Toυ Σταύρου Γρόσδου,Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.,stavgros@otenet.gr

CCoommiicc((oo)) ππααιιχχννίίδδιιαα

335522

ΤΤ α “κόμικς” ή “εικονογραφηγήματα” (Μαρτινίδης,1991: 14-16), οι εικονογραφημένες ιστορίες που,μέσα από μια σειρά στενά συνδεδεμένων σκίτσων

και διαλόγων που τα συνοδεύουν, αποδίδουν κατά τρό-πο ζωντανό, ιστορίες δράσης, είναι μια σειρά σχεδίων πουσυνοδεύονται από λόγο, αλλά και η ίδια η τέχνη της δημι-ουργίας σχεδίων με λόγο. Γράφει ο Πέτρος Μαρτινίδης:«…Καθετί ευτελές που διαβάζεται και αφήνεται να κιτρινίσειέξω από τα προστατευτικά ράφια μιας βιβλιοθήκης ή πετιέ-ται για να ξαναγυρίσει στο χαρτοπολτό απ’ όπου εν μέ-ρει προήλθε, εξ ου και ο αμερικάνικος όρος “pulp” για τοχαρακτηρισμό των πρώτων περιοδικών του αιώναμε τέτοιας λογής αναγνώσματα» (Μαρτινί-δης, 1982: 136).

Κόμικς και παιδιά Τα κόμικς είναι ιδιαίτερα αγαπητά στα

παιδιά. Λόγοι που θεωρήθηκε ότι συμ-βάλλουν στην εξάπλωση και στην εμπο-ρική επιτυχία των κόμικς ανάμεσα στα παι-διά είναι το χιούμορ, η ελκυστικότηταπου προσφέρει η δράση και η περιπέτεια, η εικόνα που κρα-τά σε εγρήγορση τη φαντασία των παιδιών και βιώνουν τηδράση, το ξεπέρασμα του τόπου και του χρόνου που επι-τρέπει νοητικά ταξίδια, ο περιορισμός του λόγου που τακάνει ευκολοδιάβαστα, η ποικιλία των θεμάτων τους, η χα-μηλή τιμή και η ευκολία στην ανεύρεσή τους. Γράφει ο Τζιά-νι Ροντάρι: «Το κόμικ δίνει την ευκαιρία στο παιδί να δια-βάσει με αυθεντική περιέργεια και χωρίς παρακίνηση. Δια-βάζει γιατί θέλει να μάθει τι συμβαίνει, όχι γιατί του ανατέθηκεως εργασία. Διαβάζει για τον εαυτό του, όχι για τους άλ-λους ούτε για να κάνει καλή εντύπωση…» (Ροντάρι, 1985).Για τον Αντώνη Μπενέκο: «Η γοητεία των κόμικς αναβρύ-

ζει κατά κύριο λόγο από τον αφηγηματικό δυναμισμό τωνεικόνων: καθεμιά αντιπροσωπεύει μια πράξη σε εξέλιξη καιόχι τελειωμένη, προβάλλει ως συνέχεια της προηγούμενηςκαι όχι ως κατάληξη. Έτσι εξασφαλίζεται και το δραματικόστοιχείο, που αποτελεί ένα άλλο αίτημα της παιδικής φύ-σης» (Μπενέκος, 1984: 34). Ο Χρ. Αντωνίου θεωρεί ότιη απήχηση που ασκούν τα κόμικς πάνω στα παιδιά εξηγεί-ται σε μεγάλο βαθμό από την εκ των προτέρων γνωστή καιτυποποιημένη συμπεριφορά των ηρώων των κόμικς, π.χ.η φιλαργυρία του Σκρουτζ, η αδεξιότητα του Ντόναλντ,

κ.ά. (Αντωνίου, 1989: 15). Για τον Πέ-τρο Μαρτινίδη η ανάγνωση των κόμικς,

από μικρούς και μεγάλους, μοιάζει μετο άκουσμα των παραμυθιών από ταπαιδιά, οδηγεί στον παιδισμό ή παλι-μπαιδισμό: «Η κατάσταση του ανα-γνώστη των κόμικς είναι αρκετά κοντά

σ’ εκείνη του παιδιού που ακούει απο-λαμβάνοντας τα όσα τρομερά και θαυ-

μαστά έχουν να του ιστορήσουν τα παραμύ-θια κάποιου παππού ή γιαγιάς. Εκστατικό α-

πέναντι στα όσα ακούει …πολύ αμφιβάλλοντας για την αλήθειατων λεγομένων. Κάπου εκεί εντοπίζεται και η στάση του α-ναγνώστη των κόμικς απέναντι σ’ αυτά που διαβάζει. Να ταθεωρεί δηλαδή ταυτόχρονα αρκετά απίστευτα, απίθανα ήαφελή, ώστε να μην τον χρεώνουν με καμιά παραπέρα προ-βληματική και αρκετά πιστευτά ώστε να εισχωρεί στην ε-σωτερική συνάφεια των περιγραφών και να τις απολαμβά-νει» (Μαρτινίδης, 1982: 215-216).

Η ταύτιση του παιδιού-αναγνώστη με τον εύκολα ανα-γνωρίσιμο ήρωα και η επαναλαμβανόμενη λυτρωτική κο-ρύφωση της ιστορίας (ο ήρωας που δεν τον πετυχαίνουνοι σφαίρες του εχθρού ή γλιτώνει εκατοντάδες φορές α-

η διδακτική της λογοτεχνίας

335522

πό τις πιο θανάσιμες παγίδες και βγαίνει πάντα ο νικητής).,ίσως είναι οι συμβάσεις που ερμηνεύουν το πώς διαβάζο-νται τα κόμικς και γίνονται αγαπητά.

Κόμικς εγκώμιοΤο δυνατό ερέθισμα που προκαλεί η εικόνα και η μαγεία

που ασκεί ο εσκεμμένα απλοϊκός λόγος έχουν σαν αποτέ-λεσμα να προσφέρουν ψυχαγωγία και απόλαυση, καθώςμε τις φανταστικές ή κωμικές τους περιπέτειες απομακρύ-νουν τον αναγνώστη από την κούραση και τη ρουτίνα τηςκαθημερινότητας.• Είναι ένα λογοτεχνικό είδος που απλώνεται σ’ όλα τα α-

φηγηματικά είδη (περιπέτεια, φανταστικό, αστυνομικό,πολεμικό, σάτιρα, κ.ά.).

• Βρίσκεται στα χέρια όλων των κατηγοριών του αναγνω-στικού κοινού (μικρούς και μεγάλους, εργάτες και δια-νοούμενους, πλούσιους και φτωχούς).

• Διαβάζεται με λιγοστή προσπάθεια (χωρίς ιδιαίτερη αυ-τοσυγκέντρωση, χωρίς μολύβι για υποσημειώσεις ή α-σκήσεις μνημονικών ικανοτήτων) και μεταφέρεται εύκο-λα παντού (στο θορυβώδες τρένο, στο καράβι, στο κρε-βάτι πριν από το νυχτερινό ύπνο, μέσα σε κάποια τσέπη,ιδιαίτερα όταν ο μικρός αναγνώστης θέλει να αποφύγειτην οργή των γονιών του).

• Σε κάνει να ξεχνάς την πεζή πραγματικότητα της καθημε-

ρινής ζωής, σε μεταφέρει σ’ άλλους κόσμους, του πα-ρελθόντος, του παρόντος, του μέλλοντος, εκπληκτικά ό-μορφους και απίστευτα ωραίους. Η κινηματογραφική α-φήγηση βοηθάει ιδιαίτερα στην απορρόφηση του ανα-γνώστη. «Όσο διαβάζονται οι ιστορίες, άλλο τόσοπερπατιούνται, κοιτάζονται, μυρίζονται, ηχούν, έχουν ποι-κίλες αφές και γεύσεις» (Μαρτινίδης, 1982: 221).

• Είναι μια πραγματική απόλαυση, ένα ψυχαγωγικό ανά-γνωσμα που το διαβάζεις όταν επιστρέφεις στο σπίτι σου,όσο κουρασμένος κι αν είσαι, όσο κακόκεφος κι αν αι-σθάνεσαι και δεν βαριέσαι να το κοιτάζεις και να το ξε-φυλλίζεις, να χαμογελάς, να καγχάζεις ή ακόμα και να ξε-καρδίζεσαι αδιαφορώντας για το τι λένε οι γύρω σου(Κολιοδήμος, 1982: 6). Και βέβαια να “συναντάς” τουςχαρακτήρες του, που θα φρόντιζες να αποφύγεις αν εί-χες να τους συναντήσεις στην καθημερινή ζωή (Μαρτινί-δης, 1982: 221).Οι φανατικοί επικριτές των κόμικς υποστηρίζουν ότι πί-

σω από τους καλοκάγαθους ήρωες διακινούνται ποικίλα ι-δεολογήματα και πολύπλοκες φαντασιώσεις. Τα κόμικς ωςεπικοινωνιακό μέσο δρουν με δύο τρόπους, εκπέμπουνδύο τύπους μηνυμάτων: (α) Με λανθάνοντα τρόπο, μέσωτης μεταβίβασης γενικών προτύπων σχέσεων και εξου-σίας, π.χ. τις σχέσεις των παιδιών με τους ενηλίκους,τις σχέσεις των δύο φύλων, κ.ά. (β) Με φανερό τρό-

η διδακτική της λογοτεχνίας

335522

πο, μέσω μηνυμάτων ιδεολογικά φορτισμένων, π.χ. από-ψεις για το στρατό, αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημά-των, βίαιες εικόνες κ.ά. (Παντελίδου-Μαλούτα, 1984: 45).

Κατά καιρούς τα κόμικς έχουν κατηγορηθεί ότι πε-ριέχουν: • σαρκασμό, ειρωνεία, σάτιρα, αυθάδεια, φθόνο, εκδίκη-

ση, απουσία ανθρωπιστικών αισθημάτων, • αντιδραστικό όραμα του κόσμου, προσανατολισμό προς

ένα απάνθρωπο τρόπο ζωής και κοινωνικής συμπερι-φοράς με κίνητρα το κέρδος, το ατομικό βόλεμα, το κυ-νήγι του πλούτου, τη λαχτάρα της δημοσιότητας,

• κόσμους αταξικούς, με ήρωες που αδιαφορούν και α-δρανοποιούνται απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προ-βλήματα, κόσμοι γεμάτοι καλούς και κακούς που αντι-μάχονται μεταξύ τους,

• οι σχέσεις των ανθρώπων είναι σχέσεις υποταγείς κα-τώτερων προς ανώτερους,

• εξιδανίκευση και ωραιοποίηση των μορφωτικώνκαι πολιτιστικών αξιών του σύγχρονου καπιταλι-σμού με σκοπό της ζωής την καλοπέρασηκαι τον άνευ ορίων καταναλωτισμό, το-νισμό της αξίας του χρήματος, προβο-λή των εννοιών της βίας και της επιθε-τικότητας σαν κύρια συστατικά της ζω-ής και του πολέμου σαν κύριουτρόπου εκτόνωσης της ανδρικήςπολυπραγμοσύνης, αποδοχή τηςβίας των ισχυρότερων σα νόμο της κοινωνίας,

• προβολή του δυτικού πολιτικού συστήματος, σαν ανώ-τερου από τα αντίστοιχα των λαών του τρίτου κόσμου,στους οποίους πρέπει να επιβληθεί με κάθε θυσία, α-πουσία των γονέων και του θεσμού της οικογένειας, πα-θητική παρουσία της γυναίκας,

• ρατσισμό και φυλετικές διακρίσεις, • απουσία αισθητικών προδιαγραφών.

Οι αρνητές των κόμικς, επίσης, διατυμπανίζουν την πε-ποίθησή τους ότι αυτά υποβιβάζουν τη γλώσσα. Στα κό-μικς η μεταβίβαση των μηνυμάτων γίνεται μέσα από την ει-κόνα, ο γραπτός λόγος παίρνει δευτερεύουσα θέση καιχρησιμοποιείται μόνο κατ’ ανάγκη.

Η απόσταση ανάμεσα στους αυστηρούς αφορισμούς ωςτην ενθουσιώδη υποδοχή και το υμνολόγιο οφείλεται στοότι κάθε πλευρά χρησιμοποιεί διαφορετικά κόμικς σαν βά-ση για τις τοποθετήσεις της. Οι επικριτές, ταυτίζοντας όλα

τα κόμικς μεταξύ τους, σχολιάζουν κυρίως αμερικάνικες εκ-δόσεις και η άλλη πλευρά ανταπαντά με τα ευρωπαϊκά κό-μικς (Αστερίξ) ή κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις τύπου Μα-φάλντα. Ο Πέτρος Μαρτινίδης γράφει σχετικά: «Οι μαχη-τικοί πολέμιοι και οι φανατικοί υποστηρικτές έχουν εξίσουάδικο, επειδή έχουν, όλοι τους, εξίσου δίκιο. Κι αυτό συμ-βαίνει γιατί οι αναφορές τους μπορεί να στηρίζονται σε δια-φορετικά παραδείγματα, σε διαφορετικά μεταξύ τους έρ-γα». Και καταλήγει: «…Οι άκριτοι ενθουσιασμοί για τα κό-μικς ως τη μοναδική μυθολογία της εποχής των πυραύλωνείναι το ίδιο περιορισμένα χρήσιμοι με τις πανικόβλητες κα-τακραυγές, για τα κόμικς ως το μίασμα της κουλτούρας»(Μαρτινίδης, 1982: 232).

Τα θετικά στοιχεία των κόμικς: • Αρθρώνουν έναν κριτικό λόγο για την ίδια την κοινω-

νία. • Εκφράζουν μηνύματα ανθρωπιστικά,

αντιαποικιοκρατικά, αποδε-σμευμένα από ρατσιστικές

προκαταλήψεις και αισθήματαυπεροχής απέναντι σε κάποιες ο-

μάδες ανθρώπων ή τάσεις επιβολής λα-ούς του τρίτου κόσμου.

• Καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού, στηλι-τεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα, αμφισβη-

τούν τους φορείς εξουσίας. • Καταπιάνονται με προβληματισμούς της εποχής, σα

μια απάντηση στον αμερικάνικο καπιταλισμό, ιμπεριαλι-σμό που επιβλήθηκε στους χώρους της επικοινωνίας καιτης τέχνης.

• Ακόμα, όταν σε κάποια κόμικς συναντάμε τη βία, την ε-γκληματικότητα και τη σεξουαλική διάσταση της βίας, εί-ναι κάτι παρόμοιο με αυτό που συμβαίνει στη λογοτε-χνία ακόμα και στη λογοτεχνία για παιδιά ή σε μεγαλύ-τερο βαθμό στις περιγραφές των Μ.Μ.Ε.

• Ο αναγνώστης δεν είναι μόνο παθητικό “υποκείμενο”,αλλά και ενεργοποιημένο “πρόσωπο”.

• Είναι ερεθίσματα του νου και της φαντασίας. Η εικόναδεν είναι ούτε απλή, ούτε ευκολοδιάβαστη. Συμπυκνώ-νει πληροφορίες που πρέπει να ερμηνευτούν.

• Οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κόμικς δεν εί-ναι πάντα φανταστικά δημιουργήματα, αλλά συχνά πραγ-ματικοί εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών, κοινωνικώνκαι ιδεολογικών αξιών. Έτσι επέρχεται ένα είδος “κά-

335522

θαρσης” του αναγνώστη, καθώς αυτός ταυτίζεται με τονήρωα του κόμικς. Οι ήρωες, τόσο διαφορετικοί μεταξύτους, δεν είναι τυποποιημένοι, συμβατικοί, έχουν ο κα-θένας τους τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τουςκάνουν ξεχωριστούς. Κάποτε η προσωπικότητά τους εί-ναι δανεισμένη από υπαρκτά πρόσωπα. Συχνά συναντά-με την ανθρώπινη εκδοχή του ρομαντικού ήρωα με α-ξίες, αρχές και πολιτική συνείδηση, που πιστεύει στη φι-λία, τρέφει σεβασμό στις γυναίκες και γενικά λειτουργείως θετικό πρόσωπο.

• Τα κόμικς περιέχουν εικαστική ευαισθησία καθώς η αι-σθητική τους παρουσίαση είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, α-πό το εξώφυλλο ως την τελευταία λεπτομέρεια και τησχεδιαστική ακρίβεια. Περιέχουν εικαστικές λύσεις π.χ.η αίσθηση της απόστασης και της προοπτικής. Εικαστικάκινήματα μοντέρνας τέχνης, με χαρακτηριστική περίπτω-ση την Pop Art, έχουν εντάξει τα κόμικς στη θεματικήτους (Λίχνεστάιν, Γουόρχολ, κ.ά.).

• Το βασικό τους πλεονέκτημα, η επικοινωνιακήδύναμή τους μπορεί να αξιοποιηθεί σε κοινω-νικά θέματα: κοινωνικά προβλήματα, α-διέξοδα, κρίσεις, αλλά και εκπαιδευτικέςεφαρμογές.

• Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν πωςτο λεξιλόγιο των εικονογραφημένων ούτεφτωχό είναι, ούτε καθηλωμένο σε μια αυθαί-ρετη γραμματική κι ένα αιρετικό συντακτικό.Στα περισσότερα κόμικς, οι ονοματοποιίες και οι άσχη-μες εκφράσεις κατέχουν ένα απειροελάχιστο ποσοστότου συνολικού λόγου των κόμικς. Μάλιστα έχει διαπι-στωθεί ότι συχνά τα παιδιά χρησιμοποιούν, όταν μιλούν,ηχοποιήσεις ή ονοματοποιίες, όπως μπαμ, κρατς, σνιφ,αούχ, κ.ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν τις λέ-ξεις «σύγκρουση», «γδούπος», «λυγμός», «πόνος», «θλί-

ψη», «πυροβολισμός», «κλάμα», κ.ά. Ιδι-αίτερα χρήσιμα μπορούν να αποδειχθούν

τα κόμικς για τα παιδιά που πρωτοξεκινούντην ανάγνωση καθώς παρουσιάζουν νέες λέξεις ε-

μπλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιο των παιδιών. Τα κό-μικς μπορούν να αποτελέσουν τη γέφυρα που ενώνει τηζωγραφική με τη λογοτεχνία, αλλά και το εύκολο και ευ-χάριστο ανάγνωσμα με το καλό λογοτεχνικό βιβλίο.Άλλωστε οι ερμηνείες των γλωσσικών φαινομένων πρέ-πει να αναζητηθούν στον κοινωνικό χώρο και όχι να χρη-σιμοποιούνται επιχειρήματα επιστημονικά αναπόδεικτα(περισσότερα για το ιδεολογικό και παιδαγωγικό περιε-χόμενο των κόμικς βλ. Γρόσδος, Σ. & Ντάγιου, Ε. (1999).“Κόμικς στο σχολείο, από την ολική απόρριψη και τηνενθουσιώδη αποδοχή στη δημιουργική χρησιμοποίη-ση”, Σύγχρονη Εκπαίδευση, 107: 71-80).

Δραστηριότητα

Κόβουμε και μοιράζουμε στα παιδιά καρέ, στα οποία υ-πάρχουν ηχοποιήσεις ή ονοματοποιίες, όπως μπαμ, κρατς,σνιφ. Τα παιδιά κολλάνε τις εικόνες στο χαρτί και από κά-τω γράφουν λέξεις ή φράσεις που αντικαθιστούν τις ηχο-ποιημένες λέξεις. Θα εκπλαγούμε, ίσως, από το πλήθοςτων λέξεων που θα καταγράψουν τα παιδιά. Γιατί, άραγε,δεν τις χρησιμοποιούν στον καθημερινό τους λόγο; Έναπαιδί χρησιμοποιώντας την ηχητική των κόμικς, για αστεϊ-σμό ή ένα επιπλέον συνειρμικό σχόλιο στα λόγια τους, θα

μιλήσει διαφορετικά αν πρόκειται να περιγράψει μιασοβαρή σκηνή χωρίς αστεϊσμούς, όπως ένα θα-νατηφόρο ατύχημα. Είναι σίγουρο ότι μπορεί να

αντικαταστήσει τις ηχοποιήσεις με άλλες πε-ριγραφές. Τα παιδιά γελούν με τα «γκλου-γκλου»,«γκουπ», «ντουκ», «πλατς», των κόμικς γιατί α-

ποτελούν κωμικά ερεθίσματα, όχι μόνο για τηνέκπληξη που προκαλούν ή τον παραλογισμό που ενυπάρ-χει στην κατασκευή μιας ηχοποιητικής λέξης, αλλά και για-τί συνδυάζονται πάντοτε με κωμικές, καταστάσεις που τηνίδια στιγμή απεικονίζονται. Μοιάζουν με τα επιφωνήματαπου υπάρχουν σε κάθε γλώσσα και μεταδίδουν μηνύμα-τα. Για την Μένη Κανατσούλη αυτά τα μηνύματα, «πουλανθάνουν στις συχνά ακατανόητες λεκτικές κατα-σκευές…, πρέπει να τα αξιολογήσουμε και για τα ι-

η διδακτική της λογοτεχνίας

335522

διαίτερα ερεθίσματα που απευθύνουν στον παιδικό νου, ώ-στε να αναζητήσει και άλλες επικοινωνιακές δυνατότητες»(Κανατσούλη, 1999: 99).

Το σχολείο εμφανίζεται να αγνοεί το πιο δημοφιλές α-νάγνωσμα των παιδιών. Οι προτάσεις για την αντιμετώπι-ση των παιδικών κόμικς, συνήθως αμήχανες, δίνοντας έμ-φαση μόνο στα αρνητικά τους σημεία, περιλαμβάνουν λο-γοκριτικές λογικές, περιορισμούς, απαγορεύσεις, διακρίσειςσε καλά και βλαβερά αναγνώσματα και τονίζουν την ανά-γκη για στροφή σε άλλα αναγνώσματα. Απουσιάζουν οιπροσεγγίσεις που στρέφονται στο ευαίσθητο παιδί-ανα-γνώστη, που συνειδητά θα μπορεί να επιλέγει, να ξεχωρί-ζει, να κρίνει και να οδηγείται σε ανοιχτές αναγνώσεις. Ξε-περνώντας τις καταδικαστικές απόψεις για τα κόμικς, πουοδηγούν στην ολική απόρριψη, αλλά και τα υμνολόγια,προβάλλει η πρόταση για τη δημιουργική χρησιμοποίησητους μέσα και έξω από τη σχολική αίθουσα. Τα κόμικς α-ποτελούν πρώτης τάξεως υλικό για την οργάνωση και τηνεφαρμογή ομαδικών συνθετικών εργασιών στο σχολείομε διαπλοκή μαθημάτων, δηλαδή ομαδικές δραστηριότη-τες που ξεκινούν από τις επιθυμίες των παιδιών, σχεδιά-ζονται μαζί με τα παιδιά, σχετίζονται με τα ενδιαφέροντακαι το περιβάλλον τους, συμμετέχουν όλοι ενεργά στιςδραστηριότητες που στοχεύουν στην ολοκλήρωση κάποι-ου έργου και οδηγούν στη λύση ενός προβλήματος ή κά-ποιας κατασκευής με σκοπό, όχι μόνο να γνωρίσουν, αλ-λά και να παρέμβουν στο κοινωνικό περιβάλλον. Προ-σφέρουν ερεθίσματα για δημιουργικές δραστηριότητες,γλωσσικού, εικαστικού και κινητικού - θεατρικού χαρα-κτήρα, με στόχους την ανάπτυξη της αποκλίνουσας στά-σης των παιδιών και την απελευθέρωση της φαντασίας τους.

Γράφει ο Ροντάρι: «Η δημιουργία των κόμικς είναι μια δρα-στηριότητα που ενδιαφέρει τα παιδιά γιατί συνδέεται με έ-ναν τύπο ανάγνωσης που τον γνωρίζουν και τον εκτιμούν.Όταν ζωγραφίζουν τους έρχεται αυθόρμητα να προσθέ-σουν συννεφάκια για να κάνουν τα πρόσωπα να μιλάνε.Απαιτείται μια ενεργητική παρέμβαση, μια εγρήγορση τηςφαντασίας για να γεμίσουν τα κενά ανάμεσα στη μια βινιέ-τα και την άλλη» (Ροντάρι, 1985). Με αφετηρία τα κόμικςτα παιδιά μπορούν να προσεγγίσουν και να επεξεργαστούνμια ατελείωτη ποικιλία μορφών λόγου. Να δημιουργήσουνλόγο, προφορικό και γραπτό. Η παραγωγή αυθόρμητουλόγου περιλαμβάνει και την άσκηση των παιδιών να δια-βάζουν αφηγήσεις με εικόνες και να αποκωδικοποιούν τιςσυμβάσεις που περιέχονται στα εικονογραφημένα. Βήμα-τα στην επίτευξη του οπτικοακουστικού γραμματισμού.

Πρώτο βήμα: απενοχοποιήστε τα• Εμπλουτίστε τη βιβλιοθήκη της τάξης με περιοδικά κό-

μικς που θα φέρουν τα παιδιά. Φέρτε κι εσείς τα δικάσας.

• Κατά καιρούς καρφιτσώνετε στον πίνακα ανακοινώσεωνσελίδες ή καρέ κόμικς, μεταφέροντας ένα μήνυμα σταπαιδιά ή επειδή, απλά, σας άρεσε το περιεχόμενο. Ενθαρ-ρύνετε τα παιδιά να κάνουν το ίδιο.

• Εντάξτε στο διδακτικό σας υλικό σκηνές κινούμενων σχε-δίων. Προσφέρετε τις ευκαιρίες στα παιδιά να απολαύ-σουν κινηματογραφικές ταινίες κινουμένων σχεδίων μεπροβολές στην τάξη και επισκέψεις στον γειτονικό κινη-ματογράφο.

• Ένας ήρωας βγαλμένος από τις ιστορίες κόμικς (απαραί-τητο να συμφωνήσουν τα παιδιά) μπορεί να γίνει η μα-σκότ, ο φανταστικός φίλος ή ο βοηθός της τάξης. Θατον ζωγραφίσετε, θα τον κατασκευάσετε, θα διαβάσετετις ιστορίες του, θα συνομιλήσετε μαζί του, θα επικοι-νωνείτε συχνά…

• Φέρτε στην τάξη κόμικς της αρεσκείας σας. Ξεφυλλίστετα και εκφράστε τις πρώτες αυθόρμητες εντυπώσεις σας(ποια κόμικς σας αρέσουν, ποιοι ήρωες σας εντυπωσιά-ζουν). Με τη μέθοδο του βομβαρδισμού των ιδεών ναγράψτε στον πίνακα λέξεις που σας έρχονται στο νου.Κατηγοριοποιείστε τις λέξεις σε στήλες και συζητήστετις συμβάσεις που χρησιμοποιούνται στα κόμικς (πιθα-νές κατηγορίες: ήρωες, χρώμα, χιούμορ, μύθος, λιτόςπεριεκτικός λόγος, κ.ά.) (Γρόσδος & Ντάγιου, 2003).

335522

Να θυμάσαι…Όχι ψευδοκόμικς σαν αυτά που υπάρχουν στα

σχολικά βιβλία. Είναι βαρετά γιατί είναι απογυμνωμέ-να από όλες εκείνες τις συμβάσεις των κόμικς που τακάνουν ελκυστικά (χιούμορ, ανατρεπτικότητα κ.ά.).Εργαστείτε με περιοδικά που θα φέρουν τα ίδια ταπαιδιά. Όχι απαγορεύσεις και λογοκριτικές λογικέςτις οποίες ονομάζουμε “ποιοτικές” επιλογές. Στό-χος ο ενσυνείδητος αναγνώστης ο οποίος μπορείνα προκρίνει, να επικροτεί και να απορρίπτει.Πρώτα απ’ όλα, όμως, έχει τη δυνατότητα να επιλέ-γει τι θα διαβάσει. Κάθε τι που οι μεγάλοι θεωρούνεπικίνδυνο, προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία γιακριτική προσέγγιση. Να μη χαθεί η μαγεία. Οποιαδήποτε προσέγγιση καιεργασία με κόμικς στο σχολείο δεν πρέπει να κατα-στρέφει το ενδιαφέρον των παιδιών για το διάβα-σμά τους. Να μη χαθεί η μαγεία που περιέχεται στοαπρόσμενο, το αστείο και στην εικόνα και να μημετατραπούν σε βαρετά, ανούσια και ηθικολογικάαναγνώσματα. Να έχουμε τη γενναιότητα να εγκα-ταλείψουμε τον αρχικό σχεδιασμό, αν διαπιστώ-σουμε ότι τα παιδιά αντιμετωπίζουν τις δραστηριό-τητες με κόμικς σα σχολικές εργασίες. Η σχέση κάθε αναγνώστη με τα κείμενα (και με τακόμικς) είναι προσωπική και μοναδική. Ως εκ τού-του, ο εκπαιδευτικός είναι ανοιχτός σε όλες τιςπιθανές αντιδράσεις των μαθητών/τριών του.

Ξεφυλλίστε και σχολιάστε με τα παιδιά περιοδικά Μα-φάλντα. Είναι πιθανό τα παιδιά να θελήσουν να σχολιάσουνσημεία που τους έκαναν να γελάσουν.

Μοιράστε στις ομάδες των παιδιών την εικόνα (Quino,Μαφάλντα, Είμαι αθεράπευτα αφελής, τ. 6, σελ. 37, Παραπέντε, Μέδουσα):

Έννοιες-θέματα για συζήτηση: Πολιτικά συστήματα, Πα-ραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Δραστηριότητες παραγωγής λόγου: (α) Ομάδες παιδιώνκαταγράφουν τα δικαιώματα ενός αντικειμένου με αρνητικήκαι καταφατική διατύπωση (δρόμος, θρανίο, μολύβι, τσά-ντα, τοίχος). (β) Δύο ομάδες παιδιών γράφουν κείμενα επι-χειρημάτων. Η μία ομάδα τα δικαιώματα του δρόμου με τηνοπτική των εργατών και η άλλη ομάδα την οπτική της Μα-φάλντα. (γ) Αφαιρέστε τα λόγια απ’ τις λεζάντες κόμικ Μα-φάλντα. Κρατείστε μόνο τη λεζάντα στην οποία παρουσιά-ζεται το απρόβλεπτο τέλος. Ζητείστε από τα παιδιά να συ-μπληρωθούν οι λεζάντες που προηγούνται της κορύφωσης.Στη συνέχεια, τα παιδιά, με ερέθισμα τις εικόνες, φαντάζο-νται και διηγούνται την ιστορία (Γρόσδος & Ντάγιου, 2003).

Δραστηριότητα κίνησης, θεατρικού παιχνιδιού: “Βρεςτι κάνω;” Αναγνώριση βίαιων εικόνων της καθημερινότη-τας (παντομίμα) που παρουσιάζουν οι ομάδες των παιδιών.

Δραστηριότητα εικαστική: Κατασκευή αφίσας διεκδίκησηςδικαιωμάτων (με ανιμιστικό σενάριο). Π.χ. τα δικαιώματατου βιβλίου.

Στο επόμενο τεύχος: Από το κείμενο στην εικόνα: Πόσο εύ-κολο είναι να δημιουργήσουμε κόμικς; Δράσεις-παιχνίδια για μι-κρά και μεγάλα παιδιά.

Δραστηριότητα για μεγάλα παιδιά