ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΗΗ ΙΙΣΣΤΤΟΟΡΡΙΙΑΑ

Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος

ΤΟΜΟΣ Α’

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

- 1 -

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Η ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ............................................................................ 3

2.1.1 Φυλετικές μετακινήσεις (11ος – 9ος αι. π.Χ)..................................................... 3 2.1.2 Η φυλετική οργάνωση .................................................................................... 5 2.2.1 Η «πόλις» και τα συστατικά της στοιχεία........................................................ 6 2.2.2 Η προέλευση της πόλης - κράτους................................................................. 7 2.3.1 Η αρχαϊκή κοινωνία (700 – 480 π.Χ.) ............................................................. 7 2.3.2 Β’ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (8ος – 6ος π.Χ)................................................ 9 2.3.3 Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ ............................................................. 11 2.3.4 ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ...................................................................................... 11 2.3.4 ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΚΡΑΤΗ ΣΠΑΡΤΗ - ΑΘΗΝΑ .................. 14 2.4.1 ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΠΟΛΕΩΝ ............................................... 17 2.4.2 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ «ΒΑΡΒΑΡΩΝ»........................................... 20 2.4.3 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ - ΚΡΑΤΩΝ ..................................... 22

- 2 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Η ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ

2.1.1 Φυλετικές μετακινήσεις (11ος – 9ος αι. π.Χ)

12ος αι. π.Χ. διαπιστώνεται αραίωση του πληθυσμού, άρα πριν τη διείσδυση

των Δωριέων (του τελευταίου φύλου, που τοποθετείται χρονικά τον 11ο)

υπάρχει γενικότερη αναστάτωση στον αιγιακό χώρο με αντίκτυπο στην

ηπειρωτική χώρα.

Έλλειψη αντιστάσεων διευκόλυνε τη διείσδυση των Δωριέων και συνέβαλε σε

ανακατατάξεις των Ελληνικών πληθυσμών στην κυρίως Ελλάδα. Ταυτόχρονα

συντέλεσε στη δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος προς τις ακτές της Μ.

Ασίας

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Εγκυρότερες πληροφορίες για τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, μας

παρέχουν ο Ηρόδοτος και Θουκυδίδης

Θουκυδίδης => μετά τα τρωικά έγιναν 2 σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμών:

1) Θεσσαλοί: κατοικούσαν στη Θεσπρωτία – μετακινήθηκαν στην

περιοχή που σήμερα φέρει το όνομά τους. Η εγκατάστασή τους

υποχρέωσε τους παλαιότερους κατοίκους, τους Βοιωτούς, να

μετακινηθούν νοτιότερα, στην περιοχή των Θηβών (Καδμηίδα)

2) Δωριείς: η κάθοδος προκάλεσε πληθυσμιακές ανακατατάξεις στον

ελλαδικό χώρο. Φθιώτιδα – Ιστιαιώτιδα (περιοχή νότια του Ολύμπου και

της Όσσας). Αρχική μετακίνηση δυτικά προς την Πίνδο => έγιναν

γνωστοί με το όνομα Μακεδνοί (Μακεδνός: ψηλός, εύρωστος,

ρωμαλέος). 1η εγκατάσταση: Δωρίδα, μετά Μεσσηνία, Λακωνία,

Αργολίδα, Κορινθία. Προσπάθησαν να καταλάβουν την Αττική αλλά

εκδιώχθηκαν από τους Ίωνες κατοίκους της. Εγκαταστάθηκαν μόνο στη

Μεγαρίδα. Η είσοδός τους στην Πελοπόννησο είχε στρατιωτικό

χαρακτήρα με σκοπό την υποταγή των αχαϊκών – μυκηναϊκών

πληθυσμών. Μαζί με τους Δωριείς ήρθαν και οι Αιτωλοί,

εγκαταστάθηκαν στην Ηλίδα. Οι Αχαιοί της Αργολίδας, λόγω των

Δωριέων μετακινήθηκαν στην περιοχή όπου πήρε το όνομά της τώρα.

- 3 -

Οι Ίωνες της περιοχής υποχρεώθηκαν να φύγουν. Αυτοί έπειτα πήγαν

στην Αττική, Εύβοια και Κυκλάδες. Άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν

πως οι Δωριείς ήταν ένα ελληνικό ποιμενικό φύλο, το οποίο ζούσε

βόρεια και μετά την πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού άδραξαν την

ευκαιρία και μετακινήθηκαν και κατέλαβαν αυτές τις περιοχές. Οι

απόψεις αυτές είναι βάσει γλωσσολογικών παρατηρήσεων και έχουν

προκαλέσει έντονο αντίλογο.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ

Η κάθοδος των Δωριέων προκάλεσε δημογραφικό πρόβλημα που εκτονώθηκε

με τις μετακινήσεις πληθυσμών.

Α’ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ

Νησιά Αιγαίου, Μ. Ασία => υπήρχε ήδη ενδιαφέρον γι’ αυτές τις περιοχές από

την μυκηναϊκή εποχή

Αιολείς: Θεσσαλοί που μετακινήθηκαν προς το Αιγαίο συγκεκριμένα στα

νησιά Τένεδο και Λέσβο και ακτές Μ. Ασίας

Ίωνες: από Πελοπόννησο, Αττική, Εύβοια (αλλά και άλλα έθνη όπως

Μολοσσοί, Αρκάδες, Φωκείς, Πελασγοί) μετακινηθήκαν προς Σάμο και Χίο και

στα απέναντι παράλια της Μ. Ασίας

Οργανωμένες επιχειρήσεις που κατέληξαν στην ίδρυση αιολικών και ιωνικών

αποικιών.

Δωριείς έφυγαν πολύ καλά οργανωμένοι, διότι δεν μετακινήθηκαν πιεζόμενοι

από άλλα φύλλα. Έφυγαν από Σπάρτη, Τροιζήνα, Επίδαυρο προς Θήρα,

Μήλο, Κρήτη, Ρόδο (Κλυσός, Κάμιρος, Λίνδος), Κω και στην Μ. Ασία την

Κνίδο και Αλικαρνασσό

- 4 -

2.1.2 Η φυλετική οργάνωση

Η οργάνωση του ελληνικού κόσμου από τον 11ο έως τον 9ο βασίζεται σε

σχέση αίματος και καταγωγής

Πολλές ομοιογενείς φυλετικές ομάδες συγκροτούν το φύλο

Κάθε φύλο διαρθρώνεται σε φρατρίες και γένη

Κυριαρχικά όρια κάθε φύλου είναι τα όρια ενός φυλετικού κράτους

Αρχηγός έχει εκλεγεί από τους πολεμιστές και συγκεντρώνει πάνω του τη

θρησκευτική και δικαστική εξουσία

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΟΙΚΟΣ => (ως όρος δεν αφορά μόνο τα άμεσα μέλη της οικογένειας αλλά και

όλους όσους εργάζονται και καταναλώνουν αγαθά στο πλαίσιό του). Ο οίκος

λειτουργεί ως οικονομική και κοινωνική ομάδα.

Ιδιαίτερη κατηγορία οι δημιουργοί οι οποίοι είναι οι μεταλλουργοί, ξυλουργοί,

αγγειοπλάστες. Δεν ήταν προσκολλημένοι σ’ έναν οίκο αλλά σε μια κοινότητα

από περισσότερους οίκους

Έλλειψη αναγκαίων αγαθών οδηγεί σε περιορισμένο βαθμό στο εμπόριο,

ανταλλαγή δώρων, πολέμων και πειρατείας

Μετά την απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων τα μέλη του οίκου διαθέτουν

οικονομική ισχύ, είναι οι άριστοι – ευγενείς. Από τον οίκο εξαρτώνται ένας

μεγάλος αριθμός ατόμων το πλήθος. Οι δούλοι βρίσκονται στη βάση της

κοινωνικής ιεραρχίας και ουσιαστικά είναι μέρος της περιουσίας του οίκου

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Μετά την απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων οι φυλετικοί αρχηγοί

μετατρέπονται σε κληρονομικούς βασιλείς. Ο βασιλιάς της ομηρικής εποχής

συγκέντρωνε όλη την εξουσία, δηλ. στρατιωτική, θρησκευτική, δικαστική.

Δίπλα σ’ αυτόν υπάρχει συμβούλιο αποτελούμενο από τους αρχηγούς των

ισχυρών γενών, οι ευγενείς, οι οποίοι ονομάζονται κι αυτοί βασιλείς.

Ο βασιλιάς ασκεί την εξουσία του μαζί μ’ αυτό το συμβούλιο, που αργότερα θα

περιοριστεί η εξουσία και θα εξελιχθεί στη Βουλή των Γερόντων. Ο βασιλιάς

- 5 -

όταν θέλει να ανακοινώσει τις αποφάσεις του καλεί τους πολεμιστές σε

σύνοδο – εκκλησία

Προς το τέλος των ομηρικών χρόνων παρατηρείται σταδιακή αύξηση των

ευγενών που προέρχεται μάλλον από την αμφισβήτηση των δυνατοτήτων του

βασιλιά

2.2.1 Η «πόλις» και τα συστατικά της στοιχεία

ΠΟΛΙΣ => 1) Γεωγραφική έννοια, δηλ. του χώρου που καταλαμβάνει ένας

οργανωμένος οικισμός, 2) Πολιτική έννοια, δηλ. την έννοια της οργανωμένης

κοινότητας των ανθρώπων. Στους αρχαίους συγγραφείς συνήθως η λέξη

πόλις αποδίδεται και με τις δύο έννοιες συγχρόνως

Γεωγραφική άποψη => αποτελείται από ένα χώρο – κέντρο άσκησης της

εξουσίας, την πόλη ή το άστυ, η οποία είναι τειχισμένη και από την ύπαιθρο

χώρα περιλαμβάνει μια ευρύτερη έκταση, καλλιεργήσιμη, με διάσπαρτους

οικισμούς τις κώμες (χωριά)

Οι κάτοικοι, οι λεγόμενοι πολίτες, είτε μένουν στο άστυ είτε είναι αγροτικός

πληθυσμός που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και

παίρνουν μέρος, λιγότερο ή περισσότερο, στη λήψη των αποφάσεων. Ο

τρόπος άσκησης της εξουσίας και η συμμετοχή ή μη των πολιτών σ’ αυτήν

καθορίζει το πολίτευμα.

Οι πολίτες έχουν τρεις βασικές επιδιώξεις: ελευθερία, αυτονομία, και

αυτάρκεια. Η έννοια της ελευθερίας της πόλης – κράτος σημαίνει πως οι

πολίτες της απορρίπτουν οποιοδήποτε εξάρτηση από άλλες πόλεις – κράτη. Η έννοια της αυτονομίας σημαίνει πως οι πολίτες συμμετέχουν στη

διακυβέρνηση με νόμους που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει ή αποδεχθεί. Η έννοια της αυτάρκειας σημαίνει τη δυνατότητα της πόλης – κράτος να καλύψει τις

ανάγκες των πολιτών της για οικονομική και πολιτική ανάπτυξη

- 6 -

2.2.2 Η προέλευση της πόλης - κράτους

Αριστοτέλης => θεωρεί πως ο σχηματισμός της πόλης προέκυψε από τη

συνένωση γενών και κωμών (χωριών) προκειμένου να υπάρξει αυτάρκεια των

κατοίκων. Κάθε πόλις συγκροτείται από οίκους

Η δημιουργία της πόλης – κράτος προέκυψε από το τέλος μιας μακράς

διαδικασίας κοινωνικών αλλαγών και εξέλιξης που άρχισε από το τέλος της

μυκηναϊκής εποχής και συνεχίστηκε στη διάρκεια των σκοτεινών χρόνων.

Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην εμφάνισή της είναι:

1) Σταθερή εγκατάσταση

2) Δημογραφική αύξηση και η κοινωνική πίεση που προκαλεί αυτή

3) Η ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας και η ανάδειξη νέων

κοινωνικών ομάδων

4) Ο αποικισμός, με την ίση διανομή γης μεταξύ των αποίκων και την

εμφάνιση των πρώτων κανόνων δικαίου

5) Επικράτηση της οπλιτικής φάλαγγας ως κύριου στρατιωτικού σώματος,

στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν από κοινού και εξίσου

6) Χρήση της γραφής και η κριτική αμφισβήτηση που αυτή επιτρέπει

Αχαιοί, Αρκάδες, Αιτωλοί, Ακαρνάνες, Λοκροί κι άλλοι παρέμειναν ασύντακτοι

ή στο σύστημα της φυλετικής οργάνωσης για μεγάλο χρονικό διάστημα

2.3.1 Η αρχαϊκή κοινωνία (700 – 480 π.Χ.)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Συγκρότηση πόλεων – κρατών συνδέεται άμεσα με τις οικονομικές, κοινωνικές

και πολιτικές συνθήκες στις ομηρικές κοινότητες.

Οι πόλεις – κράτη δεν οργανώθηκαν παντού με τον ίδιο τρόπο

Οικονομική κρίση => τέλη του 9ου αι. π.Χ. είναι οξυμένη στα πρώτα στάδια των

πόλεων (τέλη του 8ου αι π.Χ.)

Η οικονομική κατάσταση αυτής της περιόδου έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

δημογραφική έκρηξη, περιορισμένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης,

συγκέντρωση της γης στα χέρια των λίγων, αδυναμία εξειδίκευσης της

- 7 -

εργασίας αλλά και έλλειψη άλλων πόρων εκτός αυτής της εκμετάλλευσης της

γης

Συνέπειες, λόγω της οικονομικής κατάστασης, στην κοινωνική και πολιτική

συγκρότηση της πόλης – κράτος. Πλέον έχουμε πτώση των βασιλέων και

σταδιακά άνοδο των ευγενών. Αντλούν την πολιτική τους δύναμη από την

καταγωγή που την ανάγουν στους θεούς και στους ήρωες. Ασκούν το σώμα

και το πνεύμα τους, στόχος η απόκτηση ικανοτήτων και αρετών. Η ανδρεία

είναι χαρακτηριστικό τους και τους καθιστά ετοιμοπόλεμους άρα τους

υποχρεώνει στην εκτροφή αλόγων. Η συντήρηση όμως των αλόγων είναι

πολυδάπανη και υποδηλώνει την οικονομική ευρωστία τους. Την πολιτική

τους ισχύ σταδιακά θα την επικυρώσουν κατέχοντας μεγάλες εκτάσεις γης,

όπου όμως δεν τις καλλιεργούν οι ίδιοι.

Αγροτική κρίση, αντίδραση μικρών ή μεσαίων καλλιεργητών ή ακόμα και

ακτημόνων. Κάποιοι θα γίνουν έμποροι, βιοτέχνες, ναυτικοί και θα

πλουτίσουν. Ποτέ όμως δε θα εξισωθούν απόλυτα με τους ευγενείς. Κάποιοι

θα περιπέσουν στην κατηγορία των δούλων

Δούλοι:

1) Προέρχονταν από τους ίδιους τους πολίτες που λόγω των χρεών

τους στους ευγενείς γαιοκτήμονες έχαναν την προσωπική ελευθερία

τους (Αθήνα, μέχρι τις αρχές του 6ου αιώνα)

2) Αποτέλεσμα κατακτητικών πολέμων => δουλεία (είλωτες) =>

Σπάρτη

3) Προϊόν συγκρούσεων ή αγοροπωλησιών

Η δουλεία είναι συνδεμένη άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη μέσω του

εμπορίου και της ίδρυσης αποικιών

Αποδοχή του θεσμού της δουλείας συνδεόταν με την αντίληψη πως ο πολίτης

πρέπει να είναι απαλλαγμένος από χειρονακτικές εργασίες ώστε να ασχολείται

με τα κοινά

Αντιμετώπιση της κρίσης: 1) Την ανάπτυξη του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα της

οικονομίας

2) Επεκτάσεις πόλεων – κρατών μέσω κατακτητικών πολέμων

3) Με την ίδρυση αποικιών

- 8 -

2.3.2 Β’ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (8ος – 6ος π.Χ)

Μία διέξοδος από την κρίση του 8ου -7ου π.Χ. ήταν η ίδρυση αποικιών

Αποικίζω: φεύγω μακριά από τον οίκο μου, την πατρίδα μου

Αποικισμός: μετακίνηση μιας ομάδας ανθρώπων από την πόλη τους και την

εγκατάστασή τους σε άλλη περιοχή και τη ίδρυση νέας πόλης

Επιχείρηση οργανωμένη από τη μητρόπολη

Οι αποικίες είναι πόλεις – κράτη αυτόνομα, οι δεσμοί με τη μητρόπολη

χαλαροί ως ανύπαρκτοι και μερικές φορές εχθρικές

Αίτια: 1) Στεναχωρία: έλλειψη καλλιεργήσιμης γης, λόγω δημογραφικού

προβλήματος, αύξηση του πληθυσμού, με περιορισμένες εκτάσεις

2) Έλλειψη πρώτων υλών και ιδιαίτερα μετάλλων, όπως σίδηρος,

χαλκός, τα οποία αποτελούσαν αναγκαία μέσα για την κατασκευή

όπλων

3) Αναζήτηση νέων αγορών για προμήθεια και πώληση αγαθών

4) Εσωτερικές πολιτικές κρίσεις που οδήγησαν κάποιους να φύγουν

από την πόλη τους

5) Οι γνώσεις σε σχέση με τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές

εγκατάστασης

6) Χαρακτήρας ριψοκίνδυνου Οδυσσέα όπως παρουσιάζεται μέσα από

τις μαρτυρίες της εποχής

Χαρακτηριστικά: 1) Οι αποικίες είναι πόλεις – κράτη τα οποία είναι ανεξάρτητα και όχι

προεκτάσεις των μητροπόλεων

2) Οι αποστολές είναι τις περισσότερες φορές οργανωμένες από τις

μητροπόλεις, ειδάλλως αποτελεί εκστρατευτική ομάδα από άτομα

διαφόρων προελεύσεων. Ο αρχηγός λέγεται οικιστής, είναι ευγενείς

και τα καθήκοντα του είναι η τείχιση της πόλης, ανέγερση ναών

προς τιμήν των θεών, διανομή καλλιεργήσιμης γης σε κλήρους,

θέσπιση νόμων (που συνήθως είναι αντιγραφή των νόμων των

μητροπόλεων ή διαφέρουν σκόπιμα επειδή οι κάτοικοι έφυγαν από

τη μητρόπολη για λόγους πολιτικούς). Ηγείται του στρατού ή

- 9 -

χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις με τους γηγενείς αν χρειάζεται. Όταν

πεθάνει ηρωοποιείτε και γίνεται σύμβολο για τις επόμενες γενιές

3) Σχέσεις με γηγενείς συνήθως ειρηνικές. Η εγκατάσταση και η

διείσδυση δε συναντά αντιδράσεις και δημιουργούνται εμπορικές

σχέσεις. Υπάρχουν και περιπτώσεις στρατιωτικών συγκρούσεων

όπως μαρτυρούν τα στρατιωτικά φυλάκια και εν τέλει η εξαφάνιση

στοιχείων του γηγενής πληθυσμού

Αποικιακή εξάπλωση: Η εξάπλωση διακρίνεται σε 2 χρονικές περιόδους:

1) Από τα μέσα του 8ου αιώνα έως το πρώτο τέταρτο του 7ου π.Χ.

Εγκαθίστανται στην Ιταλία και Σικελία, κυρίως Ευβοείς. Συνεχίζουν

να έρχονται άποικοι από Ροδό, Κρήτη

2) Δεύτερο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ. και μετά Έλληνες από τα

μικρασιατικά παράλια και τα νησιά συμμετέχουν στην ίδρυση των

αποικιών. Νέες εγκαταστάσεις κοντά στις παλιές δημιουργούνται

στην Ιταλία και Σικελία. Τώρα όμως εξαπλώνονται και σε άλλες

περιοχές όπως Ελλήσποντος, Προποντίδα, Εύξεινος Πόντος,

Αφρική

3) Σε διάστημα 2 αιώνων οι Έλληνες ήταν κυρίαρχοι των θαλασσών

από τον Καύκασο έως τις Ηράκλειες Στήλες

Αποτελέσματα: 1) Αναπτύχθηκε το εμπόριο και η ναυτιλία

2) Τελειοποιήθηκαν τα μέσα ναυσιπλοΐας και βελτιώθηκαν οι μέθοδοι

κατεργασίας μετάλλων

3) Εργασιακή εξειδίκευση που συντέλεσε στην αύξηση της παραγωγής

4) Η οικονομία πέραν του ανταλλακτικού εμπορίου απόκτησε

εμπορευματοχρηματικό χαρακτήρα με την κοπή και χρήση του

νομίσματος

5) Ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας. Σκοπός του θεσμού

περισσότερα και φθηνότερα χέρια. Δούλοι αγορασμένοι

χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά ως παράγοντας οικονομικής

ανάπτυξης

Οι οικονομικές αλλαγές είχαν συνέπεια στην κοινωνία και πολιτική

συγκρότηση των πόλεων – κρατών. Νέα κατηγορία πολιτών διεκδικεί μερίδιο

- 10 -

στην άσκηση της εξουσίας και επιδιώκει βελτίωση της κοινωνικής κατάστασης,

αυτή που πλούτισε από οικονομικές δραστηριότητες. Η ίση κατανομή γης, που

επικρατεί σε πολλές αποικίες, εντείνει την κοινωνική και πολιτική κρίση των

μητροπόλεων

Διάδοση ελληνικού πολιτισμού. Η στάση ζωής των Ελλήνων (θρησκευτικές

πεποιθήσεις, κοινωνικές πρακτικές, αισθητικές αντιλήψεις) μεταφέρθηκε στις

νέες πατρίδες του. Οι Έλληνες έδωσαν πολιτιστικά στοιχεία αλλά και πήραν

2.3.3 Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ

Η οικονομία των πόλεων – κρατών (των αποικιών) βασίζεται πλέον στη χρήση

του νομίσματος

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο το νόμισμα επινοήθηκε στη Λυδία κατά το δεύτερο

μισό του 7ου αιώνα

Έπειτα το υιοθέτησαν οι Έλληνες της Μ. Ασίας

Τα πρώτα ελληνικά νομίσματα είχαν μεγάλη αξία και ήταν κατασκευασμένα

από ήλεκτρο (φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου)

Στην μητροπολιτική Ελλάδα κόπηκαν κατά το τέλος του 7ου αιώνα και ήταν

αργυρά

Νομισματικά συστήματα εφάρμοσαν οι Αιγινήτες και οι Ευβοείς

Τον 4ο αι. π.Χ. το νόμισμα είναι το κύριο μέσο εμπορικής συναλλαγής και ο

Αριστοτέλης αποδίδει την επινόησή του στην ανάγκη διευκόλυνσης των

εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των πόλεων – κρατών

2.3.4 ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ

ΒΑΣΙΛΕΙΑ => ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ => ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ => ΤΥΡΑΝΝΙΣ => ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ Ίδρυση πόλης – κράτους λόγω παρακμής της βασιλείας

Με την επικράτηση των ευγενών ξεκινά ο ιστορικός βίος της πόλης – κράτος

Στα αριστοκρατικά καθεστώτα η εξουσία βρίσκεται στα χέρια εκείνων που η

δύναμή τους αντλείται από την καταγωγή και την κατοχή γης

- 11 -

Όμως η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των αρίστων δημιουργεί

κοινωνικά προβλήματα με αποτέλεσμα να υπάρχουν συγκρούσεις

Λόγω ανάπτυξης της βιοτεχνίας και του εμπορίου ήρθαν στην επιφάνεια

κοινωνικές ομάδες όπως βιοτέχνες, έμποροι, τεχνίτες όπου η δύναμή τους

βασίστηκε στην νομισματική οικονομία

ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ

Η αριστοκρατία ήταν μια κοινωνία πολεμιστών που κατείχαν άλογα και όπλα.

Αυτοί ήταν που αρχικά εξασφάλιζαν την άμυνα της πόλης. Όμως, οι συνεχείς

συγκρούσεις και οι κατακτητικοί πόλεμοι για την υπεράσπιση της πόλης

συνετέλεσαν στο να αποκτήσουν την ιδιότητα του πολεμιστή κι άλλοι πολίτες.

Εκείνοι που είχαν οικονομική ευχέρεια να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα.

Καινούρια τακτική βασισμένη στο σχηματισμό της φάλαγγας.

Η φάλαγγα συνέβαλε στην ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας ακόμη και για την

άσκηση της εξουσίας

Σπάρτη=> η ιδιότητα του πολίτη ταυτίζεται με την πολεμική ιδιότητα

Αθήνα => πολιτικά δικαιώματα δεν είχαν μόνο αυτοί που είχαν χρήματα για να

εξοπλίζονται. Οι θήτες συμμετείχαν στις συνελεύσεις (θήτης: ακτήμονας

ελεύθερος πολίτης και αποτέλεσε την κατώτερη τάξη της αθηναϊκής πολιτικής)

ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ Τέλη του 7ου π.Χ. υπάρχει όξυνση ανάμεσα στους ευγενείς από τη μια και

στους εύπορους και το πλήθος από την άλλη

Διαφορές: κατάργηση των χρεών, αναδασμός γης, αξιώσεις των εύπορων για

συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας και απόκτηση πολιτικών

δικαιωμάτων

Αντιμετωπίστηκαν σ’ ένα βαθμό από την Κωδικοποίηση του άγραφου εθιμικού

δικαίου

Καταγραφή των νόμων, από άτομα κοινής αποδοχής, τα οποία προέρχονταν

από την τάξη των ευγενών

1η κωδικοποίηση από Ζάλευκο, νομοθέτη στους Λοκρούς της Ιταλίας

Άλλοι νομοθέτες: Χαρώνδας στην Κατάνη (τη νομοθεσία του υιοθέτησαν κι

άλλες αποικίες), Πιττακός στη Μυτιλήνη, Λυκούργος στη Σπάρτη, Δράκων

και Σόλων στην Αθήνα

- 12 -

Νομοθεσία=> διεύρυνση της πολιτικής βάσης. Οι πολίτες μετέχουν στη

διακυβέρνηση ανάλογα με την οικονομική τους βάση. Ουσιαστικά αποτελεί ένα

είδος ολιγαρχίας

Σημαντική καινοτομία, διότι η οργάνωση της πολιτείας βασίζεται στον πλούτο

και υπάρχει κινητικότητα των πολιτών στην κοινωνική ιεραρχία

ΤΥΡΡΑΝΙΣ

Οι παραχωρήσεις των ευγενών δεν ήταν επαρκείς

Η επικράτηση των «ολίγων» δεν έδωσε λύση στα οικονομικά και κοινωνικά

προβλήματα του πλήθους

Τη διατήρηση των αντιθέσεων υποδαυλίζουν πολλές φορές ευγενείς που είχαν

έρθει σε ρήξη με άλλους ευγενείς και ήταν αρεστοί στο πλήθος

Εκμεταλλευόμενοι αυτήν την κατάσταση εγκαθίδρυσαν ένα είδος μοναρχίας

από το οποίο όμως έλλειπε η νομιμότητα. Αυτή η μορφή πολιτεύματος

ονομάστηκε τυραννίς.

Γνωστοί Τύραννοι : Θρασύβουλος της Μιλήτου τέλη 7ου π.Χ., Πολυκράτης

της Σάμου 6ος π.Χ. (Ευπαλίνειο όρυγμα)

Τυραννίδα: επικράτησε σε πολλές πόλεις της Σικελίας

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ήρθαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες (δήμος) στην εξουσία

Εκκλησία του Δήμου=> πολιτειακό όργανο => συνέλευση των ενήλικων

πολιτών ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονομικής θέσης

Ισηγορία και Ισονομία => θεμελιώδη στοιχεία του νέου δημοκρατικού

πολιτεύματος

Ισηγορία => ο κάθε πολίτης μπορεί να λαμβάνει το λόγο και να εκφράζει

ελεύθερα τις απόψεις του

Ισονομία => όλοι οι πολίτες είναι ελεύθεροι απέναντι στους νόμους και τους

αναγνωρίζεται το δικαίωμα της συμμετοχής στη διαμόρφωση και ψήφισή τους

- 13 -

2.3.4 ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΚΡΑΤΗ ΣΠΑΡΤΗ - ΑΘΗΝΑ

ΣΠΑΡΤΗ

Οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του Ευρώτα τον 11ο αι. π.Χ.

μεταβάλλοντας τα προδωρικά φύλλα σε δούλους – είλωτες

Τέλος 9ου προσάρτησαν περιοχές της Αρκαδίας (προς βορρά)

Μέσα 8ου προσάρτησαν προδωρικά φύλλα γύρω περιοχών

Τέλη 7ου υπέταξαν τα δωρικά φύλα της Μεσσηνίας

Όλοι οι κάτοικοι των κατεκτημένων περιοχών έγιναν δούλοι – είλωτες

Εξαιτίας του φόβου των εξεγέρσεων το κράτος λειτουργούσε σαν στρατόπεδο

Λυκούργεια ρήτρα (νομοθεσία), σύμφωνα με τον Πλούταρχο, δεν

καταγράφηκε, αποσκοπούσε στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των 2

βασιλέων και στη συμμετοχή τους ως μελών της γερουσίας

Εξισορρόπηση των τριών πηγών εξουσίας: Βασιλέων, Γερουσίας, Εκκλησίας

του Δήμου

5 έφοροι=> προέρχονταν από πολίτες, με ετήσια θητεία και πολλές

δικαιοδοσίες

5 έφοροι το σώμα αυτό λειτουργούσε ως κύριος ρυθμιστής της πολιτικής και

κοινωνικής ζωής

Λόγω του φόβου των εξεγέρσεων των ειλώτων, η σπαρτιατική πολιτεία

διατηρήθηκε σχεδόν η ίδια μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση

ΑΘΗΝΑ

8ος π.Χ. συγκρότηση

Συνένωση κατοίκων της Αττικής με κέντρο πολιτικής την Αθήνα

Κληρονομική βασιλεία => Αριστοκρατία

Τέλη 7ου π.Χ. οι κοινωνικές αντιθέσεις οξυμένες, υποχρέωσε τους ευγενείς να

προχωρήσουν στην κωδικοποίηση του εθιμικού δικαίου

1η νομοθετική ρύθμιση, από ευγενή τον Δράκοντα. Η νομοθεσία αυτή

εξυπηρέτησε την ιδέα του κράτους μέσα από την εξυπηρέτηση των

συμφερόντων των ευγενών. Δεν γεφύρωσε το χάσμα, ούτε εξομάλυνε τις

- 14 -

κοινωνικές διαφορές, αφού πολλοί μικροκαλλιεργητές, λόγω των δανεισμών,

είχαν χάσει την ελευθερία τους

Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα και του Κλεισθένη

Αρχές 6ου π.Χ. νομοθετικό έργο από Σόλωνα, στόχευε στο γενικό συμφέρον

και όχι στην απλή συνδιαλλαγή των τάξεων

1) Διάκριση πολιτών ανάλογα με το εισόδημα (τιμήματα – τιμοκρατικό

πολίτευμα)

2) 1ο στάδιο εκδημοκρατισμού η σολώνεια νομοθεσία

3) Κατάργηση του προνομίου της καταγωγής

4) Καθιέρωση λαϊκής συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου και ίσως

στο λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας

5) Κρατικά αξιώματα + υποχρεώσεις προσδιορίζονται με το εισόδημα

και όχι πλέον με κριτήριο την καταγωγή

6) Οι 2 ανώτερες τάξεις είχαν πρόσβαση σ’ όλα τα δημόσια αξιώματα

και επιβαρύνονταν φορολογικά

7) Η τρίτη τάξη είχε μερίδιο στα αξιώματα μικρότερης σημασίας

8) Στρατός => ανώτερες τάξεις συμμετείχαν ως έφιπποι (λόγω

οικονομικής ευχέρειας να εκτρέφουν άλογα), τρίτη τάξη

συμμετείχαν ως οπλίτες με βαρύ οπλισμό αγορασμένο με δικά τους

έξοδα

9) Θήτες (πολίτες τέταρτης τάξης) δεν είχαν πρόσβαση στα δημόσια

δικαιώματα αλλά συμμετείχαν στις συνελεύσεις με ελαφρύ οπλισμό

ή ως κωπηλάτες

Οι αλλαγές αυτές όμως δεν επέφεραν την κοινωνική ειρήνη, πρόσκαιρα μόνο

Κανείς (ευγενείς, πλούσιοι, πλήθος) δεν είχε μείνει ικανοποιημένος

Ο Πεισίστρατος εκμεταλλευόμενος την έκρυθμη κατάσταση κατέλαβε την

εξουσία με τη βοήθεια των λαϊκών στρωμάτων. Η εποχή του, έχοντας το

στίγμα της τυραννίδας, είναι εποχή ανάπτυξης

Μετά τον θάνατό του τον διαδέχθηκαν οι γιοι του. Ο Ίππαρχος δολοφονήθηκε

από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα (τυραννοκτόνοι), ενώ ο Ιππίας

υποχρεώθηκε σε φυγή στην αυλή των Περσών

- 15 -

Εσωτερική ειρήνη το 508 π.Χ. από τον Κλεισθένη γένος αριστοκρατικής

οικογένειας των Αλκμεωνιδών, με μια σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων,

θεμελίωσε το δημοκρατικό πολίτευμα

1) Παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα σ’ όλους τους ελεύθερους

Αθηναίους και έφερε ισότητα μεταξύ όλων των πολιτών, αφού η

διάκρισή τους γινόταν με πολιτικά κριτήρια και όχι με οικονομικά

2) Φυλές => ανήκαν πολίτες από διαφορετικές περιοχές της Αθήνας

και διαφορετική κοινωνικοοικονομική προέλευση

3) Εκτελεστική εξουσία στη Βουλή των Πεντακοσίων συμμετείχε κάθε

πολίτης αφού είχε συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας του με

κλήρωση

Εκκλησία του Δήμου => συμμετείχαν όλοι οι πολίτες, αφού είχαν

συμπληρώσει το 20ο έτος, αποφάσιζαν για τα σπουδαιότερα θέματα, όπως

σύναψη ειρήνης ή συμμαχιών, κήρυξη πολέμων, εκλογή αρχόντων

Οστρακισμός => κάθε άνοιξη συγκεντρωνόταν και έγραφαν πάνω σε

όστρακο, το όνομα εκείνου που θεωρούσαν επικίνδυνο για την κατάλυση της

δημοκρατίας, επειδή ασκούσε μεγάλη επιρροή στην εκκλησία του δήμου.

Εξορίζονταν για δέκα χρόνια

ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ

Στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων (480-490 π.Χ.) η Αθήνα καταστράφηκε

τελείως. Γρήγορα όμως ανασυγκροτήθηκε

Αναδείχθηκε σε μεγάλη ναυτική δύναμη, ενώ στο εσωτερικό εξομάλυνε τις

κοινωνικές αντιθέσεις

Εκδημοκρατικοποίησε περισσότερο το πολίτευμά της και βελτίωσε τις

συνθήκες ζωής των πολιτών της

Για 50 χρόνια υπάρχει ανοδική πορεία

Βοήθησε σ’ αυτό τα μέτρα του Εφιάλτη (461 π.Χ.) με τα οποία περιορίστηκαν

οι δικαιοδοσίες του αριστοκρατικού δικαστηρίου (Άρειος Πάγος)

Περικλής διακυβέρνησε την Αθληνα 30 περίπου χρόνια, περιορίζοντας

αντιδράσεις ολιγαρχικών και συμβάλλοντας στην επέκταση των λαϊκών

δικαιωμάτων

- 16 -

Αυτή την περίοδο η Αθήνα είναι πόλος έλξης πολιτών από άλλες πόλεις, όπου

εργάζονται σ’ αυτή ως έμποροι, βιοτέχνες αλλά δεν έχουν πολιτικά

δικαιώματα. Ονομάζονται ΜΕΤΟΙΚΟΙ και συνέβαλαν στην ανάπτυξη του

αθηναϊκού κράτους, οικονομικά και στρατιωτικά, έναντι της προστασίας που

τους παρείχε

Το προνόμιο του πολίτη, σύμφωνα με πρόταση του Περικλή το είχαν όποιο οι

γονείς τους ήταν και οι δύο Αθηναίοι. Μέτρο για συσπείρωση Αθηναίων από

την είσοδο των ξένων, αλλά και να αντιμετωπίσει ο Περικλής τους πολιτικούς

του αντιπάλους

Ο 4ο αιώνας

Δημαγωγοί => επηρεάζουν το πλήθος με το λόγο τους, αποσκοπώντας στην

εξυπηρέτηση προσωπικών επιδιώξεων

Υπάρχει αδιαφορία για τα κοινά

Δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. προπαγανδίστηκε η ιδέα της συνένωσης των

ελληνικών πόλεων – κρατών

Ισοκράτης πρόβαλε την ιδέα και συντέλεσε στην δημιουργία πολιτικήε μερίδας

– φιλομακεδομικής

Δημοσθένης αντιπαρατέθηκε στην πολιτική αυτή – αντιμακεδονική μερίδα –

που δεν έπαυσαν να πιστεύουν στην υπεροχή της Αθήνας

2.4.1 ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΠΟΛΕΩΝ

ΟΙ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΕΣ

Αμφικτυονίες => ενώσεις πόλεων – κρατών ή φυλετικών κρατών γύρω από

το χώρο ενός ιερού

Οι πρώτες ιδρύθηκαν στη Μ. Ασία (Πανιώνιο στη Μυκάλη, ιερό Ποσειδώνα)

Δελφική αμφικτυονία => συμμετοχή δώδεκα ελληνικών φύλων Θεσσαλοί,

Βοιωτοί, Δωριείς, Ίωνες Περραβοί, Μαγνήτες κ.α. , ίδρυσή της στην εποχή της

φυλετικής συγκρότησης των Ελλήνων. Τα συνέδρια γινόταν 2 φορές το χρόνο

την άνοιξη στους Δελφούς και το φθινόπωρο στην Ανθήλη κοντά στις

- 17 -

Θερμοπύλες (ιερό αμφικτυονίδας Δήμητρας) όπου ήταν συγκροτούμενο από

δύο αντιπροσώπους κάθε ελληνικού φύλου που συμμετείχε σ’ αυτήν. Αρχικά

την απασχολούσαν θρησκευτικά θέματα και μετέπειτα και πολιτικά. Αποτέλεσε

κέντρο άσκησης πολιτικής επιρροής στο πανελλήνιο

ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ

Ήταν πρόσκαιρες ή μακροχρόνιες πολιτικού και στρατιωτικού χαρακτήρα, με

σκοπό την άμυνα ή την επιβολή τους μέσα στον ελληνικό κόσμο

Πελοποννησιακή συμμαχία τέλη 6ου αιώνα, περιελάμβανε όλη την

Πελοπόννησο καθώς επίσης και τα Μέγαρα και την Αίγινα εκτός του Άργους

και της Αχαϊας. Οργάνωση: συμφωνίες πόλεων – κρατών με τη Σπάρτη και όχι

μιας γενικής συμφωνίας μεταξύ όλων. Έτσι οι πόλεις διατηρούσαν την

αυτονομία τους αλλά σε περίπτωση πολέμου ήταν υποχρεωμένες να

παρέχουν στρατό υπό την ηγεσία της Σπάρτης.

Η Α’ Αθηναϊκή, 478/7 π.Χ., η Αθήνα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην

προστασία των ελλήνων στην Μ. Ασία και στα νησιά του Αιγαίου. Η ενέργεια

αυτή είχε ως στόχο την ανάδειξή της ως πρώτη δύναμη μέσα στον ελληνικό

κόσμο. Έδρα ορίστηκε η Δήλος όπου και ονομάστηκε Δήλιος Συμμαχία. Κάθε

χρόνο συγκεντρώνονταν αντιπρόσωποι και εκέι υπήρχε το συμμαχικό ταμείο.

Τα μέλη αρχικά είχαν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η συμμετοχ΄γη

οριζόταν σε πλοία ή σε χρήματα. Όταν ιδρύθηκε η συμμαχία οι πόλεις ήταν

γύρω στις 150 μετά αυξήθηκαν στις 425. Οι Αθηναίοι αρχικά έπαιξαν το ρόλο

«του πρώτου μεταξύ ίσων», ουσιαστικά είχαν την αρχηγία. Μετά όμως

χρησιμοποίησαν τη συμμαχία ως μέσο επικράτησης και κυριαρχίας. Η

μετατροπή από συμμαχία σε ηγεμονία ουσιαστικά έγινε με την μεταφορά του

ταμείου από τη Δήλο στην Ακρόπολη (454 π.Χ.), και πολλές φορές όταν

υπήρξαν αντιρρήσεις από άλλες πόλεις υπήρξαν και ένοπλες επεμβάσεις. Η

Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία διαλύθηκε μετά το τέλος του Πελοποννησιακού

Πολέμου (404 π.Χ.) και την ήττα των Αθηναίων.

Η Β’ Αθηναϊκή. 378 π.Χ., όλοι οι σύμμαχοι ήταν ελεύθεροι και αυτόνομοι. Τη

διαχείριση των θεμάτων την είχε ένα συνέδριο αποτελούμενο απ’ όλους τους

συμμάχους. Έδρα είχε την Αθήνα και καθόριζε τις εισφορές (συντάξεις).

- 18 -

Οποιαδήποτε απόφαση κι αν έπαιρναν έπρεπε να έχει την έγκριση της

Εκκλησίας του Δήμου των Αθηναίων.

ΤΑ ΚΟΙΝΑ

Κάτοικοι ορισμένων περιοχών αντιμετώπισαν τα προβλήματα τους

δημιουργώντας κρατικούς σχηματισμούς ομοσπονδιακής μορφής, γνωστούς

ως κοινά

Φυλετικά συγγενείς ομάδες ή πόλεις – κράτη που συνδέθηκαν με πολιτικούς

δεσμούς κάτω από μια κεντρική εξουσία

Κοινό Θεσσαλών, Ακαρνανών, Αιτωλών

Το κοινό των Αιτωλών εξελίχθηκε σε νέο σχήμα πολιτειακής οργάνωσης τη

συμπολιτεία

Συμπολιτείες: Αιτωλική και Αχαϊκή

ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ

ΟΙ Έλληνες σε κρίσιμες στιγμές, για λόγους αμυντικούς ή επιθετικούς

ενώνονταν σε πανελλήνιο επίπεδο

1η πανελλήνια ένωση, μετά την υποκίνηση της Αθήνας και της Σπάρτης για

την αντιμετώπιση του Περσικού κινδύνου

481 π.Χ. στην Κόρινθο, τριάντα μία πόλεις σχημάτισαν αμυντική συμμαχία

κατά των Περσών, με αρχηγό τη Σπάρτη

2η πανελλήνια ένωση, υποκινήθηκε από τον Φίλλιπο Β’, το 337 π.Χ. στην

Κόρινθο όπου => απαγορευόταν οι συγκρούσεις μεταξύ των Ελληνικών

πόλεων και η βίαιη μεταβολή καθεστώτων, προστατευόταν η ελεύθερη

ναυσιπλοΐα και καταδικαζόταν η πειρατεία

- 19 -

2.4.2 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ «ΒΑΡΒΑΡΩΝ»

ΟΙ ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ Ή ΜΗΔΙΚΑ

Ιωνική Επανάσταση (499-494 π.Χ.)

492 π.Χ. επιθέσεις των Περσών, με αρχηγό το Μαρδόνιο, κατέλαβαν τη Θάσο

και τις θρακικές ακτές. Κατέστησαν υποτελή τη Μακεδονία. Ο στόλος

καταστράφηκε από τρικυμία στον Άθω

1η οργανωμένη εκστρατεία (490 π.Χ.) o Αρχηγοί: οι σατράπες Δάτις και Αρταφέρνης. Κατέλαβαν τα νησιά

των Κυκλάδων, κατέστρεψαν την Ερέτρια, αποβιβάστηκαν στον

Μαραθώνα με σκοπό να καταλάβουν την Αττική. Νίκη των Αθηναίων με

βοήθεια των Πλαταιών. Στη νίκη συμβάλλει αποφασιστικά το σχέδιο του

Μιλτιάδη

2η οργανωμένη εκστρατεία (480 π.Χ.) o Αρχηγός: Ξέρξης. Ο περσικός στρατός πέρασε τα στενά του

Ελλήσποντου και αποβιβάστηκε στις θρακικές ακτές. Μέσω

Μακεδονίας και Θεσσαλίας κατευθύνθηκε προς νότια Ελλάδα.

Θερμοπύλες: 300 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς, αρχηγός ΛΕΩΝΙΔΑΣ.

Ελληνικός στόλος με αρχηγό τον Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη και τη

συμμετοχή του Αθηναίου Θεμιστοκλή προσπάθησε να ανακόψει την

απόβαση του περσικού στρατού. Σύγκρουση στο Αρτεμίσιο, χωρίς

αποτέλεσμα, και οι δύο είχαν απώλειες λόγω θαλασσοταραχής. Πέρσες

χωρίς αντίσταση προχώρησαν στην κατάληψη και καταστροφή της

Αθήνας. Τα γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στην Αίγινα, Σαλαμίνα,

Τροιζίνα. Σεπτέμβριος 480 π.Χ. => καθοριστική σημασίας σύγκρουση

στο στενό της Σαλαμίνας. Νικηφόρο αποτέλεσμα λόγω σχεδίου

Θεμιστοκλή. Ξέρξης αποχώρησε όμως άφησε πίσω το Μαρδόνιο. 479

π.Χ. δεύτερη κατάληψη και καταστροφή Αθηνών. 479 π.Χ. ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ στις Πλαταιές => Λακεδαιμόνιοι, Κορίνθιοι, Μεγαρείς,

Αιγινήτες, Πλαταιείς κ.α. με αρχηγό το Σπαρτιάτη στρατηγό Παυσανία

έκαμψαν την περσική αντίσταση και υποχρέωσαν τους Πέρσες σε

φυγή. Στόλος => με αρχηγούς το Σπαρτιάτη Λεωτυχίδη και Αθηναίο

Ξάνθιππο νίκησε στο ακρωτήριο της Μυκάλης

- 20 -

Εξέγερση ιωνικών πόλεων

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΩΝ

Σικελία – Συρακούσες και Ακράγας κατόρθωσαν να νικήσουν στην Ιμέρα

δυνάμεις των Καρχηδονίων

Ιστορικοί από την αρχαιότητα ακόμη, διατύπωσαν την άποψη πως η

επεκτατικότητα των Καρχηδονίων ήταν συντονισμένη προσπάθεια σε

προσυνεννόηση με τους Πέρσες

ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΜΗΔΙΚΑ

449 π.Χ. με τη Συνθήκη της Καλλίας οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας

απέκτησαν την αυτονομία τους. Βοήθησαν οι Αθηναίοι με την ίδρυση της Α’

Συμμαχίας

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΝ 4ο ΑΙΩΝΑ π.Χ.

Τέλος 5ου π.Χ. ο Κύρος, αδελφός του βασιλιά Αρταξέρξη, θέλησε να

διεκδικήσει το θρόνο

Χρησιμοποίησε και στρατιωτικό σώμα από 13.000 Έλληνες μισθοφόρους

Η εκστρατεία αυτή (Κύρου Ανάβασις) κατέληξε σε σύγκρουση νικηφόρου του

Κύρου, χωρίς όμως αποτέλεσμα γιατί ο ίδιος σκοτώθηκε

Οι 13.000 Έλληνες με αρχηγό τον ιστορικό Ξενοφώντα κατόρθωσαν να

διαφύγουν κι έφτασαν στις ακτές του Εύξεινου Πόντου (Κάθοδος των Μυρίων)

Έλληνες της Μ. Ασίας εκτεθειμένη στην εκδίκηση του Αρταξέρξη. Προστασία

από Σπάρτη

Ο Αγησίλαος, βασιλιάς της Σπάρτης, προσπάθησε να απελευθερώσει τις

ιωνικές πόλεις

Στο πρόβλημα δόθηκε λύση εις βάρος των Ελλήνων, με την υπογραφή του

Βασιλείου Ειρήνης ή Ανταλκιδείου (386 π.Χ)

Οριστική λύση στην Περσική απειλή έδωσε ο Αλέξανδρος (334-325 π.Χ)

- 21 -

- 22 -

2.4.3 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ - ΚΡΑΤΩΝ

460 π.Χ. – 445 π.Χ. => 1ος Πελοποννησιακός Πόλεμος, πεδία συγκρούσεων

Πελοπόννησος, Βοιωτία

Η περίοδος αυτή τελείωσε με υπογραφή ειρήνης για τριάντα χρόνια

(τριακοντούτες σπονδαί, 445 π.Χ.) μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης

Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Αντιθέσεις: φυλετική διαφορά (Ίωνες – Δωριείς) πολιτειακή συγκρότηση,

κυρίως όμως ηγεμονικές τάσεις της Αθήνας

30 χρόνια κράτησε ο πόλεμος και ουσιαστικά σχεδόν όλος ο ελληνικός κόσμος

χωρίστηκε σε 2 στρατόπεδα

Αρχιδάμειος ή Δεκαετής πόλεμος (431-421 π.Χ.)

Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)

Δεκελεικό ή Ιωνικό πόλεμο (413-404 π.Χ.)

Εξοντωτικός για όλες σχεδόν τις πόλεις

Ο πόλεμος δημιούργησε τις προϋποθέσεις για ανάμειξη των Περσών στα

εσωτερικά των Ελλήνων

Ήττα της Αθήνας και αναγνώριση της σπαρτιατικής ηγεμονίας απ’ όλες τις

ελληνικές πόλεις

ΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΤΟΥ 4ου π.Χ.

Πολιτική των Περσών στόχευε στη διαίρεση των ελλήνων με την παροχή

χρήματος

Αντισπαρτιατικός συνασπισμός : Θήβα, Κόρινθος, Άργος και Αθήνα,

αποτέλεσμα συγκρούσεις γνωστές ως Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος (395-

386 π.Χ.). Βασίλειος Ειρήνη (386 π.Χ.) παραδόθηκαν οι Ιωνικές πόλεις και η

Κύπρος στον Πέρση βασιλιά, κυρήχθηκε η αυτονομία των ελληνικών πόλεων

εκτός από Ίμβρο, Λήμνο και Σκύρο που παρέμειναν στους Αθηναίους ,

ορίστηκαν τοποτηρητές στην κυρίως Ελλάδα οι Σπαρτιάτες.