώων και ανθρώπων και με φυτικές συνθέσεις, επανήλθε κατά τα τέλη της Κυπρο-Γεωμετρικής Εποχής με θεματογραφία από ανθρώπινες, ζωϊκές και φυτικές σχηματοποιημένες παραστάσεις, πλαισιωμένες από παράλληλες ευθείες γραμμές και γεωμετρικά σχέδια. Κατά την Κυπρο-Γεωμετρική Εποχή κυριαρχούσε η συμμετρία, η ακρίβεια κι ο αυστηρός ρυθμός. Η εξέλιξη που σημειώθηκε κατά την Αρχαϊκή Εποχή έδωσε στη διακόσμηση των αγγείων τον περίφημο ελεύθερο ζωγραφικό ρυθμό (free field style) που θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της αρχαίας τέχνης στην Κύπρο. Τι είναι όμως αυτός ο ελεύθερος ζωγραφικός ρυθμός της κυπριακής αγγειοπλαστικής που βρίσκεται στο αποκορύφωμά του κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα;Είναι ένας ρυθμός που φθάνει στην τελειότητά του ιδίως σε μερικά είδη αγγείων όπως οι οινοχόες. Σ' αυτό το είδος της αγγειογραφίας οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν "ελεύθερα", συνήθως μια μόνο μεγάλη παράσταση στη λευκή επιφάνεια του αγγείου. Εκτός από λίγα συμπληρωματικά σχέδια, ολόκληρη η υπόλοιπη επιφάνεια του αγγείου αφηνόταν ακόσμητη. 'Ετσι προβαλλόταν ιδιαίτερα η παράσταση, που συνήθως ήταν τέτοιας επιλογής ώστε συνδυαζόταν αρμονικότατα με την κυρτή (σφαιρική) επιφάνεια του αγγείου. Οι καλλιτέχνες αγγειογράφοι εγκατέλειψαν τώρα τα αυστηρά πλαίσια της γεωμετρικής διακόσμησης που εγκλώβιζε τις συνθέσεις τους ανάμεσα σε χώρους καλυμμένους από διάφορα σχέδια και γραμμές. 'Ετσι ζωγράφιζαν ελεύθερα στην επιφάνεια του αγγείου παραστάσεις σχηματοποιημένες, που εκπλήττουν για την αρμονία και την ομορφιά τους. Η χρησιμοποίηση δυο χρωμάτων που επίσης συνδυάζονται θαυμάσια μεταξύ τους, του ερυθρού και του μαύρου, στη λευκή επιφάνεια του αγγείου, δίνει φαντασμαγορικότητα στην όλη σύνθεση. Οι σχηματοποιημένες παραστάσεις εικονίζουν ζώα, πουλιά, ψάρια,

ανθρώπινες μορφές, σε συνδυασμό με άνθη ή φυτά και διάφορα σχήματα (δυο αγγεία με παραστάσεις σε ελεύθερο ζωγραφικό ρυθμό. Το ένα διακοσμείται με ταύρο που οσφραίνεται άνθος λωτού και το άλλο με πουλί και ψάρι).

[Θαυμάσιο αγγείο με εξαίρετη ζωγραφική διακόσμηση, Κυπριακό Μουσείο]

[Οινοχόη ελεύθερου ζωγραφικού ρυθμού, Κυπριακό Μουσείο]

Αρχικό μέγεθος Διπλάσιο μέγεθος [Οινοχόη 7ου π.Χ αιώνα - Αναπαράσταση]

Γενικότερα, κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή, σημειώνεται σημαντική εξέλιξη σε πολλούς τύπους αγγείων και σε διακοσμητικά στοιχεία που είχαν επινοηθεί περί τα τέλη της προηγούμενης (Κυπρο-Γεωμετρικής) Εποχής, κυρίως δε τα ερυθρά μελανοβαφή, τα ερυθρά διχρωμοβαφή και τα δίχρωμα αγγεία. Απαντώνται αγγεία με θαυμάσιο έντεχνο διάκοσμο που συνδυάζει γεωμετρικά σχήματα με άνθη λωτού, φοίνικες, ρόδακες, πουλιά, ψάρια, σφίγγες κι ανθρώπινες και ζωικές σχηματοποιημένες μορφές. Πολλά από τα διακοσμητικά στοιχεία διαφόρων αγγείων ήσαν εμπνευσμένα από σχέδια που στόλιζαν υφαντά και διάφορα αντικείμενα από χαλκό ή και ελεφαντόδοντο, κι αποτελούν αιγυπτιακές και άλλες επιδράσεις από το χώρο της Εγγύς Ανατολής. Οι στενές σχέσεις με την Αίγυπτο και η σύντομη αιγυπτιακή κυριαρχία επί της Κύπρου κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή συνέβαλαν στον επηρεασμό των Κυπρίων καλλιτεχνών. 'Αλλα πάλι αγγεία, όπως κρατήρες και κύλικες, φέρουν δίχρωμες ή ακόμη και τρίχρωμες διακοσμήσεις με γεωμετρικά σχήματα ή και συνδυασμό γεωμετρικών σχημάτων με οριζόντιες ταινίες, ρόδακες, άνθη κλπ. Αρκετά τέτοια αγγεία φέρουν διακοσμήσεις που μιμούνται εισαγμένα ελληνικά πρότυπα. Πλήθος αγγείων από την Αττική, την Εύβοια, την Κόρινθο, τη Ρόδο, βρέθηκαν σε τάφους στην Κύπρο, όπως αμφορείς, διαφόρων τύπων, σκύφοι, μυροδοχεία, κρατήρες κλπ. Τέτοια αγγεία, που εχρησιμοποιούντο στις εμπορικές συναλλαγές, υπήρχαν πολλά στην Κύπρο και, όπως ήταν φυσικό, επηρέασαν τους Κυπρίους αγγειοπλάστες κι αγγειογράφους. Βρέθηκαν επίσης αγγεία (όπως λ.χ. κύπελλα) επηρεασμένα στην τέχνη και την τεχνική τους από τους Φοίνικες (είναι τα λεγόμενα αγγεία κυπροφοινικικού τύπου). Αυτά είναι μεταλλικά αγγεία (αργυρά και χάλκινα) θαυμάσιας τέχνης, με διακοσμήσεις εγχάρακτες ή εμπίεστες. Τέτοια αγγεία, που

ξεχωρίζουν για την ποιότητα της κατασκευής τους, παράγονταν στην Κύπρο ιδίως κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα. Λίγα όμως τέτοια αγγεία έχουν διασωθεί και βρίσκονται στο Κυπριακό Μουσείο.

[Κρατήρας δίχρωμου ρυθμού, Μουσείο Πιερίδη, Λάρνακα]

[Κύλικας δίχρωμου ρυθμού, Μουσείο Πιερίδη, Λάρνακα]

Αρχικό μέγεθος Διπλάσιο μέγεθος [Εισαγόμενο Ελληνικό αγγείο - Αναπαράσταση]

Διάφορα μεγάλου μεγέθους αγγεία κατασκευάζονταν επίσης από χαλκό. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει ένας μεγάλος χάλκινος λέβητας, μοναδικός στο είδος του, που βρέθηκε σε δρόμο "βασιλικού" τάφου της Σαλαμίνος και χρονολογήθηκε περί το 700 π.Χ. (Κυπρο-Αρχαϊκή Ι Περίοδος). Είναι διακοσμημένος με 8 κεφάλια γρυπών και 4 αμφιπρόσωπες "σειρήνες" και στηρίζεται σε σιδερένιο τρίποδα. Αυτό το είδος μεταλλικού αγγείου είναι γνωστό από δείγματα που βρέθηκαν στην Ετρουρία, στην Ολυμπία και στους Δελφούς, είναι όμως το πρώτο που βρέθηκε στην Ανατολή άν και ανατολική είναι η προέλευση της τεχνοτροπίας του.

[Χάλκινος λέβητας στηριζόμενος σε σιδερένιο τρίποδα, Κυπριακό Μουσείο]

Ο ελεύθερος ζωγραφικός ρυθμός στην αγγειογραφία αναπτύχθηκε ιδίως στις ανατολικές περιοχές της Κύπρου ενώ στο δυτικό τμήμα του νησιού οι ρυθμοί παρέμειναν πιο αυστηροί (ο κυριότερος απ' αυτούς είναι εκείνος που φέρει διάκοσμο μαύρου χρώματος σε ερυθρή επιφάνεια των αγγείων(πρόκειται για αγγεία γνωστά ως ερυθρά μελανοβαφή). Η τεράστια ανάπτυξη της κυπριακής αγγειοπλαστικής και αγγειογραφίας που σημειώθηκε ιδίως κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα, άρχισε να κάμπτεται από τον επόμενο αιώνα οπότε η Κύπρος κατακλυζόταν πλέον από τα ανώτερα σε ποιότητα αγγεία από διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Οι Κύπριοι τεχνίτες προσπάθησαν στη συνέχεια - χωρίς επιτυχία - να συναγωνιστούν την ποιότητα των ελληνικών αγγείων. 'Ετσι, αλλά και λόγω της ανώμαλης κατάστασης εξ αιτίας των πολέμων κατά των Περσών, η κυπριακή αγγειοπλαστική συνέχισε για λίγο ακόμη την ποιοτική της παράδοση κατά τα Κυπρο-Κλασσικά Χρόνια, επενόησε μάλιστα κι ένα νέο τύπο αγγείου (πρόχους με ανάγλυφη παράσταση κόρης στον ώμο του αγγείου), όμως τελικά δεν

άντεξε στο συναγωνισμό και περιορίστηκε στην κατασκευή απλών και φθηνών αγγείων της σειράς στα χρόνια που ακολούθησαν.

[Το μεγαλύτερο πέτρινο αγγείο στον κόσμο, Μουσείο Λούβρου]

5. Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η γλυπτική των Κυπρο-Αρχαϊκών Χρόνων, οπότε άνθισε κυρίως η κοροπλαστική (=η τέχνη της κατασκευής ειδωλίων και αναγλύφων από πηλό). Χιλιάδες είναι τα πήλινα ειδώλια αυτής της εποχής που έχουν βρεθεί σε τάφους αλλά ιδίως σε ιερά όπου κι επροσφέροντο ως αφιερώματα. Η τέχνη της κοροπλαστικής αντιπροσωπεύει την προηγούμενη (Κυπρο-Γεωμετρική) Εποχή, αλλά φθάνει στο αποκορύφωμά της και στην τελειότητά της κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή, οπότε πρωτοεμφανίζεται και η μνημειακή γλυπτική με τα πρώτα δείγματα ασβεστολιθικών αγαλμάτων περί τα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, από επιγραφές που βρέθηκαν, μας είναι σήμερα γνωστά τα ονόματα δύο Κυπρίων καλλιτεχνών που διέπρεψαν στην τέχνη της γλυπτικής κατά τα Κυπρο-Αρχαϊκά Χρόνια (ο πρώτος έζησε κατά τον 7ο κι ο άλλος κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα). Ο πρώτος είναι ο Ερμαίος, ο αρχαιότερος Κύπριος γλύπτης που γνωρίζουμε. Σε χάλκινο τρίποδα που βρέθηκε στους Δελφούς ανευρίσκεται η επιγραφή: Ερμαίω. Επειδή το όνομα αυτό είναι γραμμένο σε Κυπροσυλλαβική γραφή, προκύπτει ότι ο Ερμαίος είναι Κύπριος αλλά κι ότι το αφιέρωμά του στους Δελφούς έγινε στην Κύπρο, όπου προφανώς είχε και το εργαστήρι του ο καλλιτέχνης αυτός. Ο δεύτερος είναι ο Σίκων, που αναφέρεται σαφώς ως Κύπριος. Σε βάση αγάλματος που βρέθηκε στη Ναύκρατιν της Αιγύπτου και που χρονολογείται στον 6ο π.Χ. αιώνα, υπάρχει επιγραφή που μας πληροφορεί ότι το άγαλμα είχε αφιερωθεί από κάποιον Αριστίωνα στον Ηρακλή κι είχε κατασκευαστεί από τον συγκεκριμένο γλύπτη: Σίκω [ν ε π] οίησε Κύπ [ριο]ς 'Αριστίων 'Ηρακλει. Δε γνωρίζουμε από ποια πόλη καταγόταν ο Σίκων, κι ούτε σώθηκε το συγκεκριμένο άγαλμα, που θα πρέπει να παρίστανε τον Ηρακλή, κι έτσι δεν μπορούμε να κρίνουμε την ποιότητα της εργασίας του. Το γεγονός όμως ότι είχε δεχθεί παραγγελία για κατασκευή αγάλματος που θ' αφιερωνόταν σε ναό στη Ναύκρατιν, φανερώνει πως θα πρέπει να ήταν αρκετά διάσημος. Το ίδιο κι ο Ερμαίος, που ο ίδιος είχε τη δυνατότητα να κάμει αφιέρωμα στο σημαντικό ιερό του Απόλλωνος στους Δελφούς.

'Ενας άλλος Κύπριος γλύπτης, που αναφέρεται από τον Πλίνιο ότι είχε εργαστεί στην Αθήνα, και μάλιστα στην Ακρόπολη, σύγχρονος του Περικλέους (5ος π.Χ. αιώνας), ήταν ο Στύππαξ. Γι' αυτόν θα γίνει λόγος αργότερα, όπως και για άλλους μεταγενέστερους Κυπρίους γλύπτες της Αρχαιότητας.

[Ασβεστολιθικό άγαλμα γενειοφόρου άντρα, Κυπριακό Μουσείο]

Η κοροπλαστική είναι εκείνο το είδος της γλυπτικής που έφθασε σε μεγάλη ακμή και γνώρισε άνθηση ιδίως κατά τον 7ο και 6ο π.Χ. αιώνα. Περίπου από τα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα, μέχρι και τα τέλη του 7ου, τα πήλινα ειδώλια που κατασκευάζονταν στην Κύπρο ήσαν όλα χειροποίητα εκτός από τα κεφάλια που κατασκευάζονταν σε μήτρες (καλούπια). Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν μήτρες για ολόκληρα τα ειδώλια, στα οποία όμως οι διάφορες λεπτομέρειες του σώματος δουλεύονταν στο χέρι. Αυτή η "βιομηχανοποίηση" στην κατασκευή τέτοιων πήλινων ειδωλίων δεν ήταν βέβαια άσχετη προς τη μεγάλη ζήτησή τους. Κι αυτή η μεγάλη ζήτηση φανερώνει πως υπήρχε τότε έντονη θρησκευτικότητα στους Κυπρίους, εφόσον τέτοια ειδώλια επροσφέροντο από τους πιστούς στους ναούς - κι ανευρίσκονται, εξ άλλου, σε μεγάλους αριθμούς στα ιερά. Μόνο στο αγροτικό ιερό στην Αγία Ειρήνη η Σουηδική Αρχαιολογική Αποστολή υπό τον 'Ειναρ Γκέρστατ βρήκε το 1929 περίπου 2.000 πήλινα αναθηματικά ειδώλια διαφόρων μεγεθών(περίπου τα μισά κοσμούν αίθουσα του Κυπριακού Μουσείου (όπου και είναι τοποθετημένα όπως είχαν βρεθεί), ενώ πολλά άλλα εκτίθενται σε δυο Μουσεία στη Σουηδία.

[Δυο χιλιάδες περίπου πήλινα αναθηματικά ειδώλια κι αγάλματα, Κυπριακό Μουσείο, Λευκωσία]

Στα ειδώλια των Κυπρο-Αρχαϊκών Χρόνων κυριαρχεί η ανθρώπινη μορφή. Δεν εικονίζεται πλέον κάποια θεότητα αλλά ο ίδιος ο πιστός που πρόσφερε στα ιερά τη δική του εικόνα για να βρίσκεται μέσα εκεί, υπό την προστασία κάποιας θεότητας. 'Ετσι τα περισσότερα από τα ειδώλια αυτά παρουσιάζουν πολεμιστές (αυτούς που περισσότερο από όλους είχαν ανάγκη τη θεϊκή προστασία). Οι πολεμιστές είναι είτε όρθιοι πεζοί είτε ιππείς με τα άλογά τους είτε όρθιοι σε πολεμικά άρματα. Πλήθος άλλων ειδωλίων παρουσιάζουν ανθρώπινες μορφές που κρατούν στα χέρια τους δώρα, προσφορές προς τους θεούς.

[Πήλινο ειδώλιο πολεμιστή των Αρχαϊκών χρόνων, Κυπριακό Μουσείο]

Γυναίκες και άντρες, μουσικοί και τραγουδιστές, ναυτικοί μέσα στα καράβια τους, σκηνές από την καθημερινή ζωή (όπως το ζύμωμα του ψωμιού κι άλλες οικιακές εργασίες, συμπλέγματα ανθρώπων και ταύρων (συμβόλων της γονιμότητας), κένταυροι, σκηνές τοκετού, αποτελούν τη θεματογραφία πολλών ειδωλίων. Βέβαια, όπως και οι πολεμιστές, τη θεϊκή εύνοια επιζητούσαν και οι ναυτικοί των οποίων το επάγγελμα ήταν αρκετά επικίνδυνο, ενώ και οι αφιερώσεις ειδωλίων που παρουσιάζουν τη δύσκολη στιγμή της γέννας είναι φανερό γιατί εγίνοντο. Τα άλλα ειδώλια πάλι, που παρουσιάζουν σκηνές της καθημερινής ζωής ή επαγγελματίες (όπως λ.χ. μουσικούς) ή απλώς ανθρώπους να προσκομίζουν δώρα στους θεούς, θυμίζουν και αυτά το έθιμο που υπάρχει ακόμη και σήμερα στην Κύπρο, της προσφοράς κέρινων ομοιωμάτων στους ναούς προς επίκληση της θείας βοήθειας σε περιπτώσεις προσωπικών προβλημάτων υγείας ή και γενικότερα τις αφιερώσεις για θεϊκή εύνοια και προστασία.

Συχνά οι κοροπλάστες κατέβαλλαν προσπάθεια να αποδίδουν νατουραλιστικά τις ανθρώπινες μορφές και τις μορφές ζώων, αλλά στα μικρότερα ιδίως ειδώλια οι λεπτομέριες ελλείπουν και η προσπάθεια καταλήγει σε χιουμοριστικά περισσότερο αποτελέσματα (πράγμα που παρατηρείται και στην αγγειογραφεία). Ωστόσο η προσθήκη δυο χρωμάτων στα ειδώλια αυτά (κόκκινο και μαύρο), με τα οποία αποδίδονται και τονίζονται κάποια χαρακτηριστικά των προσώπων, των σωμάτων, των εξοπλισμών (λ.χ. ασπίδα, ηνία του άρματος, θήκη ξίφους κλπ.) και της ενδυμασίας, είναι κατά την άποψή μας μεγαλοφυής. Η χρήση ειδικά αυτών των δύο χρωμάτων (άνκαι σε μερικές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται και άλλα, όπως το πράσινο) όχι μόνο συνδυάζεται τέλεια μεταξύ τους αλλά "δένεται" αρμονικότατα και με το φυσικό χρώμα του ψημένου πηλού, το δε αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό από αισθητική άποψη. Στις περιπτώσεις συμπλεγμάτων (όπως άνθρωποι με ταύρο ή ιππείς) ο υπερτονισμός του ζώου, που αναλογικά είναι μεγαλύτερο του κανονικού σε σχέση προς τον άνθρωπο, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των ειδωλίων και συνθέτει ένα ύμνο προς το εξυπηρετικό και τόσο χρήσιμο, για τον άνθρωπο, ζώο.

[Ιππέας, τερρακότα, Αρχαϊκοί χρόνοι]

[Πήλινο αγαλματίδιο γυναικείας μορφής με δίχρωμη διακόσμηση. Επαρχιακό Μουσείο Πάφου]

[Πήλινο ειδώλιο ιππέα-πολεμιστή, Κυπριακό Μουσείο]

[Πήλινο σύμπλεγμα ανθρώπων κι ενός ταύρου, Κυπριακό Μουσείο]

Εκτός από τα μικρά ειδώλια απαντώνται και πήλινα αγάλματα μεγάλων διαστάσεων, που φθάνουν μέχρι το φυσικό, σε περιπτώσεις ανθρωπίνων μορφών. Το μεγαλύτερο τέτοιο πήλινο άγαλμα προέρχεται από την Ταμασσό (βρέθηκε το 1885 σε ιερό του Απόλλωνος). Σώζονται το επάνω τμήμα και τα πόδια του υπερφυσικού αυτού αγάλματος, ύψους τριών μέτρων περίπου. Τα αγάλματα αυτά δεν έχουν τη χάρη και την τελειότητα των έργων των Κλασσικών Χρόνων. Τα σώματα είναι δύσκαμπτα, τα χέρια συνήθως τοποθετημένα κάθετα και παράλληλα προς το σώμα, η έκφραση του προσώπου αυστηρή, βλοσυρή ή ουδέτερη. Κυριαρχεί γενικά μια ακινησία, δεν υπάρχουν λεπτομέρειες στην κατασκευή ενώ αντίθετα υπάρχουν δυσαναλογίες. Τα περισσότερα από τα μεγάλα αγάλματα παρουσιάζουν γενειοφόρους άντρες με κωνικό κάλυμμα στο κεφάλι και όρθιους πολεμιστές με ξίφη. Τα χαρακτηριστικά των προσώπων σε πολλά τέτοια αγάλματα ήσαν χρωματισμένα. Από την εποχή αυτήν έχουμε και δείγματα έργων μικρογλυπτικής σε μέταλλο, βασικά κυπριακό χαλκό, αλλά και ασήμι και χρυσάφι. Αναφέρουμε ειδικά τις χάλκινες προτομές γρυπών και "σειρήνων" που κοσμούν το χείλος του μεγάλου χάλκινου λέβητα ο οποίος βρέθηκε στον τάφο 79 της νεκρόπολης της Σαλαμίνος (ανεφέρθηκε πιο πριν). Οι μορφές των γρυπών είναι χυτές και των "σειρήνων" σφυρήλατες, με ανατολική επίδραση. Αναφέρουμε επίσης χάλκινο αγαλματίδιο πολεμιστή (6ος π.Χ. αιώνας) ύψους 14,7 εκατοστομέτρων.

[Χάλκινο αγαλμάτιο πολεμιστή, Μουσείο Πιερίδη, Λάρνακα]

Το 1980 βρέθηκαν στον αρχαϊκό βωμό του Απόλλωνος Υλάτου στο Κούριον δυο μοναδικά στο είδος τους έργα μικρογλυπτικής, το ένα από χρυσάφι και το άλλο από ασήμι. Και τα δυο εικονίζουν ταύρο κι είναι πανομοιότυπα, άνκαι διαφέρουν σε μέγεθος (το ασημένιο έχει μήκος 6,4 εκατοστόμετρα και το χρυσό μόνο 4,9). Χρονολογούνται στον 7ο π.Χ. αιώνα. Τα πόδια, τα αυτιά και τα κέρατα των ζώων είχαν κατασκευαστεί χωριστά κι είχαν ύστερα ενωθεί στο σώμα. Η τυποποιημένη τεχνοτροπία τους φανερώνει ανατολική επίδραση.

[Αγαλματίδια ταύρων]

Αντίθετα, κατά τα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα και τις αρχές του 5ου είναι ιδιαίτερα έντονες στην κυπριακή αγαλματοποιΐα οι επιδράσεις από την ελληνική Ιωνία, γεγονός που συμβαδίζει και προς τα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα (είναι ακριβώς η εποχή των στενών σχέσεων της Κύπρου με τις πόλεις της Ιωνίας και της κοινής επανάστασης κατά των Περσών το 499 - 498 π.Χ.). Αυτές οι επιδράσεις από την Ιωνία δημιούργησαν στο νησί ένα νέο καλλιτεχνικό ρυθμό, που ονομάζεται κυπροϊωνικός. Χαρακτηρίζεται από το ελαφρό ιωνικό μειδίαμα, την προβολή του αριστερού ποδιού στους κούρους, τα εκλεπτυσμένα χαρακτηριστικά του προσώπου, τον πλούσιο διάκοσμο των κεφαλών και των λαιμών στις κόρες, και την προσεκτικά επιμελημένη απόδοση των ενδυμασιών. Ο νέος αυτός ρυθμός, ο κυπροϊωνικός, επεβλήθη και κυριάρχησε σε ολόκληρη την Κύπρο. Κι ονομάζεται ο ρυθμός αυτός κυπροϊωνικός από τους ειδικούς μελετητές, γιατί αποτελεί μια τοπική - κυπριακή - καλλιτεχνική έκφραση που είναι ένας συνδυασμός της ιωνικής και της κυπριακής τέχνης. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τέχνης της Ιωνίας είχαν μεν αφομοιωθεί και υιοθετηθεί τώρα από τους Κυπρίους καλλιτέχνες, οι οποίοι όμως τα είχαν συνδυάσει και με την άλλη εμπειρία τους την προερχόμενη και από σοβαρές ανατολικές επιδράσεις. Δυο διαφορετικοί κόσμοι είχαν ως σημείο επαφής την Κύπρο, κι αυτός ο συγκερασμός ανατολικών και ελληνικών στοιχείων στο νησί είναι εμφανής και στις άλλες τέχνες αλλά και στους θεσμούς ακόμη (όπως τους γνωρίζουμε από τις υπάρχουσες πηγές) και σε άλλους τομείς επίσης, όπως για παράδειγμα στη θρησκεία ή (απλούστερο παράδειγμα) στις στολές των Κυπρίων βασιλιάδων και των στρατευμάτων τους, που περιγράφει ο Ηρόδοτος. Οι πόλεμοι κατά των Περσών τον 5ο π.Χ. αιώνα είχαν δημιουργήσει συνθήκες που δεν ευνοούσαν ιδιαίτερα την περαιτέρω ανάπτυξη των τεχνών ωστόσο η γλυπτική κατόρθωσε να προχωρήσει, ιδίως κατά το δεύτερο μισό του αιώνα αυτού και εξής, οπότε απαντώνται πλέον και σαφείς όσο και σοβαροί επηρεασμοί από την Αττική. 'Ομως οι Κύπριοι καλλιτέχνες υπήρξαν περισσότερο συντηρητικοί απ' ό,τι οι 'Ελληνες, πράγμα που φαίνεται από την ατολμία ή διστακτικότητά τους στη δημιουργία γυμνών γλυπτών και ειδικότερα στην απόδοση του γυμνού ανδρικού σώματος. Αυτός ο συντηρητισμός σε μερικούς τομείς, όπως και στους θεσμούς και γενικότερα στη ζωή στην Κύπρο, δεν είναι (και πάλι) άσχετος προς τη στενή επαφή με τους λαούς της Ανατολής. Την εξέλιξη της γλυπτικής, όπως και των άλλων τεχνών, κατά την

Κυπρο-Κλασσική Εποχή, θα δούμε στο ειδικό κεφάλαιο αργότερα.

6. Η ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

Σαφείς ανατολικές επιδράσεις παρατηρούνται και στον τομέα της μικροτεχνίας και κυρίως (αυτήν την εποχή) στη χρυσοχοΐα που έχει να παρουσιάσει ποικιλία από αξιόλογα έργα (βραχιόλια, δακτυλίδια, σκουλαρίκια, περιδέραια). Τα κοσμήματα, που κατά την Κυπρο-Γεωμετρική Εποχή (1050 - 725 π.Χ.) ακολούθησαν την προγενέστερη παράδοση με μυκηναϊκές επιδράσεις αλλά εμφανίστηκαν και σε νέους τύπους, αυξήθηκαν σε ποικιλία κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή. Η διακόσμησή τους είναι κυρίως έκτυπη και διάστικτη. Τα διακοσμητικά τους στοιχεία είναι διάφορα: ρόδακες, λωτοί, ανθέμια, ζώα, ανθρώπινες μορφές, θεϊκές μορφές, σχέδια ελικοειδή και γεωμετρικά κλπ. Παράλληλα προς τα χρυσά, υπάρχουν και χάλκινα και ορειχάλκινα κοσμήματα (όπως και κατά την προηγούμενη εποχή), συνήθως επικαλυμμένα με λεπτή στρώση από χρυσάφι. Τα χάλκινα και ορειχάλκινα κοσμήματα είναι λιγότερα σε ποσότητα, ενώ ακόμη πιο λίγα είναι τα δείγματα αργυρών κοσμημάτων που έχουν βρεθεί. Τούτο φανερώνει ότι το ασήμι δεν ήταν ιδιαίτερα προσφιλές υλικό, σε αντίθεση προς το χρυσάφι, στην κοσμηματοποιΐα (ωστόσο το ασήμι χρησιμοποιήθηκε αλλού, όπως στην κατασκευή κυπέλλων με εγχάρακτο και έκτυπο διάκοσμο, με θαυμάσια αποτελέσματα). Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κι άλλοι τομείς που εκπροσωπούνται από αντικείμενα προερχόμενα από τις ανασκαφές, όπως η νομισματοκοπία (κάναμε λόγο πιο πριν για τις παραστάσεις σε νομίσματα αργυρά) και η σφραγιδογλυφία (τόσο στη μορφή σφραγιδοκυλίνδρων όσο και στη μορφή παραστάσεων εγχάρακτων στο πίσω μέρος πολύτιμων λίθων σε δακτυλίδια). Χρησιμοποιήθηκε επίσης το ελεφαντόδοντο στην κατασκευή εξαίρετων μικροτεχνικών έργων. Το ελεφαντόδοντο ασφαλώς εισαγόταν στην Κύπρο, μάλιστα με το εμπόριό του προφανώς ασχολούνταν οι Κύπριοι έμποροι (αργότερα - 3ος π.Χ. αιώνας - έχουμε κι επιβεβαίωση από επιγραφή που βρέθηκε στην Αμπού Σιμπέλ της Αιγύπτου, για Κυπρίους που ασχολούνταν και με το κυνήγι ελεφάντων, και συνεπώς την εξασφάλιση πολύτιμου ελεφαντόδοντος(η συγκεκριμένη επιγραφή μνημονεύει ένα Κύπριο από το Κούριον, που λεγόταν Αρίστων Τιμοδώρου Κουριεύς, κι ένα βοηθό του, τον 'Αριστιν. Ο Αρίστων αναφέρεται ως ελεφαντοθήρας, (δηλαδή κυνηγός ελεφάντων). Πολλά και ποικίλα μικροτεχνικά έργα κατασκευάζονταν στην Κύπρο από ειδικευμένους τεχνίτες, όμως άλλα ήσαν εισαγόμενα από διάφορες χώρες.

[Εξαίρετης τέχνης χρυσό περιδέραιο, Κυπριακό Μουσείο]

7. Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η πανάρχαιη λατρεία της θεάς της Γονιμότητας, αφού επεβίωσε για πολλούς αιώνες, εξελισσόμενη ταυτόχρονα, πήρε τελικά την εξελληνισμένη υπόστασή της: Αφροδίτη. Η διάδοση και καθιέρωση της λατρείας της Αφροδίτης σε ολόκληρη την Κύπρο δεν είναι άσχετη με την επικρατούσα γενικότερη συνείδηση στον ελλαδικό χώρο, ότι η θεά αυτή είχε γεννηθεί στην Κύπρο, πράγμα που φαίνεται και από το πλέον διαδεδομένο από όλα της τα επίθετα: Κύπρις, δηλαδή Κυπριώτισσα. Επίθετο καθιερωμένο ήδη από τα Ομηρικά χρόνια. Κύπριδα ονομάζει την Αφροδίτη ο 'Ομηρος και Κυπρογενή (=γεννημένη στην Κύπρο). Κύπριδα ονομάζουν τη θεά και όλοι οι μεταγενέστεροι αρχαίοι συγγραφείς που έγραψαν γι' αυτήν. Ωστόσο στην Κύπρο η λατρεία της Αφροδίτης ταυτίστηκε, σε μερικές περιπτώσεις, με την αντίστοιχη λατρεία της Αστάρτης, της κυριότερης θεότητας της Σιδώνος και γενικότερα των Φοινίκων. Κατά την αρχαία παράδοση, τη λατρεία της Αστάρτης ταύτισε με εκείνη της Αφροδίτης στην Κύπρο πρώτος ο μυθικός βασιλιάς Κινύρας. Στο σχετικό μύθο αντικατοπτρίζεται, ουσιαστικά, η ανατολική προέλευση της λατρείας της Αφροδίτης, όπως εξ άλλου αντικατοπτρίζεται και στους μύθους τους σχετικούς με τον 'Αδωνιν (σύντροφο κι εραστή της θεάς στην Κύπρο). Η Αφροδίτη, ως θεά της αγάπης, δεν ευνοούσε βέβαια τους πολέμους (μιλούμε για τη λατρεία της ειδικά στην Κύπρο κι όχι γενικά στον ελλαδικό χώρο). 'Ετσι, δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι στην Κύπρο δεν ανευρίσκονται μαρτυρίες για λατρεία και του ελληνικού θεού 'Αρη, θεού του πολέμου. Επίσης η Αφροδίτη, ως γεννημένη από τον αφρό της θάλασσας, σχετίστηκε ιδιαίτερα και με το υγρό στοιχείο και τους ναυτιλλομένους, γι' αυτό στην Κύπρο δεν απαντάται, επίσης, λατρεία του ελληνικού θεού Ποσειδώνος, κυρίαρχου της θάλασσας (μόνο σε μια - μεταγενέστερη - περίπτωση υπάρχει επιγραφική μαρτυρία για τον Ποσειδώνα Λαρνάκιον, προερχόμενη από το Λάρνακα της Λαπήθου). Αντίθετα, διαδεδομένη υπήρξε η λατρεία άλλων ελληνικών θεοτήτων στην Κύπρο, ιδίως δε του Απόλλωνος και της Αθηνάς, αλλά και του Διός και της συζύγου του 'Ηρας. Η παράξενη θρησκεία των Αιγυπτίων είχε από πολύ νωρίς προσβάσεις προς το βορρά και τη δύση και όπως ήταν φυσικό, επηρέασε σοβαρά και την Κύπρο. Λατρεία αιγυπτιακών θεοτήτων, ιδίως δε του θεού Bes, μαρτυρείται από τα τέλη των Προϊστορικών Χρόνων. Ο αιγυπτιακός επηρεασμός, στον τομέα της θρησκείας,

εντάθηκε κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, οπότε συνέβη και η σύντομη αιγυπτιακή κυριαρχία επί της Κύπρου. Αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι υπήρξαν ναοί αφιερωμένοι σε (ή και σε) αιγυπτιακές θεότητες, κι ότι τέτοιες θεότητες ελατρεύοντο στην Κύπρο. Αναφέρουμε την 'Ισιδα (αδελφή και σύζυγο του δημοφιλούς 'Οσιρι) και τον ίδιο τον 'Οσιρι, που παραστάσεις τους βρέθηκαν στην Κύπρο, όπως βέβαια και του θεού Bes, του οποίου παραστάσεις βρέθηκαν στο Κίτιον, στη Σαλαμίνα, στο ιερό της Αγίας Ειρήνης, στην Αμαθούντα. Ο θεός Bes, που εικονίζεται σε κωμική μορφή, εθεωρείτο ως θεός της ευτυχίας. Αλλά και παραστάσεις της θεάς Αθώρ βρέθηκαν στην Κύπρο επίσης. Σε μερικές δε περιπτώσεις μαρτυρείται ταύτιση της αιγυπτιακής 'Ισιδος με την ελληνική Αφροδίτη (με κοινό ναό), κατά τα Ελληνιστικά Χρόνια. Από την Αίγυπτο υπήρξε μεταφορά και μεταφύτευση στην Ελλάδα (Ως ένα βαθμό μέσω Κύπρου) στοιχείων, μύθων και μυθικών μορφών που χρησιμοποιήθηκαν σαν πρότυπα για τη δημιουργία, σε εξελληνισμένη μορφή, διαφόρων θεοτήτων. Τέτοιες θεότητες που λατρεύθηκαν στον ελλαδικό χώρο, λατρεύθηκαν αργότερα και στην Κύπρο και (μέσω Κύπρου πάλι) στην ίδια την Αίγυπτο. 'Ανκαι η αρχαία ελληνική θρησκεία επηρεάστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό κι από άλλες (ανατολικές) θρησκείες εκτός της αιγυπτιακής, ωστόσο είναι εύκολη η ταύτιση του Διός με τον αιγυπτιακό Ρά - 'Αμμωνα, του αιγυπτιακού Θώτ με τον ελληνικό Ερμή και ιδιαίτερα με τον Τρισμέγιστο Ερμή, του ελληνικού Απόλλωνος με τον αιγυπτιακό 'Ωρο, αδελφό του 'Οσιρι (ή με τον ίδιο τον 'Οσιρι), της αιγυπτιακής 'Ισιδος με την ελληνική Αρτέμιδα. Ακόμη, η κατ' εξοχήν ελληνική θεότητα, η θεά της σοφίας Αθηνά (που λατρεύθηκε ιδιαίτερα και στην Κύπρο), υπήρξε μάλλον το πρότυπο της αιγυπτιακής Νειθ που λατρεύθηκε ιδίως στη Σαΐδα. Υπήρξε, συνεπώς, ένας συνεχής και αμφίδρομος αλληλοεπηρεασμός, κι η Κύπρος βρισκόταν στο σταυροδρόμι και απετέλεσε σημείο επαφής των διαφόρων πολιτισμών. Με τη δυναμική παρουσία, εξ άλλου, στο νησί του πολυάριθμου φοινικικού στοιχείου, πολύ διαδεδομένη υπήρξε και η λατρεία φοινικικών θεοτήτων στην Κύπρο, όπως η Αστάρτη που αναφέρθηκε πιο πάνω, κι ο Βάαλ - 'Αμμων ή Βήλος. Ειδικότερα, για κάθε μια από τις κύριες ελληνικές θεότητες που λατρεύθηκαν στην αρχαία Κύπρο, αναφέρουμε τις ακόλουθες σύντομες πληροφορίες: 1. Αθηνά: Σύμφωνα προς φιλολογικά κείμενα, η αρχαιότερη λατρεία της στην Κύπρο απαντάται στη Σαλαμίνα. Η λατρεία της μαρτυρείται και στους Σόλους, στο Βουνί, στην Κακοπετριά και στο Ιδάλιον. Λατρεύθηκε σε εκείνες τις περιοχές της Κύπρου όπου υπερίσχυε το ελληνικό στοιχείο το επηρεασμένο κι από την Αθήνα. Στο Ιδάλιον,

μετά την κατάκτησή του από τους Κιτιείς, οπότε η πόλη βρέθηκε υπό τη δεσποτεία των Φοινίκων, απαντάται κι ως Ανάτ (Anat), μαρτυρούμενη σε φοινικική επιγραφή. Στην Κύπρο η Αθηνά απαντάται και με την ονομασία στον τύπο: Αθάνα. 2. Απόλλων: Σημαντικότατος θεός στην αρχαία Κύπρο από τα Προϊστορικά Χρόνια (πρβλ. τα δυο αγάλματα από την 'Εγκωμη [φωτ. 26 -27, σ. 100] του Απόλλωνος Κεραιάτη ή και Αλασιώτα). Αρχικά θεός των ποιμνίων, υπήρξε και θεός προστάτης της βλάστησης και των δασών (Υλάτης). Πολλά ιερά του Απόλλωνος υφίσταντο στην Κύπρο, με σημαντικότερο το μεγάλο του ιερό στο Κούριον. 3. Αφροδίτη: Η σπουδαιότερη θεά της αρχαίας Κύπρου, λατρεύθηκε σε ολόκληρο το νησί, από την Πάφο μέχρι και το ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα. Τα ίχνη της αρχικής λατρείας της φθάνουν μέχρι τη Νεολιθική Εποχή. Ειδικά για την Αφροδίτη αφιερώνουμε ένα χωριστό κεφάλαιο αυτού του βιβλίου. 4. Ζεύς: Από τον ίδιο τον Δία εθεωρείτο (όπως ήδη ανεφέρθη πιο πριν) ότι καταγόταν ο Τεύκρος, ο ιδρυτής της Σαλαμίνος (ως εγγονός του Αιακού, του γιου του Διός). Οι βασιλιάδες της πόλης αυτής εθεωρούντο Τευκρίδες (=απόγονοι του Τεύκρου), συνεπώς ήταν φυσικό στη Σαλαμίνα να τιμάται ιδιαίτερα ο Ζεύς. Πράγματι, ευρήματα αποδεικνύουν λατρεία του στην πόλη αυτή, επιβεβαιώνοντας και τις φιλολογικές αναφορές (στη Σαλαμίνα γίνονταν ανθρωποθυσίες στον Δία, καθιερωμένες από τον ίδιο τον Τεύκρο, όπως γράφει ο Ρωμαίος συγγραφέας Λακτάντιος). Αργότερα η λατρεία του Διός εξαπλώθηκε και σε πολλά άλλα μέρη της Κύπρου. 5. 'Ηρα: Παρά το ότι η λατρεία της στην Κύπρο μαρτυρείται στις επιγραφές από την Κυπρο-Κλασσική Εποχή και ύστερα, φαίνεται πιθανό να λατρευόταν και από πιο νωρίς σε μερικές περιοχές, ιδίως στο Κούριον που σχετιζόταν ιδιαίτερα με το 'Αργος της Πελοποννήσου (όπου η θεά λατρευόταν και ετιμάτο ιδιαίτερα). Η λατρεία άλλων ελληνικών θεοτήτων στην Κύπρο (όπως η 'Αρτεμις, η Δήμητρα, ο Ερμής, ο Διόνυσος, ο Ασκληπιός) μαρτυρείται από επιγραφές που έχουν βρεθεί, αλλά που χρονολογούνται σε μεταγενέστερες εποχές (Κυπρο-Κλασσική και Ελληνιστική, έως τη Ρωμαϊκή), όπως και η λατρεία άλλων θεοτήτων (Σάραπις, 'Ανουβις), για τις οποίες ομιλούμε αργότερα.

8. ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Αναγκαία για τη δημιουργία του έντεχνου λόγου είναι η γραφή. Κι όπως είδαμε, η γραφή εχρησιμοποιείτο στην Κύπρο από τα Προϊστορικά Χρόνια. 'Ετσι, δικαιούμεθα να υποθέσουμε ότι από τα Προϊστορικά Χρόνια υφίστατο πιθανώς στην Κύπρο ο έντεχνος

λόγος και, ιδιαίτερα, η ποίηση. Αναφέραμε πιο πριν ότι ένα κείμενο σε Κυπρομινωϊκή γραφή (που δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί) σε μικρή πήλινη πινακίδα του 13ου π.Χ. αιώνα, προερχόμενη από την 'Εγκωμη, έγινε η εισήγηση από τους ειδικούς ότι είναι ίσως ποιητικό. Μπορεί να είναι, μπορεί και όχι, ίσως κάποτε το μάθουμε.

[Τμήμα πήλινης ψημένης πινακίδας από την 'Εγκωμη, Κυπριακό Μουσείο]

Ωστόσο η χρησιμοποίηση από τους Κυπρίους μιας δικής τους γραφής, της Κυπροσυλλαβικής, που μάλιστα χρησιμοποιήθηκε κι από τους 'Ελληνες αποίκους και συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι τον 3ο π.Χ. αιώνα, ήταν οπωσδήποτε καλή προϋπόθεση για τη δημιουργία έντεχνου λόγου - για λογοτεχνική παραγωγή - κατά τους Ιστορικούς Χρόνους. 'Ηδη, από τα πανάρχαια χρόνια του Μύθου, ο βασιλιάς της Κύπρου Κινύρας φέρεται ως ποιητής (Πίνδαρος, Β' Πυθιονίκης), γι' αυτό ιδιαίτερα αγαπητός στο θεό Απόλλωνα (Ησύχιος, στη λέξη Κινύρας, Σχόλια εις Πίνδαρον όπου ο Κινύρας αναφέρεται κι ως γιος του Απόλλωνος). Ο γιος του Κινύρα, εξ άλλου, ο ωραίος 'Αδωνις, αναφέρεται ότι ήταν φιλόσοφος (Κεδρηνός, Σύνοψις 'Ιστοριών, P.G. 121, 56). Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (Στρωματείς, 1,21) περιλαμβάνει τον Κινύρα μεταξύ των χρησμολόγων. Τέτοιες παλαιές απόψεις ασφαλώς προέρχονται από το γεγονός ότι ο έντεχνος λόγος, όπως και η μουσική (ο Κινύρας, ο αγαπητός του Απόλλωνος, ήταν και μουσικός) και η ανώτερη φιλοσοφική σκέψη, είχαν καλλιεργηθεί στην Κύπρο από τα πολύ αρχαία χρόνια, από τότε όπου η Ιστορία αδυνατεί να φθάσει και όπου φθάνει η Μυθολογία. Οι ιεροτελεστίες, μάλιστα ιδιαίτερα εκείνες που σχετίζονταν με τη λατρεία της Αφροδίτης, ασφαλώς θα αποτελούσαν ισχυρό κίνητρο για τη δημιουργία έντεχνου (ποιητικού) λόγου. Οι γνωστοί 'Ομηρικοί Υμνοι προς την Αφροδίτη, ιδιαίτερα μάλιστα ο 6ος και ο 10ος, ορθά θεωρήθηκαν ότι είναι ύμνοι που, εάν δεν δημιουργήθηκαν στην Κύπρο, ήσαν πάντως προορισμένοι να απαγγέλονται και να τραγουδούνται κατά τις τελετές προς τιμήν της θεάς στην Κύπρο (Κ. Σπυριδάκις, 'Ιστορία της 'Αρχαίας Κύπρου, 1986 σ. 190 πρβλ. του ιδίου, "Τα 'Ομηρικά Ποιήματα καί η Κύπρος", Δελτίον "Στασίνου", Δ', 1968 - 1972). Ο 6ος 'Υμνος περιγράφει την ανάδυση της Αφροδίτης από τη θάλασσα και την άφιξή της στην Κύπρο, με τη βοήθεια του Ζέφυρου(στην Κύπρο την υποδέχθηκαν οι 'Ωρες, που την έντυσαν με ρούχα θεϊκά και τη στόλισαν με πολύτιμα κοσμήματα πριν τελικά την οδηγήσουν για να πάρει τη θέση της ανάμεσα στους άλλους αθάνατους θεούς. Ο 10ος Υμνος αποτελεί προσευχή προς τη θεά και

ευχαριστήρια δέηση για τα αγαθά που προσφέρει στους ανθρώπους. Αλλά και ο 5ος Ομηρικός Υμνος στην Αφροδίτη, που είναι και ο εκτενέστερος από όλους, κάνει συγκεκριμένες αναφορές στο ναό της θεάς στην Πάφο άνκαι το θέμα του είναι άλλο (η ερωτική σχέση της Αφροδίτης με τον Αγχίση στην 'Ιδη, από την οποία σχέση γεννήθηκε ο Αινείας). Ο 6ος Ομηρικός Υμνος στην Αφροδίτη τελειώνει με τους ακόλουθους δύο στίχους: ...νίκην τώδε φέρεσθαι, εμήν δ' έντυνον αοιδήν(αυτάρ εγώ και σείο καί άλλης μνήσομ' αοιδής. Δηλαδή: τη νίκη χάρισέ μου και στόλισε το τραγούδι μου κι εγώ σ' άλλο τραγούδι μου εσέ θα τραγουδήσω. 'Αρα ο ποιητής απευθύνεται προς τη θεά, παρακαλώντας την να του χαρίσει τη νίκη, συνεπώς τέτοιοι ύμνοι απαγγέλλονταν σε ποιητικούς διαγωνισμούς που, πιθανότατα, διεξάγονταν στο πλαίσιο των εορτασμών προς τιμήν της Αφροδίτης, μάλιστα με μεγάλο ανταγωνισμό. Αλλά και μετά την επικράτηση των Αχαιών στην Κύπρο θα πρέπει ασφαλώς να απαγγέλονταν στο νησί και τα αθάνατα 'Ομηρικά Επη (η 'Ιλιάς και η 'Οδύσσεια) που ήσαν δικά τους και τα δικά τους ανδραγαθήματα εξυμνούσαν. Και δίπλα στα γιγάντια έργα του Ομήρου, υφίσταντο κι ετραγουδούντο και τα αντίστοιχα κυπριακά, τα Κύπρια 'Επη. Τα Κύπρια 'Επη θεωρούνται σύγχρονα των επών του Ομήρου, ή ακόμη κι ότι είχαν δημιουργηθεί από τον ίδιο τον 'Ομηρο. Κατά τον Σουΐδα, τα ποιήματα των Κυπρίων Επών ανήκαν στον 'Ομηρο που τα είχε δώσει ως προίκα στην κόρη του, όταν την πάντρεψε με ένα Κύπριο, τον Στασίνο. Η κόρη αυτή του Ομήρου λεγόταν Αρσιφόνη, όπως μας πληροφορεί ο Τζέτζης (Χιλιάδες, 13,637), που όμως θεωρεί ως δημιουργό των Επών τον Στασίνο. Ο Φώτιος (Βιβλιοθήκη, 239) αναφέρει και τις δυο εκδοχές (ότι τα Κύπρια 'Επη ήσαν είτε του Ομήρου που τα έδωσε στον Στασίνο, είτε του ίδιου του Στασίνου) και προσθέτει μια τρίτη εκδοχή, ότι ο ποιητής των Επών πιθανόν να ήταν άλλος Κύπριος, ο Ηγησίνος ο Σαλαμίνιος. Ο Αθηναίος (Δειπνοσοφισταί, 15.682) αναφέρει ως ποιητή των Επών τον Ηγησία ή Στασίνο, αλλά προσθέτει πως υπήρχε και η άποψη ότι τα είχε γράψει ο Κυπρίας από την Αλικαρνασσό. Ο Αιλιανός (Ποικίλη 'Ιστορία, 9,15) επιμένει ότι το έργο ήταν του Ομήρου, που το έδωσε ως προίκα στην κόρη του, προσθέτοντας ότι τη γνώμη αυτή την παραδεχόταν κι ο Πίνδαρος. Τούτο φανερώνει ότι ήδη από την Αρχαιότητα γίνονταν συζητήσεις και υπήρχαν αντιγνωμίες ως προς το ποιος ήταν ο δημιουργός των Κυπρίων Επών, έργο που φαίνεται ότι ήταν καλά γνωστό σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο.

[Πίνακας]

Ο Αριστοτέλης (Περί Ποιητικής, 23, 3-4) απορρίπτει την άποψη ότι ο 'Ομηρος είχε δημιουργήσει τα Κύπρια 'Επη, βασιζόμενος στον τρόπο σύνθεσής τους που είναι διαφορετικός από τα δύο έργα του Ομήρου, την 'Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Αξίζει επίσης να αναφερθεί και το γεγονός ότι κατά την Αρχαιότητα πολλές ελληνικές πόλεις, όπως είναι γνωστό, διεκδικούσαν την καταγωγή του Ομήρου, οπότε υφίστατο και η άποψη ότι ο 'Ομηρος ήταν Κύπριος, μάλιστα από τη Σαλαμίνα της Κύπρου. Τούτο το τονίζει ο Σουΐδας (στη λέξη 'Ομηρος), που λέγει ότι άλλοι τον θεωρούσαν ως καταγόμενο από τη Σμύρνη, άλλοι ως καταγόμενο από τη Χίο, τον Κολοφώνα, την 'Ιο, την Κύμη, την Τροία, τη Λυδία, την Αθήνα, την Αίγυπτο, την Ιθάκη, την Κύπρο, την Κνωσό, τη Σαλαμίνα, τις Μυκήνες, τη Θεσσαλία, τη Ρόδο, την Ιταλία (από γονείς 'Ελληνες αποίκους) κι από άλλα ακόμη μέρη. Αλλά κι ο άγιος Επιφάνιος (Κατά Αιρέσεων, 1.42) λέγει ότι ο 'Ομηρος εθεωρείτο, μεταξύ άλλων, κι ως Κύπριος. Ο Ευστάθιος ειρωνεύεται πάλι εκείνους που επέμεναν ότι ο 'Ομηρος ήταν Κύπριος, λέγοντας ότι βασίζονταν στην άποψη αυτή επειδή ο 'Ομηρος, στην 'Ιλιάδα του, κάνει αναφορά σε ακρίδες κι ότι η Κύπρος υπέφερε από τις ακρίδες, κι αυτό φαίνεται να το γνώριζε ο ποιητής, άρα βασιζόμενοι σε ασήμαντα πράγματα, κατέληγαν σε συμπεράσματα για σημαντικά πράγματα (Ευστάθιος, Παρεκβολαί εις Ιλιάδα, 1220.30-40). Υπάρχει, τέλος, και η άποψη ότι ο ποιητής είχε ονομαστεί 'Ομηρος επειδή ο πατέρας του είχε δοθεί από τους Κυπρίους ως όμηρος στους Πέρσες! Νομίζουμε πως η άποψη ότι ο 'Ομηρος ήταν Κύπριος θα πρέπει να είχε προβληθεί κατά τα χρόνια ακμής της Σαλαμίνος, οπότε η κυπριακή αυτή πόλη προστέθηκε σε εκείνες τις ελληνικές πόλεις που διεκδικούσαν την καταγωγή του Ομήρου. Και η άποψη αυτή θα βασίστηκε, μάλλον, στις παραδόσεις που θεωρούσαν τον 'Ομηρο ως δημιουργό των ποιημάτων που ήσαν γνωστά με το χαρακτηρισμό Κύπρια (=κυπριακά). Σε ένα επίγραμμα του Αντιπάτρου απορρίπτεται η κυπριακή Σαλαμίς ως πατρίδα του Ομήρου, όπως απορρίπτονται κι όλες οι άλλες πόλεις που διεκδικούσαν την καταγωγή του(κι αυτό γιατί, προσθέτει ο Αντίπατρος, πατρίδα του Ομήρου ήταν ο απέραντος ουρανός κι εκείνη που τον είχε γεννήσει δεν ήταν θνητή, ήταν η μούσα Καλλιόπη (μια από τις 9 μούσες, προστάτιδα της ποιητικής τέχνης, που η μυθολογία την ήθελε μητέρα του Ορφέως, του Λίνου, του Ιάλεμου, των Κορυβάντων κ.α. ακόμη). Και σε άλλα επιγράμματα, αγνώστων δημιουργών, απορρίπτεται η κυπριακή καταγωγή του Ομήρου. 'Ομως τα αθάνατα δημιουργήματά του ασφαλώς και θα ήσαν καλά γνωστά και στην Κύπρο, όπου και θα

απαγγέλλονταν μαζί με τα Κύπρια 'Επη, κι άλλα ακόμη έργα. Τα Κύπρια 'Επη, που απετελούντο από 11 βιβλία, δυστυχώς δεν σώθηκαν. Διάφορα μόνο αποσπάσματά τους, αναφερόμενα από διάφορους αρχαίους συγγραφείς, έφθασαν ως εμάς. Ως θέμα τους είχαν τα γεγονότα εκείνα τα μυθολογικά, που οδήγησαν τους 'Ελληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας: το γάμο της Θέτιδος με τον Πηλέα, την αντιζηλία που δημιούργησε η 'Ερις περί ωραιότητος μεταξύ 'Ηρας, Αθηνάς και Αφροδίτης, την κρίση από τον Πάρη την αρπαγή της Ελένης από τη Σπάρτη και τη μεταφορά της στην Τροία, την επιστράτευση των Ελλήνων, τη συγκέντρωσή τους στην Αυλίδα, την άφιξή τους στην Τροία και την έναρξη του μακροχρόνιου πολέμου, οπότε περιγράφονταν και κάποια επεισόδιά του. Κρίνοντας από τις διάφορες σκόρπιες αναφορές σε έργα άλλων αρχαίων συγγραφέων, στα Κύπρια 'Επη περιέχονταν και πλήθος επί μέρους πληροφορίες παρμένες κυρίως από τη μυθολογία. 'Εγινε, αμέσως πιο πριν, αναφορά στην άποψη ότι ο 'Ομηρος ήταν ίσως Κύπριος. Τη γέννηση του Ομήρου στα χωράφια, κοντά στη Σαλαμίνα της Κύπρου, είχε προφητεύσει ένας Κύπριος χρησμολόγος, ο Εύκλος (ή Εύκλους), όπως λέγει ο Παυσανίας ('Ελλάδος Περιήγησις, 10.24,3). Οι Κύπριοι - γράφει ο Παυσανίας - που κι αυτοί ήθελαν δικό τους 'Ομηρο, ισχυρίζονται πως μητέρα του ήταν η Κυπρία Θεμιστώ κι ότι τα σχετικά με τη γέννησή του είχε προφητεύσει ο Εύκλος, σε στίχους, τους οποίους μάλιστα ο Παυσανίας παραθέτει: ... και τότ' εν ειναλίη Κύπρω μέγας εσσετ' αοιδός, ον τε Θεμιστώ τέξει επ' αγρου δια γυναικών νόσφι πολυκτεάνοιο πολύκλειτον Σαλαμίνος. Κύπρον δέ προλιπών διερός θ' υπό κύμασιν αρθείς, Ελλάδος ευρυχόρου μουνος κακά πρώτος αείσας έσσεται αθάνατος καί αγήρως ήματα πάντα. Σε ελεύθερη απόδοση, οι προφητικοί στίχοι του Κυπρίου χρησμολόγου έχουν ως εξής: ... τότε στη θαλασσινή την Κύπρο θα βγει μέγας ποιητής που η Θεμιστώ, γυναίκα θεία, στους αγρούς θα τον γεννήσει τόσο διάσημο, κοντά στην πλούσια Σαλαμίνα. Φεύγοντας δέ αυτός από την Κύπρο, κάτω απ' τα κύματα βρεγμένος θα' ρθει, της Ελλάδος της ευρύχωρης μόνος και πρώτος τα κακά να τραγουδήσει κι αθάνατος κι αγέρασστος θα μείνει στους αιώνες. Ο Παυσανίας λέγει, επίσης, ότι ο Εύκλος είχε προφητεύσει και τις μεγάλες εκστρατείες των Περσών κατά της Ελλάδος (δεν παραθέτει, όμως, το κείμενο της προφητείας αυτής). Ο Εύκλος ο Κύπριος θεωρείται ποιητής, αφού σε στίχους έδινε τους χρησμούς του. Είναι ο αρχαιότερος Κύπριος ποιητής που γνωρίζουμε αφού, εάν πιστέψουμε τον Παυσανία, είχε ζήσει πριν από τον

Στασίνο ή τον Ηγησία και πριν από τον 'Ομηρο, εφόσον του τελευταίου προφήτευσε τη γέννηση. Ωστόσο πιστεύεται ότι, στην πραγματικότητα, είχε ζήσει στα τέλη του 8ου και τις αρχές του 7ου π.Χ. αιώνα ή κι αργότερα ακόμη, τον 6ο π.Χ. αιώνα (συνεπώς μετά τον 'Ομηρο, άρα η προφητεία του γι' αυτόν είχε γίνει μετά το γεγονός). Κρίνοντας από γλωσσολογική άποψη τους σωζόμενους στίχους του Εύκλου, ο Κ. Σπυριδάκις (ο.π.π., σσ.188-189) επισημαίνει τα εξής: ενώ στην Κύπρο ομιλείτο η αρκαδικοδωρική (διάβαζε: αρκαδοκυπριακή) διάλεκτος, η επική διάλεκτος των ομηρικών ποιημάτων, που είχαν καταστεί πανελλήνιο κτήμα, εξαπλώθηκε και έως την Κύπρο, μεταξύ του μορφωμένου και θεόπνευστου κόσμου των χρησμολόγων. Η γλώσσα του χρησμού φανερώνει ποιητή ασφαλώς νεώτερο του Ομήρου. Ο Εύκλος, ωστόσο, δε χρησιμοποιούσε πάντοτε την επική διάλεκτο αλλά και την κυπριακή, όπως αποδεικνύεται από λέξεις του που παραδίδονται από λεξικογράφους (Otto Hoffmann, Die Griechischen Dialekte, 1, 1898, p. 124).

Κι εφόσον έγινε λόγος για χρησμολόγους, ας αναφέρουμε εδώ ένα ακόμη Κύπριο, το μάντη Φρασίον (άγνωστης όμως εποχής) για τον οποίο ομιλεί ο Απολλόδωρος (Βιβλιοθήκη, 2.5,11). Η ιστορία του όμως ανάγεται περισσότερο στη σφαίρα της μυθολογίας. 'Οταν στην Αίγυπτο βασίλευε ο Βούσιρις (γιος του Ποσειδώνος και της Λυσιανάσσης) είχε σημειωθεί μια θεομηνία στη χώρα που είχε βλάψει τις καλλιέργειες. Τότε βρέθηκε στην Αίγυπτο ο Κύπριος μάντης Φρασίος, που γνωμάτευσε πως θα σταματούσε η ακαρπία εάν εθυσιάζετο στον Δία ένας ξένος άνθρωπος κάθε χρόνο. Ο Βούσιρις, αφού άκουσε τη μαντεία, θυσίασε πρώτα απ' όλους τον ίδιο το μάντη Φρασίον-αφού ήταν ξένος στην Αίγυπτο. Συνέχισε δε να θυσιάζει έναν ξένο κάθε χρόνο, μέχρις ότου δοκίμασε να θυσιάσει και τον Ηρακλή, όταν ο ήρωας βρέθηκε εκεί(ο Ηρακλής όμως έσπασε τα δεσμά του και σκότωσε τον Βούσιριν (γεγονός που απετέλεσε και προσφιλές θέμα ζωγραφικής σε ελληνικά αγγεία). Για τη μαντική όμως στην αρχαία Κύπρο θα ομιλήσουμε και σε άλλο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου. 'Οπως κι ένα από τα επόμενα κεφάλαια είναι αφιερωμένο στους Κυπρίους που είχαν διακριθεί κατά την Αρχαιότητα, σε μεταγενέστερους χρόνους (φιλόσοφοι, συγγραφείς, γιατροί, γλύπτες, υφαντές, αθλητές, κ.α.). Γιατί εδώ κλείνουμε το μέρος του έργου μας που ασχολείται με την Κυπρο-Αρχαϊκή Εποχή, για να εισέλθουμε στην Κυπρο-Κλασσική.

Ο λόφος της Γορίτσας βρίσκεται στο βάθος του μυχού του Παγασητικού κόλπου, ανατολικά του Βόλου, και έχει πλήρη

έλεγχο της θάλασσας που απλώνεται μπροστά του. Αφορμή αυτού του σημαντικού γεωγραφικού χαρακτηριστικού, ήταν να κτιστεί πάνω στο λόφο αυτόν μια ισχυρή πόλη, πιθανόν από τον Φίλιππο τον Β΄, όταν οχύρωνε στρατηγικές θέσεις στη Μαγνησία. Το όνομα της πόλης μένει ακόμη και σήμερα άγνωστο, αν και κατά καιρούς διάφοροι μελετητές προσπάθησαν να την ταυτίσουν με την Ιωλκό, τη Νήλεια, το Ορμίνιο, τη Δημητριάδα.

Τα τείχη της πόλης κτίστηκαν πιθανότατα από τον Κάσσανδρο στα χρόνια ανάμεσα στο 316 και 298 π.Χ. Ο παλμός της ζωής στην πόλη αυτή σταμάτησε σύντομα και οι κάτοικοί της συνοικίστηκαν περί το 294 π.Χ. στην πόλη της αρχαίας Δημητριάδας, σε ένα λόφο στην απέναντι ακτή του Παγασητικού κόλπου. Έτσι η πόλη της Γορίτσας εγκαταλείφτηκε σιγά - σιγά ως το 250 π.Χ. και έκτοτε δεν ξανακατοικήθηκε. Ο λόφος της Γορίτσας είναι σήμερα προσφιλής στους κατοίκους του Βόλου για τους χώρους περιπάτου, αναψυχής και προσκύνησης της εκκλησίας της Ζωοδόχου πηγής.

Στα νοτιοανατολικά του λόφου, το 19ο αι. ανοίχτηκαν λατομεία, που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες οικοδόμησης της σύγχρονης πόλης του Βόλου. Τα λατομεία αυτά μαζί με τα λατομεία της τσιμεντοβιομηχανίας ΑΓΕΤ Ηρακλής, που εκτείνονται έξω ακριβώς από τον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο της Γορίτσας, πληγώνουν το περιβάλλον και καταβάλλεται προσπάθεια αποκατάστασής και προστασίας του περιβάλλοντος χώρου.

Συντάκτης Ζ. Μαλακασιώτη, Αρχαιολόγος

Ο αρχαιολογικός χώρος στο λόφο Γορίτσας παρουσιάζει ένα καλά διατηρημένο μικρό πόλισμα της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου. Η αρχαία πόλη ήταν κτισμένη στη νοτιοανατολική κλιτύ του λόφου και καταλαμβάνει έκταση

400 στρεμμάτων. Σχεδιασμένη σε ένα συμπαγή ιστό, ήταν οργανωμένη σε 4 τύπους οικοδομικών τετραγώνων με σύστημα κάθετων και οριζοντίων δρόμων που απείχαν μεταξύ τους περίπου 32 μ. και 45 μ...... Περισσότερα...

----------------------------------

Στο λόφο Γορίτσας στην περιοχή που βρίσκονταν η ακρόπολη της αρχαίας Ιωλκού βρίσκεται αυτό το πανάρχαιο κτίσμα που η κάτοψη του θυμίζει πάρα πολύ το έμβλημα των ανάστροφων έψιλον ]+[. Θυμίζω την μεγάλη προιστορία της περιοχής Ιωλκού με τον Ιάσωνα, την Αργώ και την Αργοναυτική εκστρατεία. H περιοχή βρίθει από τον αρχαιολογικό πλούτο της πατρίδας μας. Το αρχαίο μνημείο απειλείτε στις μέρες μας από τη μόλυνση της πόλης του Βόλου και από τη τσιμεντοβιομηχανία ΑΓΕΤ που βρίσκεται ανατολικά του και σε πολύ κοντινή απόσταση, αλλά και από τις ανεύθηνες ενέργειες του υπουργείου πολιτισμού. Όσοι είστε από Βόλο και γνωρίζετε περισσότερα καταθέστε εδώ τις πληροφορίες σας.

Πάνω αριστερά, πρόσφατη δορυφορική φωτογραφία, όπου βλέπουμε να εκτελούνται αρχαιολογικές εργασίες και να στήνονται υπόστεγα. Πάνω δεξιά, παλιά αεροφωτογραφία. Κάτω κέντρο, αρχαία ερείπια της περιοχής Ιωλκού-Λόφου Γορίτσας.

Παλιά αεροφωτογραφία #1:

Παλιά αεροφωτογραφία #2:

ΠΙΕΣΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΠΛΟΗΓΕΙΘΕΙΤΕ ΜΕ 3Δ-ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΦΟ ΓΟΡΙΤΣΑΣ

_________________Μια ολιγομελή διεθνής ελιτ ήταν η ίδια που χρηματοδότησε στο παρελθόν την κομμουνιστική επανάσταση και τους Ναζί, και είναι η ίδια που προωθεί σήμερα τη νέα/τάξη.

Καθηγητές Antony C. Sutton, Carol Quigley