Magazine of The European Law Students’ Association - Komotini

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Editorial

Το Διεθνές Ποινικό ΔικαστήριοΗ υπόθεση Ahmed Mohammed Haroun και

Ali Mohammed Ali Abd-Al-Rahman,

ELSA Telders Law Moot Court Competition

Η νομιμότητα των πυρηνικών όπλων σε μια ένοπλη σύρραξη,

Συνέντευξη του επίτιμου καθηγητή Νομικής Αθηνών Αντωνίου Αντάπαση

Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων στη χώρα μας

Το νομικό καθεστώς του Αγίου Όρους

Ο Σαμιακός Κώδικας

Tα ναρκωτικά με ά-law μάτι

Σεμινάριο ΕLSA Komotini πάνω στο Ναυτικό Δίκαιο

Το φαινόμενο της Προσωρινής Κράτησης

Πειρατεία – Η κατάσταση στις θάλασσες και το Νομικό Πλαίσιο

Το ζήτημα του ονόματος της ΠΓΔΜ ενόψει της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης

1

3

6

8

12

15

19

22

25

29

31

38

41

EDITORIALΈχοντας περάσει σχεδόν ένας χρόνος από το ξεκίνημα της ELSA Komotini, είναι μεγάλη η χαρά μας για τη δημιουρ-γία του νομικού μας περιοδικού. Το «modus legis» ήρθε, αν και με κάποια καθυστέρηση, ως το απόλυτο επιστέγα-σμα μιας πολύ κοπιαστικής αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρου-σας προσπάθειας.

Από τις εκλογές του Μαρτίου για την ανάδειξη του director του περιοδικού, μέχρι τη συντακτική επιμέλεια των κειμένων και την οριστική μορφοποίηση του, πέρασε αρκετός καιρός στον οποίο τα μέλη της ELSA Komotini πα-ρήγαγαν μια εξαιρετική σειρά κειμένων, με απολύτως νο-μικό περιεχόμενο, πιστά στις αναγγελίες δημιουργίας του.

Το «modus legis» προστέθηκε σε μια σειρά ενεργει-ών από μέρους της ELSA Komotini οι οποίες καθιστούν τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της απολύτως πετυχημένο. Ωστόσο, όσο τετριμμένο κι αν ακούγεται, το μεγαλύτερο μέρος της επιτυχίας πιστώνεται στα μέλη του σωματείου. Από την πρώτη στιγμή, όταν και δεν υπήρχε κανένα δείγ-μα γραφής του τι είναι η ELSA, τόσο τα μέλη όσο και άτο-μα μη εγγεγραμμένα στο σωματείο έδειξαν έμπρακτα τη στήριξή τους, λαμβάνοντας μέρος στις συζητήσεις, συμμε-τέχοντας μαζικά στο σεμινάριο του Μαΐου αλλά και ανα-λαμβάνοντας να γράψουν πολλά και ενδιαφέροντα άρθρα για το περιοδικό.

Πέραν όλων, το ΔΣ της ELSA Komotini δεσμεύεται πως θα συνεχίσει αυτή την προσπάθεια αφού πλέον δεν αντι-προσωπεύει ένα απρόσωπο σωματείο, αλλά τον καθένα από όσους έχουν βοηθήσει να εξελιχθεί σε μετρήσιμη νο-μική μονάδα. Ευχαριστούμε πολύ όσους έγραψαν κείμενα, όσους επιμελήθηκαν την ύλη του περιοδικού και γενικά όσους έχουν ενεργά διαμορφώσει την πορεία του σωματεί-ου κατά τη διάρκεια αυτού του δύσκολου πρώτου χρόνου.

Από εκεί και πέρα, το πρώτο τεύχος του «modus legis» παραδίδεται στα χέρια και την κρίση σας. Κάθε παρατή-ρηση, σχόλιο ή διαφωνία είναι επιθυμητή και ζητούμενη. Περιμένουμε τις απόψεις σας στο komotini@elsagreece.org

Καλή ανάγνωση.

ΥΓ. Ειδικώς να ευχαριστήσουμε τον Γιώργο Βουλγαράκη για τη βοή-θειά του στην τελική μορφοποίηση του περιοδικού, η οποία οδήγησε εν πολλοίς σε αυτό που βλέπετε!

Tο Δ.Σ. της ELSA Komotini είναι:Πρόεδρος: Τσάκωνας ΘάνοςΓενικός Γραμματεύς: Τσάκωνας ΑλέξανδροςΤαμίας: Παϊπέτης ΔιονύσηςΑντιπρόεδρος Σεμιναρίων και Συνεδρίων: Οικονόμου ΒίρναΑντιπρόεδρος Marketing: Αργείτη ΕιρήνηDirector for ELSA Magazine: Παπαχαραλάμπου ΜαρίαDirector for Internet promotion: Μιχαϊλίδης Πέτρος

MO

DU

S LE

GIS

1

«Το μακρινό όνειρο ενός μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου γίνεται πραγματικότη-τα. Η ελπίδα μας είναι ότι, τιμωρώντας τους ενόχους, το ΔΠΔ θα δώσει λίγη παρηγοριά στα επιζώντα θύματα και στις κοινότητες που είχαν γίνει στόχος. Ακόμα πιο σημαντικό, ελπίζουμε ότι θα αποτρέψει μέλλοντες εγκληματίες πολέμου, και θα φέρει πιο κοντά την ημέρα όπου κανείς αρχηγός, κανένα Κράτος, καμία χούντα και κανένας στρατός οπουδή-ποτε δεν θα είναι ικανοί να καταχρώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα ατιμωρητί», είπε κ. Κόφι Άνναν, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών (1997)

Με αφορμή τις δίκες της Νυρεμβέργης1 και του Τό-κυο2 και τα γεγονότα στη Ρουάντα3 και στην πρώ-ην Γιουγκοσλαβία4, τα ΗΕ πρώτα αναγνώρισαν την ανάγκη ενός μόνιμου και ανεξάρτητου δικα-στηρίου που θα επιλαμβανόταν υποθέσεις ειδε-χθών εγκλημάτων. Οι φρικαλεότητες που έχουν διαπραχθεί τα τελευταία χρόνια έδωσαν την αφορ-μή για τη δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δι-καστηρίου ώστε να προσάγονται στη δικαιοσύνη όσοι διαπράττουν αδικήματα κατά της ανθρωπό-τητας, ώστε να δοθεί ένα τέρμα στην ατιμωρησία των δραστών.

Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τα κύρια χαρα-κτηριστικά του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και θα αναφερθούμε στην υπόθεση που κινήθηκε από τον Εισαγγελέα του ΔΠΔ εναντίον των Ahmed Mohammed Haroun και Ali Mohammed Ali Abd-Al-Rahman για την κατάσταση στο Darfur του Σουδάν. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με την έδρα του τη Χάγη της Ολλανδίας είναι ένα μόνιμο και ανεξάρ-τητο δικαστήριο για τη δίωξη ατόμων και όχι κρα-

τών (αρχή της ατομικής ποινικής ευθύνης). Η αρμοδιότητα του  Δικαστηρίου εκτείνεται σε

εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρω-πότητας, τη γενοκτονία, ενώ επιπλέον προβλέπε-ται και το έγκλημα της επίθεσης.

Πιο συγκεκριμένα:5

• Η γενοκτονία ορίζεται ως ένα σύνολο απαγορευ-μένων πράξεων συμπεριλαμβανομένου του φόνου, της σοβαρής βλάβης, που διαπράττονται με πρό-θεση τη μερική ή ολική καταστροφή, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας.

• Όπως αναφέρεται στο Καταστατικό της Ρώ-μης(άρθρο 7), τα εγκλήματα κατά της ανθρωπό-τητας περιλαμβάνουν εγκλήματα όπως η εξολό-θρευση αμάχων, η υποδούλωση, ο βασανισμός, ο βιασμός, η εξαναγκαστική εγκυμοσύνη, ο κα-τατρεγμός πολιτικών, φυλετικών, εθνικών, εθνο-τικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών ομάδων ή ομάδων με βάση το φύλο, και οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις – αλλά μόνο όταν είναι μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης που στρέ-φεται εναντίον αμάχων πληθυσμών.

• Τα εγκλήματα πολέμου συμπεριλαμβάνουν τις σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύ-ης και άλλες σοβαρές παραβιάσεις διεθνών κανό-νων και εθιμικού δικαίου που διαπράττονται σε δι-

1. From Nuremberg to the Hague, The future of Internation al Criminal Justice, Philippe Sands, Cambridge University Press

2. An Introduction to th Magazine of The European Law Students’ Association - Komotini e International Criminal Court,

W. A. Schabas, Cambridge University Press3. International Criminal Tribunal for Rwanda,  http://www.unictr.org/4. International Criminal Courts for the Former

5. The Rome Statute of the International Criminal Court, Antonio Cassese, Paola Gaeta, John R.W.D. Jones, Oxford

της Ειρήνης Αργείτη

MO

DU

S LE

GIS

3

εθνείς ένοπλες συγκρούσεις, και σε συγκρούσεις «που δεν έχουν διεθνή χαρακτήρα», όπως αναφέ-ρεται στο Καταστατικό (άρθρο 8), όταν διαπράτ-τονται ως μέρος σχεδίου ή πολιτικής ή σε ευρεία κλίμακα.

• Τέλος, η επίθεση έχει συμπεριληφθεί ως έγκλη-μα της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου. Πρώτα όμως , τα Συμβαλλόμενα Κράτη πρέπει να υιο-θετήσουν μία συμφωνία που θα διευκρινίζει τον ορισμό της επίθεσης και τις περιστάσεις υπό τις οποίες το Δικαστήριο θα δύναται να ασκεί την αρμοδιότητα του.

Το ΔΠΔ δύναται να ασκεί δικαιοδοσία μόνο για εγκλήματα που, είτε διαπράχθηκαν στο έδαφος ενός Κράτους Μέρους, είτε διαπράχθηκαν από υπήκοο Κράτους Μέρους, που έχει συμπράξει στο Καταστα-τικό του ΔΠΔ. Επίσης, μπορεί να διερευνήσει εγκλή-ματα που διαπράχθηκαν στο έδαφος Κράτους που δεν είναι συμβαλλόμενο Μέρος στο Καταστατικό ή από υπηκόους του Κράτους αυτού, υπό την προϋπό-θεση ότι το Κράτος θα αποδεχθεί με δήλωσή του τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.

Το Δικαστήριο ερευνά μόνο εγκλήματα που τελέ-στηκαν μετά την ισχύ του Καταστατικού του, δηλα-δή την 1η Ιουλίου 2002. Σε περίπτωση που ένα κρά-τος εισέλθει μετά από αυτή την ημερομηνία, η δικαι-οδοσία του Δικαστηρίου ξεκινά από την ημερομηνία εισαγωγής του, εκτός από την περίπτωση που το ίδιο το κράτος αποφασίσει διαφορετικά.

Η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου ενεργοποιείται με παραπομπή μιας πραγματικής κατάστασης από ένα Κράτος Μέρος στο Καταστατικό του, με παραπο-μπή από το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ ή, τέλος, με πρωτοβουλία του ίδιου του Εισαγγελέα. Η ικανό-τητα του Εισαγγελέα να ξεκινήσει την διαδικασία εί-ναι πολύ σημαντική καθώς τα Συμβούλιο Ασφαλεί-ας ή τα κράτη μέλη μπορεί να διστάζουν για πολιτι-κούς λόγους.

Το Δικαστήριο θα αναλαμβάνει μόνο υποθέσεις τις οποίες δεν επιθυμούν να αναλάβουν τα κράτη που είναι αρμόδια για την δικαιοδοσία αυτή, είτε από απροθυμία, είτε επειδή δεν πληρούν τις απαραίτητες εγγυήσεις για την εκδίκαση αυτού του είδους εγκλη-μάτων(αρχή της συμπληρωματικότητας).

Ήδη έχει ερευνήσει υποθέσεις στη Λαϊκή Δημο-κρατία του Κογκό, στην Ουγκάντα, στη Κεντροα-φρικανική Δημοκρατία, κατόπιν παραπομπής από τα αντίστοιχα Κράτη, καθώς και στο Νταρφούρ και στο Σουδάν6 κατόπιν παραπομπής από το Συμβού-λιο Ασφαλείας των ΗΕ.7Αυτή την τελευταία υπόθεση θα εξετάσουμε παρακάτω.8

Ο Ahmed Mohammed Haroun και Ali Mohammed Ali Abd-Al-Rahman είναι δύο από τους άνδρες του Σουδάν που καταζητήθηκαν από το Διεθνές Ποι-

6. http://www.hrw.org/news/2011/06/06/sudan-south-split-looms-abuses-grow-darfur

7. http://www.icc-cpi.int/Menus/ICC/Situations+and+Cases/Cases/

νικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο Νταρ-φούρ. Στις 27 Απριλίου 2007, το ανακριτικό τμή-μα I (Pre-Trial Chamber I) εξέδωσε εντάλμα σύλ-ληψης για τον Ahmad Muhammad Haroun (γνω-στό ως Ahmad Haroun) και Ali Muhammad Al-Abd Al-Rahman. Η αρχή παρουσίασε στοιχεία στο Επιμε-λητήριο ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι πως τα δύο άτο-μα φέρουν από κοινού ποινική ευθύνη σύμφωνα με το άρθρο 25 (3) (α) και το άρθρο 25 (3) (δ) του Κα-ταστατικού της Ρώμης για εγκλήματα που διαπρά-χθηκαν μεταξύ Αυγούστου 2002 και Μάρτιου 2004

Η υπόθεση κατά του κ. Ahmad Haroun

Γεννημένος  το 1964, ο Haroun κατάγε-ται από τη φυλή Bargo στο δυτικό Σουδάν. Εκ-παιδεύτηκε ως δικηγόρος και σε ένα χρόνο ήταν ο νεότερος υπουργός του κράτους. Η αρχή υποστηρίζει ότι ο Ahmad Haroun ως Υπουρ-γός Εσωτερικών, από τον Απρίλιο του 2003 εώς το Σεπτέμβριο του 2005, ο οποίος συντόνιζε τα διάφορα όργανα της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της Αστυνομίας, των Ενόπλων Δυνάμεων, της Εθνικής Ασφάλειας, της Υπηρεσίας Πληροφοριών και της πολιτοφυλακής (Janjaweed), είχε εμπλακεί σε εγκλή-ματα κατά της ανθρωπότητας. Πιο συγκεκριμένα, αποκαλύπτεται ότι οι επιθέσεις εναντίον των ανταρ-τών που πραγματοποιήθηκαν από την πολιτοφυλα-κή Janjaweed σε πό λεις και χωριά του Νταρφούρ, δεν είχαν στόχο τους αντάρτες αλλά, αντίθετα, τους κα-τοίκους, με βάση την παραδοχή ότι ήταν υποστηρικτές των ανταρτών. Λόγω της υψηλής θέσης του Ηaroun μέσα στην κυβέρνηση, ο Εισαγγελέας ισχυρίζεται ότι είχε σκοπίμως και συνειδητά διαπράξει εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Παρά τις διεθνείς εκκλήσεις για τη σύλληψή του, ο Haroun συνέχισε να υπηρετεί ως Υπουργός Αν-θρωπιστικών Υποθέσεων. Το Σεπτέμβριο του 2007, η σουδανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι Haroun θα άγει μια έρευνα σχετικά με τις παραβιάσεις των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων στο Νταρφούρ. Η κυβέρνη-ση του Σουδάν τον διόρισε ως μέλος της επιτροπής που επίβλεπει την αποστολή των Ηνωμένων Εθνών Αφρικανικής Ένωσης στο Νταρφούρ (UNAMID), επηρεάζοντας έτσι την ανάπτυξη της ειρηνευτι-κής δύναμης στην περιοχή.  Μάλιστα, οι ανθρω-πιστικές οργανώσεις τον κατηγόρησαν ότι εμπο-δίζει τις προσπάθειές τους για την αποκατάσταση των εκτοπισθέντων. Τέλος, ο Haroun ασχολήθηκε με την απογραφή του πληθυσμού στο Νότιο Νταρ-φούρ, στην οποία συγκαλύφθηκαν δολοφονίες που είχαν διαπιστωθεί.

8. http://www.icc-cpi.int/Menus/ICC/Situations+and+Cases/Situations/Situation+ICC+0205/Related+Cases/ICC+0205+0107/Court+Records/Chambers/Pre+Trial+Chamber+I/WARRANT+OF+ARREST+FOR+AHMAD+HARUN.htm

MO

DU

S LE

GIS

4

9. http://www.icc-cpi.int/iccdocs/doc/doc279813.PDF

Υπόθεση κατά του Ali Kushayb

Σύμφωνα με τα αρχεία της εισαγγελικής αρχής, o Ali Kushayb ήταν ένας από τους πιο υψηλόβαθμους ηγέτες στην φυλετική ιεραρχία, μέλος της Popular Defence Force(PDF) και ανώτερος ηγέτης της πολι-τοφυλακής (αρχηγός της Janjaweed). Ο εισαγγελέας υποστηρίζει ότι ευλόγως ο Kushayb διέταξε χιλιάδες στρατιώτες της πολιτοφυλακής να αντιμετωπίσουν με τη συγκεκριμένη στρατηγική τον ανταρτοπόλε-μο και οδηγήθηκαν στη διάπραξη εγκλημάτων πο-λέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ει-δικότερα, ο εισαγγελέας υποστηρίζει ότι ο Kushayb στρατολογούσε μαχητές, ότι τους εφοδίαζε, τους χρηματοδοτούσε και τους παρείχε τρόφιμα και άλ-λες προμήθειες. Αυτό ισοδυναμούσε επίσης με συμ-μετοχή στην προώθηση του σχεδίου που πραγματο-ποιούταν  από τις σουδανικές ένοπλες δυνάμεις και την πολιτοφυλακή να επιτεθoύν στον άμαχο πληθυ-σμό του Νταρφούρ και κατά κύριο λόγο στους πλη-θυσμούς του Fur, Zaghawa και Masalit. Επιπλέον, ο Εισαγγελέας ισχυρίζεται ότι εύλογα ο Ali Kushayb συμμετείχε προσωπικά σε ορισμένες από τις επιθέ-σεις εναντίον αμάχων στις πόλεις Kodoom, Bindisi, Μukjar και Arawala, όπου συνέβησαν δολοφονίες αμάχων, βιασμοί, βασανιστήρια, λεηλασίες και κα-ταστροφές σε ιδιοκτησίες.

Το ανακριτικό τμήμα I εξέδωσε εντάλματα σύλ-ληψης για τους Ahmad Harοun και Ali Kushayb, με το σκεπτικό πως υπάρχουν βάσιμοι λόγοι ότι και οι δύο άνδρες έχουν ποινική ευθύνη, σύμφωνα με το άρθρο 25 (3) (α) και 25 (3) (δ) της του Καταστατικού της Ρώμης, για 51 κατηγορίες για εγκλήματα πολέ-μου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Πιο συγκεκριμένα:9

• Δολοφονία τόσο ως έγκλημα πολέμου όσο και ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας (άρθρο 7 (1) (α) και άρθρο 8 (2) (γ) (i) του Καταστατικού)

• Επιθέσεις κατά του άμαχου πληθυσμού, που συ-νιστούν έγκλημα πολέμου (άρθρο 8 (2) (ε) (i) του Καταστατικού)

• Καταστροφή της περιουσίας, που συνιστά έγκλη-μα πολέμου (άρθρο 8 (2) (ε) (xxii) του Καταστα-τικού)

• Βίαιη μεταφορά των αμάχων, που συνιστά έγκλη-μα κατά της ανθρωπότητας (άρθρο 7 (1) (δ) του Καταστατικού)

• Δίωξη ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας (άρ-θρο 7 (1) (η) του Καταστατικού)

• Βιασμός ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και έγκλημα πολέμου (άρθρο 7 (1) (ζ) και άρθρο 8 (2) (ε) (vi) του Καταστατικού)

• Απάνθρωπες πράξεις που συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (άρθρο 7 (1) (ια) του Κα-ταστατικού)

• Λεηλασία περιουσίας που συνιστά έγκλημα πολέ-μου (άρθρο 8 (2) (ε) (v) του Καταστατικού)

Φυλάκιση ή σοβαρή στέρηση της ελευθερίας που συνιστά έγκλημα κατά της ανθρωπότητας (άρ-θρο 7 (1) (ε) του Καταστατικού)

• Βασανιστήρια ως έγκλημα κατά της ανθρωπότη-τας (άρθρο 7 (1) (στ) του Καταστατικού)

• Οργή για την προσωπική αξιοπρέπεια που συ-νιστά έγκλημα πολέμου (άρθρο 8 (2) (γ) (ii) του Καταστατικού)

Τα εντάλματα σύλληψης εναντίον των δύο αν-δρών δεν έχουν ακόμη εκτελεστεί, καθώς η σουδα-νική κυβέρνηση αρνείται να παραδώσει τον Haroun και τον Kushayd στο ΔΠΔ, ισχυριζόμενη ότι, επειδή το Σουδάν δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος του Δι-εθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία επί της υπόθεσης και για τα πιθα-νά εγκλήματα θα επιμεληθούν οι Σουδανικές δικα-στικές αρχές.10

Ως αποτέλεσμα της κλιμακούμενης κρίσης το 2011 στην περιοχή, τα ΗΕ αποβάσισαν να αποσύ-ρουν τον  Haroun  και τον  Kushayd  στην επαρχία. Ήταν η μόνη λύση που θα μπορούσε να δοθεί. Το ΔΠΔ δεν είναι μέρος των ΗΕ , αλλά τα ΗΕ είχαν δώ-σει συμφωνία για επικείμενη συνεργασία με το ΔΠΔ , και εν τέλει η “δικαιοδοσία” δόθηκε από τα ΗΕ.11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Κωνσταντίνος Χορτάτος,Τα Ηνωμένα Έθνη και η Ίδρυ-ση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, η Διεθνής Δικα-οδοσία και το Πρόβλημα της Ατομικής Ποινικής Ευθύ-νης, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1999

• Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων, Εστία, Αθήνα, 1995

• Περράκης Σ., Το νέο ανθρωπιστικό δίκαιο των ενόπλων συρράξεων: τα πρωτόκολλα της Γενεύης του 1977, Εκ-δόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, Κομοτηνή, 1989

• Cassese Antonio, Gaeta Paola, Jones J.R.W.D., The Rome Statute of the International Criminal Court, Oxford

• Bourdon William, Duverger Emmanuelle, Le Cour penale international- Le statut de Rome, Inedit Essais

• Philippe Sands, From Nuremberg to the Hague, the Future of international Criminal Justice, Cambridge

• Bruce Broomhall, International Justice and The International Criminal Court, Oxford

• Schabas William, An introduction to the International Criminal Court, Cambridge University Press

• www.icc-cpi.int, www.un.org, www.curia.europa.eu, www.crimesofwar.org, www.hrw.org, www.unictr.org, www.nyulawglobal.org/Globalex

10.http://www.un.org/News/Press/docs/2008/sc9349.doc.htm

11.Tον Οκτώβριο του 2004 ολοκληρώθηκε μετα-ξύ του ΔΠΔ και των ΗΕ το Negotiation Relationship Agreement, το οποίο διασφαλίζει τις θεσμικές σχέσεις, τη συνεργασία και τη δικαστική βοήθεια μεταξύ των δύο μερών ενώ συγχρόνων επιβεβαιώνει τη συνεργα-σία του Δικαστηρίου.

MO

DU

S LE

GIS

5

Η Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης συμμετέχει κάθε χρόνο στο Telders Law Moot Court Competition, ένα διαγωνισμός διεθνούς δικαίου που διεξάγεται κάθε χρόνο στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και διοργανώνεται απ’το University of Leiden.

Λειτουργία του Θεσμού

Κάθε χρόνο βγαίνει μια υπόθεση μεταξύ δύο εικο-νικών κρατών, η οποία συνήθως άπτεται επί δύο θεμάτων του διεθνούς δικαίου. Στην υπόθεση που συμμετείχαμε εμείς, για παράδειγμα κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε θέματα περιβαλλοντικού δικαίου, διαδοχής κρατών, νόρμες του αναγκαστικού δικαί-ου (ius cogens), και ζητήματα που αφορούν το πα-ραδεκτό της ανταγωγής ενώπιον του διεθνούς δι-καστηρίου. Άλλες φορές είναι για το Δίκαιο της Θά-λασσας και ούτω καθεξής. Πρόκειται επομένως για μια εικονική υπόθεση, μέσα απ’ την οποία οι συμμε-τέχοντες φοιτητές μπορούν να εξοικειωθούν με τα υφιστάμενα θέματα του Διεθνούς Δικαίου.

Ποίοι έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο διαγωνισμό

Προπτυχιακοί και Μεταπτυχιακοί φοιτητές. Στο δι-αγωνισμό πολλές απ’ τις ομάδες είναι μεταπτυχια-κοί του διεθνούς, ενώ κάποιες είναι από προπτυχια-κούς εξειδικευμένους στο Διεθνές Δίκαιο.

Πώς συμμετέχει κάποιος από τη Σχολή μαςΚάθε χρόνο αναρτάται μια ανακοίνωση στο site της σχολής που καλεί τους ενδιαφερόμενους να πάνε σε μια συνέντευξη. Απαιτείται να υπάρχει άριστη γνώ-ση αγγλικών και να έχει περάσει ο φοιτητής το μά-θημα του Διεθνούς Δικαίου (για το νέο πρόγραμ-μα) ή τα δύο μαθήματα (για το παλαιό πρόγραμμα σπουδών). Έπειτα αφού δίνεται ένα θέμα διεθνούς δικαίου, οι συμμετέχοντες στη συνέντευξη καλού-νται να βρουν πολύ σύντομα κάποιο υλικό σχετι-κά με αυτήν έτσι ώστε να διαπιστώσουν οι καθηγη-τές την ικανότητα τους στην εύρεση πληροφοριών. Ακολουθεί άλλη μια συνέντευξη, και έπειτα οι κα-θηγητές επιλέγουν την 4μελή αποστολή της χώρας μας, που επανδρώνεται απ’ τη σχολή μας. Η απο-στολή είναι 4μελής γιατί δύο άτομα θα εκπροσω-πούν το ένα κράτος στην εικονική δίκη και άλλα δύο το άλλο. Έτσι πχ η ομάδα Α της Ελλάδας θα αναμετρηθεί με την ομάδα Β της Σουηδίας.

Γιατί να συμμετέχει κάποιος στο Telders

Πρώτα αξίζει να αναφερθεί η εμπειρία στο Διεθνές Δικαστήριο. Απ’ τη στιγμή που περνάς την αυλό-πορτα αυτού του χώρου, αυτό που αισθάνεσαι εί-ναι μοναδικό. Περνάς σε ένα χώρο που έχει γραφτεί ιστορία, σε ένα χώρο που έχουν περάσει οι σπου-δαιότεροι νομικοί παγκοσμίως, σε ένα ναό παγκό-σμιας δικαιοσύνης. Μόνο και μόνο αυτό το δέος που αισθάνεσαι μπαίνοντας στο χώρο αρκεί. Έπειτα η αυθεντική εμπειρία σε πραγματικές συνθήκες δί-κης είναι τόσο ωφέλιμη που αξίζει τον κόπο, καθώς όχι μόνο καλείται ο συμμετέχων να εφαρμόσει τις

γνώσεις του και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του δικαστή, αλλά θα πρέπει όλο αυτό να γίνει σε ρέοντα λόγο στα αγγλικά, το οποίο μπορεί να ακού-γεται εύκολο, αλλά με δεδομένο τον περιορισμένο χρόνο που έχει ο συμμετέχων για την αγόρευση, γί-νεται εφιαλτικά δύσκολο και αγχωτικό. Όμως αξίζει τον κόπο γιατί είναι κάτι διαφορετικό. Εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι ο συμμε-τέχων μαθαίνει να κάνει έρευνα. Τόσο για την σύ-νταξη του δικογράφου όσο και για την προετοι-μασία των αγορεύσεων, ο συμμετέχων καλείται να αναζητήσει μέσα σε πληθώρα ξένων νομικών βι-βλίων, τις πληροφορίες που χρειάζεται και συμφέ-ρουν το κράτος του. Αυτή η τριβή με την ξένη βι-βλιογραφία και η διαλογή των πληροφοριών, συν-θέτουν μια ανεκτίμητη εμπειρία καθώς αυτό είναι κάτι που θα μας χρειαστεί αναπόφευκτα είτε σε ένα μεταπτυχιακό ή μετέπειτα στην άσκηση του Δικη-γορικού επαγγέλματος. Στα θετικά είναι επίσης και η εξοικείωση με την αγγλική νομική ορολογία και τον επίσημο λόγο, καθώς μέσα απ’ την έρευνα και τη σύνταξη του δικογράφου, η γνώση της νομικής ορολογίας αυξάνεται κατακόρυφα. Τέλος στα θετι-κά συγκαταλέγεται και η ομαδική εργασία, καθώς ο συμμετέχων καλείται να συμμετέχει σε μια ομάδα εργασίας στην οποία πρέπει όχι μόνο να συνεργά-ζεται με τον συνάδελφο που εκπροσωπούν μαζί τη μια εικονική χώρα, αλλά αν βρίσκει και κάποια συμ-φέρουσα πληροφορία και για τους άλλους δύο θα πρέπει να τους συνδράμει.

Τι πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη του πριν λάβει την απόφαση να συμμετάσχειΜε δύο λέξεις θα έλεγα: Θέλει Δουλειά. Απαιτεί καθημερινή ολοήμερη παρουσία στην βιβλιοθή-κη, έρευνα σε εκατοντάδες βιβλία, έρευνα στο δια-δίκτυο, διασταύρωση πηγών, η με δύο λέξεις πολύ δουλεία. Χρειάζεται θυσίες, χρειάζεται να στερηθεί κάποιος πάρα πολλά έτσι ώστε να μπορεί να αντα-ποκριθεί. Έπειτα χρειάζεται υπομονή, επιμονή και διάθεση για συνεργασία. Μπορεί να υπάρξουν μέ-ρες «ξηρασίας» που θα ψάχνεις και δε θα βρίσκεις τίποτα. Πάντως αν σε κάποιον αρέσει η ακαδημαϊκή έρευνα, μπορεί να συνεργάζεται με τους άλλους και δεν αντιπαθεί θανάσιμα το διεθνές δίκαιο, τότε δεν έχει λόγο να μη συμμετάσχει στο διαγωνισμό.Είναι μια εμπειρία μοναδική, ανεπανάληπτ μέσα απ’ το ελληνικό πανεπιστήμιο, για κάτι τόσο δημι-ουργικό. Ιδιαίτερα στις περιόδους που διάγουμε, εί-ναι μια διέξοδος απ’ την όλη μιζέρια, και ανοίγει ένα κόσμο διαφορετικό. Η εμπειρία του να εκπροσωπείς τη χώρα σου, η επερχόμενη γνώση, η εξοικείωση με την ορολογία και την έρευνα, αλλά πάνω απ’ όλα η επ’ ακροατηρίω διαδικασία στο Διεθνές Δικαστήριο, κάνουν το Telders Law Moot Court Competition, μια ευκαιρία την οποία κανείς δεν πρέπει να χάσει.

του Σπύρου Παπαδά

MO

DU

S LE

GIS

7

Στις 6 και 9 Μαΐου του 19541, οι πρώτες ατομικές βόμβες ,αποκαλούμενες Little Boy και Fat Man , ρίχτηκαν αντίστοιχα στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Αυτό το καταστροφικό γεγονός σήμανε και την αρχή της πυρηνικής εποχής, καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου κατασκευάστηκε ένα όπλο χωρίς όρια και που ξεκάθαρα έδωσε το προβά-δισμα στην μάχη στον κάτοχό του.

Τα προβλήματα που πρόεκυψαν από τη χρήση των πυρηνικών όπλων ήταν πολλά. Αρ-χικά, σε μια ένοπλη σύρραξη η χρήση πυρηνικών όπλων καθιστά αδύνατο τον διαχωρισμό μαχίμου και αμάχου πληθυσμού με αποτέλεσμα να πλήττονται και να καταστρέφονται ολοκληρωτικά στρατιωτικοί και μη, στόχοι. Παρομοίως, η χρήση τους δεν επέφερε αρνητι-κά αποτελέσματα μόνο μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών αλλά και στα ουδέτερα κράτη.

Εξαιτίας των παραπάνω καθώς και άλλων λόγων που θα αναφέρουμε στη συνέχεια, η χρήση των πυρηνικών όπλων σε μια ένοπλη σύρραξη έχει καταδικαστεί πολλές φορές από πολλούς καταξιωμένους διεθνολόγους. Είναι προφανές πως ένα τέτοιο όπλο είναι εξαιρε-τικά επικίνδυνο στα χέρια του έχοντος και αυτό είναι κάτι το οποίο η διεθνής κοινότητα αντιλαμβάνεται και αναγνωρίζει.

Ορισμός και αποτελέσματα πυρηνικών όπλων

Τα πυρηνικά όπλα διαφέρουν των συμβατικών εξαι-τίας της φύσης και της έντασης των καταστροφικών τους συνεπειών. Προκειμένου να αποδείξουμε την έκταση της καταστροφής που επιφέρουν τέτοιου εί-δους όπλα, είναι αναγκαίο να δώσουμε έναν ορισμό ως προς το τι ονομάζουμε πυρηνικό όπλο.

Από τη δύσκολη αυτή θέση μας έβγαλε με την υπογραφή του το Τρίτο Πρωτόκολλο των Συμφωνι-ών του Παρισιού στις 23 Οκτωβρίου 19542 (είχε προ-ηγηθεί η Τελική Πράξη του Συνεδρίου στο Λονδίνο το 1954) . Εν προκειμένω, το κείμενο αυτό ανέφερε πως το ατομικό όπλο καθορίζεται ως «το όπλο που περιέχει ένα πυρηνικό καύσιμο ή ραδιενεργά ισότο-πα και που, από την έκρηξη ή άλλο πυρηνικό μετα-σχηματισμό -όχι ελεγμένο- ή από τη ραδιενέργεια του πυρηνικού καυσίμου ή των ραδιενεργών ισοτό-πων , είναι ικανό να προκαλέσει ογκώδη καταστρο-

φή, γενικευμένες βλάβες ή δηλητηριάσεις»Κάτι παρόμοιο αναφέρει και η συνθήκη Tlatelolko

του 1967 η οποία αποκλείει τα πυρηνικά όπλα από την περιοχή της Λατινικής Αμερικής- καθιστώντας την nuclear weapons free zone ( NWFZ) – και η οποία χαρακτηρίζει ως πυρηνικό όπλο «οποιοδή-ποτε μηχανισμό ικανό να απελευθερώσει πυρηνι-κή ενέργεια κατά τρόπο ανεξέλεγκτο, διαθέτοντας ταυτοχρόνως ιδιότητες κατάλληλες για μη ειρηνι-κό σκοπό».3

Η σημασία που έχουν τα πυρηνικά όπλα για τα κράτη και την επιθυμία αυτών να τα αποκτήσουν φαίνεται κυρίως από τα άμεσα αποτελέσματα που επιφέρει η χρήση τους καταστρέφοντας μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου την άμυνα μιας ολόκλη-ρης πόλης. Οι αρνητικές επιπτώσεις τους γίνονται αντιληπτές τόσο στην έμβια όσο και στην άβια ύλη.

Πιο συγκεκριμένα, μετά τον βομβαρδισμό της Χι-ροσίμα περίπου το ένα τέταρτο (1/4) του πληθυσμού απεβίωσε (80.000 κάτοικοι) και τέσσερα τετραγωνι-κά χλμ. καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στο Ναγκασά-

1. wikipedia.com2. mjp.univ-perp.fr/defense/ueo541023h.htm 3. Αρθρο 5 ,συνθήκη Τλατελολκο 14 Φεβρουαρίου 1967

της Παναγιώτας Σαλασίδου

MO

DU

S LE

GIS

8

κι οι αριθμοί αυτοί έφτασαν τους 40.000 κατοίκους, δηλαδή το 1/6 του πληθυσμού, και το ενάμισι τετρα-γωνικό χλμ. Ωστόσο πολλές από τις επιπτώσεις των βομβαρδισμών αναφορικά με την υγεία των κατοί-κων δεν εμφανίστηκαν παρά πολλά χρόνια μετά. Σύμφωνα με αναφορές της εποχής, οι 2 αυτές πόλεις μετά τους βομβαρδισμούς έδιναν την εντύπωση πως «είχαν βυθιστεί μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου αμαχητί σε μια πρωτόγονη κατάσταση».

Οι συνέπειες της χρήσης των πυρηνικών όπλων γενικότερα γίνονται αντιληπτές και από το τεράστιο αντίκτυπο που έχουν στο περιβάλλον όπου ρίπτο-νται. Η θερμοκρασία στον πυρήνα τους την στιγ-μή της έκρηξης φτάνει τους ένα εκατομμύριο Βαθ-μούς ενώ τα «κύματα σοκ» που εκπέμπονται ταξι-δεύουν και πλήττουν πολύ μακρινές περιοχές. Πα-ράλληλα η ακτινοβολία που παράγεται και διακρί-νεται σε θερμική και πυρηνική μπορεί να προκαλέ-σει φωτιές και εγκαύματα σε ανθρώπους και ζώα ή να καταστρέψει το ζωντανό ιστό των έμβιων όντων. Τα άμεσα αποτελέσματα που εμφανίζονται στους ανθρώπους περιλαμβάνουν καταστροφές στους πνεύμονες, το στομάχι και εσωτερικές αιμορραγίες. Οι έμμεσες επιπτώσεις προκαλούνται κυρίως από τις ακτίνες-γάμμα, οι οποίες απορροφώνται από τον οργανισμό και οδηγούν σε αργό θάνατο, μέσα από ένα συνδυασμό ανεμίας, εσωτερικής αιμορραγίας και μόλυνσης. Τελικά, η ακτινοβολία αυτή μπορεί να περάσει και στις επόμενες γενιές προκαλώντας προβλήματα και ανωμαλίες στο γενετικό ιστό των γονέων και κληροδοτώντας στα παιδιά προβλήματα στην υγεία καθώς επίσης και δυσμορφίες.

Επιπλέον, η ακτινοβολία αυτή σταδιακά απορρο-φάται από την ατμόσφαιρα με επιπτώσεις και στο περιβάλλον όπως έγινε στο Ναγκασάκι, όπου η χλω-ρίδα της περιοχής εξαλείφθηκε εντελώς μέσα σε ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο από το κέντρο της πόλης.4

Καταληκτικά, η άποψη του καθηγητή βοτανολο-γίας του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Karl Sax, αναδεικνύει την ανάγκη για τον περιορισμό τέτοιων όπλων προβάλλοντας απροκάλυπτα τα άμεσα συ-σχετιζόμενα με τον άνθρωπο αποτελέσματα της χρήσης τους: «Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σύντομα θα πέθαινε από ασιτία ή αρρώστιες που προκλήθηκαν από την κακή διατροφή. Θα απαιτού-νταν πολλές δεκαετίες για τους επιζώντες προκειμέ-νου να επαναφέρουν μια κάποια βιομηχανική ανά-πτυξη και είναι πιθανό μια πλήρης επαναφορά να μην μπορούσε να επιτευχθεί. Από την άλλοι οι γε-νετιστές επιστήμονες ανησυχούν για τις επιπτώσεις την ιονίζουσας ακτινοβολίας και προσπαθούν να κρατήσουν τον κόσμο σε επαγρύπνιση. Ένας μελ-λοντικός πόλεμος με πυρηνικές βόμβες ίσως να μην

αφήσει μελλοντικές γενιές για να ανησυχούν για τέ-τοια θέματα…»5

Τα Κράτη και η κατοχή πυρηνικών όπλων6

H συνθήκη μη-εκμετάλλευσης των πυρηνικών όπλων (NPT) είναι η πρώτη συνθήκη που διαχωρί-ζει τα κράτη τα οποία έχουν στην κατοχή τους πυ-ρηνικά όπλα (nuclear weapon states) και σε αυτά που δεν έχουν στην κατοχή τους αλλά και δεν τους επιτρέπεται να αποκτήσουν (Non-nuclear weapon states). Ο διαχωρισμός αυτός έγινε με βάση τα κρά-τη στα οποία είχε εκραγεί πυρηνικός μηχανισμός πριν τη 1 Ιανουαρίου 1967, που θα ορίζονταν ως κράτη που έχουν στην κατοχή τους πυρηνικά. Αυτά τα κράτη ήταν η Κίνα ,η Ρωσία ,η Η.Π.Α, η Γαλλία και η Μ. Βρετανία. Τα υπόλοιπα κράτη υπέγραψαν την συνθήκη ως non-nuclear weapon states και έτσι τους απαγορεύτηκε ρητά η ανάπτυξη πυρηνι-κών όπλων.

Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πως κάποια από τα κράτη που υπέγραψαν και επικύρω-σαν την συνθήκη έχουν αρχίσει και αυτομολούν από αυτήν. Ειδικότερα, η Βόρεια Κορέα ανακήρυξε την αποχώρηση της από την συνθήκη το 2003 και κατόπιν πραγματοποίησε 2 πυρηνικές δοκιμές το 2006 και 2009. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και το Ιράν το οποίο έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια και ανα-ζητά δυνατότητες εμπλουτισμού ουρανίου για την κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Τέλος το κράτος του Ισραήλ παρά το γεγονός ότι επισήμως δεν αποδέ-χεται την ανάπτυξη πυρηνικής τεχνολογίας, ήταν το πρώτο από τα κράτη της περιοχής που ανέπτυξε –έστω και κρυφά- πρόγραμμα πυρηνικών όπλων.7

Η βασική επιδίωξη, λοιπόν, των κρατών, όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, είναι, είτε να δια-τηρήσουν τα ήδη υπάρχοντα πυρηνικά τους, είτε να αναπτύξουν καινούρια προγράμματα περισσό-τερο εξελιγμένα στον τομέα των πυρηνικών. Επο-μένως, είναι φανερό πως ο πολλαπλασιασμός των όπλων μαζικής καταστροφής παρουσιάζεται ως μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της διεθνούς κοι-νωνίας. Ο πολλαπλασιασμός, είτε «κάθετος», δη-λαδή βελτίωση και ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων πυρηνικών εξοπλισμών, είτε από την άλλη «οριζό-ντιος», με την επέκταση της πυρηνικής τεχνολογίας για στρατιωτικούς λόγους, είναι αναγκαίο να ανα-σχεθεί, προκειμένου να μειωθεί, σύμφωνα με τα λό-για ενός κορυφαίου διεθνολόγου, «το ρίσκο μιας συλλογικής αυτοκτονίας».

Καταδίκη των πυρηνικών όπλων μέσα από τις διεθνείς συνθήκες.Στη σημερινή εποχή υπάρχει πληθώρα Συνθηκών οι οποίες είτε καταδικάζουν άμεσα ή έμμεσα, είτε απαγορεύουν ρητά την χρήση πυρηνικών όπλων. Οι

4. Nuclear Weapons and Contemporary International Law σ.17-21.

5. Nuclear Weapons and Contemporary International Law σ.27

6. wik ipedia :en.wik ipedia .org/wik i/nulear_non-proliferation_treaty

7. npt.co.nz/pdf/annual_reports/npt_annual_report_2010.pdf

MO

DU

S LE

GIS

9

συνθήκες αυτές είναι μια αρχή, ένα νομικό έρεισμα για τη στροφή της διεθνούς κοινωνίας σε έναν κό-σμο απαλλαγμένο από όπλα μαζικής καταστροφής.

Η πρώτη Συνθήκη η οποία έθεσε κατά κάποιο τρόπο τους κανόνες της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας συντάχθηκε την 1η Ιουλίου 1968 και σή-μερα έχει υπογραφεί και κυρωθεί από τα περισσό-τερα κράτη των Ηνωμένων Εθνών με ελάχιστες εξαιρέσεις. Η συνθήκη μη εκμετάλλευσης των πυ-ρηνικών όπλων (Non-Proliferation treaty) στηρίζε-ται σε τρεις πυλώνες : 1. μη εκμετάλλευση των πυρηνικών όπλων από τις

χώρες που αναγνωρισμένα έχουν στην κατοχή τους πυρηνικά,

2. ο αφοπλισμός όλων των όπλων μαζικής κατα-στροφής από τις χώρες που δεν ανήκουν στα nuclear weapon states (NWS) και

3. το δικαίωμα «στην ειρηνική χρήση» της πυρηνι-κής ενέργειας από όλα τα κράτη-μέλη των Η.Ε εάν πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις.

Η παραπάνω συνθήκη είναι ένα έγγραφο το οποίο για πρώτη φορά θέτει κάποιους συγκεκριμένους και αναγνωρισμένους από ένα σύνολο κρατών κανόνες όσον αφορά στην ασφαλή χρήση των πυρηνικών. Από τον αριθμό των συμβαλλομένων μερών αντι-λαμβανόμαστε πως η διεθνής κοινότητα έχει αρχίσει δυναμικά τον αγώνα για την καταπολέμηση των πυ-ρηνικών όπλων και πως ακόμα και οι «Μεγάλες Δυ-νάμεις» κατανοούν την ανάγκη για ύπαρξη ενός νο-μικού πλαισίου στη χρήση τους. Παράλληλα με αυτή τη συνθήκη λειτουργούν και άλλες συμβάσεις και συμφωνίες των Ηνωμένων εθνών, όπως για παρά-δειγμα η Συνθήκη της Μόσχας της 5ης Αυγούστου 1963 που επικυρώθηκε από τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο στις 10 Οκτωβρί-ου του 1963 και αφορά στη μερική παύση των δοκι-μών πυρηνικών όπλων, χωρίς ωστόσο να απαγορεύ-ει τη χρήση τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Έτσι συνθήκες σαν και αυτή αποτελούν περισσότερο μια δήλωση πρόθεσης από το μέρος των συμβαλλομέ-νων, παρά εξασφαλίζουν τη νομική δεσμευτικότη-τα των υπογεγραμμένων κρατών να επιβάλλει κυ-ρώσεις στους παραβάτες. Άλλες συνθήκες παρόμοι-ες με αυτήν είναι το Πρωτόκολλο Γενεύης του 1952 που απαγορεύει τη χρήση δηλητηριωδών αερίων εν καιρώ πολέμου χωρίς όμως και πάλι να υπάρχει πρό-βλεψη κυρώσεων για τους παραβάτες.

Άλλωστε, ένας πυρηνικός πόλεμος αντίκειται και στις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και ει-δικότερα στο άρθρο 2 το οποίο αναφέρει πως «Πά-ντα τα μέλη θα απέχωσιν εις τας διεθνείς αυτών σχέ-σεις της απειλής χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιοδή-ποτε κράτους…» .Από τη διατύπωση αυτή απορρέει ότι, εάν ένα κράτος κηρύξει έναν πυρηνικό πόλεμο εναντίον κάποιου άλλου κράτους, παραβλέποντας τον παραπάνω κανόνα, δεν μπορεί παρά να καθί-σταται παράνομο ακόμα και αν η μη γνώση του έχει κάποια δικαιολογητική βάση. Επίσης, σε αυτή την

περίπτωση, θα παραβιαζόταν η σύμβαση της Γενεύ-ης του 1949 «περί προστασίας αμάχου πληθυσμού εν καιρώ πολέμου», καθώς όπως αναφέραμε πα-ραπάνω, στα αποτελέσματα μιας έκρηξης πυρηνι-κής βόμβας ο διαχωρισμός μεταξύ μάχιμων και αμά-χου πληθυσμού είναι σχεδόν αδύνατος, με αποτέλε-σμα να πλήττονται τόσο οι στρατιωτικοί όσο και μη στρατιωτικοί στόχοι.

Μια ακόμη διεθνής συμφωνία η οποία καταδι-κάζει τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής σε μια ένοπλη σύρραξη, είναι το Σύμφωνο του Παρι-σιού του 1928 ( Kellogg- Briand) που αφορά στην αποκήρυξη του πολέμου ως μέσο λύσεως των διε-θνών διαφορών και την επιδίωξη ειρηνικής επίλυ-σης αυτών. Όπως πολύ σωστά έθεσε και ο καθηγη-τής Bogdanov του Ινστιτούτου Ακαδημίας Επιστη-μών της Σοβιετικής Ένωσης, «η χρήση των πυρηνι-κών απαγορεύεται οπουδήποτε τυγχάνει παράνο-μος και αντίθετος προς τη ρήτρα Martens που μνη-μονεύεται στο προοίμιο του άρθρου 5 της Συμβάσε-ως της Χάγης του 1907».8

Καταληκτικά, από το Σύμφωνο του Παρισιού μέ-χρι και τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αλλά και από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1949 έως και το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1977, οι διεθνείς συμ-φωνίες τείνουν να συγκλίνουν στο ότι όλοι οι πυρη-νικοί πόλεμοι ή ακόμα και η απειλή τέτοιου πολέ-μου αποτελεί διεθνές έγκλημα κατά της ανθρωπό-τητας και σε κάθε κράτος που το προκαλεί πρέπει να επιβάλλονται κυρώσεις.9

Ψηφίσματα γενικών συνελεύσεων ανα-φορικά με τη χρήση πυρηνικών σε μια ένοπλη σύρραξηΟι γενικές συνελεύσεις των Ηνωμένων Εθνών μάς προφέρουν μια πληθώρα κειμένων, τα οποία εν πολλοίς καταδικάζουν την χρήση πυρηνικών όπλων σε μια ένοπλη σύρραξη. Αυτά τα ψηφίσμα-τα, όμως, δεν μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως νομι-κώς δεσμευτικά γιατί είναι κυρίως δηλώσεις βουλή-σεως των κρατών και όχι επίσημα κείμενα, όπως οι συμβάσεις, οι οποίες και με την παραβίαση τους θα επιφέρουν κυρώσεις στο κράτος που τις παρέβηκε. Ωστόσο, η σημασία αυτών των κειμένων είναι, του-λάχιστον από ηθικής απόψεως, πάρα πολύ μεγάλη, αφού οι ηγέτες των κρατών, ακόμα και αν δεν δε-σμεύονται νομικά, φαίνεται πως αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που υποκρύπτουν τα πυρηνικά όπλα, και είναι διατεθειμένοι να τα καταδικάσουν, έστω έως έναν βαθμό.

Το πιο σημαντικό ψήφισμα της Γενικής Συνέ-λευσης είναι το υπ’ αριθμόν 1653 του 196110 λόγω της ηθικής σημασίας του, καθώς αναφέρει πως «η οποιαδήποτε χρήση πυρηνικών όπλων αποτελεί έγκλημα εναντίον του διεθνούς δικαίου και της αν-

8.Χορτάτος «Πυρηνικά όπλα και διεθνές δίκαιο»9.Χορτάτος «Πυρηνικά όπλα και διεθνές δίκαιο» σ.11510.un.org/en/ga_resolutions

MO

DU

S LE

GIS

10

θρωπότητας και ως εκ τούτου επιβάλλονται κυρώ-σεις. Υπεύθυνοι θα θεωρηθούν όχι μόνο οι Αρχη-γοί και τα μέλη των κυβερνήσεων αλλά και οι οργα-νωτές, υποκινητές ή συμμετέχοντες σε έναν τέτοιο πόλεμο» . Έτσι με αυτό το ψήφισμα η διεθνής κοι-νότητα έδειξε τη δυναμική της αλλά και το μεγάλο βαθ μό καταδίκης της χρήσης πυρηνικών όπλων σε μια εμπόλεμη περιοχή. Συνεχίζοντας, στο ίδιο ψή-φισμα δηλώνεται ξεκάθαρα πως «παν κράτος όπερ χρησιμοποιεί πυρηνικά όπλα θα έδει να θεωρηθεί ότι παραβιάζει όχι μόνο τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αλλά και ότι ενεργεί αντιθέτως προς το διε-θνές δίκαιο και τας αρχάς του ανθρωπισμού». Εξαι-τίας αυτής της δήλωσης, γίνεται ευρέως αντιληπτό πως η χρήση των πυρηνικών όπλων σε μια ένοπλη σύρραξη δεν θεωρείται απλά παράνομη σύμφωνα με τη διεθνή κοινότητα, αλλά και αντίθετη προς τους νόμους του δικαίου του πολέμου, θεωρουμέ-νων γενικώς δηλωτικών του εθιμικού δικαίου και κατ’ ακολουθία δεσμευτικών για όλα τα Κράτη – Μέλη των Ηνωμένων Εθνών.

Βεβαίως, ο αριθμός των ψηφισμάτων που επιβε-βαιώνουν το consensus του παραπάνω ψηφίσμα-τος είναι αρκετά μεγάλος, είτε με παρόμοια κείμε να που έχουν προηγηθεί, είτε με κείμενα που ακολού-θησαν της αποφάσεως της Γενικής Συνέλευσης του 1961. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Ψήφισμα υπ’ Αριθ-μόν 1378 (ΧIV) της 20ης Νοεμβρίου του 1959 ανα-φορικά με τον καθολικό και ολοκληρωτικό αφο-πλισμό, όπως επίσης και το Ψήφισμα της ΓΣ υπ’ αριθ μόν 1380 (XIV) της 20ης Νοεμβρίου 1959 σχε-τικά με την πρόληψη της γενικότερης εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων.

Τελικά ,τα κείμενα αυτά μας υποδεικνύουν τις προθέσεις των κρατών μελών των ΗΕ σχετικά με τη χρήση των πυρηνικών όπλων. Πέρα από τις πο-λιτικές που ακολουθεί το κάθε κράτος ,όλα σε με-γαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αντιλαμβάνονται την απειλή που υποκρύπτουν τα πυρηνικά όπλα για την παγκόσμια κοινότητα εάν χρησιμοποιηθούν σε μια ένοπλη σύρραξη.

Δικαιολογητική βάση νομιμότητας της χρήσης πυρηνικών όπλων σε μια ένοπλη σύρραξη

Παρά την πληθώρα των Συνθηκών οι οποίες καταδι-κάζουν τη χρήση πυρηνικών σε μια εμπόλεμη ζώνη, υπάρχουν ορισμένα κενά στην διεθνή νομολογία τα οποία αφήνουν χώρο για χρήση όπλων μαζικής κα-ταστροφής κάτω από ορισμένες περιστάσεις.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το άρθρο 51 του Χάρ-τη των Ηνωμένων Εθνών που προβάλλει το δικαίω-μα άμυνας που έχει ένα κράτος εναντίον οιουδήπο τε εξωτερικού εχθρού. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρε ται στο άρθρο πως «ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζει το φυσι κό δικαί-ωμα της ατομικής ή συλλογικής αμύνης εις περίπτω-σιν καθ’ ην μέλος τι των Ηνωμένων Εθνών υποστεί

ένοπλον επίθεση…». Η διάταξη αυτή, εμμέσως πλην σαφώς, αναγνωρίζει στα κράτη το δικαίωμα άμυ νας με οποιοδήποτε τρόπο όταν τα τελευταία θεω-ρούν ότι απειλούνται. Έτσι το επιχείρημα που προ-βάλλουν πολλά κράτη προκειμένου να χρησιμοποι-ήσουν πυρηνικά όπλα σε μια ένοπλη σύρραξη, είναι πως βρίσκονται σε άμυνα και κατά συνέπεια αυτά είναι απαραίτητα για να προασπίσουν την εδαφική τους ακεραιότητα αλλά και την ασφάλεια των πολι-τών τους (επιχείρημα που χρησιμοποιούταν για χρό-νια από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση, οι οποίες για στρατιωτικούς λόγους αρνούνταν το παράνομο της κατοχής και χρήσης τους).

Βεβαίως, ο ως άνω κανόνας έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 2 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, στον οποίο καταδικάζεται η χρήση βίας από τα κράτη και επιχειρείται η επίλυση των διαφορών μεταξύ τους με διπλωματικό και ειρηνικό τρόπο. Επιπλέον το ζήτη-μα που τίθεται με το άρθρο 51 του Χάρτη είναι πως στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων, παρά το δι-καίωμα άμυνας των κρατών παραβιάζεται «ο κανό-νας της αναλογικότητας» στις ένοπλες συρράξεις, ο οποίος είναι και βασικός όσον αφορά το δίκαιο του πολέμου. Παρά, λοιπόν, την απειλή που μπορεί να υφίσταται ένα κράτος από ένα άλλο, η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής εναντίον του επιτιθέμενου κράτους δεν πλήττει μόνο τους στρατιωτικούς στό-χους του τελευταίου αλλά και τον άμαχο πληθυσμό, όπως επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, και το ίδιο το αμυνόμενο κράτος.

Επίλογος

Καταληκτικά, σε όλες τις περιπτώσεις διεθνούς δι-καίου αυτό που επιβάλλεται να επιτυγχάνεται είναι το όφελος των πολιτών της παγκόσμιας κοινότη-τας. Όπως το έθεσε και ο καθηγητής Lauterpacht , « η πρωταρχική υπόθεση στο διεθνές δίκαιο είναι η επιθυμία της διεθνούς κοινότητας, η οποία και πρέ-πει να εισακούεται»11. Σε κάθε περίπτωση η χρή-ση πυρηνικών όπλων, ακόμα και αν είναι για σκο-πούς άμυνας, δεν είναι δυνατόν να νομιμοποιείται από κανένα κράτος και με καμία Διεθνή Συμφωνία. Η χρήση τέτοιων όπλων, ακριβώς λόγω των συνε-πειών τους -τις οποίες αναφέραμε και παραπάνω- αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο καθώς έχουν αντίκτυπο και στις μεταγενέστερες γενιές λόγω της ραδιενεργής ακτινοβολίας που παραμένει στην ατμόσφαιρα. Το αμφιλεγόμενο ζήτημα της χρήσης τους επομένως δεν είναι απλά θεωρητικό και γε-νικό αλλά από τη στιγμή που έχει τέτοιο αρνητικό αντίκτυπο στις ζωές χιλιάδων ανθρώπων είναι ζή-τημα ηθικής. Οποιοδήποτε, λοιπόν, κράτος θέλει να ισχυρίζεται πως ακολουθεί την αρχή «voluntas civitatis maximae est servanda» πρέπει να αναλο-γιστεί τη στάση του στο συγκεκριμένο θέμα και να παραμερίσει πολιτικές οι οποίες με μια πρώτη ανά-γνωση ίσως να φαίνονται θετικές για τους πολίτες του, αλλά εν τέλει λειτουργήσουν σε βάρος τόσο των ίδιων όσο και της διεθνούς κοινότητας.

MO

DU

S LE

GIS

11

Ο Κύριος Αντάπασης Αντώνιος, καθηγητής Εμπορικού Δικαίου με ειδίκευση στην μακρά διδασκαλία του Δικαίου των Αξιογράφων, του Ναυτικού Δικαίου και του Ιδιωτικού Αερο-πορικού Δικαίου, καθώς και του Δικαίου της θαλάσσιας, εναέριας και χερσαίας μεταφο-ράς στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τομέα Β΄ Ιδιωτικού Δικαίου, και πλέον Ομότιμος Καθηγητής Εμπορικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, στα πλαίσια του Συνεδρί-ου που διεξήχθη με πρωτοβουλία της ELSA Κομοτηνής με θέμα την ελληνική Ναυτιλία, μας παραχώρησε τη συνέντευξη που του ζητήσαμε και άπτεται του ενδιαφέροντος Ναυ-τικού και Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου. Τον ευχαριστούμε θερμά γιατί ήταν προσιτός, για τον ζήλο και την ευθύτητα που επέδειξε στην προσπάθειά του να μας κατατοπίσει, μέσω αυτής του της συνέντευξης, επί των ζητημάτων που μας απασχολούν καθώς και για το ότι ήταν αρκετά κατατοπιστικός ως προς τις απαντήσεις του.

Η Ελλάδα δεν επεκτείνει στα 12 ναυτικά μίλια την υφαλοκρηπίδα των νησιών της και περιορίζει τα κυ-ριαρχικά δικαιώματά της στα 6 ναυτικά μίλια. Η Τουρκία αναγνωρίζει απλά το FIR Αθηνών, αλλά δι-ατηρεί επιφυλάξεις στην επέκταση της υφαλοκρηπί-δας των ελληνικών νήσων, υποστηρίζοντας πως τότε το Αιγαίο θα μετατραπεί σε μια κλειστή ελληνική θάλασσα, γεγονός που θεωρεί αιτία πολέμου. Ποιό το αντεπιχείρημα σας σε αυτή την τοποθέτηση;

Απέναντι σε αυτή την τοποθέτηση η ελληνική πλευ-ρά επικαλείται διάφορα επιχειρήματα για να θεμελι-ώσει τις απόψεις της.

Το 1934, και μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Αθηνών, η Τουρκία πρόβαλε ότι δεν ασκεί κυ-ριαρχία πέρα από τα 6 ναυτικά μίλια. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να επικρατήσει η Ελλάδα στο ζήτημα

αυτό λόγω διεθνούς εθίμου. Ωστόσο , όλα αυτά δεί-χνουν πως υπάρχει κάποια συζήτηση στο θέμα αυτό. Δεν είναι όπως το θέμα της υφαλοκρηπίδας στην θά-λασσα του Αιγαίου, όπου η Τουρκία μετρά την υφα-λοκρηπίδα από τη φυσική διαμόρφωση της ακτής και όχι από τις γραμμές βάσης όπως προβλέπεται από τις διεθνείς συμβάσεις για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα, έχει το δικαίωμα από τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της θάλασ-σας, να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια. Το ζήτημα όμως που προκύπτει είναι με ποιό τρόπο η Ελλάδα θα καταφέρει να επιβάλ-λει την αποδοχή τής δυνατότητάς της αυτής στις άλλες χώρες. Και αυτό συμβαίνει γιατί αν κάποιες χώρες, όπως για παράδειγμα η Ρωσία, δεν διάκει-νται ευνοϊκά ως προς αυτό το καθεστώς, υπάρχει φόβος να θεωρήσουν μια τέτοια πρωτοβουλία από

στη Βίρνα Οικονόμου και τη Μαρία Παπαχαραλάμπου

MO

DU

S LE

GIS

12

μέρους της Ελλάδας ως casus belli. Πλέον κρίνεται θέμα πολιτικής δυνατότητας. Οι Αμερικανοί είναι αντίθετοι σε αυτό. Ωστόσο, επειδή η Τουρκία θε-ωρεί την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελ-λάδας ως casus belli, η χώρα ακολουθεί μια τακτική αναμονής στην υπόθεση αυτή. Kατά συνέπεια , το Ελληνικό κράτος ακολουθεί μια τακτική αναμονής και, αδίκως αναμένοντας, αποδυναμώνει τις δυνα-τότητές του στο Αιγαίο.

Σύμφωνα με την παρούσα κατάσταση, ένα τουρκι-κό πλοίο μπορεί να απομακρυνθεί από την εγχώρια ακτή του μέχρι και τα 6 ναυτικά μίλια. Παρά ταύ-τα, τα τουρκικά αεροσκάφη σταματούν στα 10 ναυ-τικά μίλια και όπως είναι φυσικό, η Ελλάδα αντιδρά. Η αντίδραση αυτή από μέρους του ελληνικού κρά-τους αποσκοπεί καθαρά στην πρόληψη μη δημιουρ-γίας εθιμικού καθεστώτος, μιας και η διαμόρφωση του σύμφωνα με το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο προϋ-ποθέτει αδράνεια του ενδιαφερομένου.

Γνωρίζουμε πως η υφαλοκρηπίδα έχει ΑΟΖ. Γιατί δεν ανακηρύσσει η Ελλάδα μονομερώς και σύμφω-να με τις Διεθνείς Συμβάσεις και δεν καθορίζει την ΑΟΖ εντός της υφαλοκρηπίδας στο Νοτιοανατολι-κό Αιγαίο και σε σχέση με το Καστελόριζο; Θέλουμε την τεχνοκρατική σας άποψη πέρα από την πολιτική χροιά που δύναται να έχει μία άποψη πάνω στο θέμα.

Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Ελλάδας μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 200 ναυτικά μίλια. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα να φτάσει και μα-κρύτερα. Αυτό εξαρτάται από την Υδατογράφηση. Το Αιγαίο δεν είναι και πολύ βαθιά θάλασσα, όπως το Ιόνιο, που αρχίζει από την Αδριατική θάλασσα και φτάνει ως το παράκτιο κράτος της Λιβύης. Στο Ιόνιο Πέλαγος, η Ελλάδα μετά από συμφωνία με την Ιταλία, οριοθέτησε την υφαλοκρηπίδα με βάση την τάφρο που υπήρχε στην συγκεκριμένη θάλασσα. Η Ιταλία κατοχύρωσε την δυτική πλευρά της τάφρου και η Ελλάδα την ανατολική. Πάραυτα , στο Αιγαίο Πέλαγος δεν ισχύει το ίδιο καθεστώς αναφορικά με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Σε αυτή την περίπτωση προκύπτει και ένα άλλο θέμα : Το ζήτη-μα των Σκοπίων.

Τα Σκόπια είναι περίκλειστο κράτος, δηλαδή δεν έχουν θαλάσσια διέξοδο. Εάν η Ελλάδα αποφασίσει να ορίσει ΑΟΖ , υπάρχει το ενδεχόμενο, να ζητήσουν τα Σκόπια να συμμετάσχουν στην εκμετάλλευση της. Μια τέτοια αξίωση δεν θα ήταν παράλογη σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, καθώς όταν ένα παράκτιο κράτος δημιουργεί ΑΟΖ, τα περίκλειστα κράτη δικαιούνται να μετέχουν στην εκμετάλλευση της. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ελλη-νικό κράτος οφείλει να εξετάσει και αυτό τον παρά-γοντα, διότι με εξαίρεση τη θάλασσα του Ιονίου, δεν είναι τόσο εύκολο να δημιουργηθεί ΑΟΖ στο Αιγαίο. Εάν πάντως αποφασίσει η Ελλάδα να οριοθετήσει την ΑΟΖ στη θάλασσα του Αιγαίου, αυτό θα πρέπει να το διεκπεραιώσει σε κάθε περίπτωση με σύνεση και σε συμφωνία με την Ιταλία και την Τουρκία.

Τα θαλάσσια σύνορα του ελληνικού κράτους φτά-νουν ως το Καστελόριζο. Το γεγονός αυτό θεμελιώ-νεται και μετά από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισί-ων. Το 1932, η Ιταλία με την Τουρκία υπέγραψε σύμ-βαση για την αποδέσμευση της νήσου του Καστελό-ριζου από την τουρκική κατοχή. Η διαφορά είναι ότι η Ιταλία πέρασε την συμφωνία από το Εθνικό της Κοινοβούλιο και την επικύρωσε ενώ η Τουρκία δεν έκανε το ίδιο. Στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ωστόσο, το περιεχόμενο της συνθήκης αυτής απο-τελεί σοβαρό αντεπιχείρημα σε κάθε αμφισβήτηση ότι το Καστελόριζο οριοθετεί όντως τα ελληνικά θα-λάσσια σύνορα. Το θέμα αυτό είναι αρκετά περίπλο-κο και όχι τόσο απλό όσο το παρουσιάζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Το παράδειγμα με τα Ίμια

Η σύμβαση Ειρήνης του 1944 που έγινε στο Παρί-σι αναφέρει στο παράρτημα 14 για την αιγιαλίτιδα ζώνη ότι η Δωδεκάνησος παραχωρείται στην Ελλά-δα κατονομάζοντας και τα δεκατέσσερα νησιά που παραχωρήθηκαν. Εκεί όμως αναφέρει ότι παραχω-ρούνται οι αυτοί νήσοι και οι παρακείμενες νήσοι και νησίδες.

Τα Ίμια απέχουν από την Τουρκία 1800 μ. και από την Κάλυμνο 3000 μ. Και αυτό είναι ακριβές. Δεν αμφισβητείται ότι τα Ίμια βρίσκονται πιο κοντά στην Τουρκία, ωστόσο η ελληνική κυριαρχία πάνω στο νησί αυτό επικυρώνεται με την παραδοχή των ελλη-νικών θαλάσσιων συνόρων από το Τουρκικό Κράτος το 1932. Μάλιστα, οι χάρτες του αγγλικού ναυαρ-χείου τοποθετούσαν τα Ίμια στην ελληνική πλευρά. Δυτικά και όχι ανατολικά των θαλασσίων συνόρων. Για αυτό η Ελλάδα θεωρείται πιο ισχυρή στο θέμα των συνοριακών διαφορών.

Άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι η υφαλοκρηπίδα των νησιών. Τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα. Στο δη-μόσιο διεθνές δίκαιο θεσπίζεται όμως και η ηπειρω-τική υφαλοκρηπίδα. Αυτό σημαίνει ότι στο Αιγαίο έχουν όχι μόνο τα Ίμια υφαλοκρηπίδα αλλά και η Μικρά Ασία.

Όπως και στην περίπτωση του Καναδά. Ο Κανα-δάς εξάγει χάλυβα από το λιμάνι του στο Κεμπέκ, ανατολικά του οποίου, σε απόσταση κάποιων μιλί-ων βρίσκονται κάποια μακρόστενα νησιά. Λόγω αυ-τού, εμφανίστηκε διαφορά απόψεων μεταξύ Κανα-δά και Γαλλίας. Η Γαλλία έλεγε ότι τα νησιά αυτά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και πέραν της υφα-λοκρηπίδας αυτής είναι ελεύθερη θάλασσα. Ο Κα-ναδάς διαφωνούσε.

Τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα αλλά μετά συνεχίζει η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα. Και αυτό το δέχθηκε με κάποιες αποχρώσεις το Διεθνές Δικα-στήριο της Χάγης. Επομένως, μπορεί να φτάσουμε στο φαινόμενο να δούμε μεταξύ Χίου και Σάμου να επεκτείνεται η υφαλοκρηπίδα της Μικράς Ασίας.

Είναι τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου αποκομμένα από την ηπειρωτική κυριαρχία; Έχουν δυνατότητα τα πολεμι-

MO

DU

S LE

GIS

13

κά μας αεροσκάφη να παρευρίσκονται χωρίς να πα-ραβιάζονται διεθνείς κανόνες αεροπλοϊας και «κυρι-αρχικά δικαιώματα» της Τουρκίας;

Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είναι αποστρατι-κοποιημένα. Το καθεστώς αυτό αποτελεί πρόβλη μα, καθώς πρόκειται για μία κατάσταση που επικαλεί-ται συνέχεια η Τουρκία. Το θέμα αυτό είχε αντιμε-τωπιστεί και στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ είχε επιτρέψει να πραγματοποιούνται εναέριες στρατιω-τικές ασκήσεις πάνω από το Αιγαίο, ωστόσο είχε ορί-σει πως μόνο το ελληνικό κράτος θα ασκεί κυριαρχία επί των αποστρατικοποιημένων νήσων. Η Τουρκία έφερε αντιρρήσεις ως προς το καθεστώς αυτό. Ενώ το ΝΑΤΟ αρχικά επέβαλε την ελληνική κυριαρχία στα αποστρατικοποιημένα νησιά του Αιγαίου, σήμε-ρα τηρεί πιο ουδέτερη στάση. Βέβαια, όσον αφορά στο θέμα αυτό, υπήρξε και τροποποίηση μιας ρήτρας του 1977 που ευνοούσε τη χώρα, ωστόσο η κυβέρ-νηση τότε είχε δεχθεί να πάψει να ισχύει παίρνοντας ως αντάλλαγμα άλλα προνόμια. Έτσι, δημιουργού-νται ακόμα και σήμερα, προβλήματα συντονισμού των στρατιωτικών ασκήσεων που λαμβάνουν χώρα στο Αιγαίο Πέλαγος.

Είναι ένα πρόβλημα που χρήζει λεπτού χειρισμού διότι η Τουρκία αυξάνεται συνεχώς πληθυσμιακά. Πλέον, αποτελεί μια αγορά 70.000.000 ανθρώπων και θεωρείται υπολογίσιμη δύναμη καθώς με τον και-ρό βελτιώνεται οικονομικά. Αυτό, δίνει στην Τουρ-κία το προνόμιο να ασκεί πιέσεις. Όταν έχεις δύνα-μη μπορείς να διαμορφώνεις το Δίκαιο ανάλογα με τις απαιτήσεις σου.

Γνωρίζοντας πως η νησιωτική Ελλάδα δημιουργεί τε-ράστιες ευκαιρίες για την ανάπτυξη της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας με ποιό τρόπο θα μπορούσε μια επικείμενη άρση του καμποτάζ να πλήξει τη δυ-νατότητα αυτή;

Το καμποτάζ το είχαν μόνο οι χώρες της Νότιας Ευ-ρώπης. Όσον αφορά στα κράτη της Βόρειας Ευρώ-πης, αυτά δεν βρίσκονταν υπό το καθεστώς του κα-μποτάζ. Η Δανία, η Αγγλία και η Γαλλία για παρά-δειγμα, δεν είχαν καμποτάζ ωστόσο στη Μεσόγειο θάλασσα υπήρχε. Η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Τουρκία είχαν καμποτάζ, ιδίως η Ελλάδα που πρόκειται για μια εξ ολοκλήρου νησιωτική χώρα.

Το καμποτάζ όσον αφορά στην Ελλάδα, ορίζει ότι η διακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων από ένα ελληνικό λιμάνι σε ένα άλλο ελληνικό, πραγματο-ποιείται μόνο από πλοία ελληνικής σημαίας. Μάλι-στα, όσες διμερείς συμβάσεις και αν είχε υπογράψει η χώρα, είχε επιφυλαχθεί του δικαιώματος αυτού. Από την άλλη, το ελληνικό κράτος δεχόταν την ελευθε-ρία της ναυσιπλοΐας με όρους αντίστοιχους με εκεί-νους των ελληνικών εμπορικών πλοίων. Έτσι, λοιπόν, όταν στη χώρα δημιουργείται κοινή αγορά δεν είναι δυνατόν να εγγράφονται πλοία για παράδειγμα στο νηολόγιο του Πειραιά και να ενεργούνται μεταφορές μεταξύ Πειραιώς και Ηρακλείου Κρήτης. Όσον αφο-

ρά τώρα στην παροχή μεταφορικών υπηρεσιών μέσω του καμποτάζ, αυτές τις διέπει το κοινοτικό δίκαιο. Συνεπώς , για να αλλάξει καταρχήν το καμποτάζ έπρεπε να θεσμοθετηθεί Κανονισμός από την Ευρω-παϊκή Ένωση. Αυτός ο Κανονισμός τελικώς διαμορ-φώθηκε με τέτοιο τρόπο που εντέλει κοινοτικοποίη-σε το καμποτάζ.

Δεδομένης της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας τον τελευταίο χρόνο, τι ρόλο θα μπο-ρούσε να επιτελέσει η Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία για την ενίσχυση της εθνικής οικονομίας;

Η Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία είναι η δεύτερη κατά σειρά πηγή συναλλάγματος στη χώρα μετά τον Τουρισμό. Παρά ταύτα, στις ελληνικές τράπε-ζες το συνάλλαγμα από την εμπορική ναυτιλία εί-ναι μη υποχρεωτικώς εκχωρητέο. Το ζήτημα είναι ότι η Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία δεν συμβάλλει περισσότερο στην ελληνική οικονομία εξαιτίας της ισχύουσας νομοθετικής πολιτικής.

Αν η χώρα θέλει να έχει περισσότερα πλοία ώστε να αποκομίσει περισσότερους φόρους και συνάλ-λαγμα θα πρέπει να εξασφαλίσει φθηνό πλοίο. Αυτό σημαίνει ότι το πλοίο πρέπει να είναι φθη νό από πλευράς κόστους εργασίας, κόστους κοινω-νικής ασφάλισης και φορολογικού κόστους. Για τί αν ο εμπορικός στόλος έχει, όπως για παράδειγ-μα το 1981, περί τους 162.000 ναυτικούς σε υπηρε-σία και ανανεώνει τις 60.000 θέσεις εργασίας κάθε εξάμηνο με νέο εργατικό δυναμικό, αυτό συνεπά-γεται φθηνό κόστος εργασίας, πράγμα που σημαί-νει εισαγωγή μεγαλύτερου ναυτιλιακού εισοδήμα-τος στην Ελλάδα.

Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου η ναυτιλιακή πολιτική στην Ελλάδα άλλαξε. Αυτό συνέβη γιατί οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας αυξήθηκαν και κατά συνέπεια αυξήθηκε και το κόστος ναυτικής εργασίας. Και φυσικά, καθώς το πλοίο δεν είναι όπως το ακίνητο αλλά έχει έλικα, πηγαίνει σε άλλη χώρα, υψώνει αλλοδαπή σημαία και επανδρώνεται με αλλοδαπούς ναυτικούς, όπου στην χώρα τους το κόστος κοινωνικής ασφάλισης είναι μηδαμινό, όπως και οι μισθοί τους.

Αν η Ελλάδα απαιτεί λόγω κοινωνικής ασφάλι-σης ακριβό πλοίο και τα πλοία υπό ελληνική ση-μαία θα είναι ακριβά. Ειδικά σε σχέση με όσα πλέ-ουν υπό αλλοδαπή σημαία.

Για να θεωρείται η Ελλάδα η πρώτη ναυτιλία στον κόσμο υπολογίζονται τα ελληνόκτητα πλοία, δηλα-δή τα πλοία που είναι υπό αλλοδαπή σημαία αλλά ελληνικών συμφερόντων. Αυτά είναι τα μόνα που ει-σάγουν συνάλλαγμα στην χώρα, ιδίως αν δι ατηρούν γραφεία στην Ελλάδα, καθώς όσοι εργάζονται εκεί υποχρεωτικά πληρώνονται με το συ νάλλαγμα εισα-γωγής. Φυσικά, αν στα πλοία εργάζονται Έλληνες ιθαγενείς εξασφαλίζεται και από εκεί συνάλλαγμα. Όταν το πλοίο δεν είναι υπό ελληνική σημαία δεν εί-ναι υποχρεωτικά ασφαλισμένο στο ΝΑΤ (σσ. Ναυτι-κό Απομαχικό Ταμείο).

MO

DU

S LE

GIS

14

Κατά τα τέλη του 1980 μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της Σοβιετι-κής «αυτοκρατορίας» γνωρίσαμε τη μάστιγα του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος . Η αποσάθρωση των κοινωνικών δομών των Βαλκανίων αλλά και η παραπαίουσα οικονομία των χωρών συνέβαλαν στη μεγάλη άνθηση του φαινόμενου της εμπορίας ανθρώπων . Ιδι-αίτερα στη χώρα μας, η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης , που την καθιστά συνή-θως ενδιάμεσο σταθμό ή τελικό προορισμό για τα θύματα, το φαινόμενο αυτό κοινωνικής παθογένειας έλαβε μεγάλες διαστάσεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Κατά τα τέλη του 1980 μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της Σοβιετικής «αυτοκρα-τορίας» γνωρίσαμε τη μάστιγα του διεθνούς οργα-νωμένου εγκλήματος. Η αποσάθρωση των κοινωνι-κών δομών των Βαλκανίων αλλά και η παραπαί ουσα οικονομία των χωρών συνέβαλαν στη μεγάλη άν-θηση του φαινόμενου της εμπορίας ανθρώπων. Ιδι-αίτερα στη χώρα μας, η οποία λόγω της γεωγραφι-κής της θέσης , που την καθιστά συνήθως ενδιάμεσο σταθμό ή τελικό προορισμό για τα θύματα, το φαι-νόμενο αυτό κοινωνικής παθογένειας έλαβε μεγά-λες διαστάσεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες.Παρόλα αυτά και παρά την ένταση του φαινομένου,

η Ελλάδα έχει κάνει αρκετά θετικά βήματα από νο-μοθετική τουλάχιστον άποψη. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα έχουμε ένα επαρκές νομοθετικό πλαίσιο και η πολιτεία μέσω της Επιτροπής των οκτώ συ-ναρμόδιων Γενικών Γραμματέων έχει την δυνατό-τητα να εξασφαλίσει την ορθή εφαρμογή του εθνι-κού σχεδί ου δράσης. Οι εξελίξεις αυτές μπορεί μεν να στηρίζονται στην ανάγκη εναρμόνισης της ελλη-νικής νομοθεσίας με το ευρωπαϊκό-κοινοτικό σύστη-μα εντού τοις ταυτοχρόνως αναδεικνύουν την ωριμό-τητα της ελληνικής έννομης τάξης για την υιοθέτηση αυστηρότερων νομοθετικών πλαισίων για την απο-τελεσματικότερη καταπολέμηση της εμπορίας.

Για πολλά χρόνια το πρόβλημα της παράνομης δι-ακίνησης ανθρώπων ,δεν έχρηζε συγκεκριμένων κυ-ρώσεων κυρίως λόγω της ασάφειας ως προς το σε τι συνίσταται η εμπορία ανθρώπων. Γι’ αυτό το λόγο, συγχύσεις σχετικά με το αν αποκλειστικά φαινόμε-να όπως λ.χ. η πορνεία ή η μαστροπεία συνιστούν εμπορία ανθρώπων, εμπόδιζαν τον κοινό νομοθέτη να λάβει ένα ευρύτερο πλαίσιο το οποίο θα κάλυπτε πλήρως όλες τις μορφές εμπορίας. Αυτή η κατάστα-ση συνεχίστηκε μέχρι τη ψήφιση και τη δημοσίευση του Πρωτοκόλλου «για την πρόληψη, καταστολή και τιμωρία της εμπορίας ανθρώπων ιδίως των γυναι-κών και παιδιών» που συμπληρώνει τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διακρατικού Οργανωμέ-νου Εγκλήματος( Παλέρμο 12/12/2000) .

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο και συγκεκριμέ-να με το άρθρο 3 , η εμπορία ανθρώπων ορίζεται ως «η στρατολόγηση, η απειλή ή η χρήση βίας ή άλλης μορφής εξαναγκασμού όπως της απαγωγής, απάτης, κατάχρησης εξουσίας ή εκμετάλλευσης της ευάλω-της θέσης του θύματος κυρίως με στόχο την από-σπαση της συναίνεσης του ατόμου που έχει την επί-βλεψη κάποιου αλλού, μέσω παροχών, πληρωμών ή ωφελημάτων , με σκοπό την εκμετάλλευση του».

Ειδικότερα, η εμπορία εμπλέκει στα δίκτυά της τόσο γυναίκες και παιδιά όσο και άντρες αλλά και ηλικιωμένους και μπορεί να λάβει τις παρακάτω μορφές:

της Ελευθερίας Τίρτα

MO

DU

S LE

GIS

15

• εργασιακή εκμετάλλευση με την έννοια της καταναγκαστικής εργασίας• σεξουαλική εκμετάλλευση - μαστροπεία• παιδική πορνογραφία• επαιτεία• αφαίρεση οργάνων • εμπόριο βρεφών για παράνομες υιοθεσίες και • στρατολόγηση ανηλίκων για τέλεση τρομοκρατικών ενεργειών

Αναγνώριση Θύματος και Προστασία αυτού

Η αναγνώριση των θυμάτων της εμπορίας δεν εί-ναι εύκολη υπόθεση. Πολύ συχνά, τα θύματα δεν φέρουν εμφανή τραύματα ή αλλά εμφανή ευρήματα κακομεταχείρισης. Πολλά άτομα ενδέχεται να μην έχουν καν συνείδηση της θυματοποιήσής τους, ιδι-αίτερα αν αυτά είναι ανήλικα .Επιπλέον, επειδή η εμπορία παρουσιάζεται με πολλές μορφές, στις πε-ριπτώσεις που έχει σκοπό την εργασιακή εκμετάλ-λευση του ατόμου ενδέχεται το είδος ή οι συνθήκες να μην εκλαμβάνονται από τα θύματα ως εξανα-γκαστικές ή ακούσιες. Κατά τη θυματολογία, για να χαρακτηριστεί κάποιο πρόσωπο ως θύμα θα πρέπει όχι μόνο να έχει υποστεί βλάβη, αλλά και να μπορεί αυτή να πιστοποιηθεί (να μπορεί να εντοπιστεί, δη-λαδή, από τρίτο άτομο και να μην αφήνεται μονάχα στον ισχυρισμό του θύματος).

Η αναγνώριση ενός ατόμου ως θύματος στην εμπορία ανθρώπων έχει μεγάλη σημασία τόσο για την αποτελεσματική προστασία του από άμεση απέ-λαση ή επαναπροώθηση (ειδικά στην περίπτωση της κακοποίησης αλλοδαπών), όσο και για τη πα-ροχή κατάλληλης ιατρόφαρμακευτικής, ψυχολογι-κής ή άλλης υποστήριξης , αλλά και για την υποβο-ήθηση της αίσιας έκβασης της δίκης (σε περίπτωση αγωγής κατά του δράστη), με την έννοια της τιμωρί-ας των ενόχων. Κατά την είσοδό τους στη χώρα, τα θύματα, είτε φέρουν μαζί τους πλαστά ή νοθευμέ-να έγγραφα όποτε κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν ως λαθρομετανάστες, είτε εισέρχονται με νόμιμα έγγραφα κινδυνεύοντας να διαφύγουν της προσο-χής των αρχών. Η αναγνώριση λοιπόν των θυμάτων αποτελεί μια δύσκολη προσπάθεια που συχνά οδη-γεί σε λάθος εκτιμήσεις και γι’ αυτό απαιτείται ενδε-λεχής έρευνα από σωστά εκπαιδευμένα άτομα αλλά και συνεργασία των αρμόδιων φορέων.

Το ελληνικό ποινικό δίκαιο για πρώτη φορά ασχο-λήθηκε ενεργά με την προστασία θυμάτων εμπορίας με τον Ν.3064/2002 και το π.δ. 233/2003.το οποίο χαρακτηρίζει ως θύματα « τα πρόσωπα, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς που έχουν υποστεί άμεση βλάβη στη σωματική ακεραιότητα ή στην προσωπική ή γενετή-σια ελευθερία τους ή υφίσταται σοβαρός κίνδυνος ως προς τα αγαθά αυτά της ζωής τους». Παράλληλα το άρθρο 12 του Ν.3064/15-10-2002, προβλέπει ένα γενικό πλέγμα αρωγής στα θύματα των εγκλημά-των που ορίζονται στα άρθρα 323ΠΚ(εμπόριο δού-

λων), 323Α(εμπορία ανθρώπων), 349ΠΚ (μαστρο-πεία), 351ΠΚ (σωματεμπορία) ,351Α ΠΚ(ασέλγεια σε βάρος ανηλίκου με αμοιβή).Περιέργως, δεν προ-σφέρεται αρωγή στους ανηλίκους που έχουν πέσει θύματα πορνογραφίας ή διευκόλυνσης αλλότριας ακολασίας με ανήλικο, αφού ο νόμος δεν αναφέρει τα σχετικά άρθρα 348ΠΚ και 348Α ΠΚ.

Σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με τις τροποποιήσεις του Ν.3064/2002 τόσο στο άρθρο 323Α ΠΚ όσο στο 351 ΠΚ μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής κατηγο-ρίες:

1. τα «απλώς θύματα» που εξαναγκάζονται σε συ-μπεριφορά που θίγει τη γενετήσια ελευθερία και τιμή με χρήση βίας, απειλής ή αλλού εξαναγκα-στικού μέσου ή την επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας (άρθρο 351 ΠΚ παρ.1)

2. τα «ευάλωτα θύματα» που παρασύρονται σε όμοια συμπεριφορά με υποσχέσεις ,δώρα ,πληρω-μές ή παροχή άλλων ωφελημάτων (αρθ.351 ΠΚ παρ 2 )

3. τα «ιδιαιτέρως ευάλωτα θύματα» δηλ. τους ανήλι-κους (αρθ.351 ΠΚ παρ 4 στοιχείο α περίπτωση α ).Προστίθενται στην κατηγόρια αυτή ακόμα τρεις:α) τα θύματα που χαρακτηρίζονται από πνευματι-κή αδυναμία ή από κωφότητα (ΠΚ αρθ.351 παρ.4 στοιχείο α περίπτωση β) και γ ) και τα θύματα που έχουν σχέση συγγέ-νειας ή εξάρτησης με τον δράστη (θα πρέπει να εί-ναι ανιών συγγενείς εξ αίματος , ή θετός γονέας, επίτροπος ή άλλος στον οποίο έχουν εμπιστευτεί τον ανήλικο με σκοπό την ανατροφή, την άσκη-ση της γονικής μέριμνας, την επίβλεψη ή φύλαξη ,έστω και αν αυτή είναι προσωρινή).

Άξιο είναι να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι ένα θύμα μπορεί να αναγνωριστεί σε διαφορετικά ση-μεία της διαδικασίας είτε κατά την είσοδο ή την έξο-δο του από την χώρα, είτε κατά τη διάρκεια παρα-μονής του. Διαφορετικές αρχές, κυβερνητικές και μη, μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο στη διαδικα-σία αναγνώρισης. Για την προστασία, λοιπόν, των ανθρώπων αυτών απαραίτητη είναι η ειδική μέριμνα και αρωγή από τις κρατικές αρχές καθώς και η εξέ-ταση των βιοτικών συμβάντων από τις αρμόδιες αρ-χές πριν την άσκηση ποινικής δίωξης. Εν γένει για τα αλλοδαπά θύματα προβλέπεται: α) μη επιβολή απέ-λασης ή αναστολή της εκτέλεσης της ,υπό ορισμένες προϋποθέσεις ( άρθρο 187 Α παρ.4 ΠΚ ) β) χορήγη-ση άδειας διαμονής και εργασίας μέχρι της έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης , γ) δυνατότητα ανανέωσης της άδειας παραμονής, καθώς και η δυ-νατότητα επαναπροώθησης αυτών.

(Ειδικότερα τα θέματα αναστολής της εκτέλε-σης απέλασης και χορήγησης άδειας διαμονής για τα αλλοδαπά θύματα διέπονται πλέον από το Ν.3386/2005)

Προκειμένου όμως τα θύματα να δεχτούν την πα-ραπάνω προστασία πρέπει αρχικά να ασκηθεί ποινι-κή δίωξη για το αδίκημα της εμπορίας ανθρώπου και

MO

DU

S LE

GIS

16

ανεξάρτητα από την άσκηση αυτής το θύμα να έχει προσφύγει στις αρμόδιες αρχές (πρβλ. Υπηρεσίες και Μονάδες Προστασίας και Αρωγής στο Παράρτημα του Π.Δ.233/2003). Η υποχρέωση των αρμόδιων αρ-χών για την παροχή προστασίας στα θύματα ισχύει για όσο χρονικό διάστημα υφίσταται ο κίνδυνος της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας των θυμάτων και για όσο καιρό διακυβεύεται η προσωπική και γε-νετήσια ελευθερία αυτών.

Συγκεκριμένα με το Ν.2928/2001 (άρθρο 2, με το οποίο προστίθεται το άρθρο 187 Π.Κ. «Μέτρα επι-είκειας») προβλέπεται ότι: «Ο εισαγγελέας πλημμε-λειοδικών, αν η καταγγελία πιθανολογείται βάσιμη ,μπορεί, ύστερα από έγκριση του εισαγγελέα εφετών, να απόσχει προσωρινά από την ποινική δίωξη για παραβάσεις νόμου περί αλλοδαπών και περί εκδιδο-μένων με αμοιβή προσώπων μέχρι να εκδοθεί αμετά-κλητη απόφαση για τις πράξεις που καταγγέλθηκαν. Αν η καταγγελία αποδειχθεί βάσιμη , η αποχή από την ποινική δίωξη γίνεται οριστική».

Επιπροσθέτως, για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο, προβλέπεται αρωγή για τη στέγαση, τη δι-ατροφή, τη διαβίωση, την περίθαλψη και την ψυχο-λογική υποστήριξη τους, καθώς και την εξασφάλιση νομικού παραστάτη και διερμηνέα. Ειδική μέριμνα προβλέπεται και για τους ανήλικους και τα θύμα-τα νεαρής ηλικίας ,η οποία περιλαμβάνει την έντα-ξη τους σε προγράμματα σχετικά με την εκπαίδευση και την επαγγελματική τους κατάρτιση .Ενώ σύμφω-να με το άρθρο 47 παρ.2 οι αρμόδιες εισαγγελικές ή αστυνομικές αρχές καταβάλλουν κάθε δυνατή προ-σπάθεια για τον «ταχύτερο δυνατό εντοπισμό της οικογένειας τους και λαμβάνουν αμέσως τα απαραί-τητα μέτρα για να εξασφαλίσουν τη νομική τους εκ-προσώπηση εάν αυτή είναι απαραίτητη στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας. Εν τέλει, με την υπουργική απόφαση 139491/2006 «Νο σηλευτική & Ιατροφαρ-μακευτική περίθαλψη ανασφαλίστων & οικονομικά αδύνατων πολιτών» προβλέπεται ότι «οι αλλοδαποί θύματα των εγκλημάτων των 323,323Α,349,351,351Α ΠΚ (σύμφωνα με το π.δ.233/2003), που είναι ανα-σφάλιστοι, δικαιούνται άμεσης και δωρεάν ιατρο-φαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης από τις υπηρεσίες του ΕΣΥ, για όσο χρονικό διάστημα δι-αρκούν τα μέτρα προστασίας και αρωγής, με την επίδειξη μόνο της σχετικής βεβαίωσης (στην οποία αναγράφεται ρητά ο χρόνος προστασίας και αρω-γής), που χορηγείται από την οικεία Αστυνομική δι-εύθυνση (Άρθρο 6).

Δυσκολίες κατά τη διαδικασία αναγνώρισης

H προσπάθεια αναγνώρισης θυμάτων εμπορίας ανθρώπων συχνά οδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις και γι’ αυτό απαιτείται ενδελεχής έρευνα, επαρκώς εκπαι-δευμένα άτομα αλλά και συνεργασία μεταξύ των αρ-μόδιων φορέων. Η δυσκολία όσον αφορά στην εμπο-ρία ανθρώπων δεν έγκειται τόσο στην καταπολέμη-

ση του ίδιου του φαινομένου όσο στον εντοπισμό του στην κοινωνία. Πολλές φορές ακόμα και το ίδιο το θύμα αρνείται τη θυματοποίησή του από τον δράστη με αποτέλεσμα οι αρχές να μην μπορούν να λάβουν τα αναγκαία μέτρα. Ορισμένοι από τους λόγους που οδηγούν στην κατάσταση αυτή είναι οι παρακάτω:

Μια πρώτη αναφορά αξίζει να γίνει στο γεγονός ότι πολλές φορές οι ίδιες οι αρχές είναι δυνατόν να πιθανολογήσουν εσφαλμένα την ανυπαρξία ιδιό-τητας του θύματος σε ένα άτομο, είτε γιατί δεν φέ-ρει εξωτερικά χαρακτηριστικά,είτε γιατί δεν δηλώνει μόνο του ότι έχει υποστεί κακοποίηση. Γι’ αυτό και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες τα θύ -ματα αλλοδαπής προελεύσεως υπόκεινται σε δεύτε-ρο βαθμό θυματοποίησης είτε με την ίδια την κράτη-ση και τη μετέπειτα απέλασή τους είτε με την φυλά-κισή τους και την απουσία τιμωρίας του ουσιαστικού δράστη. Στην παραπάνω περίπτωση παρά την αδυ-ναμία των ίδιων των αρχών να εντοπίσουν το θύμα, τα ίδια τα θύματα προθυμοποιούνται να αποκαλύ-ψουν την κακομεταχείριση την οποία έχουν υποστεί και να καταγγείλουν τον δράστη. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες, το ίδιο το θύμα αρ-νείται τη συνεργασία με τις αρχές είτε για λόγους ψυχολογικής πίεσης (όπως π.χ. το μετατραυματικό στρες ,που εκδηλώνεται μετά από έκθεση σε ένα η περισσότερα εκφοβιστικά γεγονότα ή το Σύνδρομο της Στοκχόλμης, κατά το οποίο το θύμα φτάνει να ταυτοποιείται και να δικαιολογεί τον δράστη για τις πράξεις του).

Τέλος, υπάρχουν και περιπτώσεις κατά τις οποί-ες το θύμα αποκτά επίκτητη άμβλυνση της μνήμης του λόγω ερωτήσεων οι οποίες επιβάλλονται από τον εξεταστή προκειμένου να βγάλει πόρισμα. Οι ει-σαγγελείς, δικαστές ή ανακριτές είναι αναγκαίο να καταλάβουν πως η οποιαδήποτε προσπάθεια άσκη-σης πιέσεως στο θύμα θα έχει κατά πάσα πιθανότη τα το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό. Φυσικά στη περίπτωση αυτή δεν αναφερόμαστε στις υποβο-λιμαίες ή παραπειστικές ερωτήσεις οι οποίες απαγο-ρεύονται ρητώς σύμφωνα με το άρθρο 223 ΚΠΔ .

Σίγουρα η αναγνώριση ενός θύματος εμπορίας είναι μια διαδικασία που παίρνει χρόνο και απαιτεί συ χνά ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ αρχών πε-ρισσότερων κρατών ή μεταξύ οργανώσεων υποστή-ριξης θυμάτων, γεγονός που επιβραδύνει τη διαδικα-σία. Βέβαια, αν το θύμα συνεργάζεται πλήρως με τις αρχές, θα λάβει άδεια παραμονής και θα παραμεί-νει στη χώρα (όπως αναφέρθηκε πριν) για όσο χρό-νο διαρκεί η ποινική διαδικασία. Ωστόσο, ενδέχεται το θύμα να είναι σε τέτοια ψυχολογική και σωματι-κή κατάσταση που η συνεργασία του με τις Αρ χές, να καθίσταται δυσχερής και πολλές φορές αδύνα-τη. Παρά ταύτα, η άρνηση συνεργασίας του θύ ματος ενδέχεται να προέρχεται από διάφορους παράγο-ντες, οι κυριότεροι των οποίων προκαλούνται από τον φόβο(αντίποινα από τον ίδιο τον θύτη, φόβος για μη επαρκή προστασία από τις αρχές αλλά και όπως αναφέρθηκε παραπάνω, φόβος συνδεόμενος με κάποιο μετατραυματικό σύνδρομο, ή ακόμα και

MO

DU

S LE

GIS

17

πολιτισμικές /θρησκευτικές αναστολές), και αυτό εί-ναι κάτι που δε σχετίζεται με τη γενικότερη διάθεση συνεργασίας του ατόμου με τις αρχές.

Στην περίπτωση της άρνησης ή της περιορισμένης συνεργασίας , το αλλοδαπό θύμα κινδυνεύει με απέ-λαση. Γι’ αυτό και η προθεσμία περίσκεψης δίδεται από τη στιγμή που μπορούν οι αρχές να πιθανολο-γήσουν ότι ένα άτομο είναι θύμα εμπορίας(άρθρο 47 του Ν,3386/2005 και άρθρο 10 παρ.2 της Σύμβασης κατά της εμπορίας του Συμβουλίου της Ευρώπης ). Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό ότι η αποτυχία αναγνώρισης ενός πραγματικού θύματος συνεπά-γεται γι’ αυτό τη μη διασφάλιση των θεμελιωδών δι-καιωμάτων του, και στερεί ως απόρροια της Ποινι-κής (Ανακριτικής) διαδικασίας την κατάθεση ενός ουσιώδους μάρτυρος, που θα επέτρεπε την κατα-δίκη των ένοχων του εγκλήματος της εμπορίας αν-θρώπων. Συνεπώς, αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη αλλά και τη σημασία της επιτυχούς μεθόδευσης, με την οποία μπορεί να επιτευχθεί η αναγνώριση ενός θύματος και ως αποτέλεσμα αυτού, η περίθαλψη του θύματος αλλά και η τιμωρία του θύτη.

Εν κατακλείδι, το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώ-πων αποτελεί ένα είδος οργανωμένου πλέον εγκλή-ματος με διεθνείς διαστάσεις και πολλές πτυχές, ενώ δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ότι βαίνει συ-νεχώς αυξανόμενη η εμφάνισή του σε όλες τις χώ-ρες. Σε εθνικό επίπεδο το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο στην έλλειψη ικανού νομοθετικού πλαισίου, που θα στοχεύει στην ανάσχεση της πιθανής αξιό-ποινης συμπεριφοράς του δράστη λόγω της επικεί-μενης ποινικής κύρωσης, όσο στην αποτελεσματική και ορθή εφαρμογή του ήδη υπάρχοντος. Συχνά και λανθασμένα, υπάρχει η πεποίθηση πως η συνεχής ενίσχυση των μέτρων και η επιβολή πρόσθετων θα περιορίσει την εκδήλωσή του, δίχως να ελέγχεται το κατά πόσο αυτά εφαρμόζονται στην πράξη. Πλέον, η αντιμετώπιση του προβλήματος της εμπορίας αν-θρώπων είναι θέμα θέλησης και ανάληψης ευθυνών και μόνο, κυρίως από τους Αρμόδιους Φορείς. Δεν ωφελεί ,όπως αποδεικνύεται και από την καθημερι-νή πραγματικότητα , σε τίποτα το να αναγορεύου-με οτιδήποτε δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε , σε οργανωμένο, ή διακρατικό έγκλημα ή «ασύμμετρη απει λή» και να στεκόμαστε μόνο εκεί. Το πρόβλημα δεν θα αντιμετωπιστεί και το φαινόμενο δεν θα εξα-λειφθεί , με κανένα ποινικό μέτρο, εάν ο κάθε αρμό-διος δεν επιλαμβάνεται του θέματος από όποια θέση και αν βρίσκεται , δεν προχωρήσει σε τομές και πα-ραμείνει στην απλή διεκπεραίωση των υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων. Θα πρέπει λοιπόν να ενισχυθεί η συνείδηση των κρατικών φορέων, δικαστών, μο-νάδων πρόληψης και καταστολής , μη κυβερνητι κών οργανισμών και πολιτών ότι η εμπορία ανθρώ πων είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που χρήζει συνεχούς επαγρύπνησης για τον εντοπισμό και την αντιμετώ-πισή του, αλλά όχι μόνο μέσω των ποινικών νόμων και του μηχανισμού καταστολής, αλλά και μέσω της πρακτικής μέριμνας από κάθε αρμόδιο φορέα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αθ. Συκιώτου, Εμπορία ανθρώπων στα Βαλκάνια, εκδ. Αντ.Σακουλα Αθήνα, 2003

• Dowling Samantha, Moreton Karen, Wrigth LeiLa, Trafficking for the purposes of Labour Exploitation: A literature Review, Home Office Online Report 10/70:http://www.homeoffice.gov.uk/rds/pdf07//rdsolr1007.pdf

• Aντί άλλων: Στ.Αλεξιάδης, Εγληματολογία, εκδ. Σακ-κουλα, Θεσ/νίκη2004

• Αθ.Συκιώτου, «Η έννοια του θύματος στην εμπορία αν-θρώπων», ΠοινΧρ2006,684-69

• United Nations Office on drug and crime (unodoc), Trafficking in persons Global Patterns,April 2006, http://www.unodoc.org/documents/human-trafficking/Ht-globalpatterns-en.pdf

• G.Malinverni, comments on art.4 of ECHR ,in E.Decaux/P.-H Pettiti(Dir.).La Convention europeene des droits de l’homme, Εκδ.Economica 19995

• Iω.Μανωλεδάκης ,Μελέτες για εμβάθυνση στο Ποινικό Δίκαιο :(1978-1999) εκδ. Σάκκουλα,2000

• Στ.Παύλου / Ι. Μπέκα, Συλλογή ειδικών ποινικών νό-μων: η προστασία των έννομων αγαθών της ζωής .υγεί-ας ,ιδιοκτησίας και περιουσίασ,εκδ.Σακουλα.2002

• ΕΜΚΕ-POULOPOULOS Ioanna,Traffickingin women and children: Greece, a Country of destination and transit εκδ. IMEO,2001

MO

DU

S LE

GIS

18

Ιστορικά

Η περιοχή του Άθω ήταν γνωστή στον χριστιανικό κόσμο ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, καθώς η διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος, τούς εξασφάλιζε αυτάρκεια και καθιστούσε συγχρό-νως δύσκολη την πρόσβαση στους μη κατοικούντες σ’ αυτήν. Στις εγκαταστάσεις, όμως, που δημιουρ-γούνταν έλλειπε το στοιχείο της οργάνωσης.

Σταθμός στην ιστορία του Αγίου όρους υπήρξε ο ερχομός του Αθανασίου του γνωστού ως Αθωνίτη –o οποίος μάλιστα ίδρυσε της μονή της Μεγάλης Λαύ-ρας– και συνέταξε ύστερα από μερικά χρόνια το Τυ-πικό της, έχοντας ως πρότυπο το τυπικό της μονής του Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Το τελευταίο αργότερα , συμπληρώθηκε με την διατύπωση και στη συνέχεια με την υποτύπωση δια του Αθανασίου. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις της οργάνωσης του Αγίου Όρους.

Γύρω στο 972μ.Χ. εισάχθηκε ο θεσμός του οικο-νόμου, καθιερώθηκε το άβατο του Αγίου όρους –

το οποίο μάλιστα ισχύει μέχρι και σήμερα– και τέ-λος ρυθμίστηκαν και πολλά άλλα θέματα διοικητι-κής φύσεως. Έτσι κατά την περίοδο αυτή σημειώνε-ται η πιο μεγάλη ακμή του Αγίου Όρους , όπου πα-ρατηρείται ταυτόχρονα και μια επέκταση του κοινο-βιακού συστήματος.

Με το πέρας των αιώνων , η τουρκική κατάστα-ση που ακολούθησε με αποκορύφωμα μάλιστα την άλωση της Πόλης το 1453 μ.Χ είχε ως αποτέλεσμα την υποταγή της περιοχής από τους μοναχούς στο Σουλτάνο και τον Πορθητή ( όταν εισήλθε στη Βα-σιλεύουσα) , πετυχαίνοντας όμως οι τελευταίοι την πλήρη αναγνώριση των προνομίων της μοναχικής πολιτείας.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας επικρατεί το ιδιόρρυθμο αυτό σύστημα , αφού η προσπάθεια για ανάσχεσή του, δεν έφερε σημαντικά αποτελέσματα. Ειδικότερα, κατά τον 16ο αιώνα , συμπληρώθηκε ο

της Μαργαρίτας Δράκου και του Χρήστου Μπάρμπα

MO

DU

S LE

GIS

19

αριθμός των 20 σημερινών μονών , ενώ ταυτόχρο-να επεκτάθηκε η εξουσία του επισκόπου Ιερισ σού και στο Άγιο Όρος. Παράλληλα, άρχισε σταδιακά και η διαμόρφωση του διοικητικού συστήματος που και σήμερα ισχύει. Παρ’ όλα αυτά, αρμόζει να επιση-μανθεί πως τα παρεχόμενα αυτά προνόμια του Άθω καθώς και η ανεξαρτησία του, για την εξασφάλιση των οποίων διατηρούσε η Ιερά Κοινότητα αντιπρο-σώπους τόσο κοντά στον Τούρκο Διοικητή της Θεσ-σαλονίκης όσο και στην Υψηλή Πύλη δεν παρέχο-νταν δίχως αντάλλαγμα. Τακτικοί και έκτακτοι φό-ροι αποτελούσαν δυσβάσταχτα βάρη για τα οικονο-μικά του Όρους, κάτι που είχε ως συνέπεια τη φτώ-χεια , την δυστυχία και συνακόλουθα την πτώση του πνευματικού επιπέδου του Αγίου Όρους κατά τον κρίσιμο 17ο αιώνα.

Τον 18ο αιώνα άλλαξε το σκηνικό, αφού χάρη στην κινητικότητα των μοναχών παρατηρήθηκε βελτίωση της οικονομικής κατάστασης καθώς και ηθική ανόρθωση.

Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης, το Άγιο Όρος υπέστη σημαντικές καταστροφές. Μάλιστα, σ’ αυτή την περίοδο εγκαταστάθηκαν και πρώτη φορά Τούρκοι. Από το 1869 ή το 1870 είχε στις Κορνές την έδρα του ο « Καϊμακάμης» ο οποί-ος είχε φορολογικές κατά κύριο λόγο αρμοδιότητες. Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πως όλο το κρί-σιμο διάστημα της Ελληνικής Επανάστασης, όλον τον 19ο αιώνα δηλαδή, το Άγιο Όρος βρισκόταν σε καθεστώς αναρχίας. Το γεγονός αυτό συνεχίστηκε και κατά τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα , αφού τόσο ο βραχύβιος καταστατικός χάρτης που κυρώ-θηκε από τις Τουρκικές αρχές της Θεσσαλονίκης, όσο και οι Γενικοί Κανονισμοί που ακολούθησαν , δεν μπόρεσαν να μεταβάλλουν σημαντικά την υφι-στάμενη κατάσταση.

Μετά την απελευθέρωση του Αγίου Όρους από τα ελληνικά στρατεύματα, το μέλλον της περιοχής προ-κάλεσε πολλές συζητήσεις. Διατυπώθηκε αρχικά η άποψη στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου το 1913, να ανακηρυχθεί η περιοχή σε ανεξάρτητο κράτος υπα-γόμενο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο υπό την προ-στασία των ορθόδοξων κρατών της Βαλκανικής και της Ρωσίας, κάτι που όμως που απορρίφθηκε λόγω της σθεναρής άρνησης της ελληνικής κυβέρνησης. Για πρώτη φορά , η περιοχή του Άθω , ύστερα από μία σειρά διεθνών συνθηκών , αναγνωρίστηκε ως τμήμα της ελληνικής επικράτειας στις 10 Αυγούστου 1920, με τη συνθήκη δηλαδή των Σεβρών. Το παρα-πάνω γεγονός επικυρώθηκε με τη συνθήκη της Λο-ζάνης λίγα χρόνια αργότερα ( 24 Ιουλίου 1923).

Με την άρση όμως της εκκρεμότητας αυτής δε λύ-θηκε ουσιαστικά το πρόβλημα της διαμόρφωσης του αγιορείτικου καθεστώτος. Γι’ αυτό το λόγο συστήθη-κε στις Κάρνες πενταμελής επιτροπή που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατήρτισε σχέδιο Κα-ταστατικού Χάρτη που ψηφίστηκε από την έκτακτη δι πλή σύναξη των 20 μονών. Το σχέδιο αυτό υπο-βλήθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση και μετά την επε ξεργασία του από μία ειδική επιτροπή κυρώθηκε

με το Ν.Δ 10/16.91926. Συγχρόνως η Δ’ Εθνοσυνέ-λευση περιέλαβε στο Σύνταγμα που ψήφισε και ένα σχέδιο ψηφίσματος της πιο πάνω επιτροπής. Πρόκει-ται για τα άρθρα 109-112 του Συντάγματος του 1927, με τα οποία για πρώτη φορά κατοχυρώθηκε συνταγ-ματικά το αγιορείτικο καθεστώς.

Το αγιορίτικο δίκαιο

Το αγιορείτικο δίκαιο περιλαμβάνει διατάξεις που ανήκουν σε διάφορους κλάδους του δικαίου. Οι κλά-δοι αυτοί είναι οι ακόλουθοι : • το συνταγματικό δίκαιο ( π. χ σχετικά με τον καθο-

ρισμό της θέσης του Αγ. Όρους μέσα στο κράτος, την οργάνωση και τα προνόμια που του έχουν πα-ραχωρηθεί),

• το διοικητικό δίκαιο ( π. χ σύστημα διοικήσεως) , • το δικονομικό δίκαιο, τόσο αστικό, όσο και ποινι-

κό, όσον αφορά την απονομή της δικαιοσύνης στο Άγιο Όρος.Οι κυριότερες πηγές του αγιορείτικου δικαίου , εί-

ναι το άρθρο 105 του `Συντάγματος, ο κανονιστικός Χάρτης του Αγίου Όρους, ο κυρωτικός νόμος (Ν.Δ. 10/16.9.1926), καθώς και ορισμένοι νεώτεροι νόμοι όπως π. χ οι Ν.1166 και 1198/1981.

Η κατοχύρωση του αγιορείτικου καθεστώτος επα-ναλαμβάνεται στερεότυπα και με αμετάβλητη σχε-δόν γλωσσική διατύπωση από το 1927 μέχρι και σή-μερα, όπου αυτή συναντάται στο άρθρο 105 του υφι στάμενου Συντάγματος. Το τελευταίο αποτελεί, ως αυτοτελές κεφάλαιο, την τελευταία διάταξη του Γ’ Μέρους του Συντάγματος που αναφέρεται στην ορ-γάνωση και τη λειτουργία της Πολιτείας (Τμήμα ΣΤ’: Διοίκηση). ( Το γεγονός ότι στερεότυπα επαναλαμ-βάνεται αυτή η διάταξη δεν οφείλεται στο ότι είναι άψογο από νομοτεχνική άποψη, αλλά αντίθετα δια-τυπώνονται κατά καιρούς επικρίσεις για την ανάγκη μεταρρύθμισης των σχετικών διατάξεων).

Το περιεχόμενο του άρθρου 105 κατανέμεται στις 5 παραγράφους τους ως εξής : § Παρ 1: α) Ορισμός της περιοχής του Αγ. Όρους,

β) περιοχή αυτοδιοικήσεως από την κυρίαρχη ελ-ληνική πολιτεία, γ) υπαγωγή στην πνευματική δι-καιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δ) αυτοδίκαιη κτήση της ελληνικής ιθαγένειας για όλους τους αγιορείτες.

§ Παρ.2 : ε) καθορισμός του τρόπου διοικήσεως του Αγίου Όρους, στ) θέσπιση του αναπαλλοτρίωτου του εδάφους του , ζ) απαγόρευση μεταβολής του διοικητικού συστήματος, καθώς και του αριθμού των μονών και της τάξης τους, τόσο μεταξύ τους όσο και σε σχέση με τα εξαρτήματα τους, η) η απα-γόρευση εγκαταβίωσης ετερόδοξων ή σχισματι-κών.

§ Παρ.3 θ) Διαδικασία κατάρτισης του Κανονιστι-κού Χάρτη.

§ Παρ 4 ι) Καθιέρωση εποπτείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τα πνευματικά ζητήματα και του Κράτους για τα διοικητικά, ια) ανάληψη της ευ-θύνης για τη διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και

MO

DU

S LE

GIS

20

ασφάλειας από την πολιτεία.§ Παρ 5 ιβ) Ενάσκηση των κρατικών εξουσιών από

το διοικητή του Αγίου Όρους, ιγ) άσκηση δικα-στικής εξουσίας από τις μοναστηριακές αρχές και την Ιερά Κοινότητα, ιδ) τελωνιακά και φορολογικά προνόμια του Αγίου Όρους.

Το άρθρο 105 αποτελεί Σύνταγμα με τυπική μόνο έννοια και όχι ουσιαστική για το Άγιο Όρος , αφού δεν προσδιορίζεται σε γενικές γραμμές η οργάνωση. Μολοταύτα , ο νομοθέτης προσέδωσε στη διάταξη αυτή αυξημένη τυπική ισχύ λόγω της σπουδαιότη-τας του Αγίου Όρους και της γενικότερης εθνικής και πολιτισμικής του σημασίας. Το παραπάνω άρθρο πε-ριέχει δίκαιο ειδικό και εξαιρετικό. Με βάση αυτή την ιδιότητα πρέπει να καθορίζεται η σχέση τους με τις υπόλοιπες διατάξεις του Συντάγματος ή άλλες δια-τάξεις αυξημένης τυπικής ισχύος.

Αναλύοντας το περιεχόμενο του άρθρου 105 , πα-ρατηρείται ότι η προστασία του αγιορείτικου καθε-στώτος παρέχεται σε δύο μορφές : α)με ρητές δια-τάξεις, β)με γενική παραπομπή στο καθεστώς αυτό (παρ.1-4 του άρθρου 105 του Συντ.).

Στην εισηγητική έκθεση για το σχέδιο του ψηφί-σματος που κατάρτισε η Επιτροπή του 1924, το αγιο-ρείτικο δίκαιο διαμορφώθηκε με το Τυπικό του Αγίου Όρους, τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα, τα πατρι-αρχικά συγγίλια, τα σουλτανικά φιρμάνια, τους κα-νονισμούς και τα έθιμα του Αγίου Όρους. Με βάση τα παραπάνω προκύπτει πως απολαμβάνουν συ-νταγματικής προστασίας όλες οι διατάξεις που ανα-φέρονται στο αγιορείτικο καθεστώς με μόνη προ-ϋπόθεση, ότι ίσχυαν τη χρονική στιγμή που θεσπί-στηκε η συνταγματική προστασία. Συνεπώς , από τα πα ραπάνω, προκύπτει πως εξαιρούνται της συνταγ-ματικής προστασίας οι εξής κατηγορίες διατάξεων:

Εκείνες που α)δεν ίσχυαν κατά την αρχική (1927) εισαγωγή της συνταγματικής προστασίας, β) εκείνες που δεν αναφέρονται σε θέματα αυτοδιοικήσεως του Αγίου Όρους και γ) εκείνες οι διατάξεις που τυχόν συγκρούονται με το άρθρο 105 Συντ.

Η συνέπεια της συνταγματικής κατοχύρωσης των κανόνων του αγιορείτικου δικαίου, με τη γενική πα-ραπομπή του άρθρου 105 του Συντάγματος, είναι ότι οι παραπάνω διατάξεις δεσμεύουν τον κοινό νο-μοθέτη . Έτσι, ο τελευταίος δεν μπορεί να τις κα-ταργήσει ή να τις τροποποιήσει. Αυτό έχει σπου-δαία σημασία για τις σχέσεις αυτών των διατάξεων με τον καταστατικό χάρτη και το κυρωτικό του νο-μοθετικό διάταγμα.

Όσον αφορά στον κανονιστικό χάρτη του Αγί-ου Όρους , ο τρόπος κατάρτισης του εκτέθηκε πα-ρα πάνω. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε δεν αντα-ποκρινόταν στις (μεταγενέστερες) συνταγματικές δι ατάξεις , αλλά αυτό δεν είχε σημασία και όλη η δι-αδικασία είχε περατωθεί , πριν καν τεθεί σε ισχύ το Σύ νταγμα του 1927. Αντίθετα, προβλήματα διατυ-πώθηκαν και προέκυψαν σχετικά με το κυρωτικό του νόμου (Ν.Δ. 10/16.9.1926) γιατί από το 1924 έως και το 1927 παρατηρήθηκε συχνή αλληλοδιαδοχή οργά-

νων στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και τελι-κά το πιο πάνω νομοθετικό διάταγμα δεν κυρώθηκε σύμφωνα με τη διαδικασία που προέβλεπε το ψήφι-σμα της 18/2/1927. Ωστόσο, η νομολογία του Αρείου Πάγου δέχεται το παραπάνω Ν.Δ. , όπως και όλα τα νομοθετήματα αυτής της περιόδου.

Αναφορικά με το περιεχόμενο του, κάθε διάταξη των νομοθετημάτων αυτών που αναφέρονται στην αυτοδιοίκηση του Αγίου Όρους πρέπει να συμπορεύ-εται με το συνταγματικά κατοχυρωμένο αγιορεί τικο καθεστώς. Αντίθετα, διατάξεις των ίδιων νομοθετη-μάτων που δεν ανήκουν στο προνομιακό καθε στώς του Αγίου Όρους, δεν έχουν αυξημένη τυπική ισχύ, με αποτέλεσμα να μπορούν να καταργηθούν ή να τροποποιηθούν και με απλό νόμο. Παρ’ όλα αυτά, αρμόζει να επισημανθεί πως οι παραπάνω διατάξεις γενικά είναι ειδικές και εξαιρετικές , κάτι που σημαί-νει πως δεν αρκεί για την τροποποίηση ή την κατάρ-γησή τους η οποιαδήποτε ρύθμιση του ίδιου θέματος με μια γενική διάταξη, αλλά απαιτείται ρητή μνεία του ίδιου θέματος με μια ειδική διάταξη στο μεταγε-νέστερο νομοθέτημα.

Ο Κανονιστικός Χάρτης του Αγίου Όρους δεν εξα-ντλεί όλα τα θέματα της αυτοδιοίκησης του Όρους. Επομένως , διατάξεις του συνταγματικά κατοχυρω-μένου καθεστώτος, που αναφέρονται στην αυτοδιοί-κηση, δεν μπορεί να θεωρηθούν κατηργημένες από το γεγονός ότι δεν επαναλήφθηκαν σ’ αυτόν.

Ο λεπτομερής καθορισμός των αγιορείτικων καθε-στώτων και του τρόπου λειτουργίας του Αγίου Όρους γίνεται με τον Κ.Χ.Α.Ο.(σσ. Καταστατικός Χάρ-της Αγίου Όρους). Στην πράξη όμως δημιουργού-νται προβλήματα , αφού ισχύουν δύο νομοθετήματα , όπως παρατηρήθηκε και από τα παραπάνω. Από τη μορφή των τελευταίων, προκύπτει πως υπάρχει ιδιαί-τερη σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο νομοθετήματα, η οποία ορίζει ότι για την κατάργηση ή την τροποποί-ηση διάταξης ενός εκ των προαναφερθέντων, αν μεν προκύπτει για θέμα αυτοδιοίκησης, πρέπει να τηρη-θεί η διαδικασία του άρθρου 105 παρ.3 Συντ. , ενώ από την άλλη για θέμα του άρθρου 105 παρ.5, απαι-τείται η έκδοση ενός απλού νόμου.

Τέλος, αναφορικά με το νομικό καθεστώς του Αγί-ου Όρους, ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στις κα-νονιστικές πράξεις που ψηφίζει η « Έκτακτη Εικοσα-μελής Σύναξη». Οι παραπάνω διατάξεις θα πρέπει να είναι σύμφωνες με το περιεχόμενο του Κ.Χ.Α.Ο., να κοινοποιούνται στο Διοικητή και στη συνέχεια να επι-κυρώνονται και να τίθενται σε ισχύ από τον Υπουργό Εξωτερικών. Αν μάλιστα οι κανονιστικές αυτές δια-τάξεις έχουν περιεχόμενο πνευματικής φύσεως, πρέ-πει να ανακοινωθούν με έγκριση του Οικουμενικό Πατριαρχείου. Επίσης, σημαντικό ρόλο- αλλά δευ-τερεύων- στη διαμόρφωση του νομικού κα θεστώτος της περιοχής του Άθω έχουν οι εσωτερικοί κανονι-σμοί των μονών και των ασκητών ( που εγκρίνονται από την ιερά κοινότητα και τις κυρίαρχες μονές)κα-θώς επίσης και άλλοι κανόνες είτε γραπτοί όπως χρυσόβουλλα, συγγίλια κ.τ.λ. (για τα οποία ιδιαίτερη μνεία έγινε παραπάνω), είτε και εθιμικοί.

MO

DU

S LE

GIS

21

Ιστορική ΑναδρομήΤο καθεστώς της Σάμου και η Ένωση της Σάμου με την Μητέρα-Ελλάδα.

Το 1830 οι Μεγάλες Δυνάμεις-Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία- υπέγραψαν την Συνθήκη του Λονδίνου ή με άλλη ορολογία το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας (3 Φεβρουαρίου 1830), με το οποίο η Ελλάδα απο-κτά εδαφική ακεραιότητα, εθνική ανεξαρτησία και μοναρχικό πολίτευμα. Πρώτος κυβερνήτης της Ελ-λάδας χρίστηκε ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος αν και παρέλαβε ένα κράτος διαλυμένο, προσπά-θησε με επιτυχία να το ανασυγκροτήσει. Ωστόσο, η συγκεντρωτική πολιτική του δημιούργησε αντι-δράσεις και έτσι δολοφονήθηκε το 1831 και παρέ-λαβε τα ηνία της χώρας ο Όθωνας. Οι περιοχές που αποτελούσαν την ελληνική επικράτεια ήταν οι εξής: Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, Κυκλάδες. Κατά-φορα το νησί της Σάμου δεν συμπεριλήφθηκε στα όρια του Ελληνικού κράτους.

Ωστόσο, οι Σάμιοι δεν μπορούσαν να αποδε-χτούν την εξαίρεση του νησιού από τα ελληνικά σύνορα. Έτσι, συνέχισαν να αγωνίζονται για τέσσε-ρα ακόμη χρόνια(ως το 1834) για την ένταξη τους στην Ελλάδα. Όμως η Οθωμανική αυτοκρατορία στάθηκε ένας αξιόμαχος και σκληρός αντίπαλος για τους λίγους αριθμητικά Σαμίους. Ως λύση ανά-γκης οι Σαμιώτες δέχτηκαν προνόμια που τους πα-ραχώρησε η Υψηλή πύλη. Συγκεκριμένα, υπό την εγγύηση των προστάτιδων δυνάμεων(Αγγλία, Γαλ-λία, Ρωσία) η Σάμος αναγορεύτηκε σε ημιαυτόνο-

μο κρατίδιο, το οποίο διοικούταν από Ηγεμόνα δι-ορισμένο από την Υψηλή Πύλη Έλληνα και ορθό-δοξο. Ως Ηγεμονία η Σάμος είχε δική της σημαία, κυβέρνηση, βουλή και δικαστήρια. Ανά δύο χρόνια ο Σαμιακός λαός ψήφιζε εκ νέου Βουλή, της οποί-ας την προεδρική θέση κατείχε ο Ηγεμόνας. Ως απόρροια των παραπάνω προνομίων, το νησί είχε εσωτερική κυριαρχία ανεπηρέαστη από τις επιτα-γές την Πύλης τουλάχιστον στις πλείστες των πε-ριπτώσεων. Όμως, δεν συνέβαινε το ίδιο και με την εξωτερική κυριαρχία, η οποία επαφίετο στην βού-ληση και κρίση του Σουλτάνου. Συνεπώς, η Σάμος δεν μπορούσε αυθύπαρκτα να αναλαμβάνει υπο-χρεώσεις και να απολαμβάνει δικαιώματα διεθνούς δικαίου, καθώς ήταν απαραίτητη η συγκατάθεση της Τουρκίας.

Η Σάμος διοικήθηκε συνολικά από 10 ηγεμόνες και η περίοδος της ηγεμονίας διήρκησε περίπου ογδόντα έτη(1832-1912).Η αυτονομία του νησιού ώθησε τους Σαμιώτες να επιδιώξουν εκ νέου την Ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Περίπου το 1900 και για τα επόμενα δώδεκα έτη κυριαρχεί ο πολιτι-κός ηγέτης Θεμιστοκλής Σοφούλης, ο οποίος ορα-ματιζόταν την Ένωση με την Πατρίδα. Έτσι, μετά από το επαναστατικό κίνημα του 1912 η Σαμιακή Εθνοσυνέλευση κήρυξε την Ένωση(11 Νοεμβρίου 1912), η οποία τυπικά ισχύει από το 1914.

της Πόπης Πέτρου

MO

DU

S LE

GIS

22

Αιτίες που οδήγησαν στον Σαμιακό Αστικό Κώδικα

Την περίοδο της Ηγεμονίας παρατηρήθηκε εξαι-ρετική πολιτική άνθηση. Το πολίτευμα απέκτησε τα χαρακτηριστικά της Συνταγματικής πολιτείας, κα-θώς κυρίαρχο σώμα αποτέλεσε η Εθνοσυνέλευση των Σαμίων. Επίσης, υπήρξε δημοτική διοίκηση και συγκεκριμένη τοπικά προσδιοριζόμενη δικαστική εξουσία: Πρωτοδικείο, Ειρηνοδικείο, Εφετείο. Συγ-χρόνως, το νησί συνδέθηκε με την υπόλοιπη Ελλάδα ακτοπλοϊκά, τηλεφωνικά και τηλεγραφικά.

Οι νέοι πολιτικοί θεσμοί και η επικοινωνία του νησιού με τις γύρω περιοχές επέφεραν πολιτιστικό οργασμό. Την δεκαετία του 1980 εμφανίζεται μια σειρά λόγιων, νομικών, δασκάλων, ιατρών, ποιη-τών, λογοτεχνών, η οποία κατείχε σημαντική θέση στο κοινωνικό σύνολο και επηρεάζει αρκετά τις κοινωνικές συνθήκες.

Καθόσον μεταβάλλονταν οι συνθήκες της κοινω-νίας ήταν φυσικό να δημιουργούνται νέες αναγκαι-ότητες και καταστάσεις, οι οποίες έπρεπε να διευ-θετηθούν από νέους νόμους. Η Σάμος όταν έγινε αυτόνομη ηγεμονία αλλά και παλαιότερα διεπόταν στις αστικές της σχέσεις από την εξάβιβλο του Αρ-μενόπουλου, η οποία βασιζόταν κυρίως στο Βυζα-ντινό-ρωμαϊκό δίκαιο. Ωστόσο, οι θεσμοί μεταβλή-θηκαν, δημιουργήθηκαν νέες έννομες σχέσεις και για διάφορα νομικά ζητήματα υπήρχαν αντιφατικές διατάξεις. Επομένως οι δικαστικοί λειτουργοί προ-κειμένου να αναπληρώσουν τα κενά δικαίου ή να άρουν τις αντιφάσεις υποχρεώνονταν να ανατρέ-ξουν σε πηγές δικαίου οριζόμενες από τον Αρμενό-πουλο, οι οποίες όμως περιείχαν νόμους παρωχη-μένους και ανίκανους να λύσουν τα προκύπτοντα νο μικά θέματα. Συνεπώς, ανέκυψε η ανάγκη να ει-σαχθεί ένα νέο νομοθέτημα, που θα ρύθμιζε αποτε-λεσματικότερα τις αστικές σχέσεις.

Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρή(1833-1906) ήταν ένας από τους ηγεμόνες του νησιού κατά τα έτη 1883-1894. Ήταν άνθρωπος ιδιαίτερα οξυδερκής, αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είχε σπουδάσει νομική και μαθηματικά στο Πα-ρίσι. Ανάμεσα στα αρκετά δημόσια έργα ανήγειρε, συνέστησε και επιτροπές νομομαθών, οι οποίες θα συνέτασσαν Σαμιακή Πολιτική Δικονομία και Σα-μιακό Αστικό Κώδικα. Η επιτροπή που ασχολού-ταν με τον Αστικό Κώδικα επεξεργάστηκε το νομο-θέτημα του 1874, που ίσχυε σε όλη την Ελλάδα και είχε φανερές επιρροές από το Ρωμαϊκό δίκαιο, και στηρίχθηκε σ αυτό για να εκπονήσει τους νέους νό-μους. Ο Επαμεινώνδας Φραγκούλης, διακεκριμέ-νος νομικός της εποχής και πρόεδρος της επιτρο-πής σύνταξης, αναφέρει στην αιτιολογική έκ θεση, συνοδευτική του Κώδικα, ότι η Σάμος χρειαζόταν απλούστερους κανόνες δικαίου από εκείνους του νόμου του 1874, βασισμένους σε στο ιταλικό, γαλ-λικό και σαξονικό δίκαιο.

Ο Σαμιακός Κώδικας τέθηκε σε ισχύ επί ημερών του Στέφανου Μουσούρου(1896-1899), ΙΑ ηγεμό-

νας. Η διαδικασία σύνταξης κράτησε γύρω στα πέ ντε χρόνια. Το 1988 η Σαμιακή Συνέλευση ενέ-κρινε τον Κώδικα, ο Μουσούρος επικύρωσε το ψή-φισμα και ο Φραγκούλης ανέλαβε την συγγραφή αι τιολογικής έκθεσης, η οποία εκδόθηκε στις 16 Φεβρουαρίου του 1988, και εκτύπωσε το νέο νομο-θέτημα, το οποίο τυπικά ίσχυσε το 1989.

Δομή Σαμιακού Αστικού Κώδικα

Ο Κώδικας αποτελείται από μία αιτιολογική έκθε-ση, γενικές διατάξεις, εν συνόλω οκτώ αναφερόμε-νες στην δημοσίευση, τα αποτελέσματα και την γε-νική εφαρμογή του νόμου και άλλα τέσσερα βιβλία, κατά την διαίρεση του αστικού γαλλικού κώδικα. Τα βιβλία είναι τα εξής: α)Περί προσώπων, β) Περί Κτη-μάτων γ)Περί κληρονομικού δικαίου δ)Περί ενοχών. Κάθε βιβλίο διαιρείται σε μέρη, που συνιστούν τις κεντρικές θεματικές ενότητες. Τα μέρη διακρίνονται σε Κεφάλαια, τα οποία με την σειρά τους διαιρού-νται σε τμήματα. Τα άρθρα του Κώδικα ανέρχονται σε 1929.Παρακάτω γίνεται μια σύντομη παρουσία-ση της διάρθρωσης κάθε βιβλίου:

Α)Περί προσώπων: Το βιβλίο αποτελείται από ια μέρη και με σύντομα τα νομικά ζητήματα που εξε-τάζονται στα 457 περίπου άρθρα είναι η ιθαγέ-νεια, ο γάμος και η υιοθεσία.

Β)Περί κτημάτων: Το βιβλίο συνίσταται σε 6 τμή-ματα, τα οποία συνοπτικά αναφέρονται στην διά-κριση κτημάτων, στην νομή, στην κυριότητα, στις δουλείες και στις υποθήκες και αποτελείται από 470 διατάξεις.

Γ)Περί Κληρονομικού δικαίου: Τρία μέρη αποτε-λούν το βιβλίο αυτό, στο οποίο γίνεται κυρίως λό-γος για κληρονομιά εξ’ αδιαθέτου και για διαθήκη εκ διαδοχής στις 296 περίπου διατάξεις.

Δ)Περί ενοχών: Το βιβλίο διαιρείται σε δύο μέρη, Γενικές Αρχές Ενοχών και ενοχές κατ’ είδος και αποτελείται από περίπου 750 άρθρα.

Καινοτομίες του κώδικα

Ο Σαμιακός Αστικός Κώδικας επηρεάστηκε κυρίως από τον Γαλλικό ΑΚ, ο οποίος περιείχε διατάξεις πιο προοδευτικές από εκείνες του βυζαντινό-ρωμαϊκού δικαίου. Έτσι, ο νέος κώδικας εισήγαγε αρκετές και-νοτομίες, οι οποίες καταγράφονται στην αιτιολογι-κή έκθεση του Επαμεινώνδα Φραγκούλη. Ενδεικτι-κά αναφέρονται παρακάτω μερικές:

Στο βιβλίο «περί προσώπων» αναφέρονται ειδι-κοί νόμοι για την ιθαγένεια, τις ληξιαρχικές πρά-ξεις, την κατοικία, τους άφαντους, γεγονός αναμε-νόμενο, αφού η Σάμος ήταν ημιαυτόνομο κράτος. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τόποι κτήσης Σαμι-ακής Ιθαγένειας(ΣαμΑΚ 13-19).Σάμιος θεωρούταν όποιος είχε πατέρα εντόπιο. Αν είχε μητέρα Σαμιώ-τισα, αλλά πατέρα ξένο(μη Σαμιώτη) μπορούσε να του απονεμηθεί η ιθαγένεια του συζύγου της. Γυ-ναίκα Σαμιώτισα που παντρευόταν ξένο μπορούσε

MO

DU

S LE

GIS

23

τρία χρόνια μετά τον θάνατο του να αποκτήσει Σα-μιακή ιθαγένεια.

Επίσης, ο Φραγκούλης επισημαίνει μια καινοτο-μία σχετική με την υιοθεσία: Στο ρωμαϊκό δίκαιο η υιοθεσία θεωρούταν μέσο κτήσης πατρικής εξουσί-ας, ενώ στον νέο κώδικα η υιοθεσία αυτομάτως ση-μαίνει ότι το υιοθετημένο τέκνο έχει πατέρα τον υι-οθετούντα.

Στο βιβλίο «Περί Κτημάτων» στο δ μέρος γίνεται αναφορά στις δουλείες, οι οποίες διακρίνονται σε προσωπικές-πραγματικές, συνεχείς και μη, κατα-φανείς και συνεχείς, σύμφωνα με την διάκριση του γαλλΑΚ. Στα άρθρα σαμΑΚ 644 και 648-649 ορίζο-νται οι παραπάνω έννοιες. Παρατίθενται αυτούσια τα άρθρα τα εν λόγω άρθρα παρακάτω:

Άρθρο 644.Αι δουλείαι εισι πραγματικαί ή πρωσωπικαί. Πραγ-ματική δουλεία είναι περιορισμός της ιδιοκτησίας ακινήτου προς όφελος και χρήσιν ιδιοκτήτου άλλου κινητού. Προσωπικαί δουλείαι είναι η επικαρπία, η χρήσις και η οίκησις. Άρθρο 648Αι δουλείαι είναι συνεχείς και διαλειπούσαι. Συνε-χείς είναι αι δουλείαι, ων η ενάσκησις είναι ή δύ-ναται να είναι συνεχής, μη χρήζουσαι εκάστοτε αν-θρώπινης ενεργείας, οιον υδραφωγείος, άποψις και τα παραπλήσια. Διαλειπούσαι δε, ων η ενάσκησις συνίσταται εις ανθρώπινην πράξιν, οίον πάροδος, άντλησις, προς βόσκησιν κτηνηλασία, και τα παρα-πλήσια.

Άρθρο 649Αι δουλείαι είναι καταφανείς ή αφανείς. Καταφα-νείς μεν είναι αι δι’ έργου ή κατασκευάσματος ορα-τού εκδηλούμεναι, οιον δια θύρας, θυριδος, αγωγού κλπ. Αφανείς δε αι ανευ ορατού έργου ή κατασκευα-σματος υφιστάμεναι, οιον η του μη υψουν, η απολύ-τως, ή μέχρις ωρισμένου ύψους.

Τέλος, στο βιβλίο που αφορά το κληρονομικό δί-καιο υπάρχει η εξής καινοτομία:Βάσει του γαλλΑΚ, αν υπάρχουν γονείς, αδέρφια ή κατιόντες συγγενείς ενός νεκρού, οι γονείς λαμβά-νουν την περιουσία εξ’ ημισείας. Με βάση τον Σα-μΑΚ οι ανιόντες και τα αδέρφια του τεθνεώτος κλη-ρονομούν την περιουσία εξ’ ίσου.

Η ισχύς του Κώδικα σήμερα

Ο Σαμιακός Αστικός Κώδικας αποτελεί νομοθέ-τημα που περιέχει τοπικούς κανόνες δικαίου, δη-λαδή κανόνες οι οποίοι ισχύουν μόνο σε τμήμα-τα της επικράτειας και συγκεκριμένα της Σάμου. Αντίστοιχοι κώδικες υπήρξαν στην Κρήτη, στο Ιό-νιο και στις Κυκλάδες, οι οποίοι όριζαν ιδιαίτερο και μοναδικό νομικό καθεστώς σε ορισμένες έννο-μες σχέσεις. Οι Κώδικες αυτοί, ανάμεσα τους και ο Σαμιακός, εφαρμόζονταν ως το 1946,οπότε εισή-χθη ο Αστικός Κώδικας που αφορούσε όλη την Ελ-λάδα. Ωστόσο, ορισμένοι Σαμιώτες δικηγόροι χρη-σιμοποιούν ορισμένες διατάξεις του κώδικα, για να υποστηρίξουν κάποιους πελάτες τους. Χαρακτηρι-στικό παράδειγμα είναι ότι οι διατάξεις που αναφέ-ρονται στις δουλείες: Συγκεκριμένα, όταν ένα ακί-νητο έχει χτιστεί πριν από το 1946 διέπεται από το νομικό καθεστώς του ΣαμΑΚ, ενώ τα ακίνητα χτι-σμένα μετά το 1946 διέπονται από τον ΑΚ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Οι ηγεμόνες της Σάμου- Κ.Ι.Πτίνη• Αστικός Κωδιξ της Ηγεμονίας της Σάμου• Εισηγητική Εκθεση “ (για τον ΣαμΑΚ)

MO

DU

S LE

GIS

24

“We cannot explain drug taking if we divorce it from the total social and economic context in which it occurs. Yet this is precisely what the criminal law tends to do, because it is not geared to ameliorating social problems. It cannot provide the social and economic alternatives- the jobs, the recreational activities, the sense of involvement- which are most likely to reduce the incidence of irresponsible use and minimize its harmful consequences.”

A.Teff

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2011 ολοκληρώθηκε η δημόσια διαδικτυακή διαβούλευση σχετικά με την επικείμενη νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργεί-ου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δι-καιωμάτων με αντικείμενο την αλλαγή του νόμου περί ναρκωτικών. Ο κύριος νόμος σχετικά με τον έλεγχο και την απαγόρευση των ναρκωτικών ουσι-ών στην Ελλάδα εισήχθη το 1987 (Ν. 1729/87) και άλλαξε με νέο νόμο (2161/93) το 1993. Ακολούθη-σαν αρκετές τροποποιήσεις (Ν. 2331/95, Ν. 2408/96, Ν. 2479/97), ενώ πλέον στην ελληνική έννομη τάξη ισχύει και εφαρμόζεται ο τελευταίος νόμος του 1999 (Ν.2721/99). Μελετώντας το περιεχόμενο της ανω-τέρω νομοθεσίας και σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέ-ντρο Παρακολούθησης για τα Ναρκωτικά και την

Εξάρτηση από αυτά, (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) η νομική ρύθμιση του φαινομένου της χρήσης και της διακίνησης ναρ-κωτικών ουσιών από τη χώρα μας χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές από την διάθεση αντιμετώπισης των εθισμένων ως ασθενείς αντί ως εγκληματίες, κάνοντας διάκριση σε εθισμένους (addicts) και μη εθισμένους (non addicts) χρήστες και από την επι-βολή σοβαρών ποινών ιδιαίτερα για πράξεις διακί-νησης και εμπορίου αλλά και παράνομης συνταγο-γράφησης από ιατρούς και φαρμακοποιούς.

Πέραν, όμως, από τις όποιες νομικές ρυθμίσεις σχετικά με το θέμα των ναρκωτικών, είναι δεδομέ-νο ότι πρόκειται κατεξοχήν για ένα κοινωνικό ζή-τημα, το οποίο αποκτά νομική ταυτότητα ανάλογη

της Ειρήνης Φασιά καιτης Βενετίας Ζαχαράκη M

OD

US

LEG

IS 2

5

με τις επιταγές και τις αντιλήψεις της κάθε κοινω-νίας. Ώντας πολύ συχνό αντικείμενο συζητήσεων, προβληματισμού και διαμαχών μεταξύ των κοινωνι-κών φορέων, τα ναρκωτικά απασχόλησαν και απα-σχολούν έντονα την κοινή γνώμη, την επιστημονική κοινότητα, την κυβέρνηση αλλά και την πολιτεία εν συνόλω. Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό το ότι στο Ελληνικό Κοινοβούλιο λειτουργεί διαρκής επιτροπή για τη «μελέτη και αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών». Το νέο νομοσχέδιο ως αποτέλε-σμα των παραπάνω διαδικασιών, έρχεται να δηλώ-σει τη θέση και τη στάση που η Ελλάδα επιλέγει να υιοθετήσει στην παρούσα χρονική στιγμή λαμβάνο-ντας επιπλέον υπόψη της την θέση της ως Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της διεθνούς κοινωνίας. Χρησιμοποιήθηκε το ρήμα «επιλέγει», καθώς είναι γνωστό πως υφίστανται δύο αντίρρο-πες τάσεις στη στάση των χωρών απέναντι στα ναρ-κωτικά: μία συντηρητική και μία πιο προοδευτική, στην κορωνίδα της οποίας βρίσκεται η Ολλανδία, η οποία ήδη από τη δεκαετία του 1960 κινήθηκε προς την μερική αποποινικοποίηση της χρήσης ορισμέ-νης κατηγορίας ναρκωτικών ουσιών. Προς ποιά κα-τεύθυνση λοιπόν κινείται το νέο ελληνικό σχέδιο νό-μου;

Πρόκειται για ένα κείμενο αποτελούμενο από 61 άρθρα που κινούνται κατ’ αρχήν στους εξής τέσσε-ρις βασικούς άξονες:• Διευκόλυνση της ουσιαστικής εφαρμογής μέτρων

απεξάρτησης (σωματικής και ψυχολογικής), αντί του εγκλεισμού στις κοινές συνθήκες της φυλα-κής.

• Αυστηρή καταστολή των βαρύτερων και οργανω-μένων μορφών διακίνησης, αλλά με προσεκτικό διαχωρισμό τους από τις ελαφρύτερες περιπτώ-σεις.

• Διάκριση και διαβάθμιση των σχετικών εγκλημά-των ώστε να αποφεύγονται οι δυσανάλογα βαριές ή ευνοϊκές μεταχειρίσεις.

• Συστηματοποίηση των οργάνων σχεδιασμού, συ-ντονισμού και υλοποίησης της πολιτικής κατά των Ναρκωτικών, όπως είναι η Διυπουργική Επιτρο-πή, ο εθνικός Συντονιστής για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών και η Εθνική Επιτροπή Σχεδια-σμού και Συντονισμού καθώς και το γνωμοδοτι-κό συμβούλιο.Κατά την συζήτηση μας για το νέο αυτό σχέδιο

νόμου, αλλά και για την ευρυτερή δικαιική πολιτι-κή σχετικά με το μείζον θέμα των ναρκωτικών εγεί-ρονται πολλά ζητήματα, καθώς το φαινόμενο των ναρκωτικών, όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι ένα αμιγώς νομικό ζήτημα αλλά έχει κοινωνικές, ηθι-κές, πολιτικές προεκτάσεις. Κεντρικό σημείο ανα-φοράς στις διάφορες συζητήσεις αποτελεί, ασφα-λώς, το αμφιλεγόμενο ζήτημα της αποποινικοποί-ησης (decriminalization) των «μαλακών ναρκωτι-κών», που αποτελεί χρόνιο αίτημα διαφόρων κοι-νωνικών φορέων και πολιτικών ομάδων (Cannabis conventions, Marijuana Legalization Movement, ηλιόσποροι, αντί-απαγορευτικά φεστιβάλ). Το νο-

μοσχέδιο προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και πολ-λοί βιάστηκαν να πουν πως κινείται προς στην κα-τεύθυνση της Ολλανδίας. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι διαφορετικη, όπως θα αναλυθεί πε-ραιτέρω στη συνέχεια. Το ερώτημα, όμως, που πρέ-πει να τεθεί σε κάθε περίπτωση είναι το εξής: είναι δυνατόν ποτέ η Ελλάδα να γίνει Ολλανδία και εν τέ-λει με ποιο κριτήριο πρέπει να γίνει η επιλογή στά-σης της Ελλάδας, ώστε το νομοθετικό αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις απαιτήσεις του κοινωνικού συνόλου;

Οι Διακρίσεις των Ναρκωτικών Ουσιών και των Χρηστών.Χρήσιμη κρίνεται αρχικά η παράθεση της κατάτα-ξης - διάκρισης των ναρκωτικών ουσιών ανάλογα με το πόσο εθιστικά είναι στον άνθρωπο σύμφωνα με την παράγραφο 16 της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 19921. 1. ΠΟΛΥ ΣΚΛΗΡΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ: Ηρωίνη. Κρακ2. ΣΚΛΗΡΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ: Κοκαΐνη, μεθαδόνη,

μορφίνη, πεθιδίνη, φαινκυκλιδίνη3. ΗΜΙΣΚΛΗΡΑ: Αμφεταμίνες, άψινθος, βαρβιτου-

ρικά,LSD, μεσκαλίνη, χημικοί  διαλύτες, ψιλοκυ-βίνη

4. ΗΜΙΜΑΛΑΚΑ: καπνός, κόκα, όπιο, χασίς, χατ, οινοπνευματώδη ποτά αποσταγμένα

5. ΜΑΛΑΚΑ:  Ηρεμιστικά, κάνναβη, κωδεΐνη, πεγι-ότ, παραισθησιογόνα μανιτάρια, οινοπνευματώδη ποτά μη αποσταγμένα

6. ΠΟΛΥ ΜΑΛΑΚΑ: Κακάο, καφές, τσάι

Οι χρήστες της κάνναβης χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες με κριτήρια τη συχνότητα και τη διάρ-κεια της χρήσης:α)ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ: Eίναι οι χρήστες που κατανά-

λωσαν κάνναβη μια ή μερικές φορές για λόγους περιέργειας ή πειραματισμού.

β)ΠΕΡΙΣΤΑΣΙΑΚΟΙ Η΄ΕΥΚΑΙΡΙΑΚΟΙ: Είναι οι χρήστες που καταναλώνουν κάνναβη 1-3 φορές την εβδομάδα.

γ)ΤΑΚΤΙΚΟΙ Η΄ΠΕΡΙΣΤΑΣΙΑΚΟΙ: Είναι οι χρή-στες που καταναλώνουν κάνναβη κάθε μέρα για χρονικό διάστημα μέχρι 2 χρόνια.

δ)ΧΡΟΝΙΟΙ: είναι οι χρήστες που καταναλώνουν κάνναβη καθημερινά για πάνω από  χρόνια.

Αρκετοί αναρωτιούνται πόσο πιθανό είναι η χρή-ση κάνναβης να προκαλέσει εγκεφαλικές βλάβες ή ατροφία του εγκεφάλου. Αξιοσημείωτο είναι το γε-γονός ότι σε πολλές μελέτες μεγάλης κλίμακας από Αμερικανούς φοιτητές «δε βρέθηκε καμία ένδειξη ότι οι τακτικοί χρήστες της κάνναβης έχουν λιγότε-ρες ακαδημαϊκές επιτυχίες από τους μη χρήστες».

Τέλος όσον αφορά Στη σωματική εξάρτηση που υποστηρίζεται ότι προκαλεί στους χρήστες η κάν-

1. http://europa.eu/

MO

DU

S LE

GIS

26

ναβη παραθέτουμε τις απόψεις εγκεκριμένων Ελλή-νων επιστημόνων:

Δ.Βαρώνος, καθηγητής φαρμακολογίας: «Ανθε-κτικότητα και σωματική εξάρτηση φαίνεται ότι δεν αναπτύσσονται εκ χρήσεως ινδικής κάνναβης.»

A.Koυτσελίνης, καθηγητής ιατροδικαστικής: «Γεγονός παραμένει ότι η μαριχουάνα δεν είναι ναρ-κωτικό όπως τα κλασικά παραδεδεγμένα. Δεν είναι διεγερτικό, καταπραϋντικό ηρεμιστικό ή ψευδαι-σθησιογόνο. Δεν οδηγεί αναμφισβητήτως σε εθισμό.(addicton)»

Κ.Στεφανής, καθηγητής ψυχιατρικής: «η κάνναβη δεν δημιουργεί βιολογική εξάρτηση.»

Α.Δαβαρούκας και Γ.Σουρέτης, γενικοί αρχίατροι: «Το χασίς δε δημιουργεί εθισμό… δεν αναπτύσσει σωματική εξάρτηση.»

Η Νομική Ρύθμιση της Χρήσεως Κάννα-βης σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό Επίπεδο.

Σήμερα στην Ευρώπη παρατηρείται ένα κύμα νο-μοθετικών μεταρρυθμίσεων που αφορούν στη μαρι-χουάνα. Επικεφαλής αυτής της προσπάθειας τόσο στην δεκαετία του 1970, όσο και σήμερα, είναι το κράτος της Ολλανδίας. Εφαρμόζοντας τις προτά-σεις δύο ειδικών εθνικών επιτροπών (working group on narcotic drugs), το ολλανδικό κοινοβούλιο απο-ποινικοποίησε την κατοχή καθώς και τη λιανική πώ-ληση μικρών ποσοτήτων κάνναβης από το 1976. Αλλά ακόμα και πριν από εκείνη την χρονιά, η αστυ-νομία σπάνια έκανε συλλήψεις για κατοχή και πώ-ληση κάνναβης όταν αυτή δεν αφορούσε μεγάλες ποσότητες. Χωρίς να νομιμοποιεί επίσημα την μα-ριχουάνα, το 1976 η ολλανδική κυβέρνηση δημιούρ-γησε μια σειρά από κανονισμούς σύμφωνα με τους οποίους τα coffee-shops μπορούσαν να πωλούν μα-ριχουάνα και χασίς χωρίς το φόβο συλλήψεων και προσαγωγών.2

Οι κανονισμοί αυτοί, που αφορούν στην λειτουρ-γία των coffee-shops,έχουν κατά καιρούς τροποποι-ηθεί και διαφέρουν σε κάποια σημεία από κοινότη-τα σε κοινότητα. Οι βασικοί κανόνες που ισχύουν για όλη την επικράτεια απαγορεύουν την διαφήμι-ση, δεν επιτρέπουν σε νέους κάτω των δεκαοκτώ την αγορά μαριχουάνας και θέτουν το όριο των πέ-ντε γραμμαρίων (5 gr) για κάθε συναλλαγή σχετική με μαριχουάνα που γίνεται για προσωπική χρήση. Η πώληση οποιασδήποτε άλλης παράνομης ψυχοτρό-πας ουσίας στους χώρους των coffee-shops είναι αυ-στηρά απαγορευμένη και αποτελεί παράπτωμα που τιμωρείται καταρχάς με άμεσο σφράγισμα της επι-χείρησης. Οι τοπικές αρχές μπορούν να περιορίζουν την συγκέντρωση πολλών τέτοιων χώρων στην ίδια περιοχή και έχουν το δικαίωμα να κλείσουν μια τέ-τοια επιχείρηση αν αυτή δημιουργεί προβλήματα

στους περιοίκους.3Η απόφαση της Ολλανδικής νομοθετικής εξουσί-

ας να επιτρέψει την ελεγχόμενη πώληση και χρήση κάνναβης βασίστηκε σε μια σειρά από πρακτικούς παράγοντες. Επιτρέποντας την πώληση της μαρι-χουάνας σε ιδιωτικούς χώρους και όχι στο δρόμο, οι Ολλανδοί αποσκοπούσαν στην βελτίωση της δημό-σιας τάξης. Διαχωρίζοντας την λιανική πώληση της μαριχουάνας από την πώληση των άλλων «σκληρών ναρκωτικών», προσπάθησαν να μειώσουν την έκθε-ση των χρηστών μαριχουάνας στο παράνομο εμπό-ριο της ηρωίνης και της κοκαΐνης παρέχοντας στην νεολαία χώρους όπου μπορούν άφοβα να κάνουν χρήση μαριχουάνας, όποτε το επιθυμούν.

Αυτές οι αρχές της ομαλοποίησης του ολλανδι-κού μοντέλου συμβάλλουν στην πιο αποτελεσμα-τική εκπαίδευση των νέων και την πρόληψη. Όλα τα σχετικά προγράμματα είναι ειδικά σχεδιασμένα ώστε να παρουσιάζουν την χρήση κάνναβης με όσο το δυνατόν πιο ήπιους τόνους, υποβαθμίζοντας την όσο γίνεται περισσότερο ώστε να μην προκαλούν το ενδιαφέρον των νέων για τις απαγορευμένες ψυχο-τρόπες ουσίες. Στην Ολλανδία δεν γίνονται μεγάλες ενημερωτικές εκστρατείες κατά των παράνομων ου-σιών και τα σχολικά προγράμματα ενημέρωσης δεν χρησιμοποιούν τακτικές εκφοβισμού ή ηθικολογίες τύπου «απλώς πες ΟΧΙ» («Just say NO»). Αντ’ αυ-τού, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της υγειονομικής εκπαίδευσης οι νέοι στην Ολλανδία ενημερώνονται για τις ουσίες και για τους κινδύνους που συνεπάγε-ται η χρήση της. Αλλά, ακόμα και μέσα στα coffee-shops διανέμονται φυλλάδια που συμβουλεύον τους χρήστες κάνναβης να είναι «λογικοί και υπεύθυνοι».

Αυτή η πρακτική αντιμετώπιση της κάνναβης δεν είχε ως αποτέλεσμα την «έκρηξη» χρήσης μαριχου-άνας στην χώρα. Κατά την δεκαετία του ’70 η χρή-ση μαριχουάνας παρουσίασε αύξηση στην Ολλαν-δία, κάτι, όμως, που συνέβη και στις ΗΠΑ. Παρά την ύπαρξη κάποιων μεμονωμένων ατόμων που αντιτί-θενται στην υπάρχουσα νομοθεσία που αφορά στην κάνναβη, γενικότερα η νομοθεσία αυτή χαίρει πλα-τιάς κοινωνικής και πολιτικής αποδοχής. Και αυτό γιατί, με βάση αντικειμενικά κριτήρια, έχει πετύχει αυτό που οι εμπνευστές της στόχευαν,4 χωρίς, δηλα-δή, να απειλούνται οι πολίτες με ποινικές κυρώσεις, τα ποσοστά νόμιμης χρήσης της μαριχουάνας στην Ολλανδία να είναι παρόμοια με αυτά της ποινικο-ποιημένης χρήσης άλλων δυτικών κοινωνιών.

Η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων κάνναβης είναι ακόμα παράνομη στην Ολλανδία. Κατά συνέπεια, οι ιδιοκτήτες των coffee-shops προμηθεύονται τις πο-

2. Κλεάνθης Γρίβας, Μαριχουάνα: Μύθο και αλή-θειες, «το ολλανδικό μοντέλο», σελ. 132- 139

3. Εuropean Monitoring centre for Drugs and Drugs addiction, the Netherlands

4. Ενδεικτική της θέσης αυτής είναι η φράση του Ολλαν-δού αντιπροσώπου στο “social Committee of the first Regular Session” του ECOSOC E.J.N. Brouwers ότι: “…In meinem Land herrscht die Meinung vor, daβ der Gebrauch und der Besitzt von Cannabis fuer andere als mezidinische und wissenschaftliche Zwecke nicht mehr laenger durch das Strafrecht reguliert warden sollen!” (Louk H. C. Hulsman, die Entwicklung der Cannabisdiskussion im Holland 1964- 1980, seite 159).

MO

DU

S LE

GIS

27

σότητες που τους χρειάζονται από τα ίδια παράνο-μα κυκλώματα που λειτουργούν σε όλες τις άλλες χώρες, όπου ισχύει αυστηρή απαγόρευση της μαρι-χουάνας. Οι Ολλανδοί αξιωματούχοι συζητούν την πιθανότητα πλήρους νομιμοποίησης ώστε να επιλυ-θεί και αυτό το πρόβλημα. Ωστόσο, προς το παρόν, η αντίσταση που προβάλλουν οι κυβερνήσεις των άλλων κρατών που επιθυμούν την δίωξη της μαρι-χουάνας καθώς και η ανάγκη δημιουργίας διεθνών συνθηκών για τη νόμιμη διακίνηση του προϊόντος κάνουν την πλήρη νομιμοποίηση της μαριχουάνας ακόμα και για την Ολλανδία πολιτικά αδύνατη.

Πρόσφατα, ανταποκρινόμενη σε παράπονα που εξέφρασαν πολιτικοί ηγέτες άλλων γειτονικών χω-ρών, η Ολλανδία αποφάσισε να μειώσει την ποσό-τητα κάνναβης που τα coffee-shops μπορούν να δι-αθέσουν ανά άτομο. Αυτό έγινε για να αποτραπούν οι κάτοικοι άλλων χωρών να επισκέπτονται την Ολ-λανδία με σκοπό την αγορά κάνναβης και την μετα-πώληση της εκτός των ολλανδικών συνόρων. Αυτή η μεταρρύθμιση δεν σημαίνει πως η ολλανδική κυ-βέρνηση έπαψε να υποστηρίζει την αποποινικοποί-ηση της μαριχουάνας.

Αυτές οι μεταρρυθμίσεις βασίστηκαν στις απόψεις και στα πορίσματα ειδικών που υποστηρίζουν πως η κάνναβη, αν και δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα αβλαβής εκθέτει τους χρήστες και το κοινωνικό σύ-νολο σε μηδαμινό κίνδυνο. Από τότε, χιλιάδες με-λέτες έχουν γίνει για να διαπιστωθούν οι συνέπειες χρήσης μαριχουάνας. Λαμβάνοντας τα πορίσματα αυτών των ερευνών υπόψη, το 1995 μια έκθεση της ολλανδικής κυβέρνησης κατέληγε στην διαπίστωση πως δεν ήταν αναγκαία καμία αλλαγή στην νομοθε-σία που αφορούσε την κάνναβη.

Το «Ελληνικό Παράδειγμα»

Ένας από τους σημαντικούς λόγους που υπαγόρευ-σαν το νέο νομοσχέδιο που θα εισαχθεί προς ψήφιση στην ελληνική βουλή ήταν και η ανάγκη αποσυμφό-ρησης των ελληνικών φυλακών, καθώς διαπιστώθη-κε πως το ποσοστό των κρατουμένων των ελληνι-κών φυλακών με καταδίκες που αφορούν άμεσα στα ναρκωτικά κινείται σε ποσοστό περί το 40%.

Στο νέο νομοσχέδιο διατηρείται ως βασικό έγκλη-μα η παράνομη διακίνηση ουσιών, που φτάνει και στο βαθμό κακουργήματος. Εν συνεχεία, προνομι-ούχες παραλλαγές πλημμεληματικής βαρύτητας θε-ωρούνται οι πράξεις διακίνησης μικροποσότητας ναρκωτικών, προμήθεια οικείου και «κέρασμα», ενώ διακεκριμένες παραλλαγές θεωρούνται η διακίνη-ση σε ευαίσθητους χώρους, (στρατόπεδα, σχολεία, φυλακές) χρήση από υπότροπους δράστες και πα-ράνομη συνταγογράφηση από ιατρούς και φαρμα-κοποιούς, και τιμωρούνται με δέκα έως είκοσι έτη κά θειρξης συν χρηματική ποινή. Ιδιαίτερα διακε-κριμένες περιπτώσεις διακίνησης που τιμωρούνται με την εσχάτη των ποινών ορίζονται η διακίνηση με χρήση όπλων, η διακίνηση πολύ επικίνδυνων ναρ-κωτικών, η κατ’ επάγγελμα- ή η μεγαλοδιακίνηση.

Πλημμεληματική μορφή συνεχίζουν να έχουν η δια-φήμιση και η οδήγηση υπό επίδραση.

Το πρωτοποριακό κομμάτι του παρόντος νομο-σχέδιου για την Ελλάδα είναι το άρθρο 29 (η αντι-μετώπιση του χρήστη), σύμφωνα με το οποίο τόσο η χρήση ναρκωτικών ουσιών όσο και η αναγκαία συ-νεχόμενες με αυτές πράξεις της προμήθειας και κα-τοχής ναρκωτικών προς ιδίαν αποκλειστική χρήση του προσώπου, δεν αποτελούν αξιόποινη πράξη και δε τιμωρούνται. Επιβάλλεται όμως πταισματική ποι-νή(3 μήνες/1000 ευρώ) για καλλιέργεια φυτών κάν-ναβης σε αριθμό ή έκταση που δικαιολογούνται για την αποκλειστική χρήση του δράστη. Η αιτιολογική έκθεση του Υπουργείου δικαιολογεί την παραπάνω ρύθμιση, θεωρώντας ότι η χρήση ναρκωτικών απο-τελεί πράξη αυτοπροσβολής του εννόμου αγαθού από τον φορέα του, όπως π.χ άλλες αυτοπροσβολές, η αυτοχειρία, το αλκοόλ και το τσιγάρο, ενώ παράλ-ληλα μια δικαιοκρατική ρύθμιση οφείλει να σταθμί-ζει το γεγονός ότι η ίδια η χρήση δεν θέτει σε κίνδυ-νο τρίτα πλην του χρήστη πρόσωπα.

Συνεπώς, είναι φανερό πως αν και το νέο νομο-σχέδιο περιλαμβάνει στοιχεία αποποινικοποίησης, καμία σχέση δεν έχει με το μοντέλο που ακολου-θεί εδώ και χρόνια η Ολλανδία. Το νομοσχέδιο δεν μπαίνει στη διαδικασία διάκρισης των ουσιών σε μα-λακές και σκληρές , με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις για την κάνναβη, όπως επίσης επι-τρέπει την προσωπική χρήση ουσιών αποκλειστικά σε ιδιωτικούς χώρους και σε καμία περίπτωση σε δη-μόσιους (όπως για παράδειγμα τα coffee shops στην Ολλανδία).

Αντί Επιλόγου

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα που τέθηκε στην αρχή αν θα μπορούσε τελικά η Ελλάδα να πάρει παράδειγμα από την Ολλανδία και να κινηθεί προς την κατεύθυνση της υιοθετώντας παρόμοιες με αυ-τήν ρυθμίσεις. Με το μάτι ενός κοινωνικού παρατη-ρητή θα απαντούσαμε πως όχι, ιδιαίτερα αν λάβου-με υπόψη μας πως οι δομές της ελληνικής κοινωνί ας ουδεμία σχέση έχουν με τις αυστηρές κοινωνικοπο-λιτικές δομές άλλων δυτικό-ευρωπαϊκών κρατών όπως της Ολλανδίας. Προς επίρρωση της υπόθεσης αυτής, χρήσιμη μπορεί να φανεί η σκέψη του Άγγλου φιλοσόφου Jeremy Bentham (1748-1832), ο οποίος εισήγαγε στη φιλοσοφία του δικαίου την αρχή του ωφελιμισμού (principle of utilitarianism), σύμφω-να με την οποία οι πράξεις αξιολογούνται με βάση τις συνέπειες τους («Τhe relevant consequences, in particular, are the overall happiness created for everyone affected by the action»). Έτσι λοιπόν το ολ-λανδικό μοντέλο δεν μπορεί να αποτελέσει παρά-δειγμα ούτε σχετικό (pertinent) αλλά ούτε και ωφέ-λιμο( utilitarian) καθώς η επιδίωξη της εφαρμογής του στην Ελλάδα του σήμερα δεν θα ταίριαζε και δεν θα ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της κοινωνίας στην παρούσα χρονική στιγμή και θα αποτελούσε κομμάτι αλλότριο και μη ομαλά ενταγμένο.

MO

DU

S LE

GIS

28

Στα πλαίσια των δράσεων του τομέα Σεμιναρίων και Συνεδρίων της ELSA Κομοτηνή, διενεργήθηκε στις 27 Μαίου 2011 ημερίδα με θέμα «Η ελληνική εμπορική ναυτιλία στον 21ο αιώνα : Πραγματικό-τητα και προοπτικές».

Την εκδήλωση, που έλαβε χώρα στο κτίριο της Νέας Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, πλαισίωσαν σεβαστές προσωπικότητες της Νομικής επιστήμης και συγκεκριμένα του ελ-ληνικού εμπορικού ναυτικού δικαίου : O K. Αντά-πασης Αντώνιος,πρόεδρος της ελληνικής ένωσης ναυτικού δικαίου και επίτιμος καθηγητής Νομικής Αθηνών, ο Κ.Τσάκωνας Γεώργιος, δικηγόρος Αθη-νών και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου Ναυτι-κού Επιμελητηρίου Ελλάδος και η Κ.Αθανασοπού-λου Βικτωρία, δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής στον τομέα του Ναυτικού Δικαίου.

Η θάλασσα υπήρξε ανέκαθεν η μεγάλη αρτη-ρία του οργανισμού της Ελλάδας. Ωστόσο, η οικο-δόμηση μιας επαρκώς ισχυρής εμπορικής ναυτιλίας απαιτεί διάθεση σημαντικών κεφαλαίων, συστημα-τική εργασία, συνεχή παρακολούθηση των εξελίξε-ων της διεθνούς ναυταγοράς και νομοθεσία που να κατοχυρώνει την ασφαλή ναυσιπλοΐα. Έτσι, το ναυ-τικό δίκαιο εξασφαλίζει εκείνη τη νομοθετική υπο-δομή που μαζί με τα πλωτά μέσα δίνουν υπόστα-ση στην ελληνική εμπορική ναυτιλία. Επομένως , το κέντρο του ελληνικού ναυτικού δικαίου δεν είναι άλλο από το ίδιο το ελληνικό πλοίο.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, μεγάλο μέρος του δυναμικού των ελληνικών εμπορικών πλοίων

είχε απωλεσθεί και τα εγχώρια ιδιωτικά κεφάλαια ήταν πολύ περιορισμένα. Το γεγονός αυτό, σε συν-δυασμό με τον επακόλουθο Εμφύλιο πόλεμο,οδή-γησε τους Έλληνες πλοιοκτήτες στην αναζήτηση κεφαλαίων του εξωτερικού, με αποτέλεσμα πλοία ελληνικών συμφερόντων να πλέουν με αλλοδαπές σημαίες, τις λεγόμενες «σημαίες ευκολίας» . Υπό αυτό το καθεστώς, η ελληνική πολιτεία επεδίωξε να ενισχύσει και να προσελκύσει τα πλοία υπό ελληνι-κή σημαία, επιδίωξη ωστόσο που δεν απέφερε απο-τέλεσμα λόγω της ευμεταβλητότητας των ελληνι-κών ναυτικών νόμων.

Παρά ταύτα, η τόσο αναγκαία συνταγματική βάση της εμπορικής ναυτικής νομοθεσίας επήλθε με την ψήφιση του άρθρου 107, του Συντάγματος του 1975 («Περί φορολογίας πλοίων, επιβολής ει-σφοράς προς ανάπτυξιν της εμπορικής ναυτιλίας, εγκαταστάσεως αλλοδαπών ναυτιλιακών επιχειρή-σεων και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων»). Κατά συ-νέπεια, το νομικό πλαίσιο στην Ναυτιλία τέθηκε σε σταθερή βάση και έφερε σειρά αλλαγών στη νηο-λόγηση των πλοίων.

Σήμερα,ύστερα από κοινή απόφαση του Υπουρ-γείου Οικονομίας και Οικονομικών και του Υπουρ-γείου Θαλασσίων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας εγκρίνεται νηοδότηση πλοίων, τα οποία ανήκουν σε αλλοδαπές εταιρίες, οι οποίες όμως προβλέπεται να ελέγχονται κατά ποσοστό μεγαλύτερο του 50% από Έλληνες υπηκόους. Αυτή η εγκριτική πράξη παρέχει όχι μόνο άδεια ύπαρξης αλλοδαπού κεφαλαίου στη χώρα αλλά περιλαμβάνει και όρους ιδιαίτερου προ-

της Βίρνας Οικονόμου

MO

DU

S LE

GIS

29

νομιακού καθεστώτος κατά την διάρκεια παραμο-νής αυτών των πλοίων υπό ελληνική σημαία. Άλ-λωστε, ο κύριος όγκος του ελληνικού εμπορικού ναυτικού αποτελείται από πλοία νηολογημένα υπό καθεστώς αλλοδαπής σημαίας. Όπως είναι προφα-νές, οι εγκριτικές πράξεις αυτού του τύπου απο-τελούν σημαντικό τμήμα της ελληνικής εμπορικής ναυτικής νομοθεσίας.

Όσον αφορά στις προοπτικές της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, οι βασικές ρυθμίσεις που συ-ντίνουν στην ανάπτυξη του ναυτικού εμπορικού δι-καίου βρίσκονται στο υπό διαμόρφωση ευρωπαικό ναυτικό δίκαιο.

Ιστορικά, καμία συνθήκη της Ευρωπαικής Ένωσης δεν έθεσε αυτούσιες διατάξεις για την ναυτιλία, γε-γονός που είχε δημιουργήσει την εντύπωση έλλει-ψης εμπορικών ναυτικών διατάξεων.

Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η Ευρωπαι-κή Ένωση κλήθηκε να θεσμοθετήσει ρυθμίσεις που αφορούσαν τις θαλάσσιες ναυτικές σχέσεις. Οι ρυθ-μίσεις αυτές αφορούν : την πρωτογενή ασφάλεια, δηλαδή την ασφάλεια που θα έχει το πλοίο αυτό κα-θεαυτό, προτού προκύψει κάποιος κίνδυνος, την δευτερογενή ασφάλεια, που υπάρχει όταν ανακύ-πτει ο κίνδυνος και την τριτογενή ασφάλεια. Η τρι-τογενής ασφάλεια διέπεται απο διατάξεις αναφορι-κά με την αστική ευθύνη.

Σήμερα τα ελληνικά πλοία πλέουν παντού και έχουν αλλοδαπούς πελάτες. Πλέον,η προοπτική για την ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας δεν βασίζεται αποκλειστικά στην ελληνική νομοθε-

τική εξουσία αλλά υπαγορεύεται από την Ευρωπαι-κή Ένωση και από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανι-σμό. Μόνο έτσι θα καταφερούν τα ελληνικά πλοία να ανταποκριθουν στον οξύτατο διεθνή ανταγωνι-σμό και νασυνεχίσουν να διατηρούν την οικονομι-κή τους δύναμη.

Πέρα απο το κεντρικό θέμα της ομιλίας για την πραγματικότητα και τις προοπτικές της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, όσοι παρακολούθησαν την ημερίδα είχαν την δυνατότητα να ενημερωθούν για περαιτέρω πτυχές του ναυτικού εμπορικού δικαίου. Ιδιαίτερα εμπεριστατωμένη ήταν η ανάλυση για το γνωμοδοτικό ρόλο που προσφέρει στο κράτος το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος και για την ποινι-κή λειτουργία των Ανακριτικών Συμβουλίων Ναυ-τικών Ατυχημάτων ( ΑΣΝΑ). Τέλος, έμφαση δόθηκε στη αναγκαιότητα των διεθνών συνθηκών να προ-βλέπουν νομοθετικά μέτρα όχι μόνο για την ανά-πτυξη του εμπορίου αλλα και για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ζωής στο εμπορικό πλοίο.

Μετά το πέρας των ομιλιών, ακολούθησε σειρά ερωτήσεων από το κοινό για ζητήματα της επικαι-ρότητας κάνοντας τη ροή του σεμιναρίου να περά-σει σε πιο διαδραστικό επίπεδο. Η μεγάλη προσέ-λευση κοινού και το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για το περιεχόμενο της ημερίδας καταδεικνύει το ενδιαφέρον των φοιτητών για την νομική επιστήμη και λειτουργεί αναμφισβήτητα ως κίνητρο για την περαιτέρω πραγματοποιήση αντίστοιχων δράσε-ων από την ELSA Kομοτηνή.

MO

DU

S LE

GIS

30

Εισαγωγή

Προσωρινή κράτηση θεωρείται «η δυνάμει δικαστι-κού εντάλματος προσωρινή στέρηση της ελευθερίας του κατηγορουμένου προ πάσης κρίσεως, περί ενο-χής δια την αποδιδόμενη πράξη επί σκοπώ διευκο-λύνσεως της ανακριτικής διαδικασίας»1. To άρθρο 24 του Ν. 3811/2009 προσδιορίζει εκ νέου τον σκοπό επιβολής περιοριστικών όρων, ο οποίος πλέον συνί-σταται στο: «να αποτραπεί ο κίνδυνος τέλεσης νέων εγκλημάτων και να εξασφαλιστεί ότι εκείνος στον οποίο επιβλήθηκε η ποινή θα παραστεί οποτεδήπο-τε στην ανάκριση ή στο δικαστήριο και θα υποβλη-θεί στην εκτέλεση της απόφασης.»

Το άρθρο 6 του Συντάγματος αναφέρει τα εξής: «Κανένας δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται, χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα , που πρέ-πει να επιδοθεί τη στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή προφυλάκιση»2. Επιπλέον το ατομικό δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας κατοχυρώνεται ρητά από το άρθρο 5, παρ. 3 του Ελληνικού Συντάγμα-

τος. Ο κοινός νομοθέτης έχει την δυνατότητα να θεσπίζει περιορισμούς του δικαιώματος της προσω-πικής ελευθερίας κατά το μέτρο που είναι απαραί-τητοι , αναγκαίοι και βρίσκονται σε αναλογία με το σκοπούμενο αποτέλεσμα τηρουμένων πάντοτε των συνταγματικών εγγυήσεων. Αποδέκτες-φορείς του δικαιώματος είναι αποκλειστικά φυσικά πρό-σωπα (ημεδαπά - αλλοδαπά). Μέρος της θεωρίας υποστηρίζει την δυνατότητα κάμψης του δικαιώμα-τος και στην περίπτωση του άρθρου 48 του Συντάγ-ματος, εφόσον δηλαδή τεθεί σε εφαρμογή ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας.

Η προσωρινή κράτηση στην παλαιότερη μορ-φή της αλλά ακόμα και στην σημερινή μορφή, δη-μιουργεί αρκετά προβλήματα, όπως η παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας, η άδικη πολλές φορές και αναιτιολόγητη στέρηση της προσωπικής ελευ-θερίας (μέσω αυθαίρετης ερμηνείας των διατάξεων που επιτρέπουν την προσωρινή κράτηση) και πα-ρατηρείται κατάχρηση της δυνατότητας επιβολής της προσωρινής κράτησης αφού πρέπει να επιδιώ-κονται κάποιες αρχές κατά την χρήση της προσωρι-νής κράτησης όπως αναγκαιότητας, αναλογικότη-τας, μη υπερβάσεως υπερμέτρου κλπ.3

1. Ζησιάδης Ι, Ποινική δικονομία,Τομ. Β, σελ. 92.2. Η χρησιμοποίηση του όρου χαρακτηρίζεται ωστόσο,

ακόμη και υπ’ αυτήν την ερμηνεία, ως αδόκιμη από κά-ποιους θεωρητικούς. Βλ. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις Έν-νοιες της Ποινικής Δικής, σελ. 343 επ. // με το ν. 1128/ 1981 υιοθετήθηκε ρητά ο όρος προσωρινή κράτηση, και έτσι ο θεσμός απεκδύθηκε, τυπικά τουλάχιστον τον μανδύα της προποινής.

3. Καρράς, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 374 επ. και 578 επ.

του Αϊκούτ Καδίρ

MO

DU

S LE

GIS

31

Πότε πρέπει να επιβάλλεται η προσωρι-νή κράτηση;

Στην πράξη υπάρχουν νόμιμοι λόγοι επιβολής της προσωρινής κράτησης και απόκρυφοι- μη νόμιμοι λόγοι επιβολής αυτής οι οποίοι παρουσιάζονται πα-ρακάτω. Σύμφωνα με το άρθρο 283 ΚΠΔ οι κυριό-τεροι λόγοι που δικαιολογούν την επιβολή προσω-ρινής κράτησης είναι οι ακόλουθοι4:

α) Ο κίνδυνος φυγής (causa arresti). Αυτή η προϋ-πόθεση πληρείται εφόσον ο κίνδυνος φυγής προ-κύπτει από το γεγονός ότι ο δράστης δεν έχει μό-νιμη ή γνωστή διαμονή ή υπήρξε φυγόποινος ή έστω φυγόδικος στο παρελθόν ή κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή παραβίαση περι-ορισμών διαμονής. Απαιτείται ρητή αιτιολόγηση του σκοπού φυγής του κατηγορουμένου γεγονός που υποδηλώνει, αφενός ότι δεν αρκεί μόνο η δι-απίστωση των λοιπών προϋποθέσεων για την επι-βολή προσωρινής κράτησης, αφετέρου ότι εναρ-μονίζεται με τους σκοπούς του άρθρου 296 ΚΠΔ. Δηλαδή ΔΕΝ αρκεί το ένταλμα προσωρινής κρά-τησης να αναφέρει αυτόν τον λόγο αλλά να αιτιο-λογεί (παρουσιάζει) κιόλας αν πράγματι υπάρχει κίνδυνος φυγής, π.χ. η σύλληψη κατηγορουμένου έγινε στο αεροδρόμιο πριν διαφύγει στο εξωτερι-κό5. Ειδικότερα στην περίπτωση που ο κατηγο-ρούμενος έχει σταθερή εργασία , οικογένεια, στα-θερή κατοικία, ακίνητη περιουσία και γενικότερα σταθερούς δεσμούς με το κοινωνικό περιβάλλον πρέπει να αφήνεται ελεύθερος και απαγορεύεται η προσωρινή κράτηση.

β) Ο κίνδυνος τέλεσης νέων εγκλημάτων. Αυτός ο λόγος ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα είδος προληπτικής προσωρινής κράτησης ώστε να μειωθεί δραστικά ο αριθμός των τελούμενων εγκλημάτων. Ειδικότερα, ο εν λόγω κίνδυνος που παλαιότερα συνδεόταν με τον αξιολογικό και αό-ριστο όρο του «ιδιαίτερα επικίνδυνου δράστη» και είχε οδηγήσει στην διατύπωση του κριτηρίου των «ειδικώς μνημονευόμενων πραγματικών περιστα-τικών της προηγούμενης ζωής» του δράστη, πλέ-ον (άρθρο 24 του Ν. 3811/2009) αναδιατυπώνεται και αντικαθίσταται από μία ασφαλέστερη προ-ϋπόθεση: τη διαπίστωση «προηγούμενων αμε-τάκλητων καταδικών για κακούργημα». Έτσι ως πραγματικά περιστατικά της προηγούμενης ζωής του δράστη δεν επιτρέπεται να αξιολογούνται συ-μπεριφορές συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες από κοινωνικά μοντέλα , αλλά μόνο ειδι κά περιστατι-κά που έχουν ποινική απαξία και είναι πραγματι-κά, αφού αποτυπώνονται σε αμετάκλητη απόφα-ση ποινικού δικαστηρίου. Τονίζεται δε ότι για την ορθή εφαρμογή του κριτηρίου, δεν αρκεί η απλή διαπίστωση της ύπαρξης προηγούμενων αμετά-

κλητων αποφάσεων, αλλά επιπλέον απαιτείται να διαλαμβάνεται σε ειδική πάντα αιτιολογία η αξιο-ποίηση των αιτιακών όρων, που συνδέονται με το ως άνω ποινικό παρελθόν και δικαιολογούν την εγγυώμενη τη βεβαιότητα κρίση για τη συνέχιση της εγκληματικής συμπεριφοράς του κατηγορου-μένου και στο μέλλον6.

γ) Για να γίνει επιβολή προσωρινής κράτησης πρέπει ο κατηγορούμενος να διώκεται για κακούργημα ή για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέ-λεια κατά συρροή και να υπάρχουν σοβαρές ενδεί-ξεις για την ενοχή του. Οι σοβαρές εν δείξεις – ή ορθότερα υπόνοιες– ενοχής δεν ταυτίζονται με τις επαρκείς, αλλά απαιτούν ισχυρότερη πιθανολό-γηση, όπως άλλωστε απαιτεί η αρχή του προσή-κοντος βαθμού υπονοιών ή ισχύος των ενδείξεων7. Στο ένταλμα προσωρινής κράτησης πρέ πει υπο-χρεωτικά να παρουσιάζονται αυτές οι σοβα ρές εν-δείξεις. Ωστόσο όσον αφορά στις ανθρωποκτονίες από αμέλεια κατά συρροή που εισάχθη καν με τον ν. 3346/2005 δημιουργούνται προβλήματα. Στην ουσία επιβάλλεται προσωρινή κράτηση λόγω πί-εσης από ΜΜΕ, κοινής γνώ μης και λόγω βαρύ-τητας του εγκλήματος8. Ο συγκεκριμένος νόμος είναι αποτέλεσμα των πολύνεκρων ατυχημάτων (βλ. Τέμπη) και αντιδράσε ων της κοινής γνώμης. Παρόλο που στην Ελλάδα επιτρέπεται η προσωρι-νή κράτηση μόνο για το πλημμέλημα της ανθρω-ποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, άλλες χώρες επιτρέπουν την προσωρινή κράτηση και για τα απλά πλημμελήματα (βλ. Τουρκία). Αξίζει να ση-μειωθεί ότι στο άρθρο 276 παράγραφος 5 προβλέ-πεται πλέον ρητά , κατόπιν της τροποποιήσεως που επέφερε ο Ν. 3189 / 2003 η δυνατότητα προ-σωρινής κρατήσεως των ανηλίκων που έχουν συ-μπληρώσει το 13ο έτος της ηλικίας τους και εφό-σον εναντίον τους απειλείται, λόγω της εξ’ αυτών τελεσθείσης πράξεως, ποινή καθείρξεως τουλάχι-στον 10 ετών .

γ) Το κριτήριο των «συγκεκριμένων χαρακτηριστι-κών» της αποδιδόμενης στον κατηγορούμενο πράξης καθώς και του κριτηρίου των «ιδιαίτερων» χαρακτηριστικών της επανεξετάζεται με τον Ν . 3811/2009. Δημιουργείται πλέον νέο εδάφιο στο οποίο εμφατικά περιορίζεται το εύρος εφαρμο-γής του συγκεκριμένου κριτηρίου μόνο στα πολύ σοβαρά κακουργήματα, δηλαδή σε εκείνα για τα

4. Καρράς, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 581 επ.5. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 581 επ.

6. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 581 επ.7. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 580 επ.8. Συμεωνίδη, Δικονομικές παράμετροι της συζήτησης

για την οριοθέτηση ενδεχόμενου δόλου και συνει-δητής αμέλειας και δυνατότητα επιβολής προσωρι-νής κράτησης σε περίπτωση συρροής ανθρωποκτονι-ών από αμέλεια. (άρθρο 11 Ν 3346/2005), Ποινική Δι-καιοσύνη 2006, 451επ. (σ.451-458)  = πρακτικά του Συνεδρίου του Δικηγορικού Συλλόγου Ρόδου, με τίτ-λο: Ενδεχόμενος δόλος –Ενσυνείδητη αμέλεια –Τρίτη μορφή υπαιτιότητας;, Π.Ν.Σάκκουλας, 2006, σ.190-207.

MO

DU

S LE

GIS

32

οποία απειλείται εκ του νόμου ποινή ισόβιας κά-θειρξης, πρόσκαιρης κάθειρξης (5-20 έτη) ή κά-θειρξης τουλάχιστον δέκα ετών (10-20 έτη), ενώ ρητά αποκλείονται τα ηπιότερα κακουργήματα, δηλαδή αυτά για τα οποία απειλείται ποινή πρό-σκαιρης κάθειρξης μέχρι δέκα ετών.

Όσον αφορά τώρα στους απόκρυφους λόγους επιβολής προσωρινής κράτησης ΔΕΝ αποτελούν σε καμία περίπτωση νόμιμο λόγο επιβολής προσωρινής κράτησης, τουλάχιστον για τα δεδομένα του Ελλη-νικού ΚΠΔ και έτσι παράνομα στερείται η ελευθερία από τους κατηγορούμενους. H επανάληψη περιστα-τικών παράνομης κατακράτησης οδήγησε στην Κα-ταδίκη της χώρας μας σε αποζημίωση από το ΕΔΔΑ. Αυτοί οι απόκρυφοι λόγοι είναι:

Η βαρύτητα του εγκλήματος για το οποίο υπάρ-χουν σοβαρές ενδείξεις ότι τελέστηκε λαμβάνεται ως κριτήριο παρόλο που απαγορεύεται ρητά από τον Ελληνικό ΚΠΔ και την νομολογία ΕΔΔΑ. Η Ελ-ληνική νομολογία συγχέει δυστυχώς τον κίνδυνο τέλεσης νέων εγκλημάτων ή τον κίνδυνο φυγής του κατηγορουμένου με τη βαρύτητα του εγκλήματος ή την αναμενόμενη ποινή κύρωσης.

Η κοινή γνώμη που επηρεάζει τον ανακριτή κατά την επιβολή της προσωρινής κράτησης. Τα ΜΜΕ συνήθως χρησιμοποιούν βαρύτατους χαρακτηρι-σμούς και υποτιμητικά σχόλια στο στάδιο της προδι-κασίας και το τεκμήριο της αθωότητας παραβιάζεται καθώς τα ΜΜΕ με τη δύναμη εξουσίας που ασκούν πολλές φορές «εκβιάζουν ηθικά κυρίως» τον ανα-κριτή ώστε να επιβάλλει προσωρινή κράτηση. Επι-πλέον απόκρυφος λόγος είναι ο κίνδυνος συσκότι-σης μιας υπόθεσης, ο κίνδυνος αντεκδικήσεως και τέλος ο έμμεσος εξαναγκασμός του κατηγορουμέ-νου σε συνεργασία με τις αρχές. Όσον αφορά στην επιβολή προσωρινής κράτησης λόγω του κινδύνου συσκότισης της υποθέσεως, πιθανολογείται ότι εφό-σον ο κατηγορούμενος αφεθεί ελεύθερος, θα επιχει-ρήσει να καταστρέψει ή θα αλλοιώσει τα στοιχεία του εγκλήματος του, θα αφαιρέσει επιβαρυντικά για εκείνον στοιχεία από τους ανακριτικούς υπαλλή-λους, θα χρησιμοποιήσει αθέμιτα μέσα (λόγου χάρη απειλή ή εξαπάτηση) προκειμένου να αναγκάσει τυ-χόν συγκατηγορουμένους του, μάρτυρες ή πραγμα-τογνώμονες να προβούν σε ψευδή κατάθεση ή τέ-λος να εξωθήσει τρίτους στη διενέργεια αντίστοιχων πράξεων9.

Λάθη που γίνονται κατά την διαδικασία επιβολής προσωρινής κράτησηςΓια την επιβολή της προσωρινής κράτησης πρέπει ο ανακριτής να έχει λάβει υπόψη την απολογία του

κατηγορουμένου και όσον αφορά στην προσωρινή κράτηση να υπάρχει σύμφωνη γνώμη και του εισαγ-γελέα10. Η έλλειψη της σύμφωνης γνώμης του εισαγ-γελέα συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα κατ’ άρθρο 171§1 β΄ ΚΠΔ, σχετική με τις διατάξεις για την κίνη-ση της ποινικής δίωξης από τον εισαγγελέα και την υποχρεωτική συμμετοχή του στη διαδικασία ακρόα-σης και σε πράξεις της προδικασίας που ορίζονται από το νόμο. Αλλά και η παράλειψη ακρόασης του κατηγορουμένου και του συνηγόρου του από τον εισαγγελέα συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα κατ’ άρθρο 171§1 δ΄ ΚΠΔ, σχετική με τις διατάξεις για την εμφάνιση, την εκπροσώπηση και την υπεράσπι-ση του κατηγορουμένου και την άσκηση των δικαι-ωμάτων που του παρέχονται.

Αξίζει να αναφέρουμε πως η προσωρινή κράτηση ΔΕΝ επιβάλλεται υποχρεωτικά, αλλά απλά υπάρ-χει δυνατότητα να επιβληθεί εφόσον είναι ανα-γκαία. Ο Εισαγγελέας και ο ανακριτής οφείλουν να εξετάσουν πρώτα τη δυνατότητα να αφήσουν ελεύ-θερο τον κατηγορούμενο , στη συνέχεια να εξετά-σουν την αναγκαιότητα επιβολής περιοριστικών όρων και τέλος την περίπτωση επιβολής προσωρι-νής κράτησης11. Από το άρθρο 5 της Σύμβασης της Ρώμης (ΕΣΔΑ) προκύπτει ότι ουδέποτε η προσωρι-νή κράτηση είναι υποχρεωτική καθώς δεν εφαρμό-ζεται προς τιμωρητικό σκοπό αλλά αποτελεί μέτρο εξαιρετικό.

Πολλές φορές βλέπουμε αναιτιολόγητα εντάλ-ματα προσωρινής κράτησης που απλά έχουν κάνει αντιγραφή- επικόλληση την διάταξη 282 ΚΠΔ με τις προϋποθέσεις της επιβολής προσωρινής κράτησης ή αναφορά στα στοιχεία της δικογραφίας. Αυτή η πρα-κτική ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αφού δεν μπορεί να θεωρη-θεί ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία. Απαιτεί-ται διπλή αιτιολόγηση για την επιβολή προ σωρινής κράτησης κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προ κύπτει αφενός ο λόγος για τον οποίο οι περιοριστικοί όροι δεν αρκούν, αφετέρου το αναγκαίο της επι βολής της προσωρινής κράτησης12. Η ανάγκη ρη τής, ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας από την οποία θα προκύπτει με σαφήνεια η απροσφορότητα των περιοριστικών όρων οφείλει να προηγείται της αντί-στοιχης αιτιολόγησης συνδρομής των προϋποθέσε-ων προσωρινής κράτησης. ΔΕΝ συνιστά αιτιολογία το παρακάτω : «Είναι όμως βέβαιο ότι μετά την από-λυση του δεν θα εμφανιστεί στο δικαστήριο κατά την ημέρα που θα εκδικασθεί η σχετική σε βάρος του κα-τηγορία διότι οι δύο από τις παραπάνω πράξεις για τις οποίες κατηγορείται είναι πολύ βαριές και τι-μωρούνται ως κακουργήματα με ποινή κάθειρξης» όπως αναφέρει και ο Ανδρουλάκης.

Δεν θα ήταν λάθος να χαρακτηρίσουμε την προ-

9. Ανδρουλάκης, θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δί-κης, σελ. 349 και Δαλακούρα, Προσωρινή κράτηση: Κριτική θεώρηση του επίμαχου θεσμού υπό το πρίσμα τα δογματικής θεμελίωσής του, Υπερ 1996, σελ.718

10. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 583 επ.11. Παρατηρήσεις Κωνσταντινίδη Α., Ποιν. Χρον.

ΜΑ/932, 6τη Διάταξη 12/1981 Ανακρ. Τριπόλεως και Πρόταση Είσ. Α.Π. Σ΄ Αλεξόπουλου στην Α.Π. 500/1986 , Ποιν, Χρον. ΛΣΤ΄, 669

12. Καρράς, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 584

MO

DU

S LE

GIS

33

σωρινή κράτηση ως τεκμήριο ενοχής διότι αυτή εμποδίζει τον κατηγορούμενο να ετοιμάσει την υπε-ράσπιση του.

Όπως επισημαίνει ο Καρράς, εφόσον γίνει παρα-βίαση των περιοριστικών όρων που επιβλήθηκαν λόγω πλημμελήματος υπάρχει κίνδυνος λόγω της νομοθετικής προχειρότητας να επιβληθεί προσωρι-νή κράτηση λόγω παραβίασης περιοριστικών όρων. Σε ΚΑΜΙΑ περίπτωση δεν πρέπει η αδυναμία παρο-χής της εγγύησης (που είναι περιοριστικός όρος) να οδηγήσει σε επιβολή προσωρινή κράτησης13.

Ο προσωρινά κρατούμενος πρέπει να κρατείται σε ξεχωριστό χώρο των σωφρονιστικών καταστη-μάτων. ΔΕΝ πρέπει να έρχεται σε επαφή με τους καταδίκους. Η παραμονή του σε φυλακές πρέπει να γίνεται υπό όρους διαβίωσης ανάλογους προς την ελεύθερη διαβίωση μόνο με τους απολύτως ανα-γκαίους περιορισμούς της ελευθερίας του, προς αποφυγή της πρόωρης υποβολής του στην εγκλη-ματογόνο διεργασία της ιδρυματικής υποκουλτού-ρας. Παρόλο που ο Σωφρονιστικός Κώδικας (άρθρο 12 του ν. 1851/1989) προβλέπει αυτήν την πρακτι-κή, σήμερα αυτή ΔΕΝ εφαρμόζεται και οι προσωρι-νά κρατούμενοι μένουν σε άθλιες συνθήκες πολλές φορές συμβιώνοντας και με κατάδικους. Οπωσδή-ποτε οι ρυθμίσεις του σωφρονιστικού κώδικα πρέ-πει να εφαρμοστούν στην πράξη.

Διάρκεια προσωρινής κράτησης και κα-ταδίκες λόγω παράνομης κράτησης και στέρησης της ελευθερίας από ΕΔΔΑ

Η διάρκεια της προσωρινής κράτησης εξαρτάται από το αν το έγκλημα είναι το κακούργημα ή το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση. To άρθρο 6, παρ. 4. εδ. Α του Συντάγματος αναφέ-ρει πως νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προσωρινής κράτησης, που δεν μπορεί να υπερβεί το ένα έτος στα κακουργήματα και τους έξι μήνες στα πλημμελήματα. Με την αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε νέο εδάφιο στην παρ. 4 του άρθρου 6, κατά το οποίο «απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώ-τατων ορίων της προφυλάκισης με τη διαδοχική επι-βολή του μέτρου αυτού για επί μέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης».

Από την επιβολή της προσωρινής κράτησης έως την έκδοση οριστικής απόφασης δεν μπορεί να δι-αταχθεί νέα προσωρινή κράτηση του ίδιου κατηγο-ρουμένου για άλλη πράξη για την οποία, με βάση τα στοιχεία της δικογραφίας ήταν δυνατό να ασκη-θεί ποινική δίωξη ή να απαγγελθεί κατηγορία ταυ-τόχρονα με την ποινική δίωξη , συνεπεία της οποί-ας επιβλήθηκε η προηγούμενη προσωρινή κράτηση ή μέσα σε εύλογο διάστημα από αυτή.14 Κατ’ εξαίρε-ση, ορίζεται ότι επιβάλλεται νέα προσωρινή κράτη-

ση αν η άσκηση της ποινικής διώξεως δεν ήταν δυ-νατή παρά μόνο τους τρεις τελευταίους μήνες, πριν τη συμπλήρωση του ανώτατου χρονικού ορίου της κρατήσεως ή την απόλυση του κατηγορουμένου. Η προσωρινή κράτηση που επιβάλλεται κατ’ αυτήν την εξαιρετική περίπτωση δεν μπορεί σε καμία πε-ρίπτωση να υπερβαίνει το 1 έτος και δεν παρατείνε-ται. Συγκεκριμένα, ο Ανδρουλάκης για την τεχνι κή παράτασης προσωρινής κράτησης που χρησιμοποι-είται αναφέρει τα εξής: «Πριν από μερικά χρό νια ση-μειωνόταν ολοένα και περισσότερο μια μεθόδευση υπέρβασης και αυτού ακόμα του απώτατου ορίου των 18 μηνών με την κατάτμηση του αντικειμένου της κατηγορίας και την κλήση του κατηγορουμένου σε αλλεπάλληλες συμπληρωματικές της πρώτης απολογίας, απολογίες. Ύστερα από κάθε μια εξεδί-δετο νέο ένταλμα προσωρινής κράτησης και από την εκτέλεση του καθενός από αυτά άρχιζε νέο δε-καοχτάμηνο».

Στην πράξη συνηθίζεται συχνά ο κατακερματι-σμός της κατηγορίας και οι διαδοχικές ασκήσεις ποινικής διώξεως κατά του ίδιου κατηγορουμένου, με αποτέλεσμα να επιμηκύνεται απαράδεκτα το ανώτατο όριο της προσωρινής κρατήσεώς του, κατά καταστρατήγηση των συνταγματικών επιταγών . Εί-ναι προφανές ότι τέτοιου είδους τακτικές είναι όλως αντισυνταγματικές.

Βέβαια στο άρθρο 6, παρ. 4 του Συντάγματος και άρθρο 287 του ΚΠΔ υπάρχει η δυνατότητα, σε εντε-λώς εξαιρετικές περιπτώσεις, να παραταθούν τα ανώτατα όρια της προσωρινής κράτησης με απόφα-ση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου για έξι μή-νες στα κακουργήματα και τρεις μήνες στα πλημμε-λήματα15.

Τρόποι άμυνας κατά της προσωρινής κράτησης

Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας προβλέπει δύο τρόπους δικονομικής αντίδρασης του κατηγορου-μένου έναντι της προσωρινής κράτησης: α)την προ-σφυγή κατά του εντάλματος προσωρινής κράτησης του άρθρου 285 ΚΠΔ και β)την αίτηση άρσης ή αντι-κατάστασης της προσωρινής κράτησης των άρθρων 286 παράγραφος 2 και 291 ΚΠΔ. Ο Κ.Π.Δ. προβλέ-πει δυνατότητα προσφυγής του προσωρινά κρατού-μενου κατά του εντάλματος, εντός 5 ημερών από την προσωρινή κράτηση, ενώπιον του συμβουλίου Πλημμελειοδικών. Η προσφυγή αυτή δεν έχει ανα-σταλτική δύναμη, με αποτέλεσμα ο προσφεύγων να υπόκειται κανονικά στην εκτέλεση του εντάλμα-τος16. Η προσφυγή αποτελεί οιονεί ένδικο μέσο. Πε-ριέχει, δηλαδή, ισχυρισμό νομικού σφάλματος, επι-διώκει τον έλεγχο της ορθότητας της διάταξης του ανακριτή και μεταβιβάζει προς τούτο την υπόθε-ση στο συμβούλιο πλημμελειοδικών που λειτουργεί

13. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 596. 14. Ανδρουλάκης, οπ.π, 359 - 360

15. Ανδρουλάκης, οπ.π, σελ. 358 επ.16. Καρράς Αργ., ΟΠ.Π., σελ. 585 επ.

MO

DU

S LE

GIS

34

εδώ ως δευτεροβάθμιο δικαιοδοτικό όργανο. Εί ναι, ωστόσο, οιονεί και όχι γνήσιο ένδικο μέσο, γιατί δε στρέφεται κατά δικαιοδοτικής κρίσης – απόφα-σης ή βουλεύματος– αλλά κατά διάταξης ανακριτή. Ως εκ τούτου εφαρμόζονται οι γενικοί ορισμοί που ισχύουν για τα γνήσια ένδικα μέσα, εκτός αν υπάρ-χει αντίθετη ρύθμιση ή αν λόγω της φύσης τους επι-βάλλεται αντίθετη λύση. Ο νόμος δεν καθορί ζει ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο της προσφυ-γής. Έτσι γίνεται δεκτό ότι ο προσφεύγων μπορεί να αναφερθεί είτε σε νομικούς λόγους, όπως εί ναι το τύποις υποστατό ή το άκυρο του εντάλματος, είτε σε πραγματικούς λόγους, όπως η μη τέλεση της πράξης από αυτόν ή η μη συνδρομή των όρων του άρθρου 282 παράγραφος 3 ΚΠΔ17.

Στο άρθρο 286 Κ.Π.Δ. προβλέπεται η δυνατότη-τα άρσης ή αντικατάστασης της προσωρινής κρα-τήσεως, με αυτεπάγγελτη πρωτοβουλία του ανα-κριτή ή κατόπιν προτάσεως του εισαγγελέα ή και με αντίστοιχου περιεχομένου αίτηση του προσωρι-νώς κρατούμενου σε περίπτωση έκλειψης πλέον των λόγων που οδήγησαν αρχικά στην επιβολή του μέ-τρου. Το συμβούλιο πλημμελειοδικών επιλαμβάνε-ται της προσφυγής και έχει τη δυνατότητα είτε να άρει την προσωρινή κράτηση ή να την αντικαταστή-σει με περιοριστικούς όρους, που πρέπει κατά την κρίση του να επιβληθούν18. Η αίτηση άρσης ή αντι-κατάστασης της προσωρινής κράτησης αποτελεί ένδικο βοήθημα. Διατυπώνεται μ’ αυτήν ένα αίτημα επανεκτίμησης μίας κρίσης ή ορισμένων δεδομένων που συνεπάγονται έννομες συνέπειες. Δεν περιέχει, σε αντίθεση με το ένδικο μέσο, ισχυρισμό νομικού σφάλμα τος και κρίνεται ως εκ τούτου από το ίδιο το δικαιοδοτικό όργανο που εξέδωσε τη διάταξη (στη συγκεκριμένη περίπτωση από τον ανακριτή).19

Όταν εκδίδονται, τώρα, εντάλματα προσωρινής κράτησης χωρίς αιτιολόγηση όπως απαιτεί το Σύ-νταγμα τότε υπάρχει αστική, ποινική και πειθαρχι-κή ευθύνη των προσώπων που στερούν χωρίς λόγο την ελευθερία του κατηγορουμένου. Το Σύνταγ-μα δεν την προβλέπει μεν ρητά αλλά η μη τήρηση των διατάξεων του άρθρου 6 αποτελεί, οπωσδήπο-τε, τουλάχιστον παράβαση καθήκοντος για τον δη-μόσιο υπάλληλο, η οποία, σύμφωνα με τον Υπαλ-ληλικό Κώδικα, μπορεί να συνεπάγεται και την ορι-στική παύση του υπαλλήλου ( άρθρο 206 παρ. 1 έδ. κη΄, άρθρο 207 παρ. 4 εδ. β΄). Σχετικά με την αστι κή ευθύνη, «οι παραβάτες υποχρεούνται εις άνόρθω-σιν πάσης ζημίας προσγενομένης εις τον παθόντα και εις ικανοποίησιν αυτού λόγω ηθικής βλάβης δια χρηματικού ποσού ως νόμος ορίζει». Σχετικά ισχύ-ουν τα άρθρα 297 -299 σε συνδυασμό με τα άρθρα 914 και 933 Α.Κ. Στην προκείμενη πάντως περίπτω-ση ιδρύεται από το Σύνταγμα αμάχητο τεκμήριο

περί ηθικής βλάβης και ο δικαστής υποχρεούται να επιδικάσει σχετική αποζημίωση. Όσον αφορά στην ποινική ευθύνη, αδίκημα κατακρατήσεως παρά το Σύνταγμα προβλέπεται από το άρθρο 326 Π.Κ. για το οποίο αρκεί η απλή γνώση για την παράνομη κα-τακράτηση. Επίσης ειδικό ζήτημα τίθεται στο άρ-θρο 21§1ΠΚ σχετικά με την προσταγή. Ο υπάλλη-λος επομένως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποχρεωθεί από το νόμο να εκτελέσει αντισυνταγ-ματική επιταγή των προϊσταμένων του και κατά συ-νέπεια οφείλει πάντοτε να εξετάζει την συνταγμα-τικότητα των διαταγών που πρόκειται να εκτελέσει.

Πως λειτουργεί η προσωρινή κράτηση σε άλλες χώρες;

Στο γερμανικό δίκαιο ορίζεται ρητά στη παρά-γρα φο § 112 Abs.1 S.2 St PO ότι δεν επιτρέπεται να δι αταχθεί προσωρινή κράτηση όταν αυτή είναι δυ-σανάλογη προς τη σημασία της υπόθεσης και της αναμενόμενης ποινής. Η λήψη, ωστόσο, του επα-χθούς μέτρου της προσωρινής κράτησης είναι δυ-νατή στην περίπτωση αποτροπής φυγής σε όλα τα πλημμελήματα και αποτροπής κινδύνου συσκότι-σης της υποθέσεως στα πλημμελήματα που τιμω-ρούνται με ποινή φυλάκισης άνω των έξι μηνών. Ο κατηγορούμενος μπορεί να ζητήσει οποτεδήποτε τη διενέργεια δικαστικού ελέγχου για την άρση ή ανα-στολή της. Η αναστολή της προβλέπεται μεταξύ άλ-λων και όταν κρίνεται ότι με λιγότερο επαχθή μέτρα μπορεί να επιτευχθεί ο σκοπός της προσωρινής κρά-τησης και η άρση της όταν οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων διατάχθηκε η προσωρινή κράτηση δεν υφίστανται, ή προκύπτει ότι αυτή θα ήταν δυσανά-λογη προς τη σημασία της υπόθεσης και την αναμε-νόμενη ποινική κύρωση20.

Το βρετανικό δίκαιο είναι προσανατολισμένο στην περιορισμένη διάρκεια της προσωρινής κράτη-σης.H προσωρινή κράτηση επιτρέπεται να υπερβαί-νει καταρχάς τις 8 ημέρες. Κατά κανόνα ο κατηγο-ρούμενος προσάγεται ανά οκταήμερο ενώπιον του δικαστή για την παράταση της κράτησης. Συνολικά το ανώτατο όριο είναι 40 ημέρες, ενώ σε περίπτωση τακτικής διαδικασίας η προσωρινή κράτηση μπορεί να αγγίξει μέχρι και τις 110 μέρες. Βέβαια κατά το βρετανικό δίκαιο η ποινή της προσωρινής κράτη-σης μπορεί να επιβληθεί τόσο για δικονομικούς όσο και για προληπτικούς λόγους. Στη Μεγάλη Βρετα-νία εί ναι ευρύτατη η εφαρμογή της αρχής της προ-τεραιότητας των περιοριστικών όρων, γεγονός που περιορίζει σε σημαντικό βαθμό τον αριθμό των προ-σωρι νά κρατουμένων. Η αρχή της προτεραιότητας όμως δεν ισχύει, όπως ορίζεται ρητά στα εγκλήμα-

17. Σταθέας Γ, Προσωρινή κράτησις και περιοριστικοί όροι,, σελ. 97

18. Συμβ. Πλημ. Λευκ. 11/2002 19. 19. Μαργαρίτη Λ, Ποινική Δικονομία - Ένδικα μέσα,

2005, σελ. 15

20. Rotthaus Κ.-P., Προβλήματα του δικαστικού ελέγ-χου νομιμότητας κατά την έκτιση της ποινής κατά της ελευθερίας και της προσωρινής κράτησης στη Γερμα-νία, Υπερ 1997, σελ. 959 επ., Βουρλιώτη Χ, Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, Ποινικά Χρονικά

MO

DU

S LE

GIS

35

τα της ανθρωποκτονίας και της εσχάτης προδοσί-ας και γενικότερα υποχωρεί στην πράξη σε περιπτώ-σεις βαριάς εγκληματικότητας21`.

Στο Τουρκικό δίκαιο, ο νόμος θέτει τις παραπάνω προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν σχετικά με την επι-βολή προσωρινής κράτησης. Επιπλέον όμως εκτός από τα κακουργήματα, προσωρινή κράτηση είναι δυνατόν να επιβληθεί και στα πλημμελήματα που τιμωρούνται τουλάχιστον με 1 έτος φυλάκισης. Επί-σης, υπάρχει ένας κατάλογος με εγκλήματα στον τουρκικό ΚΠΔ (που περιλαμβάνει και κακουργήμα-τα αλλά και πλημμελήματα) στα οποία ανάλογα με την βαρύτητα τους είναι δυνατή η επιβολή προσω-ρινής κράτησης, άσχετα από το αν συντρέχουν ή όχι οι υπόλοιπες προϋποθέσεις επιβολής της. Το πρό-βλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα με την αναιτι-ολόγητη επιβολή προσωρινής κράτησης το αντι-μετωπίζει σε μεγαλύτερο βαθμό και η Τουρκία και συνεχώς το θέμα των συλλήψεων και προσωρινών κρατήσεων (βλ. υπόθεση Εργκενεκόν και Κλουβί) απασχολεί συνεχώς τα ΜΜΕ και την κοινή γνώμη.

Στο ιταλικό δίκαιο η προσωρινή κράτηση (custodia preventive) διατάσσεται από τον ανακριτή, εφόσον υπάρχουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής εναντίον του κατηγορουμένου. Η επιβολή της είναι υποχρεωτική σε περιπτώσεις σοβαρών εγκλημάτων που απειλού-νται με βαριές ποινές κάθειρξης ή φυλάκισης, και προαιρετική σε περιπτώσεις ελαφρύτερων εγκλη-μάτων που απειλούνται με πολύ μικρότερες ποινές φυλάκισης (άρθρο 273 C.p.p.). Στην τελευταία περί-πτωση θα πρέπει να πρόκειται για πράξη, της οποί-ας το ανώτατο όριο της απειλούμενης ποινής υπερ-βαίνει τα τρία έτη, ενώ οι λοιπές προϋποθέσεις που λαμβάνονται υπόψη είναι ο κίνδυνος φυγής του κα-τηγορουμένου, ο κίνδυνος αλλοίωσης των αποδεί-ξεων και ο κίνδυνος διάπραξης νέων ομοειδών ή ρητά αναφερόμενων νέων εγκλημάτων. Ο ανακρι-τής στην απόφασή του αυτή λαμβάνει υπόψη και την προσωπικότητα του κατηγορουμένου και τις συνθήκες υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη. Αν δε συντρέχουν οι νόμιμοι όροι ή έχουν εκλείψει οι προ-ϋποθέσεις περί επιβολής της προσωρινής κράτη-σης διατάσσεται αμέσως και αυτεπάγγελτα από τον ανακριτή η αποφυλάκιση του κρατουμένου, η οποία είναι δυνατόν να τελεί υπό την τήρηση περιοριστι-κών όρων22.

Τέλος, στο γαλλικό δίκαιο, μετά τις πρόσφατες τροποποιήσεις του 1992 και 1993, η προσωρινή κρά-τηση δεν επιφυλάσσεται μόνο για κακουργήματα, αλλά και για αξιόποινη πράξη, η οποία απειλείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, εκτός κι αν πρό-κειται για αυτόφωρο έγκλημα, οπότε αρκεί η απει-λούμενη ποινή να υπερβαίνει τον ένα χρόνο. Μά-λιστα κατά το γαλλικό δίκαιο σκοπός της επιβολής της προσωρινής κράτησης δεν είναι μόνο η αποτρο-πή του κινδύνου της φυγής του δράστη ή ο κίνδυ-

νος συσκότισης της υποθέσεως, αλλά κυρίως η εξα-σφάλιση της δημόσιας τάξης και η προστασία του κατηγορουμένου από το “μένος” της κοινής γνώμης. Η διάρκειά δεν μπορεί να υπερβαίνει τους τέσσε-ρις μήνες με δυνατότητα παράτασης, η οποία δεν μπο ρεί να είναι ανώτερη των τεσσάρων μηνών. Η απόλυση του κρατουμένου, η οποία μπορεί να συ-νοδεύεται ή όχι από μέτρα δικαστικού ελέγχου, δη-λαδή πε ριοριστικούς όρους, διατάσσεται από τον ανακριτή αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν αίτησης του ει σαγγελέα, ενώ μπορούν να τη ζητήσουν και ο κα-τηγορούμενος ή ο συνήγορός του. Τέλος, προβλέ-πε ται η επιδίκαση αποζημίωσης στον άδικα προσω-ρινά κρατηθέντα23.

Επίλογος – Συμπεράσματα

H προσωρινή κράτηση είναι αναγκαία αφού διευ-κολύνει το έργο της ανάκρισης για τη συγκέντρω-ση του αποδεικτικού υλικού, διασφαλίζει τη δημόσια τάξη απομακρύνει τον κίνδυνο αντεκδικήσεων και εφησυχάζει και ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα δικαί-ου, την κοινή γνώμη. Προλαμβάνει επίσης την τέλε-ση νέων αδικημάτων.

Tα μειονεκτήματα όμως της προσωρινής κράτη-σης είναι ότι τις περισσότερες φορές αδίκως στε-ρείται την ελευθερία του ο κατηγορούμενος, ενώ προ σβάλλεται η προσωπικότητα και η τιμή του, πα-ρόλο που η προσωρινή κράτηση δεν έχει το χαρα-κτήρα ποινής. Επομένως, ο κατηγορούμενος πρέπει σε κάθε περίπτωση να τυγχάνει συμπεριφοράς που δεν θίγει την τιμή, την υπόληψή του και την εν γένει προσωπικότητά του. Στιγματίζεται ο ίδιος από την κοινωνία, υπάρχει κίνδυνος χαλάρωσης του δεσμού με τα μέλη της οικογένειας του, καθώς και επισφα-λές επαγγελματικό μέλλον. Ταυτόχρονα, στερείται τη δυνατότητα επαφής με την υπόλοιπη κοινωνία. Έτσι, απογοητευμένος, έχοντας αποκομίσει την αί-σθηση της μη απονομής δικαιοσύνης από το Σύστη-μα απονομής Δικαιοσύνης υπάρχει πιθανότητα να οδηγηθεί εκ νέου στην τέλεση εγκλημάτων.

Επομένως, απαραίτητα πρέπει να τηρούνται οι αρχές της αναλογικότητας, απαγορεύσεως υπερμέ-τρου, αναγκαιότητας και προσήκοντος βαθμού υπο-νοιών και επιπλέον η αρχή in dubio pro reo24. Επί-σης, η επιβολή προσωρινής κράτησης πρέπει να εφαρμόζεται ως εσχάτη λύση δηλαδή ως ultimum refugium και δεν πρέπει να νοείται ως προφυλάκι-ση αλλά απλά ως μέτρο για την επίτευξη των σκο-πών του άρθρου 296 ΚΠΔ. Ωστόσο, η προφυλάκι-ση σήμερα εξακολουθεί να ζει και να βασιλεύει25. Το

2002, σελ. 398.21. Βουρλιώτη, ό.π., σελ. 398.22. Βουρλιώτη, ό.π., σελ. 398.

23.Βουρλιώτη, ό.π., σελ. 398, και Ζαΐρη Α., Η ενίσχυ-ση του τεκμηρίου αθωότητας και των δικαιωμάτων των θυμάτων στη νέα γαλλική νομοθεσία, ΠΛογ 2001, σελ. 1251επ. και ιδίως 1258.

24.Καλφέλη Γ., «Να μπαίνουν όλοι φυλακή;», εφ. «ΤΑ ΝΕΑ», 11-1-2010, σελ. 6

25.Νικ. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, εκδ. 1994, σελ. 353.

MO

DU

S LE

GIS

36

1/3 των κρατουμένων στις φυλακές είναι προσωρι-νά κρατούμενοι και πολλοί από αυτούς, όταν γίνει η δίκη τους, κρίνονται αθώοι. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα δικαστήρια ασκούν καταχρηστικά τη διακριτική ευχέρεια που τούς δίνεται να επιβάλλουν ή όχι προ-σωρινή κράτηση σε έναν κατηγορούμενο, με αποτέ-λεσμα να στερούν πολύ εύκολα την ελευθερία ενός ατόμου στο στάδιο της προδικασίας εμμένοντας σε παλαιότερες αντιλήψεις.

H αδικαιολόγητη προσωρινή κράτηση επιφέ-ρει ηθική βλάβη στον κατηγορούμενο με αποτέλε-σμα αυτός να δικαιούται αποζημίωση από το Δημό-σιο αλλά, περαιτέρω, να αποζημιώνεται και από το ΕΔΔΑ όταν υπάρχει προσφυγή σε αυτό. Στους κατη-γορουμένους που άδικα και χωρίς λόγο επιβλήθηκε προσωρινή κράτηση και στερήθηκαν την ελευθερία τους -πράγμα το οποίο, όσον αφορά στην Ελληνική δικαιική πραγματικότητα, φαίνεται να συμ βαίνει, σε μεγάλο ποσοστό- πρέπει να δοθεί αποζημίωση. Ο νόμος 2915/2001 (άρθρο 533 ΚΠΔ) και το άρ-θρο 7 του Συντάγματος προβλέπουν τέτοια απο-ζημίωση για τους άδικα στερηθέντες την ελευθερία κατηγορούμενους μετά από πολλές καταδίκες από ΕΔΔΑ. Ειδικότερα, στη διάταξη της παρ. 1 στοιχείο α΄ του άρθρου 533 ορίζεται ότι «έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από το δημόσιο αποζημίωση οι προ-σωρινά κρατηθέντες, που αθωώθηκαν αμετάκλητα με βούλευμα ή απόφαση δικαστηρίου», ενώ το άρ-θρο 533 αποκλείει το δικαίωμα αποζημίωσης από το Δημόσιο, αν εκείνος που κρατήθηκε προσωρινά έγινε από πρόθεση παραίτιος της προσωρινής κρά-τησης26.Ωστόσο τα όρια αποζημίωσης (9-10 ευρώ/ ημέρα κράτησης) βρίσκονται σε εξευτελιστικά επί-πεδα και πρέπει να αυξηθούν.

26.Δέδες Χ, Ποινική δικονομία εκδ. 1989, σελ. 662. και Ματσούκη, Η αποζημίωση για άδικη κράτηση και κα-ταδίκη, ΠραξΛογΠΔ 2001. 633 επ. 27.

MO

DU

S LE

GIS

37

Εισαγωγή

Οι διεθνολόγοι δεν έχουν καταλήξει για τον σαφή ορισμό της πειρατείας. Παρόλα αυτά στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών «περί ανοιχτών θαλασσών» (1982) στα άρθρα 100 και 101 αναφέρεται πως η πειρατεία ορίζεται ως κάθε πράξη βίας ή αιχμαλώ-τισης ή απόσπασης, η οποία λαμβάνει χώρα στην ανοιχτή θάλασσα ή στα διεθνή ύδατα από το πλή-ρωμα ή τους επιβάτες ενός ιδιωτικού πλοίου ή αε-ροσκάφους και στρέφεται εναντίον προσώπων ή ιδιοκτησίας που μεταφέρονται με ένα άλλο σκάφος.

Η πράξη της πειρατείας σύμφωνα με τη σύγ-χρονη πρακτική διασπάται σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη αφορά κάθε πράξη άσκησης βίας ή κράτη-σης ή διαρπαγής, η οποία είναι παράνομη και τε-λείται α)για ιδιωτικούς σκοπούς υπό του πληρώμα-τος ή των επιβατών ενός πλοίου και στρέφεται στην ανοιχτή θάλασσα εναντίον άλλου πλοίου ή αερο-σκάφους β) εναντίον προσώπων ή περιουσίας επί του ίδιου σκάφους ή αεροσκάφους γ)και εναντίον πλοίου ή αεροσκάφους, προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων σε τόπο εκτός της δικαιοδοσίας κάποιου κράτους.

Η δεύτερη πράξη αφορά κάθε εκούσια πρακτι-κή συμμετοχής σε παραπάνω δράση πλοίου ή αε-

ροσκάφους με πλήρη συνείδηση ότι αυτό καθίστα-ται πειρατικό και, τέλος, η τρίτη πράξη αφορά κάθε πράξη υποκίνησης ή εκ προθέσεως διευκόλυνσης μίας εκ των ανωτέρω πράξεων.

Δεν συνιστά πειρατική πράξη η διάπραξη των παραπάνω ενεργειών από τις νόμιμες αρχές ενός κράτους στα πλαίσια άσκησης των καθηκόντων τους, όπως και η αιχμαλώτιση ή ένοπλη ληστεία ενός σκάφους από τις Ένοπλες Δυνάμεις μιας εχθρικής χώρας σε καιρό πολέμου (σε αντιστοι-χία με την απόσπαση λείας εν καιρώ πολέμου στην ξηρά). Παρά ταύτα αποτελεί πειρατεία η διάπρα-ξη αντίστοιχων ενεργειών από πλήρωμα ή επιβάτες σκάφους που ανήκει στις νόμιμες αρχές ενός κρά-τους, σε περίπτωση που το πλήρωμα αυτό έχει στα-σιάσει, εξομοιούμενο σε ιδιωτικό.

Η εμφάνιση της πειρατείας κρατάει από τους αρ-χαίους χρόνους, οπού συναντάται κυρίως στη Με-σόγειο θάλασσα, ενώ επεκτάθηκε και στη Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα. Φαίνεται πως το συ-γκεκριμένο φαινόμενο απασχολεί έντονα και τον 21ο αιώνα, καθώς παρατηρούμε πειρατικές επιθέ-σεις σε πλοία με μεγαλύτερη συχνότητα στη Σομα-λία και τον Κόλπο του Άντεν.

της Μάγδας Παυλικόφσκα

MO

DU

S LE

GIS

38

Η κατάσταση σήμερα

Ο Σομαλικός εμφύλιος ενέτεινε την εκδήλωση πρά-ξεων πειρατείας στην περιοχή και συνεχίζει να επη-ρεάζει την πορεία της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας, γε-γονός το οποίο έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους την ναυσιπλοΐας (λόγω της ανάγκης για περαιτέρω ασφάλεια των διακινούμενων εμπορευ-μάτων) καθώς επίσης ευθύνεται και για την παρε-μπόδιση της αποστολής ανθρωπιστικής και ειρη-νευτικής βοήθειας στην περιοχή. Συγκεκριμένα, το Πα γκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης (WFP) έχει εκφρά-σει την έντονη ανησυχία του, αφού το 90% των φορ-τίων του διακινούνται μέσω θάλασσας και για το λόγο αυτό υπάρχει ανάγκη στρατιωτικής συνοδεί-ας υπό την επικράτηση επισφαλών συνθηκών στην ανοιχτή θάλασσα.

H έξαρση της πειρατείας στην περιοχή και, συγκε-κριμένα, στον Κόλπο του Άντεν έκρουσε τον κώδω-να του κινδύνου στην Ινδία, της οποίας η περιοχή αποτελούσε κύρια εμπορική οδό. Τον Αύγουστο του 2008, λοιπόν, συστάθηκε η Συνασπισμένη Δύναμη Κρούσης 151 (CTF 151), μία ναυτική δύναμη, υπο-χρέωση της οποίας αποτελούσε η φύλαξη της περι-οχής του Κόλπου του Άντεν, ενώ το Ινδικό Ναυτικό έστειλε στην περιοχή ένα πολεμικό πλοίο τον Οκτώ-βρη του ιδίου έτους για τον ίδιο σκοπό. Το Νοέμβριο του 2008 Σομαλοί πειρατές άρχισαν τις επιθέσεις στη ευρύτερη περιοχή. Στατιστικά, από την αρχή του 2008 έως τις 19 Νοεμβρίου 2008 σημειώθηκαν συνο-λικά 95 πειρατικές επιθέσεις, από τις οποίες 39 ολο-κληρώθηκαν και εκπλήρωσαν το στόχο τους.

Η πλειοψηφία των πειρατών της περιοχής παρατη-ρείται πως ανήκουν στην ηλικία των 20-35 ετών και κατάγονται από την Πουτλάνδη της Βορειοανατο-λικής Σομαλίας. Το Πρόγραμμα Υποστήριξης Ναυ-τικών Ανατολικής Αφρικής υποστηρίζει ότι υπάρ-χουν τουλάχιστον 5 διαφορετικές πειρατικές ομάδες που δρουν στην περιοχή, αριθμώντας συνολικά 1000 ένοπλους άνδρες. Σύμφωνα με αναφορά του BBC, οι πειρατές είναι δυνατό να διακριθούν α. σε τοπικούς ψαράδες, οι οποίοι κατά κανόνα αποτελούν τους αρχηγούς των επιχειρήσεων, καθώς γνωρίζουν τα χωρικά ύδατα, β. σε πρώην μέλη της πολιτοφυλακής που μισθώνονταν από τους τοπικούς φυλάρχους και γ. σε τεχνικούς που εξειδικεύονται στη χρήση GPS.

Στον Κόλπο του Άντεν συγκεντρώνεται περί-που το 8% του παγκόσμιου εμπορίου, αριθμός μέσα στον οποίον περιλαμβάνεται το μεγαλύτερο ποσο-στό του 12% του μεταφερόμενου στη θάλασσα πε-τρελαίου. Η περιοχή αποτελεί, δηλαδή, την βασ κή εμπορική αρτηρία μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής. Μόνο το 2009, σύμφωνα με την Ετήσια Αναφορά σχετικά με την Πειρατεία, την οποία εξέδωσε το Δι-εθνές Ναυτικό Κέντρο Αναφοράς της Πειρατείας, έλαβαν χώρα 222 περιστατικά πειρατείας στην πε-ριοχή της Ανατολικής Αφρικής, ενώ 867 άνθρωποι κρατήθηκαν όμηροι.

Το 2004 εγκαθιδρύθηκε στην εξουσία της Σο-μαλίας μία Μεταβατική Κυβέρνηση, η οποία λόγω

της αναρχίας στο εσωτερικό του κράτους ζητού-σε εξωτερική αρωγή για την αντιμετώπιση της κατάστα σης, καθώς αδυνατούσε να εκτελέσει τις απο φά σεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, επει-δή παρατη ρούνταν επιθέσεις ενόπλων ομάδων, οι οποίες ήταν διασκορπισμένες στη χώρα και, σύμ-φωνα με την Ομάδα Παρακολούθησης της κατά-στασης της Σομαλίας , επηρέαζαν παραπάνω από το 90% της περιοχής της δυτικής Σομαλίας.

Το νομοθετικό πλαίσιοΠαραδοσιακά το έγκλημα της πειρατείας θεωρού-νταν έγκλημα διεθνούς δικαίου (πειρατεία jure gentium), συνεπώς επιτρέπει την επέμβαση οποιου-δήποτε κράτους. Υπήρχε δυνατότητα το πειρατικό πλοίο να στερηθεί της προστασίας του κράτους ση-μαίας του, και να συλληφθεί από πλοίο οποιουδή-ποτε κράτους, ενώ παράλληλα ο πειρατής έχανε την υπαγωγή του στη δικαιοδοσία των Δικαστηρίων της ιθαγένειάς του.

Αρχικά το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ήταν σιωπηλό σχετικά με την αντιμετώπιση των κρουσμά-των της πειρατείας, γεγονός που φαίνεται από το ότι τα Ψηφίσματά του για το θέμα παρέπεμπαν στα αν-θρώπινα δικαιώματα και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο1, με αποτέλεσμα την διαιώνιση τέτοιων φαι-νομένων. Σκοπός του Συμβουλίου Ασφαλείας έγινε αργότερα η πλήρης και μη επαναλαμβανόμενη μεί-ωση της πειρατείας.

Το καθεστώς που ακολουθούνταν από τα Κρά-τη ήταν κυρίως η δίωξη των πειρατών, ενώ σε ελά-χιστες περιπτώσεις αυτοί οδηγούνταν στα εθνικά δικαστήρια. Την τακτική αυτή ακολουθούσαν ονο-μαστικά οι παρακάτω χώρες: η Κένυα, οι Σεϋχέλ-λες, η Σομαλία, οι Μαλδίβες, η Υεμένη, η Ολλαν-δία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ισπανία και η Γερμανία, ενώ προτάθηκε και από άλλα κράτη η ίδρυση ενός διεθνούς πειρατικού δικαστηρίου. Στην Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, δηλαδή στην Σύμβαση της Γενεύης του 1958 έγινε η θέσπιση συγκεκριμένων κανόνων σχετικά με το συγκεκριμένο έγκλημα. Αργότερα, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) περιείχε ρυθμίσεις για το ζήτημα,-οι οποίες αποτελούν επανάληψη των ρυθ-μίσεων της παραπάνω σύμβασης, καθώς και Ψηφί-σματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και άλλες συμβάσεις2 ρύθμιζαν το ζήτημα.

Tο Συμβούλιο Ασφαλείας, επίσης, ζητάει την εθνι-κή συνεργασία με την υπογραφή ειδικών συμφωνι-ών (shiprider agreements), οι οποίες στοχεύουν στην καταδίκη των υπόπτων για πειρατεία in situ.

1. S.C. Res. 18512. Convention on the Suppression of Unlawful Acts

against the Safety of Maritime Navigation, the United Nations Convention against Transnational Organized Crime, the International Convention against the Taking of Hostages

MO

DU

S LE

GIS

39

Τον Φεβρουάριο του 2007 το Συμβούλιο Ασφα-λείας με το Ψήφισμα 1744 έδωσε την εξουσία στην Αφρικανική Ένωση για την ίδρυση της Αποστολής της Αφρικανικής ένωσης στην Σομαλία για την αρ-χική περίοδο των έξι μηνών. Μέσα στις δράσεις της αποστολής ήταν και η προστασία της Μεταβατικής Κυβέρνησης, η δημιουργία μιας κατάστασης ασφα-λείας και η παροχή ανθρωπιστικής αρωγής, όπου αυτό θεωρείτο απαραίτητο. Η τελευταία ανανέωση της αποστολής αυτής της βοήθειας έγινε από το Συμ-βούλιο Ασφαλείας την 31η Ιανουαρίου 2011.

Τον Ιούνιο του 2008, μετά από επιστολή της Με-ταβατικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης στον Πρό-εδρο του Συμβουλίου Ασφαλείας, με την οποία ζη-τούσε τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας προκει-μένου να επιτευχθεί ο περιορισμός της πειρατείας και των ενόπλων ληστειών στην ακτή της Σομαλίας, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού των Ηνωμέ-νων Εθνών ομόφωνα εξέδωσε την Οδηγία 1838, με την οποία δινόταν στην Μεταβατική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση η δυνατότητα να επιτρέπει σε άλλα κρά-τη την είσοδο στα χωρικά ύδατα της Σομαλίας όπως και η άδεια να αντιμετωπίζουν τους πειρατές με δικές τους δυνάμεις. Μέσα σε έξι μήνες, μάλιστα, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, και ο Παναμάς επιχείρησαν τέτοιου είδους πράξεις.

To γενικότερο, πάντως, καθεστώς που περιβάλλει το φαινόμενο της πειρατείας περιγράφεται και ρυθ-μίζεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία υπογράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου του 1982 (the Unites Nations Convention on the Law of the Sea- UNCLOS) και μεταξύ των άρ-θρων της οποίας περιλαμβάνονται σημαντικά δικαι-ώματα των πλοίων, που βρίσκονται υπό καθεστώς πειρατείας, καθώς και των επιτεθέντων. Γενι κά, η Σύμβαση ΔΘ, στο άρθρο 100, θεσπίζει την υποχρέ-ωση όλων των κρατών να συνεργαστούν στο μεγα-λύτερο δυνατό βαθμό για την καταστολή της πει-ρατείας στην ανοιχτή θάλασσα ή σε τόπο εκτός της εθνικής δικαιοδοσίας οποιουδήποτε κράτους. Για το λόγο ότι η πειρατεία θεωρείται έγκλημα κατά της αν-θρωπότητας, η συγκεκριμένη Σύμβαση επιβεβαιώνει τον εθιμικό κανόνα πως οποιοδήποτε κράτος και όχι μόνο το κράτος σημαίας του πλοίου ή της ιθαγένει-ας του δράστη νομιμοποιείται να συλλαμβάνει στην ανοιχτή θάλασσα με τα πολεμικά ή τα εν γένει δημό-σια πλοία ή αεροσκάφη του, τους δράστες και να κα-τάσχει το πλοίο, καθώς και να δικάζει τους δράστες σύμφωνα με την εσωτερική ποινική του νομοθεσία .

Με την εξάπλωση της διεθνούς τρομοκρατίας την δεκαετία του ΄80 και κυρίως μετά το επεισόδιο

του πλοίου Achille Lauro3 καταρτίσθηκε η Σύμβαση της Ρώμης της 10ης Μαρτίου του 1988 για την Κα-ταστολή Παράνομων Πράξεων κατά της Ασφάλει-ας της Θαλάσσιας Ναυσιπλοΐας, η οποία αναθέτει στα συμβαλλόμενα κράτη τη νομοθετική αρμοδιότη-τα να υπάγουν στην ποινική τους δικαιοδοσία τις πε-ριγραφόμενες πράξεις, που χαρακτηρίζονται ως τρο-μοκρατικές και αποσκοπούν στο να αναγκάσουν συ-γκεκριμένο κράτος σε πράξη ή παράλειψη.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στη νομο-τυπική μορφή της πειρατείας μπορεί να υπάρξει δι-αφορά ανάμεσα στην πειρατεία jure gentium, που αναθέτει οικουμενική αρμοδιότητα σε όλα τα κρά-τη στην ανοιχτή θάλασσα, και την «εθνική» πειρα-τεία, η οποία περιλαμβάνει στο ρυθμιστικό της πλαί-σιο πράξεις που έλαβαν χώρα μόνο στην αιγιαλίτι-δα ζώνη, καθώς και στα αρχιπελαγικά και εσωτερι-κά ύδατα, ενώ οι εγκληματικές πράξεις σε άλλες θα-λάσσιες ζώνες καταστέλλονται σύμφωνα με τους κα-νόνες της διεθνούς δικαιοδοσίας στο διεθνές δίκαιο.

Κατά το ελληνικό δίκαιο και σύμφωνα με το άρ-θρο 215(1) Κ.Δ.Ν.Δ. «Πειρατείαν τελεί πας επιβαί-νων πλοίου όστις δια σωματικής βίας ή απειλής τοι-αύτης κατά πρόσωπων, ενεργεί πράξεις διαρπαγής επί ετέρου εν ανοιχτή θαλάσση με σκοπόν ιδιοποιή-σεως των ούτω διαρπαζομένων πραγμάτων». Ο πλοί-αρχος και οι αξιωματικοί πειρατικού πλοίου τιμωρού-νται με την ποινή της κάθειρξης, ενώ το πλήρωμα με κάθειρξη έως 10 έτη, σε περίπτωση που γνώριζε τον προορισμό του πειρατικού πλοίου. Το άρθρο 8, εδ. Στ΄ ΠΚ προβλέπει την οικουμενική νομοθετική δι-καιοδοσία και την εφαρμογή των ελληνικών ποινι-κών νό μων έναντι αλλοδαπών και ημεδαπών για το έγκλημα της πειρατείας, ανεξάρτητα από το δίκαιο του τό που τέλεσης της πράξης. Το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο, παρά ταύτα, έχει αναλάβει την ερμηνευτική επίλυση του ζητήματος, που παραπέμπει στη δικαιο-δοσία των Διεθνών Δικαστηρίων για πράξεις πειρα-τείας οι οποίες υπάγονται στο Διεθνές Δίκαιο και όχι στο ερμηνευτικό πλαίσιο των ελληνικών Ποινικών Νόμων.

Συμπερασματικά, το πρόβλημα της πειρατείας αναμένεται να απασχολήσει τη Διεθνή Κοινότητα και τον 21ο αιώνα. Συνεπώς, πέρα από την Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, κατά καιρούς λαμβάνονται «περαιτέρω αποφάσεις» και εκτελού-νται ενέργειες για την πάταξη του φαινομένου, γίνο-νται συνεχείς σχετικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, κα-θώς και ανάλογες ενέργειες από μέρους των ΗΠΑ.

3. Στις 7 Οκτωβρίου 1985 το πλοίο κατελήφθη από ένοπλη ομάδα του Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, όπου κρατήθηκαν ένοπλοι οι επι-βάτες και απειλήθηκαν σε θάνατο, αν δεν απελευ-θερώνονταν οι 50 σύντροφοι τους. Όταν η απαίτη-ση τους απορρίφθηκε από την κυβέρνηση του Ισρα-ήλ, δολοφόνησαν τον παράλυτο Αμερικάνο πολίτη L. Klingghoffer και τον έριξαν στην θάλασσα μαζί με την αναπηρική καρέκλα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• Martin N. Murphy, Somalia: The new Barbary? Hurst & Company, London• Robin Geib, Anna Petring,Piracy and Armed Robbery at Sea, Oxford University Press• Ademola Abass, Protecting Human security in Africa Oxford University Press• Εμμανουήλ Ρούκουνας, Διεθνές Δίκαιο, Τεύχος Δεύτερο Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα • Κ. Ιωάννου, Α. Στρατής, Δίκαιο της Θάλασσας, β΄έκδοση Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα

MO

DU

S LE

GIS

40

1. Ιnterim Accord – www.untreaty.un.org2. SC Res. 817/1993 – www.un.org3. Ιστοσελίδα Διεθνούς Δικαστηρίου – www.icj-cij.org

Η Υπόθεση: Πρώην Γιουγκοσλαβική Δη-μοκρατία της Μακεδονίας κατά Ελλά-δας, Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, 2008

H πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακε-δονίας κατέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) κατά της Ελλάδος τον Νοέμβριο 2008 λόγω «καταφανούς παραβίασης των υποχρεώσεων της τελευταίας όπως υπαγορεύει το άρθρο 11 της Eνδι-άμεσης Συμφωνίας (Interim Accord)», συνθήκης υπογεγραμμένης μεταξύ των μερών τον Σεπτέμβριο 1995 στη Νέα Υόρκη.

Βάσει της παραγράφου 1 του άρθρου 11 της «Εν-διάμεσης Συμφωνίας»1, η Ελλάδα (Party of the First Part) «ανέλαβε την υποχρέωση υπό το διεθνές δί-καιο να μην αντιταχθεί σε αίτηση της ΠΓΔΜ να γί-νει μέλος σε διεθνείς, πολυμερείς ή περιφερειακούς οργανισμούς και ιδρύματα/θεσμούς των οποίων η Ελλάδα είναι μέλος». Παρόλα αυτά η Ελλάδα διατή-ρησε το δικαίωμα να εναντιωθεί σε αυτό, μόνο στην περίπτωση που η ΠΓΔΜ θα καταγραφόταν διαφο-ρετικά στους εν λόγω οργανισμούς και ιδρύματα/θε-σμούς απ’ ό,τι όρισε το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών με την απόφαση 817/1993, δηλα-δή την ονομασία ‘Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρα-τία της Μακεδονίας’2. Από τη μεριά του, το «Party

of the Second Part» (όπως κατονομάζεται η ΠΓΔΜ στην Ενδιάμεση Συμφωνία), δεσμεύτηκε, βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 2, να παύσει να χρησιμοποιεί με οποιονδήποτε τρόπο το σύμβολο που επιδεικνύ-ει η σημαία του (τον ήλιο της Βεργίνας) και τέλος, οι δυο πλευρές συμφώνησαν από κοινού να συνεχί-σουν τις διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό του ονόματος της ΠΓΔΜ.

Η ΠΓΔΜ, θεώρησε ότι καταπατήθηκε το άρθρο 11 λόγω του βέτο που άσκησε η Ελλάδα στη Διάσκε-ψη στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο 2008 στην αίτησή της να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization), διότι αυτή «επιθυμεί να θέσει τη δια-φορά με την ΠΓΔΜ που αφορά στο όνομα της τελευ-ταίας ως ουσιώδη προϋπόθεση για την ένταξή της στο ΝΑΤΟ». Επιπρόσθετα, η ΠΓΔΜ υποστήριξε ότι από τη μεριά της δεν υπήρξε παραβίαση εφόσον ζή-τησε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ με το όνομα ‘Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας’. Συνε-πώς, η ΠΓΔΜ επιδιώκει «να προστατεύσει τα δικαι-ώματα που της κατοχυρώνει η παραπάνω συμφωνία και να διασφαλίσει την άσκηση των δι καιωμάτων της ως ανεξάρτητου κράτους, που δρα σε πλήρη συμφω-νία με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός της να επιζητεί να αποτελέσει μέλος δι-εθνών οργανισμών»3. Συμπληρώνει στην επιχειρη-

της Κατερίνας Στράντζαλη

MO

DU

S LE

GIS

41

ματολογία της πως σύμφωνα με το άρθρο 21 παρά-γραφος 2 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας «οποιαδήπο-τε διαφορά μεταξύ των μερών σχετικά με την ερμη-νεία ή την εφαρμογή της Interim Accord μπορεί να υποβληθεί από κάποιο μέρος στο Διεθνές Δικαστή-ριο, εκτός από αυτές του άρθρου 5, παράγραφος 1».

Τα αιτήματα της ΠΓΔΜ στο Διεθνές Δικαστή-ριο ήταν τα εξής: « 1. Να απορριφθούν οι διαφωνίες της Ελλάδας περί της δικαιοδοσίας του Δικαστηρί-ου και της δυνατότητας παραδοχής των αιτημά των της ίδιας από αυτό, 2. Να αποφανθεί το Δικαστή-ριο ότι όντως η Ελλάδα παραβίασε τις υποχρεώσεις της υπό την παράγραφο 1 του άρθρου 11 της Εν-διάμεσης Συμφωνίας και 3. Να διατάξει την άμε-ση λήψη των απαραίτητων μέτρων από την Ελλάδα, ώστε να αρθεί η παραβίαση και να απέχει επιπλέον από κάθε εναντίωση –είτε άμεση είτε έμμεση- στο να γίνει η ΠΓΔΜ μέλος του ΝΑΤΟ ή έτερου οργανι-σμού ή ιδρύματος του οποίου είναι αυτή μέλος, υπό τον όρο φυσικά ότι θα εγγράφεται σ’αυτούς όπως υπαγορεύει η απόφαση 817/1993 του Συμβουλίου Ασφαλείας».

Η Ελλάδα από την πλευρά της, ζήτησε από το Δι-εθνές Δικαστήριο να εκδώσει δικαστική απόφαση όπου θα αναγνωρίζεται: «1. Πως η εν λόγω υπόθεση που έφτασε μέσω της ΠΓΔΜ στο Διεθνές Δικαστή-ριο δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία αυτού και 2. (Στην περίπτωση που θα κριθεί ότι ο προηγούμενος ισχυρι-σμός δεν ισχύει), πως τα επιχειρήματα του αντίπαλου μέρους είναι αβάσιμα». Ο πρώτος ισχυρισμός βασί-στηκε στο ότι η υποτιθέμενη παράβαση της Ελλάδας αφορά στο άρθρο 5 παρ. 1, το οποίο τίθεται εκτός της δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου. Ακόμη όμως, και αν αυτή ενέπιπτε στο άρθρο 21 περί δικαι-οδοσίας, η Ελλάδα (ως μέλος του ΝΑΤΟ) ασκούσε «δικαιώματα και υποχρεώσεις, που προκύπτουν από διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες που ήδη ισχύουν και συνήφθησαν από τα μέρη με άλλα κράτη ή διε-θνείς οργανισμούς». Επιπλέον η Ελλάδα υποστήρι-ξε ότι το επιχείρημα της ΠΓΔΜ περί παραβίασης του άρθρου 11 παρ.1 από την Ελλάδα δεν ευσταθεί, εφό-σον η απόφαση μη προσχώρησης της ΠΓΔΜ ήταν συλλογική και άλλωστε, θα της επιτρεπόταν να αντι-ταχθεί στην ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, δεδομέ-νων των τόσων παραβιάσεων από μέρους του όμο-ρου κράτους. Τέλος, η άρση της παραβίασης του άρ θρου 11 (επαναφορά στο status quo ante της Διά-σκεψης στο Βουκουρέστι του 2008) και η αποχή από παρόμοια ενέργεια στο μέλλον, δεν είναι δυνατή, κα-θώς η προσχώρηση της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ δεν εξαρ-τάται αποκλειστικά από την Ελλάδα.

Η Ενδιάμεση Συμφωνία υπαγόρευε επιπροσθέτως, πως καμία διάταξη του Συντάγματος της ΠΓΔΜ δε θα αποτελέσει αφορμή για διεκδίκηση εδαφών πέρα όσων ήδη έχει στην κατοχή της ή για παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις κράτους, με σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων ατόμων του κράτους αυτού, που δεν αποτελούν όμως πολίτες του (άρθρα 2, 3, 4, 6). Ακόμη, τα εμπλεκόμενα μέρη επιφορτί-ζονται με την λήψη μέτρων για την αποφυγή τυχόν

εχθρικών δραστηριοτήτων ή προπαγάνδας με στό-χο την πρόκληση μίσους, βίας και διχόνοιας μεταξύ αυτών (άρθρο 7).

Η Ελλάδα υποστήριξε4 πως η ΠΓΔΜ καταστρατη-γεί τη διμερή σύμβαση, με τη χρησιμοποίηση ελληνι-κών συμβόλων (έγερση αγαλμάτων Μεγάλου Αλε-ξάνδρου και του Φιλίππου και συνέχιση της χρή σης του ήλιου της Βεργίνας) και με προπαγανδιστικές ενέργειες που υποδαυλίζουν εχθρότητα, φανατισμό και αλυτρωτικές διεκδικήσεις, όπως η χρηματοδό-τηση της oργάνωσης ‘Macedonians of the Aegean Part of Macedonia’, η οποία τάσσεται εναντίον της Ελλάδας και έχει εδαφικές επιδιώξεις, γεγονός που υποδηλώνει και η ονομασία της. Επιπλέον, η ΠΓΔΜ οφείλει βάσει της αρχής pacta sunt servanda να μη χρησιμοποιεί άλλο όνομα, πέραν αυτού που καθό-ρισε το Συμβούλιο Ασφαλείας. Μολαταύτα, εμμέ-νει στη χρήση της ‘συνταγματικής’ της ονομασίας. Εν ολίγοις, η ΠΓΔΜ αντιστρατεύεται αρχές του δι-εθνούς δικαίου και κυρίως αυτές της καλής γειτονί-ας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας.

Σύμφωνα με πληροφορίες του Υπουργείου Εξωτε-ρικών, το Διεθνές Δικαστήριο αναμένεται να απο-φανθεί μετά τις 15 Νοεμβρίου 2011, αν και δεν πρό-κειται για «συγκεκριμένη ημερομηνία»5.

 Η πολιτική εξέλιξη του ζητήματος στον ρου της ιστορίαςΗ προσπάθεια σφετερισμού της ιστορίας της Μα-κεδονίας είχε ξεκινήσει από τους Βουλγάρους, οι οποίοι όμως απέσυραν κάθε τους δεκδίκηση μετά το 1948 και το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Μα-κεδονία του Πιρίν). Μάλιστα, το 1993 ο Βούλγαρος Πρόεδρος Zelev δήλωσε στη Σουηδική εφημερίδα Svenska Dugbladed πως η αυτοαποκαλούμενη «Δη-μοκρατία της Μακεδονίας» αποτελεί «δη μιούργημα μεταπολεμικό της Κομιντέρν και έγκλημα των Τίτο-Στάλιν»6. Η διαμάχη μεταξύ της Ελλάδας και της νε-οσύστατης τότε ΠΓΔΜ ξεκίνησε το 1991 με την ανε-ξαρτητοποίηση της τελευταίας και αφορούσε στην επιθυμία να συμπεριλάβει στο όνομά της τον όρο «Μακεδονία», γεγονός στο οποίο αντιτάχθηκε η Ελλάδα, χαρακτηρίζοντας μια τέτοια πράξη ως σφε-τερισμό της εθνικής ιστορικής της κληρονομιάς και φοβούμενη τυχόν μετέπειτα εδαφικές διεκδικήσεις7.

Το 1992 η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund) και η Διεθνής Διάσκεψη για την πρώην Γιουγκοσλαβία (International Conference on the Former Yugoslavia) υιοθέτησαν την ονομα-σία FYROM (ΠΓΔΜ). Το 1993 η Γαλλία, το Ηνωμέ-

4. ό.π., Counter Memorial of Greece, p.33-68 – www.icj-cij.org

5. Δώρα Αντωνίου, «’Μέσα Νοεμβρίου η απόφαση επί προσφυγής ΠΓΔΜ’», Η Καθημερινή, 5.10.2011

6. Νικόλαος Κ.Μάρτης, Ομιλία στο Π.Μ., 25η Ιανουαρί-ου 2006 – www.diktyo21.gr

7. Υπουργείο Εξωτερικών Ελλάδος – www.mfa.gr

MO

DU

S LE

GIS

42

νο Βασίλειο και τρία άλλα μέλη EC του ΟΗΕ πρότει-ναν τον παραπάνω όρο, υπό τον οποίο θα εδύνατο να προσχωρήσει στον ΟΗΕ το εν λόγω κράτος. Στην πρόταση αυτή αρχικά εναντιώθηκε τόσο η Ελλάδα όσο και η ΠΓΔΜ, στην πορεία όμως αναγκάστη-καν να την αποδεχθούν. Στις 7 Απριλίου του ίδιου χρόνου, εκδόθηκαν οι αποφάσεις υπ’αριθμόν 817 του Συμβουλίου Ασφαλείας και 225 της Γενικής Συ-νέλευσης των Ηνωμένων Εθνών8. Έκριναν τον όρο ΠΓΔΜ ως προσωρινό μόνο, ως αναφορά -και όχι ονομασία- της χώρας, που δεν θα τη συνδέει με κα-νέναν τρόπο με την Federal Republic of Yugoslavia (αναληθώς βάσει της ιστορίας, καθώς με τη διάλυ-ση της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατί-ας της Γιουγκοσλαβίας προέκυψαν τα εξής κράτη: Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κροατία, Σλοβενία, Σκόπια, Σερβία και Μοντενέγκρο).

Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και το 1995 υπε-γράφη η Ενδιάμεση Συμφωνία με μάρτυρα τον Cyrus Vance, ειδικό απεσταλμένο των ΗΕ.

Η Ελλάδα ηρνείτο κατηγορηματικά τη χρήση της λέξης «Μακεδονία», υποχώρησε όμως υπό τον όρο ότι το όνομα θα είναι σύνθετο και θα συμπεριλαμ-βάνει προσδιοριστικό γεωγραφικό χαρακτηριστικό της χώρας, ενώ θα χρησιμοποιείται erga omnes. Η ΠΓΔΜ απ΄τη μεριά της, ενέμενε στην ύπαρξη του όρου «Μακεδονία», ενώ γκάλοπ του 2007 έδειξε ότι 77% του πληθυσμού της ετίθετο κατά της αλλαγής του συνταγματικού ονόματος της χώρας, 72% δεν επιθυμούσε να εισχωρήσει στο ΝΑΤΟ με διαφορε-τική ονομασία και μόνον το 8%, σεβόμενο την συμ-φωνία, δεχόταν την ένταξη στο ΝΑΤΟ ως FYROM.

Στο διάστημα 2005-2008 ο Matthew Nimetz εξου-σιοδοτημένος από τα Ηνωμένα Έθνη να βοηθήσει και να επισπεύσει τις διαπραγματεύσεις των δύο κρατών, πρότεινε τις εξής οομασίες: 1) Republika Makedonija και Republika Makedonija-Skopje, 2) Constitutional Republic of Macedonia, 3)Democratic Republic of Macedonia, 4) Independent Republic of Macedonia, 5) New Republic of Macedonia και 6) Republic of Upper Macedonia. Το 2008 επανέφε-ρε την (6) και πρόσθεσε τις ονομασίες Republic of Macedonia-Skopje New Republic of Macedonia/ Republic of New Macedonia, εκ των οποίων η τελευ-ταία μόνο έγινε δεκτή από την Ελλάδα. Όλες οι προ-αναφερθείσες απορρίφθηκαν.

Το 2008 στη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι η Ελλάδα άσκησε βέτο για την είσοδο της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, διότι δεν επήλθε λύση στο ζήτημα της ονομασίας. Ακόμη, εξέφρασε ανησυχί-ες της, καθώς κυκλοφορούσαν χάρτες που απεικό-νιζαν τμήματα της Ελλάδας σαν μέρη μιας μελλοντι-κής «Ενωμένης Μακεδονίας» (ενώ ο πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ είχε φωτογραφηθεί μπροστά από έναν τέτοιο χάρτη λίγες εβδομάδες πριν τη Σύνοδο Κο-ρυφής των ΗΕ) και αφίσες με την ελληνική σημαία, όπου ο λευκός σταυρός είχε αντικατασταθεί από μια swastika (αγκυλωτός σταυρός – σύμβολο του Να-ζιστικού κόμματος)9, παρομοιάζοντας τη χώρα με τη Ναζιστική Γερμανία. Η Ελλάδα δήλωσε την επι-

θυμία της να συνεχιστούν όσο το δυνατόν πιο γρή-γορα οι διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των ΗΕ. Οι Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Λουξεμ-βούργο, Βέλγιο, Ουγγαρία, Σλοβακία και Ολλανδία έδει ξαν κατανόηση απέναντι στις ανησυχίες της Ελ-λάδας και την υποστήριξαν. Οι Τουρκία, Σλοβενία, Δανία, Νορβηγία, Λιθουανία, Τσεχία και Εσθονία τά χθηκαν υπέρ της πρόσκλησης της ΠΓΔΜ, υπό την προϋπόθεση ότι θα γινόταν μέλος με αυτή την ονο-μασία. Η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Κα-ναδάς παρέμειναν ουδέτερα. Έτσι, η Διάσκεψη Κο-ρυφής του 2008, όπως και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου του ίδιου έτους, αποφάσισαν να περιμέ-νουν την εξεύρεση λύσης της διαμάχης του ονόμα-τος πριν προχωρήσουν σε ένταξη της ΠΓΔΜ στους κόλπους των ΗΕ και της ΕΕ.10 Τον Ιούνιο του 2010 η εφημερίδα «Καθημερινή»11 ανέφερε ότι κάποιες πηγές ισχυρίζονται ότι οι δύο χώρες σχεδιάζουν να δώσουν την οριστική λύση στο μακρυχρόνιο ζήτη-μα με τη χρήση της λέξης Vardar (ο μεγαλύτερος ποταμός στην FYROM), ώστε να διαφοροποιηθεί η ελληνική Μακεδονία από το όμορο κράτος. Δεν έχει ακόμα δευκρινιστεί, συμπληρώνει το άρθρο, αν θα καταλήξουν στο «Republic of Macedonia of Vardar», «Republic of Vardar Macedonia», «Vardar Republic of Macedonia» ή «Republic of Macedonia (Vardar)». Ο Risto Nikovski, σύμβουλος του Προ-έδρου Gjorge Ivanov, εκφράστηκε θετικά υπέρ της τελευταίας πρότασης, καθώς δεν θα ακολουθούσε μεταβολή του Συντάγματος της χώρας του.

 Οι ισχυρισμοί των Σκοπίων και ο αντίλογος

Οι ισχυρισμοί του όμορου κράτους συνοψίζο-νται στους εξής12:

Οι Μακεδόνες δεν είναι Έλληνες και οι αρχαίοι Μακεδόνες αποτελούν φύλα συγγενή προς τους Ιλ-λυριούς και τους Θράκες.

1. Η γλώσσα που ομιλούν δεν είναι η ελληνική, αλλά πρόκειται για κράμα βουλγαρικών, αλβανικών, τουρκικών και ελληνικών λέξεων, που συνιστά το σλαβικό ιδίωμα.

2. Όταν οι Σλάβοι κατέβηκαν στα Βαλκάνια και τη Μακεδονία, ενώθηκαν με τους αρχαίους μη-Έλληνες Μακεδόνες και δημιούργησαν τους Σλά-βους-Μακεδόνες.

3. Απόγονοι των Σλάβων Μακεδόνων είναι οι σημε-ρινοί Μακεδόνες των Σκοπίων.

4. Κατά συνέπεια, καθετί μακεδονικό είναι κτήμα των Μακεδόνων των Σκοπίων.

9. ‘Greek fury over swastika poster’, www.news.bbc.co.uk, 1.4.2008

10.www.summitbucharest.ro11.‘Solution in sight for name dispute’ , www.archieve.

ekathimerini.com, 201012.Νικόλαος Κ. Μάρτης, ‘Η πλαστογράφηση της Ιστορίας

της Μακεδονίας’, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, σελ. 19-20

MO

DU

S LE

GIS

43

Κατάδηλη είναι η ανακρίβεια των ανωτέρω με βάση τον Νικόλαο Κ. Μάρτη. Τα Σκόπια καταρχάς, βρίσκονται στην πρωτεύουσα των Δαρδανίων, της εχθρικότερης φυλής των Μακεδόνων κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Άλλωστε, οι Σλάβοι εγκατα-στάθηκαν στη Βαλκανική κατά τον 6ο-8ο αιώνα μ.Χ., ενώ πολιτιστικά άρχισαν να υφίστανται τον 10ο μόλις μ.Χ. αιώνα, σε αντίθεση με τη Μακεδο-νία που μέχρι τότε είχε ήδη διαμορφώσει χιλιετή ιστορία με παγκόσμια ακτινοβολία. Όταν Βούλγα-ροι έφτασαν στη βόρεια Ελλάδα κατά τους Βυζα-ντινούς χρόνους για να εργαστούν και όταν, μετά την Τουρκοκρατία, άποροι Σλάβοι λόγω έλλειψης ουσιαστικών συνόρων μετακινήθηκαν στην ελλη-νική χερσόνησο, προέκυψε πρόβλημα συνεννόη-σης μεταξύ τους. Έτσι, δημιούργησαν το αποκα-λούμενο «σλαβικό ιδίωμα»13.  

Τα τεκμήρια που παρουσιάζονται ως αντίλογος στους αναληθείς αυτούς ισχυρισμούς είναι αναρίθ-μητα και εδραιώνουν την ελληνικότητα της Μα-κεδονίας. Σε αυτά εντάσσονται επιγραφές, αρχαία μνημεία (στην Πέλλα, το Δίον, τη Βεργίνα και αλ-λού*) και κείμενα τόσο της Μακεδονίας και της υπό-λοιπης Ελλάδας όσο και άλλων χωρών (Παλαιά και Καινή Διαθήκη, βιβλία Μακκαβαίων κ.ά.)14. Άλλω-στε γεγονότα, όπως η μετάδοση του ελληνικού πο-λιτισμού και γλώσσας από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους διαδόχους του σε όσους λαούς κατέκτησαν, αποδεικνύουν την πραγματική καταγωγή των Μα-κεδόνων. Επίσης, σύγχρονοι μελετητές κατακρίνουν την αναίσχυντη διαστρέβλωση ιστορικών γεγονό-των, αφού τα Σκόπια υποστηρίζουν -inter alia- πως οι Θεσσαλονικείς μοναχοί Κύριλλος και Μεθόδιος, που ανέλαβαν τον εκχριστιανισμό και την εκμάθηση της γραφής στους Σλάβους, ήταν Μακεδόνες των Σκοπίων και στην ουσία, εκχριστιάνισαν τους ομο-εθνείς τους15.

Τα Σκόπια χρησιμοποιούν με σύστημα κάθε μέσο για να υλοποιήσουν την επιθυμία τους και δυστυ-χώς, πείθουν με την προπαγάνδα τους αυτή καλό-πιστους συγγραφείς του εξωτερικού με αποτέλεσμα τη δημοσίευση κειμένων με αναληθή στοιχεία, ακό-μη και από διεθνώς αναγνωρισμένης φήμης πανε-πιστήμια. Xαρακτηριστικό παράδειγμα, το βιβλίο Harvard Εncyclopedia of American Ethnic Groups (1980), το οποίο αντιμετωπίζει ως χωριστές μειονό-τητες της Αμερικής, τους Έλληνες και τους Μακεδό-νες (όρος που αναφέρεται σε άτομα Σκοπιανής κα-ταγωγής)16. Από την άλλη πλευρά, πολλές εξέχου-σες προσωπικότητες ανά τον κόσμο, μάχονται με τον τρόπο τους την πολιτική αυτή των Σκοπίων. Ο τέως Πρόεδρος της Γαλλίας, Φρανσουά Μιττεράν, το 1982 δήλωσε τον θαυμασμό του για την έντονη σφραγίδα της Ελλάδας στη Βεργίνα, αφού βυθίστη-κε στο μεγαλείο των αρχαίων Μακεδόνων. Ο καθη-

γητής Ιστορίας της Οξφόρδης και ιστορικός σύμ-βουλος του Όλιβερ Στόουν στην κινηματογραφική ταινία «Αλέξανδρος», Ρόμπιν-Λέιν Φοξ, δήλωσε17 σε επίσημη συνέντευξή του πως, όποιος θεω ρεί τα Σκόπια «Μακεδονία», είναι τουλάχιστον ανιστόρη-τος. O Stephen Miller, επίτιμος καθηγητής του Πα-νεπιστημίου Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια, έστειλε στις 22 Ιανουαρίου 2009 επιστολή στο ‘Archaeology Magazine’, με την οποία υποστήριξε τεκμηριωμένα γιατί τα Σκόπια δεν μπορούν να ονομαστούν Μα-κεδονία. Οι Αλβανοί των Σκοπίων δηλώνουν ότι «ο Μακεδονισμός είναι πλασματικός αφού στηρί-ζεται σε μύθο και καταδικάζεται από πολλούς επι-στήμονες». Οι Βούλγαροι σε άρθρο στην εφημερίδα TΡΟΥΝΤ τον Σεπτέμβριο 2005 καταγγέλλουν ως ψέμα το «Μακεδονικό Έθνος» που τους επεβλήθη από τον Τίτο. Τα Νομοθετικά Σώματα 14 Πολιτει-ών των ΗΠΑ και 40 Γερουσιαστές ζητούν σεβασμό στην ιστορική αλήθεια για την Μακεδονία. Τέ λος, και Έλληνες μάχονται την προπαγάνδα αυτή με ποι-κίλους τρόπους, όπως η δημιουργία του ντοκιμα-ντέρ «Μακεδονία, ο Ελληνιστικός πολιτισμός μέ-χρι τη Μικρά Ασία» του Φώτη Κωνσταντινίδη18, το οποίο προβλήθηκε ήδη στη Θεσσαλονίκη και σε πό-λεις της Αμερικής ή η σύνταξη επιστολής από Μα-κεδόνες γηγενείς προς τα Ηνωμένα Έθνη. Με αυτή αποδεικνύουν -με παράθεση στοιχείων- την ελληνι-κότητά της Μακεδονίας (σε αντίθεση με την απο-τελούμενη από είκοσι μία εθνότητες ΠΓΔΜ) και ζητούν την προστασία των δικαιωμάτων τους και την μη πίεση των Ελλήνων πολιτικών ως προς την απο δοχή του όρου ‘Μακεδονία’. Παράλληλα, υπεν-θυμίζουν πως το νέο πολυεθνικό κράτος αναγνω-ρίστηκε από τον ΟΗΕ με την προσωρινή ονομασία ‘Πρώ ην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδο-νίας’ και επομένως, «όποιος χρησιμοποιεί τον όρο ‘Μακεδονία’ παραβιάζει τη διεθνή νομιμότητα», ενώ απειλεί παράλληλα και «το κύρος και την αξι-οπρέπεια του ΟΗΕ ως κορυφαίου διεθνούς οργανι-σμού». Μάλιστα προσκαλούν τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Ban Ki Moon, και τον ειδικό διαμεσολα-βητή, Matthew Nimetz, στην Ελλάδα με σκοπό να τους φιλοξενήσουν και να τους ξεναγήσουν στους αρχαιολογικούς χώρους, καθώς πιστεύουν πως «Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις»19.

13. Ό.π., σελ. 164-16514. Ό.π., σελ. 29-78, 101-104, 217-26215. Ό.π., σελ. 26-2716. Harvard University Press – www.hup.harvard.edu

17. Νικόλαος Κ.Μάρτης, Ομιλία σε Π.Μ., 25.01.2006 – www.diktyo21.gr

18. Νικόλαος Κ.Μάρτης, «Η οριστική ονομασία της FYROM και η ταυτότητα των Μακεδόνων», www.diplomatiko periskopio.com, 24.6.2010

19. Μαργαρίτης Γ.Δήμητσας, «Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις», εκδ. ΜΑΤΙ, 1892

MO

DU

S LE

GIS

44