'

"

, - Λ ;. W8SEIVTATI0 JPHYSICA

COMPARATIONEMINTER THERMOMETRA AÜRIS ET SPIRITUS

VINI AD TEMPERATURAS INFRA PUNCTUM GELATIONIS

AQUAE SITAS SISTENS

QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

p. p.

MAG. PETRUS ADAMUS SILJESTRÖM

ET

CAROLÜS JOH. OSCAR LAURINGOTULANDUS. STIP. LJE1JEL.

IX AUDIT. GUSTAV. ΟΙΕ XXVII MAJI J1DCCCXXXV1I.

Η. Λ. M. S.

P. I.

U Ρ S Α υ Μ

EXCUDEEANT EEGI^E ACADEMIA T Υ 7AU G K Λ PH I.

FREDERICO RÜDBERGPROFESSORI CELBEIIUIMO

Sa er um

V. d.

I». Λ. SIL J Ε STROM.

KONUNGENS TROTEJENARE

MAJOREN OCH RIDDAREN AF KONGL» SVÄRDS" ORDENVÄLBORNE

he«U nas nsraiiOCH

MAJORSKAN

VÄLBORNA

FBU €nn (»född j$t S I ΙΠ £ r C £ 1t

samt

CAPITAINSKAN

VÄLBORNA ENKEFRU

/re&rica HM il). Jlitgfrfteinfödd Π ti £ &

vördnadsfullt och tacksamt

tillegnadt

af

c. l. O. LAURINr

Dissertatio Physica, comparationem inter tliermoinv¬ira aeris et spiritus vini, ad temperaturas infra

punctum gelationis aquse sitas, sistens.

JjlJl^ultae et maxim i niomeriti in melius mutationes, quaein therm ometro hydrargyri construendo proximis annissunt adhibitae, effecerunt, ut omues temperaturas, interpunctum gelationis hydrargyri et -f- ioo° sitas, hujus opediligeutissime determinare liceat. Nec vero inensurae tem¬

peraturarum infra punctum gelationis hydrargyri sitarumeadem est ratio: therniometro yidelicet spiritus vini, quodheic necessario adhibendum estc"), veras temperaturas haud-

- quaquam indicante, propterea quod ratio dilatationis spi¬ritus yini per calorem simul cum temperatura rapide cre-scat, ita ut multura differat, quin, inträ parvam etiamtemperaturse differentiam, rationi dilatationis aeris respon-denti sit proportionalis. Cum tarnen non solum in mul-

*) Spiritus enim vini solus est liquor, qui liquens etiamnummanet -ad temperaturas infra punctum gelationis hydrargyri sitas, etpurissimus quoque ad nullum hactenus observatum frigoris graduragelatur.

o \

tis disquisitionibus physicis, sed in studio etiam geogra-phice physiche septemtrionaliurn terrae regionum maximiest momenti, ut temperaturee quoque iniimae accurate de-terminentur, utilitatis quidquam in uiedinm prolaturoscredidimus, quum, comparationem thermometri spiritusvini cum thermometro aeris ad inferiores temperaturaegradus maxima pro viribus diligentia instiluentes, viniindicationnm illius thermometri determinare conati snmus,ut lioc modo observationes ejus ope factae ad veras tem-peraturas reduci possent.

Malta quidem antea experimenta circa .dilatationemspiritus yini diversis temporibus instituta sunt a de Luc,Lambert, Gilpinr Sc Blagden, Dallon cet., quorum uter-que prior thermometrum spiritus /vini cum thermometrohydrargyri comparavit, bi vero absolutam spiritus vini di¬latationem determinarunt. Cum fero omnium horum ex¬perimenta ad temperaturas supra o° sitas prsecipue. fue-runt instituta, a nostris plane di versa sunt, quse inferio¬res solum temperaturas respiciunt \ nec quidquam (proutfacile perspicitur) a formulis empiricis, ex bis disquisi¬tionibus ductis, concludi licet, cum queestio est de tem-peraturis multo inferioribus quam illis, ad quas ipsa eorumexperimenta facta fuerunt. Ut tamen videatur convenien-tia inter thermometra spiritus vini et hydrargyri ad su-

5

periores temperaturs gradas, qualis Iiis experlmentis propeinventa est, tabulas comparationis a de Luc et Lamberttraditas subjungimus, quse, etiamsi, propter errores ob-servationumj qui illorum tempore certe eyitari non po-terant, paullum a vero dissentiant, irregularitalem sallmiindicationum thermometri spiritus vini perbene, monstrant.

Gractus JReaum.XhcrmomeUi

hydrargyνί-

Gradus rcspondeutes thermometrispiritus vini.

secunduiude Luc.

secundumLambert.

Ο O O

ΙΟ 7>9° 7 >9 &20 l6,5o 16,20So 25,66 20,154o 55,io 54,46

. 5o 45,5o 44,4iCo 56,20 55,i6

70 67,8ο 66,9180 8o,oo 80,00

His prsemissis ad nostra jam pervenimus; praecipua vero;quse in costructione thermometri spiritus vini sunt observan·da, exposcunt, ut singula hujus primum prosequamur,'thermornetrum aeris, quod adhibuimus, deinde descrir*pturi experimeatorumque summäm tandem -exposituri.

4

5- *.

Spiritus vini, quem ad thermomefra nostra adhibui-mus ,, circiter centesiniam partem aquae conlinuit; quiavero, secundum experimenta a dt Luc facta, nulla fereinterest differentia inter indicationes thermometrorum,spiritu vini plus minusve rectifieato completorum, sedtunc primum differentia sensibilis oritur, cum aqua cou-tenta usque 5o procv excurrit, determinationes noVtrasthermometris qualicumque spiritu vini, modo ne nimiumaquae eontineat ,f completis adplicari posse perspicitur.

Quum tubi thermometrorum spiritu» vini diametrosmulto majores habeant necesse est, quam qui ad thermo-metra hydrargyri adhibentur, eo necessarius est> eosdem

diligenter calibrare, quia graudiores tubi thermometrieinuraquam obtineri possunt, qui non maxime diversos indiversis locis diametros habeant. Obstat vero, quo minusjam factum thermometrum calibretur, quod imp oss i hile est,columnam separatam Spiritus vini in tubo ferrej quareeoacti sumus, priusquam glabulus thermometri eillabatur,tubum, ope hydrargyri, inter duo signata puncta calir-brare, ut deinde,, thermometro perfecta duobusque pun-

ctis, certis quibusdan* temperaturis respondentibus,. defini-

tis, gradum thermometri, qui datae longitudini in tub© re*

sponderet, per interpolationem computare lieeret.

Sint (Fig. i) A> i? duo puncta, inter quae tubus ca-libratus fuit, ita ut votumen totius tubi inter A et B,quod — V ponimus, in v partes, quarum quaeque = A,sit divisumj E\ E" puncta in tubo, quse respondent tem-peratüris determinatis t'\ quarum diflereniia = τ; 3"numerus incognitus'thermometri graduum, qui voluminiK Ε respondet, Sit Ε' inter Μ' et N\ Ε1' inter Μ" etΝ" atque Ε inter JM et Ν et sint Volumina Mt Ν', Μ'' N"Μ Ν aequalia inter se et quodque = A; distantiae veroM'N\ M"N'\ MN, M'E, Μ"NE appellentur i,l\I, Λ, λ , λ respective* Signiiicent ulterius η. η nume-ros integros, qui expritnunt, quoties A contineatur interpuncta M" et N't JK' et Ν respeetive et sit, , /'-λ' λ"

n "T ~"γ— "+* -p = Wi . Fiet utiquer / λ' λ\θ-«(" + 7 + i) · V · · (/ί)

Si problema inversum, vet positionem puncti in tubo,,quod gradui dato thermometrico £)" respondeat, cümputareyelimus, hoc faciUimtnri erit. Habemus enim

, λ' λ . $.» + 7 + 7 =>» -

β

Tel, λ £ λ'

»z + - m -7/ τ *

linde, quia / in tubo directe determinatur, « et λ com-putari possunt, ita ut antea locum tubi, cuicumque gra-dui tbermometri respondentem, determinare liceat.

Haec.tarnen pendent abbypothesi, tubum intra quern-V

que — cylindricurn esse; quod, etsi stricte non valeat,'v

tarn parve tarnen a vero discrepare debet, ut qui forsanV

sit error facillime negligi possit, si tantura — satis par-,v

yam occupel longitudinem; quia compertum habemus, tu-bos in genere non esse yariabile inoequales, ita ut dia-:metri multo differentes yicini essent, sed superficies inte.riores e contrario conicas leviterque decliyes esse. In

V

tubis, quos adhibuimus, — circiter aliquot tantum lineasv

excepit, ita ut hoc respectu nihil sane impedire debeat,quo minus calibratio exacta sit. Quod ut eo clarius ap-pareat, calibrationem unius nostrorum thermometroruminde ab initio referemus.

Methodo calibrandi, quam cel. Professor Budberginvenit, usi sumus; cum vero magnitudo diametri tubi

nobis permisit, columnas hydrargyri prope sequantesV V v— et — in tubo ferre, statim ita — quemque determi-4 5 ' 20

navimus. Sit scilicet χ volumen verum columnae intro-

.. / rr ttr ...

duetae, quae prope — excepit; «, η , η positiones suc¬

cessiva alterius extremitatis columnse, cum altera ad Aprimum aptatur et deinde versus B fertur; n"" vero po-sitio extremitatis, quae ad A erat ρ os ita, cum altera inB sita est; sit ulterius v differentia voluminurn An'" etAn'\ qua cum parvam occupat longitudineni, longitudiniliuic λ est proporlionalis. I^it

—— + v~~

4 ~ 4

^ // λ />/et verser positiones successivarum —. » ± - « ± — η

A ' A* 2'

± B. —

r

vEodem modo fit, si columna prope = — introducitur et

per litteras χ, v\ λ' atque η punctatas ehedem quantita-tes relative significentur

. V v'

y χ'et positiones suocessivarum —: η ± — ril + »"

5 J> sy

rf rf n± — «ΐ ν ± Ε, —

f' S*Scala instrumenti calibratorii in partes divisa est, quarum

quaeque prope X gradus excepit, ita ut certe sestimare Ii·cuerit äöö gradus; in qua, columnå quintam partem vo-

luminis V prope adaequante in tubum introductå, sequen-ies positiones observavimus:

A — ad — 64,1ri — — — 465,4n" —- -— — 866,8η — — · — 1266,7η** — — . _ 1662,0

— — — 1665,5unde λ' iit = i,5 vel prope gradus tantum. — Illatå

Vpostea columnå, quse prope — excepit, has altera« posi·*tiones observavimus:

A — ad — 05,0ti — — — 594,2η — — — 1097,8η" — — — 1595,0nIV — — — 1595,4

ita ut λ = x>, 4 vel prope = ^ gradus tantum . — ?jiitaque V = loo ponimus, ex Iiis seriebus statim deter«