Χορδόφωνα

Σε

αυτή την κατηγορία ανήκουν η οικογένεια του ταμπουρά (ταμπουράς, μπουζούκι, μπαγλαμάς), η οικογένεια του λαγούτου (λαγούτο, ούτι),η κιθάρα, το μαντολίνο, η οικογένεια των έγχορδων με δοξάρι (η αχαλαδόσχημη λύρα, η φιαλόσχημη λύρα και το βιολί), και η οικογένεια των ψαλτηρίων (το κανονάκι, και το σαντούρι). Η ονομασία ταμπουράς χρησιμοποιείται για μια σειρά από νυκτά όργανα, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις, τον αριθμό των χορδών και το κούρδισμά τους. Τα αρχέτυπα των οργάνων αυτών, γνωστά ήδη από τη 2η π.Χ. χιλιετία, έχουν μικρό ηχείο, μακρύ χέρι ίσως και ένα μέτρο και παίζονται με την πένα ή με το χέρι. Στην αρχαία Ελλάδα ο τύπος αυτός είναι γνωστός ως πανδούρα ή τρίχορδο, στο Βυζάντιο ως θαμπούρα και στη νεότερη Ελλάδα ως ταμπουράς,

μπουζούκι, μπαγλαμάς κ.ά. Το μπουζούκι είναι το κύριο μουσικό όργανο στην παράδοση του ρεμπέτικου, της αστικής λαϊκής μουσικής, που αναπτύσσεται στα λιμάνια του Αιγαίου από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι τη δεκαετία του ΄50. Το μπουζούκι έχει τρεις διπλές χορδές και στη νεώτερη εποχή τέσσερις διπλές χορδές. Ο Μπαγλαμάς δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μπουζούκι μικρού μεγέθους. Το ηχείο είναι πολύ μικρό, φτιάχνεται καμιά φορά από μικρή νεροκολοκύθα. Έχει τρεις χορδές που ηχούν μία οκτάβα ψηλότερα από του μπουζουκιού.

Το λαγούτο, αποτελεί σύνθεση στοιχείων από την αρχαιοελληνική πανδούρα και το αραβικό ούτι. Είναι όργανο αχλαδόσχημο, με μεγάλη κοιλιά (ηχείο) και βραχίονα. Στο μπροστινό μέρος της κοιλιάς έχει μία μεγάλη τρύπα. Το πίσω μέρος της κοιλιάς που είναι κυρτό, φτιάχνεται με μία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία από λεπτές και στενές λωρίδες σκληρού ξύλου (ντούγιες). Για να διευκολύνουμε τα δάκτυλα του οργανοπαίκτη, το λαούτο έχει συνήθως κατά μήκος του βραχίονα, τους λεγόμενους μπερντέδες ή τάστα. Τα τάστα ήταν αρχικά κάθετες λωρίδες από έντερο ζώου, ή δέρμα ενώ σήμερα είναι μεταλλικά. Υποδεικνύουν στον οργανοπαίκτη τα σημεία όπου πρέπει να

Η λύρα του Νίκου Ξυλούρη

Μπαγλαμάδες (τέλη 19ου αι.)

Βιολί

τοποθετήσει τα δάκτυλα του αριστερού του χεριού. Έχει τέσσερις διπλές χορδές είναι το κατεξοχήν όργανο ρυθμικής συνοδείας στο τυπικό συγκρότημα της στεριανής Ελλάδας, την κομπανία. Παλιότερα παιζόταν και ως μελωδικό όργανο (σόλο), παράδοση που εξακολουθεί στην Κρήτη. Το ούτι είναι αραβικής προέλευσης.Η ονομασία του προέρχεται από το αραβικό al'ud (που

σημαίνει ξύλο). Έχει πέντε διπλές εντέρινες χορδές και παίζεται σόλο ή με άλλα μουσικά όργανα στη μουσική παράδοση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Θράκης. Το ούτι είναι αχλαδόσχημο όργανο που μοιάζει στην όψη του με το λαούτο, έχει μεγάλη κοιλιά αλλά κοντό βραχίονα και μάλιστα χωρίς τάστα. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κιθάρα αντικαθιστά σταδιακά το λαγούτο στα δύο παραδοσιακά οργανικά συγκροτήματα, τη ζυγιά και την κομπανία. Το βιολί, που ως λαϊκό μουσικό όργανο επισημαίνεται στην Ελλάδα από το 17ο αι., αποτελεί σήμερα ένα από τα κύρια μελωδικά όργανα τόσο στη στεριανή όσο και στη νησιωτική Ελλάδα. Η αχλαδόσχημη λύρα (γνωστότερη είναι η κρητική), είναι μαζί με το βιολί, τα πιο διαδεδομένα στην Ελλάδα έγχορδα με δοξάρι. Αποτελείται από ένα μικρό αχλαδόμορφο ηχείο που συνεχίζεται σε κοντό χέρι. Έχει τρεις χορδές τις οποίες δεν πιέζουν από πάνω προς τα κάτω, αλλά απλώς τις αγγίζουν από το πλάι με το νύχι. Οι Έλληνες του Πόντου χρησιμοποιούν τη φιαλόσχημη λύρα με τρεις χορδές, τον κεμεντζέ. Ο εκτελεστής όταν κάθεται ακουμπάει τον κεμεντζέ πάνω στον αριστερό μηρό όπως και στην κρητική λύρα. Η βασική διαφορά των εγχόρδων με δοξάρι από τα υπόλοιπα έγχορδα, είναι το ότι οι χορδές τίθονται σε παλμική κίνηση όχι πλέον με μία πένα η οποία τις κτυπά αλλά με ένα δοξάρι που τις τρίβει. Το μαντολίνο μαζί με την κιθάρα αποτελούν τα βασικά όργανα της μαντολινάτας, του συγκροτήματος που συνοδεύει την αστική λαϊκή μουσική (αθηναϊκή και επτανησιακή καντάδα) από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Μαντολίνο

Το

σαντούρι αποτελείται από ένα αρκετά μεγάλο τραπεζοειδές κουτί που χρησιμεύει για ηχείο, στο οποίο είναι στερεωμένες κατά μήκος των μη παραλλήλων πλευρών οι χορδές διαδόθηκε στον ελλαδικό χώρο από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας μετά την καταστροφή του ΄22. Χάρη στις τεχνικές και εκφραστικές του δυνατότητες, αποτελεί μέρος της κομπανίας στη στεριανή Ελλάδα ή της νησιωτικής ζυγιάς. Το σαντούρι παίζεται με δύο λεπτά ξύλινα σφυράκια που το άκρο τους είναι τυλιγμένο με πανί ή τσόχα για να δίνει μαλακό ήχο. Το κανονάκι (από τον κανόνα, το μονόχορδο όργανο του Πυθαγόρα) είναι

γνωστό στον ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Είναι νυκτό όργανο με εντέρινες χορδές και παίζεται με με τα δάκτυλα ή με δύο τεχνητά μεταλλικά ή κοκάλινα νύχια που περνιούνται στα δάκτυλα με δακτυλήθρες.

Ούτι

Λαγούτο

Μπουζούκι, μπαγλαμάς, κεμεντζές (ποντιακή λύρα)

Σαντούρι

Ταμπουράςταμπουράς, μπουζούκι, μπαγλαμάς, ούτι