Perspektiva πumarskog inæenjerstva 2casopis.hrsume.hr/pdf/125.pdf · »asopis za popularizaciju...

»asopis za popularizaciju πumarstva

Godina XI.,Zagreb,svibanj2007.

ISSN 1330-6480

broj

125

Perspektiva πumarskog inæenjerstva 2

Petrova gora 10

Pakistan 20

Kaπtel na utoku Kupe u Savu 32

MjeseËnik flHrvatske πume« IzdavaË: flHrvatske πume« d.o.o. Zagreb

Predsjednik Uprave:Darko Beuk

Glavni urednik:Miroslav Mrkobrad

Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπei Ivica TomiÊ

UreivaËki odbor:predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker, »edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran

Adresa redakcije:Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb

tel.: 01/4804 169faks: 01/4804 101

e-mail: [email protected]@hrsume.hr

Uredniπtvo se ne mora uvijekslagati s miπljenjima autora teksta.

Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31

Naklada: 6200

CJENIK OGLASNOGPROSTORAJedna stranica (1/1) 3600 kn;pola stranice (1/2) 1800 kn;treÊina stranice (1/3) 1200 kn;Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn;osmina stranice (1/8) 450 kn.Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn;1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicunije moguÊe dijeliti).U ovu cijenu nije uraËunat PDVkoji plaÊa oglaπivaË.

Naslovna stranica:Slap KrËiÊ, izvoriπte KrkeAna Marija DurbeπiÊZadnja stranica:Barska ljepoticaÆeljko Gubijan

2.2. Dani hrvatskoga πumarstva od 14. do 16. lipnja u Delnicama2. - 4.2. - 4. ©UMARSKA ZNANOST Poloæaj i perspektiva πumarskoga inæenjerstva4. - 7.4. - 7. ZA©TITA ©UMA Velike πtete od jelovih potkornjaka7. - 8.7. - 8. POÆARNO LJETO 2007. Viπe od 100 milijuna kuna za zaπtitu nacionalnoga πumskoga blaga8. - 9.8. - 9. BILJNE BOLESTI Mycosphaerela dearnesii u πumskome predjelu Koæino10. - 12.10. - 12. LOVNO GOSPODARSTVO Turizam se na velika vrata vraÊa na Petrovu goru13. - 14.13. - 14. ENERGIJA IZ BIOMASE Nova peletirnica u Fuæinama proizvodit Êe 5000 tona godiπnje!15.15. URE–IVANJE ©UMA Drugi program gospodarenja privatnim πumama GJ Kupa16.16. LJEKOVITA ©UMA Ljekovita svojstva luænjakove kore i æira17.17. PRERADBA DRVA Raditi, zaraditi, æivjeti...18. - 19.18. - 19. PLANET ZEMLJA Æivimo u hladnom, a ne u toplom razdoblju!20. - 22.20. - 22. PUTOPIS Pakistan, opasna zemlja gostoljubivih ljudi22. - 25.22. - 25. MALA ENCIKLOPEDIJA ©UMARSTVA Jasen (Fraxinus) (1)26.26. ZA©TI∆ENO BILJE Grimizni kaÊun (Orchis purpurea)27.27. LJEKOVITO BILJE Gorki trolist, lijek za probavu i æivce28. - 30.28. - 30. KOPA»I RIT Namjerni ili sluËajni, korisni ili πtetni...30.30. DOGA–AJI Obelisk od hrasta u spomen ærtvama30. - 32.30. - 32. »UDESNA PRIRODA RogaË - kruh svetog Ivana32. - 34.32. - 34. BA©TINA Kaπtel na utoku Kupe u Savu branio je Sisak od Turaka34. - 35.34. - 35. ZDRAVI ÆIVOT Moæe li se svladati kroniËni umor? ZANIMLJIVA PRIRODA NeobiËna obiËna bukva36.36. INFORMATIKA Privatna mreæa (VPN) Hrvatskih πuma37.37. RIBOLOV Podust38.38. HRANA U PRIRODI Mnoge koristi od ËiËka39.39. TEORIJA I PRAKSA Studenti u rasadniku Hajderovac40.40. LJUDI I PLANINE Planinari opet na Petrovoj gori!

Broj 125 • svibanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME 1

u ovom broju

Broj 125 Broj 125 • • svibanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME2

ME–U NA ROD NO SAV JE TO VAN

Po loæaj i Po loæajper spek ti va per spekπu mar sko ga πu mar sinæe njer stvainæe njeU or ga n iza ci ji Za vo da za πu mar ske teh ni ke i teh no lo gi je ©u mar skoga fa kul te ta u Za gre bu, Ka te dre za gozd no teh ni ko in eko no mi ko Bio teh niË kog fa kul te ta i Goz dar skog in sti tu ta iz Ljub lja ne, u Rav noj Go ri je 12. i 13. trav nja odræa no sa vje to va nje na te mu Po loæaj i per spek ti va πu mar skoga inæe njer stva. Sa vje to va nje se sa sto ja lo od dva di je la - te mat skoga, s re fe ra ti ma i ras pra vom, u Rav noj Go ri i Za le si ni, te te ren skoga, odræanog na po druË ju Upra ve πu ma Bu zet

SVI BANJ

Da ni hr vat skoga Da ni hr vat skoga πu mar stvaπu mar stva od 14. do 16. od 14. do 16. lip nja u Del ni ca malip nja u Del ni ca maDa ni hr vat sko ga πu mar stva odræat Êe ove go di ne od 14. do 16. lip nja u Del ni ca ma, u park-πu mi i tu ri stiË kom sre diπ tu Go lu bi njak, ©u ma ri je Lo kve.

no” i sport skim na tje ca nji ma u Ëe tir i disci pli ne, ma lom no go-me tu za muπ ke i æen ske sa sta-ve, ne izo stavn om po te za nju ko no pa te u jed noj πu mar sko-lo vaË koj di sci pli ni - gaa nju na gli ne ne go lu be ve (trap).

Na dru gom sa stan ku Pri-rei vaË kog od bo ra u Del ni ca-ma, 16. trav nja, de fi ni ran je sadræaj i okvir na sat ni ca do-gaa nja.

- Za 14. lip nja (Ëetvr tak) do 17.00 sa ti pre dvien je do la zak na tje ca te lja u Gor ski ko tar, iz-vlaËe nje bro je va, smjeπ taj;

- 15. lip nja (pe tak) u 9.00 sa-ti otvo re nje Da na hr vat sko ga πu mar stva na po li go nu u park- -πu mi Go lu bi njak. Istodobno s na tje ca njem rad ni ka sje kaËa odræa vat Êe se sport ska na tje-ca nja u ma lom no go me tu za æe-ne i muπ kar ce, po skupinama, do po lu fi na la, te u tra pu (na stre lja ni u Vr bov skom);

- U 16.30-19.00 sa ti u Lo vaË-kom do mu Del ni ce Skupπ ti na Hr vat skoga πu mar skog druπ tva i sa vje to va nje;

- U ve li kom πa to ru, u park- πu mi Go lu bi njak, od 20.00 sati kul tur no-umjet niË ki pro gram;

- 16. lip nja (su bo ta) u 9.00 sa ti zavrπe tak na tje ca nja sje-kaËa na ja trak tiv ni jom di sci pli-nom, kre sa njem gra na;

- Po lu fi nal na i fi nal na na tje-ca nja u ma lom no go me tu;

- Po te za nje ko no pa;

- Oko 13.00 sa ti pro glaπe nje po bjed ni ka i do dje la na gra da i priz na nja naj bo ljim eki pa ma i po je din ci ma.

Na tje ca nje Êe ima ti meu na-rod no obiljeæje jer se oËe ku je su dje lo va nje eki pa iz Slo ve ni je, Slo vaË ke, Ma ke do ni je, Maar-ske, i Ru munj ske, dok Êe se u sport skom di je lu uz naπe na tje-ca te lje okuπa ti i eki pa πu ma ra iz Ru munj ske. Ka ko su na tje-ca nja ujed no i pro midæ ba kra-ja u ko jem se sve to odræa va, i u tom se di je lu tre ba do bro pri pre mi ti, istak nu to je na sa-stan ku.

S ob zi rom na to da vre me-na ne ma pre viπe, razliËi ta po-vje ren stva mo rat Êe utvr di ti toËan broj su dio ni ka (raËu na se na njih viπe od 1500), pro-mi je ni ti pra vi la na tje ca nja sje-kaËa, od no sno ma lo ih us kla-di ti s eu rop skim stan dar di ma (jer na tje ca nje ove go di ne ide po eur op skim pra vi li ma), od-no sno sve pri la go di ti to me da dva del niË ka da na pro tek nu ka-ko do li ku je. Upra va πu ma Del-ni ce i ©u ma ri ja Lo kve, na Ëi jem je po druË ju Go lu bi njak, kao do-maÊi ni si gur no Êe uËi ni ti sve da i ovo obi ljeæa va nje Da na hr-vat skog πu mar stva i pro mo ci ja πu mar ske stru ke bu de u du hu tra di ci je.

Na gla sak je na πted nji, pa ta-ko neÊe bi ti po seb nih πtan do va po upra va ma.

To je ko naË na od lu ka Upra ve H©-a na kon πto je pr vo bit no za do-maÊi na bi la pred loæe-

na bu zet ska Upra va, od no-sno Po reË. S ob zi rom na to da proπ le go di ne ni je bi lo na tje ca nja sje kaËa (odræa va-ju se sva ke dru ge go di ne), tra di cio nal na ma ni fe sta ci ja ko ju za jed niË ki or ga n izi ra ju Hr vat sko πu mar sko druπ tvo i Hr vat ske πu me ove go di ne, da kle, ide u „proπi re nom” iz-da nju. Uz Skupπ ti nu H©D-a i te mat sku ras pra vu rad no ga na slo va „Da ljin ska istraæi v a-nja u πu mar stvu” te na tje ca-nje sje kaËa, druæe nje u poz-na tome tu ri stiË kom izle tiπ tu Go lu bi njak, na do mak Del ni-ca, bit Êe do dat no „po jaËa-

Piπe: Miroslav MrkobradPiπe: Miroslav MrkobradFoto: V. PleπeFoto: V. Pleπe

3Broj 125 • svibanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

Piπe: Vesna PleπeFoto: V. Pleπe

Na sku pu ko ji je imao meu na rod no znaËe-nje oku pi lo se bl izu 150 struË nja ka i izloæe-

no je pet nae stak re fe ra ta. Uz do maÊe, na sa vje to va nju su bi li na zoË ni na je mi nent ni ji πu-mar ski struË nja ci iz po druË ja πu mar sko ga inæe njer stva iz Au-stri je, Ita li je, Nje maË ke, ©vi car-ske i Slo ve ni je. Meu nji ma tre-ba po seb no spo me nu ti prof. dr. Hansa Ru dol fa Hei ni man na iz ©vi car ske, dr. sc. Raf fael lea Spi nel li ja iz Ita li je, dr. sc. Kar-la Stamp he ra iz Au stri je i prof. dr. sc. Wal te ra War kotsc ha iz Nje maË ke.

Svr ha sa vje to va nja bi la je pri je nos zna nja iz po druË ja πu mar sko ga inæe njer stva u prak-su, nje go va pri mje na u ope ra ti-vi te dalj nje una prei va nje i raz-voj πu mar ske stru ke.

Ide ja o or ga n iza ci ji ova-kvoga meu na rod nog sku pa u Hr vat skoj po vlaËi la se od 1999. go di ne. Ta da su odræa na dva meu na rod na sa vje to va nja (For mec 1999. i Opa ti ja 1999.). Obrai va na je te ma Iskr sli pro-ble mi isko riπ ta va nja πu ma i pro-mje ne teh no lo gi ja na kra ju sto-ljeÊa, ko ja se takoer ba vi la pro ble ma ti kom πu mar skoga inæe njer stva.

Osluπ ku juÊi æe lje i po tre-be ko le ga iz πu mar ske prak-se, ko ji se u sva kod nev nom

ra du su sreÊu s pro ble mi ma i teπ koÊa ma, veÊi nom iz πu mar-skoga inæe njer stva, doπ lo se do za kljuË ka da tre ba oku pi ti πu-mar ske struË nja ke ko ji Êe pro go-vo ri ti o pro ble mi ma iz stru ke, ve za no uz po druË ja pri do bi va-nja dr va, glav nih i spo red nih πum skih proiz vo da, πum ske bio-ma se, pla ni ra nja πum skih ra do-va, πum skih pro met ni ca, me ha-n iza ci je u πu mar stvu i sl.

Glav ne te mat ske cje li ne sa vje to va nja bi le su:

- Va lo r iza ci ja teh ni ka i teh-no lo gi ja pri do bi va nja dr va,

- O πum skoj bio ma si kao ob-nov lji vom iz vo ru ener gi je,

- O πum skoj pro met noj in f-rastruk tu ri i si gur no sti pri πum-skom ra du.

S ob zi rom na tra di ci ju 240 go di na us pjeπ noga go spo da re-nja πu ma ma u Hr vat skoj, te na naËe li ma eu rop skih mje ri la po-traj noga go spo da re nja πu ma-ma i ukljuËi va nja u eu rop ske in te gra ci je, poæelj no je πto se ova kav skup odræa va u Hr vat-skoj, istak nuo je u svo jem poz-drav nom go vo ru mr. sc. Dar ko Beuk, pred sjed nik Upra ve Hr-vat skih πu ma.

Do mi ni star mr. sc. Ro bert La gi nja iz Mi ni star stva po ljo pri-vre de, πu mar stva i vod noga go-spo dar stva na gla sio je da Vla-da Re pu bli ke Hr vat ske pri da je sve veÊe znaËenje ko riπ te nju ob-nov lji vih iz vo ra ener gi je, oso-

N JE

Po loæaj i j i per spek ti va k ti va πu mar sko ga sko ga inæe njer stvaer stva

bito ko riπ te nju bio ma se. U po-sljednje Ëe ti ri go di ne do nesen je niz za ko na ko ji ma se ta pro-ble ma ti ka na sto ja la re gu li ra ti i us kla di ti s pro pi si ma Eu rop-ske uni je.

Da nas se od πu me oËe ku-je viπe ne goli u proπ lim vre me-ni ma, a najz naËaj ni je pro mje ne do gaa ju se po lo vi com 20. sto-ljeÊa. Od πum skih eko su sta va traæi se ta kva struk tu ra sa sto ji-na ko ja Êe u naj veÊoj mje ri zaπ ti-titi oko liπ, oËu va ti pri rod nu raz-no li kost i ge no fond, op ti mal no πti titi pri ro du, dje lo va ti ublaæa-va juÊe na uËinak staklenika, ali isto dobno da va ti do volj no dr va vi so ke ka kvoÊe te ener get skog dr va. U sve mu to me ve li ka je i ulo ga πu mar skoga inæe njer-stva ko jim su obu hvaÊe ne inæe-njer ske di sci pli ne ko je ko ri ste su vre me ne teh no lo gi je. ©u mar-sko inæe njer stvo ra di je bih naz-vao teh no lo gi jom pri do bi va nja dr va jer su nji me obu hvaÊe ne πu mar ske di sci pli ne po put den-dro me tri je, urei va nja πu ma, GIS-a u πu mar stvu, ge ne ti ke, uz ga ja nja πu ma, istak nuo je u

Od πum skih eko su sta va traæi se ta kva struk tu ra sa sto ji na ko ja Êe u naj veÊoj mje ri zaπ ti titi oko liπ, oËu va ti pri rod nu raz no li kost i ge no fond, op ti mal no πti titi pri ro du, dje lo va ti ublaæa va juÊe na uËinak staklenika, ali istodobno da va ti do volj no dr va vi so ke ka kvoÊe te ener get skog dr va

Su dio ni ci sa vje to va nja u Mo to vun skoj πu mi

Su dio ni ci sa vje to va nja u Rav noj Go ri

πumarska znanostπumarska znanost


svom go vo ru mr. sc. Pe tar Jur-je viÊ, pred sjed nik H©D-a.

Aka de mik Slav ko Ma-tiÊ ka zao je da su se ne sa mo da nas veÊ i u proπ lo sti poπ to-va li i pro vo di li u Hr vat skoj svi za ko ni o πu ma ma, poËevπi od ©um skoga re da Ma ri je Te re-zi je iz 1769., Za ko na o πu ma-ma iz 1852. i 1894., „jer je hr-vat sko πu mar stvo dje lo va lo u sa sta vu Voj ne upra ve u ko joj je vla dao red i rad”. Za hva-lju juÊi to me Hr vat ska da nas raspo laæe sa 2,700.000 ha πu-ma i πum skoga zem ljiπ ta, u ko ji ma se na la zi oko 400 mi-li ju na m3 drv ne za li he, ko ja se sva ke go di ne po veÊa va za 10,5 mi li ju na m3, ko li ko iz no-si go diπ nji teËaj ni pri rast. To je i re zul tat in ten ziv noga go-spo da re nja u πu mar stvu ko ji Ëini skup struË noinæe njer skih ra do va u πum skome eko su-sta vu na te me lju spoz na ja πu mar ske zna no sti, πto su ih svih ovih go di na pro vo di li πu mar ski inæe nje ri sva ko iz svog po druË ja dje lo va nja i ra da.

Istaknuo je i znaËe nje sku-pa ko ji bi tre bao da ti po ti caj sve veÊem pri do bi va nju dr va za ener gi ju. Ana l izi ra juÊi da-nas sta nje i mo guÊ no sti u hr-vat skim πu ma ma, zakljuËilo se da se u proiz vod nji dr va za pri mar nu i se kun dar nu ener-gi ju, uz pri mje nu naj no vi jih znan stve nih i teh no loπ kih po-stig nuÊa, moæe mi ni mal no isko riπ ta va ti u tu svr hu do 1,3 mi li ju na m3 dr va, a mak si mal-ne su mo guÊ no sti 4,2 mi li ju-na m3 dr va.

Prof. dr. sc. Jo zo Fra njiÊ, de kan ©u mar skoga fa kul te-ta u Za gre bu, na gla sio je da ta znan stve na usta no va pri-da je ve li ko znaËe nje πu mar-skome inæe njer stvu sustavom edu ka ci je stu de na ta kroz do-di plom ske, po sli je di plom ske i dok tor ske stu di je. Ti stu di-ji rea l izi ra ju se na Za vodu za πu mar ske teh ni ke i teh no lo-gi je u Ëe ti ri po druË ja ob razo-va nja: πum ske pro met ni ce, me ha n iza ci ja u πu mar stvu, or ga n iza ci ja proiz vod nje u πu-mar stvu, pri do bi va nje dr va i si gur nost u πum skome ra du.

di ja za Na cio nal ni park Tri glav (Igor Po toË nik),

- Raz voj no vog kon cep ta za una prei va nje πu mar ske teh ni ke u Hr vat skoj - po druË-ja mo guÊe ga do pri no sa (Ivan Mar ti niÊ, Vencl Von dra, Ma rio ©porËiÊ),

- ©um ske pro met ni ce u Re-pu bli ci Hr vat skoj - sta nje i per-spek ti va (Ti bor Pen tek, Hr vo je Ne veËe rel, Dra gu tin PiË man, To-mi slav Porπinsky),

- Su vre me ni raz voj πum skih pro met ni ca u Slo ve ni ji (Ro bert Ro bek, Ja ka Klun),

- Pro met no op te reÊe nje πum skih ce sta kao kri te rij nji-ho ve ka te go r iza ci je - GIS ana-l iza (Hr vo je Ne veËe rel, Ti bor Pen tek, Dra gu tin PiË man, Igo r Stan kiÊ).

Po sli je pre dstavljenih re-fe ra ta sli je di la je ras pra va, a do neseni su i od go va ra juÊi za-kljuË ci.

Dru gog da na su dio ni-ci sa vje to va nja po sje ti li su NP©O - Sun ger ski lug gdje su se upoz na li s pre bor nim naËi nom

Po seb no je istak nuo do sa-daπ nju do bru su rad nju iz meu ©u mar skoga fa kul te ta i Hr vat-skih πu ma, u pro voe nju znan-stve nih pro je ka ta.

Na sa vje to va nju su bi li izloæe ni slje deÊi re fe ra ti:

- Sta nje i raz voj me ha n izi-ra no sti pri do bi va nja dr va u hr-vat skom dræav nom πu mar stvu (Dar ko Beuk, Æelj ko To maπiÊ i Du brav ko Hor vat),

- Sa daπ nje sta nje i mo guÊ no-sti raz vo ja lan ca do ba ve drv no-ga ive rja u Au stri ji (Karl Stamp-fer,Chri stian Kan zian),

- Ovo dob ni istraæi vaË ki re-zul ta ti s osvr tom na lo gi sti ku, ra diofre kven cij sku iden ti fi ka-ci ju i sti mu li ra nje me to da pri-do bi va nja dr va (Wal ter War-kotsch),

- Za vod za πu mar ske teh ni-ke i teh no lo gi je u Bo lonj skom pro ce su (An te P. B. Kr pan),

- Isko riπ ta va nje drv no ga ostat ka pri sjeËi i izrad bi - isku-stvo iz ta li jan skih IstoË nih Al pa (Raf fae le Spi nel li, Car la Na ti, Na ta scia Ma gag not ti),

- Pri rod ni sa stav vr sta dr-veÊa kao osno va raz vo ja mo de-la ci je na dr va na pa nju (Boπ tjan Koπir, Æiv ko Koπir, Ja nez KrË),

- RaπË lam ba to ko va dr va u Slo ve ni ji (Mi tja Piπ kur, Ni ke Krajnc),

- Mor fo loπ ke znaËaj ke i proiz vod nost ski de ra Eco trac 120V (Du brav ko Hor vat, Æelj ko ZeËiÊ, Ma ri jan ©uπ njar),

- Smrt ne ne sreÊe u πu mar-stvu u ne kim eu rop skim zem-lja ma (Ja ka Klun, Mir ko Me-dved),

- Ce stov ni pro met u zaπ tiÊe-nim πum skim po druË ji ma - stu-

go spo da re nja πu ma ma u Gor-skome ko ta ru. Na po druË ju bu-zet ske po druæ ni ce po sje ti li su te re ne πu ma ri ja Bu zet i Pa zin. Uz upoz na va nje sa sub me di te-ran skim i me di te ran skim πu ma-ma na krπu, izvjeπteni su o pro-ble ma ti ci πum skih poæa ra i o πum skim pro tu poæar nim pro-met ni ca ma. Po sje ti li su i Mo-to vun sku πu mu, gdje su im do maÊi ni po ka za li kul tu ru tak-so di ja te ih in for mi ra li o tar tu fi -ma kao spo red nome πum skom proiz vo du, ali i o dru gim za nim-lji vo sti ma ve za nim uz Mo to vun-sku πu mu.

prof. dr. An te Kr pan

dr. sc. Ti bor Pen tek

S ob zi rom na po ja vu πtet nih bio tiË kih i abio tiË kih Ëi ni te lja u πu ma ma ko ji ma go spo da re Hr vat ske πu me, proπ la je go di na bi la po volj na. Najz naËaj ni ja proπ lo go diπ nja bilj na bo lest bi la je pe pel ni ca, po pu la ci ja gu ba ra u kon ti nen tal nim je hrasto vim πu ma ma u opa da nju, a pot kor nja ci na Ëe ti njaËa ma, oso bi to je lo vi, i da lje su go ruÊi pro blem

Piπe: Ivica TomiÊFoto: I. TomiÊ, B. LioviÊ


Proπ la je go di na bi la po volj-na s ob zi rom na po ja vu πtet nih bio tiË kih i abio tiË-kih Ëi ni te lja u πu ma ma ko-

ji ma go spo da re Hr vat ske πu me. Najz naËaj ni ja proπ lo go diπ nja bilj-na bo lest bi la je pe pel ni ca, na-stav ljen je trend ja ko ga na pa da je lo vih pot kor nja ka, a ti me i suπe-nje sta ba la. Prem da je gu bar la-ni bio najveÊi πtet nik, nje go va je po pu la ci ja u kon ti nen tal nim hrasto vim πu ma ma u opa da nju, a u uspo red bi s 2005. go di nom ma nji je broj na pad nu tih i tre ti ra-nih povrπi na. Po pu la ci je mrazo va-ca i sa vi jaËa bi le su ni ske pa ta ko i nji ho ve πte te u πu ma ma, a va-lja na po me nu ti ka ko ni je dan od osta lih πtet nih bio tiË kih i abio tiË-kih Ëi ni te lja u hrvatskim πu ma ma ni je Ëi nio veÊe πte te - istak nu to je to na sa stan ku ru ko vo di te lja odje la za eko lo gi ju i struË nih su-rad ni ka za zaπ ti tu πu ma H©-a, odræa nome poËet kom trav nja u lo vaË koj kuÊi Mu lja va na po-druË ju U©P-a Kar lo vac (©u ma ri-ja Voj niÊ). Iz vjeπÊujuÊi o iz vjeπ-taj no-prog noz nim po slo vi ma u πu mar stvu za 2006./2007. go di-

ZD RAVST VE NO STAN JE HR VATS KIH ©U MAZD RAVST VE NO STAN JE HR VATS KIH ©U MA

zaπtita πumazaπtita πuma

nu i re zul ta ti ma ana l ize uzo ra ka gra na, dr. sc. Din ka Ma toπe viÊ iz ©u mar skoga in sti tu ta Ja stre bar-sko u uvo du je na gla si la ka ko je do sa daπ nji Iz vjeπ taj di jag noz no-prog noz ne sluæ be u πu mar stvu, u skla du s no vim Za ko nom o bilj-nom zdrav stvu, pro mi je nio na ziv u Iz vjeπ taj no-prog noz ni po slo vi (IPP). Ove se go di ne u iz vjeπ taj uvo de re zul ta ti praÊe nja hrasto-vih gra na ko ji bi tre ba li da ti pre-li mi nar nu (pret hod nu) prog no-zu na pa da ra nih πtet ni ka. Ri jeË

je o okvir nim i pre li mi nar nim re-zul ta ti ma za Ëi ju bi veÊu pouz da-nost tre ba lo po veÊa ti uzo rak, no zbog objek tiv nih razlo ga to ni je mo guÊe. Ti po da ci sluæe kao ori-jen tir za utvri va nje ka da i gdje tre ba po sta vi ti kon trol ne ploËe i in ten zi vi ra ti mo tre nje. Da kle, iz vjeπ taj no-prog noz ni po slo vi u πu mar stvu obu hvaÊa ju iz vjeπ ta-va nje o pro te klome razdoblju i prog no zu za bu duÊe pa se ta ko za naj vaæ ni je πtet ni ke gu ba ra, mrazov ce i osta le ra ne πtet ni ke,

nih πu ma iz zra ko plo va i sa zem lje (te re striË ki), na vin ko-vaË kome, osjeË kome, za gre-baË kome, si saË kome i no vo-gra diπ kom po druË ju. La ni je bilo manje povrπi na na ko ji-ma se ja vio ovaj πtet nik, πto upuÊuje na re tro grada ci ju nje-go ve po pu la ci je, ali i us pjeh pro voe nja zaπ tit nih mje ra. Ti je kom ove go di ne naj veÊi se in ten zi tet zaraze oËe ku je na po druË ju vin ko vaË ke, za gre-baË ke, si saË ke i no vo gra diπ ke

uz iz vjeπ taj o po ja vi ti je kom 2006., da je i prog no za po pu-la ci je za 2007. go di nu.

H rasto va pe pel ni ca kao naj ras pro stra nje ni ja i na jËe πÊa bo lest naπih hrasto vih πu ma po ja vi la se ti je kom proπ le go-di ne na 7708 ha hrasto vo ga po mlat ka i sa sto ji na. Suz bi-ja na je fun gi ci di ma na 7080 ha, od Ëe ga 1807 ha iz zra ko-plo va. Go to vo jed na ke povrπi-ne na pad nu te hrasto vom pe-pel ni com i onih na ko ji ma su po du ze te zaπ tit ne mje re upo-zoravaju na jak in ten zi tet na-pa da. Gu bar gla vo nja evi den-ti ran je na ukup no 19.933 ha kon ti nen tal nih πu ma i 725 ha πu ma na krπu (U©P Split). Us-pjeπ no suz bi ja nje pro ve de no je na 19.883 ha kon ti nen tal-

Ti je kom sa stan ka eko lo ga Ti je kom sa stan ka eko lo ga i zaπ ti ta ra πu ma u lo vaË-i zaπ ti ta ra πu ma u lo vaË-

koj kuÊi koj kuÊi Mu lja vaMu lja va


po druæ ni ce Hr vat skih πu ma pa Êe se na te me lju ove prog no ze po pu la ci je pla ni ra ti odgo va ra-juÊe zaπ tit ne mje re. Suz bi ja nje se pla ni ra u hrasto vim sa sto ji-na ma s po veÊa nim bro jem jaj-nih le ga la, na 7000-8000 ha.

Ma loga i ve li kog mra-zo vca te gu sje ni ca osta lih lep ti ra iz po ro di ce gr bi ca (Geo me tri de) bi lo je ti je kom 2006. u hrasto vim πu ma ma na povrπi ni 1392 ha, a suz bi ja-ni su na 40 ha, na povrπi na ma s ja kim in ten zi te tom na pa da. Proπ le se go di ne bit no sma nji-la povrπi na πu ma u ko ji ma su za bi ljeæe ni mrazev ci, s 18.218 ha u 2005. na 1392 ha u 2006. go di ni. No proπ lo je sen skim praÊe njem broj no sti æen ki mrazo va ca na ljep lji vim pr ste-no vi ma, usta nov lje na je nji ho-va po veÊa na broj nost, a ti me i mo guÊ nost πte ta ko je se ove go di ne mo gu oËe ki va ti na bje-lo var skome, za gre baË kome, si saË kome, kar lo vaË kome, no-vo gra diπ kome i vin ko vaË kom po druË ju. Zaπ tit ne mje re vje-ro jat no Êe tre ba ti pro ve sti na po druË ji ma vin ko vaË ke, bje lo-var ske, kar lo vaË ke i za gre baË-ke po druæ ni ce, a na osta lim de talj ni je kon tro li ra ti sta nje na te re nu. H rastov sa vi jaË kao ra ni πtet nik i de fo li ja tor la ni se po jav lji vao sam ili za jed no s hrasto vom osom li sta ri com i mrazov ci ma na 884 ha, no tre ti ran je sa mo na po druË ju U©P-a Za greb (1 ha). U uspo-red bi s 2005. go di nom, povrπi-ne na ko ji ma je za bi ljeæen su sma nje ne. Na ne kim lo ka li te-ti ma oËe ku je se po veÊa nje po-pu la ci je ose li sta ri ce i hrasto-vo ga sa vi jaËa (U©P Si sak, No va Gra diπ ka, Bje lo var i Naπi ce). Stvar no sta nje i gu stoÊu po pu-la ci je ra nih πtet ni ka mo guÊe je utvr di ti de talj nim obi la sci-ma te re na za vri je me iz bi ja-nja li sta, praÊe njem de fo li ja ci-je i po stav lja njem kon trol nih ploËa za praÊe nje gu stoÊe eks-kre me na ta. Na te me lju do bi-ve nih po da ta ka pla ni ra ju se zaπ tit ne mje re. Suz bi ja nje gu-ba ra, mrazo va ca i osta lih ra-nih πtet ni ka ove se go di ne pla ni ra pro ve sti na pri bliæ no 12.000 ha u hrasto vim sa sto-

veÊa na broj nost za pre da ka bo ro-vo ga Ëet nja ka pri mi jeÊe na je i na bu zet skome, del niË kome i senj-skom po druË ju pa tre ba de talj no pra ti ti gu stoÊu nje go ve pri sut no-sti te even tual no pla ni ra ti zaπ tit-ne mje re. Na krπ kome po druË ju po treb no je pro ci je ni ti povrπi ne za suz bi ja nje te na vri je me osi gu-ra ti po treb ne ko liËi ne bio loπ kog sred stva Fo raya.

Pot kor nja ci su veÊ ne ko-li ko go di na jed na od glav nih sku pi na πtet ni ka u hrvatskim πu ma ma. Najz naËaj ni ji su πtet-ni ci ko raπi na je li, Ëi ji rast po-pu la ci je ni je zau stav ljen, kao ni πte te od smre ko vih pot kor-nja ka. Proπ le su go di ne naj veÊi pro blem bi li pot kor nja ci na je-li, a za bi ljeæe na je re kord na ko-liËi na na pad nu te drv ne ma se (306.027 m3).

Ana l iza hrasto vih gra-na - Ove je go di ne ana l izi ra no oko 420 uzo ra ka hrasto vih gra-

na te je uoËen ve li k broj πtet-ni ka, oso bi to hrasto vo ga sa-vi jaËa, hrasto vih li sta ri ca i dr. Sa mo na jed nom uzor ku na naπiË kome po druË ju za bi ljeæe-no je 56 gu sje ni ca sa vi jaËa. Naj-viπe πtet ni ka pro nae no je na po druË ju vin ko vaË ke, naπiË ke, poæeπ ke, bje lo var ske, kar lo vaË-ke, za gre baË ke i no vo gra diπ ke po druæ ni ce. Radi odrei va nja povrπi ne za suz bi ja nje πtet ni-ka, tre ba od mah u sa sto ji ne s ja kom zarazom po sta vi ti kon-trol ne ploËe i sva kod nev no pra-ti ti ko liËi nu eks kre me na ta,te li-sta nje πu me i raz voj gu sje ni ca. Slje deÊe go di ne po treb no je po-jaËa no pra ti ti sa sto ji ne u ko ji-ma se ove go di ne na uzor ci ma gra na pro naπ lo veÊi broj πtet ni-ka. Na povrπi na ma na ko ji ma je na ljep lji vim pr ste no vi ma pro-nae no viπe od jed ne æen ke po cen ti me tru op se ga tre ba s po-moÊu kon trol nih plat na odre-di ti ko naË nu povrπi nu za tre ti ra-nje. Dipl. ing. Te re zi ja Boπ njak iz Sluæ be za eko lo gi ju H©-a na-gla si la je ka ko uzo rak gra na mo ra re pre zen ti ra ti odree nu povrπi nu πum ske sa sto ji ne, a bit-no je gdje se uzor ci uzi ma ju jer, pri mje ri ce, ni su znaËaj ni oni u dovrπ nim si je ko vi ma.

©um ski poæa ri - Na sa-stan ku, ko je mu su pri su stvo va li pred stav ni ci Mi ni star stva po ljo-pri vre de, πu mar stva i vod no ga go spo dar stva, ©u mar sko ga fa-kul te ta te ja stre bar skoga ©u mar-skog in sti tu ta, bi lo je ri jeËi o pro-voe nju odredaba Pra vil ni ka o voe nju re gi stra za πum ske poæa re te o πum skim poæa ri-ma u 2006. go di ni. O to me je na zoË ne oba vi je sti la pred stav-ni ca Mi ni star stva Æelj ka Iva no-viÊ go vo reÊi o naËi nu pri kup lja-nja po da ta ka, voe nju re gi stra te uvje ti ma ko riπ te nja po da ta-ka o πum skim poæa ri ma. Hr vat-

ji nama na vin ko vaË kome, naπiË-kome, bje lo var skome, za gre baË-kome, si saË kome, kar lo vaË kome i no vo gra diπ kom po druË ju.

Na pad bo ro vo ga Ëet nja-ka, kao najz naËaj ni jeg πtet ni ka bo ro vih πu ma na krπu, za bi ljeæen je na 2645 ha, a suz bi ja nje pro-ve de no na 723 ha, i to na 465 ha s bio loπ kim in sek ti ci di ma, a na 258 ha me ha niË ki su ski da-ni za pre ci s gra na cr noga i alep-skoga bo ra. Mr. sc. Bo ris Lio viÊ iz ©u mar skoga in sti tu ta Ja stre-bar sko upoz nao je na zoË ne, uz pre zen ta ci ju na slaj do vi ma, s ja-kim na pa dom ovo ga πtet ni ka ti-je kom si jeË nja i ve ljaËe ove go-di ne na po druË ju U©P-a Split (πu ma ri je Knin, Za dar i Imot-ski) te U©P-a Go spiÊ (©u ma ri ja GraËac). Na lo ka li te ti ma Rti na i Be niÊ ©u ma ri je Za dar uoËen je pot pu ni go lobrst bo ro va. Na po-me nuo je ka ko je naj vaæ ni je da se na lo ka li te ti ma s ja kom zara-zom u ko lo vo zu uz mu uzor ci jaj-nih le ga la te do sta ve na ana l izu u In sti tut. Po slje di ce go lobr sta su no vo li sta nje, odu mi ra nje ta-njih gra na i granËi ca, ma nji je pri rast, li sto vi se pre kla pa ju, ko-ri je nje je sit no i dr. Pri mje na zaπ-tit nih mje ra te me lji la bi se na pro ljet nom praÊe nju parazi ti ra-no sti ko ko na ovo ga πtet ni ka na lo ka li te ti ma s ja kom zarazom te je sen skom praÊe nju pri mar-nih gr izo ti na na igli ca ma. Ta ko se do bi va uvid u gu stoÊu po pu-la ci je bo ro vo ga Ëet nja ka i in for-ma ci je o po ten ci jal nim πte ta ma, ka ko bi se pra vodobno do ni je la od lu ka o po treb noj zaπ ti ti. Osim na split skome i go spiÊ kome, po-

Ti je kom ove go di ne naj veÊi se in ten zi tet zaraze gu ba-

rom oËe ku je na po druË ju vin-ko vaË ke, za gre baË ke, si saË ke i no vo gra diπ ke po druæ ni ce Hr-vat skih πu ma. Suz bi ja nje se pla ni ra u hrasto vim sa sto ji na-ma s po veÊa nim bro jem jaj nih le ga la, na 7.000-8.000 ha.

Pot kor nja ci su veÊ ne ko li-ko go di na jed na od glav nih sku pi na πtet ni ka u hrvatskim πu ma ma. Najz naËaj ni ji su ko-raπi na je li, Ëi ji rast po pu la ci-je ni je zau stav ljen, kao ni πte-te od smre ko vih pot kor nja ka. Proπ le su go di ne naj veÊi pro-

blem bi li pot kor nja ci na je li, a za bi ljeæe na je re kord na ko-liËi na na pad nu te drv ne ma se (306.027 m3).

Ove je go di ne ana l izi ra no oko 420 uzo ra ka hrasto vih gra na te je uoËen ve li k broj πtet ni ka, oso bi to hrasto vo ga sa vi jaËa, hrasto vih li sta ri ca i dr. Sa mo na jed nom uzor ku na naπiË kome po druË ju za bi-ljeæe no je 56 gu sje ni ca sa vi-jaËa. Naj viπe πtet ni ka pro nae-no je na po druË ju vin ko vaË ke, naπiË ke, poæeπ ke, bje lo var ske, kar lo vaË ke, za gre baË ke i no-vo gra diπ ke po druæ ni ce.

Sli je va: mr. sc. Pe tar Ju rje viÊ, prof. dr. sc. Mi lan Gla vaπ, dr. sc. Mi lan Per nek, dr. sc. Din ka Ma toπe viÊ

prof. dr. sc. Mi lan Gla vaπ


ske πu me duæ ne su pri jav lji va ti na no vim ob rasci ma sa mo one poæa re ko ji su opoæa ri li povrπi-ne πu ma i πum sko ga zem ljiπ ta u vla sniπ tvu Re pu bli ke Hr vat ske. Za jed niË ki re gi star bio bi um-reæen po upra va ma πu ma i πu ma-ri ja ma, a tre bao bi poËe ti funk-cio ni ra ti slje deÊe go di ne. La ni je evi den ti ran 181 poæar s 4575 ha opoæa re ne povrπi ne, a broj poæa ra posljednjih go di na znat-no opa da. Re zul tat je to, ka ko je istaknuo vo di telj Sluæ be za eko lo gi ju mr. sc. Pe tar Ju rje viÊ, ak tiv no sti Hr vat skih πu ma, ali i po volj nih kli mat skih uvje ta te do bro or ga n izi ra ne cje lo kup ne pro tu poæar ne zaπ ti te u Re pu bli-ci Hr vat skoj. Prof. dr. sc. Mi lan Gla vaπ sa za gre baË ko ga ©u mar-skog fa kul te ta istak nuo je ka ko se pr vi put do go di lo da je broj poæa ra ispod 200, a opoæa re na povrπi na ispod 5000 ha. Spo me-nuo je su vre me ni naËin proma-tra nja poæa ra upo ra bom ka me-ra, πto bi tre ba lo predstaviti svim su dio ni ci ma sa stan ka. Ti je kom sa stan ka osvr nuo se na 51. se mi-nar bilj ne zaπ ti te odræan u Opa-ti ji, na ko je mu je πu mar ska sek-ci ja us pjeπ no ra di la, a vri jed no priz na nje do bio je mr. sc. Bran-ko Bra diÊ. Gla vaπ je upozorio na pro ble me zaπ ti te πu ma u na cio-nal nim par ko vi ma te ra da fo to-sa ni tet ske sluæ be u Hr vat skoj u ko joj je za po slen sa mo je dan πu-mar ski struË njak(!?). Pred loæio je da se slje deÊi sa stanak zaπ ti ta ra πu ma po sve ti dva de se toj ob ljet-ni ci smr ti prof. dr. sc. Zlat ka Vaj-de, a oba vi je stio je na zoË ne o sku pu zaπ ti ta ra u Bo sni i Her ce-go vi ni (Bi haÊ), ko ji Êe se odræa ti 7. i 8. svib nja. Skup or ga n izi ra ju za gre baË ki ©u mar ski fa kul tet i Un sko-san ske πu me, glav na je te-ma suπe nje je le i pi to mo ga ke ste-na, a uz do maÊi na Êe su dje lo vati slo ven ski i hr vat ski zaπ ti ta ri.

Viπe od 100 Viπe od 100 mi li ju na ku na mi li ju na ku na za zaπ ti tu za zaπ ti tu na cio nal noga na cio nal noga πum skoga bla gaπum skoga bla ga

PRO TU POÆAR NA PRE VEN TI VA U HR VATS KIM ©U MA MAPRO TU POÆAR NA PRE VEN TI VA U HR VATS KIM ©U MA MA

poæarno ljeto 2007.poæarno ljeto 2007.


Na po druË ju Dal ma ci je alep ski bor sve pri sut na je i raπi re na vr sta, ko ja na po je di nim dijelovima u pot pu no sti do mi ni ra pro sto rom. Kao i sva ka bilj na vr sta, pod loæan je mno gim bo le sti ma i zaraza ma. Na po druË ju za dar ske πu ma ri je, na toj vr sti bo ra go di na ma se po jav lju je vr lo opa ka i opa sna bo lest uzro ko va na glji vom My cosp hae re la dear ne sii

Ti piËan iz gledTi piËan iz gledza raæe nih bo ro vaza raæe nih bo ro va

Za raæe ne igli ceZa raæe ne igli ce

My cosp hae re la dear ne siiMy cosu πum skome pre dje lu Koæinou πum

Piπe: Miroslav MrkobradFoto: M. Mrkobrad

2005.- 147 poæa ra- 3135 ha povrπi na- 148 ha vi so kih πu ma- 40,2 mil. ku na πte te

2006.- 181 poæar- 4575 ha povrπi na- 213 ha vi so kih πu ma- 78,2 mil. ku na πte te

i oni Ëi ne glav ni nu opoæa re nih povrπi na (3014 ha).

Pro cije nje no je da πte ta od poæa ra na drv noj ma si u dræav-nim πu ma ma iz no si oko 11,2 mi-li ju na ku na, a za jed no sa πte tom na opÊe ko risnim funk ci ja ma πu-me (neizravnih πte ta), ta se broj-ka pe nje na pribliæno 68,1 mi-li jun ku na. Do da ju li se to mu i πte te na pri vat nim πu ma ma, do la-zi mo do pro ci je nje nog iznosa od pribliæno 78,2 milijuna ku na.

Ono πto se svi pi ta ju, a nit-ko ne zna od go vor - ka ko je na-stao poæar - svo di se uglav nom na ka te go ri ju ne poz na ti poËi-ni telj. Viπe od polo vi ce poæa ra (51 posto) iz bi lo je na pri vat nim povrπi na ma, πto opet do volj no go vo ri sa mo za se be. Jer ri jeË je o ma hom za puπ te nome i na puπ-te nom po ljo pri vred nom zem ljiπ-tu, u ova kvom sta nju pot pu no ne ko ri snom. No tu poËi nje jed-na dru ga priËa, o po tre bi oæiv lja-va nja po ljo pri vred ne proiz vod-nje, o sad nji du go traj nih na sa da (ma sli ne, vi no va lo za, smo kve) za πto je, isti na, u po sljed nje vri-je me sve viπe zain te re si ra nih, no ne na spo me nu tim za puπ te-nim pri vat nim povrπi na ma ne go na πum skome zem ljiπ tu. U su-protnom, te Êe poljoprivredne povrπine i dalje ostati mjesto na kojem Êe izbijati poæari. Zaπ-to, to je pak treÊa priËa o ko-joj tre ba ras prav lja ti na ne kom dru gom mje stu. Bi lo kako bi lo, ta kvo pri vat no zem ljiπ te i da lje Êe bi ti mo guÊim æa riπ tem no vih poæa ra.

Hr vat ske Êe πu me, ne Ëe-ka juÊi ni ove go di ne dar s ne-

ba (kiπu), ni rjeπa va nje za puπ te-nih po ljo pri vred nih povrπi na, sa svo je stra ne opet u pro tu-poæar nu pre ven ti vu uloæi ti ve-lika sred stva, Ëu va juÊi ta ko πu-me kao vri jed no na cio nal no bla go. Na po sljed njem sa stan-ku struË nja ka od go vor nih za zaπ ti tu πu ma, poËet kom trav-nja, pred stav ni ca Mi ni star stva po ljo pri vre de, πu mar stva i vod-no ga go spo dar stva oba vi je sti-la ih je o do noπe nju no vo ga Pra vil ni ka o naËi nu i pri kup-lja nju po da ta ka, voe nju re gi-stra te uvje ti ma ko riπ te nja po-da ta ka o πum skim poæa ri ma. No vost je i to da Êe Hr vat ske πu me od ove go di ne pri jav lji-va ti sa mo poæa re na dræav nim povrπi na ma.

- Kao vaæan Ëim be nik u or ga-n iza ci ji pro tu poæar nih ak tiv no-sti, Hr vat ske πu me ove go di ne pla ni ra ju u pre ven ti vu uloæi ti oko 100 mi li ju na ku na - kaæe ru ko vo di telj Eko loπ ke sluæ be u Hr vat skim πu ma ma mr. Pe tar Ju rje viÊ. Naj veÊi dio sred sta va utroπit Êe se na iz grad nju pro tu-poæar nih pro sje ka, dio Êe otiÊi za no ve promatraËnice, za tim na promatranje i do ja vu. No tvrt ka Êe za zaπ ti tu svo jih πu ma uloæi ti joπ i viπe, jer se dio sred-sta va po uho da noj za kon skoj re gu la ti vi iz dva ja za lo kal ne za-jed ni ce, pa za pro midæ bu.

Su rad nja s Hr vat skom va tro-ga snom za jed ni com je vr lo do-bra, kaæe mr. Ju rje viÊ, jed na ko kao i s pro fe sio nal nim va tro ga-snim bri ga da ma, pa se sa mo moæe mo na da ti da Êe, ako i kad ne ki poæar iz bi je, bi ti br zo lo ka l izi ran.

Ko naË ni iz vjeπ taj o πum skim poæa ri ma u proπ loj go di ni da je pra vo πu ma ri ma da za do volj no tr lja ju ru ke - ma lo poæa ra, 181, i za ne ma ri vo ma lo opoæa re nih povrπi na (4575 ha), osobito onih u vi so kim πu ma ma! Da ni je bi lo pre klanj ske, po ma lom bro ju poæa ra re kord ne go di ne, bi la bi ovo naj ma nja πte ta od va tre u Hr vat skih πu ma ma ot ka ko po sto je kao je din stve no po du zeÊe

To mu su po go do va le i po volj ne vre men ske pri li ke (proπ lo go diπ nji ko lo voz bio je kiπo vit),

ali i niz pro tu poæar nih mje ra ko je su po du ze le Hr vat ske πu-me. U pro tu poæar nu pre ven-ti vu je, raËu na juÊi i ra do ve u Hr vat skim πu ma ma i po moÊ lo kal nim va tro ga snim za jed-ni ca ma, utroπe no oko 120 mi-li ju na ku na.

Naj veÊi broj poæa ra do-go dio se na krπu (157 od uku-pnih 181), i u nji ma je za hvaÊe-no 4476 ha πu ma i πum skog zem ljiπ ta. Pred njaËi, oËe ki va-no, naj veÊa, split ska Upra va (119 poæa ra, 2601 ha). Od za-nim lji vi jih po da ta ka vaæan je onaj da je u dræav nim πu ma-ma opoæare no 3017 ha, od Ëe-ga sa mo 176 ha vi so kih πu ma, od no sno za jed no s pri vat nom po sje di ma 213 ha ili 5 posto ukup no opoæa re nih povrπi na. Osam veÊih poæa ra, viπe od 100 ha, do go di lo se u srp nju


Piπe: Irena DevËiÊ BuzovFoto: I. DevËiÊ Buzov

©U ME PRIO BAL JA / ZA DAR

M. dear ne sii vrπi li su prof. dr. sc. Mi lan Gla vaπ i doc. dr. sc. Jo sip Mar ga le tiÊ i to upra vo na po druË ju za dar ske πu ma ri je. Pre gle dom veÊeg bro ja igli ca ni su utvr di li po sto ja nje savrπe nog (asku snog) sta di ja, veÊ sa mo ko ni dij ski.

Æa riπ te ove glji ve na la zi se u po druË ju GJ Nin-Koæi-no, pre djel Koæi no, i Ëi ni se da se ona, πto je za nim-

lji vo, bez ob zi ra na spo sob nost πi re nja i mo guÊ nost ja ke zaraze, ne πi ri na dru ga po druË ja unu tar πu ma ri je. My cosp hae re la dear ne-sii proπi ri la se iz Ame ri ke na dru-ge kon ti nen te. Pr vi iz vjeπ taj o na-lazu ove glji ve u Eu ro pi doπao je do EP PO-a (Eu ro pean and Me di-ter ra nean Plant Pro tec tion Or ga-n iza tion) 1978. go di ne; po je di ni fi to pa to lo zi tvr di li su da je ta glji-va u zem lja ma EP PO-a pri sut na znatno dulje, npr. u Au stri ji. No Ëini se da ipak ni su imali pra vo. Zem lje EP PO-a u ko ji ma je da nas za bi ljeæe na pojava M. dear ne sii u Eu ro pi su Fran cu ska, Nje maË-ka, ©vi car ska i Hr vat ska, a od os-talih kontinenata u Azi ji, juæ noj Africi i ci je loj Ame rici.

U sje ver nim di je lo vi ma Ame ri ke Ëi ni se da su kiπa i tem-pe ra tu ra od iznimnog znaËenja za po ja vu ove glji ve i πi re nje nje-

zi nih spo ra od lip nja do ruj na. Spo re se ot puπ ta ju sa mo za kiπ-nog vre me na i ni ka da na re la tiv-no ni skim tem pe ra tu ra ma (oko 2 °C). Glav no je razdoblje zaraze od ka snog lip nja do ra nog srp-nja, a povrπin ska vlaæ nost igli ca od pre sud ne je vaæ no sti za raz vi-ja nje spo ra. Vri je me in ku ba ci je ovi si o ti pu i sta ro sti do maÊi na: 1-2 mje se ca za mla de igli ce, pa sve do 4-7 mje se ci za sta ri je. Acer-vu li se raz vi ja ju i do zri je va ju u ka-snom ko lo vo zu i prem da se ko ni-di je ot puπ ta ju u ruj nu, zaraza je ogra niËe na, vje ro jat no zbog po-veÊa ne ot por no sti igli ca. Ci klus bo le sti ob nav lja se sl je deÊeg lje-ta, ka da plod na ti je la ko ja su pre-zi mi la ispuπ ta ju ko ni di je ka ko te m pera tu ra zra ka i vla ga rastu. No u to pli jim i ma nje izraæe nim se zon skim pro mje na ma, npr. u Srednjoj Ame ri ci, ko ni di je osta-ju na igli ca ma ne ko li ko mje se ci. Ko ni di je u niæim i to pli jim pre dje-li ma bit no su veÊe od onih pro-nae nih u vi so kim, hlad nim po-druËjima i tam nim πu ma ma. Ni je do ka za no je li ta razli ka uvje to va-na oko liπem ili ge ne ti kom.

Simp to mi se po jav lju ju u ko lo vo zu i ruj nu, na sta ri jim igli-ca ma u obli ku æuÊ ka sto-smeih pje ga, ve liËi ne oko 3 mm, ko je poslije u sre di ni postaju tam no-smee sa æu tona ranËa stim obru-bom. Ove pje ge mo gu se spo ji ti te uzro kovati pot pu no odu mi ra-nje igli ca ko je sa sta bla ot pa da ju pre ra no, dakle u ka snu je sen ili ra nu zi mu. U sla bi je za raæe nim sa sto ji na ma sa mo dvogodiπnje i tro go diπ nje igli ce za hvaÊe ne su ovom bo le sti, no ka ko se raz-vi ja, i ovo go diπ nje igli ce mo gu obo lje ti. Na kon ne ko li ko go di na oslab lje nome sta blu po stup no odu mi re kroπ nja, dok se na kra-ju pot pu no ne osuπi. Na bro jeni simp to mi mo gu se la ko za mije ni-

ti s glji vom My cosp hae re la pi ni i ne ko li ko Lop ho der mium vr sta. Za ko naË nu potvr du pa to ge na tre ba priËe ka ti pot pu nu zre lost ko ni di ja.

©i re nje zaraze ovi si o ko liËi-ni vla ge. U vlaæ nim, kiπ nim uvje-ti ma ko ni di je uz po moÊ ka p lji ca vo de zarazu pre no se sa sta bla na sta blo. No one se mo gu pre no si ti i s po moÊu ku ka ca, ali i πum skog ala ta. U Ame ri ci se raz vi ja i asku-sni sta dij, a asko spo re pre no si vje-tar na veÊe uda lje no sti.

M. dear ne sii istraæivali su prof. dr. sc. Mi lan Gla vaπ i doc. dr. sc. Jo sip Mar ga le tiÊ, i to upra vo na po druË ju za dar ske πu ma ri je. Pre gle dom veÊeg bro ja igli ca ni-su utvr di li po sto ja nje savrπe nog (asku snog) sta di ja, veÊ sa mo ko ni-dij ski. No pre ma nji ho vim istraæi-va nji ma, sve upuÊu je na to da se u nas i ko ni di je pre no se vje trom, jer njezi na po ja va na odvo je nim lo ka li te ti ma ne moæe se ni ka ko dru kËi je pro tu maËi ti.

M. dear ne ssii na la zi se na A2 li sti ka ran ten skih bo le sti EP PO-a (OEPP/EP PO, 1979.). Njezi na vr-lo ogra niËe na ras pro stra nje nost u po je di nim zem lja ma Eu ro pe i pri la god lji vost u Sjevernoj Ame-ri ci ja sno go vo re da po sto ji ve-liki rizik za πi re nje i u dru ge zem-lje unu tar re gi je.

Ka da je EP PO glji vu pro-gla sio ka ran ten skom, poËelo je njezino suz bi ja nje. To je pr vi pu t uËi nje no u Cr ve noj Lu ci, pokraj Pa koπ ta na, obav lja njem kul tu ral-nih mje ra i tre ti ra njem Bor doπ-kom ju hom i Cu pra blaumom. Naj bo lji re zul ta ti po stig nu ti su ka-da se pr ska lo Bor doπ kom ju hom. Ta koer, u svim sa sto ji na ma u ko ji ma su izvrπe ne mje re zaπ ti te opao je in ten zi te t zaraze i glji va se poËela povlaËiti.

U Koæi nu su, na osno vi prijaπnjih spoz na ja, prof. dr.

My cosp hae re la dear ne siiosp hae re la dear ne siiu πum skome pre dje lu Koæinom skome pre dje lu Koæino

sc. M. Gla vaπ i doc. dr. sc. J. Mar ga le tiÊ odre di li da se zaπ-ti ta sa sto ji ne oba vi kul tu ral-nim mje ra ma, bez upo rabe fun gi ci da. ZapoËelo je kre sa-nje do njih gra na sa za raæe-nim igli ca ma, a na jaËe bo le-snim sta bli ma uklo nje ne su sve za raæe ne gra ne. Ta kvim kre sa njem gra na uklonjeni su pre du vje ti za raz voj ove glji ve, a to je po viπe na tem-pe ra tu ra i vi so ka zraË na vla-ga. Pret po stav ke su bi le toË-ne jer na pro ljeÊe ni je bilo no vih zaraza.

No glji va je i da lje pri sut-na na ovom po druË ju, te ovi-sno o vre men skim uvje ti ma zaraza iz go di ne u go di nu va ri ra, od sla be do re la tiv no ja ke. Do sa da, na sreÊu, jaËih i izraæe ni jih suπe nja ni je bi lo, no o toj glji vi i da lje tre ba vo-di ti raËu na jer oËito po sto ji stal no pri ta je no æa riπ te.

biljne bolestibiljne bolesti


Piπe: Miroslav MrkobradFoto: M. Mrkobrad I

deal no smjeπ ten u sr cu ne-vi so ke pla ni ne, unu tar otvo-re nog lo viπ ta Pe tro va go ra povrπi ne 13.640 ha, u bu ko-

voj πu mi bo ga toj vo do to ci ma, za miπ ljen kao isho diπ te no vo ga Tu ri stiË ko ga cen tra Pe tro va go-ra, lo vaË ki dom Mu lja va veÊ je u pr vih ne ko li ko mje se ci ra da po ka-zao da je ini ci ja ti va kar lo vaË kih πu ma ra za nje go vom ob no vom bi la i te kao do bar po tez. Dom je na pro met ni ci, uda ljen 88 km od Za gre ba i 32 km od Kar lov ca. Do nje ga se do la zi (sta rom) dræav-nom ce stom D-1 Za greb-Split, sa skre ta njem pre ma Voj niÊu od Ëi-jeg je srediπta uda ljen 8 km. Do-dat nu vri jed nost da je mu bl izi-na (35 km) ve li kog ter mal noga ljeËi liπ ta To pu sko. Lo vaË ki dom do bio je na vaæ no sti i ne dav nim, gotovo isto dob nim otva ra njem pla nin ske obi laz ni ce Pe tro va go-ra pa Êe to po druË je bi ti jed na od stal nih adre sa broj nih pla ni na-ra i pla ni nar skih druπ ta va Hr vat-skoga pla ni nar skog sa ve za.

Tu ri stiË ka po nu da - oso ba za kon taktInes Pau no viÊ(098/ 348 112)

Lo vaË ki dom - oso ba za kon takt vo di telj Do ma Bo ris Jar mek(098/ 456 378)

Lov - oso ba za kon takt Al bert Of ner(098/ 348 016)

Lo vaË ki dom Mu lja va

Tu r izam se na ve li ka vra ta vraÊaTu r izam se na ve li kna Pe tro vu go runa Pe tro vu go ru

lovno gospodarstvolovno gospodarstvo

LO VA» KI DOM MUL JA VALO VA» KI DOM MUL JA VA

Tu r izam se na ve li ka vra ta vraÊaTu r izam se na ve li kna Pe tro vu go runa Pe tro vu go ruPrem da u pu nom po go nu πest mje se ci, lo vaË ki dom Mu lja vau kar lo vaË koj Upra vi i sluæ be no je otvo ren pri god nom sveËa noπÊu na Dan Kar lo vaË ke æu pa ni je, 13. trav nja.Ob nov ljen, do graen i „umi ven”, Dom bi u bli skoj bu duÊ no sti tre bao po sta ti izlo gom tu ri stiË ke po nu de Pe tro ve go re, isho diπ te istoi me no ga tu ri stiË kog cen tra ko ji osim lov no ga tu riz ma nu di i mnoπ tvo dru gih sadræa ja od ko jih su ne ki veÊ u funk ci ji, a ne ki se tek tre ba ju iz gra di ti

11Broj 125 • svibanj 2007.Broj 125 • svibanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME

Ve li ka dvoranaVe li ka dvorana

To me ci lju okre nu ti su i dalj nji pla no vi za iz grad nju do dat nih smjeπ taj nih ka pa ci-te ta, bun ga lo va i kam po va u bl i zi ni do ma ka ko bi, veÊ u sko roj bu duÊ no sti, ovo mo gla bi ti dnev na ili viπed nev na tu ri-s tiË ka de sti na ci ja, kaæe upra vi-telj kar lo vaË ke Upra ve Zo ran Sab lja riÊ.

- Dom Êe od slje deÊe go di-ne bi ti sre diπ te Tu ri stiË kog cen-tra Pe tro va go ra s razliËi tim sadræa ji ma na mi je nje ni ma πi-rem kru gu ko ri sni ka. Osim pla-ni nar ske obi laz ni ce, dovrπe na je i PouË na sta za Rim ski put, kruæ nog obli ka, duæi ne 2600 m, ko ja pro la zi πu mu bu kve, hrasta kit nja ka i ke ste na. Svo-jim te mat skim sadræa jem na in-for ma tiv nim ploËama ona obu-hvaÊa opÊe ni te te me eko lo gi je pla ne ta, za nim lji ve za sve dob-

bit Êe pri la goe na za oso be s po seb nim po tre ba ma - oso be s tje le snim in va li di te tom te sli-je pe i sla bo vid ne.

Lo vaË ki dom na dvi je etaæe raspo laæe s pet so ba, dva apart ma na i jed nom obi telj-skom so bom, ukup noga ka pa ci-te ta 22 kreveta. U pr izem lju su dva re sto ra na, je dan za 30-ak go sti ju te dru gi, ureen kao lo-vaË ki sa lon i po go dan za ma nje skupine, ka pa ci te ta 28 mje sta. Na pr vom je ka tu dvo ra na za sa stan ke ko ja moæe pri mi ti do 70 su dio ni ka, moæe se ko ri sti ti i kao re sto ran. Jed na ko je vaæ-no je i sve ono u ne po sred noj bl izi ni Do ma, uz po tok. Tu su peËe nja ra i ve li ka ob nov lje na dr ve na nad streπ ni ca za od mor i pre hra nu u ko joj Êe u to pli jem di je lu go di ne ra di ti i toËio nik s po slu gom.

Umje sto pre sije ca njem vrp ce, lo vaË ki dom Mu lja va u pri sut no sti su broj nih πu ma ra, pred stav ni ka druπ tve-noga i po li tiË kog æi vo ta te go sti ju, pi lje njem obli ce otvo-ri li mi ni star obra ne Be ri slav RonËe viÊ i ministar go spo-dar stva Bran ko Vu ke liÊ.Pod sje tivπi na du gu po vi jest or ga n izi ra nog πu mar stva na Pe tro voj go ri, joπ od 1765. go di ne, ali i vaæ na po vi-je sna do gaa nja ve za na za to po druË je, vo di telj kar-lo vaË ke Upra ve Zo ran Sab lja riÊ re kao je da su πu ma ri pre poz na li mo guÊ no sti tu ri stiË ke va lo r iza ci je po vi je-snih zbi va nja, ali i dru gih pri rod nih po god no sti te kre-nu li u ob no vu lo vaË ko ga do ma Mu lja va. Istak nuo je mo guÊ nost lo va u lo viπ tu Pe tro va go ra, smjeπ ta ja i or-ga n iza ci je razliËi tih ma ni fe sta ci ja, Ëi stu i pit ku vo du te predstavio dalj nje pla no ve raz vo ja ovoga tu ri stiË kog cen tra. I mi ni star Vu ke liÊ podræao je u krat kom obraÊa-nju nazoËnima ova kve ak tiv no sti i pla no ve πu ma ra i za hva lio im na do sa daπ njem uloæe nom tru du, dok je æu pan Kar lo vaË ke æu pa ni je Ivi ca Hor vat ka zao ka ko ta æu pa ni ja ulaæe ve li ka sred stva u raz voj kon ti nen tal nog tu riz ma, a je dan je ta kav pri mjer i oæiv lja va nje Pe tro ve go re te otva ra nje ovog do ma.

ne sku pi ne, a po seb no Êe bi ti po god na za or ga n izi ra ne po-sje te uËe ni ka osnov nih i sred-njih πko la.

U pla nu je i iz grad nja PouË-ne sta ze »r ni kal, du æi ne 390 m,

Re sto ran do ma nu di bo ga tu ga stro nom sku po nu du je la od div ljaËi, je la po na rudæ bi, se zon-skih je la, roπ ti lja te de ser ta. Mo-guÊa je or ga n iza ci ja do mje na ka i pro sla va u sve tri pro sto ri je.

Mi ni stri Vu ke liÊ i RonËe viÊ Dom su otvo ri li pi lje njem obli ce! Mi ni stri Vu ke liÊ i RonËe viÊ Dom su otvo ri li pi lje njem obli ce!

Jed na Jed naod so baod so ba

S otvo re nja - Zo ran Sab lja riÊS otvo re nja - Zo ran Sab lja riÊ

Tu r izam se na ve li ka vra ta vraÊaka vra ta vraÊana Pe tro vu go ruTu r izam se na ve li ka vra ta vraÊaa vra ta vraÊana Pe tro vu go ru


Po sje ti te lji ma lo vaË ko ga do ma osim lov ne i ugo sti telj-ske po nu de pruæa se mo guÊ-nost obi la ska i kul tur no-po vi-je snih zna me ni to sti Pe tro ve go re, πto Êe ta koer bi ti uklop-lje no u sadræaj Tu ri stiË kog cen-tra. Mo gu da kle obiÊi i vi dje ti srediπnju par t izan sku bol ni cu iz 2. svjet skog ra ta, isko pi ne osta ta ka pa vlin skog sa mo sta-na na naj viπem vr hu Pe tro ve go re, Kra ljev grob, mje sto gdje je po ko pan po sljed nji hr vat ski kralj Pe tar SvaËiÊ, te Me mo ri jal-ni spo me nik iz 2. svjet skog ra-ta. Za uËe ni ke osnov nih πko la na raspo la ga nju je odræa va nje te ren ske na sta ve iz pri ro de uz struË no voe nje.

Na mje stu na ko jem je da nas, lo vaË ka je kuÊa bi la iz-grae na joπ 1964. go di ne, πto po ka zu je da je pre djel Mu lja-va i prije bio stje ciπ te razliËi tih do gaa nja. Tu je do kraja 60-ih go di na proπ lo ga sto ljeÊa po sto-ja la i πum ska æe ljez ni ca ko jom se drv na ma sa s Pe tro ve go re pre vo zi la do Voj niÊa. Jed no vri-je me ra di la je i pi la na, a tu su bi le i ba ra ke u ko ji ma su æi vje li πum ski rad ni ci. Joπ ra ni je, u pr-voj po lo vi ci proπ lo ga sto ljeÊa ov dje je bi la æan dar me ri ja.

Lo vaË ka je kuÊa ti je kom svo-je 40-go diπ nje po vi je sti viπe pu-ta adap ti ra na i do grai va na, a sa daπ nji iz gled nje zi na je Ëetvr-ta adap ta ci ja.

U pr izem lju su dva re sto ra na, na pr vom je ka tu dvo ra na za sa stan ke ko ja moæe po sluæi ti kao re sto ran, uk up no dom moæe ugo sti ti 120 lju di.

Ot kud ime Mu lja va? Po-kraj lo vaË koga do ma su tok je dvaju po to ka, Ve li ke i Ma-le Ra do nje, ko ji su stal no na-no si li mulj pa je na rod to po-druË je naz vao Mu lja va.

Po gled u joπ ra ni ju po vi jest po ja snit Êe i ime pla ni ne ve za no uz po gi bi ju hr vat sko ga kra lja Pe tra SvaËiÊa u su ko bu s Maa-ri ma 1097. go di ne, po ko me je ota da proz va na Pe tro vom go-rom. Pri je se zva la Gvozd, a joπ prije Slat ska go ra.

I po vi jest πu mar stva ve-za na je uz Pe tro vu go ru, odu vi jek bo ga tu πu ma ma. Ov-dje je 1765. go di ne Kar lo vaË-ki ge ne ra lat usta no vio upra vu πu ma na Ëe lu sa πu mar ni kom Fran zo ni jem te ©u ma ri ju Pe-tro va go ra, jed nu od tri naj-sta ri je u Hr vat skoj (uz K rasno i Oπ ta ri je), ko ja je bi la nad leæ-na i za dio πu ma Ogu lin ske pu-kov ni je i ci je le Slunj ske pu kov-ni je. U to vri je me iz da na je i pr va In struk ci ja (na pu tak) za πu ma re u Kar lo vaË kom gene-ra la tu te pr vi ©um ski red. Isko-riπ ta va nje πu ma Pe tro ve go re na sta vi li su za svoga krat ko-traj nog bo rav ka u ovim kra je-vi ma i Fran cu zi (1800.-1813.), na Ëe lu s gene ra lom Mar mon-tom. No ka ko ta da ni je bi lo πum skih ce sta ni pi la na, isko-riπ ta va nje se, osim za og rjev i grau, svo di lo na spa lji va nje i do bi va nje pe pe lji ke (po taπe) ko ja se kao si ro vi na ko ri sti la za proiz vod nju sta kla i dr ve-nog ug lje na.

Lo vaË ki dom na dvi je etaæe raspo laæe s pet so ba, dva apart ma na i jed nom obi telj skom so bom, ukup noga ka pa ci te ta 22 kreveta.

Lo vaË ki dom Mu lja va

Stara Mu lja va


No va pe le tir ni caNo va pe le tir ni cau Fuæi na mau Fuæi na ma proiz vo dit proiz vo dit Êe 5000 to na go diπ nje!Êe 5000 to na go diπ nje!P

o sto je ve li ke ko liËi ne bio ma se ko je se mo gu ko ri sti ti za proiz vod nju ener gi je. U tu svr hu ko-

ri ste se gra ne, drv ni ot pad iz πu mar stva, te iz drv ne in du stri-je pi lje vi na, ko ra i raz ni drv ni ot pa dci. U Eu rop skoj uni ji 58 po sto pri mar ne ener gi je do-bi va se od ob nov lji vih iz vo ra ener gi je. Mo gu se ko ri sti ti i sta bla iz vje troiz va la, le do lo-

KO RI© TEN JE BIO MA SE

Na poËet ku 21. sto ljeÊa na naËe li ma odræi vog raz vo ja sve se in ten ziv ni je za proiz vod nju ener gi je ko ri sti bio ma sa. Bio ma sa je ob nov ljiv iz vor ener gi je, a Ëi ne ga razliËi ti proiz vo di bilj nog i æi vo tinj skog pod ri je tla. Naj viπe se ko ri sti ener get sko dr vo, a ne dav no je u Dr ve njaËi u Fuæi na ma otvo ren i pr vi po gon za pro izovd nju pe le ta u Hr vat skoj

ma, obo lje la sta bla ili sta bla s opoæa re nih povrπi na.

Od razliËi tih iz vo ra bio-ma se dr vo ima najπi ru pri mje-nu za do bi va nje ener gi je. Ko-ri sti se jer je ob nov ljiv iz vor ener gi je, sadræi ma lene ko liËi-ne CO2, a i do bra je za mje na za fo sil na go ri va. Za nim lji vo je da go to vo 30 do 40 po sto drv-ne ma se sta ba la na mi je nje nih za dalj nju pre ra dbu osta je kao

Piπe: V. PleπeFoto: V. Pleπe

Pe le ti Pe le ti

Dio po go na pe le tir ni ceDio po go na pe le tir ni ce

energija iz biomaseenergija iz biomase


se ot plaÊu je kroz razli ke u ci je-ni go ri va.

Naj sta ri ji naËin ko riπ te-nja dr va je iz ga ra nje na otvo-re nom. Da nas po sto ji niz urea-ja i ne ko li ko naËi na pre tvor be ener gi je sadræa ne u drv noj ma si u to plin sku: iz ga ra nje u peÊi ma i ka mi ni ma, iz ga ra nje u ko tlov-ni ca ma, ras pli nja va nje i iz ga ra-nje, te do bi va nje te kuÊega go-ri va, pli na i to pli ne po stup kom pi ro l ize.

Proiz vod nja pe le ta je dan je od naËi na ko riπ te nja drv ne ma se. PoËet kom oæuj ka u go-ran skome mje stu Mr ko palju poËe la je raditi pr va pe le tir ni-ca u Hr vat skoj, po gon u sa sta vu Dr ve njaËe u Fuæi na ma.

Pe le ti su na træiπ tu za pad-ne Eu ro pe po sljed njih go di na pra vi hit. Da je to mu ta ko, go-vo ri i po da tak da pr va hr vat ska pe le tir ni ca ima pot pi san ugo-vor o pe to go diπ njem iz vo zu go to vo cje lo kup ne svo je proiz-vod nje, i to uglav nom u Ita li ju. Go diπ nje Êe se ispo ruËi va ti oko 5000 to na pe le ta.

Tre nutaË no proiz vo de oko 1,2 to ne pe le ta na sat, od no-sno dnev no oko 30 to na. Za po-sle no je pet nae stak lju di, a ra di se u tri smje ne.

A πto su za pra vo pe le ti, saz-na li smo od vo di te lji ce po go-na Pi la ne u Mr kop lju Kri stin ke Bolf-Li ker:

- Pe le ti su preπa ni drv ni ostat ci, ko ji se preπa ju iz Ëi ste ne kon ta mi ni ra ne drv ne ma se, bez ke mij skih ve ziv nih sred sta-va, s vi so kom to plin skom kon-cen tra ci jom od 4,8 KWh/kg.

Pro mje ra su 6 mi li me ta ra i du lji ne od 2,5 do 3 cen ti me-tra. Vr lo su kva li tet no, pot pu-no eko loπ ko i ci je nom po volj-no to plin sko go ri vo. Ko ri ste se u po seb nim peÊi ma za pe le te od no sno u su sta vi ma cen tral-nog gri ja nja. Do po troπaËa se di stri bui ra ju na dva naËi na, u vreÊa ma po 15 kg ili u ci ster na-ma pri la goe ni ma za su sta ve cen tral nog gri ja nja.

Za izra dbu pe le ta po treb-no je ima ti mlin za usit nja va-nje sjeË ke i pi lje vi ne, pneu mat-sku ili fluid nu suπa ru, stroj za izra dbu pe le ta i li ni ju za nji ho-vo pa ki ra nje.

- Po sli je ove pr ve hr vat ske pe le tir ni ce u u Fuæi na ma, u pla nu je otva ra nje viπe ta kvih po go na u Hr vat skoj. U nji ma bi po sao mo glo pro naÊi do 1700 lju di - istak nuo je pri go-dom otvo re nja pe le tir ni ce mi-ni star Pe tar »o ban ko viÊ.

VeÊi na tih po go na bit Êe otvo re na u brd sko-pla nin skim po druË ji ma ili pak u po druË ji-ma od po seb ne dræav ne skr bi, Ëi me Êe Vla da RH pri po moÊi i jaËem raz vo ju ru ral nih kra je-va, na gla sio je »o ban ko viÊ.

Ovo su i mje re ko ji ma se na dræav noj razi ni od 2004. na sto ji stvo ri ti in sti tu cio nal ni okvir za raz voj dr vopre rai vaË-ke in du stri je u Hr vat skoj. VeÊ 2005. do ne se na je stra te gi ja raz vo ja, a ti je kom proπ le go di-ne i ope ra tiv ni pro gram raz vo-ja drv ne in du stri je, ko jom su uËi nje ni znat ni po ma ci u raz-vo ju te go spo dar ske gra ne u naπoj zem lji. Pro ble mi po put ne do stat ka si ro vi ne, sla be pot-po re dræa ve te mo guÊ no sti do-bi va nja po volj ni jih kre di ta bit Êe ti me u pot pu no sti ri jeπe ni.

Sre di nom ve ljaËe 2007. u Vin kov ci ma je osno van pr vi

ta na pro sto ru ju goi stoË ne Eu ro pe, ko ji Êe poËe ti ra diti potkraj trav nja ove go di ne. Go diπ nji ka pa ci tet proiz vod-nje u toj pe le tir ni ci tre bao bi se kre ta ti oko 60.000 to-na go diπ nje.

Je di na tvrt ka ko ja se do-ne dav no ba vi la tom proiz-vod njom u naπoj zem lji bi la je tvrt ka AD RIADR VO. Mje-seË no su proiz vo di li oko 300 to na pe le ta. Dalj njim ula ga-nji ma u opre mu mi sle po veÊa-ti proiz vod nju na pribliæno 1500 to na mje seË no.

U Hr vat skoj je tre nutaË no oko 1200 go spo dar skih su bje-ka ta ko ji se ba ve pre ra dbom dr va, a 50 po sto ima uvje te za proiz vod nju pe le ta.

Ko riπ te njem bio ma se za stva ra nje to plin ske ener gi je, stva ra se ne sa mo no vi proiz-vod veÊ se Ëu va i oko liπ. Za poπ-lja va ju se no vi lju di, a ova kvim naËi nom raz miπ lja nja i ra da poËe li smo sli je di ti eu rop ske i svjet ske tren do ve, πto je vr lo bit no i za go spo dar ski raz voj zem lje, i pred sto jeÊe pri pre-me ula ska Hr vat ske u Eu rop-sku uni ju.

Oko 2,5 kg drv ne ma se (s oko 20 po sto vla ge) ekvi va lent je li tri loæi va ulja,a ima do nju og rjev nu vri jed nost od14.500 KJ

Po sli je ove pr ve hr vat ske pe le tir ni ce u Fuæi na ma, u pla nu je otva ra nje viπe ta kvih po go na u Hr vat skoj. U nji ma bi po sao mo glo pro naÊi do 1700 lju di

U Hr vat skoj je tre nut aËno oko 1200 go spo dar skih su bje ka ta ko ji se ba ve pre ra dbom dr va, a 50 po sto ima uvje te za proiz vod nju pe le ta

kla ster proiz voaËa pe le ta u Hr vat skoj pod na zi vom Cro-plet.

Ini ci ja tor tog udruæi va-nja za sa da tri de se tak proiz-voaËa pe le ta jest vin ko vaË-ka drv na in du stri ja SpaË va. SpaË va je uloæi la i sa ma oko tri mi li ju na eu ra u naj veÊi po gon za proiz vod nju pe le-

ot pad. Oko 2,5 kg drv ne ma-se (s pribliæno 20 po sto vla-ge) ekvi va lent je li tri loæi va ulja, a ima do nju og rjev nu vri jed nost od 14.500 KJ.

Ener gi ja je spo sob nost obav lja nja ra da, ener gi ja je kre ta nje, to pli na i æi vot.

Ko riπ te nje dr va u ener-get ske svr he jef ti ni je je i pri-hvat lji vi je za oko liπ. Ima si-gur nu bu duÊ nost iz ne ko li ko razlo ga: pri do no si odræi vom raz vo ju i sma nje nju sta kle niË-kih pli no va; po tiËe otva ra nje no vih rad nih mje sta; sma nju-je sto pe mi gra ci ja iz ru ral nih sre di na; po diæe opÊu svi jest o po tre bi oËu va nja oko liπa; vaæan je Ëimbenik sta bil no-sti za jed ni ce po veÊa va njem neo vi sno sti o uvo zu dru gih ener ge na ta; ko naË no, br zo

Pi lje vi na za izra dbu pe le taPi lje vi na za izra dbu pe le ta

PeÊ na pe le tePeÊ na pe le te


je di ni ca. Rok va lja no sti bio je 10 go di na. To je bio i pr vi ureaj ni ela bo rat za ovu go spo dar sku je-di ni cu.

Go spo da re nje πu ma ma pri je izra dbe pr vog pro gra ma uglav-nom se te me lji lo na sti hij skom ko riπ te nju drv ne ma se. Ra di lo se pre ma po tre ba ma i mo guÊ no sti-ma πu mo po sjed ni ka. In ten ziv ni-je go spo da re nje bi lo je u onim di je lo vi ma πu me, bliæe pro met ni-ci ma, ko je su se gra di le i otva ra le za po tre be isko riπ ta va nja dræav-nih πu ma. Osta lim ne pri stu paË-ni jim di je lo vi ma πu ma unu tar GJ ni je se go spo da ri lo, zbog po veÊa-nih troπ ko va.

Ka ko su ove πu me na sta-le pre teæ no na bivπim po ljo pri-vred nim povrπi na ma (koπe ni ce i paπ nja ci), bi le su otva ra ne sa-mo kol skim pu to vi ma, ko ji su zbog ne ko riπ te nja i da nas u vr lo loπem sta nju. Oteæa no go spo da-re nje tim πu ma ma po slje di ca je i to ga πto je rijeË o usit nje nim po-sje di ma (ma la pro sjeË na povrπi-na Ëe sti ca) i ne sree nom sta nju u grun tov ni ci i ka ta stru, te ve li-kom broju su vla sni ka na po je di-noj Ëe sti ci.

Ela bo rat re dov ite re v izi je Pro gra ma go spo da re nja πu ma-ma i πum skim zem ljiπ ti ma u pri-vat nome vla sniπ tvu za raz dob lje od 1. si jeË nja 2007. do 31. pro sin-ca 2016. izra dio je del niË ki Odjel za urei va nje πu ma.

Go spo dar ska je di ni ca Ku pa ima ukup nu povrπi nu od 1852 ha. Na ob raslu povrπi nu ot pa da 1433 ha, a na ne proiz vod no zem-ljiπ te 418 ha. Ima ukup no 62 odje-la, s pro sjeË nom povrπi nom odje-la od 29,88 ha.

Ukup na drv na za li ha iz no si 233.224 m3, od Ëe ga na bje lo go-ri cu ot pa da 210.576 m3. Ukup-

Go spo dar ska je di ni ca Ku pa ima povrπi nu od 1852 ha, od Ëe ga je ob raslo 1.433 ha. Ukup na drv na za li ha iz no si 233.224 m3, od Ëe ga na bje lo go ri cu ot pa da 210.576 m3. Ukup ni go diπ nji teËaj ni pri rast iz no si 7.417 m3.

Do 1848. πu me Go spo dar ske je di ni ce Ku pa bi le su u vla sniπ tvu raz nih vla ste li na. Vla snik je po je din ci ma dopuπtao sa mo ogra niËe no po sje do va nje i ko riπ te nje zem ljiπ ta za obra dbu i ispaπu, a πu me za opskrbu og rje vom i po trebnom graom za grad nju kuÊa

PRI VAT NE ©U ME

Dru gi pro gram Dru gi pro gram go spo da re nja pri vat nim go spo da re nja pri vat nim πu ma ma GJ Ku paπu ma ma GJ Ku pa

Piπe: Vesna PleπeFoto: B. Pleπe

Go di ne 1848. ban Jo sip Je laËiÊ uki da kmet stvo. Ti me se uki da i pra vo sluæ no sti ko jim su kme-

to vi ima li pra vo ko riπ te nja paπ-njaË kih po sje da i πu ma u vla sniπ-tvu vla ste li na, ali ta ko da oni sa mi sad do la ze u po sjed ne kih od tih povrπi na.

Se gre ga ci jom iz 1886. i 1896. go di ne πu me pre la ze u vla sniπ-tvo lo kal nog sta nov niπ ta va u for-mi zem ljiπ nih za jed ni ca. SjeËom πu ma za jed ni ce za do vo lja va ju svo je po tre be za og rje vom i graom za kuÊe, a osnov ni iz-vor eg zi sten ci je im je po ljo pri-vre da.

Po sli je II. svjet skog ra ta zem-ljiπ ne za jed ni ce su na cio na l izi ra-ne i po sta ju opÊe na rod na imo-vi na. Se lja ci gu be do dat ni iz vor pri ho da, πto im joπ viπe oteæa va æi vot u Gor skome ko ta ru.

©u me GJ Ku pa pro sti ru se u sje ver nome di je lu Gor skoga ko-ta ra i zau zi ma ju po druË ja ka ta-star skih opÊi na Brod na Ku pi, Gr-ba jel i Tur ki.

Pro gram za go spo da re nje ovim πu ma ma izraen je 1987., ka da je for mi ra na go spo dar ska

ni go diπ nji teËaj ni pri rast iz no si 7.417 m3 ili 5,2 m3/ha.

Ukup na drv na za li ha po veÊa-la se zbog pri ljeva, sjeËe ispod prirasta, te zbog pri pa ja nja li va-da i sje no koπa ko je su pri rod no ob rasle u po sljed njih dva de se-tak go di na.

U jed no stav noj bio loπ koj re pro duk ci ji pro pi sa ni su pri-prem ni ra do vi za ob no vu sa sto-ji na na 20 ha, sje tva i sad nja πum-skog sje me na na 15 ha, ra do vi na nje zi mla di ka na 37 ha i ËiπÊe-nje sa sto ji na na 13 ha.

Po vje ren stvo Mi ni star stva po ljo pri vre de, πu mar stva i vod-noga go spo dar stva u sa sta vu Kreπi mir Turk, pred sjed nik, te Stje pan Opa liË ki i Jo sip Crn ko viÊ, Ëla-no vi, sa sta lo se i ti-je kom dvod nev nog ra da u ure du i na te-re nu (14. i 15. oæuj-ka) pre gle da lo Pro-gram go spo da re nja. Utvr di li su oprav da-nost pred loæe nih iz-mje na, da je re v izi ja na prav lje na u skla-du sa Za ko nom o πu-ma ma, uz pri mjed-be ko je su ugrae ne

u ela bo rat, te je upu ti li u Mi ni-star stvo na pri hvaÊa nje.

Ra du po vje ren stva bi li su na zoË ni ru ko vo di telj Odje la za urei va nje πu ma Del ni ce Bo ris Pleπe, tak sa tor Klau dio Li sac, te od πu mar sko-sa vje to-dav ne sluæ be Ro bert Oju ro viÊ i Ma ja Bu ko vac.

©u me GJ Ku pa

Povjerenstvo u park-πu mi Go lu bi njak Lo kve

ureivanje πumaureivanje πuma


Piπe: Hrvoje ZdelarFoto: H. Zdelar

re na po la li tre vo de i ku ha mo naj ma nje 10 mi nu ta. Ako se smea smje sa pre viπe zgu sne ku ha njem, razri je di mo je i u nju umaËe mo ko mad plat na ili ruË nik. Tem pe ra tu ra oblo ga mo ra bi ti sob na, a te kuÊi na se moæe ko ri sti ti ci je li dan. Ku ha-njem se ne mi je nja dje lo tvor-nost ta ni na (ta nin ske ki se li ne), ali ko ru mo ra mo ku ha ti, a ne sa mo po pa ri ti. Uporaba je pri-prav ka mno go stra na: sluæi kod akut nih ek ce ma (vlaæ ni liπaj), kod kro niË ne upa le pot ko lje ni-ce (Ëir), stav lja mo ga na ra ne ko-je teπ ko za cje lju ju i na akut no na bre kle he mo roi de.

Na pi tak se pi je kod otro-va nja mrazov cem, ni ko ti nom i glji va ma, ali po sli je to ga sva-

SPO RED NI ©UMS KI PROIZ VO DI

Lje ko vi ta svoj stvaLje ko vi ta svoj stva

Hrast je li sto pad no dr vo iz po ro di ce Fa ga ceae, pri pa da ro du Quer cus ko ji sadræi viπe od 200 vr sta, a u nas uspi je va osam vr sta. Hrast luæ njak (Quer cus ro bur) sma tra se meu nji ma naj lje ko vi ti jim

ka ko tre ba otiÊi li jeË ni ku. »aj od hrasto ve ko re na da lje veæe otro ve i na taj naËin proËiπÊu je ti je lo i sluæi kao pro tuo trov kod otro va nja teπ kim me ta li ma i al-ka loi di ma.

H rastov æir - Una toË to mu πto se ne ko ri sti kao hra na, æir je ener get ski bo gat tva ri ma ko-je or ga n izam la ko pri hvaÊa. Sa-dræi 35 posto πkro ba, 4 posto bje lanËe vi na, 9 posto ta ni na, 8 posto πeÊe ra, mast, li mun sku ki se li nu i fo sfor. Ti je kom ljuπ-te nja odvo ji mo ga od ka pi ce, pre li je mo vruÊom vo dom i Ëe-ka mo da se vo da ohla di. Iz va di-mo one æi ro ve ko ji su po to nu li, osuπi mo ih i oËi sti mo od lju ske. Oljuπ te ne æi ro ve na reæe mo ili krup no sa me lje mo, do bro osuπi-mo te Ëu va mo u za tvo re nim po-su da ma.

La ga no ih ku ha mo u vo di dok ne omekπa ju, a za tim oci-je di mo, osuπi mo, na reæe mo ili krup no sa me lje mo te præi-mo dok ne po tam ne. Za tim ih ohla di mo, sa me lje mo u prah te Ëu va mo u za tvo re nim sta-klen ka ma. Æi ro vi ko ji ni su pri je præe nja i mlje ve nja ku ha ni ima-ju jaËe lje ko vi to dje lo va nje , ali i mno go gorËi okus.

Pri pre ma Ëa ja i ka ve - Na-pi tak od æi ro va po maæe pro tiv ote kli na vrat nih æli jez da (πkro-

fu lo za), a ka va re gu li ra rad æli-jez de πtit njaËe i izluËi va nje in-zu li na. Po maæe ta koer pro tiv upa le sluz ni ce usta, upa le i kr-va re nja de sni. Ka va i Ëaj pri-prem lje ni od æi ro va Ëi ste krv, pos pjeπu ju stva ra nje kr vi, po-maæu kod ane mi je i sma nju ju ko liËi nu πeÊe ra u kr vi.Osim to-ga, ovi na pit ci ublaæa va ju bo-lo ve u ko sti ma i zglo bo vi ma i ta ko po maæu kod reu me, ar tri-ti sa i gih ta, dje lu ju umi ru juÊe, jaËa juÊi æiv ce, kon cen tra ci ju i pamÊe nje te po maæu pro tiv ne-mi ra, ner vo ze, ne sa ni ce i de-pre si je.

Za Ëaj od hrasto va æira po-treb na je jed na æli ca usit nje nih æi ro va i 2,5 dl hlad ne vo de. Usit-nje ne su he æi ro ve pre li je mo hlad nom vo dom, za ku ha mo, la ga no ku ha mo 2-3 mi nu te i po kri ve no osta vi mo da od sto-ji 10 -15 min. »aj pro ci je di mo i uzi ma mo 2 -3 pu ta na dan, za-slau juÊi ga po æe lji. Za pri pre-mu ka ve po treb na je jed na æliËi-ca pra ha præe nih æi ro va te 2,5 dl ki puÊe vo de. Prah se umi jeπa u ki puÊu vo du, la ga no ku ha 2 -3 mi nu te i po kri ve no osta vi da od sto ji 5 -10 mi nu ta. To plu æi ro-vu ka vu uzi ma mo 2 -3 pu ta na dan, a za sla di mo je po æe lji.

Te kuÊi na za grg lja nje po-maæe pro tiv gr lo bo lje, upa le sluz ni ce usta te upa le i kr va re-nja de sni. Usit nje ne su he æi ro-ve pre li je mo hlad nom vo dom, za ku ha mo, la ga no ku ha mo 4 -5 mi nu ta, po kri ve no osta vi mo 10 -15 mi nu ta i pro ci je di mo. Te-kuÊi nu grg lja mo 3 - 5 pu ta na dan. Za pri pre mu je po treb na πa ka zre lih æi re va te li tra hlad-ne vo de.

Una toË to mu πto se ne ko ri sti kao hra na, æir je ener get ski bo gat tva ri ma ko je or ga n izam la ko pri hvaÊa. Sadræi 35 posto πkro ba, 4 posto bje lanËe vi na, 9 posto ta ni na, 8 posto πeÊe ra, mast, li mun sku ki se li nu i fo sfor.

Mla da luæ nja ko va ko ra

Æir ima lje ko vi ta svoj stva Ka va pri prem lje na od præe nih i sam lje ve nih æi ro va

Mla da hrasto va ko-ra (Cor tex Quer-cus) skuplja se od svib nja do lip nja,

ima viπe lje ko vi tih tva ri od sta re pa je tre ba skup lja ti i suπi ti. Mla da svjeæa ko ra sa-dræi hrastov ta nin, gal nu ki-se li nu, flo ro glu ci nol, gu mu, mast, smo lu, pek tin ske tva-ri, πeÊer, gor ki kvar cin. Ima ja ka ad strin gent na (skup lja-juÊa) i pro tuo trov na dje lo va-nja. Na jus pjeπ ni je se pri mje-nju je kod koæ nih bolesti ko ja akut no vlaæe, a bu duÊi da sa-dræi ta nin (tri je slo vi nu), dje lu-je na upa lje nu koæu ti me πto je steæe.

Za oblo ge uzi ma mo, prema dr. Kneip pu, æli cu ko-

ljekovita πumaljekovita πuma

Piπe: Vesna PleπeFoto: V. Pleπe


U La niπÊu, naj veÊem na se-lju na ∆iÊa ri ji, kao je di-ni go spo dar ski su bjekt ra di po gon Am ba laæa

d.o.o. u sa sta vu bu zet ske Upra-ve πu ma. Osno va lo ga je on daπ-nje ©um sko go spo dar stvo Bu-zet 1977., s namjerom da se u nje mu za po sli lo kal no sta nov-niπ tvo u ovom di je lu Istre i na taj naËin osi gu ra eg zi sten ci ju. Ti me se po ta klo do maÊe lju de

AM BA LAÆALA NI©∆E D.0.0. Ra di ti, Ra di ti,

za ra di ti, za ra di ti, æi vje ti...æi vje ti...

Po gon za izra dbu am balaæe u La niπÊu je di ni je go spo dar ski su bjekt na ovom di je lu ∆iÊa ri je. Osno van 1977., upao je sple tom okol no sti, gu bit kom træiπ ta, u po teπ koÊe, da bi uz po moÊ bu zet ske Upra ve πu ma po nov no stao na no ge. Da nas za poπ lja va 26 rad ni ka i osi gu ra va eg zi sten ci ju nj ho vim obi te lji ma

lju di ma, na kon teπ kog raz dob-lja od ne ko li ko go di na, sre di-nom de ve de se tih go di na proπ-log sto ljeÊa po kreÊe se no va proiz vod nja. Kre nu lo se s proiz-vod njom ele me na ta za sto li ce i par ke te. - Go to vo 90 po sto proiz vod nje iz vo zi se u Ita li ju, a je dan dio ele me na ta ispo ruËu-je mo DI Kla na - kaæe di rek tor Æelj ko La bu ra, dipl. prav nik.

U po go nu da nas ra di 26 rad ni ka, pro sjeË ne sta ro sti oko 45 go di na, uglav nom do maÊih lju di. Go diπ nje se pre ra di od6 000 do 7 000 m3 dr va. Ele men-ti se izrau ju od bu kve (90 po-sto) i neπ to od cr nog bo ra. Si-ro vi na se na bav lja na po druË ju bu zet ske Upra ve, naj veÊim di je-lom iz ©u ma ri je Opa ti ja.

Ia ko je rijeË o fi ziË ki vr lo teπ-kom i zah tjev nom po slu, pro-ble ma u ra du ne ma i sve se ob ve ze izvrπa va ju na vri je me. Rad ni ci su u pot pu no sti ospo-sob lje ni za rad na stro je vi ma, re do vi to se edu ci ra ju i ima ju po-loæe ne sve ispi te i teËa je ve ko-ji su im po treb ni za nor mal no obav lja nje po slo va. Za do volj ni su, jer uz re dov itu plaÊu, ima-ju i sva pra va ko ja im pri pa da-ju po Ko lek tiv nom ugo vo ru za rad ni ke Hr vat skih πu ma.

Uz rad u po go nu, dio rad ni-ka ti je kom go di ne obav lja za

po tre be bu zet ske po druæ ni ce i dio uz goj nih ra do va.

Dio drv nog ot pa da ko ji nasta-je u pro ce su proiz vod nje pro da-je se i na taj naËin osi gu ra va no-vac za gri ja nje proiz vod ne ha le i ured skih pro sto ri ja. Ti me se znat-no uπ te di i ne stva ra ju se do dat-ni troπ ko vi u po slo va nju.

- Po slo va nje je po zi tiv no, πto je i je dan od prio ri te ta u ra-du. Ne æe li mo bi ti ni kom na te-re tu, æe li mo plaÊe i sva pri ma-nja osi gu ra ti vla sti tim ra dom - go vo ri di rek tor La bu ra.

U ne dav nim raz go vo ri ma πto su ih vo di li s Ëel nim lju di ma Hr vat skih πu ma obeÊa na im je po moÊ pri mo der n iza ci ji proiz-vod nje.

Pro blem je u to me πto je veÊi na stro je va i opre me, osim jed nog viπe li snog cir ku la ra, sta ra tri de se tak go di-na. Ne tre ba po seb-no spo mi nja ti πto to znaËi u proiz vod nji, poËevπi od Ëe stih kva-ro va do za sto ja u ra-

du. Prio ri tet je u ovom tre-nut ku na ba va jed ne traË ne pi le s ko li ci ma i jed nog po-preË nog cir ku la ra, Ëi me bi se ne sa mo mo der n izi ra la proiz-vod nja veÊ i olakπao rad za -p o s le ni ma.

U tvor ni ci istiËu vr lo do-bre od no se s bu zet skom po druæ ni com, na Ëe lu s vo-di te ljem mr. sc. Iva nom Pen-te kom. Za hva lju juÊi razu mi -je va nju i za la ga nju vod stva bu zet ske Upra ve, mno ge od pro ble ma rjeπa va ju za jed no. Svi ma nji ma sta lo je da ovaj go spo dar ski su bjekt i da lje do bro ra di i po slu je, osi gu-ra va juÊi eg zi sten ci ju za obi-te lji za po sle nih.

Am ba laæa La niπÊe

Æelj ko La bu ra

da se ne ise lja va ju te da osta nu æi vje ti u svo me kra ju. Otva ra nje po go na po ka za lo se kao do bar po tez jer se u nje mu za po sli lo sto ti njak rad ni ka. Proiz vo di la se am ba laæa ko ja se do bro pro da va-la na træiπ tu bivπe dræa ve.

Gu bit kom træiπ ta, te pro-paπÊu drv ne in du stri je, doπ li su i teπ ki da ni za Am ba laæu. Mno-gi kup ci osta li su duæ ni, pa je Ëak po stao upi tan i dalj nji rad po go na. Za hva lju juÊi bu zet skoj po druæ ni ci i nje zi nim vo deÊim

Go diπ nje se pre ra di od 6000 do 7000 m3 dr va. Ele men ti se izrau ju od bu kve (90 po sto) i neπ to od cr nog bo ra. Si ro vi na se na bav lja na po druË ju bu zet ske Upra ve, naj veÊim di je lom iz ©u ma ri je Opa ti ja.

Drv ni ele men ti

Unu traπ njost po go na

preradba drvapreradba drva


Piπe: Irena DevËiÊ BuzovFoto: Arhiv

Ka ko bi smo razu mje li da-naπ nje sta nje naπeg pla-ne ta, mo ra mo se vra ti ti da le ko u proπ lost. Ka-

kvo je zdrav stve no sta nje Zem-lje bi lo pri je ko jih sto ti nu ti suÊa go di na i ka kve su tem pe ra tu re vla da le na njoj, re kao nam je dr. sc. Ti ho mir Ma rja nac, iz van-red ni pro fe sor geo lo gi je s Pri ro-do slov no-ma te ma tiË kog fa kul-te ta u Za gre bu.

Glo bal no za top lje nje i kli mat ske pro mje ne iznimno su po pu lar na te ma posljednjih mje se ci. Pred stav ni ciIPCC-a su iz Pa r iza, ka ko smo veÊ i pi sa li, oda sla li snaæ nu po ru ku cje lo kup nom Ëo vjeËan stvu da je upra vo naπe ljud sko dje lo va nje uzro ko va lo kli mat ske pro mje ne s ko ji ma se sa da suoËa va mo. OneËiπÊe nje Zem lji ne at mo sfe re sta kle niË kim pli no vi ma ko ji na sta ju ljud skim ak tiv no sti ma, glo bal no za top lje nje i kli mat ske pro mje ne ni su tek stvar bu duÊ no sti. Ti se pro ce si veÊ do gaa ju, i to sa da i ov dje

Pi ta nje ko je muËi veÊi broj lju di po sljed njih go di na jest je-su li pro mje ne klime ko je se da-nas vi de po sl je di ca ljud skog dje-lo va nja?

- Moæe mo to po sta vi ti na razliËi te naËi ne - kaæe dr. Mar -ja nac. - Je li ono πto stva ra kli-mu na razi ni zem lje ili u vi so-koj at mo sfe ri? Kli mu sva ka ko stva ra ju pro ce si u vi so koj at-mo sfe ri, a u toj at mo sfe ri Ëo-vjek se po jav lju je u avio ni ma. Nai me, avio ni oslo baa ju stra-ho vi te ko liËi ne vo de ne pa re i ug ljiË nog diok si da, a to osta-je u vi so koj at mo sfe ri pri liË-no du go. Da kle, to je sva ka-ko ljud ski do pri nos pro mje ni kli me.

Vul kan Mount Pi na tu bu, 1992. go di ne svo jom je eks plo zi jom iz ba cio u sa mo jed nom da nu to li ku ko liËi nu sum por nog diok si da ko li ko proiz ve du ci je le Sje di nje ne Ame riË ke Dræa ve u go di nu da na.

U po sljed njih 100 go di na broj hlad nih i le de nih da na sma njio se u mno gim di je lo vi ma Eu ro pe, dok se broj da na s tem pe ra tu ra ma iz nad 25 Cel zi je vih stup nje va i to plot nih uda ra po veÊao. Kli ma to lo zi prog no zi ra ju da Êe naj ka sni je do 2080. go di ne hlad ne zi me pot pu no ne sta ti, a vruÊa lje ta po stat Êe mno go ËeπÊa.

No, vra ti mo se u da le ku Zem lji nu proπ lost. Ti je kom geo loπ ke proπ lo sti naπ je pla-ne t u ne ko li ko na vra ta pro la-zi o kroz to pla i hlad na raz dob-lja. Pri je dvi je i pol mi li jar de go di na, pre ma miπ lje nju mno-gih struË nja ka-znan stve ni ka, na naπoj Zem lji vla da lo je sve-opÊe le de no do ba. Prema ne-kim istraæi vaËi ma, ci je li je pla-

ne t bi o po kri ve n le dom ko ji se odræao do pri je ne kih mi li jar du go di na. Na kon to ga, Zem lja je proπ la kroz joπ Ëe ti ri raz dob lja ko ja su bi la do sta hlad na, a jed-no od tih je i ono u ko je mu mi da nas æi vi mo.

Po to me ispa da da da nas æi-vi mo u hlad nom raz dob lju!

- Da! Ka da se gle da cje lo-kup na po vi jest naπeg pla ne ta, mi za pra vo æi vi mo u hlad nom, a ne u to plo me raz dob lju! U to-plim raz dob lji ma tem pe ra tu re na Zem lji bi le su u pro sje ku 10 Cel zi je vih stup nje va viπe ne go πto su da nas, a u iz razi to hlad-nim raz dob lji ma bi le su oko de-se tak stup nje va niæe. Za hlae-nje je poËe lo pri je ne kih de set

UZ ME–UNARODNI DAN BIORAZNOLIKOSTI, 22. SVIBNJA - RAZ GO VOR / DR. SC. TI HO

planet zemljaplanet zemlja

Æi vi mo u hlad nom, a ne Æi vi mo u hlad nom, a ne u to plom raz dob lju!u to plom raz dob lju!

- Sve pro mje ne ko je se ma ni fe sti ra ju na Zem lji, moæe se reÊi, po sl je di ca su sve-mir skih zbi va nja, od no sno zbi-va nja u naπem SunËe vu su sta-vu. Nai me, Zem lja pro la zi kroz sve mir ko ji je pre pun sve mir-ske praπi ne. Ona je mje sti mi ce to li ko gu sta da kroz nju ne pro-la zi ni svje tlost vr lo ja kih zvi-jez da. Ka da bi se Zem lja naπ la u obla ku ta kve praπi ne, naπe Sun ce da va lo bi ma nje svjet-la ne go inaËe. To la ko moæe-mo za mi sli ti ako pro ma tra mo dnev no svje tlo. Za oblaË nih da-na na povrπi ni Zam lje ma nje je sv je tla ne go ka da je dan pot-pu no sunËan. No osim sve mir-skih do gaa nja, po sto je na rav-no i pro ce si na sa moj Zem lji ko ji utjeËu na pro mje nu kli-me, a to su vul ka ni. Nai me, vul ka ni proiz vo de to li ke ko-liËi ne ug ljiË nog diok si da, duπiË-nih i sum por nih ok si da da ih Ëi ta vo Ëo vjeËan stvo ne moæe nad maπi ti. Ta ko je npr. vul kan Mount Pi na tu bu, 1992. go di-ne svo jom eks plo zi jom iz ba-

cio u sa mo jed nom da nu to li ku ko liËi nu sum por nog diok si da ko li ko proiz ve du ci je le Sje di-nje ne Ame riË ke Dræa ve u go di-nu da na, πto zai sta ni je ma lo. Vul ka ni su kroz Zem lji nu po vi-jest veÊ mi je nja li kli mu. Na kon erup ci je vul ka na Mt.Pi na tu bu, tem pe ra tu ra na ci je loj Zem lji sma nji la se za oko je dan stu-panj, a ta kvo sta nje po tra ja lo je iduÊe dvi je go di ne. Sto ljeÊe pri je, toË ni je 1815. go di ne, eks-plo di rao je vul kan Tam bo ra u In do ne zi ji. On je ta koer izaz-vao dvo go diπ nje za hlae nje

ko je vi di, da ti ra una zad 5 000 go di na, πto znaËi da su nam naπi pre ci mo gli pre ni je ti z na nja o to-me ka kva je bi la kli ma u zai sta ma lenom dje liÊu naπe po vi je sti, no i ti su za pi si do ne kle upit ni. In stru men tal na mje re nja po sto-je tek ne pu nih sto ti nu go di na. Broj toËa ka na svi je tu na ko ji ma se mje ri tem pe ra tu ra re la tiv no je ma len i sve dok u funk ci ju ni-su uπ li sa te li ti, ko ji mo gu mje ri ti tem pe ra tu ru na bi lo ko joj toË ki pla ne ta Zem lje, do tle ni smo ima-li poj ma ka kva je tem pe ra tu ra na An tark ti ku ili Ark ti ku.

Ka ko se br zo za gri ja va Zem-lja?

- U po sljed njih 100 go di-na broj hlad nih i le de nih da-na sma njio se u mno gim di je lo-vi ma Eu ro pe, dok se broj da na s tem pe ra tu ra ma iz nad 25 Cel-zi je vih stup nje va i to plot nih uda ra po veÊao. Kli ma to lo zi prog no zi ra ju da Êe naj ka sni je do 2080. go di ne hlad ne zi me pot pu no ne sta ti, a vruÊa lje ta po stat Êe mno go ËeπÊa.

Znan stve nik Ja mes Lo ve-lock, au tor knji ge „Osve ta Ge-je”, na jed nome mje stu kaæe: „Astro nau ti ko ji su ima li pri-li ku pro ma tra ti Zem lju iz sve-mi ra vi dje li su ko li ko je to Ëu-de sno li jep pla net. Vo lio bih ka da bismo gur nu li u stra nu svo ja stra ho va nja i op sjed nu-tost osob nim i ple men skim pra-vi ma te bi li do volj no hra bri da uvi di mo ka ko istin ska opa-snost pro izla zi iz oz lje da ko-je na no si mo æi voj Zem lji, ko-je smo mi dio i ko ja je ui sti nu naπ dom.”

mi li ju na go di na, od ta da se kli-ma uve li ke mi je nja la, a osci la-ci je to plog i hlad nog vre me na tra ju oko 24 000 go di na. ©to bi znaËi lo da sva kih 24 000 go di-na bu de ja ko hlad no, ili za nas nor mal no to plo.

Pro mje na kli me ni je neπ to neo biË no s Ëi me se su sreÊe sa-mo naπ pla ne t. Znan stve ni ci ima ju spoz na je da se i na Mar-su mi je nja kli ma te da se i ta-mo po vlaËi led. Na Mar su se ta-koer po veÊa va ko liËi na CO2, πto se vi di kao Mar sov sni jeg.

Ka ko se mi je nja kli ma?

Sve pro mje ne ko je se ma ni fe sti ra ju na Zem lji, moæe se reÊi, po slje di ca su sve mir skih zbi va nja, od no sno zbi va nja u naπem SunËe vom su sta vu.

ko je je bi lo to li ko in ten ziv no da je u lip nju te go di ne na dru-gom kra ju svi je ta, u Lon do nu pa dao sni jeg, a Tem za je bi la za lee na. To su, mo ra mo priz-na ti, zai sta ve li ki uËin ci na glo-bal nu kli mu.

Ljet ni sni jeg u Lo ndo nu?- Da! No taj ljet ni sni jeg izaz-

va la je sa mo jed na erup ci ja, i to sa mo jed nog vul ka na, a to ni je naj veÊa erup ci ja ko ja se ika da do go di la veÊ sa mo jed na od jaËih. No u 365 da na, na raz nim mje sti ma u svi je tu bu de po de-set erup ci ja vul ka na. Nji ho va ak tiv nost ne tra je samo je dan dan veÊ moæe po tra ja ti tjed ni-ma ili mje se ci ma. Vul ka ni pri-do no se s to li ko ve li kim ko liËi-na ma ug ljiË nog diok si da da sve πto Ëo vjek moæe proiz ve sti za-pravo je za ne ma ri vo. Dru ga je stvar, tre ba mo li mi zai sta u to-li koj mje ri proiz vo di ti smeÊe ko-je nam je pot pu no ne po treb no - za kljuËu je dr. Ma rja nac.

Kul tur no Ëo vjeËan stvo, od no sno ono Ëo vjeËan stvo ko-je je mo glo za pi sa ti do gaa je

O MIR MAR JA NAC



OD OSIJEKA DO DELHIJA ZA 160 EURA (IV.)

Pakistan, opasna zemlja gostoljubivih ljudinaπeg puta, jer u tom podruËju pakistan ska vlada nema nikakvih ovlasti i ono je u potpunoj kon-troli lokalnih plemenskih voa, koji nerijetko zaustavljaju auto-buse πto prometuju tom cestom. Cestu je pametno proÊi za da-

Posljednji izserije napisaOd Osijeka do Delhija za 160 eura vodi nas u Pakistan, u veliko pjeπËano prostranstvo Baluchistana, gradove Lahore, Islamabad, Peshawar i druge, gdje se isprepleÊu tradicija i moderno

na jer se moguÊnost napada po noÊi poveÊava. Prvih 500 kilome-tara proπlo je manje-viπe u redu, meutim tada nam se pokvario autobus, a u meuvremenu je pao mrak. Kada je novi konaË-no stigao, nastavili smo put,

Jedan od brojnih mauzoleja u Multanu

ProdavaËi na ulicama Quette

Pakistansko-iranska gra-nica smjeπtena je izme-u dviju velikih pustinj a. S iranske strane to je

Dasht-e Lut, dok s pakistanske strane poËinje veliko pjeπËano prostranstvo Baluchistana. Up-ravo ta pustinja, kroz koju vo-di 700 kilometara duga cesta do grada Quette, najopasniji je dio

putopisputopis

Piπe: Goran VincencFoto: D. PinteroviÊ

Pakistan, opasna zemlja gostoljubivih ljudi

meutim veÊ nakon pedesetak kilometara doËekala nas je bloki-rana cesta. Lokalni predstavnik plemena traæio je odπtetu za prijelaz kroz njegov teritorij! KonaËno, nakon 16 sati voænje, dokopali smo se Quette.

Quetta na prvi pogled moæe izgledati popriliËno ne-zanimljivo, jer nema povijesnih graevina, ali dovoljno je otiÊi rano ujutro na πareni Kandaha-ri Bazaar i siguran sam da nitko neÊe ostati ravnoduπan. Naime, ovo je prvi veÊi grad u πiroj okolici, πto ga Ëini pravim azij-skim melting potom i srediπtem trgovine. Baluchi, Azari, Pash-tuni, Uzbeci, Tadæici, Kinezi i Mongoli samo su neki od ple-mena i naroda koji dolaze u Quettu prodavati svoje proiz-vode, πto Ëini spomenuti bazaar izrazito æivopisnim mjestom.

nuli rukom u znak pozdrava te nastavili uzvikivati parole.

Nakon nekoliko dana od-mora zaputili smo se u Multan, grad poznat po plantaæama manga i velikom broju mau-zoleja. Za lokalnu musliman-sku zajednicu to je i srediπte mistiËne sufi sekte, poznate po svojim sveÊenicima - derviπima. Brojni mistici veÊ stoljeÊima stiæu u ovaj grad kako bi se poklonili na grobu zaËetni-ka Suhrawardiya sekte Baha-ud Din Zakarie te njegova si-na Sheikh Rukn-i-Alama, Ëiji mauzoleji pripadaju najljepπim spomenicima mogulske arhi-tekture.

Lahore je kulturno, ob-razovno i umjetniËko srediπte Pakistana. Grad ima pet mili-juna stanovnika, obiluje kul-

æive 24 sata na dan. Naime, u koje god doba dana ili noÊi izaete iz hotela, na ulici Êe vas doËekati veseli prodavaËi voÊa, Ëajane, rikπe, restorani s izvrs-nom hranom, a vjerovali ili ne, grad ima i svoju crvenu Ëetvrt. Od graevina sigurno se najviπe isplati vidjeti gradsku tvravu te Badshahi dæamiju, jednu od najveÊih na svijetu, koja moæe primiti 60.000 ljudi. Od zname-nitosti tu je joπ i golemi top Kim gun, o kojem je pisao Rudyard Kipling u svojoj knjizi Kim, te Pakistanski toranj, njihova ver-zija Eiffelova tornja.

Posjetili smo i glavni grad Islamabad. Taj je grad doslovno nastao na crtaÊem stolu prije 40 godina, ali to ne znaËi da nema πarma. Okruæen prekrasnom prirodom, s nacionalnim par-kom Margalla Hills na sjeveru i

Tu smo vidjeli i proteste Taliba-na protiv ameriËkog predsjed-nika Busha i pakistanskog mu kolege Musharafa. Zanimljivo je da su ti, na zlu glasu demon-stranti, vidjevπi dva bijelca ka-ko stoje sa strane, samo mah-

turnim spomenicima iz raznih era povijesti koje su obiljeæile Indijski potkontinent: Afganci, Mongoli, Moguli, Britanci, svi su pridonijeli da se grad doima predivno, vrlo ugodne atmos-fere, i s ljudima koji doslovce

jezerom Rawal na jugu te svo-jim modernim zgradama i ave-nijama, odaje sliku vrlo mod-ernog Pakistana, u potpunosti razliËitog od svega πto smo do tog trenutka imali priliku vid-jeti. Islamabad obiluje knjiæara-

Od graevina sigurno se najviπe isplati vidjeti gradsku tvravu te Badshahi dæamiju, jednu od najveÊih na svijetu, koja moæe primiti 60000 ljudi

LonËari izrauju svoje proizvode na ulicama Peshawara

Na ulicama Peshawara iznimno je æivo



ma i CD-shopovima, a za nje-gove stanovnike moæe se reÊi da æive zapadnj a Ëkim naËinom æivota. Okolica Islamabada takoer je iznimno zanimljiva, jer samo tridesetak kilometara sjevernije poËinje pakistanski dio Kaπmira, dok joπ sjeverni-je poËinje poznati Karakorum, planinski lanac na kojem se na-laze dva najpoznatija alpinis-tiËka izazova na svijetu, K2 i Nanga Parbat. Na naπu æalost, nismo ih mogli vidjeti iz blizine

Lahore je kulturno, obrazovno i umjetniËko srediπte Pakistana. Grad ima pet milijuna stanovnika, obiluje kulturnim spomenicima iz raznih era povijesti koje su obiljeæile Indijski potkontinent

Na naπu sreÊu, veÊ iduÊe jutro upoznali smo Soheila, naπeg sim-patiËnog vodiËa koji nas je pro-veo kroz grad i pokazao nam da prvi dojam moæe gadno pre-variti. Grad obiluje trænicama, od kojih su najzanimljiviji Story- teller bazaar, gdje su od pam-tivijeka trgovci koji bi stizali s karavanama prepriËavali svoje dogodovπtine, te πareni Meena bazaar ili æenska trænica, jedino mjesto u gradu gdje se mogu vi-djeti æene na ulici.

Dæamija Badshahi u Lahoreu jer su ceste u sijeËnju zatrpane snijegom i iznimno je hladno. U blizini Islamabada je i Taxila, jedno od najveÊih arheoloπkih nalaziπta u Aziji. Na tom su se mjestu tijekom povijesti ispre-pletali Istok i Zapad, tako da je danas zaπtitni znak mjes-ta postao Buda s mediterans-kim licem. No nas je put odveo joπ dalje, u Peshawar, grad na samoj granici s Afganistanom.

U Peshawar smo stigli naveËer, i ono πto smo vidjeli nije nam se nimalo svidjelo. Pe-shawar u svijetu slovi za glavni grad terorista, u bliæoj okolici navodno postoje kampovi za njihovu obuku. Grad se nalazi na samom ulazu u zonu gdje caruju plemenski voe i pede-setak kilometara od afgani-stanske granice, πto mu daje jak tradicionalni πtih.

Ljudi su iznimno pris-tupaËni i ljubazni, tako da je πetnja gradom, koji zovu glavnim gradom terorista, bi-la vrlo ugodna. Osim toga, So-heil nam je objasnio da su sve te straπne stvari o kojima smo sluπali, ovdje turistiËka atrak-cija. Recimo, odlazak na legen-darni Khyber pass, granicu s Afganistanom stoji oko 35 eu-ra s oruæanom pratnjom, dok odlazak u Darru Adam Khel, selo koje proizvodi oruæje za veÊinu teroristiËkih orga-nizacija svijeta, stoji 40 eura, s time da moæete isprobati kalaπnjikov ili recimo, mino-bacaË.

Lijepo smo zahvalili na po-nudama, te odluËili uæivati u Ëarima grada joπ kratko vri-jeme jer se naπ boravak u Paki-stanu bliæio kraju.

Rod ja se na obu hvaÊa viπe od 80 vr sta, na eu rop sko me se kon ti nen tu u πu ma ma jav lja sa mo ne ko li ko vr sta, a znat no ih viπe su sreÊe mo po par ko vi ma. U Hr vat skoj su au toh to ni obiË ni, polj ski i cr ni ja sen

Rod ja se na (Fraxi nus) pri pa da po ro di ci ma-sli nov ki (Olea ceae), s vr sta ma vr lo razliËi tih

mor fo loπ kih i eko loπ kih znaËaj-ki, ras pro stra nje nih pre teæi to u umje re nom po ja su sje ver ne po lut ke. Ne par no su perastog i na su prot no ga liπÊa, de be lih iz-bo ja ka, s li stiÊi ma u pa ro vi ma. Cvje to vi su jed no spol ni ili dvo-spol ni, smjeπ te ni u sloæe nim vrπ-nim ili po stra nim me tliËa stim cva to vi ma, a po jav lju ju se pri-je ili po sli je li sta nja. »aπ ka je Ëe tve ro di jel na, vjenËiÊ se sa sto-ji od Ëe ti ri slo bod ne la ti ce ili ne po sto ji, ima dva praπ ni ka, a tuËak se sa sto ji od dva plod na li stiÊa. Plod je na vr hu du gaË ko okri lje ni jed no sje me ni oraπËiÊ (pe rut ka). Kli ja nje je nad zem-no, a sup ke su li neal ne. Nji ho va je znaËaj ka da se od glav ne æi le perasto odva ja ju sla bi je uoË lji-ve spo red ne æi le. Pr vi su li sto vi Ëi ta vi (jed no stav ni). Rod ja se na moæe se po di je li ti u dva po dro-da: bi je li (Fraxi nus ili Fraxi na-ster subg. Fraxi nus) i cr ni ja se-ni (Fraxi nus subg. Or nus), a ovi u po je di ne sek ci je. U Hr vat skoj su au toh to ni obiË ni ili bi je li ja-sen (Fraxi nus ex cel sior), polj ski ja sen (Fraxi nus an gu sti fo lia) i cr ni ja sen (Fraxi nus or nus).

ObiË ni ili bi je li ja sen (Fraxi nus ex cel sior) li sto pad-no je dr vo ko je naraste u vi si-nu do 40 m, s pr snim pro mje-

Piπe: Ivica TomiÊFoto: Arhiv, Monografi ja “©ume u Hrvatskoj”


Ja se ni (Fraxi nus) (1)

mala enciklopedija πumarstvamala enciklopedija πumarstva

Ja se ni (Fraxi nus) (1)

rom i do jed no ga me tra. Do la zi u vlaæ nim nizin skim ili svjeæim pla nin skim πu ma ma na po druË-ju Eu ro pe, Kav ka za i sje ver no-ga di je la Ma le Azi je. Kroπ nja mu je do sta pra vil na i svi je tla, s du gaË kim i ja kim gra na ma

i granËi ca ma us mje re nim pre-ma vr hu. De blo je rav no, ko ra na mla dim gra na ma je glat ka, ze len ka sto si va, a u sta ri jih sta-ba la za deb lja la, tam na, du bo-ko uz duæ no i plit ko po preË no iz braz da na. Ko ri je nov su stav vr-

lo je raz vi jen i raz gra njen, s po-stra nim æi la ma ko je se da le ko raz gra nju ju. Iz boj ci su okru gli, go li, ze len ka sti i de be li. Pu po-vi su du gi 1-1,5 cm, uglav nom na su prot ni, krat ko pi ra mi dal ni, na osno vi πi ro ki, na vr hu krat ko

Cr ni ja sen (Fraxi nus or nus)

Polj ski ja sen(Fraxi nus an gu sti fo lia)

ObiË ni ja sen (Fraxi nus exel sior)

Sta bal ca u Sta bal ca u sa sto ji nisa sto ji ni


kih vri jed no sti ti je kom rasta u πu mi. Osim vaæ no sti u go spo-da re nju πu ma ma, obiË ni ja sen i nje go vi razliËi ti va ri je te ti ci je-nje ni su u par ko vi ma, dr vo re di-ma i vr to vi ma.

Polj ski ja sen (Fraxi nus an gu sti fo lia) najËeπÊe je ma-nje li sto pad no dr vo ko je obiË-no u vi si nu naraste do 15 m, oso bi to na otvo re no me pro sto-ru, no u po volj nim uvje ti ma i do 30 m, a pr sni pro mjer do seg-ne pri bliæ no je dan me tar. Ra-ste pre teæi to na po druË ju nizin-skih po plav nih πu ma, a sa svo jim broj nim va ri je te ti ma pro teæe se u Eu ro pi (Sre do zem lje, Pa-no ni ja), za pad noj Azi ji i sje ver-noj Afri ci. Obu hvaÊa πi re sre-dozemno-pont sko po druË je, s pro duæet kom area la u atlant-sko po druË je, a iz dvo je no se pro-teæe u kon ti nen tal nim di je lo vi-ma Pa no ni je. Na Bal kan sko me po luo to ku jav lja se na πi ro ko me po druË ju uz mor ske oba le i u ri-jeË nim nizi na ma. Kroπ nja mu je du gu lja sto-oval na i zaob lje na, s re la tiv no gu stim gra na ma. Ko-ri je nov su stav do bro je raz vi jen i πi rok. Ko ra je u mla do sti glat-ka i ma sli na sto si va, u sta ro sti ispu ca uz duæ no i po pri je ko na sit na, ne pra vil na, viπe kut na po-lja te po pri mi si vu bo ju. Iz boj ci su æu to ze le ni do ma sli na sto ze-le ni, po kri ve ni sit nim, ri jet ko raspo ree nim len ti ce la ma. Pu-po vi su sred nje ve li ki, ma nji ne-go u obiË no ga ja se na, po kri ve ni smeim, sit no barπu na stim lju ski-ca ma, a ri jet ko su crn ka sti. Vrπ ni pup je naj veÊi, a po stra ni Ëe sto do la ze po tri u prπ lje nu. Li sto-vi su ne par no perasti, sje deÊi, sa stav lje ni od 7 do 17 usko kop-lja stih i vr lo po li morf nih li stiÊa, ko ji su po lu koæa sti, odoz go go li i tam no ma sli na sto ze le ni, odoz do viπe æu to ze le ni te re do-

vi to uz osno vu glav ne æi le s Ëu-per ci ma svi je tlo smeih dlaËi ca ili go li. Ima ju oπ tro i ne jed no li-ko nazupËane ru bo ve. Du gi su1-10 cm, πi ro ki 0,5-3 cm. Cvje to-vi su pre teæi to dvo spol ni, bez vjenËiÊa i Ëaπ ke, u raz gra na tim cr ven ka sto smeim me tliËa stim cva to vi ma, znat no duæim ne go kod obiË no ga ja se na. Iz bi ja ju u ra no pro ljeÊe iz po stra nih pu po-va, obiË no de se tak da na pri je li-sta nja, a cvat nja je ti je kom trav-nja i svib nja. Plod oraπËiÊ uvi jek je krup ni ji i raz mjer no duæi ne-go u obiË no ga ja se na, a pe rut ke su kod ovih vr sta jed na ke ve liËi-ne. Na osno vi je pe rut ka re do-vi to kli no li ko uπi lje na, a kril ce na vr hu uglav nom uπi lje no. S ob zi rom na plo do ve, polj ski ja-sen od li ku je se ve li kom va ri ja-bil noπÊu pa po obli ku i ve liËi ni plo da razli ku je mo zna tan broj for mi.

U nizin skim hrasto vim πu ma ma - U Hr vat skoj je sta-niπ te polj sko ga ja se na u prio-bal nim πu ma ma Istre, Hr vat sko-ga pri mo rja i Dal ma ci je, a u unu traπ njo sti u πu ma ma hras-ta luæ nja ka, polj sko ga ja se na i nizin sko ga bri je sta te πu ma ma cr ne jo he i polj sko ga ja se na. U naπim nizin skim hrasto vim πu-ma ma, iz meu Dra ve, Sa ve i Ku-pe, polj ski ja sen je, uz luæ njak i bri jest, jed na od tri ju glav nih vr-sta dr veÊa. Zbog po li morf no sti li sto va, a oso bi to plo do va, razli-ku je mo dvi je podvr ste: sre do-zem ni polj ski ja sen (Fraxi nus an gu sti fo lia ssp. an gu sti fo lia) i pa non ski polj ski ja sen (F. an-gu sti fo lia ssp. pan no ni ca). Pa-non ska podvr sta razli ku je se od sre do zem ne po na pe te lje nim i re do vi to πi rim, oval no kop lja-stim li stiÊi ma pri osno vi. Za svoj op ti mal ni raz voj polj ski ja sen traæi nizin ske i to pli je po loæa-

je te du bo ko i do volj no vlaæ no tlo. U mla do sti je veÊ iz razi to fo-to fi l na vr sta br zo ga rasta, osjet-lji va je na ni ske tem pe ra tu re, a ne ri jet ko joj zbog mraza i mo-lja ca stra da va vrπ ni pup.

Cr ni ja sen (Fraxi nus or-nus) veÊi je li sto pad ni grm ili ma nje dr vo juæ ne Eu ro pe i Ma-le Azi je. Kao pre teæi to juæ noeu-

ObiË ni ja sen raste u mjeπo-vi tim, pre teæi to brd skim πu-ma ma, na vlaæ nim mje sti ma, za jed no s bu kvom, gor skim ja vo rom i bri je stom. Osim vaæ no sti u go spo da re nju πu-ma ma, sa svo jim razliËi tim va ri je te ti ma ci je njen je u par-ko vi ma, dr vo re di ma i vr to-vi ma

U Hr vat skoj je sta niπ te polj-sko ga ja se na u prio bal nim πu-ma ma Istre, Hr vat sko ga pri-mo rja i Dal ma ci je, a pre teæi to raste u naπim po plav nim nizin-skim hrasto vim πu ma ma, iz-meu Dra ve, Sa ve i Ku pe. Uz luæ njak i nizin ski bri jest, jed-na je od tri ju glav nih vr sta dr veÊa

uπi lje ni ili tu pi, po kri ve ni s dvi-je vanj ske πi ro ke lju ski ce cr ne bo je. Vrπ ni pu po vi su uvi jek krup ni ji od po stra nih. Li sto-vi su ne par no perasti, du gi do 25 cm, na du goj, po ma lo uæ ljeb lje noj pe telj ci, sa stav lje-ni od 7 do 15 po djed na ko ve-likh li stiÊa,du gih 5-8 cm, sje-deÊih, du gu lja sto uπi lje nih i na zupËanih. Oni su odoz do go li ili uz sred nju æi lu dla ka vi. Cvje to vi su lju biËa stocr ve ni, bez vjenËiÊa i Ëaπ ke, dvo spol-ni, skup lje ni u gu ste, smea-ste me tliËa ste cva to ve. Ne-ri jet ko su cvje to vi pri vid no dvo dom ni, od no sno sa mo s tam nocr ve nim ili lju biËa stim praπ ni ci ma ili tuË kom. Za nim-lji vo je da se Ëak u pri ro di na-la ze sta bla sa mo s dvo spol-nim (her ma fro dit nim), sa mo sa muπ kim i sa mo sa æen skim cvje to vi ma. Cvat nja je ti je-kom trav nja i svib nja, pri je li sta nja. Poz nat je i va ri je tet di ver si fo lia s cje lo vi tim li sto-vi ma. Plod je sjaj no smei kri-la ti oraπËiÊ (ahe nij) s jed nom sje men kom, dug je 20-35 mm i oko 8 mm πi rok. Do zri je va ti-je kom ruj na i li sto pa da, a opa-da od zi me do pro ljeÊa.

Ple me ni ta li staËa - ObiË-ni ja sen raste u mjeπo vi tim, pre teæi to brd skim πu ma ma, na vlaæ nim mje sti ma, za jed-no s bu kvom, gor skim ja vo-rom i bri je stom. Ne ri jet ko se uz ga ja u par ko vi ma, a poz-nat je u viπe obli ka, s razliËi-tim iz gle dom plo do va. U mla do sti raste do sta br zo, iz-razi ta mu je iz da naË ka sna ga iz pa nja, ali ne i iz æi la. U Hr-vat skoj se u area lu bu ko vo-je lo vih πu ma vi so ko gor sko ga po ja sa, na ma lim povrπi na-ma, na la ze πu me gor sko ga ja-vo ra i obiË no ga ja se na (Ace-ri-Fraxi ne tum ex cel sio ris), i to u uva la ma veÊih nad mor-skih vi si na (iz nad 800 m), a kat ka da se pro sti ru i do sa-mo ga vr ha go rja, pri mje ri ce na Me dved ni ci na 1035 m. Ja sen, uz ja vor, ubra ja mo u ple me ni te li staËe zbog oso-bi te struk tu re dr va, nji ho ve na mje ne (proiz vod nja sku po-cje no ga na mjeπ ta ja, izra dba skulp tu ra i in tar zi ja) i eko loπ-

Iz bo jak sa cvje to vi ma

Pup

Iz bo jak s pupovima


rop sko dr vo pri pa da sub me di-te ran skom flor nom ele men tu, do la zi na krπe vi tim vap ne na stim te re ni ma, naj viπe je raπi ren u po-druË ju pri mor skih li sto pad nih πu ma. Sta blo naraste u vi si nu do 15 m, kroπ nja je zaob lje na i gu sta, ko ra ma sli na sto si ve bo-je, du go vre me na glat ka i tam-na, u njoj ima bjel ka sto ga so ka (“ma na”) s lje ko vi tim πeÊer nim

sa stoj kom ma ni tom. U sta ro sti se ko ra u do nje mu di je lu de bla poËi nje raspu ca va ti. Ko ri je nov su stav je pli tak i vr lo raz gra njen. Iz boj ci su du gaË ki, ma sli na sto si-vi, pu po vi na su prot ni, srebr no si-vi i ob rasli dlaËi ca ma. Vrπ ni pu po-vi oba vi je ni su sa Ëe ti ri, a ma nji po stra ni s dvi je lju ski ce. Li sto vi su ne par no perasti, okru gla sto-elip tiË ni, ima ih 5-9, du gi oko 30 cm, na vr hu su uπi lje ni, na osno vi kli no li ki, ima ju krat ke pe telj ke ob rasle cr ven ka stim dlaËi ca ma. Vrπ ni li stiÊ je obr nu to ja jo lik, po-stra ni su ja jo li ki, rub li sta ne pra-vil no je na zupËan. S do nje stra-ne li sto va, u ku to vi ma li snih æi la, smjeπ te ne su cr ven ka ste dlaËi-ce, a zre li li sto vi su koæa sti. Cvje-to vi su ugod na mi ri sa, obiË no dvo spol ni ili æen ski, jav lja ju se ti je kom li sta nja, a bi je li vjenËiÊi for mi ra ju gu ste, us prav ne cva-to ve (me tli ce), du ge do 20 cm.

Ocvi jeÊe je raz vi je no: Ëaπ ka je nazupËana, a vjenËiÊ je sa stav-ljen od Ëe ti ri li neal ne i bi je le la ti-ce, ko je u di je lu iz nad Ëaπ ke ni su srasle. Cvat nja je poËet kom svib-nja, uspo red no s li sta njem, dva do tri tjed na po sli je obiË no ga ja-se na. Plod je du gu lja sta tam no-smea pe rut ka, du ga do 3 cm, na pre sje ku okru gla, na osno vi znat no ure za na. Do zri je va u ruj-nu i opa da ti je kom zi me.

Za poπum lja va nje na krπ-kim te re ni ma - IduÊi od mo ra, cr ni ja sen na la zi mo u πu ma ma hrasta cr ni ke (Quer ce tum ili cis), a za tim u broj nim aso ci ja ci ja ma sve ze ja se no vih πu ma (Or ne to-Ostryon), za hvaÊa juÊi po druË ja do du bo ko u unu traπ njo st. To su su ha sta niπ ta s ba ziË nim i neu-tral nim tli ma. Sta niπ ta u kon ti-nen tal nim po druË ji ma uvje to va-na su mi kro re lje fom i Ëi ni te lji ma tla, po gla vi to su to to pli je ek spo-zi ci je s ka me ni tim ili plit kim ske-let nim tlom, a cr ni se ja sen pro-teæe u vi si nu do pri bliæ no 1200 m. U Hr vat skoj najËeπÊe raste na krπu, po sunËa nim pla nin skim obron ci ma, u pri gor skim i pret-pla nin skim πu ma ma Dal ma ci je, po je di naË no ili u skupinama s dru gim πum skim dr veÊem i grm-ljem. Ta ko do la zi u mjeπo vi tim πu ma ma cr ni ke i cr no ga ja se na, oπ tri ke i cr no ga ja se na, cr ni ke i cr no ga gra ba, me dun ca i bi je-lo ga gra ba, du ba i cr no ga ja se-na, me dun ca i cr no ga gra ba. U unu traπ njo sti je naπe dræa ve ri-je dak jer pri raπÊu je vr lo spo ro, ko ra mu se poËi nje ra no suπi ti, raspu ca va ti i ot pa da ti, a i sta bla ugi ba ti. Sto ga naraste u vi si nu sa mo do 8 m, po stiæe nez na tan deb ljin ski pri rast te doæi vi ni sku sta rost. Na la zi mo ga u πu ma ma hrasta luæ nja ka i obiË no ga gra-ba s ce rom, hrasta kit nja ka s cr-nim gra ho rom, cr no ga bo ra s kre stuπ cem, pa non skoj bu ko vo-je lo voj πu mi.

Cr ni ja sen ima vr lo do bru iz-da naË ku sna gu, iz sje me na ras-te spo ro, a ima ve li ku vaænost za poπum lja va nje teπ kih te re na, na su him i plit kim tli ma u krπ kim po druË ji ma. Zbog svo jih krup nih cva to va upo treb lja va se u de ko-ra tiv ne svr he, a pre ma razliËi tim cva to vi ma i plo do vi ma iz dvo jen je Ëi tav niz va ri je te ta i for mi.

©u ma polj sko ga ja se na s ka snim dri je mov cem

Minijaturno stablo(bonsai)

Kora


Gri miz ni kaÊun Gri miz ni kaÊun (Orc his pur pu rea)(Orc his pur pu rea)Gri miz ni kaÊunGri miz ni kaÊun (Orc his pur pu rea)(Orc his pur pu rea)

Gri miz ni ili pur-pur ni (ba kre ni) kaÊun (Orc his pur pu rea) viπe-

go diπ nja je bilj ka iz po ro di ce kaÊun ki (Orc hi da ceae), jed ne od naj veÊih bilj nih po ro di ca, ko ja obu hvaÊa viπe od 20.000 vr sta, pre teæi to na sta nje nih u trop skim i sup trop skim re gi ja-ma. Ras pro stra njen je u za pad-noj, sred njoj i juæ noj Eu ro pi,

Piπe: Ivica TomiÊFoto: Arhiv

Gri miz ni kaÊun raste pre teæi to po je di naË no u svi je tlim bje lo go riË nim, rjee cr no go riË nim πu ma ma i πi ka ra ma te na ru bo vi ma πu ma i πum skim Ëi sti na ma, od nizi na pa do brd sko ga ve ge ta cij skog po ja sa

Li sto vi su πi ro ki te sjaj ni na obje stra ne, na li cu tam no ze le-ni, na na liË ju svje tli ji. Gor nji li-sto vi obu hvaÊa ju stab lji ku. Cvat (in flo re scen ci ja) iz razi to je ve lik, dug od 15 do 26 cm. Li stiÊi ocvi-jeÊa iz va na su tam no pur pur ni do cr ve no pur pur ni ili ruæiËa sti, a med na usna tro reæ nje vi ta, obiË-no bje liËa sta, svi je tlo ruæiËa sta, s tam nocr ve nim sit nim bra da viËa-stim toË ka ma (pa pi la ma). Du ga

je 15-20 mm, dvo stru ko duæa od gor njih li stiÊa ocvi jeÊa. Cvje to vi su jed no si me trij ski (zi go morf ni) i dvo spol ni (her ma fro dit ni). Cvat-nja je ti je kom svib nja i lip nja. S ob zi rom na oblik i bo ju cvje-to va, gri miz ni kaÊun ubra ja mo meu naj ljepπe vr ste ro da Orc-his. Pre ma obli ku i bo ji med ne usne te bo ji li stiÊa ocvi jeÊa opi-sa no je mno go in f raspe cij skih obli ka, od va ri je te ta do for mi. Poz na ti su spon ta ni kriæan ci sa srod nim vr sta ma.

Pa li stiÊi (brak te je) ja ja sti su, uπi lje ni, sit ni, lju ska sti, svi je tlo-lju biËa ste bo je, pri dnu tam ni-ji. Ostru ga je valj ka sta i upo la kraÊa od plod ni ce. Plod je to bo-lac s mnoπ tvom sit nih sje men ki.

Gri miz ni kaÊun raste u svi je-tlim bje lo go riË nim, rjee cr no go-riË nim πu ma ma i πi ka ra ma te na ru bo vi ma πu ma i πum skim Ëi sti-na ma, od nizi na pa do brd sko ga ve ge ta cij skog po ja sa. Pre teæi to se jav lja po je di naË no, na umje-re no su him do svjeæim, bla go hu moz nim, rastre si tim, is kljuËi-vo ba ziË nim tli ma (pH 7,5-8,7). U Hr vat skoj je na la zi mo u oko li-ci Za gre ba, Sa mo bo ra, Ogu li na, Del ni ca, Pli tviË kih je ze ra, u Poæeπ-koj ko tli ni, na Ve le bi tu, od Ri je-ke do Se nja te na oto ci ma Cre su, Loπi nju i Pa gu.

Iz go mo lja ove bilj ke do bi va se ku ha njem u vo di omi lje lo zim-sko piÊe sa lep. Ci je la bilj ka ugod-no mi riπe na ku ma rin, mi ri sni ek-strakt za par fi mi ra nje, i gor ki ba dem, po se bi ce u su hom sta-nju. Go mo lji sadræe i do 50 po sto slu zi i dru gih tva ri te se ko ri ste u me di ci ni. Kao dro ga skup lja ju se svjeæi i pu ni go mo lji (Tu be ra Sa lep), oso bi to ti je kom ili ne po-sred no po sli je cvat nje.

Bu duÊi da se zbog bra nja i skup lja nja go mo lja broj nost bilj ke sma n ju je, ubra ja mo je u ugroæe ne vr ste.

Kav ka zu, Ma loj Azi ji i sje ver-noj Afri ci, a pri pa da sub me di-te ran skom flor nom ele men tu. Ima us prav nu i snaæ nu stab lji-ku, vi so ku 30 do 80 cm, u gor-njoj po lo vi ci pur pur ne bo je, a pri dnu s pa rom pri le glih lju-ska stih li stiÊa. Odeb lja la i me-sna ta pod zem na stab lji ka go-molj je okru glast ili ja jast, s mnoπ tvom de be lih, valj ka stih ko rje no va.

Gri miz ni kaÊun (Orc his pur pu rea)

zaπtiÊeno biljezaπtiÊeno bilje

Di je lo vi bilj ke

ZA© TI∆E NE, RI JET KE I UG ROÆE NE BILJ NE VRS TE

Cvi jet


Piπe: V. PleπeFoto: Arhiva

Ze lja sta je vo de na bilj ka, vi so ka od 15 do 30 cm, ima do je dan me tar du-gi pu za juÊi po da nak. Iz

nje ga iz bi ja us prav na bilj ka s tro-di jel nim li sto vi ma, ko ji sto je na vr lo du gim pe telj ka ma. UËvrπÊu-je se u mu lje vi tom moË var nom tlu ko rjenËiÊi ma ko ji rastu na ko-ljen ci ma po dan ka. Iz vrπ nog naj-mlaeg di je la po dan ka iz bi ja ne-ko li ko li sto va i stab lji ka na ko joj se raz vi ja cvi jet. Cvje to vi su pra-vil ni i dvo spol ni, skup lje ni po 10 do 20 u us prav nom cva tu (groz-du) na vr hu stab lji ke. »aπ ka se sa sto ji od pet la po va ko ji su u gor njem di je lu slo bod ni, a vjen-ËiÊ je sa stav ljen od pet bi je lih ili ruæiËa stih la ti ca. La ti ce su u do-njem di je lu srasle u ci jev, dok su slo bod ni reæ nje vi za vi je ni una-trag, du gi oko 5 mm i iz nu tra ob-rasli me kim dla ka ma. Pet praπ ni-ka lju biËa stih praπ ni ca priraslo je za ci jev vjenËiÊa. TuËak je sa stav-ljen od dva plod na li sta, ima ta-nak vrat i dvokr pa stu njuπ ku ko-ja vi ri iz vjenËiÊa. Plod je ku gla sti to bo lac s mno go broj nim sit nim, sjaj nim sje men ka ma.

Ras pro stra nje na je po Ëi-ta voj Eu ro pi, umje re noj Azi ji i sje ver nom di je lu Ame ri ke. U Hr-vat skoj od no sno Sla vo ni ji nae-na je sa mo na ne ko li ko mje sta. Ima je i oko Sv. Je le ne, na Pli tviË-kim je ze ri ma. Za stup lje ni ja je u flo ri Bo sne, Slo ve ni je, Sr bi je i Cr-ne Go re.

Cva te od svib nja do lip nja. MoË var na je bilj ka, raste po moË-va ra ma, ba ra ma, uz nji ho ve ru-

Di je lo vi bilj ke

GOR KI TRO LIST

Gor ki tro list (Menyant hes tri fo lia ta L.) vr lo je ri jet ka i zaπ tiÊe na bilj ka, pa se ne smi je bra ti za ukras. Poz na ta je po na zi vi ma gor ka tra va, gor ka dje te li na, vo de na bo kvi ca ili tro li sti ca

Gor kiGor kitro list,tro list,li jek za pro ba vu i æiv celi jek za pro ba vu i æiv ce

bo ve, jar ke i je ze ra, na na plav lje-nom po druË ju, te na mje sti ma s ve li kim po stot kom vla ge.

Bra nje i pre ra dba: be re se list i ko ri jen. Li sto vi se be ru za vri-je me cvat nje, a ko ri jen u je sen ili u ra no pro ljeÊe. OËi sti se od zem-lje, usit ni i osuπi na pro zraË nome mje stu. Li sto vi se suπe na to plom mje stu ka ko bi saËu va li pri rod no ze le nu bo ju, a po tom se usit nja-va ju i po hra nju ju u ku ti je (tam ni-je am ba laæe).

Li sto vi su bez mi ri sa, ali vr lo gor kog oku sa, ko ji po tjeËe od gor kih tva ri gli ko zid ske na ra vi. Od tih tva ri naj vaæ ni ji je me nian-tin, ali ima i me nian to la, me lian ti-na, inu li na, pe kti na, ma snih ulja, tre slo vi ne. Od este ra ima ho le ste-ri na i ce ri na, sa po ni na i πeÊe ra. Sadræi i ki se li ne: mrav lju, oc te nu i ma slaË nu, li mu no vu, fol nu, sa li-cil nu, pal ma tin sku, a od vi ta mi-na, C-vi ta min i ka ro tin.

Su hi li sto vi ove bilj ke ko ri sti li su se za li jeËe nje mno gih bo le sti joπ u sred njem vi je ku. U proπ lo sti ko ri sti li su ga za li jeËe nje skor bu-ta, bo le sti do ko je do la zi zbog ne-do stat ka vi ta mi na C.

Za li jeË nje bo le sti æe lu ca i cri je va: kod loπeg ape ti ta, po re-meÊa ja izluËi va nja æe luËa nog so-ka, kod ka ta ra æe lu ca i cri je va, raz nih na met ni ka i parazi ta u cri je vi ma, za de tok si ka ci ju æe lu-ca i cri je va.

Kod koæ nih bo le sti: kod vlaæ nih liπa je va, ek ce ma, raz nih po vre da i ra na na koæi.

Bo le sti æi va ca: smi ru je sta-nja na pe to sti, naj bo lji je li jek za li-

jeËe nje neu roz nih oso ba s loπom pro ba vom, kod upa le æiv ca li ca, kod neu ral gi ja.

Njo me se li jeËe reu ma i giht (po maæe u jaËem izluËi va-nju mo kraÊ ne ki se li ne). U li jeËe-nju gih ta ko ri sti se svjeæi sok iz li sto va. Ko ri sti se i kod groz ni ca, gla vo bo lje i mi gre ne, kod vi so ke tem pe ra tu re, kod oteËe ne sle ze-ne, guπa vo sti, za re gu la ci ju izluËi-va nja æuËi.

Kod bo le sti kr vi: za proËiπÊa-va nje kr vi, za po veÊa nje bro ja cr-ve nih krv nih zr na ca, li jeËe nje sla-bokrv no sti i iz ba ci va nje πtet nih tva ri iz kr vi.

Oblo zi od gor kog tro li sta upo-treb lja va ju se za li jeËe nje oteËe-nih æli jez da. U ne do stat ku Ëa ja, od li sto va bilj ke moæe se ko ri sti-ti tink tu ra, po se bi ce u li jeËe nju bo le sti je tre i pro bav nih or ga na.

Lje ko vi to bi lje s ko jim se ra-do mi jeπa je ka du lja, kiËi ca, list slje za, me tvi ca, sje me ce le ra, sto-li snik, va le ri ja na i vr ba. Kao Ëaj na mjeπa vi na s ka du ljom i kiËi com do bra je za pro bav ne or ga ne, a za æiv ce sa sje me nom ce le ra i va-le ri ja nom.

»aj: uzi ma se jed na Ëaj na æliËi-ca usit nje nih li sto va i 2 dl vo de. Bi lje se pre li je vruÊom vo dom, po klo pi se i pu sti od sta ja ti pet-nae stak mi nu ta. »aj se po sli je to-ga pro ci je di. Uzi ma se dvi je do tri πa li ce Ëaja dnev no.

Tink tu ra: 200 gra ma usit nje-nih li sto va, jed na li tra 70-po stot-nog al ko ho la. Bi lje se moËi u al-ko ho lu 30 da na i po sli je to ga

pro ci je di. Uzi ma se tri pu ta na dan po 10 do 15 ka pi s ma lo vo-de ili Ëa ja, po la sa ta pri je je la.

Od su hog ko ri je na mlje ve-njem se do bi va fi ni prah ko ji se upo treb lja va za li jeËe nje svih spo me nu tih bolesti. Ko ri-sti se dva put dnev no ko liËi na ko ja sta ne na vrh noæa.

Po da nak bilj ke ko ri sti se za je lo. Ku ha se do tri de se-tak mi nu ta, uz viπe krat no mi je nja nje vo de, ili se suπi i me lje za braπ no. Pre ma ne-kim po da ci ma, skup lja ju ga i Skan di nav ci u ra no pro ljeÊe i od nje ga ra de va ri va.

Upo zo re nje: Gor ki tro-list ne smi ju ko ri sti ti oso be ko je ima ju pro ljev, dizen te-ri ju i sliË ne te go be. Upo ra ba Ëa ja u veÊim ko liËi na ma iza zi-va po vraÊa nje.

Gor ki tro list

ljekovito biljeljekovito bilje


Na mjer ni ili sluËaj ni,Na mjer ni ili sluËaj ni, ko ri sni ili πtet ni...ko ri s Piπe: mr. Darko GetzFoto: D. Getz U

pro ljeÊe ka da juæ ni vje-tro vi osuπe tlo i proπ lo-go diπ nju ve ge ta ci ju, u kon kret nom sluËa ju

pro stra ne povrπi ne pod πaπem, grp kom, tr sti kom, ona la ko pla-ne. Za to su kri vi lju di poz na ti kao pi ro ma ni. No osim njih, ova-ko osuπe nu bilj nu ma su moæe za-pa li ti i kap ro se ko ja se u ne kom trenutku moæe po naπa ti kao fo-ku si ra na bi kon vek sna leÊa. U Afri-ci i Ame ri ci pe rio diË no go re sa va-ne, u Za kav kaz ju ste pe. RijeË je o pri rod noj po ja vi ko ju je teπ ko spri jeËi ti, a osim to ga, poæar u ne-kim di je lo vi ma svi je ta ne sum nji-vo ima eko loπ ku funk ci ju kao u πu ma ma se kvo je (Sequoia gi gan-tea Dec ne) u Ka li for ni ji (Sje verna Ame ri ka) gdje se zbog otva ra nja Ëeπe ra i umjet no iza zi va ju.

Meu tim, ka da je u pi ta-nju Ko paË ki rit ko ji se na la zi u bl izi ni na se lja, ora ni ca i uz go je-nih πu ma, si tua ci ja je neπ to dru-gaËi ja. Ov dje se ne bi smje li do-gaa ti poæa ri iz ma kli kon tro li.

POÆA RI U KO PA» KOM RI TUPOÆA RI U KO PA» KOM RI TU

Pri je mje sec i viπe da na me di ji su uz bue no jav lja li o poæa ri ma u Par ku pri ro de Ko paË ki rit. Opoæa re no je, na vod no, bi lo oko 600 ha razliËi to ga pr izem no ga rasli nja i πu me, pri Ëe mu su (iz)go rje la i gni jez da pti ca. SliË no se do gaa lo i prijaπnjih go di na, mo glo bi se reÊi, poæa ri su pri sut ni od ka da se zna za ovo po druË je. Ka ko i zaπ to iz bi ja ju, πto do no se i od no se, i je su li doi sta „pri rod na ka ta stro fa”za ovo po druË je, ana l izi ra se u ovo me Ëlan ku

Da se to ne do go di, sre di nom proπ lo ga sto ljeÊa (a i pri je), na-mjer no su spa lji va ne povrπi ne pod πaπem i tr sti kom. Je dan od razlo ga bio je ko mer ci jal ni, tr sti-ka se vo di la kao vaæan spo red ni πum ski proiz vod od ko jeg su se izrai va le tr sti ki ne ploËe i dru gi po lu proiz vo di za po tre be gra di-telj stva i de ko ra ci je. Pri izra dbi sno po va ni je se smje la mi jeπa ti sta ra tr sti ka s no vom zbog ot kup-ne ci je ne ko ja je bi la u tom sluËa-ju znat no ma nja. Da bi se spri-jeËi le mo guÊe πte te u πum skim sa sto ji na ma, po se bi ce u plan taæa-ma eu ro-ame riË kih to po la, πu ma-ri bi for mi ra li pro tu poæar ne pru-ge - pro sje ke, ko je bi sp rjeËa va le da se va tra ne proπi ri na πu mu. Ra di lo se to, na pri mjer, i za vri je-me Vla ste lin stva Be lje.

Or ga n izi ra no spa lji va nje tr sti ke pre fe ri ra li su πu ma ri i lov-ci, jer poæar je uniπ ta vao puæe ve, od ko jih se ne ki na vo de meu-do ma da rom pre no si ve me ti lje-ve cer ka ri je po gi belj ne za div ljaË

Osim poæa ra, u krat ko vri je me do go dilo se joπ i neπ to go re - tri ve li ke povrπi ne rib nja ka, ta ble A1, A2 i D, ko je su u gra ni ca ma Par ka pri ro de, osta le su bez vo de. Na ovim ta bla ma gni jez di le su se ri jet ke vr ste ugroæe nih pti ca moË va ri ca.

Opoæa ren povrπi na Ko paË kog ri ta, Hor do vanjOpoæa ren povrπi na Ko paË kog ri ta, Hor do vanj

kopaËki ritkopaËki rit


Na mjer ni ili sluËaj ni, ko ri sni ili πtet ni...ni ili πtet ni...

i do maÊu sto ku. Na pri mjer, sva-ke go di ne bi se pa lio ve li ki tr stik u Bat-Si ge tu, Lu doπu, tr sti ci uz oba lu ri je ke Dra ve gdje su bi le plan taæe to po la i rasad ni ci. Od 1967. do poËet ka Do mo vin sko ga ra ta ni jed nom pri li kom, ko li ko se sjeÊa mo, ni su bi la ugroæe na gni jez da pti ca, jer veÊi na pje vi ca pri stiæe potkraj ve ljaËe, u oæuj ku i trav nju, ta ko da poæar ni je pred-stav ljao ne po sred nu opa snost za mla de, od no sno gni jez do s ja ji-ma. Or lo vi πte kav ci gni jez de se vr-lo ra no (si jeËanj - ve ljaËa) vi so ko u kroπ nji to po la i ni su ugroæe ni poæa rom, si ve se Ëap lje gni jez de na sta bli ma to po la kod ∆oπ ka πu-me ili u hrasto voj πu mi Bez da na pre ko Du na va, so ve uti ne na raz-nim mje sti ma u Ko paË kom ri tu, div lje pat ke su se gni jez di le na Bi-je lom i Vik to ri jin u je ze ru, u rub-nom po ja su Ko paË ko ga je ze ra.

Div lje pat ke ima ju i mo guÊ-nost for mi ra nja dru gog pa i treÊeg le gla, cr ne ro de ko je se gni jez de u vi so kim πu ma ma Ti-kveπa, (Ja buË njak, Ve ne ci ja) i

drav skih ri to va, i to ka sni je od bi je lih ro da, opet ni su ugroæe-ne, tr ste nja ci i mo dro volj ke gni-jez de se u ovo go diπ njoj iz rasloj tr sti ci. I mo gli bismo ta ko na bra-ja ti u ne do gled po vr sta ma da bi se mo gla ispu ni ti ci je la knji-ga. Ovi me ne tvr di mo da mno-ge pti ce ni su pro mi je ni le na vi ke na kon πto je za bra nje no spa lji va-nje tr sti ke (1997. na kon osni va-nja JUPP-a), pa su se moæ da ne ki pa ro vi za poËe li gni jez di ti u proπ-lo go diπ njoj su hoj, a ne u ovo go-diπ njoj ze le noj tr sti ci. Nepobitno je da poæa ri spa lju ju mno ge bes-kra ljeπ nja ke, osim spo me nu tih puæe va (16 vr sta) joπ i broj ne vr-ste ku ka ca i nji ho ve liËin ke ko je se zadræa va ju na vla ti ma osuπe-nih bi lja ka i pri tlu, liËin ke πum-skih ko ma ra ca u πup lji na ma sta-rih sta ba la.

Na kon poæa ra traæi se ne-poz na ti pi ro man, uzroË nik na sta le πte te. U no vi na ma iπËi-ta va mo vr ste pret po stav lje no stra da lih æi vo ti nja (od Ëe ga ne-

ke stva ri uopÊe ne sto je), na od-go vor nost se po zi va ju sa bor ski Ëel ni ci ko ji ni su do volj no br zo rea gi ra li i po sla li u Ba ra nju zra-ko plo ve ka na de re i dru ge avio-ne za gaπe nje poæa ra. Nit ko se ne pi ta je li se taj poæar mo gao spri jeËi ti pra vodobnim rea gi ra-njem.

NGO OsjeË ki ze le ni i UE-OB Flu vius u ne ko li ko su na vra ta

upo zo ri li da bi se viπe tre ba lo ba vi ti zaπ ti tom pri ro de i eko loπ-kim pro ble mi ma, a ma nje tu riz-mom.

Osim poæa ra, u krat ko vri-je me do go dilo se joπ i neπ to go re - tri ve li ke povrπi ne rib nja-ka, ta ble A1, A2 i D, ko je su u gra ni ca ma Par ka pri ro de, osta-le su bez vo de. Na tim ta bla-ma gni jez di le su se ri jet ke vr steugroæe nih pti ca moË va ri ca (ne

Or ga n izi ra no (pod nad zo rom) spa lji va nje Or ga n izi ra no (pod nad zo rom) spa lji va nje tr sti ka u lo viπ tu Be lje (1984.)tr sti ka u lo viπ tu Be lje (1984.)

Ov dje se ne bi smje li do gaa ti poæa ri iz ma kli kon tro li. Da se to ne do go di, sre di nom proπ lo ga sto ljeÊa(a i pri je), na mjer no su spa lji va ne povrπi ne pod πaπem i tr sti kom.

Ba ranj ski tr ska ri u tre nu ci ma od mo ra - Ko paË ki rit,Ma li Ba jer (1984.)


Ro gaË - kruh sve tog Iva naRo gaË Ro gaË - Ro gaË kruh sve tog Iva naNEOP RAV DA NO ZA NE MA RE N

Sta blo ro gaËa (Ce ra to nia si liqua L.) poz na to je joπ iz naj ra ni jih bli skoi stoË nih ci vil iza ci ja, pa se ta ko spo mi nje kako po tjeËe iz Si ri je i Pa le sti ne, a Gr ci su ga proπi ri li po Sredozemlju. Udo maÊio se i u naπem prio ba lju i na oto ci ma. Plod ro gaËa na ro di Sredozemlja ko ri ste u pre hra ni veÊ ti suÊa ma go di na, a u GrË koj, Ita li jii u nas priprav lja ju se i vr lo do bra al ko hol na piÊa

Piπe: Antun Zlatko LonËariÊFoto: A. Z. LonËariÊ

Upo vo du obi ljeæa va-nja Da na Maar ske re vo lu ci je iz go di ne 1848/49. Vi jeÊe Ma-

ar ske na cio nal ne ma nji ne opÊi ne Er ne sti no vo i Vi jeÊe Mje snog od bo ra La slo vo, uz potporu Sa ve za maar skih udru ga u Hr vat skoj, po di gli su

gu bi tak vo de na di je lo vi ma rib-nja ka Be lje mnogo veÊa πte ta od poæa ra ko ji se uspo reu je s eko-loπ kom ka ta stro fom.

©to se za pra vo do gaa, po-ma lo je ne ja sno. Je li Ko paË ki rit izloæen kli mat sko-eko loπ kim pro-mje na ma zbog glo bal no ga za-top lje nja, evo lu ci je eko su sta va, vo do pri vred nih in ter ven ci ja na vo do to ku Du na va i Dra ve, ukla-nja nju pri rod nih mean de ra, nebri-ge za plav lje no po druË je; ili su u pi ta nju ne ki no vi struË nja ci ko ji

po nov no ot kri va ju Ko paË ki rit, za bo rav lja juÊi pri to me nje go vu proπ lost, isku sta va i Ëinj eni cu da se sve to i prije veÊ do gaa lo.

Odne dav no uz na ja trak tiv-ni je (po vr sta ma i bro ju moË va ri-ca ) tu ri stiË ke ploËe ribnja ka Be-lje, na tzv. pla tou kod Sa ka daπa, nai la zi mo na vr lo li je pe i edu ka-tiv no osmiπ lje nje ploËe na ko ji ma se opi su je or ni to loπ ko znaËenje rib nja ka, s bro je vi ma ri jet kih pti-ca moË va ri ca ko je bi tre ba le bi ti u ne po sred noj bl izi ni. Za tu pri-godu po stav lje no je ne ko li ko da-le ko zo ra na no vac, pa se po put onih na Ei ffe lo vu tor nju gdje se moæe pro ma tra ti pa no ra ma Pa r-iza, ov dje mo gu gle da ti ri jet ke pti ce moË va ri ce. Meu tim pti ca ne ma, rib njak je bez vo de, pa ci-je lo to upr izo re nje ploËa i da le-ko zo ra funk cio ni ra kao ilu zio ni-stiË ki igro kaz.

Obe lisk u La slo vu

U LAS LO VU PO DIG NUT

Obe lisk od hrasta Obe lisk od hrasta u spo men ær tva mau spo men ær tva ma

ugroæe nih pti ca moË va ri ca (ne ke iz po pi sa Cr ve ne knji ge ugroæe nih) kao πto su pat ke njor ke, si ve div lje gu ske, gla va-te pat ke, tri vr ste Ëi gri, eje moË-va ri ce, a odne dav no i gla so vi-te cr ve no no ge vla ste li ce, πto je pri pi si va no do brom ra du Ëu-var ske sluæ be na uspo sta vi mi-ra za pti ce. Ne sum nji vo da je

spomen-obelisk na mje snome grob lju u La slo vu.

Mje sto La slo vo ne da le ko od Osi je-ka, u ko jem veÊ viπe od de vet sto ljeÊa æi vi oko 1200 sta-nov ni ka pre teæi to maar ske na cio nal-no sti, u Do mo vin-skome je ra tu teπ ko stra da lo. Po ruπe ne su go to vo sve kuÊe i mje sna cr kva, a ve-

lik broj mjeπ ta na iz bje gao je di ljem Hr vat ske i u Maar sku. Viπe od 300 La slovËa na su dje-lo valo je i u Do mo vin skome ra-tu, a 48 bra ni te lja iz gu bi lo je æi vot. H rastov obe lisk „Dr vo æi-vo ta” ko ji su iz trup ca du gog viπe od Ëe ti ri me tra is kle sa li Ëla-no vi Umjet niË ke ko lo ni je iz Er-

ne sti no va, po klon je Hr vat skih πu ma, U©P Osi jek.

Na pred njoj stra ni spo me ni ka na la zi se tekst na maar skom je-zi ku: „He ro ji ma La slo va, ko ji su 1991.go di ne u Do mo vin skom ra tu po loæi li svo je æi vo te za rod nu gru-du i slo bod nu Hr vat sku, du bo ko poπ to va nje, sjeÊa nje i mir vjeË ni.

Po vo dom na cio nal nog praz-ni ka po diæu mjeπ ta ni La slo va, 15.oæuj ka 2007.go di ne.”

SveËa no sti po d iza nja spo men-obi ljeæ ja na mje snom grob lju u La slo vu su, uz broj ne mjeπ ta ne, pri su stvova li i pred stav ni ci OsjeË-ko-ba ranj ske æu pa ni je te kon zul Re pu bli ke Maar ske u Za gre bu Pe tar Du nai, sa bor ski za stup nik maar ske na cio nal ne ma nji ne u Hr vat skom sa bo ru Je ne Adam, dræav ni taj nik u Mi ni star stvu zaπ-ti te oko liπa i vod noga go spo dar-stva Kal man Ko vaË i dru gi.

dogaajidogaaji

U poæa ru stra da li puæe vi(ko ji se inaËe spo mi nju kao pre no sti te lji obiË nog ve li kog me ti lja), 1997.


Ro gaË - kruh sve tog Iva nakruh sve tog Iva naRo gaË - - kruh sve tog Iva nakruh sve tog Iva naPiπe: Antun Zlatko LonËariÊFoto: Arhiva I

sta ri je svi jet znao za hra-nu ko ja je ima la nad ze-malj sko znaËe nje. Po put Ëo ko lad nog na pit ka πto su ga sta re ame riË ke ci vi-

l iza ci je, na ro di In ka, Az te ka, Ma ja i dru gih, sma tra le “hra-nom bo go va”, i an tiË ki svi jet Sredozemnog po ja sa imao je “kruh sve tog Iva na”. Nai me, joπ iz bi blij skih vre me na spo-mi nje se ka ko se Ivan Kr sti telj hra nio ro gaËem, plo dom dr ve-ta la tin skog na zi va Ce ra to nia si liqua L.

Ova bilj ka pripa da po ro di-ci le gu mi no sse; rod Ce ra to nia svo je po dri je tlo vuËe iz Si ri je i Pa le sti ne. Sta ri Gr ci raz ni je-li su je po ci je lom Sredozem-lju, pa je ta ko doπ la i na oba-le Ja dra na ne ko li ko sto ljeÊa pri je Kri sta.

Ime ro gaË do la zi od grË-ke ri jeËi ko ras, πto znaËi rog, zbog obli ka ma hu ne u ko joj se na la ze sje men ke. To je vaz-da ze le no dr vo, vi si ne 5-15 me ta ra, za pra vo da nas go vo-ri mo o voÊ ki, spo rog rasta, ali za to du go vjeË no, doæi vi i viπe od dv je sto go di na. Na ja kom de blu, smeecr ven ka ste ko re, na la zi se okru gla sta kroπ nja, s tam no ze le nim li sto vi ma, Ëi je

Sta blo i plod i cvjet ro gaËa

A ME DI TE RANS KA BILJ KA

se gra ne na sta ri jim sta bli ma s vi ja ju i do tla. Za nim lji vost sta bla je i u to me πto se na is-tom dr ve tu na la ze istodobno i cv je to vi i plo do vi. Nai me, ro-gaË poËi nje cva sti u ko lo vo zu, dok su joπ na gra na ma i plo do-vi iz proπ le go di ne, ko ji se be-ru u stu de nome ka da i sa mi ot-pa da ju sa sta bla. Plod ro gaËa je plo sna ta ze le na do dvade-setak centimetara tam nocr ve-no smea koæ na totvr da, æi la va bla go po vi je na ma hu na u ko-joj se na la zi viπe sje men ki ko je ima ju stal nu teæi nu, bez ob zi-ra na uv je te i du lji nu sta ja nja. To svoj stvo sje men ki joπ su u naj ra ni jim bli skoi stoË nim ci vi-l iza ci ja ma uoËi li, pa od arap-ske ri jeËi qui rat, na sta la je i grË ka ri jeË ka rat, pr va mjer-na je di ni ca u raz m je ni do ba-ra na isto ku. Jed na sje men ka bi la je je dan ka rat. Oda tle do-la zi i mjer na je di ni ca za zla to, od no sno pre ma grË kom ke ra-tion za zr no. Jed na sje men ka je dan ka rat, πto znaËi da su sje men ke ro gaËa u proπ lo sti na Sred njem isto ku bi le vr lo dra go cje ne.

I da nas je ro gaË ci je nje na bilj ka, od no sno voÊ ka i njezin plod, na Sred njem isto ku. Ro-

gaËev plod vr lo je bo gat πeÊe-rom, πkro bom, ma sti ma i dru-gim sa stoj ci ma. Moæe se je sti Ëi tav ili pak mlje ti u prah i præen moæe sluæi ti kao za mje-na za ka vu ili ka kao. Ko ri sti se u pre hra ni za pri pre mu razliËi-tih je la i sla sti ca, a po seb no su poz na ti na pit ci zdra ve to ple “Ëo ko la de” ko ji se priprema-ju od u prah fi no sam lje ve na ro gaËa. Za razli ku od ka kaov-ca, ro gaË ne sadræi ko fein, pa se moæe ko ri sti ti u veÊim ko-liËi na ma. U sta ri jim vre me ni-ma braπ no od ro gaËa mi jeπa-lo se sa pπe niË nim i do bi vao se kruh vr lo do brog oku sa. Su-he ma hu ne, ko je obi lu ju ug lji-kohi dra ti ma, bje lanËe vi na ma i tri je slo vi na ma (ta ni nom) ni-su bi le kvar lji ve pa su ih po-mor ci ci je ni li kao pri kladan iz-vor hra nji vih tva ri i ko ri sti li na du gim pu to va nji ma.

Pre ma bi blij skoj priËi, Ivan Kr sti telj preæi vio je u pu-sti nji upra vo za hva lju juÊi ro-gaËu, pa je oda tle i na ziv za ro gaË Iva nov kruh.

U sta rom Egip tu ro gaË je sluæio i kao li jek pro tiv dia re-je, jer su sam lje ve ni prah ro-gaËa mi jeπa li s me dom i vo-skom. Spo mi nje se u an tiË kim

Ëudesna prirodaËudesna priroda


re cep ti ma i kao sred stvo pro-tiv cri jev nih parazi ta, ali i za po boljπa nje sla bog vi da i upa-le oËi ju. GrË ki li jeË nik Dio sku-rid piπe ka ko ro gaË re gu li ra pro ba vu i sma nju je bo lo ve u æe lu cu. Ta koer su za nim lji-vi pi sa ni do ku men ti iz ko jih se iπËi ta va ka ko su plo do vi ro-gaËa bi li bit ni i u ne kim vjer-skim obre di ma pr vih krπÊa na.

Da nas se ro gaË uz ga ja u svim me di te ran skim zem lja ma, a glav ni proiz voaËi su GrË-ka, ©pa njol ska i Ita li ja, pa za-tim Ci par, Tur ska, Alæir i Tu nis. Naæa lost u nas, prem da je dav-no udo maÊen, po sli je ma sli ne, smo kve, man da ri na i agru ma, po sve je za ne ma ren kao vri jed-na voÊ na kul tu ra. OËu va la su se sa mo po je di na sta bla na oto ci-

Po hek ta ru povrπi ne sa di se od 70 do 100 sad ni ca, a veÊ u de se toj go di ni moæe da ti i do 25 kg plo da po sta blu

Ro gaËev plod vr lo je bo gat πeÊe rom, πkro bom, ma sti ma i dru gim sa stoj ci ma. Moæe se je sti Ëi tav ili pak mlje ti u prah i præen moæe sluæi ti kao za mje na za ka vu ili ka kao. Ko ri sti se u pre hra ni za pri pre mu razliËi tih je la i sla sti ca

ma ©ol ti, Hva ru, BraËu, La sto-vu, u oko li ci Du brov ni ka i na Vi-su. Na ©ol ti i mje sto no si na ziv Ro gaË. Po ljo pri vred na za dru-ga Ko miæa veÊ viπe od po la sto-ljeÊa pre rau je ro gaË i je di no da nas joπ ima mlin za njegovo mlje ve nje. U Ko miæi su joπ uvi-jek viπe sto ljet ni na sa di ro gaËa, a ko miπ ki je au toh to na sor ta, poz na ta po svo joj kva li te ti kao ko miπ ki tu sti ro gaË.

Uz goj ro gaËa na naπem prio ba lju ogra niËen je uglav-nom na sred nje i juæ no prio ba-lje, jer je osjet ljiv na hlad noÊu. Razm noæa va se sje men ka ma; na veÊim povrπi na ma sje tvom po ne ko li ko sje men ki u ru pi-cu. U Izrae lu poπum lja va ju ro-gaËem pla nin ska stje no vi ta i arid na po druË ja, pa je poæe-ljan i za naπe prio ba lje jer na tim sta niπ ti ma ne ma opa sno-sti od poæa ra, za razli ku od dru gih Ëe ti njaËa. Osim to ga, pri vlaË nom ze le nom kroπ njom od liË no se ukla pa u hor ti kul-tur ni sre do zem ni i ja dran ski kra jo braz, te vr lo de ko ra tiv no iz gle da ti je kom ci je le go di ne. A osim to ga, u vri je me cvat nje iz nim no je me do no sna bilj ka pa je od liË na ispaπa za pËe la re

u to do ba go di ne. Po hek ta ru povrπi ne sa di se od 70 do 100 sad ni ca, a veÊ u de se toj go di-ni moæe da ti i do 25 kg plo da po sta blu, dok se u zre lim go-di na ma urod kreÊe od 50 do 120 kg po sta blu. U pra vil no po dig nu tim i nje go va nim voÊ-nja ci ma raa veÊ na kon 4 - 5 go di na. Naæa lost, u nas je ta voÊ na vr sta joπ uvi jek do sta za-ne ma re na.

Cvi jet i di je lo vi plo da

Iz bor je pao na Si sak, za ko ji se po ti ca jem ba na Ni-ko le Zrinj skog za la gao Kap tol, ima juÊi u vi du ta-

moπ nje po sje de. Na za mol bu za gre baË koga bi sku pa Ni ko le Ola ha i hr vat skih sta leæa, kralj Ferd ni nand Kap to lu je do di je-lio doz vo lu da na uπÊu Ku pe u Sa vu po dig ne utvr du. Za po-d iza nje utvr de oda bra na je lo ka ci ja su to ka Ku pe i Sa ve, na πi rem po druË ju ko je je na sje ve ru omee no treÊom ri je-kom - Odrom, sto ga se u ono do ba Ëe sto na zi va lo oto kom. Tok Sa ve ta da je bio dru gaËi-ji, ri je ka je bi la bliæe oda bra-nome mje stu ne go da nas.

Ra do vi na iz grad nji utvr de (sta roga gra da), po-vje sniËa ri naj pri mje re ni jim sma tra ju na ziv kaπ tel ko ji po-dri je tlo vuËe iz na zi va Ëe tve-ro kut noga rim skog lo go ra,

Na kon πto su Ëetr de se tih go di na 16. sto ljeÊa Tur ci po sta li go spo da ri ci je le Sla vo ni je do Vi ro vi ti ce i »az me, a pa dom Ja se nov ca bio im je otvo ren put u kra je ve iz meu Sa ve i Dra ve, ne ko vri je me u dalj njem pro do ru mo gla ih je zau stav lja ti joπ je di no Kra lje va Ve li ka. PoËet kom 1544. poËe lo se raz miπ lja ti o to me da se utvr di ba rem joπ jed no mje sto na Sa vi


baπtinabaπtinaSI SA» KI STA RI GRAD

Kaπ telKaπ tel na uto ku Ku pena uto ku Ku peu Sa vuu Sa vu bra nio je Si sak bra nio je Si sak od Tu ra kaod Tu ra ka

poËe li su u trav nju 1544., no ni da nas se pouz da no ne zna tko je izra dio pro jekt si saË kog kaπ te la. U sta rim se do ku men-ti ma kao zi da ri, mu ra to res, spo mi nju ne ki hr vat ski i ne ki ta li jan ski gra di te lji meu ko-ji ma je sre diπ nju ulo gu imao Pie tro da Mi la no, nji hov vo di-telj. Po sto ji, meu tim, i ma nje poz na ta is pra va u ko joj se na-vo di ka ko su se dva pred stav-ni ka Kap to la upu ti la u Ljub-lja nu, meu osta lim, ka ko bi an gaæi ra li gra di te lja. Poslije se ime nom spo mi nje maj stor An tun zi dar. Uspo re di li se An tu no va plaÊa od 26 flo re na, ne raËu na juÊi vje ro jat no ne-rad ne ne dje lje, s mje seË nom plaÊom Pie tra da Mi la na ko ja je ispr va iz no si la 6, a po sli je 8 flo re na - moæe se pret po sta vi-ti da je An tu no va go to vo Ëe-tiri pu ta veÊa plaÊa bi la uzro-

ko va na drukËi jom ulo gom na gra di liπ tu, moæ da au to ra pro-jek ta si saË koga kaπ te la.

Na vi jest da Tur ci na-mje ra va ju na pa sti Si sak, Kap tol je uspo sta vio veÊi broj kaπ te la na i vi ce kaπ te la na, po-veÊao i broj no sta nje voj ni-ka, ri ba ra, pe ka ra i mli na ra.

Osob lje ko je je bi lo na duæ no-sti u kaπ te lu, za to je pri ma-lo plaÊu: kaπ te lan 2,5 fo rin ta, bom bar da rij 3 fo rin ta, sva ki voj nik i ri bar po 1,5 fo rin ta, a kljuËo noπa i gra di telj po 1 fo rint mje seË no.

Ha san-paπa uta bo rio se na de snoj oba li Ku pe 15. lip nja

Piπe: Æeljko BaËvarFoto: Æ. BaËvar


»ak dvadeset do trideset po sto onih ko ji ula ze u am bu lan te svo jih li jeË ni ka osjeÊa ju umor, umor od gla ve do zad njeg pr sta na no zi. Ra zliËi ti uzroË ni Ëimbenici mo gu iscr pi ti, osla bi ti vaπu ener gi ju, a da ih, istodobno, li jeË nik pre vi di

Ako ste kro niË no umor-ni mje se ci ma i ne zna-te s Ëi me bi ste to po-ve za li, sva ka ko se

po sa vje tuj te sa svo jim li jeË ni-kom. Pro blem moæe bi ti jed-no sta van, ali i kom plek san. To znaËi da po sto je naËi ni ne sa-mo zau stav lja nja utroπ ka ener-gi je ne go i okre ta nja tog pro ce-sa u obr nu tom smje ru.

Kre ta nje - Sje di te za sto-lom Ëi tav boæ ji dan, ni kad se pre viπe ne na preæe te, pa ipak ste uvi jek umor ni. Ka ko

Sta blo ti je kom svog du-gog æi vo ta moæe kat-kad po pri mi ti neo biËan iz gled. Jed no od ta kvih

je i obiË na bu kva (Fa gus syl va-ti ca L.) u Go spo dar skoj je di ni-ci Pe tro va Go ra-Bu blen, 7b, na

1593. go di ne. Iz vjeπÊa za po-vjed ni ka i su vre me ni ka te on-daπ njih eu rop skih no vi na vr lo se razli ku ju u pro cje ni bro ja voj ni ka. Ta ko se pri li kom go-vo ra o tur skim sna ga ma spo-mi nju broj ke od 10.000 do Ëak 50.000 lju di.

U si saË koj utvr di bi li su za-po vjed ni ci ka no ni ci Blaæ Gju-rak i Ma ti ja Fin tiÊ. Na dvoj vo-da Er nest, pri je sa me op sa de, po slao im je 50 puπ ka ra (pixi-da rios) i dva top ni ka (bom bar-da rios), a Ru precht Eg gen berg 100 nje maË kih unajm lje nih voj ni ka (Teutsc he Knech te). U kaπ tel su bi li do ve de ni svi uno vaËe ni mla diÊi pa je po sa-da Ëi ni la oko 300 lju di.

Voj ska ko ja je 19. lip nja kre nu la u po moÊ Si sku veÊi-

nom se sa sto ja la od ko nja-niπ tva, a ma njim di je lom od pjeπaË kih je di ni ca. Ban To ma Erdödy vo dio je ban sku Ëe tu ko ja se sa sto ja la od ko nja ni-ka i pjeπa ka, s ukup no 1240 lju di. Kar lo vaË ki ge ne ral An-dri ja Auer sperg vo dio je 200 kranj skih i 100 ko ruπ kih ko-nja ni ka (ar ke bu zi ra). I dru gi nje maË ki za po vjed ni ci te hr-vat ski ka pe ta ni do ve li su svo-je Ëe te. Broj krπÊan skih sna ga pro cje nju je se na oko 5000 voj ni ka.

Glav nu ulo gu u bi tki kod Si ska, ko ja je za poËe la 22. lip nja 1593., ima la je stal-na plaÊe na voj ska ko jom su za po vi je da li car ski za po vjed-ni ci, ban i kra jiπ ki ka pe ta ni. Nai me, si tua ci ja u ko joj se na-la zi la si saË ka utvr da zah ti je-va la je hit nu in ter ven ci ju, a vri je me u ko jem je krπÊan ska voj ska stu pi la u ak ci ju teπ ko da bi bi lo po stig nu to da se Ëe ka lo na pri kup lja nje veÊeg bro ja feu dal ne voj ske.

KrπÊan ska je voj ska do bi la bit ku uspr kos brojËa no sla bi-jim sna ga ma. Pre ma iz vjeπÊi-ma za po vjed ni ka, osim loπe tak ti ke i sa mou vje re no sti Ha-san-paπe, Ëi ni se da je od pre-sud ne vaænosti bi lo va tre no oruæ je krπÊan ske voj ske. Uvjer-lji voj po bje di pri do nio je i hra-bar ispad bra ni te lja si saË kog kaπ te la na tur ske Ëe te, i to upra vo ka da je Tur ci ma bi la od sjeËe na od stup ni ca pre ma mo stu. Pre ma mno gim iz vo ri-ma, naj broj ni ji voj ni ci krπÊan-ske voj ske bi li su Hr va ti, no po-pi sa bra ni te lja ne ma te se ne mo gu utvr di ti sve na rod no sti ko je su sudjelovale u obra ni kaπ te la. Si gur no je sa mo da su obra nom utvr de uvi jek za-po vi je da li ka no ni ci za gre baË-koga Kap to la.

Ova kve sret ne do gaa je na rod je pam tio i, Ëu va juÊi od za bo ra va, po vje ra vao pre da ji. Pr vi veÊi za pis naËi nio je pro-to no tar tro jed ne kra lje vi ne prav nik Pe tar Zni ka u pr voj po lo vi ci 17. sto ljeÊa. Ra do slav Lo paπiÊ sta vio je na slov Po piv-ka o porazu Tu ra ka kod Si ska 1593. i obja vio je u Vi jen cu (broj 43, go di na 1875.)

Ha san-paπa uta bo rio se na de snoj oba li Ku pe 15. lip nja 1593. go di ne. Iz vjeπÊa se vr lo razli ku ju u pro cje ni bro ja voj ni ka. Ta ko se pri li kom go vo ra o tur skim sna ga ma spo mi nju broj ke od 10.000 do Ëak 50.000 lju di.

Broj krπÊan skih sna ga pro cje nju je se na oko 5000 voj ni ka.

Moæe li se svla da ti kro niË ni umor?Moæe li

zanimljiva prirodazanimljiva priro


Piπe: dr. Ivo Belanto moæe bi ti? Moæ da je vaπ pro-blem upra vo u to me πto se ne izlaæe te fi ziË kim na po ri ma. Ek-sper ti su doπ li do za kljuË ka da bi ti fi ziË ki neak ti van po go du je po ja vi tro mo sti i umo ra. S dru-ge stra ne, re dovite tje lo vjeæ be ili fi ziË ki rad re zul ti ra ju bo ljom opÊom tje le snom ener gi jom.

Pre ma to me, onaj tko se re dovito ba vi ne kom sport-sko-re krea tiv nom ak tiv noπÊu osjeÊa se krep ki ji, snaæ ni ji ti je-kom Ëi ta vog da na, za razli ku od onog po span ca na kauËu ili fo te lji pred te le v izo rom. Jed no do bro æu stro ho da nje uËi nit Êe da se osjeÊa te mno-go od mor ni ji ne go je dan od-mor izleæa va njem. Tje le sno vjeæ ba nje ta koer po boljπa va san, ko ji opet moæe sma nji ti umor. Pri sje ti te se da na ka da ste bi li iz van kuÊe, ma lo pla-ni na ri li, urei va li vrt ili jed no-stav no ma lo du lje ho da li - ka-ko ste tu noÊ do bro spa va li.

Osi gu ra ti od mor - Na-veËer ide te ra no u kre vet, uju tro ra no usta je te - pa ipak ste Ëi ta vo vri je me iscrp lje ni. Zaπ to? Je dan od uzro ka umo-ra, ko ji Ëe sto pro mak ne li jeË ni-ci ma, op struk tiv ni je za stoj di-sa nja za vri je me spa va nja. Taj

pre kid di sa nja na sta je ka da se tki vo ædri je la sti sne i jed no-stav no za tvo ri diπ ni put. Oso-ba, zapravo, za vri je me spa-va nja pre sta ne di sa ti 20-40 se kun di. Kad se to do go di, Ëo-vjek se pro bu di i tek ta da poË-ne po nov no di sa ti. Bue nje je krat ko traj no, ali se moæe do-go di ti i do 100 pu ta tijekom jed ne noÊi, ta ko da oso ba gu-bi zna tan dio sna i to onog naj vaæ ni jeg, du bo kog sna, ko-ji od ma ra i opo rav lja.

Meu tim, umor ni je je-di ni pro blem ko ji ta kvi pre-ki di di sa nja u snu mo gu stvo-ri ti. Zbog sma nje nog uno sa ki si ka u or ga n izam, ta kva sta-nja mo gu do ve sti do po re met-nje srËa nog rit ma (Ëak i in fark-ta) i po viπe nog krv nog tla ka. Ako mi sli te da bi ta kvi pro ble-mi sa snom mo gli bi ti razlo-gom vaπeg kro niË nog umo ra, uput no je od mah po sa vje to va-ti se s li jeË ni kom, naj bo lje sa struË nja kom za po re met nje sna. Po sto je broj ne mo guÊ no-sti li jeËe nja. Ne ke pro mje ne u naËi nu æi vo ta mo gu ta koer po moÊi u sma nje nju ili ukla-nja nju neu god nih pre ki da di-sa nja za vri je me sna. Dvi je na-juËin ko vi ti je mje re jesu:

1 . Sma nje nje tje le snog ma-snog tki va. U sva kom sluËa ju ko ri sno je sma nji ti pre ko mjer-nu tje le snu teæi nu.

2. Sma nje nje pi je nja al ko-hol nih piÊa. Iz bje ga va nje al ko-ho la moæe bi ti od po moÊi. Pre-viπe al ko ho la ka sno na veËer, pri je od la ska u kre vet, moæe po re me ti ti kva li te tu sna i pri-do ni je ti po ja vi umo ra.

Tr za ji i prevr ta nje u kre-ve tu - Oko osam po sto lju di i ba rem petnaest po sto onih sta ri jih od 50 go di na ti je kom noÊi po vre me no tr za ju no ga-ma i prevrÊu se u kre ve tu. Mno gi lju di uopÊe ni su svje-sni tog svog pro ble ma.

Li jeË ni ci ne zna ju sa svim si gur no πto je pra vi uzrok tim ne ho tiË nim po kre ti ma. Meu-tim, ono πto zna ju je to da ti po kre ti mo gu uzro ko va ti umor, jer re me te san, bu duÊi da se mo gu po ja vi ti i po ne-ko li ko sto ti na pu ta u jed noj noÊi. Ni je niπ ta Ëud no kad su ta kve oso be da nju po spa ne. NoÊ ni po vre me ni po kre ti no-gu vje ro jat no se ne mo gu pot-pu no od stra ni ti, ali li je ko vi mo gu po moÊi da se sma nji broj bue nja noÊu, pa je on-da i umor ma nji.

Moæ da je vaπ pro blem upra vo u to me πto se ne izlaæe te fi ziË kim na po ri ma. Ek sper ti su doπ li do za kljuË ka da bi ti fi ziË ki neak ti van po go du je po ja vi tro mo sti i umo ra. S dru ge stra ne, re dov ite tje lo vjeæ be ili fi ziË ki rad re zul ti ra ju bo ljom opÊom tje le snom ener gi jom.

Oko osam po sto lju di i ba rem petnaest po sto onih sta ri jih od 50 go di na ti je kom noÊi po vre me no tr za ju no ga ma i prevrÊu se u kre ve tu. Mno gi lju di uopÊe ni su svje sni tog svog pro ble ma. Li jeË ni ci ne zna ju sa svim si gur no πto je pra vi uzrok tim ne ho tiË nim po kre ti ma.

po druË ju ©u ma ri je To pu sko u kar lo vaË koj Upr a vi. Naπ li su je ru-ko vo di te lji ca kar lo vaË kog Odje-la za urei va nje πu ma mr.sc. Ja-dran ka ©a lek-Gr ginËiÊ, dipl.ing.πum. i sa mo stal ni tak sa tor Zvo-ni mir Pa vli na, dipl.ing.πum., pri

obi lasku od sje ka ra di oda bi ra pret hod nog pri ho da za izra dbu go diπ njeg pla na go spo da re nja za 2007. go di nu. Od sjek 7b sred-nje dob na je i mjeπo vi ta sa sto ji na bu kve i kit nja ka iz sje me na, sta-ro sti 45 god.

Sta blo je su hog vr ha, vi si-ne 12 m, pro mje ra 19 cm, ali je de blo vr lo za nim lji vog iz gle-da, s udub lje nji ma kao da ga je net ko po kuπa vao mo de li ra-ti po put gli ne. Za sa da se ne zna uzrok ovoj po ja vi. Bu kva se na la zi dvadesetak metara uda lje na od πum ske ce ste, ta-ko da je neÊe bi ti teπ ko iz vuÊi na kon ruπe nja jer se do tiË no sta blo na mje ra va saËu va ti i kon-zer vi ra ti.

zdravi æivotzdravi æivot

Moæe li se svla da ti kro niË ni umor?se svla da ti kro niË ni umor?

zanimljiva prirodada Piπe: Zvonimir Pavlina, dipl. ing. πum.Foto: Z. Pavlina, dipl. ing. πum.

Neo biË na Neo biË na bu kva na bu kva na Pe tro voj Pe tro voj go ri go ri

Broj 125 Broj 125 • • svibanj 2007.svibanj 2007. HRVATSKE ©UMEHRVATSKE ©UME36

Piπe: Ratko PacadiFoto: R. Pacadi

In for ma cij ski su stav Hr-vat skih πu ma Ëi ni viπe od 2000 raËu na la i 37 ser ve-ra (po sluæi te lja) na viπe

od 200 lo ka ci ja. Ove broj ke po ka zu ju da je in for ma ti ka po sta la znaËaj na sna ga ko-ja moæe i mo ra sva kod nev-no da va ti pod lo gu i potporu po slo va nju Hr vat skih πu ma. Do po dat ka ko ji se na la ze na raËu na li ma na svim tim di-stri bui ra nim lo ka ci ja ma ne ka-da se do la zi lo po moÊu razliËi-tih pro gra ma (PcAnyw he re, Car bon copy itd.) izravnim po zi vom te le fon skog mo de-ma sva ke lo ka ci je. A ko je bi-

IN FOR MA TI» KA SLUÆ BA

Pri vat na mreæa (VPN) Pri vat na mreæa (VPN) Hr vat skih πu maHr vat skih πu ma

U prijaπnja dva bro ja Ëi ta li ste o pro gram skom rjeπe nju za bi ljeæe nje in ci de na ta Po lar Help desk, te pro gram skom rjeπe nju za uprav lja nje do ku men ti ma Cen trix. Pre du vjet za funk cio ni ra nje ta dva su sta va po ve za nost je svih lo ka ci ja u Hr vat skim πu ma ma

Pro blem di stri bui ra nih lo-ka ci ja vr lo us pjeπ no je ri jeπen po moÊu VPN-a (Vir tual pri va-te networ king). VPN je vir tual-na mreæa raËu na la i ne tre ba ju mi jeπa ti s VPN mreæom GSM-a. Mreæa raËu na la sad se na la zi na sva koj uda lje noj lo ka ci ji, a bez ob-zi ra nalazi li se na ne koj lo ka ci ji jed no ili sto ti nu raËu na la, ona su po ve za na uz po moÊ T-com uslu-ge „Pri vat na mreæa”. Hr vat ske πu me isko ri sti le su ve li ku T-co mo-vu in f rastruk tu ru ka ko bi mno go svo jih ma lih lo kal nih mreæa spo-ji le u jed nu ve li ku kor po ra tiv nu mreæu raËu na la, te po put svih ve-li kih kor po ra ci ja u Hr vat skoj i svi-je tu po ve za le svo je uda lje ne lo ka-ci je po ci je ni pu no pri hvat lji vi joj od iz najm lji va nja po seb nih vo do-va sa mo za tu uslu gu. Do tre nut-ka pre la ska na uslu gu pri vat na mreæa, sva ka po je di na lo ka ci ja spa ja la se na In ter net i na kon spa-ja nja raz nim pro gra mi ma sla la po dat ke u Upra vu πu ma ili Di rek-ci ju. Sva ki troπak po ve zi va nja bio je po seb no iska zan, pa ne sa mo

da se uopÊe ni-je mo glo toË-no izraËu na ti ko li ko se troπi na In ter net uslu ge unu tar Hr vat skih πu-ma ne go je bi-lo ne mo guÊe razluËi ti ko li ki je troπak „sur-fa nja” ko ri sni-ka, a ko li ko je rad ili sla nje i pri ma nje po da-ta ka vaæ nih za po slo va nje Hr-vat skih πu ma.

Sa da se pri li kom izla-za na In ter net sva ka lo ka ci ja spa ja u pri vat-

nu mreæu Hr vat skih πu ma jer je je di ni izlaz na In ter net omo-guÊen pre ko cen tral ne lo ka ci je u Za gre bu. Sva ki ko ri snik ko ji æe-li ko ri sti ti In ter net spa ja se pre-ko ci je le in f rastruk tu re T-co ma i H©-a u Di rek ci ju Za greb, te na taj naËin izla zi na In ter net, na-rav no ako mu je to dopuπteno. Ta kav naËin po ve zi va nja raËu na-la znaËi da se sad do slov no jed-nim kli kom miπa bez ika kvo ga pro ble ma moæe doÊi do bi lo ko-je ga od 2000 raËu na la u Hr vat-skim πu ma ma. I to ni je sve: pa ra-lel no uz uslu gu pri vat ne mreæe, In for ma tiË ka sluæ ba je joπ 2003. go di ne uve la svo je VPN rjeπe-nje. Za seb na in f rastruk tu ra omo-guÊu je spa ja nje bi lo ko jeg raËu-na la iz svi je ta u mreæu Hr vat skih πu ma. To ni ka ko ne znaËi da su otvo re na vra ta za sva ko ga, veÊ se po je di naË no sva kom ko ri sni-ku po seb no odo bra va spa ja nje u Pri vat nu mreæu ( VPN).

I na kra ju, ono πto je naj bit ni je: po seb nim prilagoavanjima po sluæi te lja, mreæ ne in f rastruk tu re Hr vat-skih πu ma, T-co ma i T-Mo bi la, omo guÊe no je da se po moÊu mo bil nih te le fo na s teh no lo gi-jom (GPRS_om, ED GE, UMTS, HSD PA) ili s T-Mo bi le Fu sion kar-ti com do slov no iz πu me spo ji na bi lo ko je od 2000 raËu na la H©-a, poπa lje elek tro niË ka poπ ta, pre-gle da ju iz vjeπ ta ji na in tra ne tu ili po pra ve po da ci na ko ri sniË kom raËu na lu. Pri je ne ko li ko go di na sve je ovo iz gle da lo kao znan-stve na fan ta ski ka, no sa da je to nor mal na sva kod ne vi ca.

Vaæ no je istaknuti da su veÊi nu prilagoivanja i osta-lih po slo va oko uvoe nja Pri-vat ne mreæe odra di li in for ma-tiËa ri Hr vat skih πu ma, Ëi me je us pjeh i za do volj stvo zbog do-bro obav lje nog po sla joπ veÊi i znaËaj ni ji.

lo pro ble ma s ve za ma, al ter na-ti va je bi la da in for ma tiËar ide au tom po po dat ke ili, u kraj-njem sluËa ju, da ko ri snik sve sni-mi na di ske tu i poπa lje di ske tu poπ tom. Upra ve πu ma ta da su ra di le go to vo sa mo stal no, a sa-mo skup veÊ obrae nih po da ta-ka pri kup ljan je u Di rek ci ju ra di iz vjeπ ta va nja. Vje ro jat no se ne-ki i da nas sa sje tom sjeÊa ju tih vre me na ko ja su, na sreÊu, da-le ko iza nas.

informatikainformatika

VPN (Vir tual pri va te networ king) vir tual na je mreæa raËu na la i ne tre ba ju mi jeπa ti s VPN mreæom GSM-a.


Piπe: Siniπa SlaviniÊFoto: S. SlaviniÊ

Ia ko se lo vi ti-je kom ci je le go di ne, po-dust je Ëest i

omi ljen cilj ri bo-lo va i zi mi. U du-bo kim di je lo vi ma ri je ka, tzv. zi mov-ni ci ma, te u bl izi-ni no saËa mo sto-va, u hlad no do ba go di ne mo gu se vi dje ti broj ni ri bo-lov ci ka ko plovËe od no sno puπ ta ju mam ce bo log ne si-ma - du gim te le skopskim πta po-vi ma s ro lom. »e sto se ri biËi mo-gu vi dje ti i ka ko s mo sto va lo ve ovu ri bu, pri mje ri ce na Dra vi u Hræe ni ci, pa na sav skom mo stu u Za gre bu. Ne ka da je omi lje na ri bo lov na po zi ci ja za ova kav ri bo lov bio sta ri dr ve ni re paπ-ki most na Dra vi. Da nas su na taj most osta la sa mo sjeÊa nja i uspo me ne sta rih ri biËa. Nai me, most je de mon ti ran, a umje sto nje ga iz graen je no vi be ton-ski most. Mlai naraπtaj ri biËa lo vi sa da s nje ga. Za ri bo lov po-du sta po treb no je u vo du uba ci-ti i do sta pri ma me. Naj bo lja je ku ha na pπe ni ca, sa ma ili po mi-jeπa na s ne kom hra nom na os-novi si ra. Kaæu da su ne ka da s re paπ kog mo sta ri biËi ba ca li to li-ke ko liËi ne pπe ni ce i ku ku ru za u vo du da su na dnu osta ja le pra-ve pla ni ne, a ka da je Dra va pa-la, na pru do vi ma su zna li nik nu-ti ku ku ru zi. Je li ovo ri biË ka ili ne, ne znam, ali za us pjeπan ri-bo lov po du sta, pri mam lji va nje ima ve li ku vaænost. A s Ëime se pri mam lju je, s time tre ba lo vi-

Kaæu da su ne ka da s re paπ kog mo sta ri biËi ba ca li to li ke ko liËi ne pπe ni ce i ku ku ru za u vo du da su na dnu osta ja le pra ve pla ni ne, a ka da je Dra va pa la, na pru do vi ma su zna li nik nu ti ku ku ru zi. Je li ovo ri biË ka ili ne, ne znam, ali za us pjeπan ri bo lov po du sta pri mam lji va nje ima ve li ku vaænost.

Naraste i viπe od 2 kg. No, lov ni su pri mjer ci u pro sje ku znat no ma nji - najËeπÊe do 500 gra ma teæi ne. Hr vat ski re kord je po dust Ni no sla va Grei sa, na æa lost po koj nog poz na tog ri biËa iz Val po va, ko ji je u Dra vi 1999. ulo vio pri mje rak teæak 1,90 kg.

SLAT KO VOD NE RI BE

Po dust je li je pa ri ba tam no ze le nih lea, bi je lih, srebr na stih bo ko va i tr bu ha, iz nim no za nim lji va za sport ski ri bo lov

ti. Za podu sta naj bo lji mam ci su za to ku ha na pπe ni ca, cr vi, tan ke gu ja vi ce (ka li for nij ske), pa hu lja kru ha...

Po dust je li je pa ri ba. Iz nim-no za nim lji va za sport ski ri bo-lov. Naraste i viπe od 2 kg. No, lov ni pri mjer ci u pro sje ku su znat no ma nji - najËeπÊe do 500 gra ma teæi ne. Hr vat ski re kord je po dust Ni no sla va Grei sa, na æa lost po koj nog poz na tog ri-biËa iz Val po va, ko ji je u Dra vi 1999. ulo vio pri mje rak teæak 1,90 kg.

U na ro du je po dust poz nat joπ i kao πlji var, sko balj, πtup-ser i tin taπ. Po sljed nje ime do-bio je po specifi Ënoj cr noj ovoj-ni ci po tr buπ noj πup lji ni. InaËe, po dust je li je pa ri ba tam no ze-le nih lea, bi je lih, srebr na stih bo ko va i tr bu ha. Pe ra je su mu æu tocr ve ne. Stan dard no ime mu po tjeËe od ka rak te ri stiË no smjeπ te nih usta, ispod gu bi ce.

Mri je sti se od oæuj ka do svib nja, ka da æen ka po loæi i do 100.000 ja ja. Hra ni se æi vo tinj-skom i bilj nom hra nom dna.

Po dust je ri ba gor njih i sred njih di je lo va (veÊih) ri je ka. Omi lje na je hra na gla va ti ce (od no sno mla di-ce). Naj za stup lje ni ji je u

tzv. mren skom di-je lu ri je ke, pa je uz nje ga mre na Ëe sto ulov sport-skih ri bo lo va ca, ko ji kreÊu u po-hod na po du sta.

Po dust je do-sta pri la god lji va ri ba, pa se moæe naÊi u Ëi stim, bi-strim hlad nim vo-da ma, ali i u bla-go za gae nim di je lo vi ma ri je ka, npr. kao πto je ri-je ka Sa va.

Jat na je ri-ba. Lje ti je u sa-moj stru ji, a ka-da vo da poraste i za mut ni, pri la zi oba li.

NajËeπÊe se lo-vi bo log ne se teh-ni kom, ali i du-gim di rek taπi ma od no sno po la galj-kom (πte kom).

Pritom se ko ri ste πto lakπi si-ste mi za ri bo lov. Naj lon do 0,18 mm. »eπÊe ta nji, udi ce br. 10-14, te plov ci no si vo sti (ovi sno o jaËi ni stru je) od 2 do 20 gra ma. ©tap tre ba bi ti ak ci-je A, od no sno br ze ak ci je (rad sa mo vr hom).

Udi ca s mam cem spuπ ta se do dna, ta ko da je stru ja vo-de no si od no sno ri biË, poπ to za ba ci uz vod no si stem s plov-kom, puπ ta da ga vo da no si do odree ne toË ke niz vod no i za tim ci je lu rad nju po nav lja (u ri bo lo vu s oba le). Bit no je da se ma mac puπ ta u zo ni hra-nje nja od no sno ubaËe ne hra-ne. Griz po du sta najËeπÊe je beskom pro mi san, pa plo vak ne sta je pod vo dom u πu su. Premda, isti ni za vo lju, ima da na ka da je po dust opre zan i pri ma pip ka vo, πto se oËi tu-je tek u bla gom za staj ki va nju ili je dva pri mjet nom iz d iza nju plov ka (ka da tre ba krat ko i oπ tro kon tri ra ti). Zbog to ga si stem za ri bo lov podu sta tre-ba bi ti do bro tem pi ran.

Po dust Po dust

ribolovribolov

Po dust od 43 cm Po dust od 43 cm


Piπe: Zoran TimaracFoto: Arhiv

RAZ GO VOR / DR. SC. TI HO MIR MAR JA NAC

ri ma i dok je joπ hlad no i vraÊa-ju se mraze vi.

Med vjed za zi mu stva ra priËu-ve sa la, a ËiËak skup lja pr ve go-di ne (i iduÊih) sve po treb no za rast u de be lom ko ri je nu. Za to i moæe ta ko snaæ no iz rasti. Ko ri-jen je do 50 cm du gaËak, sliËan re pi, iz nu tra bi jel i me snat.

Iz nje ga iz raste gr mo li ka bilj ka do 150 cm vi so ka. Stab lji-ka je us prav na, snaæ na, raz gra-na ta, ispu nje na srËi kom, Ëe sto cr ven ka sta. Li sto vi su ja ko ve li-ki, naj veÊi su do nji, a pre ma go-re sve ma nji. Sr ca sto su ja ja sti, na ru bu obiË no ma lo va lo vi ti i na zub lje ni, odoz do pu ste na sti i si vo bi je li.

»I»AK

Mno ge ko ri sti odMno ge ko ri sti odU Ja pa nu odav no kul ti vi ran i uz ga ja se u vr to vi ma, za πto moæe za hva li ti svo joj uku sno sti

Cvje to vi su sit ni i cr ve ni, skup lje ni pri vr hu stab lji ke u groz da sti cvat, oba vi jen ljep lji-vim bod lja ma. Plod je ËiËak, ko-ji se svo jim ku ki ca ma la ko hva ta za dla ku div ljih i pi to mih æi vo ti-nja i odjeÊu lju di. Ta ko se ËiËak πi ri.

Ma lo je poz na to da nam ËiËak pruæa mno ge ko ri sti. Je sti vi su ko ri-jen i mla di lis-to vi i pe telj ke. Ko ri jen je veo-ma hra njiv i sa-dræi od 27 do 45 po sto inu li-na, po seb nog πkro ba ko ji se moæe pre tvo ri-ti u πeÊer. Do-bar je za re gu li-ra nje pro ba ve i ukla nja nje πtet nih tva ri iz ti je la. Za tim, ima do sta πeÊe-ra, neπ to mas-ti, or gan ske ki se li ne, sluzi i pri liË no C-vi-ta mi na. Mla di lis to vi ta koer ima ju pri liË no C -v i ta mi na , neπ to pro vi ta-

mi na A, sluzi, tre slo vi ne i ma lo ete riË nih ulja.

Ko ri jen za je lo tre ba isko pa-ti u je sen, u pr voj go di ni æi vo-ta ili u kraj njem sluËa ju dru ge go di ne ra no u pro ljeÊe, pri pr-voj po ja vi li sto va. U to vri je me je ko ri je nje me sna to i soË no, a na kon to ga, ka ko se troπe hra-nji ve tva ri, po sta je uve lo i dr ve-na sto. Isko pa no ko ri je nje do-bro se oËi sti od zem lje i ope re. Za tim se ski da vanj ski dio ko re i reæe se na kriπ ke.

Ko ri jen moæe za mi je ni ti krum pir, mr kvu, perπin i paπtr-nak. Moæe se je sti si rov, peËen, præen i ku han, umje sto povrÊa.

Oso bi to je uku san præen, ta ko da do bi je slat ku ko ri cu. Od ko-ri je na se moæe ku ha njem do bi-ti slat ki si rup. Suπe njem i mlje-ve njem ili tu ca njem moæe se do bi ti braπ no, ko je mi jeπa njem s pπe niË nim, raæe nim ili dru-gim braπ nom, so lju i kva scem, moæe po sluæi ti za peËe nje kru-ha, pe ci va i sla sti ca. Prepræe ni ko ri jen ËiË ka moæe za mi je ni ti ci ko ri ju, ko ja je su ro gat za ka-vu. Ko ri jen se moæe kon zer vi-ra ti za zi mu suπe njem i ma ri-ni ra njem.

U oæuj ku i trav nju, pr vih da-na na kon πto nik nu iz tla, mo gu se bra ti za je lo mladi i me ka ni iz dan ci i liπÊe te soË ne pe telj ke. »iËak br zo raste, pa poslije stab-lji ka i li sto vi po sta ju gor ki. Mla-di nad zem ni di je lo vi tje ra ju i u je sen, pa se ta da mo gu po nov-no bra ti.

Sve se to moæe je sti si ro vo u sa la ti ili ku ha no, kao za mje na za πpa ro ge, za tim u bi strim i gu-stim ju ha ma, u va ri vi ma i pi rei-ma. Pri to me stab lji ke i pe telj ke li sto va tre ba oljuπ ti ti.

Za nim lji vo je da je ËiËak, kojeg u Ja pa nu zo vu „do vo”, odav no kul ti vi ran i uz-ga ja se u vr to vi ma. Za to si gur-no moæe za hva li ti Ëi nje ni ci πto je uku san. Na isti naËin mo gu se ko ri sti ti i dru ge vr ste ËiË ko va: ma li ËiËak (Arc tium mi nus), πum-ski ËiËak (A. ne mo ro sum), pu ste-na sti ËiËak (A. to men to sum).

»iËak pruæa i ne ke dru ge ko ri sti. Sje me je de do maÊa pe-rad i sob ne pti ce. Ne ka da se pu no ko ri sti lo u koz me ti ci. Po-god no je za do bi va nje po ko sta (fi r naj za) za zaπ ti tu dr va i me-ta la. »iËak je lje ko vi ta bilj ka za bo le sti mo kraÊ nih pu to va, bu bre ga, æe lu ca, pro tiv reu ma-tiz ma i gih ta, iz va na kod bu bu-lji ca, Ëi re va i ek ce ma, sred stvo za zno je nje... Od vi so kih stab-lji ka ËiË ka moæe se naËi ni ti gru-bo vlak no, a od osta ta ka pa pir za pa kira nje.

Je sti vi su ko ri jen, mla di li sto vi i pe telj ke. Ko ri jen je veo ma hra njiv i sadræi od 27 do 45 po sto inu li na, po seb nog πkro ba ko ji se moæe pre tvo ri ti u πeÊer. Do bar je za re gu li ra nje pro ba ve i ukla nja nje πtet nih tva ri iz ti je la

Ko ri jen moæe za mi je ni ti krum pir, mr kvu, perπin i paπtr nak. Moæe se je sti si rov, peËen, præen i ku han, umje sto povrÊa. Oso bi to je uku san præen, ta ko da do bi je slat ku ko ri cu.

Meu naπim ze lja-stim bil j ka ma ËiËak (Arc tium lap-pa) pripa da na j -

o biË ni jim. Na mno gim mje sti-ma moæe se vi dje ti to krup no dvo go diπ nje ili traj no rasli nje - po viπe bi lja ka raste za jed-no po po lji ma, uz na se lja, plo-to ve, na si pe, vo do to ke, na mea ma, zi di na ma… Moæe se naÊi od nizi na do pri go rja.

Iz gled ËiË ka oda je sna gu, kao πto je to kod med vje da u æi vo ti nja. Joπ u sta roj GrË koj su ga na zi va li sliË no med vje-du, a i da nas je to preu ze to u znan stve nom ime nu ro da.

»iËak se budi ra no u pro ljeÊe, a ubr zo se tu i ta-mo vi de nje go vi golemi li sto-vi. Ka kva ih taj na si la hra ni dok je zem lja ta ko si ro maπ-na i πted lji va u hra nji vim tva-

»iËak

hrana u prirodi


teorija i praksa

TE RENS KA NAS TA VA Stu den tiStu den ti uurasad ni ku Haj de ro vacrasad ni ku Haj de ro vac

U sklo pu te ren ske na sta ve iz osni va nja πu ma i me ha n iza ci je πu mar stva, stu den ti treÊe go di ne za gre baË ko ga ©u mar skog fa kul te ta po sje ti li su πum sko-hor ti kul tur ni rasad nik Haj de ro vac na po druË ju poæeπ ke po druæ ni ce Hr vat skih πu ma.

U na zoË no sti prof. dr. sc. Mi la na Orπa niÊa, pro-de ka na za na sta vu, i su rad ni ka, ui me do ma-

Êi na go vo ri li su vo di telj U©P-a Poæe ga dipl. ing. Ma ri jan Ala dro-viÊ i upra vi te lji ca ku tje vaË ke πu-ma ri je dipl. ing. Dra gi ca ©i miÊ. Ra sad niËar sku proiz vod nju H©-apred sta vio je dipl. ing. Mi lan Æge la iz Di rek ci je, istak nuvπi ka-ko je Haj de ro vac sre diπ nji rasad-nik za su vre me nu proiz vod nju

sad ni ca hrasta kit nja ka u Hr vat-skoj te isho diπ te hor ti kul tur ne proiz vod nje meu 14 rasad ni-ka H©-a ko ji proiz vo de uk rasno dr veÊe i grm lje. Osvr nuo se na proiz vod nju cje po va kit nja ka, luæ nja ka, polj sko ga ja se na, cr ne jo he i dr. za osni va nje klon skih sje men skih plan taæa na vin ko-vaË kome, bje lo var skom i naπiË-kom po druË ju.

Bu duÊi πu mar ski inæe nje-ri upoz na ti su s teh no lo gi jom proiz vod nje sad ni ca li staËa i Ëe-ti njaËa, hor ti kul tur nih vr sta te s ci jep lje njem za klon ske sje men-ske plan taæe. Stu den ti su mo-gli vi dje ti, uz struË no tu maËe-nje dipl. ing. To mi sla va BenËiÊa, su vre me ni sta kle nik, pla ste nik, ma tiË njak, sje me niπ te, rasti liπ-te i tzv. kon tej ne riπ te rasad ni-

ka, a objaπ nje na im je teh no lo-gi ja proiz vod nje sad ni ca obiË ne smre ke na Du ne ma no vim gre-di ca ma. S rasad niËar skom me-ha n iza ci jom upoz na li su ih dr. sc. Ma ri jan ©uπ njar iz Za vo da za πu mar ske teh ni ke i teh no lo-gi je i dipl. ing. Da mir Dr vo de liÊ iz Za vo da za uz ga ja nje πu ma, po ka zavπi im stro je ve i orua za osnov nu i do pun sku obra d-bu tla, sje tvu, sad nju, vae nje sad ni ca, gno jid bu, zaπ ti tu pro-tiv ko ro va i dr. Ti je kom te ren ske na sta ve na poæeπ ko me po druË-ju bo ra vi li su u na stav no-po ku-

snom objek tu Du bo ka kod tu ri stiË ke Ve li ke, na pro sto ru fa kul tet skih πu ma. Na po druË-ju U©P-a Naπi ce i U©P-a Osi jek upoz na ti su s po slo vi ma uz ga-ja nja πu ma (uz goj ne sta zi ce, klon ske sje men ske plan taæe, proiz vod nja to po lo vih sad ni-ca i dr.), iz voæe njem drv nih sor ti me na ta zglob nim trak to-rom te odræa va njem stro je va u me ha niË koj ra dio ni ci.

Piπe: Ivica TomiÊPiπe: Ivica TomiÊFoto: I. TomiÊFoto: I. TomiÊ

Upoz na va nje s rasad niËar skom me ha n iza ci jom

Stu den te su poz dra vi li Stu den te su poz dra vi li pred stav ni ci U©P-a Poæe gapred stav ni ci U©P-a Poæe ga


Pla ni na ri opetna Pe tro voj go ri!

Pre ma po vi je snim iz vo ri-ma i ar heo loπ kim na la zi ma, Pe-tro va go ra bi la je na se lje na od naj ra ni jih vre me na, u pra po vi-je sno do ba tu su æi vje la pa non-sko-ilir ska ple me na Breu ca i Ko-la pi ja na. Sa mo sre diπ te Pe tro ve go re bi lo je ve za no uz vi so ko raz-vi je nu ka snoan tiË ku ci vi l iza ci ju. Za tim, pre ma osta ci ma rim skog pu ta ko ji je vo dio od Ka men-skog do rim skih to pli ca u da naπ-njem To pu skom, a ne ka da Ad Fi-nes, svje doËi o velikoj ak tiv no sti Rim lja na. Po sli je pa da Rim skoga Car stva, ce ste osta ju i nji ma do-la ze hr vat ska ple me na i na se lja-va ju to po druË je. Hr va ti su osta li za teËe ni osta ci ma rim skih ruπe-vi na, osobito u rim skim to pli ca-ma. Oni na zi va ju to mje sto Sla ti-na, πto znaËi „to pla voda“ pa je i pr vot ni sred njo vje kov ni na ziv za Pe tro vu go ru bio Slat ska go-ra. Sta rohr vat ska Slat ska go ra ili joπ i Go ra gvoz de na, ka ko se po-neg dje moæe iπËi ta ti, osta lo je i u na zi vu mje sta Gvozd, od no sno go ra πu mo vi ta.

Potkra j XI. sto ljeÊa, ka da su se 1097. go di ne ov dje su ko bi le maar ske Ëe te ugar skog kra lja Ko lo ma na s voj skom po sljed-

OT VO RE NA PLA NI NARS KA OT VO RE NA PLA NI NARS KA OBI LAZ NI CA PET RO VA GO RAOBI LAZ NI CA PET RO VA GO RA

Pla ni na ri opetPla ni na ri opetna Pe tro voj go ri!na Pe tro voj go ri!

njeg kra lja hr vat ske kr vi, u to j bit ki i kralj Pe tar SvaËiÊ bi va smrt no ra njen te ubr zo i umi-re, na rod pro zi va Pe tro vom go-rom.

Po sljed nji hr vat ski kralj ni-je imao svoj grob sve do proπle godine, kada je za hva lju juÊi πu ma ri ma U©P-a Kar lo vac obi-ljeæe no mje sto po gi bi je Pe tra SvaËiÊa. Je dan krak pla ni nar-ske obi laz ni ce vo di i na nje gov grob.

Na kon ob no ve lo vaË kog do ma Mu lja va na Pe tro voj go-ri, po sje ti te lji Pe tro ve go re moÊi Êe u ne ko li ko sa ti ho da mar ki ra-nim pla ni nar skim pu to vi ma si-gur no obi la zi ti broj ne po vi je sne lo ka li te te, jer osim gro ba Pe tra SvaËiÊa, tu su osta ci pa vlin skog sa mo sta na na Ma lom Pe trov-cu, rim ski put, te kom pleks par-t izan skih bol ni ca i mo nu men-tal ni par t izan ski spo me nik na sa mom Ve li kom Pe trov cu, ko ji je u Do mo vin skom ra tu do sta de va sti ran jer je to po druË je bi-lo oku pi ra no.

Pe tro va go ra, tu ri stiË ka me-ka ovog di je la Kor du na ta ko Êe opet pri vlaËi ti broj ne lju bi te lje pri ro de i pla ni na re.

Pe tro va go ra je, iz no va po sli je pet nae stak go di na, do stup na pla ni na ri ma, lju bi te lji ma pri ro de i tu ri sti ma. Po sli je viπe mje seË nih na po ra vri jed nih πu ma ra kar lo vaËe Upra ve, kar lo vaË kih pla ni na ra iz PD-a Du bo vac, udruæe nih s Ëla no vi ma Pla ni nar skog druπ tva ©u mar, uree na je pla ni nar ska obi laz ni ca Pe tro va go ra. Ve li kim sku pom pla nina ra ona je sveË ano i otvo re na 14. trav nja

©u ma ko ja pre kri va Pe-tro vu go ru go to vo u ci je lo sti je bje lo go riË-na, pre teæi to bu kve,

hrasta, ke ste na i gra ba. Naj-poz na ti ji πum ski pre dje li su Meeak, Ivoπe viÊa gaj, Ve-li ko br do, Mar ko vac, De be-la ko sa, Lo sku nja, Ba bi na go ra, TrepËa, Abez, Ko za-rac, To pliË ka ko sa, Or lo va i dru gi.

Naj za nim lji vi ji pre dje li na-la ze se uz po to ke Ve li ke i Ma-le Ra do nje, Du gaË kog po to ka, JarËev ca, Ka lo va, Ku plen skog po to ka, Bi stre, TrepËe, Vo jiπ ni-ce, Bru so vaËe, Bu ble na, Pec ke, Per ne i Bla tuπe.

Prem da Pe tro va go ra ni je poz na ta po svo jim vr hun ci ma jer je naj viπi vrh Ve li ki Pe tro vac vi sok samo 512 m, odu vi jek je u na ro du bi la po seb na.

Grob

Petrova gora

ljudi i planineljudi i planinePiπe: Zlatko LonËariÊFoto: Z. LonËariÊ

u πumskom miljeuu πumskom miljeu

Evo ma lo da ha mo ra u naπem ©um skom mi ljeu! Naπ su rad nik Ma rin ko Boπ nja ko-viÊ naπao se u Ka ri nu (i bliæoj i da ljoj oko li ci!), i po sli kao ne ko li ko je dri li ca na

jed noj re ga ta ti ko ja se upra vo odvi ja la u Ka rin-skome mo ru, ali i viπe za nim lji vih de ta lja prio bal-nog po druË ja.

Dah mo ra

Perspektiva πumarskog inæenjerstva 2casopis.hrsume.hr/pdf/125.pdf · »asopis za popularizaciju...

Documents

Transcript of Perspektiva πumarskog inæenjerstva 2casopis.hrsume.hr/pdf/125.pdf · »asopis za popularizaciju...